CORPUS THOMISTICUM Sancti Thomae de Aquino Scriptum super Sententiis liber IV distinctio X IX quaestio III !

uaestio " Prooemium #$$%%$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " pr' +einde quaeritur de delectatione, et circa hoc quaeruntur quinque- . quid sit delectatio, $ quae sit causa delectationis, " de comparatione delectationis ad tristitiam, ) de bonitate et malitia delectationis et tristitiae, / de comparatione delectationis spiritualis ad corporalem' Articulus . Utrum delectatio sit passio !uaestiuncula . #$$%%)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' . ar0' . Ad primum sic proceditur' Videtur quod delectatio non sit passio' Omnis enim passio in motu consistit( ut dicitur in ib' 1 principiorum( et .2 3thic' Sed delectatio non est motus neque 0eneratio aliqua( ut dicit philosophus in 4 3thic' 3r0o delectatio non est passio' #$$%%/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' . ar0' $ Praeterea( operatio non est passio( sed ma0is actio( cum sit e5istentis in actu( secundum quod hu6usmodi' Sed delectatio est quaedam operationis per7ectio( ut dicitur in .2 3thic' 3r0o delectatio non est passio' #$$%%1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' . ar0' " Praeterea( in omni passione trahitur patiens ad terminos a0entis, quia a0ens assimilat sibi patiens' Sed causa delectationis est con8enientia, et ita illud quod delectatur( in suis terminis manet' 3r0o delectatio non est passio'

#$$%%4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' . s' c' . Sed contra( 0audium et delectatio sunt unius 0eneris' Sed 0audium est passio, ponitur enim una de quatuor principalibus passionibus( ut patet * de Ci8it' +ei' 3r0o delectatio est passio' #$$%%%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' . s' c' $ Praeterea( delectationis ob6ectum est bonum' Sed bonum est proprium ob6ectum appetitus' 3r0o delectatio ad appetitum pertinet' Sed alia quae pertinent ad appetitum( sunt passiones( ut amor( ira et hu6usmodi' 3r0o et delectatio est passio' !uaestiuncula $ #$$%%*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' $ ar0' . Ulterius' Videtur quod in parte intellecti8a animae et in aliis substantiis spiritualibus delectatio esse non possit' !uia( ut dicitur in 4 ph9sicorum( omnis passio est in parte animae sensiti8a' Sed delectatio est passio( ut probatum est' 3r0o non potest esse in parte intellecti8a( nec in substantia aliqua spirituali' #$$%*2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' $ ar0' $ Praeterea( A8icenna dicit in 1 de naturalibus( quod sub6ectum delectationis est speciei corporalis' Sed pars intellecti8a non utitur aliquo corporali or0ano' 3r0o in ea non potest esse aliqua delectatio' #$$%*.& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' $ ar0' " Praeterea( illud quod est intellecti8ae partis( non est commune nobis et brutis' Sed delectatio est etiam in brutis' 3r0o delectatio non est intellecti8ae partis' #$$%*$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' $ s' c' . Sed contra est quod dicitur ucae ./( .2- 0audium est An0elis +ei super uno peccatore poenitentiam a0ente' #$$%*"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' $ s' c' $ Praeterea( philosophus dicit in 4 3thic'( quod +eus semper una et simplici operatione 0audet' 3r0o et eadem ratione in aliis substantiis spiritualibus potest esse delectatio'

!uaestiuncula " #$$%*)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' " ar0' . Ulterius' Videtur quod delectatio sit in tempore' +electatio enim consequitur operationem nostram( ut dicitur in .2 3thic' Sed operatio nostra est in tempore' 3r0o et delectatio est in tempore' #$$%*/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' " ar0' $ Praeterea( omne illud in quo est accipere prius et posterius( est in tempore' Sed in delectatione est accipere prius et posterius( cum aliquis per lon0am horam possit continue delectari' 3r0o 8idetur quod delectatio sit in tempore' #$$%*1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' " ar0' " Praeterea( delectatio aliis passionibus condi8iditur' Sed aliae passiones animae sunt in tempore( ut ira et hu6usmodi' 3r0o et delectatio' #$$%*4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' " s' c' . Sed contra est quod philosophus dicit in .2 3thic'- secundum nullum tempus acciperet quis delectationem' #$$%*%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' " s' c' $ Praeterea( delectatio sequitur apprehensionem con8enientis' Sed 8isio et aliae apprehensiones( non sunt in tempore( sed in instanti' 3r0o et delectatio non mensuratur tempore' !uaestiuncula ) #$$%**& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' ) ar0' . Ulterius' Videtur quod delectatio et 0audium sint penitus idem, et similiter e5ultatio et laetitia et 6ucunditas' Passiones enim et habitus penes ob6ecta distin0uuntur' Sed 0audium et delectatio et alia dicta( habent idem ob6ectum( scilicet bonum con8eniens' 3r0o sunt idem' #$$*22& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' ) ar0' $ Praeterea( ab eadem causa procedit idem e77ectus, quia idem semper natum est idem 7acere' Sed delectationis et 0audii non

potest poni nisi una et eadem causa( scilicet con6unctio con8enientis' 3r0o sunt idem' #$$*2.& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' ) ar0' " Praeterea( unum uni opponitur' Sed delectationi et 0audio opponitur unum( quod est tristitia' 3r0o delectatio et 0audium sunt unum omnino' #$$*2$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' ) s' c' . Sed contra est quod dicit A8icenna in 1 de naturalibus( quod 0audium est species delectationis' 3r0o non sunt omnino idem' #$$*2"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' ) s' c' $ Praeterea( si 0audium et delectatio essent omnino idem( ubicumque est delectatio( esset et 0audium' Hoc autem 7alsum est- quia in sensu dicitur esse delectatio( sed non 0audium( proprie loquendo' 3r0o delectatio et 0audium non sunt penitus idem' !uaestiuncula . #$$*2)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' . co' Respondeo dicendum ad primam quaestionem( quod quaelibet res quando pertin0it ad propriam per7ectionem( consequitur stabilimentum et 8i0orem, sicut corpora quando per8eniunt ad terminos motus sui naturalis( quia in loco naturali conser8antur' Cum autem motus penes terminos distin0uantur( oportet quod di8ersum 6udicium de per8entione ad terminum complementi accipiatur secundum di77erentiam motus' Mo8etur autem aliquid ad suam per7ectionem dupliciter' Uno modo per inclinationem naturalem( sicut lapis mo8etur deorsum, et hic motus non praee5i0it co0nitionem in eo quod mo8etur( sed in alio quod est principium causans hanc inclinationem, et hic est motus naturalis' Alio modo per inclinationem cu6us principium est co0nitio e6us quod mo8etur, et haec quidem inclinatio dicitur appetitus animalis aut intellectualis, unde sicut in terminatione motus naturalis est quaedam 8i0oratio naturalis e6us quod mo8etur( ita in assecutione per7ectionis in quam tendit appetitus animalis( est quaedam quietatio ipsius( seu 8i0oratio e6us( praesupponens co0nitionem per7ectionis 6am con6unctae( sicut appetitus

praesupponebat co0nitionem per7ectionis nondum habitae, et talis 8i0or si8e quietatio appetitus( 8ocatur delectatio, unde etiam Commentator dicit in .2 3thic' quod delectatio est quaedam super7loritio naturae' 3st autem duple5 appetitus( sicut et co0nitio, scilicet sensiti8ae et intellecti8ae partis' Appetitus autem sensiti8ae partis est 8irtus in or0ano corporali( et est immediatum principium corporalis motus, unde omnia quae accidunt in appetitu sensiti8o( sunt con6uncta cum quadam transmutatione corporali, quod non accidit in his quae sunt in appetitu intellecti8o( nisi passione lar0e accepta( et improprie( ut in " ib'( dist' ./( quaest' .. art' .( quaestiunc' $ in corp'( dictum est, unde delectatio quae est in appetitu sensiti8o( quaedam passio est, non autem delectatio quae est in intellecti8o( nisi passione lar0e accepta' #$$*2/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' . ad . Ad primum er0o dicendum( quod non est incon8eniens motum per accidens terminari ad alium motum( quam8is hoc per se sit impossibile( ut probatur in / Ph9sic' +electatio er0o( inquantum hu6usmodi( semper consistit in aliqua terminatione motus' Sed tamen quia in terminatione motus appetiti8i consur0it quidam motus( in quo passio animalis consistit, ideo passionem inesse accidit delectationi, sed inest per se delectationi sensiti8ae' #$$*21& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' . ad $ Ad secundum dicendum( quod quam8is operatio( inquantum operatio( non sit passio, tamen potest habere passionem anne5am( 8el sicut praecedentem( 8el sicut subsequentem- ut praecedentem quidem( sicut sentire habet anne5am receptionem speciei sensibilis( et intelli0ere receptionem speciei intelli0ibilis( secundum quod omne sentire quoddam pati est- sed ut consequentem, sicut operationem appetitus sensiti8i consequitur quaedam corporalis transmutatio secundum dilatationem et constrictionem cordis et alia hu6usmodi, et sic quam8is delectatio sit circa operationem( tamen inquantum est delectatio sensiti8a( est in passione quadam consistens' #$$*24& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' . ad " Ad tertium dicendum( quod delectatus includitur terminis suae per7ectionis( e5 qua delectatio consur0it, qui quidem termini sunt

alieni hoc modo quo di77ert per7ectio et per7ectibile, sunt autem proprii secundum quod per7ectio est connaturalis per7ectibili' #$$*2%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' . ad s' c' Alia duo concedimus quantum ad delectationem sensiti8am' !uaestiuncula $ #$$*2*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' $ co' Ad secundam quaestionem dicendum( quod delectatio in8enitur di8ersimode in +eo( An0elis( hominibus( et brutis( secundum quod di8ersimode se habent ad suas per7ectiones( e5 quarum con6unctione delectatio consur0it' :ruta enim non possunt pertin0ere ad altiorem per7ectionem quam sit per7ectio materialis, unde eam consequuntur materiali motu( qui scilicet est per or0anum corporale, et sic delectatio in eis consur0ens est materialis passio' In An0elis 8ero( cum sint omnino a materia separati( non est accipere aliquam materialem per7ectionem( sed immaterialem tantum, unde et immaterialiter eam consequuntur, et delectatio in eis consequens immaterialis est' Unde dicit +ion9sius in 7ine Caelest' Hierarch'- caelestes dispositiones( idest An0eli( acceptrices non sunt omnino e6us quae secundum nos est passibilis delectationis' Homines 8ero e5 spirituali et materiali natura compositi sunt, et ideo quantum ad in7eriorem partem( scilicet appetitum sensibilem( in quo cum brutis con8eniunt( est delectatio materialis, in superiori 8ero appetitu( in quo cum An0elis con8eniunt( habent delectationem immaterialem( ut cum 0audent de rebus spiritualibus( puta de contemplationibus( et aliis di8inis donis, unde dicit +ion9sius( ibidem( quod in participatione an0elicae delectationis saepe 7acti sunt et 8iri sancti per dei7icos di8inarum illuminationum superad8entus' In omnibus autem praedictis per7ectio est aliud ab eo quod per7icitur, unde possibile est plures per7ectiones uni inesse, et ideo tam in brutis quam in hominibus et An0elis sunt multiplices delectationes eis super8enientes' Sed +eus non habet per7ectionem quae non sit idem quod ipse( cum ipse sit actus purus, et ideo unica tantum est e6us delectatio( non super8eniens( sed essentialis, unde dicit philosophus in 4 3thic'( quod +eus semper una et simplici 0audet delectatione'

