CORPUS THOMISTICUM Sancti Thomae de Aquino Scriptum super Sententiis liber IV a distinctione X VII ad distinctionem X VIII !

istinctio "# $uaestio % Prooemium &''%%() Super Sent*+ lib* " d* "# q* % pr* Postquam determina,it Ma-ister de remuneratione animarum+ et punitione+ quae praecedit .udicium -enerale/ hic incipit determinare de remuneratione et punitione quae erit per .udicium -enerale/ et di,iditur in partes duas0 in prima determinat de ipso -enerali .udicio/ in secunda determinat de remuneratione et poena quae -enerale .udicium consequitur+ "( dist*+ ibi0 post resurrectionem ,ero 1acto impletoque .udicio+ suos 1ines habebunt ci,itates duae* Prima pars di,iditur in duas0 in prima determinat ea quae pertinent ad modum .udicii+ et ad .udicis ministerium/ in secunda determinat ea quae pertinent ad .udicis personam+ "2 dist*+ ibi0 solet etiam quaeri+ in qua 1orma Christus .udicabit* Prima in duas0 in prima enim requirit de .udicii modo/ in secunda de .udicis ministris+ ibi0 non autem solus Christus .udicabit* 3t haec pars di,iditur in tres0 in prima enim ostendit quomodo homines cum Christo .udicante .udicabunt/ in secunda ostendit quid ministerii An-eli in .udicio e4hibebunt+ ibi0 cum autem in 3,an-elio le-atur quod dominus mittet An-elos suos etc*/ in tertia parte requirit utrum !aemones ministri hu.us .udicii sint 1uturi+ torquendo damnatorum animas+ ibi0 et solet quaeri+ utrum in In1erno malis ad puniendum praesint !aemones* Prima pars di,iditur in duas0 in prima ostendit quod quidam homines cum Christo .udicabunt/ in secunda enumerat quatuor ordines hominum qui ad .udicium ,eniunt+ ibi0 erunt autem quatuor ordines in .udicio* Hic est duple4 quaestio* Prima de .udicio -enerali* Secunda de i-ne qui praecedit 1aciem .udicis* Circa primum quaeruntur tria0 % de ipso .udicio/ ' de .udicantibus cum Christo/ 5 de his qui in .udicio .udicabuntur* Articulus %

Utrum -enerale .udicium sit 1uturum $uaestiuncula % &''%'%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* % ar-* % Ad primum sic proceditur* Videtur quod -enerale .udicium non sit 1uturum* $uia+ ut dicitur 6aum %+ (+ non .udicabit !eus bis in idipsum* Sed nunc !eus .udicat de sin-ulis hominum operibus+ cum post mortem unicuique poenas ,el praemia pro meritis tribuit+ et dum etiam in hac ,ita quosdam pro bonis ,el malis operibus praemiat ,el punit* 3r-o ,idetur quod non sit aliud .udicium 1uturum* &''%'') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* % ar-* ' Praeterea+ in nullo .udicio e4ecutio sententiae praecedit .udicium* Sed sententia di,ini .udicii quo ad homines+ est de adeptione re-ni+ ,el e4clusione a re-no+ ut patet Matth* '7* 3r-o cum modo aliqui adipiscantur re-num aeternum+ et quidam e4cludantur ab ipso perpetuo+ ,idetur quod aliud .udicium non sit 1uturum* &''%'5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* % ar-* 5 Praeterea+ propter hoc aliqua in .udicium oportet adduci+ quia dubium est quid de eis de1iniendum sit* Sed ante 1inem mundi determinata est unicuique damnatorum sua damnatio+ et cuique sanctorum sua beatitudo* 3r-o ,idetur quod non oporteat aliquod 1uturum .udicium esse* &''%'") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* % s* c* % Sed contra+ Matth* %'+ "%+ dicitur0 ,iri 6ini,itae sur-ent in .udicio cum -eneratione ista+ et condemnabunt eam* 3r-o post resurrectionem aliquod .udicium erit* &''%'7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* % s* c* ' Praeterea+ 8oan* 7+ '(+ dicitur0 procedent qui bona 1ecerunt+ in resurrectionem ,itae/ qui ,ero mala e-erunt+ in resurrectionem .udicii* 3r-o ,idetur quod post resurrectionem aliquod .udicium sit 1uturum* $uaestiuncula '

&''%'9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* ' ar-* % Ulterius* Videtur quod .udicium illud quantum ad disceptationem et sententiam 1iat per locutionem ,ocalem* $uia+ ut dicit Au-ustinus+ ': de Ci,* !ei+ per quot dies hoc 1uturum .udicium tendatur incertum est* Sed non esset incertum+ si illa quae in .udicio dicuntur 1utura+ tantum mentaliter complerentur* 3r-o .udicium illud ,ocaliter 1iet+ et non solum mentaliter* &''%'#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* ' ar-* ' Praeterea+ ;re-orius dicit+ et habetur in littera0 illi saltem ,erba .udicis audient qui e.us 1idem saltem ,erbo tenuerunt* Hoc autem non potest intelli-i de ,erbo interiori/ quod sic omnes ,erba .udicis audient0 quia omnibus et bonis et malis+ nota erunt omnia 1acta aliorum+ sicut supra+ dist* "5+ dictum est* 3r-o ,idetur quod .udicium illud ,ocaliter pera-etur* &''%'2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* ' ar-* 5 Praeterea+ sicut in sequenti dist* dicetur+ Christus secundum 1ormam hominis .udicabit+ in qua corporaliter ab omnibus possit ,ideri* 3r-o ,idetur eadem ratione quod corporali ,oce loquatur+ ut ab omnibus audiatur* &''%'() Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* ' s* c* % Sed contra+ Au-ustinus dicit+ ': de Ci,* !ei+ quod liber ,itae+ de quo Apocal* ':+ ,is quaedam intelli-enda est di,ina+ qua 1iet ut unicuique opera sua ,el bona ,el mala in memoriam re,ocentur+ et mentis intuitu mira celeritate cernantur+ ut accuset ,el e4cuset scientia conscientiam/ atque ita simul et omnes et sin-uli .udicentur* Sed si ,ocaliter discurrerentur merita sin-ulorum+ non possent omnes et sin-uli .udicari simul* 3r-o ,idetur quod illa discussio non erit ,ocalis* &''%5:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* ' s* c* ' Praeterea+ sententia proportionaliter debet testimonio respondere* Sed testimonium et accusatio ,el e4cusatio mentalis erit/ unde Rom* '+ %70 testimonium illis reddente conscientia ipsorum+ et inter se in,icem co-itationum accusantium+ aut etiam de1endentium+ in die cum .udicabit !eus occulta hominum* 3r-o ,idetur quod illa sententia+ et totum .udicium+ mentaliter e4pleatur*

$uaestiuncula 5 &''%5%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 ar-* % Ulterius* Videtur quod tempus 1uturi .udicii non sit i-notum* Sicut enim sancti patres e4pectabant primum ad,entum+ ita et nos e4pectamus secundum* Sed sancti patres sci,erunt tempus ad,entus primi+ sicut patet per numerum hebdomadarum quae describuntur !an* (/ unde et reprehenduntur 8udaei+ quod tempus ad,entus Christi non co-no,erunt+ ut patet uc* %'+ 790 h<pocritae+ 1aciem caeli et terrae nostis probare/ hoc autem tempus quomodo non probatis= 3r-o ,idetur quod etiam nobis esse debeat determinatum tempus secundi ad,entus+ quo !eus ad .udicium ,eniet* &''%5') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 ar-* ' Praeterea+ per si-na de,enimus in co-nitionem si-natorum* Sed de .udicio 1uturo multa si-na nobis in Scriptura ponuntur+ ut patet %" Matth* et '% ucae et %' Marci* 3r-o in co-nitionem illius temporis possumus per,enire* &''%55) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 ar-* 5 Praeterea+ apostolus di4it+ % Cor* %:+ '0 nos sumus in quos 1ines saeculorum de,enerunt/ et % 8oan* '+ %20 1ilioli+ no,issima hora est et cetera* Cum er-o .am lon-um tempus transierit e4 quo haec dicta sunt+ ,idetur quod saltem nunc scire possumus quod ultimum .udicium sit propinquum* &''%5") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 ar-* " Praeterea+ tempus .udicii non debet esse occultum+ nisi propter hoc quod quilibet solicitus se ad .udicium praeparet+ dum determinate tempus i-norat* Sed eadem solicitudo remaneret+ etiam si certum esset0 quia cuicumque incertum est tempus suae mortis+ et+ sicut dicit Au-ustinus in epistola ad Hes<chium+ in quo quemque in,enerit suus no,issimus dies+ in hoc eum comprehendet mundi no,issimus dies* 3r-o non est necessarium+ tempus .udicii esse occultum* &''%57) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 s* c* %

Sed contra est quod dicitur Marc* %5+ 5'0 de die illa ,el hora nemo scit/ neque An-eli in caelo+ neque 1ilius+ nisi pater* !icitur autem 1ilius nescire+ inquantum nos scire non 1acit* &''%59) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 s* c* ' Praeterea+ % Thessal* 7+ '0 dies domini sicut 1ur in nocte+ ita ,eniet* 3r-o ,idetur+ cum ad,entus 1uris in nocte sit omnino incertus+ quod dies ultimi .udicii sit omnino incertus* $uaestiuncula % &''%5#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* % co* Respondeo dicendum ad primam quaestionem+ quod sicut operatio pertinet ad rerum principium quo producuntur in esse+ ita .udicium pertinet ad terminum+ quo res ad suum 1inem perducuntur* !istin-uitur autem duple4 !ei operatio* Una qua res primitus in esse producit+ instituens naturam+ et distin-uens ea quae ad completionem ipsius pertinent0 a quo quidem opere !eus dicitur quie,isse ;enes* %* Alia e.us operatio est qua operatur in -ubernatione creaturarum+ de qua 8oan* 7+ %#0 pater meus usque modo operatur+ et e-o operor/ ita etiam duple4 .udicium distin-uitur+ ordine tamen con,erso* Unum quod respondet operi -ubernationis+ quae sine .udicio esse non potest0 per quod quidem .udicium unusquisque sin-ulariter pro suis operibus .udicatur non solum secundum quod sibi competit+ sed secundum quod competit -ubernationi uni,ersi/ unde di11ertur unius praemiatio pro utilitate aliorum+ ut dicitur Hebr* %%+ et poenae unius ad pro1ectum alterius cedunt/ unde necesse est ut sit aliquod .udicium uni,ersale correspondens e4 ad,erso primae rerum productioni in esse+ ut ,idelicet sicut tunc omnia processerunt immediate a !eo+ ita tunc ultima completio mundo detur+ unoquoque accipiente 1inaliter quod ei debetur secundum seipsum/ unde in illo .udicio apparebit mani1este di,ina .ustitia quantum ad omnia quae nunc e4 hoc occultantur quod interdum de uno disponitur ad utilitatem aliorum aliter quam mani1esta opera e4i-ere ,ideantur/ unde etiam et tunc erit uni,ersalis separatio bonorum a malis+ quia ulterius non erit locus ut mali per bonos ,el boni per malos pro1iciant/ propter quem pro1ectum interim commi4ti in,eniuntur boni malis+ quoadusque status hu.us ,itae per di,inam pro,identiam -ubernatur*

&''%52) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* % ad % Ad primum er-o dicendum+ quod quilibet homo et est sin-ularis quaedam persona+ et est pars totius humani -eneris/ unde et duple4 ei .udicium debetur* Unum sin-ulare+ quod de eo 1iet post mortem+ quando recipiet .u4ta ea quae in corpore -essit+ quam,is non totaliter+ quia non quo ad corpus+ sed quo ad animam tantum* Aliud .udicium debet esse de eo secundum quod est pars totius humani -eneris/ sicut aliquis .udicari dicitur secundum humanam .ustitiam etiam quando .udicium datur de communitate+ cu.us ipse est pars/ unde et tunc quando 1iet uni,ersale .udicium totius humani -eneris per uni,ersalem separationem bonorum a malis+ etiam quilibet per consequens .udicabitur* 6ec tamen !eus bis .udicat in idipsum0 quia non duas poenas pro uno peccato in1ert/ sed poena quae ante .udicium complete in1licta non 1uerat+ in ultimo .udicio complebitur+ post quod impii cruciabuntur quo ad corpus et animam simul* &''%5() Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* % ad ' Ad secundum dicendum+ quod propria sententia illius -eneralis .udicii est uni,ersalis separatio bonorum a malis+ quae illud .udicium non praecedet* Sed nec etiam quo ad particularem sententiam uniuscu.usque plene praecessit .udicii e11ectus0 quia etiam boni amplius post .udicium praemiabuntur+ tum e4 -loria corporis ad.uncta+ tum e4 numero sanctorum completo/ et mali etiam amplius torquebuntur ad.uncta poena corporis+ et impleto in poenis numero damnatorum0 quia quanto cum pluribus ardebunt+ tanto plus ardebunt* &''%":) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* % ad 5 Ad tertium dicendum+ quod uni,ersale .udicium+ ut dictum est+ ma-is directe respicit utilitatem hominum quam sin-ulos .udicandorum* $uam,is er-o cuilibet homini ante .udicium sit certa notitia de sua damnatione ,el praemio/ non tamen omnibus omnium damnatio ,el praemium innotescet/ unde .udicium necessarium erit* $uaestiuncula ' &''%"%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* ' co*

Ad secundam quaestionem dicendum+ quod quid sit ,erum circa hanc quaestionem+ de1iniri pro certo non potest/ tamen probabilius aestimatur quod totum illud .udicium+ et quo ad discussionem+ et quo ad accusationem malorum et commendationem bonorum+ et quo ad sententiam de utrisque+ mentaliter per1icietur* Si enim ,ocaliter sin-ulorum 1acta narrarentur+ inaestimabilis ma-nitudo temporis ad hoc e4i-eretur/ sicut etiam Au-ustinus+ ': de Ci,* !ei+ dicit+ quod si liber e4 cu.us Scriptura omnes .udicabuntur+ ut dicitur Apoc* (+ carnaliter co-itetur+ quis e.us ma-nitudinem aut lon-itudinem ,aleat aestimare= Aut quanto tempore le-i poterit liber+ in quo scriptae sunt uni,ersae ,itae uni,ersorum= 6on autem minus tempus requiritur ad narrandum oretenus sin-ulorum 1acta+ quam ad le-endum+ si essent in libro materiali scripta* Unde probabile est quod illa quae dicuntur Matth* '7+ non ,ocaliter+ sed mentaliter+ intelli-enda sint esse per1icienda* &''%"') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* ' ad % Ad primum er-o dicendum+ quod pro tanto dicit Au-ustinus quod incertum est per quot dies hoc .udicium tendatur+ quia non est determinatum utrum per1iciatur ,ocaliter* Si enim ,ocaliter per1iceretur+ proli4um tempus ad hoc requireretur/ si autem mentaliter+ in momento 1ieri poterit* &''%"5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* ' ad ' Ad secundum dicendum+ quod etiam si .udicium 1iat mentaliter tamen ,erbum ;re-orii sal,ari potest0 quia etsi omnibus innotescent sua et aliorum 1acta+ di,ina ,irtute hoc 1aciente+ quae in 3,an-elio locutio dicitur/ tamen illi qui 1idem habuerunt+ quam e4 ,erbis !ei conceperunt+ e4 ipsis ,erbis .udicabuntur0 quia+ ut dicitur Rom* '+ %'+ qui in le-e pecca,erunt+ per le-em .udicabuntur* Unde et quodam speciali modo dicetur aliquid his qui 1uerunt 1ideles quod non dicetur his qui 1uerunt in1ideles* &''%"") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* ' ad 5 Ad tertium dicendum+ quod Christus corporaliter apparebit+ ut ab omnibus .ude4 corporalis co-noscatur/ quod quidem subito 1ieri poterit* Sed locutio quae tempore mensuratur requireret immensam temporis proli4itatem+ si ,ocali locutione .udicium pera-eretur*

$uaestiuncula 5 &''%"7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 co* Ad tertiam quaestionem dicendum+ quod !eus per scientiam suam est causa rerum* Utrumque autem creaturis communicat+ dum et rebus tribuit ,irtutem a-endi alias res quarum sint causa+ et quibusdam etiam rerum co-nitionem praebet/ sed in utroque aliqua sibi reser,at* Operatur enim quaedam in quibus nulla creatura ei cooperatur/ et similiter co-noscit quaedam quae a nulla pura creatura co-noscuntur* Haec autem nulla alia ma-is esse debent quam illa quae soli di,inae sub.acent potestati+ in quibus ei nulla creatura cooperatur/ et hu.usmodi est 1inis mundi+ in quo erit dies .udicii* 6on enim per aliquam causam creatam mundus 1inietur+ sicut etiam et mundus esse incepit immediate a !eo/ unde dicitur+ quod co-nitio 1inis mundi soli !eo reser,atur* 3t hanc rationem ipse dominus ,idetur assi-nare Act* %+ #0 non est+ inquit+ ,estrum nosse tempora ,el momenta+ quae pater posuit in sua potestate/ quasi dicat+ quae soli potestati e.us reser,ata sunt* &''%"9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 ad % Ad primum er-o dicendum+ quod in primo ad,entu Christus ,enit occultus+ secundum illud Isai* "7+ %70 ,ere tu es !eus absconditus+ sanctus Israel sal,ator/ et ideo ut a 1idelibus co-nosci posset+ oportuit determinate tempus praedeterminare* Sed in secundo ad,entu ,eniet mani1estus+ ut dicitur in Psalm* "(+ 50 !eus mani1este ,eniet etc*/ et ideo circa co-nitionem ad,entus ipsius error esse non poterit0 propter quod non est simile* &''%"#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 ad ' Ad secundum dicendum+ sicut dicit Au-ustinus in epistola+ de die .udicii ad Hes<chium* Si-na quae in 3,an-eliis ponuntur+ non omnia pertinent ad secundum ad,entum+ qui erit in 1ine/ sed quaedam eorum pertinent ad tempus destructionis Hierusalem+ quae .am praeteriit/ quaedam ,ero+ et plura+ eorum pertinent ad ad,entum quo quotidie ad 3cclesiam suam ,enit+ eam spiritualiter ,isitans+ prout inhabitat nos per 1idem et amorem0 nec illa quae in 3,an-eliis ,el in epistolis ponuntur ad ultimum ad,entum spectantia+ ad hoc possunt ,alere ut determinate tempus .udicii

possit co-nosci/ quia illa pericula quae praenuntiantur nuntiantia ,icinum Christi ad,entum+ etiam a tempore primiti,ae 3cclesiae 1uerunt+ quandoque intensius quandoque remissius0 unde et ipsi dies apostolorum dicti sunt no,issimi dies+ ut patet Act* '+ %#0 ubi Petrus e4ponit illud ,erbum 8oel* '+ '20 erit in no,issimis diebus+ e11undam spiritum meum super omnem carnem+ et prophetabunt 1ilii ,estri et 1iliae ,estrae+ pro tempore illo/ et tamen e4 illo tempore tempus plurimum transi,it/ et quandoque plures+ et quandoque pauciores tribulationes in 3cclesia 1uerunt* Unde non potest determinari tempus quantum sit 1uturum+ nec de mense+ nec de anno+ nec de centum+ nec de mille annis+ ut Au-ustinus in eodem libro dicit* 3t si credatur in 1ine hu.usmodi pericula ma-is abundare+ non tamen potest determinari quae sit illa quantitas periculorum quae immediate diem .udicii praecedet+ ,el Antichristi ad,entum/ cum et circa tempora primiti,ae 3cclesiae 1uerint persecutiones aliquae adeo -ra,es+ et corruptiones errorum adeo abundarent+ quod aliquibus tunc ,icinus e4pectaretur ,el imminens Antichristi ad,entus+ sicut dicitur in ecclesiastica historia+ et in ib* Hieron<mi de ,iris illustribus* &''%"2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 ad 5 Ad tertium dicendum+ quod e4 hoc quod dicitur+ no,issima hora est+ ,el e4 similibus locutionibus quae in Scriptura dicuntur+ non potest aliqua determinata quantitas temporis sciri* 6on enim est dictum ad si-ni1icandum aliquam bre,em horam temporis+ sed ad si-ni1icandum no,issimum statum mundi+ qui est quasi no,issima aetas/ quae quanto temporis spatio duret+ non est de1initum/ cum etiam nec senio+ quod est ultima aetas hominis+ sit aliquis terminus certus prae1initus+ cum quandoque in,eniatur durare quantum omnes praecedentes aetates+ ,el plus+ ut dicit Au-ustinus in ib* 25 quaest*+ quaest* 72/ unde etiam et apostolus+ ' Thessal* '+ e4cludit 1alsum intellectum quem quidam e4 illis ,erbis conceperant+ ut crederent diem domini .am instare* &''%"() Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* % qc* 5 ad " Ad quartum dicendum+ quod etiam supposita mortis incertitudine+ dupliciter ad ,i-ilantiam ,alet incertitudo .udicii* Primo ad hoc quod i-noratur utrum etiam di11eratur tantum quantum est hominis ,ita+ ut sic e4 duabus partibus incertitudo ma.orem dili-entiam 1aciat* Secundo quantum ad hoc quod homo

non -erit solum solicitudinem de persona sua+ sed de 1amilia ,el ci,itate ,el re-no+ aut tota 3cclesia+ cui non determinatur tempus durationis secundum hominis ,itam/ et tamen oportet unumquodque horum hoc modo disponi ut dies domini non in,eniat imparatos* Articulus ' Utrum aliqui homines .udicabunt cum Christo $uaestiuncula % &''%7%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* % ar-* % Ad secundum sic proceditur* Videtur quod nulli homines .udicabunt cum Christo* $uia 8oan* 7+ ''0 pater omne .udicium dedit 1ilio+ ut omnes honori1icent 1ilium+ sicut honori1icant patrem* Sed honori1icentia talis non debetur alicui quam Christo* 3r-o et cetera* &''%7') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* % ar-* ' Praeterea+ quicumque .udicat+ habet potestatem super illud quod .udicat* Sed ea de quibus debet esse 1uturum .udicium+ sicut merita et praemia humana+ soli di,inae auctoritati subsunt* 3r-o nulli competit de his .udicare* &''%75) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* % ar-* 5 Praeterea+ .udicium illud non e4ercebitur ,ocaliter+ sed mentaliter+ ut probabilius aestimatur* Sed hoc quod cordibus hominum noti1icentur merita et demerita+ quod est quasi accusatio ,el commendatio/ ,el retributio poenae et praemii+ quod est quasi sententiae prolatio+ sola di,ina ,irtute 1iet* 3r-o nulli alii .udicabunt nisi Christus+ qui est !eus* &''%7") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* % s* c* % Sed contra est quod dicitur Matth* %(+ '20 sedebitis super sedes duodecim+ .udicantes duodecim tribus Israel* &''%77) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* % s* c* ' Praeterea+ Isai* 5+ %"0 dominus ad .udicium ,eniet cum senioribus populi sui* 3r-o ,idetur quod etiam alii .udicabunt cum Christo*

$uaestiuncula ' &''%79) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' ar-* % Ulterius* Videtur quod .udiciaria potestas non respondeat ,oluntariae paupertati* Hoc enim solum duodecim apostolis promissum est Matth* %(+ '20 sedebitis super sedes duodecim+ .udicantes duodecim tribus Israel* 3r-o cum non omnes ,oluntarie pauperes sint apostoli+ ,idetur quod non omnibus .udiciaria potestas respondeat* &''%7#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' ar-* ' Praeterea+ ma.us est o11erre sacri1icium !eo de proprio corpore quam de e4terioribus rebus* Sed mart<res+ et etiam ,ir-ines+ o11erunt de proprio corpore sacri1icium !eo+ ,oluntarie autem pauperes de e4terioribus rebus* 3r-o sublimitas .udiciariae potestatis ma-is respondet mart<ribus et ,ir-inibus quam ,oluntarie pauperibus* &''%72) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' ar-* 5 Praeterea+ 8oan* 7+ "70 est qui accusat ,os Mo<ses+ in quo ,os speratis/ ;lossa0 quia ,oci e.us non creditis/ et 8oan* %'+ "20 sermo quem locutus sum+ ille .udicabit eum in no,issimo die* 3r-o e4 hoc quod aliquis proponit le-em ,el ,erbum e4hortationis ad instructionem morum+ habet quod .udicet contemnentes* Sed hoc est doctorum* 3r-o doctoribus ma-is competit quam pauperibus* &''%7() Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' ar-* " Praeterea+ Christus e4 hoc quod in.uste .udicatus est inquantum homo+ meruit ut sit .ude4 omnium in natura humana/ unde 8oan* 7+ '#0 potestatem dedit ei .udicium 1acere+ quia 1ilius hominis est* Sed qui persecutionem patiuntur propter .ustitiam+ in.uste .udicantur* 3r-o .udiciaria potestas ma-is eis quam pauperibus competit* &''%9:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' ar-* 7 Praeterea+ superior non .udicatur ab in1eriore* Sed multi licite di,itiis utentes+ ma.oris meriti erunt multis ,oluntarie pauperibus* 3r-o ,oluntarii pauperes non .udicabunt+ sed ab aliis .udicabuntur*

