You are on page 1of 488

P R E F A : C r O

' . , ,
t
'
Tgto dc hrcr cn co
pcia!
alsuas cosidracie
:s sobre la obra de rm cdebe ccrilor inol& ll)- oue-
L
'r1r
r
cs sobre la obra de rm clebe ccriior incl&
(l).
oue.
por
cicrto, crtino como
--
& hs
,mg
bCfae
v'vls;
dc nq(ta pas. Pue habicndo
yo
mditado lco tim-
'po
.sb,c
cl
"'igo
asurto y roblc la
mayor
part
& toa
Fobl.D!
gre
con l c clciomn,
me ha
paccido
oca-
siD oportua
-publicar
bajo el ulo dc rrNevo batdo
obe el cotendimicntor
mir opiaiom accrc, de ctc tcma
por
croer grrc
encontraran la atcocin dc los eatudiosos
yendo
en tan buerg compa8- AI mirno tiempo oen
poder
aprovechar
as el rabajo d mo, no slo'pal
ali-
viar mi
-propio
rabajo
(porquc,
ca dccto, e is f'cil
acguir el mtodo dc rm brrn ccritor
quc
hacelo todo
p
cucqta propia),
aino trnhiB
psra-
aiiadi alco dc
mi coccha
a su,obr,
gl".
ti-.ggpc
cc me haceder que
!o cpczar. dcad l
prrncrpo.
Y ca
qrrc
ceo habcr zan-
irdo
algrmaa dc { frculiada
qlE
l dci cn
pic.
Dc
.
Eara su_ fara- redunda
provho
mio, ma-
ro:ntc
estaado yo
diepucco a hihrtirr
al autor cl aplau-
$
quc
mrcoe,
y
cn vjz. dc trtl dc cbajar su mrito,
ri a- que
mi elogio ha dc conaibuir a ello.
No bc dc ocrdta qrrc
mie opiniora diGcren
dc lar qu-
yas.
a_
'''t-
rdg; poro
csta divcrgeocia,
cuando es ra;
rada, no a de coierar como ua necacin del m&
to dcl chbrc eecritor, aino ms bio coio un r.ono-
cimicnto del mimo,. porqu
nos lrero- de guardar
mu-
cno_oe que
su prstgro puda
conrburr
a oecurecer la
verdad cn algunoe puirtos.
Ha de. pcnars
tambin qtc
: - - l
(1)
So iB a la ob d6 IoL6 tttulda Ess{y co4etni$g h;mc' rrniles-
1-11{9s,, gq 6
I'tt}atco
g
lddr en 16s0.
' '
.

i'(rq:
-^"r
i"r-,,].jJ",
Jii
P
' c. v.loi ;:;
',
t.:
a
l
'tibutamos
a lo.l
hdbbre3 cmieteg,
ca
slo. porq'c_
conrib"J,o"n
J ;;iiiffi;"E;;.f,
ch
fuino_- dc l
cual u trabajo
fu
oricioal-
mcnt.
Y aunq'F cc Io
ccrto grrc
ctr aitc dl r.d"
,
qrodujg mucho b.o,
."" l"
,ral
io-t"y;J;;:;
rrn mbargo
Dr8Eos do6 sistmas,
el ruyo
y
cl mo. die_
-l
q9pq3
Sn
alglho. punt6
importaatc.
El awo tieae ms
, ahnidad coa el dc Aisttelee,
y
d
no.coa cl &
plat,!n,
ei Licn
amboa ec alejqn
en algunc ertcnos
tnto ai
'..,
u[o
oomo dcl obo. El suyo cs, gcDcrslncutc,
fcil d
cffitpreodcr,
mientra quc
yo mq
-c
visto
obligado mw
:
chas vcca
a ser
.
algo mra
--fg.rr'tico
y
beuacto,
ro cran Dor 3
por
tterto.una_ vcotai prra
m, que
6cibo

r,la
lngra va. No "batrnti,
t;;;
li.;;
vo
T;
pcnsamiento
en
forma de_dil"eo"
A c""l "o
ctc tos rnteltocutoes
mantienc lae
opiniore
de! atc
#;jffi?ilffulT..Tf,ril
S'"r-lJ'jilF-ff,1ff
H,,
ncE, hG hecho urs accsible aI l,ector el paalclq,
$rc^b
':].,.,'$:
,
rcra por
"""
crposicin
seca, cura lectur t "dt;
qirq.A;
.
'
I
tr
conrtatmnte intern$nid
por refercnciaa
al liblo ,:
cornntado.
Scr convcniene,
sia
eralarg-o,_compara
loa
9:_1ihf
y
juzgar
de sus opinionea (la1
e Lockl) p"r
"u
:
propa
obra, ar blen yo, por
lo
geoeral,
he conervado
sus
-!ry^""1_ytl*:.
Indudablei:nte,
el verme fo-zado
en
. ri.ur,.rsi:fuiqra,
e
yiefme
tot_ado
en
mi olsvacioncg
a eeguir cl hilo de rma
ohra aiena ha
f991;r 1
aim{pir
9l
atactivo
&l
$]oe";
-"r-."o-
fo
qrrc
d contcido ."-p*"a.
t"" d"GJ.*;d;L
,.
I
s difcrenciaa quc_
noa 8ranq Do aon, cD vcrdad, tb a
psca
norta. lic h-ata de aweriguar ri, camo pienran
Ali;
1
tclcr y
cl autc del tratado, cl alma cctl en i
v
por
el aL
oluteocnte
vaca como un'papcl
en el cual no're ha ee-
cntg
I
'
(tabula
rasa), y
dc si todo lo
que
en clla s
'graba
proce&
dc.loe sentidoo y
& la expericncia, o ei,
por
cl cotrano,_el
alma contienc
originariamente lae ra-
aqtcr hiciales de di{erenta
@ccpts
v doctrinas.
or
r
slo coa aasin de los objetoe
extc'i""*
J;;i;;;";
ella, cmo yo
lo--creo,
coi Platn y
con loe
elokgtico"
y-con
tod6
grllos que
interpretan
cl p+ie
de San
pa_
blo.(Rm.
c. 2. V. t5l
:.
q"
l" t"v d D" ;a;;r"
cD loa cdazons,
en este scntido. [.os toios llamaban a
'crtoe
priacipios r:poiirler(;
ea dccir, opinioncs frmfl-
mcntalee,
o c1 l.o qup
e toda dirusi'6n ae da por
eupuca-
to.
Loc matcmticos los llaman notiorres commines
t
io:ac
l
dwoiaif.
Los loofoe
modcmos le dan ooc bClc
om-
qrc-
n iut-
ia. al
at
dgo dino
y
ctcrno
qc
ac
"'sni6c
trmento a la!
yrtcdd3
DGoeaata-
. De aqu nace ora'cueetin; a rber. ! I dc ii odas'fu i
vcrdades depDdca dc la expericie,.ce decir, dc Ia i-
duccin
v
dc loa cicmplc, o ci Gc. dhr hav alqunar &
,
tal naturileza
que
nceeario cqLrld otrobri[n. Pues
-
ff;i.il"nt.;+
cg cicrto
grc podcnos prevr
algutro acondimiento3
:':#ffi{b'JnH"t
s* Jffi"l"ffi 5,rff ,*:m:
doe nos son nooerarios en todo conoimiento reel:
pcro.
no son suGcicatcs,
Dorquc
slo no
poporcionan
oie-
.
plgp
;
cr dcci, verdadeg indiduate 6
prticulari.
Aho-
*-bicu :
-todc
loe eieroloe- DoE nn'r-r! due 3rr" drE ejerrploe,
RoE
nnciblos qu"
sr qrrc
..
;''
dad
qenral.
Do hlrn Dara fundamcn-
y
rnivesalidad.
& ct verdad.
pres
dc
'
i
.
i sucdido no ec riguc que hay de rrr-
"'
l} bicu
;.
todc loe ejerrploe,
RoE
nEcibros qu"
""qr
eue
GonqmaD rra verdad genfal, Do hLr
frara
tundamcn-
tar la generalidd y
universalidad.
& cta verdad,
pres
dc ;:r-.
,1.
q.l"
...o"a hay sucedido no ec riguc
cge
h.ar
-de
rrr-
cedr srrnpre.
(;rgos
y
romnos
y
tdos 106 dcm8
rE-
blos haban obse,rvado dede Ia ms rcrnota antigiiAad
'quq
en el cuso d rrcinticrtro hoagld da se
.cvertfa'.
en noche
y
la noche c,r da. Pero hubiera
ido error croer
gue
csta rcgla era univeraal
;
y,
en efecto, cua e viait
flora
lenbh
rc vi
qrrc
all ncda lo contrario. Y hu-
.:bia
ddo t crror cnact asmismo
qrrc
sto.
por
lo menc
cn rEalf z6e, c1 r vc,dad uivereal
y
eterna. oorqu
hay quc
auroner
qre
h ticrra
y
el sol no existen ri,eccia-
riamente, y qui-
llegrrc un ticmpo en grrc
ccte espldido
astro, con todo el
gigtoa
qu prbid,
n rietir.
por
lo
mcnoa en su form actual.
-De-aau
ee icre orrc ias v"t-
r
TcSoE
en su forn actupl. De aqu e sigie qrrc l ver-
.
.':
dads nectanaa, como Las
oue !contramos en las mat-
mticas puras,
esrccialmente cn ls aritttiia
y
en la
cco-
rretra, debe apoyaE en
principic
cuya dmoatraiin
i:l
ao d9n"d," de lc eimploc, ni pc
cgngiriclte del'ieeti-
.
\
o depnde de lc lfnp6, m
pd
conssuicnte dcl'i8ti-
monio de los eatids, rji UiJrr "J"ra"
;;-;;
;
.
e; ; ; ; ; ' kc", r; ; J; ; ; ; ; *; -d; ; , *; "; ; ; , , ' , ' i
':'
,
Esto 8
$.}.
di,*erni1
ir1f
cdadosamente,, y
bicn )o
.
,' ,. ,
l ,
il:
r'
;
co:nprendi Errclidcg al dinoatra
por
medio dl
,razora-
: rnitrto wcrdarle nrf,r:i"n,rrranrt .*'-ri.l." ^^' l. --*-
',t'
miento vcrdadeg suficintcrnnte. cocidae
Dor la exDc-
riencia
y por
la
percppci6n
scnallble.
'
Tambin la lgics,
jrmtamente
con la metafsica y
la
!
ir*i+"..
c nc i D@' 1

-tidoe
lo
D.]
ultedo
dc loc c.
t ltcn rceterlor
dc loc
q.
n dc co-f--'r-Xo
6,
,(,
i
rlltcr
'1.'.,,
l"hcnbre.dc
.l t .de..
rcto bol etar'o cit
peaa.
Pueg
lfuro a conb
cou
la ucai
y
cd[r la d h ct
grrc el erpritu no riangtc
pigqra'
ccc de corci.acir cuado dlir
dcc dC corci.acir crLrado drerrc i
erii!o6.
Did
quc,
Plcstg
qu.lorcuerpoa
Pucdfatl'cn
rupoao, las
lmas
prrcdcn
Gater sin
p8aEitb.
fcD a cSto contcsto
yo
de tro- modo
qtrc se sucle cotcstr,
F 9*.gy9."q