#$$*.2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' $ ad . Ad primum er0o dicendum( quod in appetitu intellecti8o nulla est passio( sed solum in appetitu sensiti8o, quia quod patitur( ab alio mo8etur et ducitur' Appetitus autem intellecti8us( cum sit liber sui( non dicitur duci, sed appetitus sensiti8us ducitur, unde in eo solo passio cadit, delectatio 8ero quae est in appetitu intellecti8o( non est passio( sed quaedam operationis per7ectio( ut dictum est' #$$*..& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' $ ad $ Ad secundum dicendum( quod A8icenna loquitur de delectatione sensiti8a( quae per or0anum completur corporale( sicut et cetera quae ad sensiti8am partem pertinent' #$$*.$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' $ ad " Ad tertium dicendum( quod illa quae sunt communia nobis et brutis secundum unam rationem( non pertinent ad intellecti8am partem, sed aliquid est commune nobis et brutis non secundum rationem eamdem( quod in nobis ad intellectum pertinet, sicut co0nitio( et alia hu6usmodi( quae secundum quamdam communitatem analo0iae e5tenduntur a +eo usque ad bruta animalia( ut co0nitio( et etiam usque ad plantas( ut 8ita( et etiam usque ad lapides( ut esse( ut patet per +ion9sium de +i8' ;om'- et secundum hoc delectatio spiritualis habet communitatem cum delectatione quae est in brutis' !uaestiuncula " #$$*."& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' " co' Ad tertiam quaestionem dicendum( quod aliquid dicitur esse in tempore dupliciter' Uno modo per se( alio modo per accidens' !uia autem de ratione temporis est prius et posterius( et illud per se inest alicui quod con8enit ei secundum rationem suae speciei, ideo illa per se in tempore sunt in quibus requiritur aliquid ad complementum speciei quod in 7uturum e5pectatur, et hoc modo motus est in tempore, non enim completur species motus in medio( nisi per8eniatur ad terminum, et similiter etiam quies est in tempore( eo quod quiescere est eodem modo se habere nunc ut prius, et sic de ratione quietis est quod aliquid in 7uturum e5pectetur' Per accidens 8ero aliquid in tempore esse dicitur ad cu6us speciei complementum nihil requiritur quod in 7uturum

e5pectetur( sicut esse hominem quod in uno instanti completur, sed est con6unctum motui( qui per se est in tempore( prout esse hominis 8ariabile est' +electatio autem ad complementum suae speciei et rationis nihil in 7uturum e5pectat, in instanti enim 8erum est dicere hominem delectari, unde non est in tempore nisi per accidens( inquantum scilicet per7ectio illa e5 cu6us con6unctione sur0it delectatio( motui con6uncta est, et ideo si sit aliqua per7ectio quam motus non contin0at( talis delectatio non erit in tempore neque per se neque per accidens, et haec est spiritualis delectatio in An0elis' In brutis autem est delectatio e5istens in tempore per accidens( inquantum eorum per7ectionibus motus directe con6un0itur, sed in nobis delectatio non est in tempore quo ad intellecti8am partem etiam per accidens( nisi 8alde indirecte( inquantum scilicet operatio intellectus nostri con6un0itur phantasmatibus' Tamen 8erum est nullam delectationem esse in tempore( per se loquendo' #$$*.)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' " ad . Ad primum er0o dicendum( quod delectatio immediate consequitur operationes animae( quae sunt apprehendere et 8elle' Hae autem operationes non sunt in tempore nisi per accidens, 8idere enim et intelli0ere et 8elle statim sunt' #$$*./& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' " ad $ Ad secundum dicendum( quod hoc quod aliquis dicatur diutius alio delectari( non est nisi inquantum delectatio est in tempore per accidens, sicut etiam dicitur homo diutius 8idere 8el 8i8ere' #$$*.1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' " ad " Ad tertium dicendum( quod etiam aliae animae passiones quantum ad id quod est e5 parte animae( non sunt in tempore nisi per accidens( inquantum scilicet eis con6un0itur motus e5 parte corporis, tamen delectatio ma0is habet rationem quod non sit in tempore quam aliae passiones- quia aliae passiones consistunt in appetitu secundum quod tendit in aliquid( sicut ira in 8indictam( et odium in nocumentum alterius, sed delectatio consistit in appetitu secundum quod e6us motus in suo appetibili adepto terminatur- omnis autem terminus motus non est in tempore( sed in instanti'

!uaestiuncula ) #$$*.4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' ) co' Ad quartam quaestionem dicendum( quod delectatio( 0audium( laetitia( et omnia hu6usmodi( hoc habent commune quod causantur e5 con6unctione per7ectionis appetitae' Per7ectio autem aliqua potest alicui con6un0i dupliciter- uno modo realiter, alio modo secundum comprehensionem e6us' 35 hoc autem quod per7ectio realiter con6un0itur( consur0it delectatio, e5 hoc autem quod con6un0itur secundum apprehensionem( sur0it 0audium et omnia alia, et propter hoc etiam 0audium est de spe 7uturorum( et memoria praeteritorum, sed delectamur de praesentibus tantum, ideo etiam quia sensus e5terior non apprehendit rem nisi praesentem( secundum eum non dicimur 0audere( sed delectari' Sensus autem interior apprehendit et rem praesentem et absentem, unde secundum sensum interiorem dicimur et delectari et 0audere- delectari quidem de eo quod sibi sua per7ectio con6un0itur( sicut de ipsa sua operatione( de qua etiam et 0audet inquantum eam apprehendit, sed de operatione sensus e5terioris( quae sibi non con6un0itur nisi apprehensione( potest quidem 0audere( sed non delectari, sicut sensus interior 8el intellectus non delectatur in comestione dulcium, sed potest 0audere de hoc( inquantum hoc apprehendit ut con8eniens e5teriori sensui' aetitia 8ero et e5ultatio et 6ucunditas e5primunt quosdam 0audii e77ectus' aetitia quidem e77ectum interiorem( secundum quod ipse a77ectus dilatatur quasi roboratus et per7ectus e5 appetibilis con6unctione, unde et passio 0audii cum dilatatione cordis per7icitur- dicitur enim laetitia quasi latitia' Sed e5ultatio e5primit ulterius e77ectum 0audii e5terius prorumpentem in si0num interioris 0audii, unde dicitur e5ultatio e5 hoc quod interius 0audium ad e5teriora prodit( quod e5 ma0nitudine 0audii interioris contin0it, unde dicit Cassiodorus super Psalm' *( quod e5ultatio in ma0nis 0audiis dicitur' <ucunditas 8ero ulterius importat e77ectum 0audii e5terius prorumpentem( qui non solum demonstrat interius 0audium( sed etiam e5citat aliquos ad 0audendum' #$$*.%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' ) ad . Ad primum er0o dicendum( quod 0audium et delectatio licet habeant unum ob6ectum secundum rem( non tamen est unum

ob6ectum secundum rationem' :onum enim con6unctum realiter 7acit delectationem, sed con6unctum secundum apprehensionem 7acit 0audium' aetitia 8ero( e5ultatio et 6ucunditas sunt idem quod 0audium( nisi quod e5primunt quosdam 0audii e77ectus( ut dictum est' #$$*.*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' ) ad $ Ad secundum dicendum( quod idem est causa delectationis et 0audii( sed non eodem ordine- primo enim et per se est causa delectationis, secundario 8ero est causa 0audii' ;unquam enim aliquid apprehensum 7acit 0audium( nisi inquantum aestimatur ut con6unctum 8el con6un0ibile secundum rem ad 7aciendam delectationem, et ideo con6unctio per7ectionis primo et per se 7acit delectationem, sed inquantum apprehenditur ut delectationem 7aciens( 7acit 0audium etiam quando delectationem actualiter non causat, unde delectatio naturaliter prior est 0audio' #$$*$2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' . qc' ) ad " Ad tertium dicendum( quod 0audio opponitur directe tristitia, delectationi autem opponitur dolor( secundum quod delectatio est in sensu e5teriori( et praecipue in tactu, sed secundum quod est interius( non habet aliud oppositum quam tristitiam- posset tamen habere( si esset nomen positum' Articulus $ Utrum causa delectationis sit sola operatio connaturalis habitus non impedita #$$*$$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ar0' . Ad secundum sic proceditur' Videtur quod causa delectationis non sit sola operatio connaturalis habitus non impedita' +icit enim A8icenna in ib' de naturalibus( quod delectatio consur0it e5 perceptione con8enientis ad6uncti' Sed non sola operatio est con8eniens( sed multa alia' 3r0o non sola operatio est delectationis causa' #$$*$"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ar0' $

Praeterea( idem non est contrariorum causa' Sed operatio aliquando est causa tristitiae( etiam propria et connaturalis, unde accidia quae quaedam tristitia est( etiam consur0it e5 spiritualibus operibus' 3r0o operatio non est propria delectationis causa' #$$*$)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ar0' " Praeterea( si aliquid est causa alicu6us( continuatio e6us causa est continuationis illius' Sed continuatio operationis non est causa continuationis delectationis, immo continuatio operationis 7requenter parit 7astidium, et operationes in sui no8itate sunt ma0is delectabiles' 3r0o operatio non est causa delectationis' #$$*$/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ar0' ) Praeterea( quies operationi opponitur' Sed quies delectationem causat' 3r0o operatio non est propria causa delectationis' #$$*$1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ar0' / Praeterea( senes sunt attentioris operationis quam 6u8enes' Sed in senibus est minus de delectatione quam in 6u8enibus( ut patet per philosophum in % 3thic' 3r0o operatio non est causa delectationis' #$$*$4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ar0' 1 Praeterea( si operatio esset causa delectationis( similiter se haberent ad delectationem qui similiter se habent ad operationem' Sed aliqui qui similiter operantur( non similiter delectantur- melancholici enim minus delectantur quam san0uinei' 3r0o 8idetur quod operatio non sit per se delectationis causa' #$$*$%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ s' c' . Sed contra est quod philosophus dicit in 4 3thic'( quod delectatio est operatio connaturalis habitus- nec hoc potest intelli0i nisi causaliter' 3r0o operatio est delectationis causa' #$$*$*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ s' c' $ Praeterea( unumquodque distin0uitur secundum distinctionem suae causae, sed delectationes distin0uuntur per distinctionem operationum( ut patet per philosophum in .2 3thic' 3r0o operatio est delectationis causa'