&''%9%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' s* c* % Sed contra+ 8ob 59+ 90 non sal,at impios+ et .udicium pauperibus tribuit* 3r-o pauperum est .udicare* &''%9') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' s* c* ' Praeterea+ Matth* %(+ super illud0 ,os qui reliquistis omnia etc*/ dicit ;lossa0 qui reliquerunt omnia+ et secuti sunt dominum+ hi .udices erunt0 qui licita habentes+ recte usi sunt+ .udicabuntur/ et sic idem quod prius* $uaestiuncula 5 &''%95) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* 5 ar-* % Ulterius* Videtur quod An-eli debeant .udicare* Matth* '7+ 5%0 cum ,enerit 1ilius in ma.estate sua/ et omnes An-eli cum eo* Sed loquitur de ad,entu ad .udicium* 3r-o ,idetur quod etiam An-eli .udicabunt* &''%9") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* 5 ar-* ' Praeterea+ An-elorum ordines nomina sortiuntur e4 o11icio quod e4ercent* Sed quidam An-elorum ordo est ordo thronorum+ quod ,idetur pertinere ad .udiciariam potestatem0 thronum enim est sedes .udicis+ solium re-is+ cathedra doctoris* 3r-o aliqui An-eli .udicabunt* &''%97) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* 5 ar-* 5 Praeterea+ sanctis post hanc ,itam promittitur An-elorum aequalitas Matth* ''* Si er-o homines hanc habebunt potestatem+ ut .udicent+ multo 1ortius et An-eli* &''%99) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* 5 s* c* % Sed contra+ 8oan* 7+ '#0 potestatem dedit ei .udicium 1acere+ quia 1ilius hominis est* Sed An-eli non communicant in humana natura* 3r-o nec in .udiciaria potestate* &''%9#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* 5 s* c* ' Praeterea+ non est e.usdem .udicare et esse .udicis ministrum* Sed An-eli erunt in .udicio illo ut ministri .udicis* Matth* %5+ "%0

mittet 1ilius hominis An-elos suos+ et colli-ent de re-no e.us omnia scandala* 3r-o An-eli non .udicabunt* $uaestiuncula " &''%92) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* " ar-* % Ulterius* Videtur quod post diem .udicii !aemones non e4equantur sententiam .udicis in damnatis* $uia !aemones ma-is pecca,erunt quam homines* 3r-o non est .ustum quod homines per !aemones torqueantur* &''%9() Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* " ar-* ' Praeterea+ sicut !aemones su--erunt hominibus mala+ ita An-eli su--erunt bona* Sed praemiare bonos non erit o11icium An-elorum/ sed hoc erit ab ipso !eo immediate* 3r-o nec punire malos erit o11icium !aemonum* &''%#:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* " s* c* % Sed contra est quod homines peccatores se !iabolo sub.ecerunt peccando* 3r-o .ustum est ut ei sub.iciantur in poenis+ quasi ab eo puniendi* $uaestiuncula % &''%#%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* % co* Respondeo dicendum ad primam quaestionem+ quod .udicare multipliciter dicitur* Uno modo causaliter+ ut dicatur illud .udicare unde apparet aliquis .udicandus/ et secundum hoc aliqui dicuntur .udicare comparatione+ inquantum e4 comparatione aliorum aliqui .udicandi ostenduntur+ sicut patet Matth* %'+ "%0 ,iri 6ini,itae sur-ent in .udicio cum -eneratione ista+ et condemnabunt eam* Sed sic .udicare in .udicio+ communiter bonorum et malorum est* Alio modo dicitur .udicare+ quasi interpretati,e0 interpretamur enim aliquem 1acere qui 1acienti consentit/ unde illi qui consentient Christo .udici+ e.us sententiam approbando+ .udicare dicuntur/ et sic .udicare est omnium electorum/ unde dicitur Sap* 5+ 20 .udicabunt sancti nationes* Tertio modo dicitur .udicare quasi per similitudinem+ quia scilicet similitudinem .udicis habet+ inquantum sedet in loco eminenti sicut .ude4/ sicut assessores .udicare dicuntur/ et secundum hunc modum dicunt quidam+ quod

per1ecti ,iri+ quibus .udiciaria potestas promittitur Matth* %(+ .udicabunt+ scilicet per honorabilem con1essionem+ quia superiores ceteris in .udicio apparebunt+ occurrentes Christo ob,iam in aera* Sed istud non ,idetur su11icere ad promissionem domini complendam+ qua dicitur+ sedebitis .udicantes/ ,idetur enim .udicium con1essioni superaddere* 3t ideo est quartus modus .udicandi+ qui per1ectis ,iris con,eniet+ inquantum continentur in eis decreta di,inae .ustitiae+ e4 quibus homines .udicabuntur/ sicut si liber in quo continetur le4+ .udicare dicatur/ unde Apoc* ':+ .udicium sedit+ et libri aperti sunt* 3t per hunc modum hanc .udicationem Richardus de sancto Victore e4ponit/ unde dicit+ quod qui di,inae contemplationi assistunt+ qui in libro sapientiae quotidie le-unt+ ,elut in cordium ,oluminibus transcribunt quidquid .am perspicua ,eritatis intelli-entia comprehendunt/ et in1ra0 quid ,ero sunt .udicantium corda di,initus in omnem ,eritatem edocta+ nisi quaedam canonum decreta= Sed quia .udicare importat actionem in alium procedentem+ ideo proprie loquendo .udicare dicitur qui sententiam loquendo in alterum 1ert* Sed hoc dupliciter contin-it* Uno modo e4 propria auctoritate/ et hoc est illius proprie qui habet in alios dominium et potestatem+ cu.us re-imini subduntur qui .udicantur+ unde e.us est in eos .us 1erre/ et sic .udicare solius !ei est* Alio modo .udicare est+ sententiam alterius auctoritate latam in aliorum notitiam ducere+ quod est sententiam latam pronuntiare/ et hoc modo per1ecti ,iri .udicabunt0 quia alios ducent in co-nitionem di,inae .ustitiae+ ut sciant quid eis .uste pro meritis debeatur+ ut ipsa re,elatio .ustitiae .udicium dicatur* Unde dicit Richardus de sancto Victore0 .udices coram .udicandis decretorum suorum libros aperire+ est ad cordium suorum inspectionem in1eriorum quorumlibet ,isum admittere+ sensumque suum in his quae ad .udicium pertinent+ re,elare* &''%#') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* % ad % Ad primum er-o dicendum+ quod ob.ectio illa procedit de .udicio auctoritatis+ quod soli Christo con,eniet* &''%#5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* % ad ' 3t similiter dicendum ad secundum* &''%#") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* % ad 5

Ad tertium dicendum+ quod non est incon,eniens aliquos sanctorum aliis quaedam re,elare+ ,el per modum illuminationis+ sicut superiores An-eli in1eriores illuminant/ ,el per modum locutionis+ sicut quando in1eriores superioribus loquuntur* $uaestiuncula ' &''%#7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' co* Ad secundam quaestionem dicendum+ quod paupertati debetur .udiciaria potestas specialiter propter tria* Primo ratione con-ruitatis0 quia ,oluntaria paupertas est eorum qui omnibus quae mundi sunt contemptis+ soli Christo inhaerent/ et ideo non est eis aliquid quod eorum .udicium a .ustitia de1lectat/ unde idonei ad .udicandum redduntur+ quasi ,eritatem .ustitiae prae omnibus dili-entes* Secundo per modum meriti/ quia humilitati respondet e4altatio pro merito* Inter omnia autem quae hominem in hoc mundo despectum 1aciunt+ praecipuum est paupertas/ unde et pauperibus e4cellentia .udiciariae potestatis promittitur+ ut sic qui se propter Christum humiliat+ e4altetur* Tertio+ quia paupertas disponit ad praedictum modum .udicandi* 34 hoc enim aliquis sanctorum .udicare dicetur+ ut e4 praedictis patet+ quod cor habebit edoctum omni di,ina ,eritate+ quam aliis potens erit mani1estare* In pro-ressu autem ad per1ectionem+ primum quod relinquendum occurrit+ sunt e4teriores di,itiae+ quia haec sunt ultimo acquisita/ quod autem est ultimum in -eneratione+ est primum in destructione/ unde et inter beatitudines+ quibus est pro-ressus ad per1ectionem+ prima ponitur paupertas* 3t sic paupertati respondet .udiciaria potestas+ inquantum est prima dispositio ad potestatem praedictam* 3t hinc est quod non quibuscumque pauperibus+ etiam ,oluntarie+ repromittitur potestas praedicta+ sed illis qui relinquentes omnia sequuntur Christum secundum per1ectionem ,itae* &''%#9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' ad % Ad primum er-o dicendum+ quod+ sicut dicit Au-ustinus+ '% de Ci,* !ei+ nec quoniam super duodecim sedes sessuros esse ait+ duodecim solos homines cum illo .udicaturos putare debemus/ alioquin quoniam in locum 8udae traditoris apostolum Mathiam le-imus ordinatum+ Paulus+ qui plus aliis labora,it+ ubi ad .udicandum sedeat+ non habebit* Unde duodenario numero

si-ni1icata est uni,ersa .udicantium multitudo propter duas partes septenarii+ scilicet tria et quatuor+ quae in se ductae duodenarium 1aciunt* Septenarius autem est numerus per1ectionis+ ,el propter hoc quod constat e4 duplici senario qui est numerus per1ectus+ ,el quia ad litteram duodecim apostolis loquebatur+ in quorum persona hoc omnibus eorum sectatoribus promittebat* &''%##) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' ad ' Ad secundum dicendum+ quod ,ir-initas et mart<rium non ita disponunt ad retinendum in corde decreta di,inae .ustitiae sicut paupertas/ sicut e contrario e4teriores di,itiae e4 sua solicitudine su11ocant ,erbum !ei+ ut dicitur uc* 2* Vel dicendum+ quod paupertas non solum su11icit ad meritum .udiciariae potestatis/ sed quia est prima pars per1ectionis+ cui respondet .udiciaria potestas/ unde inter ea quae sequuntur ad paupertatem+ ad per1ectionem spectantia+ possunt computari et ,ir-initas et mart<rium+ et omnia per1ectionis opera0 non tamen sunt ita principalia sicut paupertas/ quia principium est ma4ima pars rei* &''%#2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' ad 5 Ad tertium dicendum+ quod ille qui le-em proposuit+ aut e4hortatus est ad bonum/ .udicabit causaliter loquendo0 quia per comparationem ad ,erba ab ipso proposita aliqui .udicabuntur/ et ideo non respondet proprie potestas .udiciaria praedicationi ,el doctrinae* Vel dicendum+ secundum quosdam+ quod tria requiruntur ad .udiciariam potestatem* Primo abdicatio temporalium curarum+ ne impediatur animus a sapientiae perceptione* Secundo requiritur habitus continens di,inam .ustitiam scitam et obser,atam* Tertio+ quod illam .ustitiam alios docuerit/ et sic doctrina erit complens meritum .udiciariae potestatis* &''%#() Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' ad " Ad quartum dicendum+ quod Christus in hoc quod est in.uste .udicatus+ seipsum humilia,it0 oblatus est enim quia ,oluit/ et meritum humilitatis est .udiciaria e4altatio+ qua ei omnia subduntur+ ut dicitur Philip* '* 3t ideo ma-is debetur .udiciaria potestas illis qui ,oluntarie se humiliant bona temporalia

ab.iciendo+ propter quae homines a mundanis honorantur+ quam his qui ab aliis humiliantur* &''%2:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* ' ad 7 Ad quintum dicendum+ quod in1erior non potest .udicare superiorem auctoritate propria/ sed tamen auctoritate superioris potest/ sicut patet in .udicibus dele-atis/ et ideo non est incon,eniens+ si hoc quasi accidentale praemium pauperibus detur+ ut .udicent alios+ etiam qui sunt e4cellentioris meriti respectu praemii essentialis* $uaestiuncula 5 &''%2%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* 5 co* Ad tertiam quaestionem dicendum+ quod assessores .udicis debent esse .udici proportionales ,el con1ormes* 8udicium autem 1ilio attribuitur+ quia secundum humanam naturam omnibus apparebit+ tam bonis quam malis+ quam,is tota Trinitas .udicet per auctoritatem/ et ideo etiam oportet ut assessores .udicis humanam naturam habeant+ in qua possint ab omnibus bonis et malis ,ideri/ et sic An-elis non competit .udicare/ quam,is etiam An-eli aliquo modo possint dici .udicare+ scilicet per sententiae approbationem* &''%2') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* 5 ad % Ad primum er-o dicendum+ quod sicut e4 ;lossa ibidem patet+ An-eli cum Christo ,enient+ non ut .udices+ sed ut sint testes humanorum actuum+ sub quorum custodia homines bene ,el male e-erunt* &''%25) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* 5 ad ' Ad secundum dicendum+ quod nomen throni attribuitur An-elis ratione illius .udicii quod !eus semper e4ercet+ omnia .ustissime -ubernando/ cu.us .udicii An-eli sunt quodammodo e4ecutores et promul-atores* Sed .udicium quod de omnibus per hominem Christum 1iet+ etiam requirit homines assessores* &''%2") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* 5 ad 5 Ad tertium dicendum+ quod hominibus promittitur An-elorum aequalitas quantum ad praemium essentiale* 6ihil tamen

prohibet aliquod accidentale praemium hominibus e4hiberi quod An-elis non dabitur+ ut patet de aureola ,ir-inum aut mart<rum/ et similiter potest dici de .udiciaria potestate* $uaestiuncula " &''%27) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* " co* Ad quartam quaestionem dicendum+ quod circa hoc tan-itur a Ma-istro in littera duple4 opinio/ et utraque !ei .ustitiae ,idetur competere* 34 hoc enim quod homo peccat+ .uste !aemoni sub.icitur+ sed !aemon in.uste ei praeest* Opinio er-o illa quae ponit !aemones in 1uturum post diem .udicii hominibus non praeesse in poenis+ respicit ordinem di,inae .ustitiae e4 parte !aemonum punientium/ contraria ,ero opinio respicit ordinem di,inae .ustitiae e4 parte hominum punitorum* $uae autem harum ,erior sit+ certum nobis esse non potest* Verius autem aestimo+ quod sicut ser,abitur ordo in sal,atis+ quod quidam a quibusdam illuminabuntur et per1icientur/ eo quod caelestis hierarchiae ordines perpetui erunt/ ita sal,abitur ordo in poenis+ ut homines per !aemones puniantur+ ne totaliter ordo di,inus quo An-elos medios inter naturam di,inam et humanam constituit+ annulletur* 3t ideo sicut hominibus per An-elos di,inae illuminationis de1eruntur+ ita etiam !aemones sunt e4ecutores di,inae .ustitiae in malos* 6ec in hoc aliquid minuetur de !aemonum poena/ quia in hoc quod etiam alios torquent+ ipsi torquebuntur* Ibi enim miserorum societas miseriam non minuet+ sed au-ebit* &''%29) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* " ad % Ad primum er-o dicendum+ quod praelatio illa quae dicitur e,acuanda per Christum in 1uturo+ est accipienda secundum modum praelationis quae est secundum statum hu.us mundi+ in quo et homines hominibus principantur+ et An-eli hominibus+ et An-eli An-elis+ et !aemones !aemonibus+ et !aemones hominibus/ et hoc totum ad perducendum ad 1inem+ ,el abducendum a 1ine* Tunc autem cum omnia ad 1inem suum per,enerint+ non erit praelatio adducens ad 1inem+ sed conser,ans in 1ine boni ,el mali* &''%2#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* " ad '

Ad secundum dicendum+ quod quam,is meritum !aemonum non requirat ut hominibus prae1erantur+ quia in.uste sibi homines sub.ecerunt/ tamen hoc requirit ordo naturae ipsorum ad naturam humanam/ bona enim naturalia in eis inte-ra manent+ ut !ion<sius dicit+ " cap* de !i,* 6omin* &''%22) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* ' qc* " ad 5 Ad tertium dicendum+ quod An-eli boni non sunt causa principalis praemii electis/ quia hoc omnes immediate a !eo percipient/ sed tamen quorumdam accidentalium praemiorum An-eli hominibus sunt causa/ inquantum per superiores An-elos+ in1eriores et An-eli et homines illuminantur de aliquibus secretis di,inorum quae ad substantiam beatitudinis non pertinent* 3t similiter etiam principalem poenam damnati percipient immediate a !eo+ scilicet e4clusionem perpetuam a ,isione di,ina/ alias autem poenas sensibiles non est incon,eniens hominibus per !aemones in1li-i* In hoc tamen est di11erentia+ quia meritum e4altat+ sed peccatum deprimit/ unde cum natura an-elica sit altior quam humana+ quidam propter e4cellentiam meriti intantum e4altabuntur+ quod talis e4altatio e4cedet altitudinem naturae et praemii in quibusdam An-elis/ unde etiam quidam An-eli per quosdam homines illuminabuntur/ sed nulli homines peccatores propter aliquem -radum malitiae ,enient ad illam eminentiam quae debetur naturae !aemonum* Articulus 5 Utrum omnes homines in .udicio compareant $uaestiuncula % &''%(:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* % ar-* % Ad tertium sic proceditur* Videtur quod non omnes homines in .udicio compareant* $uia dicitur Matth* %(+ '20 sedebitis super sedes+ .udicantes duodecim tribus Israel* Sed non omnes homines pertinent ad illas duodecim tribus* 3r-o ,idetur quod non omnes homines compareant* &''%(%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* % ar-* '

Praeterea+ idem ,idetur per hoc quod dicitur in Psal* %+ 90 non resur-ent impii in .udicio* Sed multi hominum sunt tales* 3r-o in .udicio non comparebunt* &''%(') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* % ar-* 5 Praeterea+ ad hoc aliquis ad .udicium adducitur+ ut e.us merita discutiantur* Sed quidam sunt qui nulla merita habuerunt+ sicut pueri ante per1ectam aetatem decedentes* 3r-o illos in .udicio comparere non est necesse* &''%(5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* % s* c* % Sed contra est quod dicitur actuum %:+ quod Christus est constitutus a !eo .ude4 ,i,orum et mortuorum* Sed sub istis di11erentiis comprehenduntur omnes homines+ qualitercumque ,i,i a mortuis distin-uantur* 3r-o omnes homines in .udicio comparebunt* &''%(") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* % s* c* ' Praeterea+ Apoc* %+ #+ dicitur0 ecce ,enit cum nubibus+ et ,idebit eum omnis oculus* Hoc autem non esset+ si non omnes homines in .udicio comparerent* 3r-o et cetera* $uaestiuncula ' &''%(7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* ' ar-* % Ulterius* Videtur quod nulli boni in .udicio .udicentur* $uia 8oan* 5+ %20 qui credit in eum+ non .udicabitur* Sed omnes boni crediderunt in eum* 3r-o non .udicabuntur* &''%(9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* ' ar-* ' Praeterea+ illi non sunt beati quibus est incerta sua beatitudo0 e4 quo Au-ustinus probat+ !aemones nunquam 1uisse beatos* Sed sancti homines nunc sunt beati* 3r-o certi sunt de sua beatitudine* Sed quod est certum+ non adducitur in .udicium* 3r-o boni non .udicabuntur* &''%(#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* ' ar-* 5 Praeterea+ timor beatitudini repu-nat* Sed e4tremum .udicium+ quod tremendum ma4ime dicitur+ non poterit 1ieri sine timore eorum qui sunt .udicandi/ unde etiam ;re-orius dicit+ super illud

8ob "%0 cum sublatus 1uerit+ timebunt An-eli0 consideremus quomodo tunc iniquorum conscientia concutitur+ quando etiam .ustorum ,ita turbatur* 3r-o beati non .udicabuntur* &''%(2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* ' s* c* % Sed contra+ ,idetur quod omnes boni .udicentur* $uia dicitur ' Corinth* 7+ %:0 omnes astabimus ante tribunal Christi+ ut re1erat unusquisque propria corporis quae -essit+ si,e bona+ si,e mala* Sed non est aliud .udicari* 3r-o omnes .udicabuntur* &''%(() Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* ' s* c* ' Praeterea+ uni,ersale omnia comprehendit* Sed illud .udicium dicitur uni,ersale* 3r-o omnes .udicabuntur* $uaestiuncula 5 &'''::) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* 5 ar-* % Ulterius* Videtur quod nulli mali .udicabuntur* Sicut enim est certa in1idelium damnatio+ ita et eorum qui in mortali decedunt* Sed propter damnationis certitudinem+ dicitur 8oan* 5+ %20 qui non credit+ .am .udicatus est* 3r-o eadem ratione nec alii peccatores .udicabuntur* &''':%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* 5 ar-* ' Praeterea+ ,o4 .udicis est ,alde terribilis eis qui per .udicium condemnantur* Sed+ sicut in littera e4 ,erbis ;re-orii habetur+ ad in1ideles allocutio .udicis non 1iet* Si er-o 1ieret ad 1ideles damnandos+ in1ideles de sua in1idelitate commodum reportarent/ quod est absurdum* &''':') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* 5 s* c* % Sed contra+ ,idetur quod omnes mali sint .udicandi* $uia omnibus malis in1li-etur poena secundum quantitatem culpae* Sed hoc sine de1initione .udicii esse non potest* 3r-o omnes mali .udicabuntur* $uaestiuncula " &''':5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* " ar-* %

Ulterius* Videtur quod An-eli in 1uturo .udicentur* $uia dicitur % Corinth* 9+ 50 nescitis quoniam An-elos .udicabimus= Sed hoc non potest re1erri ad statum praesentis temporis* 3r-o hoc re1erri debet ad 1uturum .udicium* &''':") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* " ar-* ' Praeterea+ 8ob ":+ '2+ dicitur de >ehemoth+ per quem !iabolus intelli-itur0 cunctis ,identibus praecipitabitur/ et Marc* %+ '"+ e4clama,it !aemon ad Christum0 ,enisti ante tempus perdere nos/ et ;lossa dicit ibidem+ quod !aemones in terra dominum cernentes+ se continuo .udicandos credebant* 3r-o ,idetur quod eis 1inale .udicium reser,atur* &''':7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* " ar-* 5 Praeterea+ ' Petri '+ "+ dicitur0 !eus An-elis peccantibus non pepercit+ sed rudentibus In1erni detractos in Tartarum tradidit cruciandos in .udicium reser,ari* 3r-o ,idetur quod An-eli .udicabuntur* &''':9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* " s* c* % Sed contra+ !eus non .udicat bis in idipsum* Sed mali An-eli .am .udicati sunt/ unde 8oan* %9+ %%0 princeps mundi .am .udicatus est* 3r-o in 1uturo An-eli non .udicabuntur* &''':#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* " s* c* ' Praeterea+ per1ectior est bonitas ,el malitia An-elorum quam aliquorum hominum in statu ,iae* Sed quidam homines boni et mali non .udicabuntur+ ut in littera dicitur* 3r-o An-eli boni ,el mali non .udicabuntur* $uaestiuncula % &''':2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* % co* Respondeo dicendum ad primam quaestionem+ quod potestas .udiciaria Christo homini collata est in praemium humilitatis quam in passione e4hibuit* Ipse autem sua passione san-uinem pro omnibus 1udit quantum ad su11icientiam+ licet non in omnibus e11ectum habuit propter impedimentum in aliquibus in,entum* 3t ideo con-ruum est ut omnes homines in .udicio con-re-entur ad