&te cn
l natuirler ninguna aurtancia siq' acfvidad
.
.
Fpi
{
qrrc tarnpoco exirteirrcrpc alpuno
rin
mgmier"
to. Ya la erDnncla q corro,bora,
y
btta ecodal l r-
bro dct clc6re Boyh cocui cl rcpgco abxiluto
Pata
cott'
vcnoene de cllo
(l).
Pco
croo
taabin
quc
la razn et
dlf,
y
esta es
-^i,
'1a3.
trzo
qc
ttgo
para irapqg-
t.t,'i;
Por lo.dcr&, hdy muchos indicios dc loo cualcs
po.
. . dernoe cohgir
qne
er todo mdcnto exite cn nuestro in-
.r.1.' tcrio
".
uldad
dc
percepciones quc no v aqorpa.
i.Je.
-
dae d aporccpcin rcflcri 6, eino,euc rcPreterta.n
i'l;$
',"idco..t
variaLiooes e cl almq, dc la cuaLes no >
i vir
m corrcleotcs,
porquc
aus lmprarofrcl aollr o cetnla-
ir
'-l:
:. .'lo.dbiles v numoras,
o &masiado unifouca,. hasta tal
:r
'-',
. .
r
biles v numeroras.
o &masiado uniformc'. hasta tal
,'
,
'I :hto
cue no Dresentan
nincuna nota dicccial tcie-
'
.:'$,''.
i. No bbstanti. unida
-'..i'con
otra nodrcen.
u efoc-
-!-:f':''
t w c hac. *ntir- no I m.na dc ui rma confu-
i
',.
,
i, .
$o.dbilea-y
numeroras,
o &magido up.tgnncsr liasta tal
''
, . ::
-'
:mto
cue no Dresentan
nincuna nota dicccial tcie-
.:'$,''.
i. No bbstanti. unida
-'..i'con
otra nodrcen.
u efoc-
-!-'j:L'
to v s hacn nt,
pq
Ib mcoo dc ri nH confu-
sa.- en la totalidd dc la .ipcia .Dcl.biro
rnodo.
to v s hacn snt,
pq
Io mcoo dc ru u confu-
sa,- en la totalidd dc b npc.i,,
Del misr.o modo,
cuando.aoc habituamos al ruido de tm molino o & una
ciscda, acahamoe
por
no
percibirlo. Y no ca
qrrc
dicho
ruido o ica obrndo
sobre nustros scntidos
y
.produ-
cicod,
da la armona entre el cuerpo
y.el
alma,-la co.
*cnodio.
atcraci6n en nuetro espritu, sino
que
la
iupesi
ptodrcida
aobrc cl cucrpo
y
cl .
iede a nowdad" no ca lo bastante fur- "hr"-"*"d".
pi."d"
a.
notrcaa4.no ca lo ba*an for-
. t
para
rcadrrsr ua tari
y
na3tra memqia,
- d.iaa& Dor otrar obictoc. Prer tod ercidn implica
'it!.r$l
nrl"tto'
&yI4
.Dlt6rr|dd
,(te rta56ftr. Ddb
.prn+r
o.
'
\
!or!
qts.@tl[E;.
lo
qm qDolt.
cp,tpqa,i9t..
F
dtlqulstoo@
, ,
qq84 qts.@t|[E;.
lo
qm qDolt
.
cp,tp4qa , 91.. F
dtlqulstoo@
r/
sont,,
(co{
18&,)
q
N..Isrttr. GEcloh'terdc to@lstlk! II,,184.
- d.iaa&
por
otrar obitoc. Prer toda alencidn implica
"
.t .
I.emori,
y
crndo no estamos,
pof
decnb as, avrs-
doe v orcvenidoo su6ciotsrentc
paa
un dctcrminado ac-
'
+..:
to d! ionciencia,
no
ponmos
"0":in en ,
y paaa
in-
'
'
dvertido Dara noaoaos, Pero ei alcuicrt ne llama la aten-
'
cin eobri un detcrrrinado ruido.
que
e &j oir en rm
-i:; nlogrcnto dado, rccordamog
y
adquirimoa la concicncia
.
. Jrdr, ihedb
odo. Por coneiguiee,
lay
etadoa
de co,n-
'itl.rnl
rf"rto'
&yI4
.Dlt6r{
{d ,(te rta5t+tr. Ddb
prn+r
o.
rlcaa" dcapr$- ilir u cicrts'
drn,
pty*il.io.gtr
cte
prda_eei.
Prr lEc.r m; .
:
tctfu. et ciadeo dol otnrcndo d" l ola
qic
cba'.
rno.dqdc la.playe. Ei ch'ro
qrrc prra percibir
cfectiv:
: -
mcntc il uido ile l elr dcbcmo
pereibir
l
$E Drp"
, tiftd
t
duce ca.l une laa.gotea do aua dc
quc
e*a cmp$g-
.l
ba, aicndo ael
grrc
cr6 impcccptible rido. solo
cn
a6u,
con tador lo drms, ce &ch, cn el cetrpito dc
b
dr, cr
peoeptiblc" y
ro lo rrlr" d h" .a. custi'5n fucc i-
q.
L
qua
idic.
Cr9
"l
nido & ca
gota
dctc dc hace
lgum
inprcsin
_eobrc
ntl&,or, por p.F guc
l:
llgun!
inpcsirn,eobrc ntl&,or,, pot pq{q qu
iF:
qct9 y cr pcrsrDdo
Gtr agrn nodo,
llqa
dc lo cdaro
Ia n dc eicu mil
goar
no
prodrrcira
cantidd hn r
ccno l
prodtrce
la eusr d cicn mil ccror. Ao-dI
re
p{undo
aueo ci.nioc * ticacr lu rb;
patcnte.l a.axi a,dc
crar.pqrEr pffccFi oocs
S' i ' .
o
pdcltxrr-{tbcrrtl
(n eonto, m at'vo
ro icD-
ti,
rcnt &l ci{siilo dal atrrmldo de l ola orc cucha"
rs
pdrndo
aueo ciasrpc e ticaco
n!
dbilcr
y
cafurac,.y
iaoa
rcram, IICI ODlrCl V O(Eaaa.\Y taSt
el spito;r" fomidaLli: i r
alga rirdincoto de pcrcepcilh