#$$*"2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ s' c' " Praeterea( habitus non co0noscitur nisi per operationem( 8el per aliquid per operationem causatum' Sed habitus co0noscitur e5 delectatione( ut dicitur $ 3thic'- si0num oportet accipere habitus 7ientem in opere delectationem' Cum er0o delectatio non sit ipsa operatio( 8idetur quod sit e5 operatione causata' #$$*".& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ co' Respondeo dicendum( quod sicut anima est 7orma corporis( ita in his quae sunt communia animae et corpori( id quod e5 parte animae se habet( est 7ormale, quod 8ero e5 parte corporis( materiale, sicut in ira appetitus 8indictae est 7ormale, accensio san0uinis circa cor est materiale' Cum er0o delectatio( secundum quod est passio( sit de communibus animae et corporis, causa e6us potest quaeri duple5- 7ormalis e5 parte animae( et materialis e5 parte corporis' Sed quia delectatio( secundum quod se tenet e5 parte animae( habet rationem quasi communem quantum ad omnes in quibus delectatio in8enitur( scilicet +eum( An0elos( et homines( et bruta, secundum autem quod se tenet e5 parte corporis( manet tantum in parte animae sensiti8a, ideo causa 7ormalis delectationis est causa delectationis cu6uscumque( non autem causa materialis ipsius' Patet etiam quod secundum 7ormam est aliquid actu( sed secundum materiam est aliquid in potentia, et secundum materiae dispositiones est aliquid in aptitudine 8el habilitate ad actum, et ideo secundum materialem causam delectationis scitur quomodo aliquis sit dispositus ad delectationem, sed secundum causam 7ormalem ipsius apparet qualiter aliquis actu delectetur' =ormalis i0itur causa cu6uslibet passionis 8el operationis est ob6ectum ipsius- ob6ectum autem delectationis est bonum con8eniens con6unctum' 35 eo enim quod delectatio est in parte appetiti8a( oportet quod e6us ob6ectum sit bonum, e5 eo 8ero quod est appetitus 6am terminati in suo ob6ecto( oportet quod sit con8eniens etiam con6unctum' Hoc autem bonum quod est proprium delectationis ob6ectum( est operatio, praecipue propter tres rationes' Primo( quia cum delectatio consistat in quietatione appetitus( motus autem appetitus sit in bonum, oportet quod quietis ipsius delectatio sit in ultimo bonorum' Ultimum autem et per7ectissimum quod est in unoquoque( est sua operatio, unde omnis 7orma inhaerens

comparatur ad operationem quodammodo ut potentia ad actum, propter quod 7orma dicitur actus primus( ut scientia, et operatio actus secundus( ut considerare( ut patet in $ de anima' Secundo( quia( cum delectatio sit in appetitu( et omnis passio 8el operatio appetitus praee5i0at apprehensionem, oportet quod bonum con6unctum quod delectationem causat( sit apprehensum' +ispositio autem quae est 6am inhaerens( a nobis non apprehenditur ita sicut dum est in 7ieri( ut A8icenna dicit in 1 de naturalibus, unde hectici minus sentiunt calorem 7ebrilem quam alii 7ebricitantes( quam8is in eis 7ebris sit intensior- quia 6am calor ille est in7usus membris quasi comple5io illorum, et hoc ideo quia nostrum sentire et intelli0ere sunt e5 aliqua permutatione intellectus et sensus a suis ob6ectis, ab eo autem quod 6am in se quiescit( nihil immutatur' Unde cum esse nostrum et 8i8ere nostrum( et omnes actus proprii insint nobis ut in nobis quiescentes( sola autem operatio insit in nobis ut in 7ieri e5istens, in ipsa operatione percipimus et esse nostrum et 8i8ere nostrum, et inde est quod in operando delectamur( et in 8i8endo et sentiendo( et aliis hu6usmodi( in quibus indicatur quodammodo nostrum esse et 8i8ere( ut patet per philosophum in .2 3thic' Tertio( quia operatio procedit e5 his bonis quae in nobis sunt( et quodammodo in se continet sicut e77ectus causam, per eam etiam bonis e5terioribus con6un0imur- unde omne bonum quod a nobis est dili0ibile( quietat nostrum appetitum mediante operatione, unde operatio est per se causa delectationis' ;on autem omnis operatio est delectationis causa( sed illa quae est ab habitu procedens( et non impedita, bonum enim con6unctum non delectat nisi inquantum est con8eniens' Operatio autem e77icitur nobis con8eniens( et quasi connaturalis( per habitum, quia habitus inclinat in actum per modum naturae( ut Tullius dicit de 8irtute, et ideo dicitur in $ 3thic' quod delectatio in opere 7acta est si0num habitus inhaerentis' !uam8is autem operatio connaturalis nobis 7iat secundum habitum( tamen potest esse nobis non con8eniens ratione alicu6us accidentis( inquantum 8idelicet habemus aliqua impedimenta pro0rediendi in talem operationem, unde oportet operationem quae delectationem causat( esse non impeditam, et hoc est quod dicit philosophus in 4 3thic'( quod in operatione connaturalis habitus non impedita delectatio consistit' Sic er0o causa 7ormalis propria delectationis est operatio connaturalis habitus non impedita, materialis autem causa delectationis

accipienda est e5 parte sub6ecti e6us' Sub6ectum autem delectationis et omnium animae passionum est spiritus animalis( qui est pro5imum instrumentum animae in operationibus quae per corpus e5ercentur' Ad hoc autem quod spiritus aptetur ad delectationem( duo requiruntur, scilicet debita quantitas( et debita qualitas' !uantitas quidem debita est( ut sit abundantia spirituum( propter duo' Primo( quia spiritus abundans in quantitate( abundat etiam in 8irtute' Secundo( quia cum ad passionem delectationis requiratur dilatatio cordis et spirituum( non potest dilatatio per7ici quando sunt pauci spiritus, quia natura constrin0it eos( et retinet in suo principio' Sed quando sunt multi spiritus( natura potest retinere partem in principio suo( et e77undere abunde ad dilatationem, et ideo con8alescentes( in quibus sunt pauci spiritus( sunt proni ad tristitiam ma0is quam ad delectationem' +ebita 8ero qualitas attenditur quantum ad tria' Primo ut sit temperatae comple5ionis, et ideo ae0ri non sunt apti ad delectationem' Secundo ut spiritus sit clarus( et non nubilosus, et ideo melancholici( in quibus sunt spiritus terrestres et obscuri( sunt proni ad tristitiam' Tertio( ut e6us substantia sit mediocris inter spissitudinem et tenuitatem' Si enim sit nimis 0rossus( sicut in senibus( 8el nimis tenuis( sicut in macilentis, non est aptus ad delectationem( quia non est 7acile dilatabilis' 3t propter has causas 8inum laeti7icat( quia 0enerat multos spiritus claros( temperatos( et mediocres inter spissitudinem et tenuitatem' !uanto er0o 7uerit ma6or dispositio e5 parte materialium causarum ad 0audium 8el tristitiam( tanto minus quid requiritur e5 parte causae 7ormalis( et e con8erso, et ideo quidam e5 modica occasione laetantur 8el tristantur( quidam 8ero non nisi e5 ma0na' #$$*"$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ad . Ad primum er0o dicendum( quod quam8is multa alia sint con8enientia quam operatio( tamen e5 omnibus eis non consur0it delectatio nisi operatione mediante, quia e5teriora con8enientia nobis per aliquam operationem con6un0untur( interiora 8ero in operationibus apprehenduntur' #$$*""& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ad $ Ad secundum dicendum( quod non quaelibet operatio est delectationis causa( sed operatio connaturalis habitus non impedita, et ideo quando co0imur ad aliquas operationes

contrarias habitibus qui nobis insunt( 8el in quibus impedimenta patimur( ratione quorum accidit nobis 7ati0atio et labor( in hu6usmodi operationibus non delectamur( sed contristamur' #$$*")& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ad " Ad tertium dicendum( quod triple5 ratio est quare non similiter delectamur in processu operationis sicut in principio' Primam assi0nat philosophus in .2 3thic', quia scilicet cum operatio sit delectationis causa( quanto aliquis attentius operatur( tanto ma6or delectatio e5 operatione consur0it, homo autem in principio operationis attentior est ad operationem quam in pro0ressu' Omnia enim no8a ma0is ad se nostram intentionem trahunt, et ideo in pro0ressu operationis( quando aliquis ne0li0entius intendit operationem( non sentit tantam in opere delectationem' Secundam ponit in 4 3thic'( quae etiam est ratio praemissae' Oportet enim in nobis delectationem esse secundum modum naturae nostrae, unde cum nostra natura sit mutabilis( non erit nobis semper idem delectabile( quia 6am mutati erimus a pristina dispositione, et sic post pauca non erit nobis con8eniens quod prius con8eniens erat( et ideo quod prius erat delectabile( 7it nobis minus delectabile( 8el etiam triste, et haec etiam est ratio quare continuitas unius rei in nobis 7astidium parit( alternatio 8ero delectat' In +eo 8ero qui semper eodem modo se habet( est semper eadem operatio delectabilis( nec aliqua alternatione delectatur, et similis ratio est de An0elis et hominibus beatis' Tertia ratio potest sumi e5 8erbis A8icennae in 1 de naturalibus' Cum enim ad delectationem requiratur con8enientis perceptio( quanto aliquid minus sentitur( tanto minus est delectabile, res autem in sui no8itate ma0is sentiuntur( quia postmodum eorum dispositio 7it quasi qualitas quaedam inhaerens sentientibus, unde 7abri qui sonitum malleorum consue8erunt audire( non ita mo8entur a talibus sonis sicut alii, et ideo in principio operationis homo ma0is delectatur quam postmodum in processu ipsius continuatae, quam8is 7orte in processu operatio sit intensior' #$$*"/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ad ) Ad quartum dicendum( quod quam8is operatio secundum se sit delectabilis( tamen inquantum ad6un0itur ei motus( qui 7ati0ationem inducit( est aliquo modo poenosa et contristans,

unde et per accidens quies est delectabilis( inquantum tollit contristationis causam( scilicet motum' #$$*"1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ad / Ad quintum dicendum( quod quantum ad causam materialem delectationis senes sunt minus apti ad delectationem quam 6u8enes, et ideo etiam e5 ma6ori causa 7ormali non tantum a77iciuntur e5 delectatione sicut 6u8enes e5 minori( loquendo de delectatione quae est passio( quae scilicet in appetitum sensibilem redundat( et ma0is sensibilis est nobis, sicut sulphur modico i0ne accenditur( quia est ad hoc aptum, li0na 8ero quae sunt ad hoc minus apta( ma6ore i0ne non accenduntur' Tamen spiritualis delectatio( quae non est passio( non minor est in senibus quam in 6u8enibus( sed 7orte ma6or' #$$*"4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' $ ad 1 Ad se5tum dicendum( quod illi qui similem operationem e5ercent( quandoque non eodem modo delectantur, quod potest contin0ere et e5 parte causae materialis( quia non habent spiritus similiter ad operationem dispositos, et e5 parte causae 7ormalis( quia eadem operatio uni est con8eniens per habitum sibi inhaerentem( et alteri non est con8eniens qui habitum non habet, immo 7orte est ei contraria( si contrarium habitum habeat, et propter hoc( dare( quod est liberali delectabile( est a8aro triste' Articulus " Utrum delectationi tristitia sit contraria !uaestiuncula . #$$*"*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' . ar0' . Ad tertium sic proceditur' Videtur quod delectationi tristitia non sit contraria' Passiones enim non distin0uuntur secundum suas causas' Sed causa tristitiae est motus et labor( ut dicit philosophus in 4 3thic'- unde 6u8enes( qui sunt in motu( delectationes appetunt quasi medicinas contra tristitiam- causa autem delectationis est operatio' Motus autem et operatio non sunt contraria( cum aliquando ad in8icem con6un0antur' 3r0o nec delectatio tristitiae contrariatur'