,idendum e.us e4altationem in humana natura+ secundum quam constitutus est a !eo .ude4 ,i,orum et mortuorum* &''':() Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* % ad % Ad primum er-o dicendum+ quod sicut dicit Au-ustinus+ ': de Ci,* !ei+ non quia dictum est+ .udicantes duodecim tribus Israel+ tribus le,i+ quae tertiadecima est+ .udicanda non erit+ aut solum illum populum+ non etiam -entes ceteras .udicabunt* Ideo autem per duodecim tribus omnes aliae -entes si-ni1icatae sunt+ quia per Christum in sortem duodecim tribuum omnes -entes sunt ,ocatae* &'''%:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* % ad ' Ad secundum dicendum+ quod hoc quod dicitur0 non resur-ent impii in .udicio+ si re1eratur ad omnes peccatores+ sic intelli-endum est+ quod non resur-ent ad hoc quod .udicent* Si autem impii dicantur in1ideles/ sic intelli-endum est quod non resur-ent ad hoc quod .udicentur+ quia .am .udicati sunt/ sed omnes resur-ent+ ut in .udicio compareant ad -loriam .udicis intuendam* &'''%%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* % ad 5 Ad tertium dicendum+ quod etiam pueri ante per1ectam aetatem decedentes in .udicio comparebunt/ non autem ut .udicentur+ sed ut ,ideant -loriam .udicis* $uaestiuncula ' &'''%') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* ' co* Ad secundam quaestionem dicendum+ quod ad .udicium duo pertinent0 scilicet discussio meritorum+ et retributio praemiorum* $uantum er-o ad receptionem praemiorum+ omnes .udicabuntur+ etiam boni+ in eo quod unusquisque recipiet e4 di,ina sententia praemium merito respondens* Sed discussio meritorum non 1it nisi ubi est quaedam meritorum commi4tio bonorum cum malis* Illi autem qui aedi1icant super 1undamentum 1idei aurum et ar-entum et lapides pretiosos+ di,inis ser,itiis totaliter insistentes/ quia nullam admi4tionem notabilem alicu.us mali meriti habent+ in eis discussio meritorum locum non habet/ sicut illi qui rebus mundi penitus ab.ectis solicite co-itant solummodo

quae sunt !ei/ et ideo sal,abuntur+ sed non .udicabuntur* Illi ,ero qui aedi1icant super 1undamentum 1idei li-num et 1enum et stipulam+ qui adhuc scilicet amant saecularia+ et terrenis ne-otiis implicantur+ ita tamen quod nihil Christo praeponant+ sed studeant peccata eleemos<nis e4piare/ habent quamdam commi4tionem bonorum meritorum cum malis/ et ideo discussio meritorum in eis locum habet/ unde tales quantum ad hoc .udicantur+ et tamen sal,abuntur* &'''%5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* ' ad % Ad primum er-o dicendum+ quod quia punitio est e11ectus .ustitiae+ praemiatio autem misericordiae/ ma-is !eo+ et .udicio+ quod est actus .ustitiae+ antonomastice punitio attribuitur+ ut interdum .udicium pro ipsa condemnatione accipiatur/ et sic intelli-itur auctoritas inducta+ ut per ;lossam+ ibidem+ patet* &'''%") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* ' ad ' Ad secundum dicendum+ quod discussio meritorum in electis non erit ad tollendum incertitudinem beatitudinis a cordibus ipsorum .udicandorum/ sed ut praeeminentia bonorum meritorum ad mala ostendatur omnibus mani1este/ et sic !ei .ustitia comprobetur* &'''%7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* ' ad 5 Ad tertium dicendum+ quod ;re-orius loquitur de .ustis adhuc in carne mortali e4istentibus/ unde supra praemiserat0 hi qui in corporibus reperiri potuerint/ quam,is .am 1ortes atque per1ecti+ quia adhuc in carne sunt positi+ non possunt in tanti terroris turbine nulla 1ormidine concuti* Unde patet quod terror ille re1erendus est ad tempus immediate .udicium praecedens+ tremendum quidem ma4ime malis+ non autem bonis+ quibus nulla erit mali suspicio* &'''%9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* ' ad s* c* Rationes autem quae sunt in oppositum+ procedunt de .udicio quantum ad retributionem praemiorum* $uaestiuncula 5 &'''%#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* 5 co*

Ad tertiam quaestionem dicendum+ quod .udicium quod est poenarum retributio pro peccatis+ omnibus malis competit/ .udicium autem quod est discussio peccatorum+ solum 1idelibus0 quia in in1idelibus non est 1idei 1undamentum+ quo sublato+ omnia opera sequentia per1ecta rectitudine intentionis carent/ unde non est in eis aliqua permi4tio bonorum meritorum ad mala+ quae discussionem requirant* Sed 1ideles in quibus manet 1idei 1undamentum+ ad minus 1idei actum laudabilem habent+ qui quam,is non sit meritorius sine caritate+ tamen+ quantum est de se+ est ordinatus ad meritum/ et ideo in eis .udicium discussionis locum habet* Unde ipsi 1ideles+ qui 1uerunt saltem numero ci,es ci,itatis !ei+ .udicabuntur ut ci,es+ in quos sine discussione meritorum sententia mortis non 1ertur/ sed in1ideles condemnabuntur ut hostes+ qui consue,erunt apud homines absque meritorum audientia e4terminari* &'''%2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* 5 ad % Ad primum er-o dicendum+ quod quam,is eis qui in mortali decedunt+ pro certo constet de eorum damnatione/ quia tamen aliqua quae pertinent ad bene merendum habent anne4a+ oportet ad mani1estationem di,inae .ustitiae+ ut discussio de eorum meritis 1iat+ per quam ostendatur eos .uste a ci,itate sanctorum e4cludi+ cu.us esse ci,es numero e4terius ,idebantur* &'''%() Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* 5 ad ' Ad secundum dicendum+ quod allocutio illa spiritualiter intellecta+ secundum hoc non erit aspera 1idelibus condemnandis+ quod in eis aliqua sibi placentia mani1estabit+ quae in in1idelibus in,eniri non possunt/ quia sine 1ide impossibile est placere !eo+ Hebr* %%* Sed sententia condemnationis+ quae in omnes 1eretur+ omnibus terribilis erit* &'''':) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* 5 ad s* c* Ratio ,ero in contrarium adducta procedebat de .udicio retributionis* $uaestiuncula " &''''%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* " co*

Ad quartam quaestionem dicendum+ quod .udicium discussionis nullo modo habet locum neque in bonis An-elis neque in malis/ quia neque in bonis potest aliquid mali in,eniri+ neque in malis aliquid boni ad .udicium pertinens* Sed si loquamur de .udicio retributionis+ sic est distin-uenda duple4 retributio* Una respondens propriis meritis An-elorum/ et haec a principio 1uit utrisque 1acta+ dum quidam sunt ad beatitudinem sublimati+ quidam ,ero in miseriam demersi* Alia retributio+ quae respondet meritis bonis ,el malis per An-elos procuratis/ et haec retributio in 1uturo .udicio 1iet/ quia boni An-eli amplius -audium habebunt de salute eorum quos ad meritum indu4erunt+ et mali amplius torquebuntur+ multiplicata malorum ruina+ qui per eos ad mala sunt incitati* Unde directe loquendo+ .udicium nec e4 parte .udicantium nec e4 parte .udicandorum erit An-elorum+ sed hominum/ sed indirecte quodammodo respiciet An-elos+ inquantum actibus hominum 1uerunt commi4ti* &''''') Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* " ad % Ad primum er-o dicendum+ quod ,erbum illud apostoli est intelli-endum de .udicio comparationis/ quia quidam homines quibusdam An-elis superiores in,enientur* &''''5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* " ad ' Ad secundum dicendum+ quod ipsi !aemones+ cunctis ,identibus+ tunc praecipitabuntur+ quia in perpetuum in In1erni carcerem retrudentur+ ut non sit eis liberum e4tra pro-redi/ quia hoc eis non concedebatur nisi secundum quod ordinabatur e4 di,ina pro,identia ad hominum ,itam e4ercendam* &''''") Super Sent*+ lib* " d* "# q* % a* 5 qc* " ad 5 3t similiter dicendum ad tertium* $uaestio ' Prooemium &''''7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' pr* !einde quaeritur de i-ne qui praecedet 1aciem .udicis/ et circa hoc quaeruntur tria0 % de pur-atione mundi per i-nem 1utura/ ' de e11ectu i-nis pur-antis/ 5 de ordine illius i-nis ad alia quae circa .udicium a-entur*

Articulus % Utrum aliqua mundi pur-atio sit 1utura $uaestiuncula % &''''#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* % ar-* % Ad primum sic proceditur* Videtur quod nulla mundi pur-atio sit 1utura* 6on enim pur-atione indi-et nisi quod est immundum* Sed creaturae !ei non sunt immundae/ unde dicitur actuum %:+ %70 quod !eus crea,it+ tu ne commune di4eris+ idest immundum* 3r-o creaturae mundi non pur-abuntur* &''''2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* % ar-* ' Praeterea+ pur-atio secundum di,inam .ustitiam ordinatur ad au1erendam immunditiam culpae+ sicut patet de pur-atione post mortem* Sed in elementis hu.us mundi nulla potest esse culpae in1ectio* 3r-o ,idetur quod pur-atione non indi-eant* &''''() Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* % ar-* 5 Praeterea+ unumquodque tunc dicitur pur-ari quando separatur quod est e4traneum ab ipso+ inducens in eo i-nobilitatem/ separatio enim e.us quod nobilitatem inducit+ non dicitur pur-atio+ sed ma-is diminutio* Sed hoc ad per1ectionem et nobilitatem elementorum pertinet quod aliquid e4traneae naturae est eis admi4tum+ quia 1orma corporis mi4ti est nobilior quam 1orma simplicis* 3r-o ,idetur quod elementa hu.us mundi nullo modo pur-ari possint* &'''5:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* % s* c* % Sed contra+ omnis inno,atio 1it per aliquam pur-ationem* Sed elementa inno,abuntur/ unde Apocal* '%+ %0 ,idi caelum no,um et terram no,am+ primum enim caelum et prima terra abiit* 3r-o elementa pur-abuntur* &'''5%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* % s* c* ' Praeterea+ % Corinth* #+ super illud0 praeterit 1i-ura hu.us mundi+ dicit ;lossa0 pulchritudo hu.us mundi mundanorum i-nium con1la-ratione peribit/ et sic idem quod prius*

$uaestiuncula ' &'''5') Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* ' ar-* % Ulterius* Videtur quod haec pur-atio non sit 1utura per i-nem* I-nis enim+ cum sit pars mundi+ pur-atione indi-et+ sicut et aliae partes* Sed non debet idem esse pur-ans et pur-atum* 3r-o ,idetur quod i-nis non pur-abit* &'''55) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* ' ar-* ' Praeterea+ sicut i-nis habet ,irtutem pur-ati,am+ ita et aqua* Cum er-o non omnia sint pur-abilia per i-nem+ sed quaedam necesse sit aqua pur-ari+ sicut etiam ,etus le4 distin-uit/ ,idetur quod i-nis non pur-et+ ad minus uni,ersaliter* &'''5") Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* ' ar-* 5 Praeterea+ pur-atio ad hoc ,idetur pertinere ut partes mundi ab in,icem se-re-atae puriores reddantur* Sed se-re-atio partium mundi ab in,icem in mundi initio sola di,ina ,irtute 1acta est+ quia e4 hoc opus distinctionis determinatur/ unde et Ana4a-oras se-re-ationem posuit actum intellectus mo,entis omnia* 3r-o ,idetur quod in 1ine mundi pur-atio 1iat immediate a !eo+ et non per i-nem* &'''57) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* ' s* c* % Sed contra est quod in Psal* "(+ 5+ dicitur0 i-nis in conspectu e.us e4ardescet+ et in circuitu tempestas ,alida/ et postea sequitur de .udicio0 ad,oca,it caelum desursum+ et terram discernere populum suum* 3r-o ,idetur quod ultima pur-atio mundi sit 1utura per i-nem* &'''59) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* ' s* c* ' Praeterea+ ' Petr*+ ult*+ %'+ dicitur0 caeli ardentes sol,entur+ et elementa i-nis ardore tabescent* 3r-o pur-atio illa per i-nem 1iet* $uaestiuncula 5 &'''5#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* 5 ar-* % Ulterius* Videtur quod i-nis ille non sit e.usdem speciei cum i-ne elementari* 6ihil enim seipsum consumit* Sed ille i-nis quatuor

elementa absumet+ ut dicit ;lossa+ ' Pet*+ ult* 3r-o i-nis ille non erit e.usdem speciei cum i-ne elementari* &'''52) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* 5 ar-* ' Praeterea+ sicut ,irtus mani1estatur per operationem+ ita natura per ,irtutem* Sed i-nis ille habebit aliam ,irtutem ab i-ne qui est elementum/ quia scilicet pur-abit uni,ersum+ quod i-nis iste 1acere non potest* 3r-o non erit e.usdem speciei cum isto* &'''5() Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* 5 ar-* 5 Praeterea+ ea quae sunt e.usdem speciei in corporibus naturalibus+ habent eumdem motum* Sed i-nis ille habebit alium motum quam i-nis elementum+ quia circumquaque mo,ebitur+ ut totum pur-are possit* 3r-o i-nis ille non erit e.usdem speciei cum isto* &'''":) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* 5 s* c* % Sed contra est quod Au-ustinus dicit+ ': de Ci,* !ei+ et habetur in ;lossa % Corinth* "+ #+ quod 1i-ura hu.us mundi mundanorum i-nium con1la-ratione peribit* 3r-o i-nis ille erit de natura i-nis qui nunc est in hoc mundo* &'''"%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* 5 s* c* ' Praeterea+ sicut 1utura pur-atio erit per i-nem+ ita praecedens 1uit per aquam0 et utraque ad in,icem comparatur+ ' Petri+ 5* Sed in prima pur-atione aqua 1uit e.usdem speciei cum aqua elementari* 3r-o et similiter in secunda pur-atione i-nis erit e.usdem speciei cum i-ne elementari* $uaestiuncula % &'''"') Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* % co* Respondeo dicendum ad primam quaestionem+ quod quia mundus+ aliquo modo propter hominem 1actus est+ oportet quod quando homo secundum corpus -lori1icabitur+ etiam alia corpora mundi ad statum meliorem mutentur/ ut sit et locus con,enientior+ et aspectus delectabilior* Ad hoc autem quod -loriam corporis homo consequatur+ oportet prius remo,eri ea quae -loriae opponuntur/ quae sunt duo+ scilicet corruptio+ et in1ectio culpae/ quia+ ut dicitur % Corinth* %7+ 7:+ corruptio

incorruptelam non possidebit/ et a ci,itate -loriae omnes immundi 1oris erunt+ Apoc* ult*/ et similiter etiam oportet elementa mundi pur-ari a contrariis dispositionibus+ antequam in no,itatem -loriae adducantur+ proportionaliter ei quod de homine dictum est* $uam,is autem res corporalis sub.ectum in1ectionis culpae proprie esse non possit/ tamen e4 culpa quaedam incon-ruitas in rebus corporalibus corruptis relinquitur ad hoc ut spiritualibus dicentur/ et inde ,idemus quod loca in quibus sunt aliqua crimina commissa+ non reputantur idonea ad aliqua sacra in eis e4ercenda+ nisi pur-atione quadam praemissa* 3t secundum hoc e4 peccatis hominum quamdam inidoneitatem ad -loriae susceptionem pars mundi recipit quae in usum nostrum cedit/ unde quantum ad hoc mundatione indi-et* Similiter etiam circa medium locum propter elementorum contactum multae sunt corruptiones et -enerationes et alterationes elementorum+ quae puritati eorum dero-ant/ et ideo ab his oportet elementa pur-ari ad hoc quod decenter suscipiant no,itatem -loriae* &'''"5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* % ad % Ad primum er-o dicendum+ quod cum dicitur0 omnis creatura !ei est munda+ hoc intelli-endum est+ quia non habet in substantia sua alicu.us malitiae permi4tionem+ sicut ponebant Manichaei+ dicentes bonum et malum esse duas substantias alicubi di,isas+ et alicubi commi4tas/ non autem remo,etur quin aliqua creatura habeat commi4tionem naturae e4traneae/ quae etiam natura in se bona est+ sed per1ectioni hu.usmodi creaturae repu-nat* Similiter non remo,etur e4 hoc quin malum alicui creaturae accidat+ quam,is non sit permi4tum ei quasi pars ipsius substantiae* &'''"") Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* % ad ' Ad secundum dicendum+ quod quam,is corporalia elementa sub.ectum culpae esse non possint+ tamen e4 culpa in eis commissa aliquam ineptitudinem possunt consequi ad per1ectionem -loriae suscipiendam* &'''"7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* % ad 5 Ad tertium dicendum+ quod 1orma mi4ti et 1orma elementi possunt dupliciter considerari0 aut quantum ad per1ectionem speciei/ et sic corpus mi4tum nobilius est0 aut quantum ad perpetuitatem durationis/ et sic corpus simple4 nobilius est+ quia

non habet in seipso unde corrumpatur+ nisi e.us corruptio 1iat ab aliquo e4teriori* Corpus autem mi4tum in seipso habet causam suae corruptionis+ scilicet operationem contrariorum/ et ideo corpus simple4 etsi sit corruptibile secundum partem+ est tamen incorruptibile secundum totum/ quod de mi4to dici non potest* 3t quia incorruptio est de per1ectione -loriae+ per1ectio corporis simplicis ma-is con,enit per1ectioni -loriae quam per1ectio corporis mi4ti+ nisi etiam corpus mi4tum in se habeat aliquod incorruptionis principium+ sicut corpus humanum+ cu.us 1orma est incorruptibilis* 6ihilominus tamen quam,is aliquo modo corpus mi4tum sit nobilius quam simple4+ nobilius tamen esse habet corpus simple4 secundum se e4istens in mi4to0 quia in mi4to sunt corpora simplicia quodammodo in potentia+ in seipsis autem e4istentia sunt in ultima sui per1ectione* $uaestiuncula ' &'''"9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* ' co* Ad secundam quaestionem dicendum+ quod illa mundi pur-atio+ ut dictum est+ remo,ebit a mundo imper1ectionem e4 culpa relictam et impuritatem commi4tionis+ et erit dispositio ad -loriae per1ectionem/ et ideo quantum ad haec tria con,enientissime 1iet per i-nem* Primo+ quia i-nis+ cum sit nobilissimum elementorum+ habet naturales proprietates similiores proprietatibus -loriae+ ut ma4ime patet de luce* Secundo+ quia i-nis non ita recipit commi4tionem e4tranei propter e11icaciam ,irtutis acti,ae+ sicut alia elementa* Tertio+ quia sphaera i-nis est remota a nostra habitatione+ nec ita communis est nobis usus i-nis sicut terrae et aquae et aeris+ unde non ita in1icitur/ et praeter hoc habet ma4imam e11icaciam ad pur-andum et ad di,idendum subtiliando* &'''"#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* ' ad % Ad primum er-o dicendum+ quod i-nis non ,enit in usum nostrum prout est in materia propria ?sic enim remotus est a nobis@+ sed solum prout est in materia aliena/ et quo ad hoc poterit per i-nem in sua puritate e4istentem pur-ari ipse mundus quantum ad hoc quod habet de e4traneo ad.unctum* &'''"2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* ' ad '

Ad secundum dicendum+ quod prima pur-atio mundi+ quae 1acta est per dilu,ium+ non respiciebat nisi in1ectionem peccati* Praecipue autem tunc re-nabat peccatum concupiscentiae/ et ideo con,enienter per contrarium pur-atio 1uit 1acta+ scilicet per aquam* Sed secunda pur-atio respicit et in1ectionem culpae et commi4tionis impuritatem/ et quantum ad utrumque con,enit ma-is quod 1iat per i-nem quam per aquam* Aqua enim non habet ,im dis-re-andi+ sed ma-is a--re-andi/ unde per aquam naturalis impuritas elementorum tolli non posset+ sicut per i-nem* Similiter etiam circa 1inem re-nabit ,itium tepiditatis+ quasi mundo .am senescente0 quia+ ut dicitur Matth* '"+ %'+ tunc re1ri-escet caritas multorum/ unde tunc con,enienter pur-atio per i-nem 1iet* 6ec est aliquid quod per i-nem pur-ari non possit quodammodo/ sed quaedam sunt quae sine sui corruptione per i-nem non possunt pur-ari+ sicut panni+ et ,asa li-nea+ et hu.usmodi/ et talia le4 praecepit pur-ari per aquam/ quae tamen omnia 1inaliter per i-nem corrumpentur* &'''"() Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* ' ad 5 Ad tertium dicendum+ quod per opus distinctionis sunt rebus di,ersae 1ormae collatae+ quibus ad in,icem distin-uuntur/ et ideo 1ieri non potuit nisi per eum qui est auctor naturae0 sed per 1inalem pur-ationem deducentur res ad puritatem in qua conditae 1uerunt/ et ideo in hoc poterit natura creata e4hibere ministerium creatori/ et propter hoc ministerium creaturae committitur+ quia hoc ad e.us nobilitatem cedit* $uaestiuncula 5 &'''7:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* 5 co* Ad tertiam quaestionem dicendum+ quod circa hoc in,eniuntur tres opiniones* $uidam enim dicunt+ quod i-nis elementum qui est in sphaera sua+ descendet ad pur-ationem mundi* Modum autem descensionis ponunt per multiplicationem0 i-nis enim undique apposito combustibili au-mentatur/ et hoc praecipue tunc 1iet quando i-nis ,irtus e4altabitur super omnia alia elementa* Sed contra hoc esse ,idetur quod i-nis ille non tantum descendet+ sed etiam a sanctis ascendere perhibetur+ ut patet ' Pet* 5+ ubi ,idetur+ quod tantum ascendet .udicii i-nis quantum aqua dilu,ii0 e4 quo ,idetur quod i-nis ille sit circa locum medium

-enerationis* 3t propter hoc alii dicunt+ quod i-nis ille -enerabitur circa locum terrae e4 con-re-atione radiorum caelestium corporum+ sicut ,idemus quod con-re-antur in speculo comburente0 tunc autem loco speculorum erunt nubes conca,ae+ ad quas 1iet radiorum re,erberatio* Sed istud etiam non ,idetur con,eniens0 quia cum e11ectus caelestium corporum sequantur determinatos situs et aspectus eorum/ si e4 ,irtute corporum caelestium i-nis ille -eneraretur+ esset notum tempus illius pur-ationis considerantibus motus astrorum0 quod auctoritati Scripturae repu-nat* 3t ideo alii dicunt+ sequentes Au-ustinum+ quod sicut mundanarum aquarum inundatione 1actum est dilu,ium+ ita mundanorum i-nium con1la-ratione 1i-ura hu.us mundi peribit+ ut dicitur ': de Ci,* !ei* Ista autem con1la-ratio nihil aliud est quam con-re-atio omnium causarum superiorum et in1eriorum+ quae e4 natura sua habent ,irtutem i-niendi0 quae quidem con-re-atio non naturali cursu rerum+ sed ,irtute di,ina 1iet/ et e4 omnibus istis causis sic con-re-atis -enerabitur i-nis qui 1aciem hu.us mundi e4uret* Si autem hae opiniones recte considerentur+ in,eniuntur di,ersi1icari quantum ad causam -enerationis illius+ et non quantum ad speciem e.us* I-nis enim -eneratus a sole+ ,el ab in1eriori cale1aciente+ est e.usdem speciei cum i-ne qui est in sua sphaera+ nisi inquantum admiscetur ei de materia aliena0 quod quidem tunc oportebit/ quia i-nis non potest aliquid pur-are nisi secundum hoc quod alterum e11icitur materia e.us aliquo modo* Unde simpliciter concedendum est+ quod i-nis ille erit e.usdem speciei cum isto* &'''7%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* 5 ad % Ad primum er-o dicendum+ quod i-nis ille quam,is sit e.usdem speciei cum i-ne qui apud nos est+ non tamen est idem numero* Videmus autem quod duorum i-nium e.usdem speciei unus alterum destruit+ ma.or scilicet minorem+ consumendo materiam e.us/ et similiter etiam ille i-nis i-nem qui apud nos est+ consumere poterit* &'''7') Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* 5 ad ' Ad secundum dicendum+ quod sicut operatio quae procedit a ,irtute rei+ est ,irtutis indicium/ ita et ,irtus est indicium essentiae ,el naturae quae procedit a principiis essentialibus rei* Operatio autem quae non procedit e4 ,irtute rei operantis+ non

indicat ,irtutem ipsius+ sicut patet in instrumentis/ actio enim instrumenti ma-is mani1estat ,irtutem a-entis quam ,irtutem instrumenti0 quia ,irtutem a-entis mani1estat ut primum operationis principium/ ,irtutem autem instrumenti non mani1estat+ nisi quatenus est suscepti,um in1luentiae principalis a-entis+ secundum quod mo,etur ab eo* Similiter etiam ,irtus quae non procedit e4 principiis essentialibus rei+ non mani1estat naturam e.us+ nisi quantum ad susceptibilitatem/ sicut ,irtus qua aqua cale1acta potest cale1acere+ non mani1estat naturam e.us nisi quantum ad cale1actibilitatem/ et ideo nihil prohibet quin aqua habens hanc ,irtutem sit e.usdem speciei cum aqua non habente ,irtutem istam* Similiter etiam non est incon,eniens quod i-nis ille qui habebit ,im pur-andi 1aciem mundi+ sit alterius speciei ab i-ne qui apud nos est+ cum ,is cale1acti,a non oriatur in ipso e4 principiis essentialibus+ sed e4 di,ina operatione/ si,e dicatur quod illa ,irtus sit aliqua qualitas absoluta+ sicut calor in aqua cale1acta/ si,e sit intentio quaedam+ sicut de instrumentali ,irtute in % dist* dictum est/ et hoc probabilius est+ quia i-nis ille non a-et nisi ut instrumentum di,inae ,irtutis* &'''75) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* % qc* 5 ad 5 Ad tertium dicendum+ quod i-nis e4 propria natura non 1ertur nisi sursum/ sed inquantum sequitur materiam quam requirit e4tra propriam sphaeram e4istens+ sic sequitur materiae combustibilis situm/ et per modum istum non est incon,eniens quod ,el in circuitu ,el in deorsum mo,eatur+ et praecipue secundum quod a-it ut instrumentum ,irtutis di,inae* Articulus ' Utrum ille i-nis pur-abit etiam caelos superiores $uaestiuncula % &'''77) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* % ar-* % Ad secundum sic proceditur* Videtur quod ille i-nis pur-abit etiam caelos superiores* $uia in Psal* %:%+ ':+ dicitur0 opera manuum tuarum sunt caeli* Ipsi peribunt+ tu autem permanebis* Sed etiam superiores caeli sunt opera manuum !ei* 3r-o etiam ipsi in illa 1inali con1la-ratione peribunt*