rdrpr rm. cireedr


j
armqu eotple&crc,t.
.
mrs podaooo
cduerzo, si t
'ro
frci dietendid;,y
*:
t.,
. .
vgrJsq.
r
-FrtFr/
qede'crar*tr.mediaa
por pqacec
"drr*r*, a"niue tel
.
'
.i
,.
dis!.rin
y
elargamiero rd rid impqccptibles.
Ees-piqocaes
peccpcicio-
o lo tanto. dc ma-
ef,cac-iaile Io
qrrc
e-c.. Saf;ii Ir . b- nE
-
q.
t&t,
W
#tr,
gsrtr
rrbr
ra
al-
-
,!;,,
..
i ""1
:
"
i . '
d. l
erlai' GioOlI ;
tri{s
pot
Lr
crtrl, Un
Eo
clido o trF,
drd, d'darr cttc Eu.!do, 6 Yirts. da dcsrrtotoi
t, E|hr-' nos haco
qDritu
DodiL iroe
pcnfoO*rr*
S.fot+EF3yq,
tF-'d todar.-lr
: adiithe cn vc
s,'
sl o{in &l
qqo
c hl er8to,
;^id rGdid, Depus dc lo cul
ooco
es dcch
ecqdla
pcrc4cince aon lb grrc,'ein notarlo
ot dclctrrlls.fr trucoE coa
y.IaE q pro-
ia accQcr, rd-rfrctrtg n l apafrcnc, como
crso be or i icrl ir h*ia la dgecia <nc
izqricide; Tampocu lango que docir ecprl; pueito
qc, oomo dc cltro,
p ein crnbargo cotuti-
o nDrtro fhlcatr ch
ffiudo nGao
dn u h
y
eu
CoDdiecnb.
Adcn, da virtud
Ittlcr
ttiblc dc nrcuo
'--.
lacln cnte' E
-.Irt'4tle;
.@!de
DloaDlrqq.
et c[tttqG,.
G. V.
t?Ur{zl
c etrancde
_igualca,
y
Eicmprc odcntan alguna difc-
rencia mis quc
la aimplc difdeia nrnrica, firmacin
rencia
m
qrc
ls dmplc di
rencra nar quc
a !mptc otcDota numcnca, airmactoD
que
dcrtruye la conocpcin'dcl tma,como una tabla rasa,
a cono la adricin
-de
un atrma sin
sultancia
sin actidad, dc un epa,
mos,'d
tra indiaibilidd de la lt
un alma si
pensamiento,
de una
dc un eepacio vaco, de loo to-
mos,' de
l a
i mos, d
la
indiaibilidd de lar ltimas
priula
de la
materia, de
-la
comp'leta uniformidad de hs pate
del
tiempo, del Iuga
y
dc la materia, de las
Drfcta. 6fc-
rillas dcl
eegundo elemento nacidas de cubc tambin ori-
ginariarncnte perfectoe, y
ohar ul &
lc
fil-
sofoa, grrc procdcn
de conceptoe arlocc. [. ntraleza
de las cosaE o noo dice nada dc elo,
y
lo reata ic-
norancia y
nuestra falta de obsvci6n- & lo impcrcef-
rg
j:tW=*,
G. V. LETBNZ
no slo dc la opinin de nueetro auto. liDo de la mavor
parte
de los auiors modernos. Es a rab.r ,
q,- yo
.o,
ion la mayor
pqrte de los antiguoc,
(rc
tod l espi-
tus, todas-las almas. todas lal
gustaicia
simphs eln
siempre unidas a un cuerpo,
.y
Cue
alg
--ihtamente
separadas d los cuerpog no laE ttay. l'aa tec sto ten-
go ya aizona a
priori; pero
aparte de dha, eG dctina
tiene tambi la ventaja de
que
reaudve toda la dificul-
tades sobre el estado de las
almas, sob,r $ coervacin,
-
inmortalidad
y
accin, l,a diferencia
enre dc e*ade de
alma consicte
y
ha congistido
gienmc
olo c d mavor o
menor
qado
de claidad v neci"i - h coraiacio-
ner, lo ual hace su estad ;"r"do v f,ro t; crclicable
cot+o
.sy
stado
presnte.-A-'un.cn
f,ado
trn- "*. d" *-
perlofidad
s mustra suhclentemafe
orE tta cs razo-
ble
y qrrc
.un salto de rn estado
r *o radicalmente dia-
tinto no
puede
s natLftal. Me ce asombro ve
que
la
filoeofa e la escuelas ha bo-J^ sin razn el' Dun-
to de vista natural,
para
end- volutariamenti en
gravea
dificultades
y
dar ocasin a loc librepensadores a
unfoo aparentes. Peo todar su argumentacionea caen
por, trerra d una vz
paa
scmlx o(E sta explrcacrn
d las co8aa
;
pues dsd
este
puto
dc nsta
ya
no hay
ms dificultad
para
compad.r. h coscrvacin de las
almas
(o
mejor ilicho, segrrin mi-ric.D: &-l ser vivo)
que
la transformacin do rusano e maim o la continua"
cin del
persamiento
n el
qeo,
c cl ceral
Jesucristo
comDar va a la muerte. Tambi teoco dicto ore nin-
sn
sue
puede
dura trnamntc : v-oara el "lir.. do-
lada de ra:in, dura lo menoe
p"db,;
da.
pres'est
deetinada a consrvar la
pereonalidad qre
e l confiri
en el reino de Dioe v
por
longicuiente recsdo. v esto
para
aer
gusceptibl
e
penas-y
reconDcoa. Aadir
que
ninguna
perturbaciir
d l; 6rgaD; corrcrales es
capaz de
provocar
una confusin total cn cl s vo, ni
de destruir ni de arcbatar al alma su creroo orsico ni
las inextincuiblcs huellas de todas uc impclines
pa-
sadas. Sin mbargo, a lo
que
vco, o ha bdonado &te
camino tan natual de erplicacin de la inmortlidad deP
alma,
porque
g
ha renunciado demasiado fcilncntc a
,
la aniiiua doctrira &
que
tambin lag alnag de los n-
gelea
eatn vinculadas cn un cupo autil,
por
haberla
confundido con la doctina dc la corporeidd de loe n-
peles:
v aderna.
por
la introduccin en el mundo frnito
e
supuestaa
inteligencias purar,
aegra loc modelog de
, r :
: i
:
' ) '
t 9
!
'
aqudlas- quc,
segn Aristteles, pueblan
lae eaferaa terres-
Fo J,
hnalmnte, porque
sc
profes
l opii6 equivoca-
da dc- q!e
no se pueile
a6rrna la inmortlidd
di lae al-
mri de los
animale in caer en la doctrina
de la transmi-
gncin y
ha4or pasar
lqr lmas de cuerpo
en cerpo; ver-
dadcra perplejidad
de la qrrc no se tallgba
ca*ino
p"r"
ralir. Crave$ perjuic.ios
se hn irrocado
on esto a la-reli:-
'
gin_natural;
pues
muchoa.han
sidJconducidos
a la creen-
ca d que
nrrestra inmortalidad
ee solo r rodicio reali-
.
zado por
la
gracia
divia, inmortalidad dC
qu-tambin
nuatro
autor, como
ya
vcrmos
ms
adclante. habla con
'lD
qtg
dc drja. Se:a, sin
gTb-g", de deaoar que
to-
qoa
roa qu pro8an
8ta optrun s expeeaaen con tanta
.
sinceridrid y prudcncia
como 1.
prrcs
es de temer
oue al-
,-i;
gunoa
{e
loc que
as habln & la-inmortrlidad
por
Ia
cra-
-=!f.
.
, cia, slo lo
hacen
par.a.aaliar
las alieicncias,
_aerc,Jose
... tr l tpndo.a la opinin dc aquelloe avcrroistas y
a los
'
grroteS dc dtcrminadoE quitistas que
re imacinan
oue
'
hs almae se argar cn el ocano dl la Divinad. idea
'
cuJa imposibilidad
8,lo'hace ver clarament, quiz,
mi
'
Ettna.
-Tambin,
,por
lo
que
se e6ere
a la matcria. oaece
qu
omos de *inta
opinin, e4 cuanto el autoi cee
gue
eI eepacio vaco ee necesaio para
el movimiento,
I
porque
considcra cono in8exiblea lae Jtimas
oartculas
de mateia. Y concedo
que
si Ia materia estuviea com-
ixfta
de
tales
pates,
el momiento en un espacio lleno
'rera
imposible,
como si s llenase .una
egtancia con un
'irtmenaa
dgntidad de
pequeoe guijarroe
entre los
que
no
'
$rcdaee
-el
menor espacio vaco. Peto precisamenteiesta
.
euposicin
;rara
la que
no qucda
margen en mi teora, ee
t
.
Io qrrc
!e discutc,
aun cuando nuestro sabio
autor consi-
dera como dogma de fe
quc
la in0exibllid
o la cohesi6n
.
dc
los tomo conatituye la esencia de loa cuemos.
*
'1
-
Dcbemos pn8ar, por
el contario,
que
el espacio est
*o
dc
'"a
materia originalmentc fliila y qucada
una
.
ge
Eu.r plltr
es calaz de ser dividida
hasta e[ infinito, con
'
l
la sola difercrcia de
que
eata divisibilidad
v efectiva divi-
.
,
.
rin es di,vcrsa en 106.distintos
'lugares,
gegn que
log movi
.
. mletor d La matria concuerdan entre s mg o mcnos. De
'
,Fu,q*".q
la rrratcria prcsbt?aicmprc
un oierto grado
de in-
renpluoad
8r c()Ino d fluldz
y
no hya
trngn curpo
-
ly::XE
* susceqtible de
Ia mal'or solidez y..{e-li
mayor utd,jz
;
po
conggulente,
no debemoe
concebrr nr
un tomo dc infleble dureza
ni una masa complctamcn-
: . : .
:i :
.:i s
3
',
tl
,l!
il
:i
. ; . : l
-_1
I ,
. i t a.
,t..;
b
!
t
'
'li
compendlas esta fuerzag centrpetaa o esta atrac'
'
i6n iurediata a dstancia no veo
yo
cmo negarlamoe a
h ccolticof
gue (facultades)) y
sue spectbs intentiona'
&,
qu
llelarl hata nosotos de loe objetos
y
ncuntran
.
mdio de
*irctrar
cn nr:tra alma. Pues omnia
iam f.ent,
'.
f*i
qn polise negabam. As me parece, que nustro au-
lor. a Daar d au DrgDicaca. huvendo d
,un
xtremo
+:ir{. c* en'oto, En las icines del alma, opone dicultades
:*1",.. ell donde no E trata ms
que
de spectoa no sensibJcs
-
'
.t v
cn cambid atribuyc a los cuerpoa algo
que no es ni ei-
'
:
'cuicra
corrccbible eD cuanto lea asigna fuerzas y
activida-
dee o!e n mi oDinin rebasan todo lo
que
un espitu
-:fr:.:-
'
.
ccado
pucde haicr
y pcnear. Pus les con'cede fueza de
-
*r:.t
'
"*qd;
pr*d" tu.
y pc.t"ut. Pus les con'cede fuela de
-';S' ,' ataecin au a
qrandes
distancias, in limitarla a una
iTL;:,
ciert efera dr li actividad v
por
cierto
para
sostenr su
:#i'. eitrafa opinidn de
que
la materia, denn-o del orden na-
-.
.Si'
:
tutal d l coea".
puede pensar.
':{5:,
'
1[-a
di"pnt"
quc-soetuvb
con el clebre
pelado que le
t',.1*;].1.
hbg atacado,
vers sobre si Ia matcria
puede
o no pue-
Y;
.i*t.t
.{c
ncttat;
y
com se trata de un
punto impottante de Ia
.'.
:
".';:,
Droent oba. m
veo torzado a tnmcurrm un tanto
.
,.lir,.
in esta disputa
y
da de ella cuenta al lector. Expondr
:i
-.
lo cencial dcl tJnl-
y
mg tom-ar Ia libertad.de manifes-
- , ,
2 l
l.,lf
.' ;;;;i;td
;;;;l';";Jr-r Jr"i.":.!i'p.
)-
?
.;:
'l
de Woice"ter, nte el temo de
que
la doctrina de nue-
-
:
I
tro autor infrriere daos a la fe ciistia-temor infunda-
'do,
en
ni
opinin-, conast algunos
puntoe de esta doc-
. l ;
' . ' " .
/,.
C. V. LEIBNE
trina con el doemE de la Santairra Trinidad. Hace
ius-
ticia al utor al confea
que
tienc la existe[cia del espri-
tu po.tan
segura como del cuerpo, aun crado anbas
sustncias san tan poco
conocidas de nosotroa una como
otra;
pro
hego
pregunta
cmo nos
ppede pesuadir
la
rcfleiin, de la existencia del espftitu. Ji-Dios,-sqlin
pien-
ra nue-stro artor
(libro
IV, c. 3), ha dotado
a ti -retia
{e
la facultad de pensar.
Pues admitiendo ste aupuesto,
.c
lrcncar.
f ues aomuenoo ste auDueato.
los argumintoa
quc
eirven
para
discernir las dierentes
cualidades del alma
y
del cemo
perderan
toda su utili-
dad. En el eegundo lifuo del tdtad; soh'lc el entcdimien-
:
to, cap..23,
g
15, 27,28, haba dicho el aror, en efecto,
que
las actiyidades del alia nos proporcionan
la idea dcl
espiritu y qu
nosohos comprendms
erta idea
po_r
el en-
tendrmtento
y
la voluntad, como compreDdmoa [a natu-
raleza del cuerpo por lae fuerzas de sistencia y
de cho-
qu.
A sto contsta nuealro autor en su
primera
6ata de
la siguiente manera : rCeo haber demostrado qrrc
bn.ari;
ta siguiente manera: <Ceo haber dem_o"jl!-"
!:.:\*;:.,+ffi
otros hay una
guEtancia
cspiritual, que nosotroE Edntimoa
'.
en nuestro interior. el
ponsamiento; pero
esta actividad o
modalidad no puede
ecr expresada p-or la idea de una co-
t
F
:
sa subsiEtente
por
e misma,
y
necesita,
por
consiguiente,
de una base o sujeto de inhlrencia. Y iomo la idea de
tal sujeto es lo que
constituye aquello
que
llamamos sus-
tancia, ce sigue de aql
que
cuando s le aade aquella
nlodificacin, expresada con las
palabras (pensaBiento)
o {(tacultad de
pcnsa)),
eato e8 lo
qrc
conEttuy u cAp-
ritu, ain que
sea necesario aadirle alguna mificacii
;
3 dcrr, srn
qu aea neces,arro pleguntar
El l eEpintu
po-
se tuerza d regtstncla o no. fot otfa Darte.
la Sugtan.
cia a
Ia
que
conviene aqrlla
prooiedad quc
llamamos
fuerza de ieeistencia, eer
ja
matiri, indepeirdienteme
nte
de si poaee
o no
pose
el.pensamiento. Pero si bajo el
nombre. de auatancla
esprrrtual comDrndcfrro3 una sus-
tancia inmaterial. entones confieso
que
no he dcrnoatra-
do
que
tal sustancia se halle elr nosotros
y que,
segn mis
principios,
no se
puede
demoetra de un modo concluyen-
te, si bien Io
que
he dicho sobe los sistemas de la materia
al establece Ia inmaterialidad de Dios
(libro
IV, cap. 10.
$
16) da ulr alto
grado
de verogimilitud a la opinin de
quc
la sustancia que
en. nosotroo
pierisa
es inmateial... Sin
embargo, yo he demostrado
(aade
el autor en la
pgi-
na 8) que los grandes
nes de la religin
y
de la moral es-
tn asesuados
po
la inmotalidad del alma. sin
que
aea
n ..".rL oostuli su inmaterialidad.,
:
E
3ssr4at
t
i.
pf,EFAcro
/ 27
I
Y
Para dcmostrr
qu
el autor nensaba de dietinto modo
:''
cado cecriba l aigundo libr dc su tratado, el clebre
..
Sbi"pg,
e_n_ su contesdfoin a eta carta, cita un'pasaja
(del
I
llanado libro K. 2?,
g
l5), donde se dice: <qu noaotros.
-
por
las ideas simples
quc
engendra la actidad de nuea-
-
Eo espritu,
podrnos
formar la idea compleia de un es-
-;
cia, libi:rtad y
capacidad de movef-nucato cuepo, pode-
'.
mos lorma
el concepto claro, tant de una sustancia in-
.. mateial como de una sudtancia materiall. Cita an otro
-
paeis para
demostrar cue el autor ooone el esoritu al
r l
':.
starn rlor
garantrzados
cuando se demueatre
que
el
r$
alina eg
por
au- naturaleza imortal, csto es, inmaierial.
?
Tambi cita el
pasajc (pq.
?0),geqrn
el cual todas las
f.
idea.s
quc
nosotos tDemos dc los distintos
gneros
de aus-
::.:-.
tancias no son mr irue difeentes combinacione de ideas
't
fl-.plf"
y,que
nuoo autor.
po,I
consiguiente, cree qu
laa rdeas de
pnaar y qurer
rmDlrcan una sustancl esDe-
cial diferenti de aoulla. comuesta de las ideas de're-.
gietcrcia
v
de chooue. En el 6rrafo 17 hace nota ram-
b.i.9
Oue
stas ltiniae idcas constituycn al cuerpo n opo-
gcln
con l 3irtu.
El obisDo
de
Worceeter hubi
Dodido aadil an
+s
qrc la idei general de eustancia est en el cuerpo
y
en el
v-?
.
eepritu, y no se sigue que
sus ferenciag sean modi6ca-
'
cione de una migma coga. como nusto autor aade en el
paeaje de la primera
cata, citado
por
m. Hay
que
dis-
tingui entre modificaciones v atributos. [.ag facultades de
la onciencia
y
de la accin, Ia extensin, la esistencia,
*
-.-
son atributos
pedicados
esnciales
y
constants;
Irro
" - "- .
'
el
pensffirinto,
-
la vivacidad, las formas v momitoe
*
-
paiticulares
son modiGcaciones de esos tributoe. Peo
';-:j.
idc-ms dpbemoq distinguir entre
gneros
fsicos, o mejor,
1l
'
eqles,
y
lcicos
idealeE. Las cos
qu
Drtncen a u
I
' - . -
:t:',..
mismo gnero fsico, o
que-son
homogneas, son, por de-
clrlo asl, de t8 mrama materra. v Dudn a menuclo sef
':1i
.
-
.
trangfqrmadag unas en otas
por
Ia variacin de las modi-
ficaciones,
como
el crculo
v el cuadrado. Pero tambin
:'
puede
euceder
que
dos cosa heteroqneas tencan el mis-
'
ino
gnero
leio,
v
en este caso sirs difeenas tto son
'
merae modificciones del mismo suieto o de la misma ma-
teria metafsica o fsica. As, el timro
v el espacio son
coaas muy heterogneas, y
sera falso,pensar.un
ujeto real
'
comn
que
slo po8eyese la dimengin continua, y de cu-
24
c. v,
r
FFNtz
4ae
modificaciones provinicse
!
"- ti*p" y
el espacio.
Vuxza
haya a]gurcn
que se bulc dc eta disticin filos-
frca de
doa
gneros,
de los cuales uno cra
ouaneute l-
gico y
el otro real, y de dos matias
"rir16,,na
es
'la
mateia,fgica que
formq los curpos, y la oa, por
el
contraro, la matna
metaleica o materia en cDeral. co_
mo ii alguien dijeee que
doe partee
&l eapaci-o *"
j.
I"
mrsma matcrra" o
qu
do8 horas son ehe s dc Ia rnisma
materia. Sin embargo, estaa distinciooes
no tienen un va-
lor puramente
terminolgico,
sino que
cltn fulda.le"
en
laa colas, y
aqu, dondc su confusin nc llevara a falsas
conaecuelcias, so m,uy opotrnas.
Anbc gro,
el
genero
iogco y
l 6a1, Dcajar e u coocDto
suoerior
comrn, mientrag que
el
gnero
rcal sc desdo6la
a iu vez
en doe gneros
materiales,
de modo.que su rrbol gnal,6.
grco
Be puedc
eprescntar de la agrcnt maDra :
GNERo
Me-ramente lgico,
cuyas distinciones
s,lo in-
.
olcan
ofcrenclaa
Dpls.
Meramente metalsi-
Rcal, cuyas diferen-
I
ca. donde se da Ia
cias son modi,ca-
)
honogeneidad.
ciones;
a eabr,
j
Fsic. oue constituve
Mat er i a
. L. . . , . . . . . . . .
|
, - " * a* homos-
!
ea slida-
Yo no he ledo Ia segunda
carta dl autor al obisDo.
l-a contestacin
del
prelado
o roza siqriea el ""oriio dcl
pensamiento
de Ia mateia. Pero la rplica de nuoahd au-
tor a^esta. sgunda. contestacin
vrelvi sobre dicho pun-
to. <Dio
(dice
en la pg.
397,Ixrco
mas o mnos con ea,
tas palabras)
concede
a Ia mateb las
propiedadec
v Der-
feccionee que
Ie placen;
a algunas
paites-de
ella slo lcs
concede- movimiento; pero
a Ias plantas
les ha dotado
de propiedade
vgtativas y
a los animales de cualida-
des eensitivas.
Muchos de los que piensan
con nosotros
retroceden cuando e
quiee
dar un
so ms v se Ies dice
que
Dios puede
haber dotado a la materia de-oensamien-
to, ra:in y voluntad,
como si de este modo fese neqada
la esncia de la materia.
Pra
pobarlo
alesan
que
el
"oen-
samiento- y.la
razn
no eatn omprendido-s cn'la
e8ncia
qe
la marera, lo querno qurcf
dcr nada, porque
tampo_
co e movrmlento y Ia vtda eartrah en 8u concDto, Ade_
ms dicen que
no se comprende
c6mo la matia puedc
] ' . , '
f ,
l
-
PREF^qb 25
t s'
s.
[-
pcnsar. Pero nrcgtra comprcnsin no eq la.mcdida
jcl
po-
f,-
iler de Dio,r A etc
popsito
aducc
(Dc.
99) el eiem-
-
plo
de la fucrza dc atrcciBn dc le rnateriir.
-v
esDccil;cn-
F
ie en la p-rg.
,108,
e4 do4de ha'bla
&
la rcpioca
gravi-
i
tacin di lai ta dcscubierta
por
Kant cn Ia fot-a "n-
tes inicad
por
m. corfeeando
qu
nunca sabrcmos cl
.
poqu.
Eato
-equivalc
cn d fondo volver a la llarnadas
+,
ctalilades ocultas. o meior dicho inexplicablcs. Aadc
I
l en la prg.
,l0l
qrrc
uad4
-es
ms a
propioito para robua-
*t.
tecer loe argumentos dc los
cscptico^s
gue el negar.lo quc
f
H#,iffi'IElT',i:i 5*Y;.fl5# ?8i'SXff ,
,i,
-
quc.
como
qer_a que
las d,os su.tadcias, la material y la
'tf.
inmatcrial,
puedco
aer concebidas cn eu sencia Dura sr
iTf
iingtu
qo dc actividad, de.Di.os dpgn{e el cbrceder
.:
iato a la una como a la otra la tacultad de
penaar,
con
I: lo
cqa] ap,rovepha la conceein dc su connincante de quc
!i;
.
.!oe
animalcs poeoen se4 aciones,
pro
no pooecn ninguna
.
i
'
.
.
sultncia inmaterial. El a6rma
quc
la libertad, la con-
,;li
cjenci,a
{ns.
406),v,la facultad de-disrar
(gg.
409) pue-
:
qD
Eerrea COnG,e(UflAS a ra malrra. O a ra mAterta en
.
cualto tal, sino cocebida cmo dotada v cniuecida
por
el
poder
divino, Finalmente, aduce en la.pg.'434 la
obgcrvacron de un vtalro tan
Dresttglo6o
y percprcaz
corno
':6i
;
M. de la loube:
::g"l :1,"l
l. pa{airos
en. Oiente
':'
,
*
'
Cren'It la UmonalOao Ol alma stn cleer n au lnma-
. : ) -
t er i al i dad.
, i
'
Antes dc cxponer
yo
mi opinin sobrc eete
punto quie-
':,-;
.
"
ro decir
gue,
coho nusho auior con6eea, tan diifcil ee ex-
,"f
.-
plica
la selacin en la mateia
Do
mdic mecnicos
i, +l-
tomo
!a
razn. Reconozco, efectivimente, que no poque
'e--
,
no corrtpcndamos una cosa hemo de nec"t'l";
pero
aa-
;l
d que
-teaernoo
el derecho de negar aqriello
qe (por
lo
4
'i'
-
-en'* cn cl
prden
natural de las c-oeas)'e8 abslutamente
i:i;i
:
incomprcn-sible e inexplicable. Tambin eostenso la afir-
-.:'
i.
mcin de que las suitancias
(materialee
o inrateriales)
lr
;,;
'l'
,
'9
puedcn
ser complendidas en toda
gu
esencia sin acti-
r'
"r