#$$*)2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' . ar0' $ Praeterea( unum contrariorum non est materia alterius' Sed delectatio potest esse materia tristitiae, quia( ut dicit philosophus in * 3thic'( pra8us post parum tristatur de hoc quod delectatus est, similiter etiam tristitia est materia delectationis, et poenitenti indicitur ut semper doleat( et de dolore 0audeat' 3r0o delectatio et tristitia non sunt contraria' #$$*).& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' . ar0' " Praeterea( delectatio et 0audium non sunt penitus idem( ut e5 praedictis patet' Sed tristitia opponitur 0audio' 3r0o non opponitur delectationi' #$$*)$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' . s' c' . Sed contra( medicinae 7iunt per contraria( ut dicitur in $ 3thic' Sed delectationes sunt medicinae contra tristitias( ut dicitur in 4 3thic' 3r0o delectatio et tristitia sunt contraria' #$$*)"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' . s' c' $ Praeterea( bonum et malum sunt contraria' Sed delectatio opponitur tristitiae( ut bonum malo( ut dicitur in 4 3thic' 3r0o sunt contraria' !uaestiuncula $ #$$*))& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' $ ar0' . Ulterius' Videtur quod delectationi quae est in considerando( sit aliqua tristitia contraria' =ati0atio enim est tristitiae causa' Sed in considerando accidit 7ati0atio' 3r0o in considerando accidit tristitia, er0o delectationi quae est in considerando( aliqua tristitia contraria est' #$$*)/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' $ ar0' $ Praeterea( sicut contin0it aliquid considerare ut con8eniens( ita contin0it considerare aliquid ut noci8um' Sed consideratio con8enientis causat delectationem' 3r0o consideratio noci8i causat tristitiam, et sic idem quod prius' #$$*)1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' $ ar0' "

Praeterea( omnis actio quae est contraria habitui inhaerenti( est tristitiae causa, sicut ei qui habitum in6ustitiae habet( est contristabilis operatio 6usti' Sed contin0it aliquem habentem habitum alicu6us scientiae prodire in actum contra rationem habitus inhaerentis, sicut cum 0rammaticus non 0rammatice loquitur( et dialecticus non recte s9llo0i>at' 3r0o in considerando potest esse tristitia, et sic idem quod prius' #$$*)4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' $ s' c' . Sed contra est quod philosophus dicit in . Topic'( quod delectationi quae est ab eo quod est considerare( non est aliqua tristitia contraria' #$$*)%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' $ s' c' $ Praeterea( considerationes procedunt e5 rationibus rerum in anima e5istentibus' Sed rationes rerum etiam contrariarum in anima e5istentes non sunt contrariae( ut dicitur in 4 Metaph' 3r0o nec delectationi quae e5 consideratione causatur( aliquid potest esse contrarium' !uaestiuncula " #$$*)*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' " ar0' . Ulterius' Videtur quod tristitia 7ortius a77iciat quam delectatio' !uia( ut dicit Au0ustinus in ib' %" quaest'( nemo est qui non ma0is dolorem 7u0iat quam appetat 8oluptatem' 3r0o ma0is homo a77icitur tristitia quam delectatione' #$$*/2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' " ar0' $ Praeterea( sicut tristitia 8ehementia sua mo8et ad 7u0am( ita delectatio mo8et ad desiderium' Sed non omnes( delectationes appetunt, immo quidam( ut temperati( eas 8itant, tristitias autem quilibet 7u0it( ut dicit philosophus in 3thic' 3r0o delectatio minus a77icit quam tristitia' #$$*/.& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' " ar0' " Praeterea( secundum philosophum in .2 3thic'( omnis tristitia hominem in operando impedit, non autem omnis delectatio ad6u8at, sed solum propria' 3r0o tristitia 8ehementius a77icit quam delectatio'

#$$*/$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' " s' c' . Sed contra( bonum est e77icacius in a0endo quam malum- quia malum non a0it nisi in 8irtute boni( ut dicit +ion9sius' Sed bonum est causa delectationis( malum 8ero tristitiae' 3r0o delectatio ma0is a77icit quam tristitia' #$$*/"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' " s' c' $ Praeterea( ut dicitur in 4 3thic'( delectatio e5pellit tristitiam non solum sibi contrariam( sed et quamlibet aliam' 3r0o delectatio est 7ortior tristitia' !uaestiuncula . #$$*/)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' . co' Respondeo dicendum ad primam quaestionem( quod cu6uslibet passionis ratio 7ormalis e5 ob6ecto sumitur, unde et passiones et actus penes ob6ecta distin0uuntur' Ob6ectum autem delectationis bonum est( tristitiae 8ero malum, unde oportet tristitiam delectationi 7ormaliter contrariari' #$$*//& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' . ad . Ad primum er0o dicendum( quod quam8is motus per se operationi non contrarietur( est tamen in motu aliquid in8enire e5 quo tristitiam causat( quod contrariatur operationi( secundum quod est delectationis causa' Operatio enim delectationis causa e5istit( secundum quod est con8eniens operanti' In motu autem( in quo est processus de uno ad aliud( oportet aliquid esse non con8eniens ei quod mo8etur( cum ea inter quae est motus( sint contraria, et ideo motus ratione contrarietatis quam habet ad mobile( lassitudinem et tristitiam inducit, et propter hoc praecipue motus innaturales et 8iolenti lassitudinem causant' Sic er0o motus ratione contrarietatis causat tristitiam( operatio 8ero delectationem ratione con8enientiae, unde oportet quod delectatio et tristitia opponantur secundum oppositionem con8enientiae et contrarietatis' #$$*/1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' . ad $ Ad secundum dicendum( quod tristitia non est materia delectationis( nec delectatio tristitiae( per se loquendo, sed per

accidens tantum( inquantum accidit delectationi esse malum( quod est propria tristitiae materia, et tristitiae esse bonum( quod est propria materia delectationis, et hoc quidem accidere potest in istis contrariis( ut unum per accidens sit alterius materia propter communitatem suorum ob6ectorum( quae sunt bonum et malum, quorum unum potest alteri ad6un0i ratione di8ersorum' !uod enim est secundum unam rationem bonum( potest esse secundum alteram rationem malum' Accidit etiam quod hu6usmodi contraria consistunt in actu animae( quae re7lectitur super actum suum( inquantum scit se scire( et 8ult se 8elle, unde et tristitia potest esse materia 0audii( et etiam ipsum 0audium, quod in rebus naturalibus accidere non potest( ut aliquid sit materia sui ipsius( 8el etiam contrarii' #$$*/4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' . ad " Ad tertium dicendum( quod si 7iat 8is in 8erbis, sicut delectatio distin0uitur a 0audio( ita dolor a tristitia( ut sic per oppositum tristitia respondeat 0audio( dolor 8ero delectationi- sed quia dolor proprie accipitur in sensu( et praecipue in sensu tactus- delectatio etiam proprie loquendo se e5tendit ad interiores 8ires, ideo delectationi non solum dicimus opponi dolorem( sed etiam tristitiam' !uaestiuncula $ #$$*/%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' $ co' Ad secundam quaestionem dicendum( quod apprehensio potest dici delectationis causa dupliciter' Uno modo e5 parte ipsius apprehensi, sicut cum apprehendimus aliquod bonum nobis con8eniens( et inde delectamur, et per hunc modum apprehensio est omnis delectationis causa, unde nihil prohibet delectationi quae sic e5 apprehensione causatur si8e sensibili si8e intelli0ibili( aliquid contrarium esse, alias nulli delectationi esset tristitia contraria' Alio modo e5 parte ipsius apprehensionis, ut cum quis delectatur non quidem de apprehenso( sed de ipsa apprehensione qua apprehendit, et sic( per se loquendo( delectationi quae e5 quacumque apprehensione causatur( non potest esse tristitia contraria' Oportet enim hu6usmodi tristitiam etiam e5 aliqua apprehensione causatam esse, contraria enim circa idem sunt' Apprehensio autem( per se loquendo( nullo modo potest tristitiam

7acere, quia illud solum tristitiam 7acere potest quod est contrarium, nulla autem apprehensio( inquantum hu6usmodi( est contraria 8el repu0nans apprehendenti, immo est per7ectio ipsiusquia species quibus 7it apprehensio( sunt per7ectiones apprehendentis, unde nulla apprehensio( nec sensibilis nec intelli0ibilis( per se loquendo( tristitiam causat( sed delectationem tantum, quandoque plus( quandoque minus( secundum quod apprehensio est per7ectior( et delectanti con8enientior' Unde philosophus dicit in .2 3thicor'( quod per7ectissima( ac per hoc delectabilissima( 8isio est 8isus optime dispositi ad pulcherrimum sub 8isu cadentium' Per accidens autem contin0it e5 apprehensione causari tristitiam dupliciter' Uno modo e5 parte apprehendentis( qui scilicet apprehendit per or0anum aliquod corporale( cui potest accidere lassitudo et corruptio propter or0ani permutationem, et sic apprehensio sensiti8ae partis per accidens est contristati8a, apprehensio 8ero intellecti8a non nisi per accidens 8alde remotum( inquantum scilicet considerationi intellectus ad6un0itur operatio sensiti8arum 8irium( e5 quibus accidit in consideratione intellectus nostri lassitudo, quod non esset( si sine phantasmatibus intelli0ere possemus' Alio modo e5 parte ipsius e77ectus apprehensionis( inquantum e5 hoc quod apprehensioni 8aca8imus( aliquod damnum incurrimus( ut puta si e5 hoc impedimur ab aliquo utiliori( 8el pertrahimur in peccatum occasionaliter' Sed tunc( proprie loquendo( non causatur tristitia e5 apprehensione( sed e5 consideratione e77ectus apprehensionis' 3t ideo( proprie loquendo( delectationi quae est e5 hoc quod est considerare secundum intellectum( non est aliqua tristitia contraria' #$$*/*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' $ ad . Ad primum er0o et secundum patet responsio e5 dictis' #$$*12& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' $ ad " Ad tertium dicendum( quod operatio contraria habitui scientiae quandoque procedit ab aliquo scienter, et tunc talis operatio est habitui con8eniens, quia per habitum scientiae non solum co0noscimus id quod est rectum( sed etiam id quod est erroneum, unde etiam scire aliquid esse erroneum( est de per7ectione scientiae' Si autem consideratio scientiae contraria procederet ab aliquo nescienter( utputa cum quis habet 7alsam considerationem

quam aestimat 8eram( adhuc talis consideratio erit delectabilis( quia apprehenditur ut con8eniens( quam8is non sit con8eniens, sicut et 6usto esset operatio in6usta delectabilis( si eam aestimaret esse 6ustam' !uaestiuncula " #$$*1.& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' " co' Ad tertiam quaestionem dicendum( quod tam delectatio quam tristitia( consequuntur causam aliquam apprehensam, unde et possunt dupliciter considerari' Uno modo e5 parte causae delectantis 8el contristantis, alio modo e5 parte apprehensionis quam delectatio et tristitia sequitur' Causa autem delectationis est bonum con8eniens con6unctum, tristitia 8ero repu0nans malum con6unctum' Potest autem in8eniri aliquod bonum quod totaliter con8eniens est( nec e5 aliqua parte dissonantiam habet, non autem potest in8eniri aliquod malum quod ita sit dissonum quod quantum ad nihil con8eniens sit- quia non est aliquid pure malum( quod secundum aliquid non sit bonum, et ideo causa delectationis per7ectius se habet ad delectandum quam causa tristitiae ad contristandum( 0eneraliter loquendo, sed in speciali non potest una re0ula dari( propter di8ersos ordines causarum in malitia et bonitate, unde quaedam causa delectans e5cedit contristantem aliquam( et e con8erso' Sed e5 parte apprehensionis( tristitia secundum 0enus( 0eneraliter loquendo( delectationem e5cedit( eo quod res similes minus sentiuntur quam res contrariae, unde cum con8enientia delectationem causet( repu0nantia 8ero tristitiam, quantum ad apprehensionem tristitia delectationi prae8alet, quam8is in speciali aliqua delectatio alicui tristitiae praeemineat quantum ad apprehensionem' +icendum er0o est( quod si proprie loquamur( delectatio 8ehementius a77icit quam tristitia, sed tristitia ma0is sentitur quam delectatio( sicut etiam et amor rei praesentis( ut Au0ustinus dicit .2 de Trin' #$$*1$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' " ad . Ad primum er0o dicendum( quod ma0is 7u0itur tristitia quam appetatur delectatio( quia ma0is sentitur' #$$*1"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' " ad $