&'''79) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* % ar-* ' Praeterea+ ' Petri 5+ %'+ dicitur0 caeli ardentes sol,entur+ et elementa i-nis ardore tabescent* Caeli autem qui ab elementis distin-uuntur+ sunt caeli superiores+ in quibus 1i4a sunt sidera* 3r-o ,idetur quod etiam illi per i-nem illum pur-abuntur* &'''7#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* % ar-* 5 Praeterea+ i-nis ille est ad hoc ut remo,eat a corporibus indispositionem ad per1ectionem -loriae* Sed in caelo superiori in,enitur indispositio et e4 parte culpae+ quia !iabolus ibi pecca,it/ et e4 parte naturalis de1ectus+ quia Roman* 2+ super illud0 scimus quod omnis creatura in-emiscit et parturit usque adhuc+ dicit ;lossa0 omnia elementa cum labore sua e4plent o11icia+ sicut sol et luna non sine labore statuta sibi implent spatia* 3r-o etiam caeli pur-abuntur per i-nem* &'''72) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* % s* c* % Sed contra est0 corpora caelestia pere-rinae impressionis recepti,a non sunt* &'''7() Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* % s* c* ' Praeterea+ super illud ' Thess* %0 in 1lamma i-nis dantis ,indictam+ dicit ;lossa0 i-nis erit in mundo qui praecedet eum+ tantum spatium aeris occupans quantum occupa,it aqua in dilu,io* Sed aqua dilu,ii non ascendit usque ad superiores caelos+ sed solum quindecim cubitis super altitudinem montium+ ut habetur ;en* #* 3r-o caeli superiores illo i-ne non pur-abuntur* $uaestiuncula ' &'''9:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' ar-* % Ulterius* Videtur quod i-nis ille alia elementa consumet* $uia+ ut dicit ;lossa >edae+ ' Petri ult*+ elementa quatuor quibus mundus consistit+ ille ma4imus i-nis absumet0 nec cuncta intantum consumentur+ ut non sint/ sed duo e4 toto consumet+ duo ,ero in meliorem restituet 1aciem* 3r-o ,idetur quod ad minus duo elementa per i-nem illum destruenda sint totaliter* &'''9%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' ar-* '

Praeterea+ Apoc* '%+ %+ dicitur0 primum caelum et prima terra abiit/ et .am mare non est* Sed per caelum aer intelli-itur+ ut Au-ustinus dicit0 mare autem est aquarum con-re-atio* Videtur er-o quod illa tria elementa totaliter destruentur* &'''9') Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' ar-* 5 Praeterea+ i-nis non pur-at nisi secundum hoc quod alia e11iciuntur materia e.us* Si er-o i-nis pur-at alia elementa+ oportet quod e.us materia e11iciantur* 3r-o oportet quod in naturam i-nis transeant/ et sic a natura sua corrumpentur* &'''95) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' ar-* " Praeterea+ 1orma i-nis est nobilissima 1orma ad quam perduci possit elementaris materia* Sed per illam pur-ationem omnia in statum nobilissimum mutabuntur* 3r-o alia elementa in i-nem totaliter con,ertentur* &'''9") Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' s* c* % Sed contra est quod dicitur % Corinth* # super illud0 praeterit 1i-ura hu.us mundi0 pulchritudo+ non substantia hu.us mundi praeterit* Sed ipsa substantia elementorum pertinet ad mundi per1ectionem* 3r-o elementa non consumentur secundum suam substantiam* &'''97) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' s* c* ' Praeterea+ illa 1inalis pur-atio+ quae 1iet per i-nem+ respondebit primae pur-ationi+ quae 1acta est per aquam* Sed illa non corrupit elementorum substantiam* 3r-o nec illa quae 1iet per i-nem+ corrumpet* $uaestiuncula 5 &'''99) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* 5 ar-* % Ulterius* Videtur quod nec omnia elementa per illum i-nem pur-abuntur* $uia+ ut .am dictum est+ i-nis ille non ascendet nisi quantum ascendit aqua dilu,ii* Sed aqua dilu,ii non per,enit usque ad sphaeram i-nis* 3r-o nec per ultimam pur-ationem elementum i-nis pur-abitur*

&'''9#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* 5 ar-* ' Praeterea+ Apoc* '%+ dicit ;lossa+ super illud0 ,idi caelum no,um etc*0 immutatio aeris et terrae dubitabile non est quin per i-nem 1iat/ sed de aqua dubitatur+ nam pur-ationem in seipsa habere creditur* 3r-o ad minus non est certum quod omnia elementa pur-entur* &'''92) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* 5 ar-* 5 Praeterea+ locus qui est perpetuae in1ectionis nunquam pur-atur* Sed in In1erno erit perpetua in1ectio* Cum er-o In1ernus intra elementa collocetur+ ,idetur quod non totaliter elementa pur-entur* &'''9() Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* 5 ar-* " Praeterea+ Paradisus terrestris in terra continetur* Sed ille non pur-abitur per i-nem0 quia nec etiam aquae dilu,ii illuc ascenderunt+ ut >eda dicit+ et habetur in ' Sent*+ dist* '#* 3r-o ,idetur quod non totaliter omnia elementa pur-entur* &'''#:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* 5 s* c* % Sed contra est ;lossa supra inducta quae habetur ' Petri ult* quod quatuor elementa i-nis ille absumet* $uaestiuncula % &'''#%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* % co* Respondeo dicendum ad primam quaestionem+ quod pur-atio mundi ad hoc est ut remo,eatur a corporibus dispositio contraria per1ectioni -loriae+ ut supra dictum est0 quae quidem per1ectio est ultima rerum consummatio/ et haec quidem indispositio in omnibus corporibus in,enitur+ sed di,ersimode in di,ersis* In quibusdam enim in,enitur indispositio secundum aliquid inhaerens substantiae ipsorum+ sicut in istis corporibus in1erioribus+ quae per mutuam mi4tionem decidunt a propria puritate* In quibusdam ,ero corporibus in,enitur indispositio non per aliud substantiae eorum inhaerens+ sicut in corporibus caelestibus+ in quibus nihil in,enitur repu-nans ultimae per1ectioni uni,ersi+ nisi motus+ qui est ,ia ad per1ectionem0 nec motus quilibet+ sed localis tantum+ qui non ,ariat aliquid quod intrinsecum sit rei+ ut substantiam aut quantitatem+ aut

qualitatem+ sed solum locum qui est e4tra rem* 3t ideo a substantia caeli superioris non oportet quod aliquid remo,eatur/ sed oportet quod motus e.us quietetur* $uietatio autem motus localis non 1it per actionem alicu.us contrarii a-entis+ sed per hoc quod motor desistit a mo,endo/ et ideo corpora caelestia nec per i-nem nec per alicu.us creaturae actionem pur-antur+ sed ipsa eorum quietatio+ sola ,oluntate di,ina accidens+ eis loco pur-ationis erit* &'''#') Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* % ad % Ad primum er-o dicendum+ quod+ sicut dicit Au-ustinus ': de Ci,* !ei+ ,erba illa Psalmi intelli-enda sunt de caelis aereis+ qui pur-abuntur per i-nem ultimae con1la-rationis* Vel dicendum+ quod si etiam de superioribus caelis intelli-antur+ tunc dicuntur perire quantum ad motum quo nunc continue mo,entur* &'''#5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* % ad ' Ad secundum dicendum+ quod Petrus se e4ponit de quibus caelis intelli-at* Praemiserat enim ante ,erba inducta+ quod caeli prius et terra per aquam perierant+ qui nunc sunt eodem ,erbo repositi+ i-ni reser,ati in diem .udicii* Illi er-o caeli per i-nem pur-abuntur qui prius aqua dilu,ii sunt pur-ati+ scilicet caeli aerei* &'''#") Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* % ad 5 Ad tertium dicendum+ quod ille labor et illa ser,itus creaturae qui corporibus caelestibus ab Ambrosio attribuitur+ nihil est aliud quam ,icissitudo motus+ ratione cu.us tempori sub.iciuntur+ et de1ectus ultimae consummationis+ quae 1inaliter in eis erit* 34 culpa etiam !aemonum caelum 3mp<reum in1ectionem non contra4it+ quia peccando statim de caelo e4pulsi sunt* $uaestiuncula ' &'''#7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' co* Ad secundam quaestionem dicendum+ quod circa hanc quaestionem multiple4 est opinio* $uidam enim dicunt+ quod omnia elementa manebunt quantum ad materiam0 omnia autem mutabuntur quantum ad imper1ectionem/ sed duo eorum retinebunt propriam 1ormam substantialem+ scilicet aer et terra/ in duobus ,ero+ scilicet i-ne et aqua+ non remanebit 1orma

substantialis eorum+ sed mutabuntur ad 1ormam caeli0 et sic tria elementa+ scilicet i-nis+ aer et aqua+ caelum dicentur+ quam,is aer retineat eamdem 1ormam substantialem quam nunc habet+ quia nunc etiam caelum dicitur* Unde et Apoc* '%+ %+ non 1it mentio nisi de caelo et terra0 ,idi+ inquit+ caelum no,um et terram no,am* Sed haec opinio est omnino absurda0 repu-nat enim et philosophiae+ secundum quam poni non potest quod corpora in1eriora sint in potentia ad 1ormam caeli+ cum nec materiam habeant communem+ nec contrarietatem ad in,icem/ et etiam theolo-iae+ quia secundum hanc positionem non sal,abitur per1ectio uni,ersi cum inte-ritate suarum partium+ duobus elementis sublatis* Unde per hoc quod dicit caelum+ intelli-itur quintum corpus/ omnia ,ero elementa intelli-untur per terram+ sicut in Psalmo %"2+ #+ dicitur0 laudate dominum de terra/ et sequitur0 i-nis+ -rando+ ni4+ -lacies et cetera* 3t ideo alii dicunt+ quod omnia elementa manebunt secundum substantiam+ sed qualitates acti,ae et passi,ae ab eis remo,ebuntur/ sicut etiam ponunt quod in corpore mi4to elementa sal,abuntur secundum 1ormas suas substantiales sine hoc quod proprias qualitates habeant+ cum sint ad medium reductae+ et medium neutrum e4tremorum est* 3t huic etiam ,idetur consonare quod Au-ustinus dicit+ ': de Ci,it* !ei0 illa con1la-ratione mundana elementorum corruptibilium qualitates quae corporibus nostris con-ruebant+ ardendo penitus interibunt+ atque ipsa substantia eas qualitates habebit quae corporibus immortalibus mirabili mutatione con,eniant* Sed istud non ,idetur probabile+ cum qualitates propriae elementorum sint e11ectus 1ormarum substantialium+ quod 1ormis substantialibus manentibus qualitates praedictae possint mutari+ nisi per actionem ,iolentam ad tempus0 sicut in aqua cale1acta ,idemus quod e4 ,i suae speciei 1ri-iditatem recuperat+ quam per actionem i-nis amisit+ dummodo species aquae maneat* 3t praeterea etiam ipsae qualitates elementares sunt de per1ectione secunda elementorum+ sicut propriae passiones eorum* 6ec est probabile quod in illa 1inali consummatione aliquid naturalis per1ectionis ab elementis tollatur* 3t ideo ,idetur dicendum+ quod manebunt elementa quantum ad substantiam et qualitates eorum proprias/ sed pur-abuntur+ ut supra dictum est+ ab in1ectione quam e4 peccatis hominum contra4erunt+ et ab impuritate quae per actionem et passionem mutuam in eis accidit0 quia .am cessante motu primi mobilis+ in in1erioribus elementis mutua actio et

passio esse non poterit/ et hoc Au-ustinus appellat qualitates corruptibilium elementorum+ scilicet innaturales eorum dispositiones+ secundum quas corruptioni appropinquant* &'''#9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' ad % Ad primum er-o dicendum+ quod i-nis ille dicitur quatuor elementa absumere+ inquantum ea aliquo modo pur-abit* $uod autem sequitur0 duo e4 toto consumet+ non est intelli-endum quod duo elementa secundum substantiam destruantur/ sed quia duo ma-is remo,ebuntur a proprietate quam nunc habent0 quae quidem duo a quibusdam dicuntur esse i-nis et aqua+ quae ma4ime e4cedunt in qualitatibus acti,is+ scilicet calore et 1ri-ore+ quae sunt ma4ime corruptionis principia in aliis corporibus* 3t quia tunc non erit actio i-nis et aquae+ quae sunt ma4ime acti,ae/ ma4ime immutari ,idebuntur a ,irtute quam nunc habent* Alii dicunt haec duo esse aerem et aquam+ propter ,arios motus istorum duorum elementorum+ quos consequuntur e4 motu corporum caelestium0 et quia isti motus non erunt ?sicut 1lu4us et re1lu4us maris+ et commotiones ,entorum+ et hu.usmodi@/ ideo illa elementa ma4ime mutabuntur a proprietate quam nunc habent* &'''##) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' ad ' Ad secundum dicendum+ quod+ sicut dicit Au-ustinus+ ': de Ci,it* !ei+ cum dicitur0 et mare .am non est+ per mare potest intelli-i praesens saeculum+ de quo supra parum ante di4erat0 mare dedit mortuos suos* Si tamen mare ad litteram re1eramus+ tunc est dicendum+ quod in mari duo intelli-untur/ scilicet substantia aquarum+ et earum dispositio quantum ad salsedinem et 1luctuum commotiones/ et quantum ad hoc secundum+ mare non remanebit/ manebit autem quantum ad primum* &'''#2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' ad 5 Ad tertium dicendum+ quod i-nis ille non a-et nisi ut instrumentum pro,identiae et ,irtutis di,inae/ unde non a-et in alia elementa usque ad eorum consumptionem+ sed solum usque ad pur-ationem* 6ec oportet quod illud quod e11icitur materia i-nis+ totaliter a specie propria corrumpatur/ sicut patet in 1erro i-nito+ quod a loco i-nitionis remotum+ e4 ,irtute speciei remanentis+ ad proprium statum et pristinum redit/ et ita etiam erit de elementis per i-nem pur-atis*

&'''#() Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* ' ad " Ad quartum dicendum+ quod in partibus elementorum non oportet considerari solum quid con-ruat alicui parti secundum se acceptae+ sed etiam quid con-ruat secundum ordinem ad totum* !ico er-o+ quod aqua quam,is esset nobilior si haberet 1ormam i-nis+ similiter terra et aer/ uni,ersum tamen esset imper1ectius+ si tota elementorum materia 1ormam i-nis assumeret* $uaestiuncula 5 &'''2:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* 5 co* Ad tertiam quaestionem dicendum+ quod quidam dicunt quod i-nis ille ascendet usque ad summitatem spatii continentis quatuor elementa+ ut sic elementa totaliter pur-entur et ab in1ectione peccati+ quo etiam superiores partes elementorum sunt in1ectae+ ut patet per 1umum idolatriae superiora in1icientis/ et etiam a corruptione+ quia elementa secundum omnes partes sui corruptibilia sunt* Sed ista opinio repu-nat auctoritati sacrae Scripturae/ quia ' Petri+ 5+ dicitur+ quod illi caeli repositi sunt i-ni qui 1uerunt per aquam pur-ati/ et Au-ustinus dicit+ ': de Ci,* !ei+ quod ille mundus qui dilu,io periit+ i-ni reser,atur* Constat autem quod aqua dilu,ii non ascendit usque ad summitatem spatii elementorum+ sed solum usque ad quindecim cubitos super altitudines montium/ et praeterea notum est quod ,apores ele,ati a terra+ ,el 1umi quicumque non possunt transire per totam sphaeram i-nis+ ut per,eniant ad summitatem e.us/ et ita in1ectio peccati non per,enit usque ad spatium praedictum* A corruptibilitate etiam elementa non possunt pur-ari per subtractionem alicu.us quod per i-nem possit consumi/ sed per i-nem poterunt consumi impuritates elementorum quae e4 eorum permi4tione pro,eniunt* Hu.usmodi autem impuritates praecipue sunt circa terram usque ad medium aeris interstitium/ unde usque ad illud spatium i-nis ultimae con1la-rationis elementa pur-abit/ tantum enim etiam aquae dilu,ii ascenderunt/ quod probabiliter aestimari potest e4 montium altitudine quos determinata mensura transcenderat* &'''2%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* 5 ad % Primum er-o concedimus*

&'''2') Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* 5 ad ' Ad secundum dicendum+ quod ratio dubitationis in ;lossa e4primitur+ quia scilicet aqua in se ,irtutem pur-ationis habere creditur* 6on tamen habet ,im pur-ationis talis+ qualis 1uturo statui competit+ ut e4 dictis patet* &'''25) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* 5 ad 5 Ad tertium dicendum+ quod illa pur-atio praecipue ad hoc erit+ ut quidquid est imper1ectionis+ a sanctorum habitatione remo,eatur/ et ideo illa pur-atione totum quod est 1oedum+ ad locum damnatorum con-re-abitur/ unde In1ernus non pur-abitur+ sed ad ipsum adducentur totius mundi pur-amenta* &'''2") Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* ' qc* 5 ad " Ad quartum dicendum+ quod quam,is peccatum primi hominis in terrestri Paradiso sit commissum+ non tamen locus ille est locus peccantium+ sicut nec caelum 3mp<reum/ e4 utroque enim loco homo et !iabolus statim propter peccatum sunt e.ecti/ unde locus ille pur-atione non indi-et* Articulus 5 Utrum i-nis ultimae con1la-rationis .udicium sequi debeat $uaestiuncula % &'''29) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % ar-* % Ad tertium sic proceditur* Videtur quod i-nis ultimae con1la-rationis .udicium debet sequi* Au-ustinus+ ': de Ci,* !ei+ hunc ordinem ponit eorum quae in .udicio sunt 1utura+ dicens0 in illo .udicio+ ,el circa illud .udicium+ has res didicimus esse ,enturas/ 3liam Thesbitem+ 1idem 8udaeorum+ Antichristum persecuturum+ Christum .udicaturum+ mortuorum resurrectionem+ bonorum malorumque di,isionem+ mundi con1la-rationem+ e.usdemque reno,ationem* 3r-o con1la-ratio .udicium sequitur* &'''2#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % ar-* '

Praeterea+ Au-ustinus dicit in eodem ib*0 .udicatis impiis+ et in i-nem aeternum Missis+ 1i-ura hu.us mundi mundanorum i-nium con1la-ratione peribit* 3r-o idem quod prius* &'''22) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % ar-* 5 Praeterea+ dominus ad .udicandum ,eniens aliquos ,i,os reperiet+ ut patet e4 hoc quod habetur % Thessal* "+ %"/ ubi e4 persona eorum apostolus dicit0 deinde nos qui ,i,imus+ qui residui sumus in ad,entum domini+ non prae,eniemus eos qui dormierunt* Sed hoc non esset+ si con1la-ratio mundi praecederet/ quia per i-nem dissol,erentur* 3r-o i-nis ille .udicium sequitur* &'''2() Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % ar-* " Praeterea+ dominus dicitur .udicaturus orbem per i-nem/ et ideo con1la-ratio 1inalis ,idetur esse e4ecutio di,ini .udicii* Sed e4ecutio sequitur .udicium* 3r-o ille i-nis .udicium sequitur* &'''(:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % s* c* % Sed contra est quod dicitur in Psalm* (9+ 50 i-nis ante ipsum praecedet* &'''(%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % s* c* ' Praeterea+ resurrectio praecedet .udicium/ alias non ,ideret omnis oculus Christum .udicantem* Sed mundi con1la-ratio resurrectionem praecedet/ sancti enim qui resur-ent+ corpora spiritualia et impassibilia habebunt/ et ita non poterunt per i-nem pur-ari/ cum tamen in littera dicatur e4 ,erbis Au-ustini quod per i-nem illum pur-abitur+ si quid in aliquibus sit pur-andum* 3r-o i-nis ille .udicium praecedet* $uaestiuncula ' &'''(') Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' ar-* % Ulterius* Videtur quod i-nis ille non habebit talem e11ectum in hominibus+ qualis in littera desi-natur* Illud enim consumi dicitur quod reducitur ad nihilum* Sed corpora impiorum non sol,entur in nihilum+ sed in aeternum conser,abuntur+ ut aeternam poenam sustineant* 3r-o i-nis ille non erit malis consumptio+ ut in littera dicitur*

&'''(5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' ar-* ' Si dicatur+ quod consumet malorum corpora+ inquantum ea resol,et in cinerem/ contra* Sicut corpora malorum+ ita et bonorum in cinerem resol,entur/ hoc enim est Christi pri,ile-ium+ ut caro e.us corruptionem non ,ideat* 3r-o etiam et bonis tunc repertis erit consumptio* &'''(") Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' ar-* 5 Praeterea+ in1ectio peccati ma-is abundat in elementis+ secundum quod ,eniunt ad compositionem humani corporis+ in quo est corruptio 1omitis+ etiam quantum ad bonos+ quam in elementis e4tra corpus humanum e4istentibus* Sed elementa e4tra corpus humanum e4istentia pur-abuntur propter peccati in1ectionem* 3r-o multo 1ortius oportet per i-nem pur-ari elementa in corporibus humanis e4istentia+ si,e bonorum+ si,e malorum/ et ita oportet utrorumque corpora resol,i* &'''(7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' ar-* " Praeterea+ quamdiu status ,iae durat+ elementa similiter a-unt in bonos et in malos* Sed adhuc durabit status hu.usmodi ,iae in illa con1la-ratione/ quia post statum hu.us ,iae non erit mors naturalis+ quae tamen per illam con1la-rationem causabitur* 3r-o i-nis ille aequaliter a-et in bonos et in malos/ et ita ,idetur quod non sit aliqua discretio inter eos quantum ad e11ectum illius i-nis suscipiendum+ sicut in littera ponitur* &'''(9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' ar-* 7 Praeterea+ illa con1la-ratio quasi in momento per1icietur* Sed multi in,enientur ,i,i+ in quibus erunt multa pur-abilia* 3r-o illa con1la-ratio non su11iciet ad eorum pur-ationem* $uaestiuncula 5 &'''(#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* 5 ar-* % Ulterius* Videtur quod i-nis ille non in,ol,et reprobos* $uia Malach* 5+ super illud0 pur-abit 1ilios le,i+ dicit ;lossa0 duos i-nes le-imus 1uturos0 unum qui pur-abit electos+ et praecedet .udicium/ alterum qui reprobos cruciabit* Sed hic est i-nis In1erni+ qui malos in,ol,et0 primus autem est i-nis 1inalis con1la-rationis* 3r-o i-nis 1inalis con1la-rationis non erit ille qui malos in,ol,et*

&'''(2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* 5 ar-* ' Praeterea+ i-nis ille !eo obsequitur in pur-atione mundi* 3r-o deberet remunerari aliis elementis remuneratis+ et praecipue cum i-nis sit nobilissimum elementorum* 6on er-o ,idetur quod in In1ernum debeat de.ici in damnatorum poenam* &'''(() Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* 5 ar-* 5 Praeterea+ i-nis qui malos in,ol,et+ erit i-nis In1erni* Sed i-nis ab initio mundi praeparatus est damnatis/ unde Matth* 7+ "%0 ite maledicti in i-nem aeternum+ qui praeparatus est !iabolo etc*+ et Isai* 5:+ 550 parata est ab heri Tophet+ a re-e praeparata etc*/ ;lossa0 ab heri+ idest ab initio/ Tophet+ idest ,allis ;ehennae* Sed i-nis ille 1inalis con1la-rationis non 1uit ab initio praeparatus+ sed e4 concursu mundanorum i-nium -enerabitur* 3r-o ille i-nis est alius ab i-ne In1erni+ qui reprobos in,ol,et* &''5::) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* 5 s* c* % In contrarium est quod in Psal* (9+ 5+ de i-ne illo dicitur+ quod in1lammabit in circuitu inimicos e.us* &''5:%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* 5 s* c* ' Praeterea+ !an* #+ %:+ dicitur0 i-neus 1lu,ius rapidusque e-rediebatur a 1acie e.us/ ;lossa0 ut peccatores traheret in ;ehennam* oquitur autem auctoritas illa de i-ne illo de quo nunc est mentio+ ut patet per quamdam ;lossam+ quae ibi dicit0 ut bonos pur-et et malos puniat* 3r-o i-nis 1inalis con1la-rationis in In1ernum cum reprobis demer-etur* $uaestiuncula % &''5:') Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % co* Respondeo dicendum ad primam quaestionem+ quod illa con1la-ratio secundum rei ,eritatem quantum ad sui initium .udicium praecedet0 quod e4 hinc mani1este colli-itur quod mortuorum resurrectio .udicium praecedet/ quod patet e4 hoc quod dicitur % Thessal* "+ quod illi etiam qui dormierunt+ rapientur in nubibus in aera ob,iam Christo ad .udicium ,enienti* Simul autem erit resurrectio communis+ et corporum sanctorum