vidd.
porqqe
la ictividad coresponde en cencral a la
.
t'
:ii
4e.4ci.-{e
la suetanci, y que,
nalmente, l conceptoa
"
;,; dc las ciaturas ns
p,reden'ser
la medida del
poder
de
''
'
'
.Dio;
Dero
que
sus facultades intelectuales v su
poder
de
'
:
conbein ionstituven. sin embarlo. la medid del
po-
'
,
L"
dcr &; la naturalcza-en cuanto todo'lo ouc es conforme al
,
.
ordcn natural
puede
eer comprendido
y
entendido
por
las
ariaturas.
- . - . . " , . . , 1. , , , 4i
it:.
El
que
conozc iri sistma echa & Yer
que yo no
oucdo iuscibir tdas laE afimaciones dc le de excelen-
ies autos. cuva discusi6n ca tan tica en cncazas.
Pa-
comprendene
claramsnte debe ate
todo tenerse en
cuena
-que
las modificaciones
quc
convicDr natwalmen-
t
te v sin rodisios,
al suieto, debn coEdtu;
liriitaciones
o
d"i"i"cibrs e un
gnero real
;
ea decir, dc rma esencia
orisinaiamente con-stante
y
absoluta. Pues lc 6losofos
disiingrrcn n eate
punto ls cualidadc! & ma esecia
,
absoluta,
y esta
'esencia
migra, as- cmo c sabc
qrrc ta-
mao. 6rura v
movimiento son edtcc!c
dcrcmia-
ciones limitativae de los cuerpos. Es cvidcrrc
qw
rma Ii'
mitacin de la extensin
da
o
esultado
"'''
crcrmira-
da 6gura,
y que la_ variacin de csta 6gura m cs otra c6
oue movimiento. Y siempe
qrrc
enconEarD(E rD cual-
dad cn un suieto
podemos
admir
qrre
si - @icra
la
naturaleza de dico suiao
y
de dicla culiLd - coq-
rendera c6tno de Ia naturilcza dcl sito - dcdrrcc Ia
iual,idad. Por eso, en el orden natrral & h ces
(mila-
sros aparte). no depende del\bitrio de Db
e
las sug-
Iancia" i"nean esta o aquella cualidad,
y
lo lcr debere-
mos atibuir aouellae
qu
les sea naturrlc; cs decir,
que
sc
puedan
deducir natualmente dc s
r'r-l'-.
As
dcberns admitir
que
la materia no
pocc pc
l ueocio-
nada fuerza dc atraccin ni sc
pulc
-o"ct . hea cu-
va. Dorque no ee
posible
compeuder coo
pocdc
sccde
esto. mitntras
que
aquello
qe
cs natr[al ; dc
p.dcr
comprender
fcilmen cuando s
pcocfa
a
Ia
profr-
dae ;bEcuridades de las cosas. E;ta iHiri6o eme lo
que
es natural
y
comprensible
y
lo
quc
cs ialicabb
y
nrodieioso resullve todas las dicultad. Si c
paide
ie "l. .."r.-os en alqo
peo que.la.E
cualidtdes cul-
tag. Duea nqarernos
di li6losoHa
v
d h r@D abrie-
do.
por
mediJde un oscuro sisteom, ln
portilLo
a la
pere-
ra v la isnorancia. v admitiendo. no slo cualidader
gue
nos son tesconocids
(pues
de rT hay m"ct''")' sino
oopiedades oue el mi
poderoco
cgpiritu, arm asistido
bor'todo el
pder
divino,- no consgu eorcnder,
pu3
seran o milsrosas o absurdas. Y tambin sa absudo
oue Dios hicise milasros todos los as'
pr.g
cca ociosa
hiptesi destuira tato nuestro saber,
que
sieoprc bus-
ci rarones. v
la sabidura dina
que
laa $minisua.
Por lo one se refiere ahora al
pensaniento,
es induda-
ble.
v el
ato lo reconoce ms d utra Yqz,
(Fre
no puede
"o ,rrr" modificacin comprensible
de la maicria, l cual
L
l.
ragFcro
' .
,27
I
?..
?
ptrrnanece
cnccnada eu ecrcia,
y
alo
por
ata
puede
:. Glpllcarsc; ea dcr,,qrrc el rcr
quc
prn8a
y que
8rcnle no
-
.-
pud
sef uta maqruna como rn reloJ o un moltrro
y que
no podcmos
crcr
que
el tama, la 6e1rra,
y
el movimien-
.-
to, por s aoloa,
produzcan
r mcnismo
leneante,
ni si-
it
quiera
meramentc ensible
que
caase de funcionar tan
pronto
como la mriouina e dscomousiegc. Ppr consi-
iuiente,
el
pcnear y
l entir no .on.,icrctr a la naturale-
za de I matria.
y
alo
pr
do caminoo
puede
euceder
.
sto : o bicn. ""-i,. D reuna a la matdia una eustan-
cia en cuya clncia entre cl oeneamicnto. o i.n oo.o,r"
Dios coneda el
pensamicnto
a la materia
por
mio'd"
..
un milacro. En eite
punto
vo'sov enteramente de la
opi-
'.i'
nin- de-lo cartesia;oe. con la diferencia de
que
la x-
:.
tiendo a los aimals, de loe cuales creo icualr;nte
que
,n,'-
poeoen
eensacin
y (cn
sentido estricto) alira inmateri'al,
'T
ian indegtuctiblc i imp"t cedaa como ios tomos de Epi-
ji',,
curo
y
de Gassndo. Los cartesianos,
por
el contaio, a
f.-
, cauaa- de sus
pmleiidadeg
eobre el alma de los animalcs
--,i+
. y
de su ignoniia acerca del deetino de estas almaE en
caeo de
perduracin (puea
no haban observa&r
que
cl
animal ntero ae oonqcrva en
proporciones
reducidas), se
;
,
vieror foizdoo a rrcgar la eensacin a aqulloa contra to'
da verosimilitud v co,-ntra la ooinin de loe hombres. Pero
1 si alguien eootuviis
q.re Dio poda
coceder la facultad
de penrar a. uaa mquina dispueeta para este 6n de te-
mano, contestaa
yo que
si esto
gucdiese
y
Dios conce-
dies a
la mrquina esta facultad, sin dotala a la vez de
. :
. . . , .
, '
' "
;
una suelancia,
qrrc
fueee sujeto
y
soporta de egta facultad
. . ..
'
(en
el aentido
_4
-qu y9
comprendo
_esta -expreain)----es
dcci. sin aadirla un alma
inmaterial-, la materia
por
-
cste hccho
gera
eltada de su
propia
naturaleza
pqra
re-
cibir una facultd de
que po
s mina no es susceptible
:
l cul era alco smeiante a lo
que
alcunos escolsticos
afirmn de
que-Dos
cnaltece al fueco itrl
punto, qu
le
hace
&pz
de abraar cspritus divoiciados de la mateia,
lo
qtrc,
cfectivanente, sera un milagro. En suma :
que la
afrmacin de
quo
la materia
piensa,
slo
puede
sostene8e
incerametrte o atribuvndola un alma imoerecedera. o
admitierdo un milagro
por
l
que la inmoridad del al-
' l
: ,
'
. l
F- '
ma s dduzc del rd naturil de las cosae. en cuanto
A,' ,
su detruccin elo en vitud de un
grodigio,
1
sea
9l
au deEuuccron aoo en vtud de un
pfodrgo.
va sea el
cnaltecimiento de la mateia.
yq
s.. "l anio-uiliiinto de
las almas,
pueda
afirrrrrse. Pes, en efecto, sabemos
que
el
poder
d Dios
puede hacer que mrestas almas mue-
".
--".jx;i{ar'
}afdiL
ranr. aun icndo inrratcrialea, es deir, au icodo inmor'
talcs por naturaleza,
porgrrc- ticne rnedia
Plr
dcstrqir-
laa,
Ahor bien; egta verdad de l'j innctali&d &l
.alma
es sin duda d,e gan importancia. Prer, obc todo-en los
tirrrpos n
qw-vivimoi,
en
que la ryClcir
y el mila-
gro
no son acptados
por
todoe, es mrrcho nir til
para
Ia rcligin
y la'moal demoetrr
que la.r ahar ron
por su
natualeza rnmortaleE,
gue
atrrmar
qrE
ao mortalcr
Irc
Da-
turaleza,
po que
no mueren cn vittrd de r.m mralloso
acaeo fundado cn la miaericordia dc Dioo. Dedc hre mu-
cho tiernpo
paaan por
sospechcoc
(y
oo tio rezn) aquc-
llos
que
niegan la religin natural
y lo quilco dcri todo
a la revclacin. como si la razn no no cnscac nada
sobre eetae coes, Pero nrc8to antot no
pertcoccc
a ello,
oues l tiene
por
lectima la
prueba
dJ la exi*ecia de
D*
y
r""on&. "oito mty iercmil la inmatcrialidad
de las almas. oue debe
poe;r
Dara oeotros una certidum-
be e1
9l
ord moal;'de aq,i.q,-
yo
3pre tanto de su
arncrrdad como de au
gagz
lDaetuo,
que
suscnblra la
doctrina pxpueata
por
m tai fu&menui en una filosofa
i
.*i.".ti'"t"1 O. l.';;;;;, ;;
yo "-o
podramos
i :,
evitar los errores de los sioDara-corno
por ejemplo
't:
!,
la r,filosofa mooaica de F:luddr-, grre cryligrn lodos los
fen6menos srrcillimcntc Do u miheto de Dos. o de la
;b;;Til;ii; d" "i5fiid"--;Hdip-
J"l p""".,
que
en el ambiente dc su dglo eohq
iu*i6c.da,
pcro que
hov es despraiad
iu*ameutc.
En ella
ae
inreataba
e-
plitar
los fctneros
por
nrcdio & ciertas. cualidadet o
..
facultadeg o6cuab iantcr a cicrtos dcrrni,oa o cobl.
do caoaces de hacer todo lo
quc
s les mandara. Erto ct. ,.
;
alcolumnte como ei log relbjcs de bolsillo tuvieqpn la i
faculfad dc marca lab horaa sin necesidad de rueda, o
r .
j.
como si loE motinoe moliegn el
grano por una <,facultad
"
.
j
de molerrr. sin nada
qu
E
parcis
a na
piedra
de mo'
lino. Por lo
que
se r"fi"." " la
dificultad
de algunoa pue- .
. i
blos
paa
concebir una'sustancia inmaterial, elta dificul-
'
tl.':
tad cesara,
por lo mcnos l
gran prt?,
ei no se erigrccc
;
sustanciag sparadas completamnte de la matera,
qu
:
creo
que
jam?s
han exietiio ente los Bres cteados.
',',
' i
L I B R O
P R I A T E B O
De las ideas innalas
CAPITULO I
DE SI HAY PRINCIPIOS NATIVOS EN EL ESPRITU HUMO
| . i . . . . - -
'
v.
'rlBrz
20 c. v. LEBNrz
tn y
en france, lo que
contribuye mayomnte a la difu-
sin de tan provcchoso
libro. Yo, por
rni parte, debo con-
sar
qu
su lectura y
laa cronvcr8acrones coD au autor me
han ido de.
san
utilidad. Con ste habl en l-.ondes v
alguna vez en O.t""
, en casa\ de Mvladv Masham - l
diEtiDe-uida hija del clebre Cudworth, el
crar
6lofo
v
telogo i?gls, y que
ha hercdado del autor del Sgstme
intelletuel
-r.r
esritu eepeculativo y-
su
_a-6cin
a las altas
investigacionea,
como cs
prueba
de ello la amistad
que
sostiene con el autor del tratado rcfcdo-
Tambin he ledo con
placer
la ddea orrc del
autor hace una dma
_
muy erudita y
caftrihal
1l)
contra,algunoa de los sabios que
le han impugoado.
F,''
general,
el autor s lncllna
pretetntemfit
al istna d
Gagendo,
que
nl fondo
s'el de Democrito. Cree en el
espacio vaco
y
en los tomos, as colno
que
la materia
es susceptible de
pensamiento
;
que
no hay idcas
inetas
;
quc
nuestro espritu es una labala rqsa, y qrrc
no
piensa
constantmente. Tambin
parece
inclinado a sucriti en
parte
las objeciones
que
Gaseendo hace a Der-aes
l2).
Ha enriquccido y tobugtecido cst sisterna
con o.., .io-
Eaa
y
excelntes obeervacioncs,
y
no dudo va
qre
de aho-
a en adelante nustro autor ha"a al"ato.o ^ .to.i"
.
de6nitiva sobre sus adversarioa loe peipatticc y
los car-
tesianos. Por eetas razona, os aconai orc lcg este li-
bro, en caso de que no lo hayis
\echb
yi, y
si lo habeis
hecho, os rugo que
me manifeatie vuestra ophia sobre
l mrsmo.
Teonuo.-Gande
ee mi egocijo
por
vcroa
ya
dc vuel-
ta trag de tan larga
augencia,
-des-pus
dc haer euelto
felizncnte vuesttoi importantes nelocios, gozando
dc-
ple-
na salud
y
recordando
giempre
nuectra anticua amistad
y
dedicando siempre el mismo cclo
po
la iivctiqacin
de las me importates vedades. A ni me rucd lo mis-
mo, y co
(si
no me ciega el amor propio) halxir hcnho
grandes
prog_eeos
en e-Ete
punto, y
aua
qui
maybrca
qu
lo8 vustro8. t-s verdad
que yo
lo ncclitaba ms ore voe.
pues
ibais delante de mf. Vos estabais m famili-arizado
con los lsofos eapcculativos,-mientrae que yo
mootraba
ma8 lncnnacron por
la moal. rro cada vcz mc voy con-
, . 1' Jt r t
" 1.
,
. | \
(1)
Caterttr6 Cakburu, A Dottce ol. t[. Loc]61a Esy ot E n-
dertrdl8, r?0e.
(2)
V. De8cat6. .MdlttloDE
dc prims
Dl
osoplrlo!, ObJstoQs
qui.
I{,EVO TMTADO SOBRE EL ENTXNDIMIENTO I{IMAN
?I
vencieudo
ms de la ftxirza oue recibe la moal de loe
pricipios
aecntadoe
Dor
los
crandes
6laofos, El estudio
ile st:oE, mc ha conucido. a- nuevas conclusioes. As.
prree,
ha.de. eer-
gran placer. para
noaotroe
-c-ambiar'ipp1e-
iones rcbrd nuestras actualea opiniones. Y ante t<ido-de-
bo confesos orrc va no aov c'drtesiano v ou me hao
bo confesbros orrc va no sov crtesiano
y
oue me hallo
me disianciad
q.
orrnci de vuestro
-Gaendo,
cuyo
me distanciado
que
nunca de vuestro Gasendo, cuyo
saber
y
merecimicntos no dejo de ieconocer por
esto. He
encontado u[ nuevo sistena, dl cual me hb informado
en
paite po
las reviatag cieirtfrcae de Pars, Lcipc v
n Darte
por
las revrataa crenthcas de Pars. l-,rDz;c
y
Holanda
i
po
el admirable diccionario de Bayle
(a;t.
R;-
en
pate por
las reviatae
Holanda i oo el admirabl
de Pars, l*ipg y
io de Bavle lart. Ro-
rarius), G'racias
4
l greo ver ahora la eeencia
{e
las co-
colbticos con loa modernoe- v
inoal ion la razn. To-" loi
.
y
leu[mr]ntoa I veo, Ialnolen
Que
cntido racional a la doctrina dt
.ldophle do Cdechn I, 905.
(D
V. C8dtr!, D6 slbttsto
(1@);
Csmpsells, De ss rrm.et ms-
!L
ltbri IY, Pr8qcol, 1f20. .I,os
opsscul phtlosophicr
de la coDdsa OoDs,
y ,parcleon
@ 1890.
Eto una asombroaa scncillz
y
uniformidad
: as
que pue-
di
decirse
que
todo es lo mismo segn loa difeentes
ga-
-
do de oerfeccin. Ahora comorend"o lo
que
Platn en"tn-
:
-
'
d"
.,r.'ttdo "onsideraba la maie.ia .orr,o',rn ser icomple-
i. lo-y
cambiante, y ld
9ue
quea.
decir Aristteles
con
su
(ntelqula,),
v
lo
qu
Qule clecrr aauella DromEa de otra
-
da
qe
,
segn Plin, l mismo' Dem'cito hizo
(l).
I
Cunta razn tenan los escDticoE cuando se declaraban
ontra los entidos. r' en ou sntido
puede
decirse real-
'
mentc, conforme a l opiiin de Desrtes.
que
los anl-
male eon autmatas, mientras
qr
Dor otro lado asicnaba