Ad secundum dicendum( quod omnis tristitia( per se loquendo( est mala( ut in7ra dicetur( art' sequenti( quaest' $, quam8is per accidens possit esse bona, sed non omnis delectatio est bona( per se loquendo, ideo tam boni quam mali 7u0iunt tristitiam quamlibet( sed non omnes delectationes quaslibet appetunt' #$$*1)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' " qc' " ad " Ad tertium dicendum( quod pluribus modis potest impediri aliqua operatio quam per7ici- quia non per7icitur nisi omnibus causis concurrentibus, impeditur autem operatio( si quodcumque eorum quae sunt ad operationem necessaria( impediatur, et ideo omnis tristitia operationem aliquam impedit( inquantum est contraria operanti, non autem omnis delectatio coad6u8at ad operandum, immo e5tranea impedit( inquantum a8ertit intentionem ad aliud quam attentio( quae necessaria est ad per7ecte a0endum, sed propria delectatio et operantem e5pedit( eum quodammodo corroborando( inquantum est con8eniens( et attentionem e6us 7acit inhaerere ad operationem delectabilem' Articulus ) Utrum quaelibet delectatio sit bona !uaestiuncula . #$$*11& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . ar0' . Ad quartum sic proceditur' Videtur quod quaelibet delectatio sit bona' Omne enim quod con6unctum aliis 7acit ea eli0ibiliora( est per se bonum' Sed delectatio con6uncta quibuscumque bonis 7acit ea eli0ibiliora' 3r0o delectatio est per se bonum, et sic quaelibet delectatio bona erit' #$$*14& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . ar0' $ Praeterea( nihil appetitur nisi bonum' Sed unumquodque est appetibile e5 hoc quod est delectabile' 3r0o delectatio( per se loquendo( est bona, et sic idem quod prius' #$$*1%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . ar0' " Praeterea( omne esse( inquantum hu6usmodi( est bonum' 3r0o et illud quod est ultima entis per7ectio( uni8ersaliter est bonum' Sed

delectatio est ultima entis per7ectio- per7icit enim operationem( quae est actus secundus( ut per philosophum patet' 3r0o omnis delectatio est bona' #$$*1*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . s' c' . Sed contra( illud quod 7u0it 8irtuosus( est malum' Sed delectationem 7u0it temperatus' 3r0o delectatio est mala' #$$*42& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . s' c' $ Praeterea( illud quod 6udicium rationis impedit( est malum' Sed delectatio corrumpit aestimationem prudentiae( ut dicitur in 1 3thic' 3r0o delectatio est mala' #$$*4.& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . s' c' " Praeterea( illud cu6us desiderium 7acit aliquid malum( est per se malum' Sed desiderium delectationis 7acit aliquos malos( sicut intemperatos( qui delectationem prosequuntur ut 7inem( et blandos( qui ad delectationem solummodo dulcia loquuntur' 3r0o delectatio est mala' !uaestiuncula $ #$$*4$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' $ ar0' . Ulterius' Videtur quod non omnis tristitia sit mala' ;ullum enim saluti7erum est malum' Sed aliqua tristitia est saluti7era- quae enim secundum +eum est tristitia( poenitentiam in salutem stabilem operatur, $ Corinth' 4( .2' 3r0o aliqua tristitia est bona' #$$*4"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' $ ar0' $ Praeterea( nullum laudabile est malum' Sed aliquae tristitiae sunt laudabiles( sicut misericordia( quae est tristitia de alieno malo( et poenitentia( quae est tristitia de peccatis praeteritis' 3r0o non omnis tristitia est mala' #$$*4)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' $ ar0' " Praeterea( sicut delectatio se habet ad bonum( ita tristitia ad malum' Sed non omnis delectatio est bona' 3r0o nec omnis tristitia est malum' #$$*4/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' $ s' c' .

Sed contra( omne illud quod impedit operationem rectam( est malum' Sed omnis tristitia operationem impedit( ut patet in * 3thic' 3r0o omnis tristitia est mala' #$$*41& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' $ s' c' $ Praeterea( quod ad6unctum alicui 7acit ipsum minus bonum( est per se malum' Sed tristitia cuicumque bono ad6uncta 7acit ipsum minus eli0ibile, unde $ Corinth' *( 4( dicitur- non e5 tristitia( aut e5 necessitate- hilarem enim datorem dili0it +eus, et eadem ratio est( cu6uscumque 8irtutis actui tristitia ad6un0atur' 3r0o tristitia est secundum se malum' !uaestiuncula " #$$*44& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ar0' . Ulterius' Videtur quod aliqua delectatio sit optimum' Illud enim quod est ultimus 7inis( est optimum' Sed delectatio est ultimus 7inis- ut enim dicitur 4 3thicor'( est 7inis architecton' Architectonicarum autem 7ines sunt nobiliores et desiderabiliores( ut dicitur in . 3thicor' 3r0o delectatio est optimum' #$$*4%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ar0' $ Praeterea( dicitur in $ caeli et mundi- omnis res est propter suam operationem' Sed operatio est propter delectationem( cum delectatio sit operationis per7ectio( ut dicitur in .2 3thic' 3r0o delectatio est ultimus 7inis' #$$*4*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ar0' " Praeterea( illud quod desideratur tantum propter se et nunquam propter aliud( est ultimus 7inis' Sed delectatio est hu6usmodistultum enim est quaerere quare aliquis 8elit delectari' 3r0o delectatio est ultimus 7inis' #$$*%2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ar0' ) Praeterea( illud quod omnes appetunt( et cum cu6us contrario nihil est eli0ibile( 8idetur esse optimum( et ultimus 7inis' Sed omnes delectationem appetunt, et pueri( et bestiae( et homines sapientes( et insipientes- nec aliquod bonum esset eli0ibile( si esset triste- nec etiam esset possibile in aliquo bono continue perse8erare( si esset triste' 3r0o delectatio est optimum'

#$$*%.& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " s' c' . Sed contra( ultimus 7inis hominis et optimum e6us est beatitudo ipsius' Sed beatitudo non est delectatio( sed ma0is operatio( ut e5 supra dictis patet' 3r0o delectatio non est optimum' #$$*%$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " s' c' $ Praeterea( secundum Platonem( delectatio est 0enerabilis natura' Sed nulla 0eneratio est optimum- quia 0eneratio est motus ad per7ectionem' 3r0o nulla delectatio potest esse optimum' #$$*%"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " s' c' " Praeterea( omne quod eli0itur( eli0itur in ordine ad optimum' Sed( sicut dicit philosophus in .2 3thic'( circa multa studium 7aceremus( etiam si nullam delectationem in7errent, puta 8idere( recordari( scire( et 8irtutes habere' 3r0o delectatio non est optimum' #$$*%)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " s' c' ) Praeterea( omne illud quod a natura ordinatur ad aliquid non est ultimus 7inis' Sed natura ordinat delectationem ad operationem, unde operationibus nutriti8ae et 0enerati8ae ordinatis ad conser8ationem indi8idui et speciei( natura delectationem apposuit( ut ad haec opera animalia ma0is inclinarentur' 3r0o delectatio non est optimum( 8el ultimus 7inis' !uaestiuncula . #$$*%/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . co' Respondeo dicendum ad primam quaestionem( quod delectatio dupliciter potest considerari' Uno modo inquantum est delectatio, alio modo inquantum est haec delectatio' +electatio er0o inquantum est delectatio( aliquod bonum nominat, sed inquantum est talis delectatio( potest rationem mali habere e5 parte e6us e5 quo speci7icatur, sicut etiam omnis actio quantum ad hoc quod habet de natura actionis est bona, sed quantum ad hoc quod ad6un0itur de de7ectu( aliqua actio est mala' Similiter etiam inquantum alicui delectationi ad6un0itur de de7ectu( secundum hoc ad6un0itur ei de malo' Hoc autem modo ad6un0itur de7ectus delectationi quo et operationi( cum delectatio e5 operatione

causetur, et sic e5 de7icienti operatione de7iciens delectatio, et ideo( ut dicitur in .2 3thicor'( sicut operationes di77erunt ab in8icem bonitate et malitia( ita et delectationes, ut secundum hoc delectatio dicatur bona quod e5 bona operatione procedat( mala 8ero quae est de mala operatione' #$$*%1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . ad . Ad primum er0o dicendum( quod delectatio quae 7acit bona eli0ibiliora( est delectatio e6us propria( utpote cum 6ustus delectatur de 6usta operatione, sed si delectationes intemperati ad6un0erentur operationibus 6ustis( non 7acerent eas delectabiliores, unde non sequitur omnes delectationes esse bonas' #$$*%4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . ad $ Ad secundum dicendum( quod non solum appetitur bonum( sed etiam apparens bonum' !uia autem omnis delectatio e5 hoc quod est delectatio( bona est, quantumcumque e5 aliquo ad6uncto e77iciatur mala( habet unde apparere possit bona( et per consequens unde possit appeti, et sic appetibilis est non habenti rectum 6udicium- sed habenti rectum 6udicium delectationes quaedam appetibiles non sunt, sicut prudens et temperatus non appetit delectationes intemperati' #$$*%%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . ad " Ad tertium dicendum( quod illa ratio non probat delectationem esse bonum( nisi inquantum est delectatio' #$$*%*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . ad s' c' . Sed quia e5 rationibus quae sunt in contrarium( quidam ostendere 8olebant omnem delectationem esse malam( ideo ad eas est etiam respondendum' Ad primum er0o dicendum est( quod 8irtuosus non 7u0it quamlibet delectationem( immo propriam delectationem amplectitur, quod est delectari in operibus 8irtutum, 7u0it autem delectationes inordinatas, et has concedimus malas esse' #$$**2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . ad s' c' $ Ad secundum dicendum( quod non quaelibet delectatio impedit 6udicium rationis( sed delectatio immoderata et e5tranea, sicut delectatio corporalis 6udicium rationis perturbat( si sit 8ehemens,