-lori1icatio0 sancti enim resur-entes corpora -loriosa resument+ ut patet per illud quod dicitur % Corinth* %7+ "50 seminatur in i-nobilitate+ sur-et in -loria* Simul autem cum corpora sanctorum -lori1icabuntur/ et tota creatura suo modo reno,abitur+ ut patet per id quod dicitur Rom* 2+ '%+ quod ipsa creatura liberabitur a ser,itute corruptionis in libertatem -loriae 1iliorum !ei* Cum er-o con1la-ratio mundi sit dispositio ad reno,ationem praedictam+ ut e4 dictis patet/ mani1este potest colli-i quod illa con1la-ratio quo ad pur-ationem mundi .udicium praecedet/ sed quo ad aliquem actum+ qui scilicet est in,ol,ere malos+ .udicium sequetur* &''5:5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % ad % Ad primum er-o dicendum+ quod Au-ustinus non loquitur determinando+ sed opinando0 quod patet e4 hoc quod sequitur0 quae omnia quidem ,entura esse credendum est/ sed quibus modis et quo ordine ,eniant+ ma-is tunc docebit rerum e4perientia quam nunc ad per1ectum hominis intelli-entia ,aleat consequi* 34istimo tamen eo quo a me commemorata sunt ordine esse ,entura* 3r-o patet quod hoc di4it opinando* &''5:") Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % ad ' 3t similiter dicendum ad secundum* &''5:7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % ad 5 Ad tertium dicendum+ quod sicut supra+ %5 dist*+ dictum est+ omnes homines morientur et resur-ent/ sed tamen illi ,i,i dicuntur reperiri qui usque ad tempus con1la-rationis in corpore ,i,ent* &''5:9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* % ad " Ad quartum dicendum+ quod i-nis ille non e4equitur sententiam .udicis nisi quo ad in,olutionem malorum/ et quantum ad hoc sequitur .udicium* $uaestiuncula ' &''5:#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' co* Ad secundam quaestionem dicendum+ quod i-nis ille 1inalis con1la-rationis quantum ad hoc quod .udicium praecedet+ a-et ut instrumentum di,inae .ustitiae/ et iterum per ,irtutem naturalem

i-nis* $uantum er-o pertinet ad ,irtutem naturalem ipsius+ similiter a-et in bonos et malos+ qui ,i,i reperientur+ utrorumque corpora in cinerem resol,endo/ inquantum ,ero a-et ut instrumentum di,inae .ustitiae+ di,ersimode a-et in di,ersos quantum ad sensum poenae* Mali enim per actionem i-nis cruciabuntur+ boni ,ero in quibus nihil pur-andum in,enitur+ omnino nullum dolorem e4 i-ne sentient+ sicut nec pueri senserunt in camino+ !an* 5/ quam,is eorum corpora non ser,entur inte-ra+ sicut puerorum ser,ata 1uerunt/ et hoc di,ina ,irtute 1ieri poterit+ ut sine doloris cruciatu resolutionem corporum patiantur* >oni ,ero in quibus aliquid pur-andum reperietur+ sentient cruciatum doloris e4 illo i-ne plus ,el minus pro meritorum di,ersitate* Sed quantum ad actum quem post .udicium ille i-nis habebit+ in damnatos tantum a-et0 quia omnes boni habebunt corpora impassibilia* &''5:2) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' ad % Ad primum er-o dicendum+ quod consumptio ibi accipitur non pro annihilatione+ sed pro resolutione in cineres* &''5:() Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' ad ' Ad secundum dicendum+ quod bonorum corpora quam,is in cinerem resol,antur per i-nem+ non tamen e4 hoc dolorem sentient+ sicut nec pueri in 1ornace e4istentes+ ut dictum est/ et quantum ad hoc est dissimile de bonis et malis* &''5%:) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' ad 5 Ad tertium dicendum+ quod elementa in corporibus humanis e4istentia pur-abuntur per i-nem etiam in corporibus electorum/ sed hoc per di,inam ,irtutem 1iet sine cruciatu doloris* &''5%%) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' ad " Ad quartum dicendum+ quod i-nis ille non a-et tantum secundum naturalem elementi ,irtutem+ sed etiam ut di,inae .ustitiae instrumentum* &''5%') Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* ' ad 7 Ad quintum dicendum+ quod tres causae sunt quare subito illi qui ,i,i reperientur+ pur-ari poterunt* Una est+ quia pauca pur-anda in eis in,eniuntur+ cum terroribus et persecutionibus

praecedentibus 1uerint pur-ati* Secunda est+ quia ,i,i et ,oluntarii sustinebunt poenam/ poena autem in hac ,ita ,oluntarie suscepta multo plus pur-at quam poena post mortem in1licta+ sicut patet in mart<ribus/ quod si quid pur-andum in eis in,enitur+ passionis 1alce tollitur+ ut Au-ustinus dicit+ cum tamen poena mart<rum bre,is 1uerit in comparatione ad poenam quae in Pur-atorio sustinetur* Tertia est+ quia calor ille recuperabit in intensione quantum amittet in temporis abbre,iatione* $uaestiuncula 5 &''5%5) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* 5 co* Ad tertiam quaestionem dicendum+ quod tota pur-atio mundi et inno,atio ad pur-ationem et inno,ationem hominis ordinabitur/ et ideo oportet ut mundi pur-atio et inno,atio pur-ationi et inno,ationi humani -eneris respondeat* Humani autem -eneris pur-atio quaedam erit+ quando mali se-re-abantur a bonis/ unde dicitur uc* 5+ %#0 cu.us ,entilabrum est in manus sua+ et pur-abit aream suam+ et con-re-abit triticum suum+ idest electos+ in horreum suum/ paleas autem+ idest reprobos+ comburet i-ne ine4tin-uibili* Unde ita erit de pur-atione mundi+ quod quidquid erit turpe et 1oedum+ in In1ernum cum reprobis retrudetur/ quidquid autem erit pulchrum et nobile+ in superioribus reser,abitur ad -loriam electorum/ et ita etiam erit de illo i-ne con1la-rationis+ sicut dicit >asilius super illud Psal* '20 ,o4 domini intercidentis 1lammam i-nis0 quia quo ad calidum usti,um+ et quantum ad id quod in i-ne -rossum reperietur+ descendet ad In1eros ad poenam damnatorum/ quod ,ero est ibi subtile et lucidum+ remanebit superius ad -loriam electorum* &''5%") Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* 5 ad % Ad primum er-o dicendum+ quod i-nis qui pur-abit electos ante .udicium+ erit idem cum i-ne con1la-rationis mundi/ quam,is quidam contrarium dicant* Con,enit enim ut+ cum homo sit pars mundi+ eodem i-ne pur-etur homo et mundus* !icuntur autem duo i-nes qui pur-abit bonos et qui cruciabit malos+ et quantum ad o11icium+ et aliquo modo quantum ad substantiam0 quia non tota substantia i-nis pur-antis in In1ernum retrudetur+ uti dictum est*

&''5%7) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* 5 ad ' Ad secundum dicendum+ quod in hoc i-nis ille remunerabitur+ quia illud quod est -rossum in eo+ separabitur ab ipso+ et retrudetur in In1ernum* &''5%9) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* 5 ad 5 Ad tertium dicendum+ quod sicut -loria electorum post .udicium erit ma.or quam ante+ ita et poena reproborum/ et ideo sicut claritas superiori creaturae addetur ad au-mentandum -loriam electorum/ ita et quidquid est turpe in creaturis+ retrudetur in In1ernum ad au-mentandum miseriam damnatorum/ et ita i-ni ab initio praeparato in In1erno non est incon,eniens si alter i-nis addatur* 34positio te4tus &''5%#) Super Sent*+ lib* " d* "# q* ' a* 5 qc* 5 e4pos* Illi saltem ,erba .udicis audient et cetera* Verba haec accipienda sunt non ,ocalia+ sed mentalia+ ut supra dictum est* 3t peribit caelum et terra non secundum substantiam+ sed secundum speciem* Species hic dicitur corruptibilitas elementorum+ et alia quae ad i-nobilitatem eorum spectant* Ministerio An-elorum ,irtute !ei cooperante mittentur mali in caminum i-nis* Hoc intelli-endum est de bonis An-elis quantum ad praeceptum+ sed de malis An-elis quantum ad e4ecutionem* !istinctio "2 $uaestio % Prooemium &''5%2) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % pr* Postquam determina,it Ma-ister de di,ino .udicio quantum ad modum .udicii et ad ministros .udicis+ hic determinat ea quae pertinent ad personam .udicis/ et di,iditur in partes duas0 in prima enim parte ostendit in qua 1orma Christus ad .udicium ,eniens apparebit/ in secunda determinat de his quae .udicium circumstant+ ibi0 et putant quidam+ dominum descensurum in ,allem 8osaphat in .udicio* Prima pars di,iditur in duas0 in prima ostendit quod Christus .udicabit in 1orma hominis/ in secunda inducit similitudinem+ scilicet quod Christus secundum quod est

homo+ est causa resurrectionis corporum+ ibi0 et sicut dicitur Christus secundum 1ormam ser,i .udicaturus propter causam praemissam/ ita etiam dicitur suscitaturus corpora mortuorum secundum humanitatem* Prima pars di,iditur in duas0 in prima determinat quod Christus in 1orma hominis .udicabit/ in secunda quod in 1orma hominis -loriosa+ ibi0 sed cum in 1orma humana constet eum appariturum+ quaeritur et cetera* 3t putant quidam dominum descensurum in ,allem 8osaphat in .udicio* Hic determinat ea quae ad,entum .udicis circumstant/ et circa hoc duo 1acit0 primo determinat ea quae concomitantur .udicis ad,entum/ secundo ea quae consequuntur+ ibi0 cum autem 1actum 1uerit caelum no,um et terra no,a+ tunc erit lu4 lunae sicut lu4 solis* Circa primum duo 1acit0 primo enim determinat locum ad,entus/ secundo e11ectum .udicis ,enientis+ ibi0 ,eniente autem ad .udicium domino ?***@ sol et luna dicuntur obscurari* Hic est duple4 quaestio* Prima est de ipso .udice* Secunda de mundi inno,atione+ quae .udicium sequitur* Circa primum quaeruntur quatuor0 % utrum Christus in 1orma hominis sit .udicaturus/ ' utrum in .udicio apparebit in 1i-ura -loriosa/ 5 utrum possit apparere in natura di,initatis aliquibus sine -audio/ " de his quae ad,entum .udicis circumstant* Articulus % Utrum Christus in 1orma ser,i sit .udicaturus &''5':) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % ar-* % Ad primum sic proceditur* Videtur quod Christus in 1orma ser,i non sit .udicaturus* 8udicium enim auctoritatem requirit in .udicante* Sed auctoritas super ,i,os et mortuos est in Christo secundum quod est !eus0 sic enim est dominus et creator omnium* 3r-o in 1orma di,initatis .udicabit* &''5'%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % ar-* ' Praeterea+ in .udice requiritur potestas in,incibilis/ unde 3ccli* #+ 90 noli quaerere 1ieri .ude4+ nisi ,aleas ,irtute irrumpere iniquitates* Sed ,irtus in,incibilis con,enit Christo secundum quod est !eus* 3r-o in 1orma di,initatis .udicabit*

&''5'') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % ar-* 5 Praeterea+ 8oan* 7+ ''+ dicitur0 pater omne .udicium dedit 1ilio+ ut omnes honori1icent 1ilium sicut honori1icant patrem* Sed honor aequalis non debetur patri et 1ilio secundum humanam naturam* 3r-o non .udicabit secundum 1ormam humanam* &''5'5) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % ar-* " Praeterea+ !aniel* #+ (+ dicitur0 aspiciebam donec throni positi sunt+ et antiquus dierum sedit* Throni autem .udiciariam potestatem desi-nant/ antiquitas autem de !eo dicitur ratione aeternitatis/ ut dicit !ion<sius in ib* de !i,* 6om* 3r-o secundum hoc .udicare con,enit 1ilio prout est aeternus/ non er-o secundum quod homo* &''5'") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % ar-* 7 Praeterea+ Au-ustinus dicit+ et habetur in littera+ quod per ,erbum 1ilii !ei 1it animarum resurrectio* Sed .udicium illud 1inale ma-is pertinet ad animam quam ad carnem* 3r-o ma-is con,enit .udicare Christo secundum quod est !eus+ quam inquantum est homo* &''5'7) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % s* c* % Sed contra+ 8oan* 7+ '#+ dicitur0 potestatem dedit ei .udicium 1acere+ quia 1ilius hominis est* &''5'9) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % s* c* ' Praeterea+ 8ob 59+ %#+ dicitur0 causa tua quasi impii .udicata est/ ;lossa+ a Pilato0 ideo .udicium causamque recipies/ ;lossa+ ut .uste .udices* Sed Christus secundum humanam naturam .udicatus est a Pilato* 3r-o secundum humanam naturam .udicabit* &''5'#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % s* c* 5 Praeterea+ e.us est .udicare cu.us est le-em condere* Sed Christus in humana natura apparens nobis le-em 3,an-elii dedit* 3r-o et secundum eamdem naturam .udicabit* &''5'2) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % co* Respondeo dicendum+ quod .udicium aliquod dominium in .udicando requirit/ unde Rom* %"+ "0 tu quis es qui .udicas alienum

ser,um= 3t ideo secundum hoc Christo competit .udicare quod dominium super homines habet+ de quibus principaliter erit 1inale .udicium* Ipse autem est noster dominus non solum ratione creationis+ quia dominus ipse est !eus+ ipse 1ecit nos+ et non ipsi nos+ Psalm* ((+ 5/ sed etiam ratione redemptionis+ quod ei competit secundum humanam naturam/ unde Rom* %"+ (0 in hoc Christus mortuus est et resurre4it+ ut et ,i,orum et mortuorum dominetur* Ad praemium autem ,itae aeternae nobis creationis bona non su11icerent+ nisi redemptionis bene1icium adderetur+ propter impedimentum quod naturae creatae super,enit e4 peccato primi parentis* Unde cum .udicium illud 1inale ad hoc ordinetur ut aliqui admittantur ad re-num+ con,eniens est ut ipse Christus secundum humanam naturam+ cu.us redemptionis bene1icio ad re-num admittimur+ illi .udicio praesideat/ et hoc est quod dicitur Act* %:+ "'+ quod constitutus est a !eo .ude4 ,i,orum et mortuorum* 3t quia per redemptionem humani -eneris non solum homines repara,it+ sed etiam uni,ersaliter totam creaturam/ secundum quod tota creatura reparato homine melioratur+ ut habetur Coloss* %+ ':0 paci1icans per san-uinem crucis e.us si,e quae in terris si,e quae in caelis sunt/ ideo non solum super homines+ sed super uni,ersam creaturam Christus per suam passionem dominium promeruit+ et .udiciariam potestatem* Matth* ult*+ %:0 data est mihi omnis potestas in caelo et in terra* &''5'() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % ad % Ad primum er-o dicendum+ quod in Christo secundum di,inam naturam est auctoritas dominii respectu uni,ersalis creaturae e4 .ure creationis/ sed in ipso est auctoritas dominii quam per passionem promeruit+ et est quasi auctoritas secundaria et acquisita/ sed prima est naturalis et aeterna* &''55:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % ad ' Ad secundum dicendum+ quod quam,is Christus secundum quod homo non habeat a se in,incibilem potestatem e4 naturali ,irtute humanae speciei/ tamen e4 dono di,initatis etiam in humana natura habet in,incibilem potestatem+ secundum quod omnia sunt sub.ecta pedibus e.us+ ut dicitur % Corinth* %'/ et ideo .udicabit quidem in humana natura+ sed e4 ,irtute di,initatis*

&''55%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % ad 5 Ad tertium dicendum+ quod Christus non su11ecisset ad humani -eneris redemptionem+ si purus homo 1uisset/ et ideo e4 hoc quod secundum humanam naturam -enus humanum redimere potuit+ ac per hoc .udiciariam potestatem consecutus est+ mani1este ostenditur quod ipse est !eus+ et ita aequaliter honorandus cum patre+ non inquantum homo+ sed inquantum !eus* &''55') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % ad " Ad quartum dicendum+ quod in illa ,isione !anielis mani1este e4primitur totus ordo .udiciariae potestatis/ quae quidem sicut in prima ori-ine est in ipso !eo/ et specialius in patre+ qui est 1ons totius di,initatis/ et ideo primo praemittitur quod antiquus dierum sedit* Sed a patre .udiciaria potestas traducta est in 1ilium non solum ab aeterno secundum di,inam naturam+ sed etiam in tempore secundum humanam+ in qua meruit/ et ideo sub.un-itur in ,isione praedicta0 ecce cum nubibus caeli quasi 1ilius hominis ,eniebat+ et usque ad antiquum dierum per,enit/ et dedit ei potestatem et honorem et re-num* &''555) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* % ad 7 Ad quintum dicendum+ quod Au-ustinus loquitur per appropriationem quamdam+ ut ,idelicet reducat e11ectus quos Christus in humana natura 1ecit+ ad causas aliquo modo consimiles* 3t quia secundum animam sumus ad ima-inem et similitudinem !ei+ secundum carnem autem sumus e.usdem speciei cum homine Christo/ ideo ea quae in animabus nostris Christus 1ecit+ di,initati attribuit/ quae ,ero in carne nostra 1acit+ ,el 1acturus est+ attribuit carni e.us0 quam,is caro e.us inquantum est di,initatis or-anum+ ut dicit !amascenus habeat etiam e11ectum in animabus nostris+ secundum illud quod dicitur Hebr* (+ %"+ quod san-uis e.us emundabit conscientias nostras/ ab operibus mortuis/ et sic etiam ,erbum caro 1actum+ est causa resurrectionis animarum* Unde etiam secundum humanam naturam con,enienter est .ude4 non solum corporalium+ sed spiritualium bonorum* Articulus ' Utrum Christus in .udicio apparebit in 1orma humanitatis -loriosa

&''557) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' ar-* % Ad secundum sic proceditur* Videtur quod Christus in .udicio non apparebit in 1orma humanitatis -loriosa* 8oan* %(+ 5#0 ,idebunt in quem trans1i4erunt/ ;lossa0 quia in ea carne ,enturus est in qua cruci1i4us est* Sed cruci1i4us est in 1orma in1irma* 3r-o in 1orma in1irmitatis apparebit+ non in 1orma -loriosa* &''559) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' ar-* ' Praeterea+ Matth* '"+ 5:+ dicitur+ quod apparebit si-num 1ilii hominis in caelo+ idest si-num crucis/ et Chr<sostomus dicit+ quod ,eniet in .udicio Christus+ non solum ,ulnerum cicatrices+ sed etiam ipsam mortem e4probratissimam ostendens* 3r-o ,idetur quod non apparebit in 1orma -loriosa* &''55#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' ar-* 5 Praeterea+ secundum hanc 1ormam !eus in .udicio apparebit quae ab omnibus conspici possit* Sed Christus secundum 1ormam humanitatis -loriosam non poterit ,ideri ab omnibus+ bonis et malis/ quia oculus non -lori1icatus non ,idetur esse proportionatus ad ,idendum claritatem corporis -loriosi* 3r-o non apparebit in 1orma -loriosa* &''552) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' ar-* " Praeterea+ illud quod promittitur .ustis in praemium+ non conceditur in.ustis* Sed ,idere -loriam humanitatis promittitur .ustis in praemium* 8oan* %:+ (0 in-redietur et e-redietur+ et pascua in,eniet+ idest re1ectionem et in di,initate et in humanitate+ ut Au-ustinus e4ponit/ et Isa* 55+ %#0 re-em in decore suo ,idebunt* 3r-o in .udicio non apparebit omnibus in 1orma -loriosa* &''55() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' ar-* 7 Praeterea+ secundum illam 1ormam Christus .udicabit in qua .udicatus est/ unde super illud 8oan* 70 sic et 1ilius+ quos ,ult+ ,i,i1icat+ dicit ;lossa0 in qua 1orma in.uste .udicatus est+ .uste .udicabit+ ut possit ab impiis ,ideri* Sed .udicatus est in 1orma in1irmitatis* 3r-o et in eadem in .udicio apparebit*

&''5":) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' s* c* % Sed contra est quod dicitur uc* '%+ '#0 tunc ,idebunt 1ilium hominis ,enientem in nube cum potestate ma-na et ma.estate* Ma.estas autem et potestas ad -loriam pertinent* 3r-o in 1orma -loriosa apparebit* &''5"%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' s* c* ' Praeterea+ ille qui .udicat+ debet eminere illis qui .udicantur* Sed electi qui .udicabuntur a Christo+ corpora -loriosa habebunt* 3r-o multo 1ortius .ude4 in 1orma -loriosa apparebit* &''5"') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' s* c* 5 Praeterea+ sicut .udicari est in1irmitatis+ ita .udicare est auctoritatis et -loriae* Sed in primo ad,entu+ in quo Christus ,enit ad hoc quod .udicaretur+ in 1orma in1irmitatis apparuit* 3r-o in secundo ad,entu in quo ,eniet ad hoc ut .udicet+ apparebit in 1orma -loriosa* &''5"5) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' co* Respondeo dicendum quod Christus dicitur !ei et hominum mediator+ inquantum pro hominibus satis1acit+ et interpellat apud patrem+ et ea quae sunt patris hominibus communicat+ secundum quod dicitur 8oan* %#+ ''0 claritatem quam dedisti mihi+ dedi eis* Secundum hoc autem utrumque con,enit ei quod cum utroque communicat e4tremorum* Inquantum enim cum hominibus communicat+ ,ices hominum -erit apud patrem/ inquantum ,ero cum patre communicat+ dona patris transmittit ad homines* $uia er-o in primo ad,entu ad hoc ,enit ut pro nobis satis1aceret apud patrem+ in 1orma nostrae in1irmitatis apparuit0 quia ,ero in secundo ad,entu ad hoc ,eniet ut .ustitiam patris in homines e4equatur+ -loriam demonstrare debebit+ quae inest ei e4 communione ad patrem0 et ideo in 1orma -loriosa apparebit* &''5"") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' ad % Ad primum er-o dicendum+ quod in eadem carne apparebit+ sed non similiter se habente* &''5"7) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' ad ' Ad secundum dicendum+ quod si-num crucis apparebit in .udicio non ad .udicium tunc e4istentis in1irmitatis+ sed praeteritae+ ut

per hoc .ustior eorum condemnatio appareat qui tantam misericordiam ne-le4erunt+ et eorum praecipue qui Christum in.uste persecuti sunt* Cicatrices autem quae in e.us corpore apparebunt+ non pertinebunt ad aliquam in1irmitatem+ sed erunt indicia ma4imae ,irtutis+ qua Christus per passionis in1irmitatem de hostibus triumpha,it* 34probratissimam etiam mortem ostendet+ non sensibiliter oculis eam in-erens+ ac si tunc eam pateretur/ sed e4 his quae apparebunt+ scilicet indiciis praeteritae passionis+ homines in reco-nitionem praeteritae mortis adducet* &''5"9) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' ad 5 Ad tertium dicendum+ quod corpus -loriosum habet in potestate sua ut se demonstret ,el non demonstret oculo non -lorioso+ ut patet e4 iis quae supra+ "" dist*+ quaest* '+ art* "+ dicta sunt/ et ideo in 1orma -loriosa Christus ab hominibus poterit ,ideri* &''5"#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' ad " Ad quartum dicendum+ quod sicut amici -loria est delectabilis/ ita -loria et potestas e.us qui odio habetur+ ma4ime contristat/ et ideo sicut ,isio -loriae humanitatis Christi erit .ustis in praemium+ ita inimicis Christi erit in supplicium/ unde Isa* '9+ '0 ,ideant et con1undantur Aelantes populi et i-nis+ scilicet in,idiae+ hostes tuos de,oret* &''5"2) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* ' ad 7 Ad quintum dicendum+ quod 1orma ibi accipitur pro natura humana+ in qua .udicatus est+ et etiam .udicabit/ non autem pro qualitate naturae+ quae non erit eadem in .udicante+ scilicet in1irma+ quae in .udicato 1uit* Articulus 5 Utrum di,initas a malis sine -audio ,ideri possit &''57:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 ar-* % Ad tertium sic proceditur* Videtur quod di,initas a malis sine -audio possit ,ideri* Constat enim quod impii mani1estissime co-noscent Christum esse !eum* 3r-o di,initatem e.us ,idebunt/

et tamen de ,isione Christi non -audebunt* 3r-o di,initas sine -audio ,ideri potest* &''57%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 ar-* ' Praeterea+ ,oluntas impiorum per,ersa non ma-is ad,ersatur humanitati Christi quam e.us di,initati* Sed hoc quod ,idebunt -loriam humanitatis+ cedet eis in poenam+ ut dictum est* 3r-o multo 1ortius+ si di,initatem ,iderent+ ma-is tristarentur quam -auderent* &''57') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 ar-* 5 Praeterea+ quae sunt in a11ectu+ non de necessitate sequuntur ad ea quae sunt in intellectu/ unde Au-ustinus dicit0 praecedit intellectus+ et sequitur tardus aut nullus a11ectus* Sed ,isio ad intellectum pertinet+ -audium autem ad a11ectum* 3r-o poterit esse di,initatis ,isio sine -audio* &''575) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 ar-* " Praeterea+ omne quod recipitur in aliquo+ recipitur per modum recipientis+ et non per modum recepti* Sed omne quod ,idetur+ quodammodo in ,idente recipitur* 3r-o quam,is di,initas in se sit delectabilissima+ tamen ,isa ab illis qui sunt tristitia absorpti+ non delectabit+ sed ma-is contristabit* &''57") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 ar-* 7 Praeterea+ sicut se habet sensus ad sensibile+ ita se habet intellectus ad intelli-ibile* Sed ita est in sensibus+ quod palato non sano poena est panis+ qui sano est sua,is+ ut dicit Au-ustinus/ et similiter accidit in aliis sensibus* 3r-o cum damnati habeant intellectum indispositum+ ,idetur quod ,isio lucis increatae ma-is a11eret eis poenam quam -audium* &''577) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 s* c* % Sed contra est quod dicitur 8oan* %#+ 50 haec est ,ita aeterna+ ut co-noscant te ,erum !eum/ e4 quo patet quod essentia beatitudinis in !ei ,isione consistit* Sed de ratione beatitudinis est -audium* 3r-o di,initas sine -audio ,ideri non potest* &''579) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 s* c* '