los hombree. en amona con-la opinin ceneral.-alma
'y
renimientoa I Veo, tambi que
se dcbJ conceder un
'y
reu[mr]nroa I veo, rarnolen
que
ae ocDe conceoer un
cntido racional a la doctrina dt aouellos oue atribuven
a todas las cosas vida
y percepcin.'
como lt hacen Gt-
&n
(2),
Cmpanella, y-mejor
ue
elloe, la difunta conde-
a de Connaway,
adeta de Platn.
y
nuestro llorado ami,
go
Franz Mecuriue van Hplmont,
lue
por
lo dems se
_
tr)
V. Plinto,
glstols
tulls lILt,5, 189i pars
ms alEtalleB TeUer,
pht-
. ,
: i .
t ,
.
_'
, t
,
: .
t
:l
c. x,
I FTBNIZ
7?
.muestra
bastante ogcuro en sui incomprnsiblee v Daa-
,
rr
djicas opiniones, al icual
que
Eu tambir difuto ainico
Enriq'f Moro, Veo
cue
lai leyea de la naturaleta,
qie
antee
dg
la aparicin & este libio eran e
gra.n parte des-
conocida.s, tierrcn
principios
v orccres
quc
trascienden de
lo matcriai,.ei bi.i tdo'* tuli ".rdi-*--*"i;;
, .
En eate ltimo
punto
los escritor3 piitulistas citados.
y
aun los cartesianoa, se han qvoc;do co u
.Aoril..
;
al creer
quc
las sustanciag iun-aleriales on las
que'iir-
primen,
si no la fuerza,
por
lo menor la dieccin
o des-
I
tino de los movimiento coporaleg. Sce[ l r.cvo siste-
ma,
por,
el contrario, las alrnas y loa iucrpos aiguea sus
l
proplas
lelr, ro qu
no mp-td grrc
cn to Dcc6arro ae ob-
I
dezcan mutuamente. Por ltim. ncditaDdo cce Eiltma
he vistb.que el.hccho de guc los;-i'n'ls tngan tambin i
anma e rmprsronea snslblca ro !c oDon e mana al-
guna
a la lmnortalidad del alr hrm".a,
v arn
pucdc
..:+,'
'
ilecirse que
ada lray
m& apropiado a demstra nueF
.
J
inmortalidad que
la'idoa d" q
bd* las alrnas son im-
perecederas (morte
carent ananrrc), sin
que por
eato ha-
N
yamos
de caer cn Ia transrnigracirn d las almas,
pues
no
')
alo stas, ino tambin loc
'rimles,
ven, sienten
y
]
obran. Esio succdc riemprc
y
o tods
pates
como ent
noaotroa, conlorme a lo qrc-lbvo
dicho, silo
que
los es-

tados d loe animals so mt o trlcrnr


perfecioe y
de"-
i
arrolladoe, ein
que
neceaitemc admitir uca alms se.
;;;;d";
: "li.ip.", "i'" ""."r.", .r.,-";;";
:.i
posible,
espritu
pro.
a rtaar & nuuoa rqac. orrc
'l
.i',,
l,'-n' ""
"lJ"iTi:i*ll"l,*luE
.,
.:,'
;
i*."p""t"'i.id". a";iJ;;;'"b",'rd;l; id;d" ;;",
'
:
cio vclo
y
de loe tomos:
cro no a carsa dcl soGsina
;;;"1;;:d;"-;''""fi;;ii"itTJa3.iJfi;,
J
dc cucrpo con la idca de crteni n. Crco
que
criste
_un ;
or&n
y
una armona rmiveralcr
quc
excedtn a todo-lo
'i
que
ae ha imaginado hat hoy
;
la matcria se encuntra
;
constantcment en vla dc orEanizacin; nada exiate cn
..I
vano, nada es estril ni indifentc, nada uniforme, todo

vatio,
pero
cn orden, y
aunque la imaginacin e ebcle b
',.
concebirlo. cxiste ur comnenetracidn ilc todas v cada
:
una de la partes
del univirso, cada una de laa-cuale
conEtituyc una unidad suctancial oue reDrrenta la unidad
:
del univeso dcede u
Dunto
d vista difcentc. -'e*""
;-i.i"5-'til"iiJ" b";.; he corn- ]
perdido
meior los coDcpto!, idea o vcrdades, Compren-
i
do ahoa bien lo
que
aig;niGca una idca veradcra, clara
]
- i
:1
I
t,l
. 1
I
,.
.1
_
..----
; ;-
-
;:
ir(,lllrrs, 5u r <cr
;
-
r
-.
Fu-.-Ya me
ponis
cn criosidad
por'conocer
todas
.
cag cosas idmirbls;
pro
me
patu"e
"ro demasiado
.=
brreno
pata que yo ptrcd
creerlo fcilmente. Sin embar-
NTJEVO
TRATAI'O SOBIE
L,ENISNTUMIENTO HMANO
33
y
dicinta,
y
pi
e acccrio cmploa est
palaba,
adccua-
da. Comprendo Io.
sr soo lai vcrdadee orimarias v los
axiorra vedederoe. la distinci 6n-ntre la verdad ne-
cc lihro dc los aunto
qr
e
n@otos nci intereaan. v
eobe todo del arliis de rcstar idas y
dc nueetrc c
ccsariar
y
lar contingcnter o de hecho, el epleo de la
razh en loc-h@brcE y
laa iagcrencias dc loe-animale,
qrc
slo c ua ornbr dc aoulla. En ua
nlbra. oa
rnatvillab
cuardo oigia tod lo qrrc tego qrc
dcciroe,
con lo
qu
se eatza cl cdoerDrnto de la
crandza v la
sabidur ile Dioc, Puer no
prrcdo
oculta,
ya quj
no
tcngo
ninga
,scccto
para
vos, cun penoEado
estoy dc
adnracon
y
tal
pudo
epretar
'e8ta
Daltbral dc anor Dor
el Suprcoo Auto de tod-a la coei v b;zas.
.ois
dc habcr sto
qu
la
perfecciin q"
&t" iatema dacu-
ble sobrepuja a iodo l
que
haeea-ahora ha concebido el
pcuramicnio
hrrrao. Recorde
su ants andaba vo
uy.
iu.li'.dos
accptar cirto asDctos dl cspinosismo.
Cge
*rlg
atribuyc a Dio un podd
in6nito rin
-perfggcin
!f,.
ni rah&ria,

que.rnenoepriciando la invcatiiacin de
#..
,
hs carac filr lo denvaoa m<ro de ua cga neccsidad.
F
Peo loa nrrcvos
puntos
de vieta quc
he alcaado han cu-
ts.
ftdo ru rrcri d cstoa rotea,
y
rroy me cbmplazco en
G-..'
tora el no*nc de TeGlo
(l).
Hc ledo el libio de aquel
Fj
dcbrc ingls de
qrrc
oa he hablado. [-c estimo muho
lFi ,
,
porqtrc
}re haado
e l mrrcho bueno
;
pero
creo
que
dc-
:t
,{
. berno paranc de us idas cuando gtas aparecen de-
-i
-
nalado c*cchas,
y
rebajan no elo la coirdicin del
!
"
.
bomb're,
gio
la del univro.
go,
erpcro
qrrc
di tantaa coaaa mrvas con
que pensis
ob-
ccquiarme.
elguna-r
de ellae srn realidads. En este cai
eo, contad conmigo. Sabis que aoy naturalmente incli-
nado a rendigre a la razn
y que
n oomplazo en lla-
'osne
Filalcu
(2).
Sirvmoiro, si o
panecd,
de estos
'ainbre,
qoe
tdr
qnpaentados
estn. Podenoe haccr una
p4reba, pucs y que voa habis ledo el libro del clebre
ilgl- que_a
m tanto m
gda. y pusto que
l trata en
' ' . :
.
. ___
r r . . , . ,
'
..i{). do
nsb.B$t68ss
qqF
lD
'
mlht; de Dte6.
(N,
IJ:
.)
.i..q
.Ds.dog
pafoblss grtqgas qr
stgrtfc,tr : nf8o da t vefd.,JN,,Td
. !
li!
h
[ i ,
F. :
L
i
l
t j .
. i