sed spiritualis delectatio 6udicium rationis con7ortat( quia unusquisque attentius operatur in his quibus delectatur( ut dicitur in .2 3thic', et sic etiam non sequitur omnem delectationem esse malam' #$$**.& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' . ad s' c' " Ad tertium dicendum( quod illae delectationes quae 7aciunt hominem malum( non sunt dicendae simpliciter et 8ere delectationes- quia non sunt con8enientes homini inquantum est homo( sed inquantum bonum hominis est in eo quodammodo corruptum- sicut etiam non est dicendum dulce simpliciter quod 8idetur habenti corruptum 0ustum, et dato etiam quod sint delectationes 8erae( di77erunt tamen specie ab illis delectationibus quae bonae sunt' !uaestiuncula $ #$$**$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' $ co' Ad secundam quaestionem dicendum( quod aliquid dicitur bonum dupliciter- uno modo ut per se eli0ibile, alio modo ut ordinatum ad illud, sicut potiones austerae non sunt per se bonae 8el appetibiles( sed solum inquantum sunt utiles ad sanitatem' Tristitia er0o nulla( per se loquendo( est bona ut per se appetibilis, unde etiam Au0ustinus in ib' de Con7ess'( tolerari eas 6ubet( non amari( scilicet tribulationes et tristitias- cu6us ratio est( quia omnis tristitia procedit e5 aliquo incon8enienti, habere autem aliquod incon8eniens non potest esse per se appetibile- sed tamen aliquae tristitiae sunt bonae 8el appetibiles( inquantum sunt utiles ad aliquid, 8el ad e5pellendum pra8as delectationes( 8el ad aliquid hu6usmodi' #$$**"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' $ ad . 3t per hoc patet responsio ad primum- quia illa tristitia secundum +eum esse dicitur( et saluti7era( quae ordinatur ad salutem, unde non sequitur quod sit bona( nisi ut medicina quaedam' #$$**)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' $ ad $ Ad secundum dicendum( quod tristitia non potest esse laudabilis nisi e5 suppositione alicu6us mali e5istentis- supposita enim miseria( laudabilis est misericordia, et similiter peccato

praee5istente( eli0ibilis est poenitentia' Tamen ubi est bonorum per7ectio( nec est locus misericordiae nec poenitentiae' Unde non sequitur quod tristitia sit bona simpliciter( sed secundum quid tantum' #$$**/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' $ ad " Ad tertium dicendum( quod quam8is omnis tristitia secundum se sit 7u0ienda( non tamen sequitur quod omnis delectatio sit secundum se appetenda et bona' Ad hoc enim quod aliquid sit bonum( oportet multa concurrere( quorum quodlibet de7iciens rationem mali inducit, et ita( omne illud quod habet aliquid de malo( est 7u0iendum, nec tamen omne illud quod habet aliquid de bono( est simpliciter appetendum, et sic omnis tristitia( inquantum aliquid habet de de7ectu( est 7u0ienda, non autem omnis delectatio est appetenda( quam8is habeat aliquid de bono' !uaestiuncula " #$$**1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " co' Ad tertiam quaestionem dicendum( quod de delectatione 7uit triple5 opinio' Una 7uit 3picureorum( qui ponebant delectationem( inquantum hu6usmodi( esse optimum( 8olentes per hoc etiam omnem delectationem esse bonam' Alia 7uit opinio Stoicorum et Platonicorum( qui ponebant( omnem delectationem esse malam' Tertia 7uit opinio Aristotelis et Peripateticorum( qui posuerunt quasdam delectationes esse bonas( et quasdam malas, et quod nihil prohibet aliquam delectationem esse optimum in 0enere humanorum bonorum- delectatio enim operationem consequitur, unde cum aliqua operatio sit optimum in 0enere humanorum bonorum( quod est 7elicitas, et delectatio ipsam consequens optimum erit' ;ec illa duo sunt consideranda quasi duo bona( sed quasi unum bonum' Sicut enim e5 per7ectione et per7ectibili 7it una res per7ecta, ita e5 delectatione et operatione 7it una operatio per7ecta( quae est 7elicitas, cum delectatio sit operationis per7ectio( ut dicitur in .2 3thic' !uid autem horum sit propter alterum eli0endum( utrum scilicet delectatio propter operationem( 8el e con8erso( philosophus ibi insolutum relinquit' Sed tamen secundum rei 8eritatem 8idetur dicendum( quod delectatio ad operationem ordinetur sicut ad 7inem, sicut omnes per7ectiones secundae non propter aliud sunt nisi propter sua

per7ectibilia per7icienda' +electatio autem est quaedam per7ectio operationi super8eniens( ut decor 6u8entuti, unde delectatio ad operationem ordinatur' Sic er0o( proprie loquendo( delectatio aliqua non est optimum( sed est aliquid optimi( scilicet 7elicitatis' =elicitas enim delectationem includit( ut patet per philosophum in .2 3thic' Sic er0o ad utrasque rationes respondendum est' #$$**4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ad . Ad primum er0o dicendum( quod delectatio dicitur esse 7inis architecton( non quia sit architectonicae( scilicet ci8ilis( 7inis ultimus, nisi 7orte inquantum est aliquid ultimi 7inis( ut dictum est' +icitur autem esse 7inis architecton( ut re0ula quaedam( ad quam architecton( scilicet ci8ilis( omnia 6udicat, unde ibi sub6un0itur- ad quam respicientes hoc quidem bonum( hoc quidem malum dicimus' 35 hoc enim aliquis bonus co0noscitur quod delectatur in bonis, malus autem e5 hoc quod delectatur in malis' #$$**%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ad $ Ad secundum dicendum( quod delectatio non est per7ectio operationis a qua operatio speciem habeat, sed ma0is quae superadditur ei per modum per7ectionis secundae( sicut sanitas ad hominem se habet( et non sicut anima' Hoc autem interest inter per7ectiones primas et secundas, quod ad primam per7ectionem ordinatur per7ectibile sicut ad 7inem( ut materia ad 7ormam- sed e con8erso secunda per7ectio ordinatur ad per7ectibile( ut scilicet per7ectibile per eam esse per7ectum habeat, et sic delectatio ad operationem ordinatur' #$$***& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ad " Ad tertium dicendum( quod de illis ordinatis ad 7inem consue8imus quaerere propter quem 7iant quae 7ini non sunt con6uncta, de his 8ero quae 7ini con6un0untur( talis quaestio non 7it( quia statim apparet ea esse appetibilia' 3t quia delectatio non est con6uncta operationi per7ectae( quae est 7inis, ideo non consue8it quaeri propter quid aliquis 8elit delectari' 3t praeterea delectatio dicit quietationem appetitus in aliquo, unde quaerere quare aliquis 8elit delectari( est idem quod quaerere quare 8elit appetitum suum quietari, quod idem est ac si quaereretur quare aliquis 8elit 7inem 8oluntatis consequi' icet autem operatio

aliqua sit 7inis, tamen operatio de suo nomine non importat rationem 7inis 8el quietationem in 7ine, et inde est quod ma0is quaerimus propter quid 8is operari( quam propter quid 8is delectari' #$"222& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ad ) Ad quartum dicendum( quod cu6uslibet rei 7inis est sua per7ectissima operatio, ideo omnes delectationem appetunt( qua operatio per7icitur( sicut et propriam operationem per7ectam- et sicut accidit error in appetitu operationis( quia quidam insistunt operationibus e5traneis( dimissis propriis operationibus( ut omnes mali sequentes operationes bestiales praetermissis humanis, ita etiam quidam loco propriarum delectationum e5traneas sequuntur' #$"22.& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ad s' c' . Ad primum 8ero eorum quae ob6iciuntur in oppositum( dicendum( quod non quaelibet operatio est 7elicitas( sed operatio per7ecta( quam oportet delectabilem esse, et sic delectatio est aliquid optimi' #$"22$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ad s' c' $ Ad secundum dicendum( quod de7initio illa Platonis non est con8eniens( ut patet per philosophum in 4 et .2 3thic' ;on enim delectatio in 0eneratione consistit( sed ma0is in esse 0eneratumtunc enim res potest habere propriam operationem( quae est delectationis causa( quando 6am per7ecta est, non autem quando est imper7ecta( et in 7ieri' #$"22"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' ) qc' " ad s' c' " Aliae duae rationes concludunt quod operatio sit melior delectatione, et hoc quidem 8erum est' Sed utroque est melius operatio per7ecta( cu6us aliquid est delectatio' Articulus / Utrum delectationes corporales sint potiores spiritualibus !uaestiuncula .

#$"22/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . ar0' . Ad quintum sic proceditur' Videtur quod delectationes corporales sint potiores spiritualibus' +electabile enim( inquantum est delectabile( est appetibile' 3r0o in quod ma0is inclinatur appetitus( est ma0is delectabile' Sed pluries et 7requentius inclinatur in delectationes corporales quam spirituales' 3r0o delectationes corporales sunt potiores spiritualibus' #$"221& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . ar0' $ Praeterea( ma6oris e77icaciae est res ipsa quam similitudo rei' Sed delectationes corporales( utpote tactus et 0ustus( pro8eniunt e5 ipsis rebus con6unctis, delectationes autem spirituales( utpote quae sunt in contemplando( pro8eniunt e5 similitudinibus rerum( quibus intelli0imus' 3r0o delectationes corporales sunt potiores spiritualibus' #$"224& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . ar0' " Praeterea( ut A8icenna dicit in / de naturalibus( operatio causarum utilium praesentium est e77icacior quam operatio causarum utilium 7uturarum, et similiter operatio causarum utilium ad delectandum est e77icacior quam operatio causarum utilium honestati, et similiter operatio e6us quod est secundum opinionem( est e77icacior quam operatio e6us quod est secundum rationem' Sed operationes corporales pro8eniunt e5 bonis praesentibus utilibus ad delectandum secundum opinionem bonidelectationes 8ero spirituales pro8eniunt praecipue e5 bonis 7uturis honestis( et secundum rationem e5istentibus' 3r0o delectatio corporalis est potior spirituali' #$"22%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . ar0' ) Praeterea( delectationes corporales sua e77icacia quandoque rationem e8ertunt( et corpus transmutant, et ideo indi0ent re7renari( ut philosophus dicit in 4 3thic'- concupiscentiae 8enereorum mani7este corpus transmutant( et quibusdam insanias 7aciunt' +electationes autem spirituales hoc 7acere non 8identur, unde et eas re7renare non oportet' 3r0o corporales sunt potiores spiritualibus' #$"22*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . s' c' .

Sed contra est quod philosophus dicit in .2 3thic'( quod delectabilissima operatio est illa quae est secundum sapientiam' Videtur enim philosophia admirabiles delectationes habere puritate et 7irmitate' 3t ad hoc est etiam quod dicitur 3ccli' $)( .2( e5 ore sapientiae- spiritus meus super mel dulcis, et hereditas mea super mel et 7a8um' #$"2.2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . s' c' $ Praeterea( bonum est causa delectationis' Sed spirituale bonum praeeminet corporali' 3r0o et spiritualis delectatio corporali' #$"2..& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . s' c' " Praeterea( albius est quod est ni0ro impermi5tius' Sed delectatio corporalis habet admi5tam tristitiam( quae ei contrariatur, delectationi autem spirituali non est aliqua tristitia contraria quae possit ei admisceri' 3r0o delectatio spiritualis est potior corporali' !uaestiuncula $ #$"2.$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' $ ar0' . Ulterius' Videtur quod inter delectationes corporales non est potissima illa quae est secundum tactum' Spiritualis enim delectatio est potior quam corporalis' 3r0o et quanto aliqua delectatio corporalis est spirituali 8icinior( tanto est potior' Sed delectatio 8isus et auditus est propinquior spirituali delectationi quam delectatio tactus' 3r0o est potior' #$"2."& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' $ ar0' $ Praeterea( delectationis causa est perceptio con8enientis' Sed 8isus inter alios sensus est ma0is percepti8us et co0nosciti8us( ut patet per philosophum in . Metaph9s' 3r0o et delectatio 8isus est potissima inter corporales' #$"2.)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' $ ar0' " Praeterea( praecipuae delectationes tactus sunt in actibus nutriti8ae et 0enerati8ae' Actus autem illi sunt communes etiam plantis( in quibus nulla delectatio in8enitur' 3r0o tactus habet minimum de delectatione' #$"2./& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' $ s' c' .