Praeterea+ essentia ipsa di,initatis est essentia ,eritatis* Sed unicuique est delectabile ,idere ,erum/ unde et homines natura scire desiderant+ ut dicitur in principio Metaph* 3r-o di,initas sine -audio ,ideri non potest* &''57#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 s* c* 5 Praeterea+ si aliqua ,isio non semper est delectabilis+ con,enit eam quandoque esse tristabilem* Sed ,isio intellecti,a nunquam est contristabilis0 quia delectationi quae est in intelli-endo+ non opponitur aliqua tristitia+ ut dicit philosophus* Cum er-o di,initas non possit ,ideri nisi per intellectum+ ,idetur quod di,initas sine -audio ,ideri non possit* &''572) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 co* Respondeo dicendum+ quod in quolibet appetibili ,el delectabili duo possunt considerari/ scilicet id quod appetitur ,el est delectabile+ et id quod est ratio appetibilitatis ,el delectabilitatis in ipso* Sicut autem+ secundum >oetium in ib* de Hebdomad*+ id quod est+ habere aliquid praeter quam quod ipsum est+ potest/ ipsum ,ero esse nihil aliud praeter se habet admi4tum/ ita id quod est appetibile ,el delectabile+ potest habere aliquid admi4tum+ unde non sit delectabile ,el appetibile/ sed id quod est ratio delectabilitatis+ nihil habet admi4tum ,el habere potest+ propter quod non delectabilis sit ,el appetibilis* Res i-itur quae sunt delectabiles per participationem bonitatis+ quae est ratio appetibilitatis et delectabilitatis+ possunt apprehensae non delectare/ sed id quod per essentiam suam est bonitas+ impossibile est quod e.us essentia apprehensa non delectet* Unde cum !eus essentialiter sit ipsa bonitas+ non potest di,initas sine -audio ,ideri* &''57() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 ad % Ad primum er-o dicendum+ quod impii mani1este co-noscent Christum esse !eum+ non per hoc quod di,initatem e.us ,ideant+ sed per mani1estissima di,initatis indicia* &''59:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 ad ' Ad secundum dicendum+ quod di,initatem+ secundum quod est in se+ nullus potest odio habere+ sicut nec aliquis potest odio habere ipsam bonitatem/ sed quantum ad aliquos di,initatis e11ectus

dicitur ab aliquibus odio haberi+ inquantum scilicet aliquid a-it ,el praecipit quod est contrarium ,oluntati/ et ideo ,isio di,initatis nulli potest esse non delectabilis* &''59%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 ad 5 Ad tertium dicendum+ quod ,erbum Au-ustini est intelli-endum quando id quod apprehenditur per intellectum praecedentem+ est bonum per participationem+ et non per essentiam+ sicut sunt omnes creaturae/ unde potest in eis esse aliquid quare a11ectus non mo,eatur* Similiter etiam in ,ia !eus co-noscitur per e11ectus+ et intellectus non attin-it ad ipsam essentiam bonitatis e.us/ unde non oportet quod a11ectus intellectum sequatur+ sicut sequeretur+ si essentiam e.us ,ideret+ quae est ipsa bonitas* &''59') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 ad " Ad quartum dicendum+ quod tristitia non nominat dispositionem+ sed ma-is passionem/ omnis autem passio a contraria causa 1ortiori super,eniente tollitur+ et non eam tollit/ et ideo tristitia damnatorum tolleretur+ si !eum per essentiam ,iderent* &''595) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* 5 ad 7 Ad quintum dicendum+ quod per indispositionem or-ani tollitur proportio naturalis ipsius or-ani ad ob.ectum quod natum est delectare/ et propter hoc delectatio impeditur/ sed indispositio quae est in damnatis+ non tollit naturalem proportionem qua sunt ordinati ad di,inam bonitatem+ cum ima-o semper in eis maneat/ et ideo non est simile* Articulus " Utrum ad,entum domini ad .udicium praecedent aliqua si-na $uaestiuncula % &''597) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* % ar-* % Ad quartum sic proceditur* Videtur quod ad,entum domini ad .udicium non praecedent aliqua si-na* $uia % Thess* 7+ 50 cum di4erint+ pa4 et securitas+ repentinus eis super,eniet interitus* Sed non esset pa4 et securitas+ si homines per si-na praecedentia terrerentur* 3r-o si-na non praecedent illum ad,entum*

&''599) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* % ar-* ' Praeterea+ si-na ad mani1estationem ordinantur* Sed ad,entus e.us debet esse occultus/ unde % Thess* 7+ '0 dies domini sicut 1ur in nocte ita ,eniet* 3r-o si-na non debent ipsum praecedere* &''59#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* % ar-* 5 Praeterea+ tempus primi ad,entus 1uit praeco-nitum a prophetis0 quod non est de secundo ad,entu+ ut supra dictum est* Sed primum ad,entum Christi non praecesserunt aliqua hu.usmodi si-na* 3r-o nec secundum praecedent* &''592) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* % s* c* % Sed contra est quod dicitur ucae '%+ '70 erunt si-na in sole et luna et stellis* &''59() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* % s* c* ' Praeterea+ Hieron<mus ponit quindecim si-na praecedentia .udicium+ dicens+ quod primo die maria omnia e4altabuntur quindecim cubitis super montes* Secundo omnia aequora prosternentur in pro1undum+ ita ut ,i4 ,ideri poterunt* Tertio redi-entur in antiquum statum* $uarto belluae omnes+ et aliae quae mo,entur in aquis+ con-re-abuntur+ et le,abuntur super pela-us more contentionis in,icem mu-ientes* $uinto omnia ,olatilia caeli con-re-abuntur in campis+ in,icem plorantes+ non -ustantes neque bibentes* Se4to 1lumina i-nea sur-ent ab occasu solis contra 1aciem 1irmamenti usque ad ortum corruentia* Septimo omnia sidera errantia et 1i4a spar-ent e4 se i-neas comas+ sicut cometae* Octa,o erit ma-nus terraemotus+ et omnia animalia prosternentur* 6ono omnes lapides tam ma-ni quam par,i di,identur in quatuor partes+ unaquaque aliam collidente* !ecimo omnes plantae san-uineum 1luent rorem* Undecimo omnes montes et colles et aedi1icia in pul,erem redi-entur* !uodecimo omnia animalia ,enient ad campos de sil,is et montibus ru-ientia et nihil -ustantia* Tertiodecimo omnia sepulcra ab ortu solis usque ad occasum patebunt cada,eribus ad resur-endum* $uartodecimo omnes homines de habitaculis suis recedent non intelli-entes neque loquentes+ sed discurrentes* $uintodecimo omnes morientur et resur-ent cum mortuis lon-e ante de1unctis*

$uaestiuncula ' &''5#:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* ' ar-* % Ulterius* Videtur quod circa .udicium+ secundum rei ,eritatem sol et luna obscurentur* $uia+ ut dicit Rabanus super Matth*+ nihil prohibet intelli-ere tunc temporis ,eraciter solem et lunam cum sideribus ceteris suo lumine pri,ari+ quomodo de sole constat 1actum tempore dominicae passionis* &''5#%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* ' ar-* ' Praeterea+ lu4 corporum caelestium ad -enerationem in1eriorum corporum ordinatur0 quia per eam in1luunt in haec in1eriora+ et non solum per motum+ ut dicit A,erroes in ib* de substantia orbis* Sed tunc -eneratio cessabit* 3r-o nec lu4 in corporibus caelestibus remanebit* &''5#') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* ' ar-* 5 Praeterea+ in1eriora corpora pur-abuntur+ ut quibusdam ,idetur+ a qualitatibus quibus a-unt* Corpus autem caeleste non solum a-it per motum+ sed per lumen+ ut dictum est* 3r-o sicut motus caeli cessabit+ ita et lumen corporum caelestium* &''5#5) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* ' s* c* % Sed contra est quod+ secundum astrolo-os+ sol et luna simul eclipsim pati non possunt* Sed illa obscuratio solis et lunae simul esse dicitur+ scilicet domino ad .udicium ,eniente* 3r-o non est obscuratio secundum rei ,eritatem per modum eclipsis naturalis* &''5#") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* ' s* c* ' Praeterea+ non con-ruit idem esse causam de1ectus alicu.us rei+ et au-mentatio* Sed ,eniente domino lu4 luminarium promittitur au-enda/ unde Isa* 5:+ '90 erit lu4 lunae sicut lu4 solis+ et lu4 solis septempliciter* 3r-o non est con,eniens quod ,eniente domino lu4 illorum corporum cesset* $uaestiuncula 5 &''5#7) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* 5 ar-* %

Ulterius* Videtur quod ,irtutes caelorum domino ,eniente non mo,eantur* Virtutes enim caelorum dici non possunt nisi An-eli beati* Sed immutabilitas est de ratione beatitudinis* 3r-o mo,eri non poterunt* &''5#9) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* 5 ar-* ' Praeterea+ admirationis causa est i-norantia+ ut patet in principio Metaph* Sed sicut ab An-elis lon-e abest timor+ ita et i-norantia/ quia+ ut dicit ;re-orius+ quid est quod non ,ideant qui ,identem omnia ,ident= 3r-o non poterunt per admirationem mo,eri+ ut in littera dicitur* &''5##) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* 5 ar-* 5 Praeterea+ omnes An-eli astabunt di,ino .udicio/ unde Apocal* #+ '0 et omnes An-eli stabant in circuitu throni* Sed ,irtutes nominant unum specialem ordinem in An-elis* 3r-o non potius de eis dici debuit quod mo,eantur quam de aliis An-elis* &''5#2) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* 5 s* c* % Sed contra est quod dicitur 8ob '9+ '0 columnae caeli pa,ent ad,entum e.us* Sed columnae caeli non possunt intelli-i nisi per ,irtutes caelorum* 3r-o ,irtutes commo,ebuntur* &''5#() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* 5 s* c* ' Praeterea+ Matth* '"+ '(+ dicitur0 stellae cadent de caelo+ et ,irtutes caelorum mo,ebuntur* $uaestiuncula " &''52:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* " ar-* % Ulterius* Videtur quod .udicium non 1iet in ,alle 8osaphat+ aut in loco circumstante* $uia ad minus oportet omnes .udicandos in terra stare+ aut eos tantum le,ari in nubibus quorum erit .udicare* Sed tota terra promissionis capere non posset multitudinem .udicandorum* 3r-o non potest esse quod circa ,allem sit .udicium* &''52%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* " ar-* ' Praeterea+ sicut supra dictum est+ Christo in humanitate datum est .udicium+ ut .uste .udicet+ qui in.uste .udicatus est* Sed ipse

in.uste .udicatus est in praetorio Pilati+ et sententiam in.usti .udicii in ;ol-otha suscepit* 3r-o loca illa ma-is determinari debent ad .udicium* &''52') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* " ar-* 5 Praeterea+ nubes 1iunt e4 resolutione ,aporum* Sed tunc nulla erit e,aporatio ,el resolutio* 3r-o non poterit esse quod .usti in nubibus ob,iam Christo in aera rapiantur/ et sic oportebit et bonos et malos esse in terra/ et ita locus multo amplior requireretur quam sit ista ,allis* &''525) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* " s* c* % Sed contra est quod dicitur 8oelis 5+ '0 con-re-abo omnes -entes+ et deducam eas in ,allem 8osaphat+ et disceptabo ibi cum eis* &''52") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* " s* c* ' Praeterea+ actuum %+ '+ dicitur0 quemadmodum ,idistis eum ascendentem in caelum+ ita ,eniet* Sed ipse ascendit de monte oli,eti+ qui praeeminet ,alli 8osaphat* 3r-o et circa loca illa ad .udicandum ,eniet* $uaestiuncula % &''527) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* % co* Respondeo dicendum ad primam quaestionem+ quod+ sicut supra dictum est+ Christus ad .udicandum ,eniens+ in 1orma -loriosa apparebit propter auctoritatem quae .udici debetur* Ad di-nitatem autem .udiciariae potestatis pertinet habere aliqua indicia quae ad re,erentiam et sub.ectionem inducant/ et ideo ad,entum Christi ad .udicium ,enientis multa si-na praecedent+ ut corda hominum in sub.ectionem ,enturi .udicis adducantur+ et ad .udicium praeparentur hu.usmodi si-nis commoniti* $uae autem sint ista si-na+ de 1acili non potest sciri* Si-na enim quae in 3,an-eliis le-untur+ ut Au-ustinus dicit+ ad Hes<chium de 1ine mundi+ non solum pertinent ad ad,entum Christi ad .udicium+ sed etiam ad tempus destructionis Hierusalem+ et ad ad,entum Christi+ quo Christus continue 3cclesiam suam ,isitat/ ita quod 1orte+ si dili-enter ad,ertantur+ nullum eorum in,enitur ad 1uturum ad,entum pertinere+ ut ipse dicit/ quia illa si-na quae in 3,an-eliis tan-untur+ sicut pu-nae et terrores et hu.usmodi+ a

principio humani -eneris 1uerunt/ nisi 1orte dicatur+ quod tunc temporis ma-is in,alescent/ sed secundum quam mensuram circumstantiae ,icinum ad,entum denuntient+ incertum est* Si-na ,ero quae Hieron<mus ponit+ non asserit+ sed in annalibus 8udaeorum se ea reperisse scripta dicit0 quae etiam ,alde parum ,erisimilitudinis habent* &''529) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* % ad % Ad primum er-o dicendum+ quod secundum Au-ustinum in ib* ad Hes<chium praedicto+ circa 1inem mundi erit uni,ersalis persecutio malorum contra bonos/ unde simul aliqui timebunt+ scilicet boni/ et aliqui securi erunt+ scilicet mali* $uod autem di4erunt0 pa4 et securitas+ ad malos re1erendum est+ qui si-na 1uturi .udicii par,ipendent/ ad bonos ,ero pertinet quod dicitur uc* '%+ '90 arescentibus hominibus prae timore et cetera* Vel potest dici+ quod omnia illa si-na quae circa .udicium erunt+ in1ra tempus .udicii computantur+ ut sic dies .udicii omnia illa contineat* Unde quam,is e4 si-nis apparentibus circa diem .udicii homines terreantur+ ante tamen quam si-na illa apparere incipiant+ in pace et securitate se impii esse credent+ post mortem Antichristi non statim ,identes mundum consummari+ ut e4istimabant* &''52#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* % ad ' Ad secundum dicendum+ quod dies domini dicitur sicut 1ur ,enire+ quia i-noratur determinatum tempus+ quod per si-na illa co-nosci non poterit/ quam,is etiam sub die .udicii comprehendi possint omnia illa mani1estissima si-na quae immediate praecedent .udicium+ ut dictum est* &''522) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* % ad 5 Ad tertium dicendum+ quod in primo ad,entu Christus ,enit occultus+ quam,is determinatum tempus esset prius praeco-nitum a prophetis/ et ideo non oportebat hu.usmodi si-na in primo ad,entu apparere+ sicut apparebunt in secundo ad,entu+ in quo mani1estus ,eniet+ quam,is determinatum tempus sit occultum* $uaestiuncula '

&''52() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* ' co* Ad secundam quaestionem dicendum+ quod si loquamur de sole et luna quantum ad ipsum momentum ad,entus Christi+ sic non est credibile quod obscurentur sui luminis pri,atione/ quia totus mundus inno,abitur Christo ,eniente+ et sanctis sur-entibus+ ut dictum est* Si autem loquamur de eis secundum tempus propinquum ante .udicium+ sic esse poterit quod sol et luna et alia caeli luminaria+ sui luminis pri,atione obscurabuntur ,el di,ersis temporibus+ ,el simul+ di,ina ,irtute 1aciente ad hominum terrorem* &''5(:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* ' ad % Ad primum er-o dicendum+ quod Rabanus loquitur quantum ad tempus .udicii praecedens* &''5(%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* ' ad ' Ad secundum dicendum+ quod lu4 est in corporibus caelestibus non solum ad causandum -enerationem in istis in1erioribus+ sed etiam ad eorum per1ectionem et decorem/ unde non oportet quod cessante -eneratione+ lu4 corporum caelestium cesset+ sed ma-is au-eatur* &''5(') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* ' ad 5 Ad tertium dicendum+ quod non ,idetur esse probabile+ ut dictum est+ quod qualitates elementares remo,eantur ab elementis+ quam,is quidam hoc posuerint* Si tamen remo,erentur+ non est simile de eis et de luce+ eo quod qualitates elementares habent ad in,icem contrarietatem+ unde a-unt corrumpendo/ lu4 autem non est principium actionis per ,iam contrarietatis+ sed per ,iam principii re-ulantis contraria+ et ad concordiam reducentis* 6ec est etiam simile de motu corporum caelestium0 motus enim est actus imper1ecti/ unde et tolli debet+ quando tolletur imper1ectio/ quod de luce non potest dici* $uaestiuncula 5 &''5(5) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* 5 co* Ad tertiam quaestionem dicendum+ quod ,irtutes in An-elis dupliciter dicuntur+ ut patet per !ion<sium* $uandoque enim nomen ,irtutum uni ordini appropriatur+ qui secundum ipsum est

medius mediae hierarchiae/ secundum ,ero ;re-orium est supremus in1imae hierarchiae* Alio modo accipitur communiter pro omnibus caelestibus spiritibus/ et utroque modo potest accipi in proposito* In littera enim e4ponitur prout accipitur secundo modo+ scilicet pro omnibus An-elis/ et tunc dicuntur mo,eri propter admirationem no,itatis quae in mundo erit+ sicut in littera dicitur* Potest etiam e4poni prout ,irtutes est proprium nomen ordinis/ et tunc ordo ille dicitur mo,eri prae aliis ratione e11ectus0 quia illi ordini secundum ;re-orium attribuitur miracula 1acere+ quae ma4ime circa illud tempus 1ient/ ,el quia ordo ille+ cum sit de media hierarchia+ secundum !ion<sium+ non habet potentiam limitatam+ unde oportet quod e.us ministerium sit circa causas uni,ersales/ unde proprium o11icium ,irtutum esse ,idetur corpora caelestia mo,ere+ quae sunt causa eorum quae in natura in1eriori a-untur/ et hoc etiam ipsum nomen sonat+ quia ,irtutes caelorum dicuntur* Tunc er-o mo,ebuntur+ quia ab e11ectu cessabunt+ ulterius corpora caelestia non mo,entes/ sicut nec An-eli qui sunt ad custodiam hominum deputati+ ulterius custodiae o11icio ,acabunt* &''5(") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* 5 ad % Ad primum er-o dicendum+ quod mutatio illa non ,ariat aliquid quod ad eorum statum pertineat+ sed re1ertur ,el ad e11ectus eorum+ qui immutari possunt sine eorum mutatione+ ,el ad no,am rerum considerationem+ quam prius secundum species concreatas ,idere non potuerant* Hanc autem ,icissitudinem co-itationum ab eis beatitudo non tollit/ unde dicit Au-ustinus+ quod !eus mo,et creaturam spiritualem per tempora* &''5(7) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* 5 ad ' Ad secundum dicendum+ quod admiratio solet esse de his quae nostram co-nitionem e4cedunt ,el 1acultatem/ et secundum hoc ,irtutes caelorum admirabuntur di,inam ,irtutem alia 1acientem+ inquantum ab e.us imitatione et comprehensione de1iciunt/ per quem modum di4it A-nes+ quod e.us pulchritudinem et sol et luna mirantur/ et sic non ponitur in An-elo i-norantia+ sed tollitur !ei comprehensio* &''5(9) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* 5 ad 5 Ad tertium patet responsio e4 dictis*

$uaestiuncula " &''5(#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* " co* Ad quartam quaestionem dicendum+ quod qualiter illud .udicium sit 1uturum+ et quomodo homines ad .udicium con,eniant+ non potest multum per certitudinem sciri/ tamen probabiliter potest colli-i e4 Scripturis+ quod circa locum montis oli,eti descendet+ sicut et inde ascendit/ ut idem esse ostendatur qui ascendit et qui descendit* &''5(2) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* " ad % Ad primum er-o dicendum+ quod ma-na multitudo in par,o spatio comprehendi potest* Su11icit autem ponere quantumcumque spatium circa locum illum ad capiendum multitudinem .udicandorum+ dummodo ab illo spatio Christum ,idere possint+ qui in aere eminens+ et ma4ima claritate re1ul-ens+ a lon-inquo inspici poterit* &''5(() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* " ad ' Ad secundum dicendum+ quod quam,is Christus per hoc quod in.uste .udicatus est+ .udiciariam potestatem meruerit+ non tamen .udicabit in 1orma in1irmitatis+ in qua in.uste .udicatus est+ sed in 1orma -loriosa+ in qua ad patrem ascendit/ unde locus ascensionis ma-is competit .udicio quam locus ubi condemnatus est* &''"::) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* % a* " qc* " ad 5 Ad tertium dicendum+ quod nubes hic appellantur+ ut quidam dicunt+ quaedam densitates lucis resplendentis a corporibus sanctorum+ et non aliquae e,aporationes e4 terra et aqua* Vel potest dici+ quod nubes illae -enerabuntur di,ina ,irtute ad ostendendum con1ormitatem in ad,entu ad .udicium et ascensionem/ ut qui ascendit in nube ad .udicium ,eniat* 6ubes etiam propter re1ri-erium misericordiam indicant .udicantis* $uaestio ' Prooemium &''":%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' pr*