'l
i , ,
'[.
i .
' .
nocimicto,.lo
rna coto
acr eeguir
el hilo de ese libro
v
ver
p
qc
voa tenr que
advertir
sotxe
1.
j
rp.-*pto
vucatra
pr<ipoeicin.
Aqu
csi el libro.
I
r.. rrl.---k
he ledo
tan
atntarntc, que
hasta
.
conrervo
en
la
memoria
erpreaionee
d;-.d;';;i;
rrcIannte.
fo lo tanto,
lo ei contadas
ocasion ten_
g.
flnot
qe,
cqhar- mano
dcl texto.
Hblareuroo primeo
ocl orgU ct laa.rdcaa
o concpto,
flibro
primcr):
lue_
Fl,o: {."
dtrcentes
claes de ideas
flibro-scgundd; de
ra paraDras
de.que
noa srvmos paa .8u
e&rcsi
f libro
6tceror,.y
hnalmerte,
dc los conocimientoc y
verdades
qu!.g,c:agui
8c !guen (hbto.
Cuartd,
qre
or
-citrto
_
etta ulna pat
la que
rs no dotenca.
-
.En lo que.se
efire
al origcn de iricgtr,
idcas_ cco
con
r?
eacritor.y
con otros
mucho
sabios q*;-;;
DtE, ssln tycgo, ver.
smoE; dmostra qc
o ! Docsi-
a9.y que.
los. hombrcs
pudel.adquirir
todc
g
conoci_
frfif
En nce:rdad
dcl corcurso
de ninguni
impresi,n
. Teo.-Bien
g?bis, Filaletes, que
de largo
ticmpo soy
yo
de otra. opru-n,
qu siempre
he credo
co L idba ii_
nata d loE, atrEnada por
DescarteE, y qrrc
lo io sien_
F,
y poI
c{t{rsguldrt, qu
creo tambin
en aa id.."
laBta
g lo
pueden prdvenir
de los
scntidc.
Al oe_
rt, ercd
al nevo Eistcrna
voy yo
mrr all.
y
hiata
creo qu
todoa lol prensamieatos
y
iJti.'.;"."-&
,l
alha po.vrnen
d
iu
propio
fondo y
no de la
imoresio_
n8
sn!rbl8, comd ya
veir.
Mae, por
el morncnL,
de_
,cm(E
a un qdo,
Eta cutin y
acq*mos qre
cu cicrto
modo lo8 sldos
.cxtioa aon,
cn patc,;b
cru dc
roqoa
nuesroa pnEamrentos.
t_xaircrrc.
en
ou ulcdi_
da, aun dnto dl
uevo sistma (n
cuaato
co:hrbl
&
la_ rmprearn.
dl cuerpo,
aobrc
el akns, como- lo "ocui,oqi.
,.
ct
Lo,pnlco hablen,_y-
con derecho
cuando
e diigr
a los dma8
,hombts,
dcl-movimicnto
del aol), re debc
u_
.. .
G, V" ItBNtz
{e
elle+.
-
{ii:t
;a;;"-1;;;'tor
para.
que
ro gue
llamamoe
pr-ipgipt* i"atg" """
*- ";J;,;;;
miamos prejuicioa
y que
cdunimoa
a .ll.;;;i?;;
r anorrarnoa la tatrga
ds
nli2166;
y
cste abugo a el
r ahorrane la
fqisa
a" ."izarU"_;-
l-t
quc
.hja
despprrad,o
.Ju
celo "-r diti, ;;";.--t
.
(Er.fo
combhth la oereza w urrrf,iolil-J l- -^,,-tt-
$rrcfo
combhth la pcreza
y
euperficialidad
de aquelloc
, /
NUEVO ITATAD SOBCIE' EN1ENDIMENTO HUMANO 35,
qrrc,
bajo el
prctcto'&
la idea innataa
y
dc lae vrda-
dcs imprcrae por l aatwaleza en nueatro eapritu,
y
a laa
cua.les comlcridl
gratuitdrrcnte
nueatro aaentimiento,
n se oaicrco toi el trabaio de ardliza v deourar lae
frentea, la cqL&cricia
y
la ceitaa de eetos cnocimientc.
En csto soy & cu opinin
y voy an ms lejos" Yo dcsea-
a
que
Ro"Dsica
}rnitc
alcuno a nultro anligis. oue
e disc.r-'de todo loe f-mr'ros.
giemori
oue sc ouc-
da,
v'ctti
todos los ariomaa
que
io son funaancniales
frrcsr dcrrio6ttrdos o ae abrir csmino a cu'dmo8tra-
ci,r;ili tcner ci cri'enta la oinin de loa hornbree a
gu
arintimi,edto. Esto ca ms
p-rovechoso
d lo ou sc ce.
Mri crco orc el brtor s ha eiado llevar dc clo v ha
ilo m r[ dc lo
qrc
deba. A mi
juicio
no ha diecmido
1.
-cfr.ign
de la vcdadbg cceariae del
crnprics
procedcntcs
de .l eroeriencid
cod trnb-en de nrstas repr&ntacio-
neg confuat Yo aieco.
prcs.
lo ore vo
presentis
como
'hccho
cicto; a eab; r
gue
todoe'nucstr conocimier*og
pu:edb
cr alcanzado sin neccoidd de ideas innatas. v
ya
"enegro
qui
de nosotros dos t en lo cierto.
$
2. Fn.-Ya lo vcrernoe. Os concedo, querido
Telo,
qe
no hgv opinin ms gencralmente-
admitida
.
q
h dJ
gtre
exiaten ciertos
prinipios
sobre.lo cuales
todo los hombs cstrn de acuerdo,
por
lo cual son lla-
,
mador concgptos iomucs
(xo'.vai w,'roll
;
de aqu infie-
rcn
qrrc
eEtos.
prrncipios
aon impresiones que rac-en con
, nucstra alma,
'r
-
quando
fuesc verdad
qu
atoa
principios
son aceptadoa
'!
.. por
todo d mundo, es unanimldad no deostrarh
que
'
l
xin innto. er cuanto ee
puedc
dsnostar
que
lo" hom-
.
'b
hsn llcgado a elta unanimida por
otro camino.
:' .'
,
.
$
{.-.Pero
c
p
;
tal unanimidad no,exisre. ni si.
<iuira er lo
qrc
ee e$ere a aquel clcbrc
principio
eeDG,
cul-tivo
(p,r-
d" loc prr6cticoe
-no
hay qre labla;) de
{u
.
todo lo
gu
c!, r,
y-qu
: rmpoebl- que
algo sea y
do
. ,ca a ra vcr, prrca
ato6
pnncrpoa
no son nl
gtqurara
co,
qpqidos
dc ua gan
pa{c
+l
gnero
hureno, que
al co-
erlos lio tendrr
gin
duda
por
verdade recearias.
:'
TFO.-Yo fundo la certeza de los
principios
inna-
.
te, no cn la unanimidad general
con
qu
eon ;ptados,
'nca
y .oe
hc diclo, Filaleles,
qre
e i opinin ie dbe
trta dc ihmostrar todoa los aiioms
qrrc
no ao fund-

36
c, v.. LEsNIz
mentales
(l).
Tambin hay
que
tcner n crcta
qrrc algu-
nas vecee l
general unanimidad,
que no siempre,es cons-
tant. Dude
proc4dr
dc tadlcroDct muy rtnddag
80'
bt. il i.nc"
humano, como el us del tabacor
gue en
menos e un aiclo E
propag por
casi todas }as nrcionee,
si bien alcungslnsulaes,
qne
tto conocen el frrego, no le
han
podib
adopta. As tambin algunoe sabios,
por
eiemulo los telocoe de la scta d Arniio, han credo
oue el conocimienio
de Dios
procede
de una tradicin muy
ntieua v muv extendida, v vo
me iclio a ccc, efecti-
-vamlnte, que
h enseanzi
puede
erplicar
y
ju4i6c
ta!
conocimiento, Tambin
pareoe
ser
quc la laturalza'
por
s misma, nos inclina, aun ain habc rocibido istrui-in
algunq, a
-este
conocimiento,
pru las maravillas
del uni'
verso noE hacen
pensar
en un
Podr
tuPremo.- Jc-sabe d
un nio,
gordomudo
de nacimieto,
que adoraba a la
luna. v hav
puebloe que
temn a ciertos
poderea invisi
blcs
i;
qul
fo hayan imitado,
que
se sepa, de otros
prrc-
blos. Cono,
querido Filaletc,
qre esto no es an la'
idea de Dos tal como hoy la
pceemos
;
mas no por eso
se ouede necar oue esta id r eu el fondo de nuestra
alnia, sin
qri.,
.-o
ya
vermos,
proceda del exterior,
y
que
lag leyes divinas estn cn
Part
impresas en nustra
ilma en forma de dispoaicioncs hrakE o como
una es-
pccie
de instinto.
Pero estor adl
picipioo prccos de
gue
ya tendremos ocasin
.1.
haElar. Eue tato debe-
mog reconocr
que
la creencra cn un ar suprmo 9 na-
tural en el hom6re.
Y en verdad
q,
aun cuanrlo hgbi-
ramos de atribuir el
prime germen de la idea de la D-
nidad a
las eseans
tradiiionale
dc la revelacin,
sin
embargo
l facilidad con
que los hombres ace.ptan stas
enseanzas
depende de una disposicin
natural. Pcro
ya
vremod a continuacin
que lae cnseanzas erteriores
no
hacen sino despertar
lo
que ya ert latente n nosotro.
Colijo dc aqu
que la opinin
unnimc de los hombres es
un slsno. aulque
no una
prucba, de
que
existc un
pri-
tegio
-innato
y-qrrc la- pnreba corrcluycnte
de estoo
prin-
cipioe crsiste n la lmostracln
de
quc
ei certza
pro-
cede siiplemente
de lo
que hayamos en nuertro-inteior.
Y
paa
c-ontcstar
a lo
que
decs contra
la general acepta-
cin dc
'loe
dos
srandci
principioe dc 14 eapcculacin,
quc
tan firmemente stablecidos
etn, os dir
qrrc' arn cran'
(l)
Sobrp iSn
pu.Dto v6!s
.lqlmaihroBloes 1
paltlm
846rl9n
PrDcl"
plorm
Csrtls[orumr,
t.
I, P.
64
v
dgurfnt
D -
. ' , , s- . r yt A- . . *
NTJEVO TMTA.D,O SOBRE'dI] ENTEDIMIENTO HUMANO 37
do no fucran conocidos, sin embargo eeran innatoa,
por-
oue los rconocemos v acatamog en cuanto
loa tormula-
o". Poro hc de aadir
que
en el fondo todoe lgs cono-
cernoE. v oue ror eicmploin cada momento nog servimos
del
princio
ih cntrdicoi,r
sin darnos erenta de ello.
Nin;n hmbrc cs tan lerdo
que
no
perciba, en rn nego'
cio rio, la contrad,iccin en
que incurre un embustero
9uc
g'.,icre
engaarnoa. Aa,
puea, aplicamos este
princi-
pro,
arn conaderarfc expeeamnte, al mooo
que
en ro
intimenag
!l)
poseernos en
potcnci la
premiea
qtrc se su-
pnme,
dc
la cual no aolo E
preacrnde en la enuncla-
in. sino cn cl
pensamicnto.
$
5. Frr-.-*te egrprend.c lo
que
decs de esos co-
nociinientog Dotencials v
de Eu cncubrrmrnto
rnterro',
prrcs
aGrmar uc en nuegtra alma existcn verdades impre-
ias de las cuilcs no nos damoa cuenta
parce
contradic-
Tm.-Cautivo
de ese
preiuicio, no me aeombro
de
.ore
no admitis Iae idae innatae' Pero e me maralla
quc no hayis
parado mientet n
quc posemos muchos
conocimientos
de
que
no tnemoa conccncra clara, aun
cuando log aplicamos, L.a memoria los conecrva
y el re-
crerdo debe icoroducirlos. aun cuando a veces np Io ha-
"". Eto se oxpisa n franc8 con la
palaba
souueni
(dol
lan suboenit. acudir en ayuda),
pues
la rcordacin
pide
siemore un cito csfuerzo- o asieiencia. De hecho, dada
la multitrd de nueetros conocimientos, necegitamoe un
-
ocacin Dara
que
aparezcan
unoa n vez de otros,
pues es
imooeibfe recordar de
pronto
todo lo
que
sabmos.
'Fu-.-En
ao cro
re
tcnic razn,
y he de confesai
qge la a6rmacin demaiado,
general de
qle.eiempre te-
rmos DreEcntc
todaS laE vfdacla
que
estan rmpresas en
nuegtra'alma
ha sido imprerneditada
por mi parte. Pero
ms difcil os sr conteiar a la siguiente objecin.
Si d9
alcuna
propogicin
e
puede
decir
que es innata, con el
mi-rmo archo se,
nodia.
decir
que lo son todas las
pro-
Doalclonea
raclolal3.
'
Teo.-Os
lo corcedo f8pcto d todas aquellas ideas
tono.
{,
L}el grlego
Gyo'r'tla.
refloxin, seDtncla. Pars Aristtols lo
que
oa'
rsctertzs el eoUneoa'ib ie elq l, ctrcuaetsncie de suprlmirse uns d lss
predlsss,
slo 1 cs!tctr
probdbb
ate ls conclsla. SlDto los pllnclp'los
do alotrdlo sta derh luloto
contu8o8, 8ts eu carcter
probleDtlco e lo
q6
obllgs o ooltllos
pss
o descubrli le deblllddd ale ls s,r$ltscl!.
Asl le aldne:
.ua slloglBmo ssc,sdo de cletas vrlslmllitudes o corjtuas'
(Atal., p. ll,gI).
N.
dl T.)
G.
ry;
ttlBNtz