Sed contra est( quod temperantia est circa ma5imas delectationes et tristitias corporales' 3st autem circa delectationes tactus( ut dicitur in " 3thic' 3r0o delectationes tactus sunt potiores aliis corporalibus' #$"2.1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' $ s' c' $ Praeterea( delectationi corporali opponitur dolor' Sed dolor praecipue ad sensum tactus pertinet( cum e5 di8isione continui pro8eniat' 3r0o et inter delectationes corporales delectatio tactus est potior' !uaestiuncula " #$"2.4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' " ar0' . Ulterius' Videtur quod inter delectationes spirituales delectatio quae est in operibus acti8ae( sit potior ea quae est in operibus contemplati8ae' +electatio enim ad a77ectum pertinet' Sed acti8a 8ita e5 rectitudine 8oluntatis dependet, contemplati8a 8ero ma0is consistit in per7ectione intellectus' 3r0o delectatio in operibus acti8ae est potior delectatione quae est in operibus contemplati8ae' #$"2.%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' " ar0' $ Praeterea( delectationis causa est operatio connaturalis habitus' Sed habitus 8irtutum moralium( quae per7iciunt in acti8a( ma0is mo8et per modum naturae quam habitus intellectualium 8irtutum- sciens enim sine di77icultate potest aliquod 7alsum considerare, sed 6ustus non potest sine di77icultate operari in6usta( ut dicitur ib' * 3thic' 3r0o delectatio 8irtutum moralium( quae ad acti8am pertinent( est potior delectatione intellectualium( quae pertinent ad contemplati8am' #$"2.*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' " ar0' " Praeterea( con8enientia est ratio delectationis' Sed delectatio ma0is con8enit cum 8irtute morali quam cum intellectuali, et 8irtutem et malitiam moralem circa delectationem et tristitiam ponimus( ut dicitur in $ et 4 3thic' 3r0o delectatio acti8ae potior est delectatione contemplati8ae' #$"2$2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' " s' c' .

Sed contra( operationibus contemplati8ae non admiscetur amaritudo aut taedium, unde Sap' %( .1- non habet amaritudinem con8ersatio illius( scilicet sapientiae- nec taedium con8ictus illius' Sed operationes acti8ae 8itae sunt multis amaritudinibus respersae' 3r0o delectationes contemplati8ae 8itae sunt potiores' #$"2$.& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' " s' c' $ Praeterea( quanto aliqua operatio est delectabilior( tanto ma0is potest continuari' Sed operatio contemplationis ma5ime potest continuari( ut dicitur in .2 3thic' 3r0o operatio contemplationis est ma5ime delectabilis' !uaestiuncula ) #$"2$$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' ) ar0' . Ulterius' Videtur quod in beatis omnibus est aequalis delectatio' !uia( ut dicitur in ?lossa( . Corinth' ./( super illud- stella di77ert a stella in claritate( in dispari claritate erit par 0audium' #$"2$"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' ) ar0' $ Praeterea( in beatis erit per7ecta caritas, unde unusquisque per7ecte implebit illud praeceptum- dili0es pro5imum tuum sicut teipsum' 3r0o tantum 0audebit unusquisque de bono alterius( sicut de bono suo, et sic 8idetur quod omnes aequale 0audium habebunt' #$"2$)& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' ) ar0' " Praeterea( 0audium non diminuitur nisi e5 aliquo impedimento' Sed in nullo beatorum erit aliquod impedimentum 0audii' Cum i0itur omnibus sit una 0audendi ratio( scilicet +ei 8isio( 8idetur quod omnes aequaliter 0audebunt' #$"2$/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' ) s' c' . Sed contra( homines assumuntur pro di8ersitate meritorum ad di8ersos ordines An0elorum( sicut dicit ?re0orius' Sed non in omnibus An0elis est aequale 0audium, unde dicit +ion9sius( quod suprema hierarchia est sola di0na e77ecta domestica unitate di8inae re7ectionis( per quam re7ectionem delectatio intelli0itur' 3r0o nec omnes beati aequaliter 0audebunt'

#$"2$1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' ) s' c' $ Praeterea( 8isio +ei in beatis erit causa delectationis' Sed quidam sancti clarius +eum 8idebunt( ut supra dictum est' 3r0o non omnes aequaliter delectabuntur' !uaestiuncula . #$"2$4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . co' Respondeo dicendum ad primam quaestionem( quod sicut aliquid dicitur dupliciter ma0is notum, 8el simpliciter( 8el quo ad nos, ita potest una delectatio potior altera 6udicari 8el simpliciter( 8el quo ad nos' oquendo i0itur simpliciter( delectatio spiritualis incomparabiliter praeeminet corporali( propter se5 rationes' Primo( quia spiritualis per7ectio( quae spiritualem delectationem causat( incomparabiliter per7ectionem corporalem e5cedit( quae causat delectationem corporalem' Secundo( quia cum haec sit melior( est delectanti con8enientior, unusquisque enim ma5ime est illud quod est in eo per7ectissimum( ut patet per philosophum in .2 3thic' In nobis autem per7ectissimum est spiritualis natura( secundum quam res spirituales sunt nobis con8enientes( sicut in unoquoque 7orma est potior materia, et id quod con8enit nobis secundum spiritualem naturam( est nobis con8enientius, et propter hoc( quantum est de se( natum est ma0is delectare' Tertio( quia per7ectio spiritualis est naturaliter ma0is dilecta quam corporalis, et hoc e5perimento patet, homines enim multa sustinent incommoda corporalia( ut 8itent in7amiam( 8el habeant 8ictoriam seu eminentiam( quae sunt per7ectiones intelli0ibiles( et non corporales' !uanto autem aliquid ma0is dili0itur( tanto habitum ma0is delectat, unde dicit philosophus in .. de animalibus( quod amator quando dili0it aliquid( a77icitur ad id quod comprehendit de eo, quam8is aliquando quod comprehendit( sit modicum quantum ad multa quae comprehendit de aliis rebus, et sic par8a co0nitio quam habemus de substantiis spiritualibus caelestibus( est nobis delectabilissima' !uarto( quia cum con6unctio sit delectationis causa, quanto aliquid 8ehementius con6un0itur( ma0is delectat' Res autem spirituales intellecti8ae intimius nobis con6un0untur quam res corporales apprehensae per sensum, sensus enim per apprehensionem con6un0itur rebus corporalibus quasi

super7icialiter tantum, sed intellectus pertin0it usque ad intimam rei quidditatem, unde delectatio intelli0ibilis est potior quam sensibilis' !uinto( quia cum operatio sit causa delectationis per hoc quod procedit ab operante per7ecto( sicut cum per7icitur per habitum, quanto in operante in8enitur ma6or per7ectio respectu operationis( tanto e6us operatio est delectabilior' Motus autem est actus imper7ecti, unde operationes admi5tae motui intantum de7iciunt a per7ectione delectationis( inquantum motui ad6un0untur, e5 motu enim lassitudinem inducunt, et ideo cum operationibus corporalibus ad6un0atur motus( operationes autem spirituales sunt a motu remotae( spirituales delectationes erunt corporalibus puriores( et per consequens 8ehementiores' Se5to( quia spirituales delectationes sunt diuturniores et 7irmiores corporalibus( utpote e5 causis incorruptibilibus et immobilibus pro8enientes' oquendo autem de delectatione quo ad nos( delectatio corporalis est nobis perceptibilior propter quatuor rationes' Primo( quia res corporales sensibiles ma0is percipimus quam res spirituales( eo quod oportet e5 sensibilibus per8enire in intelli0ibilia, ante delectationem autem requiritur perceptio con8enientis, et inde est quod plures inclinantur ad delectationes corporales quam ad spirituales( quia plures co0noscunt sensibilia quam intelli0ibilia' Secundo propter dispositionem a77ectus nostri( qui est assuetus delectationibus corporalibus, unde sicut 0ustus in7ectus non percipit dulcedinem puram( ita etiam a77ectus nostri delectationibus corporalibus inquinati delectationes purissimas( scilicet spirituales( percipere non possunt, et ideo homines 8irtuosi( qui habent a77ectum depuratum a corporalibus delectationibus( ma0is spiritualibus delectationibus 7ruuntur' Unde et philosophus dicit in .2 3thic'( quod illa est potissima delectatio quae 8idetur potior 8irtuoso' Tertio( quia delectationes corporales propinquiores sunt 8irtutibus corporalibus moti8is, unde e5 delectationibus et doloribus corporalibus statim sequitur corporis transmutatio, non autem e5 delectationibus et tristitiis spiritualibus( nisi sint adeo 7ortes quod e5 eis 7iat redundantia in appetitum sensibilem' Transmutationes autem corporis ma5ime percipiuntur, unde et delectatio corporalis ma0is percipitur quam spiritualis' !uarto( quia( ut dicit Au0ustinus( % Con7ess'( 0audium 8el delectatio ma6or sequitur( ubi ma6or molestia praecessit' In rebus autem corporalibus continue molestamur propter continuos motus( qui omnes cum labore quodam sunt, sed in rebus

spiritualibus non in8eniuntur hu6usmodi molestiae, unde delectationes corporales ma6ores apparent( utpote ma0is e 8icino remedium praebentes contra molestias corporales, unde( secundum philosophum in 4 3thic'( corporales delectationes appetuntur ut medicinae quaedam contra corporales molestias, et propter hoc( 6u8enes( in quibus natura laborat continue e5 au0mento corporis et aliis motibus( ma0is a77iciuntur ad delectationes corporales, et similiter melancholici( quorum corpus semper mordetur e5 malitia comple5ionis( sunt in 8ehementi appetitu delectationis( utpote semper indi0entes medicina( ut ibidem dicit philosophus' #$"2$%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . ad . Ad primum er0o dicendum( quod ratio illa procedit de comparatione delectationum quo ad nos' #$"2$*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . ad $ Ad secundum dicendum( quod per similitudines spirituales nobis con6unctas ma0is pertin0imus ad intima quam per ipsam con6unctionem realem quae nobis secundum sensum e5hibetur, cum tactus et 0ustus non co0noscant nisi accidentia( intellectus 8ero ipsam rei quidditatem' #$"2"2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . ad " Ad tertium dicendum( quod A8icenna ibi loquitur de comparatione delectationum quo ad nos- unde contrarium dicit in sua Metaph' loquens de comparatione delectationum secundum se, ubi dicit( quod delectationes corporales non sunt etiam nominandae delectationes respectu spiritualium' Vel potest dici( quod A8icenna ibi loquitur de delectationibus quae in passione consistunt( quae 7iunt per motum spiritus corporei animalis- 8ult enim quod hu6usmodi delectationes sensibiles minus pro8eniant e5 rebus spiritualibus quam e5 corporalibus' #$"2".& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' . ad ) Ad quartum dicendum( quod delectationes corporales propter hoc quod 7aciunt transmutationem corporalem ma0is quam spirituales( natae sunt rationem impedire( sicut et aliae transmutationes corporales- sed delectationes spirituales quam8is mentem ad se rapiant( tamen usum rationis in nullo