!einde quaeritur de inno,atione mundi/ et circa hoc quaeruntur quinque0 % utrum inno,atio mundi sit 1utura/ ' utrum mundo inno,ato motus corporum caelestium cesset/ 5 utrum caelestia corpora ma.ori claritate re1ul-eant/ " utrum elementa aliqua claritatis -loria ornentur/ 7 utrum animalia bruta et plantae et corpora mineralia maneant* Articulus % Utrum mundus aliquando inno,abitur &''":5) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % ar-* % Ad primum sic proceditur* Videtur quod mundus nunquam inno,abitur* 6ihil enim est 1uturum+ nisi quod aliquando 1uit secundum speciem* 3ccle* %+ (0 quid est quod 1uit= Ipsum quod 1uturum est* Sed nunquam mundus aliam dispositionem habebit quam nunc habet quantum ad partes essentiales+ et ad -enera et species* 3r-o nunquam inno,abitur* &''":") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % ar-* ' Praeterea+ inno,atio alteratio quaedam est* Sed impossibile est uni,ersum alterari/ quia omne alteratum reducitur ad aliquod alterans non alteratum+ quod tamen secundum locum mo,etur/ quod non est e4tra uni,ersum ponere* 3r-o non potest esse quod mundus inno,etur* &''":7) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % ar-* 5 Praeterea+ ;enes* %+ dicitur+ quod !eus die septimo requie,it ab omni opere quod patrarat/ et e4ponunt sancti+ quod requie,it a no,is creaturis condendis* Sed in illa prima conditione non 1uit alius modus rebus impositus quam iste quem nunc naturali ordine tenent* 3r-o nunquam alium habebunt* &''":9) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % ar-* " Praeterea+ ista rerum dispositio quae nunc est+ rebus est naturalis* Si er-o in aliam dispositionem transmutentur+ illa dispositio erit eis innaturalis* Sed illud quod est innaturale et per accidens+ non potest esse perpetuum+ ut patet % caeli et mundi* 3r-o etiam illa dispositio no,itatis quandoque ab eis remo,ebitur/

et ita erit ponere circulationem quamdam in mundo+ sicut 3mpedocles et Ori-enes posuerunt+ ut post hunc mundum sit iterum alius mundus+ et post illum iterum alius* &''":#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % ar-* 7 Praeterea+ no,itas -loriae in praemium rationali creaturae datur* Sed ubi non est meritum+ non potest esse praemium* Cum er-o creaturae insensibiles nihil meruerint+ ,idetur quod non inno,abuntur* &''":2) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % s* c* % Sed contra est quod habetur Isai* 97+ %#0 ecce e-o creo no,os caelos et no,am terram/ et non erunt in memoria priora/ et Apocal* '%+ %0 ,idi caelum no,um et terram no,am/ primum enim caelum et prima terra abiit* &''":() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % s* c* ' Praeterea+ habitatio debet habitatori con-ruere* Sed mundus 1actus est ut sit habitatio hominis* Sed homo inno,abitur* 3r-o et mundus inno,abitur* &''"%:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % s* c* 5 Praeterea+ omne animal dili-it suum simile+ 3ccle* %5/ e4 quo patet quod similitudo est ratio amoris* Sed homo habet aliquam similitudinem cum uni,erso/ unde et minor mundus dicitur* 3r-o homo uni,ersum dili-it naturaliter/ er-o et e.us bonum concupiscit/ et ita+ ut satis1iat hominis desiderio+ debet etiam uni,ersum meliorari* &''"%%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % co* Respondeo dicendum+ quod omnia corporalia propter hominem 1acta esse creduntur/ unde et omnia dicuntur ei esse sub.ecta* Ser,iunt autem ei dupliciter* Uno modo ad sustentationem ,itae corporalis/ alio modo ad pro1ectum di,inae co-nitionis+ inquantum homo per ea quae 1acta sunt+ in,isibilia !ei conspicit+ ut dicitur Rom* %* Primo er-o ministerio creaturarum+ homo -lori1icatus nullo modo indi-ebit+ cum e.us corpus omnino incorruptibile sit 1uturum+ ,irtute di,ina id 1aciente per animam+ quam immediate -lori1icat* Secundo etiam ministerio non indi-ebit homo quantum ad co-nitionem intellecti,am/ quia tali

co-nitione !eum sancti ,idebunt immediate per essentiam* Sed ad hanc ,isionem essentiae oculus carnis attin-ere non poterit/ et ideo+ ut ei solatium con-ruens sibi de ,isione di,initatis praebeatur+ inspiciet di,initatem in suis e11ectibus corporalibus+ in quibus mani1este indicia di,inae ma.estatis apparebunt+ et praecipue in carne Christi/ et post hoc in corporibus beatorum/ et deinceps in omnibus aliis corporibus/ et ideo oportebit ut etiam alia corpora ma.orem in1luentiam a di,ina bonitate suscipiant/ non tamen speciem ,ariantem+ sed addentem cu.usdam -loriae per1ectionem/ et haec erit mundi inno,atio/ unde simul mundus inno,abitur+ et homo -lori1icabitur* &''"%') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % ad % Ad primum er-o dicendum+ quod Salomon ibi loquitur de cursu naturalium/ quod patet e4 hoc quod subditur0 nihil sub sole no,um* Cum enim sol circulariter mo,eatur+ oportet ea quae solis ,irtuti subsunt+ circulationem aliquam habere/ quae consistit in hoc quod illa quae priora 1uerunt+ iterum redeunt specie eadem+ numero di,ersa+ ut dicitur in 1ine libri de -eneratione* 3a ,ero quae ad statum -loriae pertinent+ soli non subsunt* &''"%5) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % ad ' Ad secundum dicendum+ quod ratio illa procedit de alteratione naturali+ quae habet a-ens naturale+ quod e4 necessitate naturae a-it0 non enim potest tale a-ens ,ariam dispositionem inducere+ nisi ipsum alio modo se habeat* Sed ea quae di,initus 1iunt+ procedunt e4 libertate ,oluntatis/ unde sine aliqua immutatione !ei ,olentis potest nunc haec nunc illa dispositio ab ipso in uni,erso e4istere/ et sic ista inno,atio non reducitur in aliquod principium motum+ sed in principium immobile+ scilicet !eum* &''"%") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % ad 5 Ad tertium dicendum+ quod pro tanto dicitur !eus die septimo a no,is creaturis condendis cessasse+ quia nihil postea 1actum est quod prius non praecesserit in aliqua similitudine secundum -enus ,el speciem+ ,el ad minus sicut in principio seminali+ ,el etiam sicut in potentia obedientiali* !ico er-o+ quod no,itas mundi 1utura praecessit quidem in operibus se4 dierum in quadam remota similitudine+ scilicet in -loria ,el -ratia An-elorum/ praecessit etiam in potentia obedientiae+ quae

creaturae tunc est indita ad talem no,itatem suscipiendam a !eo a-ente* &''"%7) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % ad " Ad quartum dicendum+ quod illa dispositio no,itatis non erit naturalis nec contra naturam/ sed erit supra naturam+ sicut -ratia et -loria sunt supra animae naturam/ et erit a perpetuo a-ente+ quod eam perpetuo conser,abit* &''"%9) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* % ad 7 Ad quintum dicendum+ quod quam,is corpora insensibilia non meruerint illam -loriam+ proprie loquendo/ homo tamen meruit ut illa -loria toti uni,erso con1erretur+ inquantum hoc cedit in au-mentum -loriae hominis/ sicut aliquis homo meretur ut ornatioribus ,estibus induatur+ quem tamen ornatum nullo modo ipsa ,estis meretur* Articulus ' Utrum motus corporum caelestium in illa mundi inno,atione cessabit &''"%2) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ar-* % Ad secundum sic proceditur* Videtur quod motus corporum caelestium in illa mundi inno,atione non cessabit* $uia ;enes* 2+ ''+ dicitur0 cunctis diebus terrae 1ri-us et aestus+ aestas et hiems+ no4 et dies non acquiescent* Sed no4 et dies+ hiems et aestas e11iciuntur per motum solis* 3r-o nunquam motus solis cessabit* &''"%() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ar-* ' Praeterea+ Hierem* 5%+ 570 haec dicit dominus+ qui dat solem in lumine diei+ ordinem lunae et stellarum in lumine noctis/ qui turbat mare+ et sonant 1luctus e.us* Si steterint le-es istae coram me+ tunc et semen Israel de1iciet ut non sit -ens coram me cunctis diebus* Sed semen Israel nunquam de1iciet+ sed in perpetuum permanebit* 3r-o le-es diei et noctis+ et 1luctuum maris+ quae e4 motu caeli causantur+ in perpetuum erunt/ er-o motus caeli nunquam cessabit*

&''"':) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ar-* 5 Praeterea+ substantia corporum caelestium semper erit* Sed 1rustra est ponere aliquid+ nisi ponatur illud propter quod est 1actum* Corpora autem caelestia ad hoc sunt 1acta+ ut di,idant diem et noctem+ et sint in si-na et tempora et dies et annos+ ;en* %+ quod non possunt 1acere nisi per motum* 3r-o motus eorum semper manebit/ alias 1rustra illa corpora remanerent* &''"'%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ar-* " Praeterea+ in illa mundi inno,atione totus mundus meliorabitur* 3r-o nulli corpori remanenti au1eretur id quod est de sua per1ectione* Sed motus est de per1ectione corporis caelestis/ quia+ ut dicitur in % caeli et mundi+ illa corpora participant di,inam bonitatem per motum* 3r-o motus caeli non cessabit* &''"'') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ar-* 7 Praeterea+ sol successi,e illuminat di,ersas partes mundi secundum quod circulariter mo,etur* Si er-o motus circularis caeli cesset+ sequitur quod in aliqua super1icie terrae erit perpetua obscuritas+ quod non con,enit illi no,itati* &''"'5) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ar-* 9 Praeterea+ si motus caeli cessat+ hoc non est nisi inquantum motus aliquam imper1ectionem in caelo ponit+ utpote lassitudinis ,el laboris/ quod non potest esse+ cum motus ille sit naturalis+ et caelestia corpora sint impassibilia/ unde in suo motu non 1ati-antur+ ut dicitur in ' caeli et mundi* 3r-o motus caeli nunquam cessabit* &''"'") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ar-* # Praeterea+ 1rustra est potentia quae non reducitur ad actum* Sed in quocumque situ ponatur corpus caeli+ est in potentia ad alium situm* 3r-o nisi reduceretur ad actum+ potentia illa 1rustra remaneret+ et semper esset imper1ecta* Sed non potest reduci ad actum nisi per motum localem* 3r-o semper mo,ebitur* &''"'7) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ar-* 2 Praeterea+ illud quod se habet indi11erenter ad plura+ aut utrumque attribuitur ei+ aut nullum* Sed sol indi11erenter se habet ad hoc quod sit in oriente ,el occidente/ alias motus e.us non

esset uni1ormis per totum/ quia ad locum ubi naturalius esset+ ,elocius mo,eretur* 3r-o ,el neuter situs attribuitur soli+ ,el uterque* Sed nec uterque nec neuter potest ei attribui nisi successi,e per motum/ oportet enim+ si quiescit+ quod in aliquo situ quiescat* 3r-o corpus solis in perpetuum mo,ebitur/ et eadem ratione omnia alia corpora caelestia* &''"'9) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ar-* ( Praeterea+ motus caeli est causa temporis* Si er-o motus caeli de1iciat+ oportet tempus de1icere/ quod si de1iceret+ oportet quod de1iceret in instanti* !e1initio autem instantis est in 2 Ph<sic*+ quod est initium 1uturi+ et 1inis praeteriti/ et sic post ultimum instans temporis esset tempus/ quod est impossibile* 3r-o motus caeli nunquam cessabit* &''"'#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ar-* %: Praeterea+ -loria non tollit naturam* Sed motus caeli est ei naturalis* 3r-o per -loriam non ei tollitur* &''"'2) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' s* c* % Sed contra est quod dicitur Apocal* %:+ quod An-elus qui apparuit+ .ura,it per ,i,entem in saecula+ quia tempus amplius non erit+ scilicet postquam septimus An-elus tuba cecinerit+ qua canente mortui resur-ent+ ut dicitur % Corinth* %7* Sed si non est tempus+ non est motus caeli* 3r-o motus caeli cessabit* &''"'() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' s* c* ' Praeterea+ Isai* 9:+ ':+ dicitur0 non occidet ultra sol tuus+ et luna tua non minuetur* Sed occasus solis et diminutio lunae e4 motu caeli causatur* 3r-o motus caeli quandoque cessabit* &''"5:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' s* c* 5 Praeterea+ ut probatur in ' de -eneratione+ motus caeli est propter continuam -enerationem in istis in1erioribus* Sed -eneratio cessabit impleto numero electorum* 3r-o motus caeli cessabit* &''"5%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' s* c* " Praeterea+ omnis motus est propter aliquem 1inem+ ut dicitur in ' Metaph<sic* Sed omnis motus qui est propter 1inem+ habito 1ine

quiescet* 3r-o ,el motus caeli nunquam consequetur 1inem suum+ et sic esset 1rustra/ ,el aliquando quiescet* &''"5') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' s* c* 7 Praeterea+ quies est nobilior quam motus/ quia secundum hoc quod res sunt immobiles+ !eo assimilantur+ in quo est summa immobilitas* Sed corporum in1eriorum motus terminatur naturaliter ad quietem* 3r-o cum corpora caelestia sint multo nobiliora+ eorum motus naturaliter ad quietem terminabitur* &''"55) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' co* Respondeo dicendum+ quod circa istam quaestionem est triple4 positio* Prima est philosophorum+ qui dicunt+ quod motus caeli semper durabit* Sed hoc non est consonum 1idei nostrae+ quae ponit certum numerum electorum prae1initum a !eo/ et sic oportet quod -eneratio hominum non in perpetuum duret/ et eadem ratione nec alia quae ad -enerationem hominis ordinantur+ sicut est motus caeli+ et ,ariationes elementorum* Alii ,ero dicunt+ quod motus caeli cessabit secundum naturam* Sed hoc etiam est 1alsum/ quia omne corpus quod naturaliter quiescit et naturaliter mo,etur+ habet locum in quo naturaliter quiescit+ ad quem naturaliter mo,etur+ et a quo non recedit nisi per ,iolentiam* 6ullus autem locus potest assi-nari corpori caelesti/ quia non est ma-is naturalis soli accessus ad punctum orientis quam recessus ab eo/ unde ,el motus e.us non esset naturalis totaliter+ ,el motus e.us non terminatur naturaliter ad quietem* Unde dicendum est+ secundum alios+ quod motus caeli cessabit in illa mundi inno,atione+ non quidem e4 aliqua naturali causa+ sed di,ina ,oluntate 1aciente* Corpus enim illud sicut et alia+ in ministerium hominis dupliciter 1acta sunt+ ut prius dictum est* Altero autem horum ministeriorum homo post statum -loriae non indi-ebit+ scilicet secundum quod corpora ei deser,iunt ad sustentationem corporalis ,itae/ hoc autem modo corpus caeleste ser,it ei per motum+ inquantum per motum caeli multiplicatur -enus humanum+ et -enerantur plantae+ et alia animalia+ quae usui hominum sunt necessaria/ et temperies in aere e11icitur+ conser,ans sanitatem* Unde homine -lori1icato+ motus caeli cessabit* &''"5") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad %

Ad primum er-o dicendum+ quod ,erba illa intelli-untur de terra secundum statum istum in quo potest esse principium -enerationis et corruptionis plantarum/ quod patet e4 hoc quod ibi dicitur0 cunctis diebus terrae sementis et messis/ et hoc simpliciter concedendum est+ quod quamdiu terra erit messibus et sementibus apta+ motus caeli non cessabit* &''"57) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad ' 3t similiter dicendum ad secundum+ quod dominus loquitur ibi de duratione seminis Israel secundum praesentem statum/ quod patet e4 hoc quod dicit0 et semen Israel de1iciet+ ut non sit -ens coram me cunctis diebus/ ,icissitudo enim dierum post statum istum non erit/ et ideo etiam le-es de quibus 1ecerat mentionem+ post istum statum non erunt* &''"59) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad 5 Ad tertium dicendum+ quod 1inis qui ibi assi-natur corporibus caelestibus+ est 1inis pro4imus+ quia est proprius eorum actu/ sed iste actus ulterius ordinatur ad alium 1inem/ scilicet ad ministerium humanum+ ut patet per illud quod habetur !eut* "+ %(0 ne 1orte oculis ele,atis ad caelum ,ideas solem et lunam+ et omnia astra caeli/ et errore deceptus adores ea quae 1ecit dominus !eus tuus in ministerium cunctis -entibus quae sub caelo sunt0 et ideo ma-is debet .udicium sumi de corporibus caelestibus secundum ministerium hominum quam secundum 1inem in -enere assi-natum* Corpora autem caelestia per alium modum in ministerium hominis -lori1icati cedunt+ sicut prius dictum est+ et ideo non sequitur quod 1rustra remaneant* &''"5#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad " Ad quartum dicendum+ quod motus caeli non est de per1ectione corporis caelestis nisi inquantum per hoc est causa -enerationis in istis in1erioribus/ et secundum hoc etiam motus ille 1acit corpus caeleste participare di,inam bonitatem per quamdam similitudinem causalitatis/ non autem motus est de per1ectione substantiae caeli+ quae remanebit/ et ideo non sequitur quod motu cessante+ aliquid de per1ectione caeli tollatur+ secundum quod remanebit* &''"52) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad 7

Ad quintum dicendum+ quod omnia corpora electorum+ ut in1ra dicetur+ habebunt in seipsis quamdam claritatem -loriae/ unde quam,is aliqua super1icies terrae non illuminetur a sole+ nullo tamen modo remanebit ibi obscuritas* &''"5() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad 9 Ad se4tum dicendum+ quod Rom* 2+ super illud0 omnis creatura in-emiscit etc*+ dicit ;lossa Ambrosii e4presse+ quod omnia elementa cum labore sua e4plent o11icia+ sicut sol et luna non sine labore statuta sibi implent spatia0 quod est causa nostri+ unde quiescent nobis assumptis* abor autem ille+ ut credo+ non si-ni1icat aliquam 1ati-ationem ,el passionem illis corporibus accidentem e4 motu+ cum motus ille sit naturalis nihil habens de ,iolentia ad.unctum+ ut probatur % caeli et mundi* Sed labor ibi intelli-itur de1ectus ab eo ad quod aliquid tendit/ unde quia motus ille ordinatus est e4 di,ina pro,identia ad complendum numerum electorum+ illo incompleto nondum consequitur illud ad quod ordinatus est/ et ideo similitudinarie dicitur laborare+ sicut homo qui non habet quod intendit/ et hic etiam de1ectus a caelo tolletur impleto numero electorum* Vel etiam potest re1erri ad desiderium 1uturae inno,ationis+ quam e4 di,ina dispositione e4pectat* &''"":) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad # Ad septimum dicendum+ quod in corpore caelesti non est aliqua potentia quae per1iciatur per locum+ ,el quae 1acta sit propter hunc 1inem qui est esse in tali loco/ sed hoc modo se habet potentia ad ubi in corpore caelesti+ sicut se habet potentia arti1icis ad hoc quod 1acit di,ersas domos unius modi0 quarum si unam 1aciat+ non dicitur 1rustra potentiam habere/ et similiter in quocumque situ ponatur corpus caeleste+ potentia quae est in ipso ad ubi+ non remanebit incompleta+ nec 1rustra* &''""%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad 2 Ad octa,um dicendum+ quod quam,is corpus caeleste secundum suam naturam aequaliter se habeat ad omnem situm qui est ei possibilis/ tamen si comparetur ad ea quae sunt e4tra ipsum+ non aequaliter se habet ad omnes situs+ sed secundum unum situm nobilius disponitur respectu quorumdam quam secundum alium+ sicut quo ad nos nobilius disponitur sol in die quam in nocte/ et

ideo probabile est+ cum tota inno,atio mundi habeat ordinem ad hominem+ quod caelum in illa no,itate habeat nobilissimum situm qui est possibilis in respectu ad nostram habitationem* Vel+ secundum quosdam+ caelum quiescet in illo situ in quo 1actum 1uit/ alias aliqua re,olutio caeli remaneret incompleta* Sed ista ratio ,idetur incon,eniens0 quia cum aliqua re,olutio sit in caelo quae non 1initur nisi in tri-inta se4 millibus annorum+ sequeretur quod tamdiu mundus deberet durare/ quod non ,idetur probabile* 3t praeterea secundum hoc posset sciri quando mundus 1iniri deberet* Probabiliter enim colli-itur ab astrolo-is in quo situ corpora caelestia sunt 1acta+ considerato numero annorum qui computatur ab initio mundi/ et eodem modo posset sciri certus annorum numerus in quo ad dispositionem similem re,erteretur* Tempus autem 1inis mundi ponitur esse i-notum* &''""') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad ( Ad nonum dicendum+ quod tempus quandoque de1iciet motu caeli de1iciente/ nec illud nunc ultimum erit principium 1uturi0 dicta enim de1initio non datur de nunc nisi secundum quod est continuans partes temporis+ non secundum quod est terminans totum tempus/ et de hoc dictum est in % dist*+ ' libri+ cum de aeternitate mundi a-eretur* &''""5) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad %: Ad decimum dicendum+ quod motus caeli non dicitur naturalis quasi sit pars naturae+ eo modo quo principia naturae naturalia dicuntur0 nec iterum hoc modo quod habeat principium acti,um in natura corporis+ sed recepti,um tantum* Principium autem acti,um e.us est in substantia spirituali+ ut dicit Commentator % caeli et mundi/ et ideo non est incon,eniens+ si per no,itatem -loriae motus ille tollatur0 non enim eo ablato natura corporis caelestis ,ariabitur* &''""") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad s* c* % Alias rationes concedimus+ scilicet duas primas quae sunt ad oppositum0 quia debito modo concludunt* &''""7) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad s* c* " Sed quia aliae duae ,identur concludere quod motus caeli naturaliter cesset/ ideo ad eas respondendum est* Ad primam

er-o earum dicendum+ quod motus cessat habito eo propter quod est+ si illud sequatur motum+ et non concomitetur ipsum* Illud autem propter quod est motus caelestis+ secundum philosophos+ concomitatur motum+ scilicet imitatio di,inae bonitatis in causalitate quam habet super in1eriora/ et ideo non oportet quod naturaliter motus ille cesset* &''""9) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* ' ad s* c* 7 Ad secundam dicendum+ quod quam,is immobilitas sit simpliciter nobilior quam motus+ tamen motus in eo quod per motum potest consequi aliquam per1ectam participationem di,inae bonitatis+ est nobilior quam quies in illo quod nullo modo per motum possit illam per1ectionem consequi/ et ratione ista terra+ quae est in1imum corporum+ est sine motu/ quam,is ipse !eus+ qui est nobilissimus rerum+ sine motu sit+ a quo corpora nobiliora mo,entur/ et inde est etiam quod motus superiorum corporum possent poni secundum ,iam naturae perpetui+ nec unquam ad quietem terminari+ quam,is motus in1eriorum corporum ad quietem terminetur* Articulus 5 Utrum corporibus caelestibus claritas au-eatur in illa inno,atione &''""2) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ar-* % Ad tertium sic proceditur* Videtur quod corporibus caelestibus claritas non au-eatur in illa inno,atione* Illa enim inno,atio in corporibus in1erioribus erit per i-nem pur-antem* Sed i-nis pur-ans nunquam pertin-it ad corpora caelestia+ ut praecedenti distinctione dictum est* 3r-o corpora caelestia non inno,abuntur per ma.oris claritatis susceptionem* &''""() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ar-* ' Praeterea+ sicut corpora caelestia per motum sunt causa -enerationis in istis in1erioribus+ ita et per lucem* Sed cessante -eneratione+ cessabit motus+ ut dictum est* 3r-o similiter cessabit lu4 caelestium corporum ma-is quam au-eatur* &''"7:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ar-* 5

Praeterea+ si inno,ato homine corpora caelestia inno,entur+ oportet quod eo deteriorato 1iant deteriora* Sed hoc non ,idetur probabile+ cum illa corpora sint in,ariabilia quantum ad id quod est in substantia eorum* 3r-o nec inno,ato homine inno,abuntur* &''"7%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ar-* " Praeterea+ si deteriorata tunc 1uerint+ oportet quod tantum deteriorata 1uerint quantum dicitur esse melioranda in hominis inno,atione* Sed Isai* 5:+ '9+ dicitur+ quod tunc erit lu4 lunae sicut lu4 solis* 3r-o et in primo statu ante peccatum luna lucebat quantum nunc lucet sol* 3r-o quandocumque luna erat super terram+ 1aciebat diem sicut 1acit sol/ et hoc mani1este apparet 1alsum per id quod dicitur ;en* %+ quod luna 1acta est ut praeesset nocti* 3r-o homine peccante non sunt corpora caelestia diminuta in lumine/ et ita nec eorum lumen au-ebitur+ ut ,idetur+ in hominis -lori1icatione* &''"7') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ar-* 7 Praeterea+ claritas corporum caelestium ordinatur ad usum hominis+ sicut et aliae creaturae* Sed post resurrectionem claritas solis non cedet in hominis usum0 dicitur enim Isai* 9:+ %(0 non erit tibi amplius sol ad lucendum per diem+ neque splendor lunae illuminabit te/ et Apoc* '%+ '5+ dicitur+ quod ci,itas illa beatorum non e-ebit sole neque luna+ ut luceant in ea* 3r-o eorum claritas non au-ebitur* &''"75) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ar-* 9 Praeterea+ non esset sapiens arti1e4 qui ma4ima instrumenta 1aceret ad aliquod modicum arti1icium constituendum* Sed homo est quoddam minimum comparatione caelestium corporum+ quae sua in-enti ma-nitudine quasi incomparabiliter hominis quantitatem e4cedunt/ immo etiam totius terrae+ quae habet se ad caelum ut punctum ad sphaeram+ sicut astrolo-i dicunt* 3r-o+ cum !eus sit sapientissimus+ non ,idetur quod 1inis creationis caeli sit homo/ et ita non ,idetur quod eo peccante caelum deterioratum 1uerit+ nec eo -lori1icato melioretur* &''"7") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 s* c* % Sed contra est quod dicitur Isai* 5:+ '90 erit lu4 lunae sicut lu4 solis+ et lu4 solis septempliciter*