qrrc yo
oporgo a laa imireri
qtrc yo
opongo
ra
Jaa imqresiones paaajera:
fugitiv.as, as
como rapecto de las vcrdadcs
neceeiaE o racionales
que r:oro rsElrar(,ao cr rat vcfqaqea rct8arlaa
o racronaleS
que
contrapongo a lag vcrdadcs de hccho. En egte sentido de-
38
.bemos
decir grrc toda la aritmtica y
toda Ia geornetra
exratn de una marera tnnata
y potenclal
en nucsEa al-
ma, hasta cl, punto. de quc
ri
nemos
atencin a lo
que
ya -48a
enr eri esplrEu y lo ordnamoa,
pggdn(E
.actuarlo
sin ncesidad de ninguna nocin adquilida
por
la eroe-
cncia,o por la tadici. Y esto lo derost ya
Plain
ncnca o Dor la tradrcro
c*r. un difogo en el cual
en un dilogo en el cual eupon que
Scratcs, validose
dc meras
preguntas y
si ninguna enseanza,
h conduce
contruir o formar ests ciercia errierredog cn ra habi-
tacin y
aun con lo ojoe tapados,
ain
quc
laa vcr&des
cu Dara ello se necesitan lae adouiramd oor la *-nti- cu Dara ello se necesitar
do", ii
lien 9s
verdad
qu
qu para
ello se necesitan lae adqramc oor lo -nti-
{oa,
si
lien
gs verdad qu
nunca lhe"a-; a b consi-
deracin dc las ideas dc
que
aou i trata si no hubi
i
1 : ,
i
t
I
I
I
7
turaleza, no tenmos ningin pemarnieato
alr.u-acto
q't:
no E aDove en alqo sabl. auftru aea cD scDd sensl- no s apoye en algo snEible, auncnle seia c! sios sensi-
bles, com letras
-y
sonidos:
pero
"i.odo dc aJve"ti. aoe
v ;
rero
sieodo dc aJvertir
que
enne loe signoa, q-ue
aon atiarios. y las idcar r" Li'rrt
nhrguna relacin necesaria
(2).
Si lar hudh seos;bl no
fuean impreecindibles no s
prodlrcira
la amo
pre-
oatablecida entre el cuerpo
y
cI alma, de la cual
ya
tleiar
otablecida entre el cuerpo v
Ia ocadin de habla delatl^a
ya
rcgara
no obsta
oatablecida entre el cuerpo
v cl alma. de Ia cual va llesa
Ia ocasin de habla deial[adamentc- Pero cdo-no osta
(2) la espuesh d Lelbnlz a l3 obleolons de Byle
y
ol dlIogo Bobr6
l retacion ente las coss8
y
las pal6bla8.
a
en modo alguno a
que
el cgpritu aorc & rnirno laa
vedades necesariae.-Y as s-ve tambin cutr leios oucdc
llegar,sin ayuda de. ninguna cspci y
a6l"
por
rtird dc
una logrc y una artmttca naturals, como lo demrdr
aquel nio sueco
que, por
medio dc una cdrrcacin adc-
cuida. llec a hacir cfculos Drdiqiosoa de memoria. iin
saber lini eecibir. Realmnte o r:udo lleqar a la ex-
traccin de races
;
pero
na impidi: crecr
.lue
huliera
lleado realrzar eStaa oDcraconera
por
vrrtud de un nue-
vo-modo. Esto dernueta
qu
la dificultad de adouirir
conciencia de lo
oue en mrcstro.eoritu llevamoe tient di-
versos grad.os.
Hy principioa innatos corrocido de todoe
y
muy tacllE cle coflcebl; ray propoErcrones.
cuJa ver-
dad se dgacub en l
prrmc
momnto
y
mercd a las cua-
que
aqg se hata si no hubi
ramos Eto o
palpado
antes los obietoa
crrc l epresen-
tan. Pues cn virtud de una admiable d" l,^ o"-
amos eto o
Nr.rEvo r?^raDo
ryB$ +
ENrtNDrMtENTo
ruUrNo 39.
coaaa cn d alma d
q
no tcnernoa corcicnia achf|,
Dus no ailrn rccordamoa en un momlto dado todo
lo
qrrc
aabcq,pr;
pco
bs.teDmos
que
habcr, aprcodido
antca- cctroqendolaa Drvramcntc dc un mdo eDcto.
atce. coocindolas
prvidmcntc
dc un modo expcro.
Si,
puea; podemga
d"t
qtrc
l*y
d+"
cug
el alma- llcva
G 8 mtama, brcn aun nO nmoa UGgAdO a aU OOnOC-
niento,
eato
.eglo
ipiGca
quc
el a,lma
pooee la ficultad
d cdrocr droht coaa3. de cooce diohrr cocss.
Tso.--+Y oor
qr
no haba d ancr sto otra cusa,
por
eiemplo.
qi
ef dma
puede
conccr in s alio, in
ieer
-coiia
dc
que
l contioc ? Prrc dcsde Ll mo'
mento
qre
c.onccdis
que
un conocimicnto adquirido
puc-
& eata cculto en el alrna
por
medio la memoria,
por
qr
no hs.dc
poecer'la
naturaleza un doaocimiento
origi-
iario & una mancra oculta
? Todo lo
que
n una austan-
cia
qrc
rc conose a
g
misna es natural,

dbe ser tam-
bin concido derde el
primer
momento ? O
por
el con-
ttario,
uo
rer la v.grd3d
qu
una luttenciq dp
q"t
gr9.
ro
(oro
nucrtr lma)
plr*g. p"""f
PfoprcdadeE
y dl-
DolsrollcS orG lc tea mDoErbl conftoet de rula vcz ? Loa
ilatni"o" cnelan
qu
tbdos nuegtroe conocimientoa son
iecrcrdoe v oue ooi consiquicnte he vcrdd
qtrc
aporta
el alma al'niccr'cl hombil eon hrrcllg dc con&imiintoc
cprecod oue adcuiri cl hombrc en una exictcncia
pasa-
da. Pero "i. "ocn"i" caec
de
iutiGcacin, v
fiil eg
advertir
qrrc laa almaa.(admitiendo u
preexislencia), ya
cn.3us antcflorcs 6tado8,
po rcmotos que turn,
po-
een estoB coocimientoe dc ura mrca innata,
por lo
cual tendran
qge
refcrirlos a otra cistncia anterior, en
h
cual eeran irnatoa o
por
lo menoe dc cleaciin
propia.
Y
ee.tendra
queretroceder
al infinito
y
admitir la ctcni-
dad dol alma, cn cuyo caao dichoe conocimientoe seran
ntivos
o Epontnos dc Lecho,
porqe
nunca hab'ran
tsido
comicnzo. Pcro si s
qere
a6rmar
que
cada,ccta-
do antcrior cotir algo & un catado prcccdcntc,
.qrrc
rc
40 G- T" LEISNIZ
tranmite a los eiguicntcs, ac
podra
obieta ore manifres-
tarrrcntc cietgc vedade ""idente tendrao'q,rc "e. .o-
munec { todo estoe estados. Sea de ello lo
quequiera.
de
todas la laaee del alma ec
puede
dccir
qrre
iod las vgr-
dadee necesarias on innats
y
"e p,redn
dcmostrar c-on
ehmcntoe
gue
llevamos en nosotros mismoe.
ya que
no
ce
prdn
fundar cn la
experiencia como lag verdades de
hechos.

Po
qu
no
podr
habe en el alma alco de oue
nrmca s; hubse hec[ro uso ? No es ua misr"'.*" o"-
recr algo sin utilizalo
que
teer Ia facultad dc adquiri-
lo? Si as fuera, s6lo
poceeramos
aquello de
qrrc
hacemoe
uso, mientraa
qrle.
corno ee sabido, aders dc la mera
capacidad
y
dc su objcto correapondiente,
ct neoeraio a
mcnudo un egtmulo dctcrminado.
que
reeida cn la fa-
cultad o en el objeto o en arnbos a
!a'vez,
para qre
la fa-
cultad alcance su obieto
po
medio del eieicicio.
Fr-.-Por cge esiilo
bodra
llesars
L d."it ou" .n
el alma hay impresas ciertas verdar
qo"
oo .-&.-o"
ni codoceremos nunca, lo cual me
parece
also cFao.
Teo.-No vco en ello nada abgdo, ci bicu no oue-
da afirmarc
que
talB verdades
eistar- Pu6 ouditan
desarrollaree cn el.espritu, en un cgtado futuro, coas
que
en la vida
prcetr\e
-no
podemo
conocer.
Frr-.-Pre a auponieno gue haya verdades
conna-
tuales a la razn-y de que
sta o
-s.
d" clrcnta, no veo
por qu,
reapecto de su formacin, haba de cr distin-
ta de las verdades estantes que- slo ella ea capaz de co-
tloc.
Tgo.-El egpritu no lo es caoaz dc conocer estag
verdades,
gino
de descubirlas denh de s mismo. Si Elo
tuviera la facultad o la capacidad simplemente
pasiva
dc
recibir n s los conocimintos, tan vasa como li capaci-
dad de Ia ota de adquirir formas
v de-l
papel
de escribir
en l
palabras,
no sa la fuente d-e t .iia* necesarias,
como Io es scn Ia
pueba
oue he suminietrado- oueg
incontrbvetible
quc
fo scntidos no bastan oaa cohoien.
da la necesidad-de diclras verdades. v oui
por
lo ianto
el espritu tiene facultades no slo
paiva,
sino activae.
para
eacr de su sno dichas verdades, si bicn los snti-
Joe si requieran
para
dar la ocasin v oaa auministrar la
atencin necesari. Por cgto veris
qrr"
lo"
ol,u
piensan
de
eata manera, ei bien son eabios rgp;table",'no
ba."""
ql,e
han rcf,exionado lo suficientc sobie la importancia de'la
distincin,
qu.
como
va indiou anteriormente v como
toda nurtF invstig.ci-&t demesha, cxistc entre las ver-
g_ll*
__'_-:-:_,--
f /
. t l
i
:i
.i
,'.{
I
..ii
I'i
NTJEVO TRATADO 9OBRE EL ENTENDTMENTO HU'ANO 4I
dades nccearias o.btrnas v lae ver,eladcg dc expcricn!
cia
(l).
L.a
prreba
frmdameital dc las verddes necesa-
rias no
prede provenir
m
que
dl entendimiento: mien-
tras
que
las vcrdades dc otra clc
poceder
de la erpe-
riencia o dc las obsrvaciones de los-gentidos. Nuestro is.
pritu
ee tapaz de rconocer tarto las unas como las otrag :
is la fuentl de lag orimeras. r Dor muv Dumeroaaa clrc
eean las exDerierci
p$ticula;i qu
d ura verdad
ce.
neral ae
pueda
tener. la
induccin'no.
basta
par
funJ.
mentqlai si no reconocernos su vrdad
por
medio de la ,
raz6,
'--
p[.--Pero
si las Databrs
(atar
n el entendimiln-
ttrr
qeren
exproaar alg,o,positivon
no
dcben sig-nicar
tanto como Eer coIprcndrdaa
Dor el entcndrmrnto ?
To.-Pqra noetroe signihcan otra cosa
;
para qu
alco est en el entendimiento. baeta ore en l ueda ser
ha-llado.
v
qrrc
las fuentee. es decir. las-pruebaa oiicinariag
dc las verdades de oue s trata
glo
tn .n el Jntendi-
miento: loa sentidoi
pueden
stimular eetas vedades.
juxi6carlas
y
confirmarlas,
pero
no demostrar au ccrteza
infalible v ctcrna.
Fll.-No obetante, todo el
que
e tome la molestia
de obervar con alsura atencin-el ooceder del entendi-
micnto. ver
oue e'l aseltimiento
qui
el espitu concede
derde luego a estas vcrdades depende de las facultades
del eeorit-u.
Trb.-Exactamentc dioho;
pero precisamente
la re-
lacin especial en
qrrc
el espritu humano est con estas
vedadea-hace
que
l ejcrcicio de sus facultada con res.
pecto
de cllas aca fcil v narural. v en eatc sntido s lla-
.
man innatae. No ee trata,
p,-",
una mea facultad, de
la mera
pogibilidad
de conprenderlas. sino de una Cote.
dc una capacidad. dt una reformacin oue detemina a
nuesba alm
y
hace
que