impediunt( unde sobriae nominantur' Ideo autem potest in delectationibus corporalibus( secundum philosophum in 4 3thic'( superabundantia in8eniri( quia non sunt homini secundum seipsas eli0ibiles( sed solum per accidens, inquantum scilicet sunt ut medicinae corporales tristitias prohibentes- et ideo appetendae sunt ser8ata quadam mensura( quam eis ratio prae7i0it, et si eam e5cesserint( no5iae reputantur' Sed delectationes spirituales appetuntur secundum seipsas( quasi homini connaturales( et non ut medicinae( cum non habeant tristitias contrarias- et ideo delectationibus spiritualibus nullam mensuram prae7i0it ratio, sed quanto sunt ma6ores( tanto sunt eli0ibiliores' !uaestiuncula $ #$"2"$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' $ co' Ad secundam quaestionem dicendum( quod delectationes sensus tactus comparantur delectationibus aliorum sensuum( dupliciter' Uno modo quantum ad 8ehementiam, et sic delectationes tactus sunt aliis 8ehementiores( propter quatuor rationes' Primo( quia tan0ibile con6un0itur nobis realiter, sed 8isibile et audibile et odorabile con6un0itur nobis per aliquid sui, et tamen nullus sensus ad interiora rei in0redi potest' Res autem corporalis e77icacior est ad delectandum corporaliter quam species rei( 8el aliquid a re causatum' Secundo( quia tan0ibilia sunt nobis ma0is connaturalia( eo quod e5 calido et 7ri0ido et humido et sicco constituitur animal- et ideo ma6orem delectationem in7erunt nobis tan0ibilia quam alia sensibilia( sicut et ma6orem laesionem- quia eorum e5cellentiae non solum corrumpunt unum sensum( sed totum animal' Tertio( quia cum sensus tactus sit quasi 7undamentum sensuum( ratione cu6us( immobilitato e6us or0ano( omnes sensus immobilitantur( ut dicitur in ib' de somno et 8i0ilia, id quod in tactu accidit tam de delectatione quam de laesione( redundat in hos sensus, et propter hoc delectatio tactus inter corporales est 8ehementior' !uarto( quia delectationes tactus sunt circa necessaria ad conser8ationem indi8idui et speciei( sicut in cibis et potibus et 8enereis- et propter hoc apposita est in eis ma5ima delectatio( ne ab animalibus ne0li0antur, et inde est quod circa has delectationes ma5ime est temperantia( ut dicitur in " 3thic' Secundo comparantur delectationes tactus aliis delectationibus quantum ad nobilitatem,

et sic sunt ma0is materiales et ma0is bestiales( et per consequens minus nobiles' Alii enim sensus spiritualius recipiunt sua ob6ecta quam tactus- unde et alia animalia non delectantur aliis sensibus nisi in ordine ad tactum( ut dicitur in " 3thic'- sed homo delectatur etiam eis inquantum ordinantur ad co0nitionem solam' #$"2""& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' $ ad . Ad primum er0o dicendum( quod e5 hoc quod delectationes aliorum sensuum sunt propinquiores aliis delectationibus spiritualibus quam delectationes tactus( potest haberi quod sunt nobiliores, non autem quod sint 8ehementiores, cum modum delectationum corporalium non transcendant' #$"2")& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' $ ad $ Ad secundum dicendum( quod quam8is 8isus sit ma0is percepti8us aliis sensibus( tamen e6us perceptio est secundum minorem con6unctionem ad rem quam in sensu tactus- et ideo delectatio quae est de sensibili delectabili( ma0is est per tactum quam per 8isum- sed tamen delectatio quae est de co0nitione 8isus( est ma6or quam est de co0nitione tactus' Sed hoc modo non delectantur alia animalia in sentiendo( sed solum homines in ordine ad scientiam quam e5 sensibus acquirunt- unde talis delectatio cadit quodammodo in 0enus spiritualium delectationum' #$"2"/& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' $ ad " Ad tertium dicendum( quod quam8is ea de quibus sunt praecipue delectationes tactus( in8eniantur in plantis( non tamen ea percipiunt- unde non est @ibi delectatioA e5 de7ectu perceptionis' !uaestiuncula " #$"2"1& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' " co' Ad tertiam quaestionem dicendum( quod delectationes quae sunt in operibus speculati8ae 8itae( praeeminent delectationibus quae sunt in operibus acti8ae, et hoc propter quatuor rationes' Primo( quia sunt nobiliores( utpote e5 nobilioribus rebus pro8enientesactus enim 8itae acti8ae sunt secundum con8ersionem in7erioris partis animae ad ea quae in7ra ipsam sunt( sicut ad passiones circa quae morales 8irtutes consistunt( et ad usus bonorum

e5teriorum( in quibus aliquae 8irtutes consistunt( ut 6ustitia et liberalitas, sed actus 8itae contemplati8ae sunt secundum quod anima con8ertitur per superiorem rationem ad res aeternas( quae sunt supra ipsam' Secundo( quia sunt con8enientiores- sicut enim ratio in nobis e5cellit sensum, ita id quod est con8enientius rationi( est nobis con8enientius quam quod con8enit sensui' Similiter speculati8us intellectus praecedit practicum- unde per7ectiones intellectus speculati8i sunt homini con8enientiores' Tertio( quia sunt puriores' Opera enim acti8ae 8itae sunt circa passiones sensiti8ae partis et circa corporales motus, et sic admiscetur eis de lassitudine et materialitate( quod non contin0it de spiritualibus delectationibus' !uarto( quia spirituales delectationes sunt per7ectiores' Homo enim ad opera 8itae acti8ae multis indi0et, sed in operibus contemplati8ae est sibi unusquisque ma0is su77iciens- unde contemplati8ae delectatio non ita patitur de7ectum sicut delectatio acti8ae( e5 hoc quod desit aliquid eorum quae ad per7ectam operationem requiruntur' #$"2"4& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' " ad . Ad primum er0o dicendum( quod a77ectus se habet communiter et ad acti8am et ad contemplati8am 8itam' Sicut enim aliquis 8olens opera acti8ae e5ercet( ita et contemplati8ae opera, et sic in a77ectu est communiter delectatio de utroque- sed causa delectationis contemplati8ae 8itae est in intellectu quantum ad superiorem partem, causa 8ero delectationis acti8ae 8itae est in parte superiori animae' A77ectus autem non minus a77icitur e5 his quae sunt superioris partis rationis quam e5 his quae sunt in7erioris( sed ma0is' #$"2"%& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' " ad $ Ad secundum dicendum( quod habitus inclinat ad actum dupliciter' Uno modo ad hoc ut actus e5erceatur, et sic inclinare ad actum non est nisi habitus in parte appetiti8a e5istentis- quia appetitus qui habet bonum et 7inem pro ob6ecto( mo8et seipsum et 8im co0niti8am in actum- e5 desiderio enim actus 8el 7inis pro8enit quod aliquis aliquem actum e5erceat( dummodo non sit e5 necessitate naturae' Alio modo quantum ad modum a0endi( ut scilicet illud quod a0itur( recte a0atur, et sic quilibet habitus inclinat ad actum' Habitus er0o contemplati8us( utpote sapientia 8el intellectus( non intelli0it ad hoc quod aliquis utatur

contemplationis actu( sed ut quando utitur( recte utatur' Sed ad hoc quod utatur non inclinat nisi habitus qui est in appetitu non in7eriori( sed superiori, utpote caritas' Unde etiam caritas ad 8itam contemplati8am pertinet, utpote inclinans habitus contemplati8os ad actus suos' Sed habitus acti8ae 8itae( ut 8irtutes morales( sunt in parte appetiti8a( utpote in irascibili et concupiscibili( ut temperantia et 7ortitudo- unde habitus isti inclinant et ad hoc quod a0atur( et ad hoc quod recte a0atur, et pro tanto naturae comparantur( quae est principium mo8endi' ;ihilominus tamen illud in quod inclinat habitus speculati8us( est nobis ma0is connaturale quam illud in quod inclinat habitus acti8us' #$"2"*& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' " ad " Ad tertium dicendum( quod delectationis causa est con8enientia( non quidem delectationis( sed causae e6us ad delectatum' +electationes autem quae cum 8irtute morali con8eniunt( sunt delectationes corporales( 8el corporalibus admi5tae( quae sunt materia 8irtutum moralium, sed contemplati8ae 8itae con8eniunt aliae nobiliores delectationes( scilicet spirituales, non tamen ita quod delectatio sit contemplationis materia( sed est contemplationem consequens' !uaestiuncula ) #$"2)2& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' ) co' Ad quartam quaestionem dicendum( quod intensio delectationis potest pro8enire e5 duobus, scilicet e5 causa delectationis quae est 7ortior( et e5 dispositione delectati quae est delectationis capacior' Causa autem delectationis pro5ima est operatio, sed remota( operationis ob6ectum, sicut in delectatione beatorum( de qua nunc a0itur( causa pro5ima est +ei 8isio( sed prima causa est +eus' Haec i0itur causa prima una est( et communis omnibus beatis- unde quantum ad hoc eorum delectatio est aequalis- 8isio autem et dispositio ad delectationem non est aequalis( quia unus alio clarius 8idet( ut e5 supradictis patet- unus etiam alio est delectationis capacior propter per7ectiorem habitum( qui est lumen 0loriae- et ideo quidam ma0is delectantur aliis( quam8is secundum quid omnes aequaliter delectentur( materialiter loquendo( inquantum scilicet 0audent de aequali re( scilicet de

+eo, et sic intelli0itur ?lossa inducta( quod in dispari claritate erit par 0audium' #$"2).& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' ) ad . Unde patet responsio ad primum' Vel dicendum ad primum( quod omnium beatorum dicitur esse par 0audium( inquantum unusquisque ad summum 0audii per8enit secundum modum suum, sed modus unius erit amplior quam alterius, et secundum hoc 0audium unius erit ma6us 0audio alterius( ut sic alia paritas importet non aequalitatem quantitatis( sed proportionis' #$"2)$& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' ) ad $ Ad secundum dicendum( quod quam8is in re0no caelorum minor 0audet non solum de bono suo( sed etiam de bono superioris( non tamen tantum 0audet de eo quantum superior- quia ratio 0audii in omnibus erit +eus, et ideo quanto aliquis plus 0audet de +eo( tantum plus 0audebit de quocumque alio, unde superior plus 0audebit de bono in7erioris quam ipse in7erior' #$"2)"& Super Sent'( lib' ) d' )* q' " a' / qc' ) ad " Ad tertium dicendum( quod quam8is in nullo beatorum sit aliquod delectationis impedimentum( sunt tamen ibi aliae causae intensionis- non enim intenditur aliquod solum per remotionem a contrario( sed etiam per accessum ad terminum'