&''"77) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 s* c* ' Praeterea+ totus mundus inno,abitur in melius+ ut supra dictum est* Sed caelum est nobilior pars mundi corporalis* 3r-o in melius mutabitur* Sed hoc non potest esse+ nisi ma.ori claritate resplendeat* 3r-o ma.orabitur et crescet claritas e.us* &''"79) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 s* c* 5 Praeterea+ omnis creatura quae in-emiscit et parturit+ e4pectat re,elationem -loriae 1uturae 1iliorum !ei+ ut dicitur Rom* 2* Sed etiam corpora caelestia sunt hu.usmodi+ ut ibidem dicit ;lossa* 3r-o e4pectant -loriam sanctorum* Sed non e4pectarent+ nisi e4 hoc eis aliquid accresceret* 3r-o claritas eis per hoc accrescet+ qua praecipue decorantur* &''"7#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 co* Respondeo dicendum+ quod sicut supra dictum est+ ad hoc inno,atio mundi ordinatur+ ut etiam mundo inno,ato mani1estis indiciis quasi sensibiliter !eus ab homine ,ideatur* Creatura autem praecipue in !ei co-nitionem ducit sua specie et decore+ quae mani1estant sapientiam 1acientis et -ubernantis/ unde dicitur Sap* %5+ 70 a ma-nitudine speciei co-noscibiliter poterat creator horum ,ideri* Pulchritudo autem caelestium corporum praecipue consistit in luce/ unde 3ccli* "5+ %:0 species caeli -loria stellarum+ mundum illuminans in e4celsis dominus/ et ideo praecipue quantum ad claritatem corpora caelestia meliorabuntur* $uantitas autem et modus meliorationis illi soli co-nita est qui erit meliorationis auctor* &''"72) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ad % Ad primum er-o dicendum+ quod i-nis pur-ans non causabit inno,ationis 1ormam+ sed disponet tantum ad eam+ pur-ando a 1oeditate peccati+ et ab impuritate commi4tionis+ quae in corporibus caelestibus non in,enitur/ et ideo+ quam,is corpora caelestia per i-nem non sint pur-anda+ sunt tamen di,initus inno,anda* &''"7() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ad ' Ad secundum dicendum+ quod motus non importat aliquam per1ectionem in eo quod mo,etur+ secundum quod in se

consideratur+ cum sit actus imper1ecti/ quam,is possit pertinere ad per1ectionem corporis+ inquantum est causa alicu.us* Sed lu4 pertinet ad per1ectionem corporis lucentis+ etiam in substantia sua considerati/ et ideo postquam corpus caeleste desinet esse causa -enerationis+ non remanebit mortuum+ sed remanebit claritas e.us* &''"9:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ad 5 Ad tertium dicendum+ quod super illud Isai* 5:0 erit lu4 lunae sicut lu4 solis+ dicit ;lossa0 omnia propter hominem 1acta+ in e.us lapsu pe.orata sunt/ et sol et luna suo lumine minorata/ quae quidem minoratio a quibusdam intelli-itur secundum realem luminis minorationem* 6ec obstat quod corpora caelestia secundum naturam sint in,ariabilia0 quia illa ,ariatio 1acta est a di,ina ,irtute* Alii autem probabilius intelli-unt+ minorationem illam esse dicentes non secundum realem luminis de1ectum+ sed quo ad usum hominis+ qui non tantum bene1icium e4 lumine corporum caelestium post peccatum consecutus est+ quantum ante 1uisset consecutus/ per quem etiam modum dicitur+ ;enes* 5+ %#0 maledicta terra in opere tuo ?***@ spinas et tribulos -erminabit tibi/ quae tamen etiam ante spinas et tribulos -erminabat+ sed non in hominis poenam* 6ec tamen sequitur+ si lu4 caelestium corporum per essentiam minorata non est homine peccante+ quod realiter non sit au-enda in e.us -lori1icatione0 quia peccatum hominis non immuta,it statum uni,ersi+ cum etiam homo prius et post+ animalem ,itam habuerit+ quae motu et -eneratione creaturae corporalis indi-eat* Sed -lori1icatio hominis statum totius creaturae corporalis immutabit+ ut dictum est/ et ideo non est simile* &''"9%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ad " Ad quartum dicendum+ quod minoratio illa+ ut probabilius aestimatur+ non 1uit secundum substantiam+ sed secundum e11ectum/ unde non sequitur quod luna e4istens super terram diem 1ecisset/ sed quod tantum commodum e4 lumine lunae homo habuisset+ sicut nunc habet e4 lumine solis/ et post resurrectionem+ quando lu4 lunae au-mentabitur secundum rei ,eritatem+ non erit alicubi no4 super terram+ sed solum in centro terrae ubi erit In1ernus0 quia tunc+ ut dicitur+ luna lucebit quantum nunc lucet sol/ sol autem in septuplum quam modo luceat/

corpora autem beatorum septies ma-is sole0 quam,is hoc non sit aliqua auctoritate ,el ratione probatum* &''"9') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ad 7 Ad quintum dicendum+ quod aliquid potest cedere in usum hominis dupliciter* Uno modo propter necessitatem/ et sic nulla creatura cedet in usum hominis+ quia e4 !eo plenam su11icientiam habebit/ et hoc si-ni1icatur in auctoritate apostoli inducta/ quae dicit+ quod ci,itas non e-et sole ,el luna* Alius usus est ad ma.orem per1ectionem/ et sic homo aliis creaturis utetur+ non tamen quasi necessariis ad per,eniendum in 1inem+ sicut nunc eis utitur* &''"95) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 5 ad 9 Ad se4tum dicendum+ quod ratio illa est Rabbi Mo<si+ qui omnino nititur improbare+ mundum propter hominem esse 1actum/ unde hoc quod in ,eteri testamento de inno,atione mundi le-itur+ sicut patet in auctoritatibus Isaiae inductis+ dicit metaphorice esse dictum/ ut sicut alicui dicitur obtenebrari sol+ quando in ma-nam tristitiam incidit+ ut nesciat quid 1aciat ?qui etiam modus loquendi consuetus est in Scriptura@+ ita etiam e contrario dicitur ei sol ma-is lucere+ et totus mundus inno,ari+ quando e4 statu tristitiae in ma4imam e4ultationem con,ertitur* Sed hoc dissonat ab auctoritatibus et e4positionibus sanctorum* Unde rationi illi inductae hoc modo respondendum est+ quod quam,is corpora caelestia ma4ime e4cedant corpus hominis+ tamen plus multo e4cedit anima rationalis caelestia corpora quam ipsa e4cedunt corpus humanum/ unde non est incon,eniens+ si corpora caelestia propter hominem esse 1acta dicantur/ non tamen sicut principalem 1inem+ quia principalis 1inis omnium !eus est* Articulus " Utrum elementa inno,abuntur per receptionem alicu.us claritatis &''"97) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " ar-* % Ad quartum sic proceditur* Videtur quod elementa non inno,abuntur per receptionem alicu.us claritatis* Sicut enim lu4 est claritas corporis caelestis propria+ ita calidum et 1ri-idum+ et

humidum et siccum+ sunt propriae qualitates elementorum* 3r-o sicut caelum inno,atur per au-mentum claritatis+ ita debent inno,ari elementa per au-mentum qualitatum acti,arum et passi,arum* &''"99) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " ar-* ' Praeterea+ rarum et densum sunt propriae qualitates elementorum+ quas elementa in illa inno,atione non amittent+ ut dictum est* Sed raritas et densitas elementorum resistere ,identur claritati+ cum corpus clarum oporteat alio modo condensatum esse/ unde claritas aeris non ,idetur quod possit claritatem pati/ et similiter etiam nec densitas terrae+ quae per,ietatem tollit* 3r-o non potest esse quod inno,entur per alicu.us claritatis additionem* &''"9#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " ar-* 5 Praeterea+ constat quod damnati erunt in terra* Sed ipsi erunt in tenebris non solum interioribus+ sed etiam e4terioribus* 3r-o terra non dotabitur claritate in illa inno,atione+ et eadem ratione nec alia elementa* &''"92) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " ar-* " Praeterea+ multiplicatio claritatis in elementis multiplicat calorem* Si i-itur in illa inno,atione erit ma.or claritas elementorum quam nunc sit+ erit etiam per consequens ma.or caliditas/ et sic ,idetur quod transmutentur a naturalibus suis qualitatibus+ quae sunt eis secundum certam mensuram/ quod est absurdum* &''"9() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " ar-* 7 Praeterea+ bonum uni,ersi+ quod consistit in ordine et harmonia+ di-nius est quam bonum alicu.us naturae sin-ularis* Sed si creatura e11iciatur melior+ tollitur bonum uni,ersi0 quia non remanebit eadem harmonia* 3r-o si corpora elementaria+ quae secundum -radum suae naturae quem tenent in uni,erso+ claritatis debent esse e4pertia+ claritatem recipiant+ e4 hoc ma-is deperiet per1ectioni uni,ersi quam accrescet* &''"#:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " s* c* %

Sed contra est quod dicitur Apocal<p* %+ '%0 ,idi caelum no,um et terram no,am* Sed caelum inno,abitur per ma.orem claritatem* 3r-o et terra+ et similiter alia elementa* &''"#%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " s* c* ' Praeterea+ corpora in1eriora 1uerunt in usum hominis+ sicut et superiora* Sed creatura corporalis remunerabitur propter ministerium quod homini e4hibuit+ ut ,idetur dicere ;lossa ad Rom* 2* 3r-o etiam elementa clari1icabuntur+ sicut et alia corpora caelestia* &''"#') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " s* c* 5 Praeterea+ corpus hominis est e4 elementis compositum* 3r-o partes elementorum quae sunt in corpore hominis+ -lori1icato homine+ -lori1icabuntur per receptionem claritatis* Sed eamdem con,enit esse dispositionem totius et partis* 3r-o et ipsa elementa con,enit claritate dotari* &''"#5) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " co* Respondeo dicendum+ quod sicut est ordo caelestium spirituum ad spiritus terrenos+ scilicet humanos/ ita etiam est ordo caelestium corporum ad corpora terrestria* Cum autem creatura corporalis sit 1acta propter spiritualem+ et per eam re-atur/ oportet similiter disponi corporalia sicut spiritualia disponuntur* In illa autem ultima rerum consummatione spiritus in1eriores accipient proprietates superiorum spirituum+ quia homines erunt sicut An-eli in caelis+ sicut dicitur Matth* ''/ et hoc erit+ inquantum ad ma4imam per1ectionem de,eniet id secundum quod humanus spiritus cum an-elico con,enit* Unde et similiter cum corpora in1eriora cum caelestibus non communicent nisi in natura lucis et diaphani+ ut dicitur in ' de anima/ oportet corpora in1eriora ma4ime per1ici secundum claritatem* Unde omnia elementa claritate quadam ,estientur0 non tamen aequaliter+ sed secundum modum suum* Terra enim+ ut dicitur+ erit in super1icie e4teriori per,ia sicut ,itrum+ aqua sicut cr<stallus+ aer ut caelum+ i-nis ut luminaria caeli* &''"#") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " ad % Ad primum er-o dicendum+ quod sicut supra dictum est+ inno,atio mundi ordinatur ad hoc quod homo etiam sensu in

corporibus quodammodo per mani1esta indicia di,initatem ,ideat* Inter sensus autem nostros spiritualior est ,isus et subtilior/ et ideo quantum ad qualitates ,isi,as+ quarum principium est lu4+ oportet omnia corpora in1eriora ma4ime meliorari* $ualitates autem elementares pertinent ad tactum+ qui est ma4ime materialis/ et earum e4cessus contrarietatis ma-is est contristati,us* 34cessus autem lucis erit delectabilis+ cum contrarietatem non habeat nisi propter or-ani debilitatem+ quae tunc non erit* &''"#7) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " ad ' Ad secundum dicendum+ quod aer non erit clarus sicut radios pro.iciens+ sed sicut diaphanum illuminatum/ terra ,ero quam,is e4 natura sua opacitatem habeat propter de1ectum lucis+ tamen e4 di,ina ,irtute in sui super1icie claritatis -loria ,estietur sine prae.udicio densitatis ipsius* &''"#9) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " ad 5 Ad tertium dicendum+ quod in loco In1erni non erit terra -lori1icata per claritatem+ sed loco hu.us -loriae habebit pars illa terrae spiritus rationales hominum et !aemonum/ qui quam,is ratione culpae sint in1imi+ tamen e4 di-nitate naturae sunt qualibet qualitate corporali superiores* Vel dicendum+ quod etiamsi sit tota -lori1icata+ nihilominus reprobi in tenebris e4terioribus erunt0 quia etiam i-nis In1erni qui aliquid eis lucebit+ quantum ad aliud eis lucere non poterit+ ut dist* ult* dicetur* &''"##) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " ad " Ad quartum dicendum+ quod claritas illa erit in istis corporalibus+ sicut est in corporibus caelestibus+ in quibus caliditatem non causat/ quia corpora ista tunc erunt inalterabilia+ sicut modo caelestia* &''"#2) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* " ad 7 Ad quintum dicendum+ quod non tolletur propter meliorationem elementorum ordo uni,ersi/ quia etiam omnes aliae partes meliorabuntur/ et sic remanebit eadem harmonia* Articulus 7

Utrum plantae et animalia remaneant in illa inno,atione &''"2:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 ar-* % Ad quintum sic proceditur* Videtur quod plantae et animalia remaneant in illa inno,atione* 3lementis enim non debet aliquid subtrahi quod ad eorum ornatum pertinet* Sed animalibus et plantis elementa ornari dicuntur* 3r-o non au1erentur in illa inno,atione* &''"2%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 ar-* ' Praeterea+ sicut elementa homini ser,ierunt+ ita etiam animalia et plantae et corpora mineralia* Sed elementa propter praedictum ministerium -lori1icabuntur* 3r-o et animalia et plantae et mineralia corpora -lori1icabuntur* &''"2') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 ar-* 5 Praeterea+ uni,ersum remanebit imper1ectum+ si aliquod quod est de e.us per1ectione au1eratur* Sed species animalium et plantarum et corporum mineralium sunt de per1ectione uni,ersi* Cum i-itur non debeat dici+ quod mundus in sua inno,atione imper1ectus remaneat+ ,idetur quod oportet dicere+ plantas et animalia remanere* &''"25) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 ar-* " Praeterea+ animalia et plantae habent nobiliorem 1ormam quam ipsa elementa* Sed mundus in illa 1inali inno,atione in melius mutabitur* 3r-o ma-is debent remanere animalia et plantae quam elementa+ cum sint nobiliora* &''"2") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 ar-* 7 Praeterea+ incon,eniens est dicere quod naturalis appetitus 1rustretur* Sed secundum naturalem appetitum animalia et plantae appetunt esse perpetuum+ etsi non secundum indi,iduum+ saltem secundum speciem/ et ad hoc ordinatur eorum -eneratio continua+ ut in ' de ;ener* dicitur* 3r-o incon,eniens est dicere+ quod istae species aliquando de1iciant* &''"27) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 s* c* %

Sed contra+ si plantae et animalia remanebunt/ aut omnia+ aut quaedam* Si omnia+ oportebit etiam animalia bruta quae prius 1uerunt mortua resur-ere+ sicut et homines resur-ent/ quod dici non potest+ quia cum 1orma eorum in nihilum cedat+ non potest eadem numero resumi* Si autem non omnia+ sed quaedam/ cum non sit ma.or ratio de uno quam de alio quod in perpetuum maneat/ ,idetur quod nullum eorum in perpetuum manebit* Sed quidquid remanebit post mundi inno,ationem+ in perpetuum erit+ -eneratione et corruptione cessante* 3r-o plantae et animalia penitus post mundi inno,ationem non erunt* &''"29) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 s* c* ' Praeterea+ secundum philosophum in ' de ;ener*+ in animalibus et plantis et hu.usmodi corporibus speciei perpetuitas non conser,atur nisi secundum continuationem motus caelestis* Sed tunc motus caelestis de1iciet* 3r-o non poterit perpetuitas in istis speciebus conser,ari* &''"2#) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 s* c* 5 Praeterea+ cessante 1ine+ cessare debet id quod est ad 1inem* Sed animalia et plantae 1actae sunt ad animalem ,itam hominis sustentandam/ unde dicitur ;en* (+ 50 sicut olera ,irentia dedi ,obis omnem carnem* Sed post illam inno,ationem animalis ,ita in homine non erit* 3r-o nec plantae nec animalia remanere debent* &''"22) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 co* Respondeo dicendum+ quod cum inno,atio mundi propter hominem 1iat+ oportet quod inno,ationi hominis con1ormetur* Homo autem inno,atus de statu corruptionis in incorruptionem transiet ad statum perpetuae quietis+ ut dicitur % Corinth* %7+ 750 oportet corruptibile hoc induere incorruptionem/ et ideo mundus hoc modo inno,abitur+ ut ab.ecta omni corruptione et transmutatione+ perpetuo remaneat in quiete/ unde ad illam inno,ationem nihil ordinari poterit nisi quod habet ordinem ad incorruptionem* Hu.usmodi autem sunt corpora caelestia+ elementa+ et homines* Corpora enim caelestia secundum sui naturam incorruptibilia sunt et secundum totum et secundum partem/ elementa ,ero sunt quidem corruptibilia secundum partes+ et incorruptibilia secundum totum/ homines ,ero

corrumpuntur et secundum totum et secundum partes/ sed hoc e4 parte materiae+ non e4 parte 1ormae+ scilicet animae rationalis+ quae post corruptionem hominis remanet incorrupta/ animalia ,ero bruta et plantae et mineralia et omnia corpora mi4ta corrumpuntur et secundum totum et secundum partem+ et e4 parte materiae quae 1ormam amittit+ et e4 parte 1ormae quae actu non manet/ et sic nullo modo habent ordinem ad incorruptionem* Unde in illa inno,atione non manebunt+ sed sola ea quae dicta sunt* &''"2() Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 ad % Ad primum er-o dicendum+ quod hu.usmodi corpora dicuntur esse ad ornatum elementorum+ inquantum ,irtutes acti,ae et passi,ae -enerales quae sunt in elementis+ ad speciales actiones contrahuntur/ et ideo sunt ad ornatum elementorum in statu actionis et passionis* Sed hic status in elementis non remanebit/ unde nec animalia nec plantas remanere oportet* &''"(:) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 ad ' Ad secundum dicendum+ quod nec animalia nec plantae+ nec aliqua alia corpora in ministrando homini aliquid meruerunt+ cum libertate arbitrii careant/ sed pro tanto dicuntur quaedam corpora remunerari+ quia homo meruit ut illa inno,entur quae ad inno,ationem ordinem habent* Plantae autem et animalia non habent ordinem ad inno,ationem+ ut praedictum est+ unde e4 hoc homo non meruit ut illa inno,entur/ quia nullus potest alteri mereri nisi id cu.us est capa4+ nec etiam sibi ipsi* Unde etiam dato quod animalia bruta mererentur in ministerio hominis+ non tamen essent inno,anda* &''"(%) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 ad 5 Ad tertium dicendum+ quod sicut per1ectio hominis multipliciter assi-natur/ est enim per1ectio naturae conditae+ et naturae -lori1icatae/ ita etiam per1ectio uni,ersi est duple4/ una secundum statum hu.us mutabilitatis+ altera secundum statum 1uturae no,itatis* Plantae autem et animalia sunt de per1ectione e.us secundum statum istum+ non autem secundum statum no,itatis illius+ cum ordinem ad eam non habeant* &''"(') Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 ad "

Ad quartum dicendum+ quod quam,is animalia et plantae quantum ad quaedam alia+ sint nobiliora quam ipsa elementa/ tamen quantum ad ordinem incorruptionis+ elementa sunt nobiliora+ ut e4 dictis patet* &''"(5) Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 ad 7 Ad quintum dicendum+ quod naturalis appetitus ad perpetuitatem+ qui inest animalibus et plantis+ est accipiendus secundum ordinem ad motum caeli+ ut scilicet tantum in esse permaneant+ quantum motus caeli durabit/ non enim potest appetitus esse in e11ectu ut permaneat ultra causam suam* 3t ideo si+ cessante motu primi mobilis+ plantae et animalia non remaneant secundum speciem+ non sequitur appetitum naturalem 1rustrari* 34positio te4tus &''"(") Super Sent*+ lib* " d* "2 q* ' a* 7 e4pos* Cum tamen ,irtute di,initatis sit suscitaturus+ non humanitatis* Sed contra est quod dicitur in ;lossa % Corinth* %7+ quod resurrectio Christi 1uit causa nostrae resurrectionis* Sed Christus secundum humanitatem resurre4it* 3r-o ,irtute humanitatis corpora resuscitabit* 3t dicendum+ quod sicut !amascenus in 5 ib*+ dicit+ humanitas Christi est quasi di,initatis or-anum+ sicut corpus animae/ unde e11ectus aliquis potest attribui humanitati Christi dupliciter* Uno modo secundum se+ sicut attribuitur ei tan-ere leprosum+ et hu.usmodi/ alio modo inquantum est instrumentum di,initatis/ sicut attribuitur ei tactu suo leprosum mundare* Hoc autem modo attribuitur humanitati Christi sua resurrectione nostram causare+ sicut tactu suo leprosum mundare* 3t quia instrumentum non a-it nisi in ,irtute principalis a-entis/ inde est quod dicitur Christus resuscitaturus corpora non ,irtute humanitatis+ sed di,initatis/ quam,is sua resurrectio sit nostrae resurrectionis causa per modum quo tactus leprosi est causa mundationis* Per ,erbum 1ilium !ei 1it animarum resurrectio+ per ,erbum 1actum in carne 1ilium hominis 1it corporum resurrectio* Sed contra+ quia sicut resurrectio Christi dicitur esse causa resurrectionis nostrae corporalis+ ita et spiritualis+ ut patet per illud Rom* "+ '70 resurre4it propter .usti1icationem nostram* 3t dicendum+ quod utrumque 1it

principaliter ,irtute di,ina+ et quasi instrumentaliter per operationem humanitatis Christi/ sed tamen spiritualis resurrectio appropriatur di,initati/ corporalis ,ero humanitati per appropriationem quamdam/ ut ser,etur similitudo inter e11ectum et causam* Bilius cum patre et spiritu sancto eadem ,ita est+ quae pertinet ad animam non ad corpus* Sed contra+ quia omnis ,ita tam spiritualis quam corporalis oritur a ,ita di,ina+ et imitatur eam+ ut patet per !ion<sium+ 9 cap* de !i,in* 6omin* 3t dicendum+ quod dicitur non pertinere ad corpus+ quia corpus non potest e.us esse particeps per co-nitionem et amorem* An-eli de1erent ante si-num crucis* Sed contra est quod si-num illud crucis non habet aliquem ordinem ad incorruptionem/ et ita non remanebit post illam inno,ationem* 3t dicendum+ quod si-num crucis non accipitur hic pro ipso li-no crucis dominicae+ sed pro aliqua repraesentatione ipsius* Columnae caeli pa,ent ad,entum e.us* Columnae caeli hic dicuntur An-eli qui caelos mo,ent+ quia in eorum ,irtute sustentatur tota e11icacia caelestis actionis+ cum omnia corpora re-antur per spiritum ,itae rationalem+ ut Au-ustinus dicit 5+ de Trinit* $uantum lu4it sol in prima conditione septem dierum ante peccatum primi hominis+ tantum lucebit post .udicium* Intelli-enda est haec comparatio secundum commodum quod homo percipit e4 lumine caelestium corporum quod 1uit ma.us ante peccatum quam post/ quam,is post resurrectionem realiter ma-is luceant+ ut dictum est* Si-ni1icat+ solem et lunam his qui erunt in aeterna beatitudine+ nullum lucis usum praestare* Hoc intelli-endum est de usu necessitatis+ ut prius dictum est* 6e impii in tormentis sub terra positi 1ruantur luce eorum* Secundum hoc ,idetur Isidorus sensisse+ quod In1ernus sit in alia super1icie terrae/ cum tamen ab aliis dicatur+ quod sit in pro1undo terrae* $uidam ,ero dicunt+ Isidorum etiam hoc sensisse+ quod In1ernus sit in pro1undo terrae/ sed quod e4 alia super1icie terrae sit aliquis ma-nus terrae hiatus+ unde lumen solis ad alios qui sunt in In1erno per,enire posset+ si sol terram circuiret0 quod utrum ,erum sit+ omnino certum non est*