pueda
formirlas. Y est d-
'
feencia es ieal a la
que
exisa entre las Gquras
oue m
da a la piedia o al mrmol y
entr las que y
existtn cn
aua vetaa o las
que
estn
preformadas
en la mente ll ar-
tista.
Fu..--Pero,
no
ea cierto
que
las verdades sisuen a
laa ideas de quaroceden
? Afioa bien; las ideae-proce-
den d lo8 senhdoa.
TBO.--.Lac ideag intelcctuales, qu
son Ia frrcnte de
i
(1)
La dtl6r"ol t 6ts alos cl&ses ds verdades ls expotre Lslbrlz el
3u ttt6lo r8obe
l} ltlrdlsd'.
,.%FF
,,
.''
,
i \
las vcrddcs nrcesaris, no
poccder
de loe setidos,
y
vog micmo habs rcoocido
que
hry ideas
$rc
e deben
a la reflexin del egpritu cuando etc vrclve aobre s mis-
mo. Por lo dcms, b cicto
qtrc
el claro conocimiento
de
las vcdads
(tempota
Del ngtwa), egr,in cl tiempo,
y
la naturalcza e oosterior al de la ideas,
porqu
la na-
turalc de la verddeg depende dc la &
I ideas, aun
antcs ou uraa v otfaa havan llecado eperancntc a la
concincia. v lai verdade- cn
qlrc
se earelvco la ideas
pocedentes
de loe scntidos dcpenden,
por
lo mcu en
att". d" los sntidc- Pero ls ldeas
qu poccden
de loe
l"otior r* confusas,
y
lo misrro
pedi
dccirrc,
por lo
mnoa en
partc,
de las vcdsdc
que
de ellaa
mientraa
que:las
idc intelechralea
v
las vrd.dca d dlas
depcrdicntes son
pecisa3 y
claras,
y
ni unar Di or dc-
b su oricen a loa cntidos, si bicn oaotoc
pcitiramcu-
tc cin loe intidog no
penErramoE
nunca cn Uat
Ft.-Pero n vrrcstTa
ppinin,
lo nrfuqw soa
idcag intelctualcs. v sin cnrbareo las diculradcs dd
cIculo dependcn de la dificultad de epracner- clara'
ment cn Ia corciencia las ideas
particu-iarcs.
U adulto,
oor
eiemplo, eab
que
l8
v
19 sinhan 37 coo b mima
;dicia con
que
sbe
que
I
y 2 haccn 3; y sin em-
bargo un nio no compronde
la primera propcn con
la misrrra facilidad
que
la segunda,
porque nq
reprcantars las ideaa tan rpidamente corno hs
pala-
brE.
Tro.-Debo concederos
que
la difrcultad de rcple-
ctrtra n la conciencia exactatnente
la vcdadcs se rc-
laciora a vccea con la dificultd & adquirir cocieocia
de lac
idas. Sir embargo, cro
qu
en su ejemplo- se na-
, a
ta de rplicar ideas
quJse poeeen ya, pue,r agrrllos
que
hn nrcndido .e c.rntar hata 1.0 v a sequir conttrdo Dor
han apndido q cgntal hata [0
y
a seSuir
Po!
,rtra r"p"ti.in de Las decenas, cqmprenden in dificultad
)
lo
quc-imiGcan
18, 19
v
17
(a
sabe: una, doa o trer v-
ces'diez,-con E, 9 o 7)
I
mas
para
sacar la coEcuencia
de ouc 16 * 19 haccn 37 se necesita ms atcncin
que
ces'dicz,-con 8, 9 o 7); mas
para sacar la contcuencia
de
quc
16
t
19 haccn 37 se necesita ms atcncin
que
de guc
para saber
que
| +
2 hacen 3,
que en el fondo es la de'
Gnicin de J.
Q 18. FI-.
-
No ca rivilesio
de loe nmeros o de
1"" id"rs
que
vog ltamis-<inteltualegr suministrar
pro-
rosicions- de cta!
que
una ve2 odag arrancan nuestto
asentimiento. Laa hai tambin en la feica
y
en todae laa
dems ciencias. v aun loe mianos scntidos nos las
pro-
porcionan.
De egia claee es,
por ejemplo,
-la
propoaicn :
NUEVO TRATADO SOBRF.,EL ENTENDII ENTO HUUITiO
43
do crepo o
puedn
*tar la vez e un mismo lugar,
vcrdad de Ia cii estairos convcncidos.
del mismo modo
r - . ' ' t
, .
,
. i : ,
'
. ' l
/ . ' . . '
rceD
quc
Dra l)}os r bolbl
la
pnetracln.
de loa cur-
o"u. P.o fa ottas
piosicionca
sn idntics o cagi idn-
icaa,.i las propoidnca j4nlicas o inmcdatas
(l)
no
ncGltan Druebas. Eo carnbro, taa
prqpoErcron3 qrrc po-
veter d- los scntidde----como el
jriici:
el amarillo
y
lo
ilube rio son ur miea. cosa----aon irnlcmcrte la apli-
gfcifu
det pncipio general de identidd caros
prticu-
lrea.
Fu".
-
Tod
propoeicidn
copucsta de dog ideas,
una de las cuales ee
incompatible cori.la otra, cmo
por
cimplo; el rcctngulo noa rn criulo,. Io amaillo no ee
Io duh. moe nrcstro aentimiento io bien es enun-
ciada tan scura e indiscutiblcmente como aquella
pro-
poicin gerl
: <es imposible
q,re ,tn" .od s"" y no
sa al miemo tiemool.
Tro.l,*o
pr'oviene
de
bue
una de ellas
(la promei-
cin cenrall cdrstituve el
princiio.
v'la otra fen
la-cual
erDr;arnoE la incomtibilidad de uia idea cn la idea
oonesta) constitdve
la
aplicacin del
principio.
-
Ft-.-}fr biirr me
ptrecc que
il
priicipio general
suoone la nccacin
particular
v
que
erta ltima coneti-
tuie el fundirrcnto
de aqu!. ?ub la
Eoposicin : t lo
oe es Io mismo no es difciente)) ee arin riis-fcil de com-
ptcnder qu"
el
principio
c-neral
de connadiccin. Po
istc
estilo-debenbe
coisideiar ua mrdtitud di
proposicio-
er de ete
grrcro gue
expresan la incompatibilidad de
rna ide con otra. como inatas. sin habla de las de-
ms \rcrdad. De aqu se deduce
que
como ninquna
po-
pooicin prede
er innata
gin
oue l sean las ids oe la
lor-an, s de sntar
qu
todl"s lae reprdsentacione!
que
(1)
LetDiz llams aquf
proposlcloneB
ldlticss a la
que
lueao llam Ksnt
,ulclG tqalltlco3.
44
.
c. v. LElBNlz
tcnemos de loe coloree, sonidos,
gustos, Agua3, etc.,
gon
innatag.
'
Tso.-No comprendo
cmo la
proposicin : nlo mis-
no ee lo difeente'i haya de ser el oiign del
principio de
contadiccin
y
me compcnsible
que
1,
pues
a
m me
Daec
qu
obiamos ms libremente al deci
guc A no
"" B o" al decir
que
A no ea no-A.
-Y
la rau de
que
A n" l B eetiba-en
que
B contiene en s la Dota no-A.
Po lo deme. con a.reclo al eentido
que
hemoe dado a la
expreein <verdad innitar,, la
propoeicin:
alo dulce no
es'lo amaso,r no es innata. Pues las ssaciotca d lo
dulce v de fo amago Doceden
de los sntidos elriore3.
Po coneicuiente, hv iq,-, ,rn razonaminto nito
(hgri-
ila conclisio)
pot
l crll el
principio
es aplicad a una
vedad sensibl. Mas
po
lo
que
se re6ere al
primipio:
rEl rectneulo no es un crculot', se
puede deci
qrre
es
innato.
pue
al concebilo hacemoe una subverain o apli-
cacin el
pincipio
de contradiccin
a un cotcnido del
entendimiento, eir cuanto nog damoe cuenta de
qnc
sta:t
dog ideas innatas contienen conceptos inconciliablcs-
$
t9. Fn,
-
Si a6rmis
que
las
propoeiciones par-
ticuiares v evidnteg
po
s mismas, cuya
verdad sc reco-
noce cn iuanto son enunciadae,
por
ejemplo
que
d
"erde
no es el roio. deben se consideradae como conaecremias
de otras
propoeiciones nis
generalee quc
Pudcn
con-
ceptuarse lomo otas tantas verdadeg inrrataa,
parece gue
no tenis en cuenta
qu
estaE
propoaicionec
cspccialcs o
pueden
eer aceptadae'como
veidades incontrovertibles
por
aquellos
que
no conocen
los principioe generalcs mencio-
na(lo3,
'
Teo.-A eso
ya
he iontestado
antes : nos apoyamos
en eaoa
principios generales dc igual modo
que en el en'
timema nos apoyarnos en una
premisa que
se omite,
pues
ei bien ftecue;tcrnente al infeii ro
pensimog con todJcla'
ridad en lo
quc
hqcemos, como
tampoco al andar o al sal.
tar noe fiiamos en
lo
que
hacemog, la fueza del razona-
miento consiste ain embargo, en
parte, en aquello
que
sc
omite
y que no puede ser encontrado en otra
parte.
como
lo comprendemos cuando
qurmos comprobar el razo-
namiento.
'S
20. FIL,-Sin embargo,
parce que las ideas abs-
tractas
y generales son ms extraae a nuestro. espritu
que
los concDtoa v verdads esDectaleg;
por
anro, catos
qe-
b.n *. -s familiares al eqiritu
que
el
principio de con-
_ _
NTJEVO TRATADO
SOBE EL ENTENDIMTENTO HUMANO
45
tradiccin,
pel cual, segn voa mi!go dec,
no son ms
oue aplrcacloD4.
'*1t'o:Eti-;t-."t,
mpzarDos
por adquirir o-n-
ciencia dc las vdadcs eepeciales,
como tambin
por las
i&as ms complejag
y grosraE
;
pero no 8 m-nos ver'
dad
que
la natualcza empieza
por lo ma sencillo y
qqe
la fuidamentacin
de laa vcrdades especiales
degnde de
las ms
generales, de las
que alo,eon ejemqloe.,Por
con-
siglriente, ei
quercmor segurr l orden naurat
de las cosas'
delemgs emczat
por lo-ms cencillo.
Pucs loc principios
qenealea penetfan
en
Fusto
pensamlento' y forman,
;"r dccitl as, su constitucin'
So,
puea, neceaarios,
iqno
lo son loe msculos
y loa tendonee, aurque
no noa
damos culta dc eJlq. EJ cspritu
ac
SPoya
-rr
cada mo-
mcnto en cetoa principios;
pero no
,sicmpre.
conslgue re-
rrerentrselos
claamrte,
porqu clo lmptlca
unar
gan
'
tccin
sobre srs actos
que no
PoEen
la rrqyona oe loa
hombres.
poco
habitrados a Ia reflexin'
No
tienen
los
chinos sonido aticuladoe, como nosotro!
? Y sin embar-
o". i.."o
de su malcra de escribir no han llegado a
acet d" esos sonidos un alfabeto. As
poseemos otraa
muchas cocas in
gabetlo;
$
21. Fu-.-Y si el espritu. suscribe
tan prontamen-
te cietas vcrdades,
no
pudiera
provenir esto de la con-
sideacin
de l naturaleza
de las cosas
que
no le
permrte
juzgar
de otro modo.y no
de que dichas
pro,p.osiciones es-
tn impresas naturalment
cn nueatro esprrrtu
/
Te.-Tan cierto cs 1o uno como
lo otro' l-a natura-
leza de la: cosas
y
la del espritu
obran aqu de conarno'
Cuando opone
la coneideracin
de las cosas a la con-
ciencia di lo
que
en Duestro crpritu est impreso, esta
obiecin da a inteder
que
aquelos
cuya opinin segus
eniienden
por vcrdadE innatas solamenbe,aquellas
propo-
aicionee
que aceptaros
por rna esPecr d lnstlnto natu-
ral. aun en los cas@ en
que
la.q. reconocemoS de un- modo
conluso. Hay
verdades de este
g{nero, y
ya tendremos
ocasn de habla de
dlas
;
sin embargo,
lo que se llama
la luz natural
suDone ua conocimieo
clao,
y
a rnenudo,
la considracin de
la eencb de lae cosa no es ma
que
la coagideracin
de la eenci dc nueetro espritu y de
aouellag
ides innatas
quc
no c neceita buscar en el
-ex-
rciior. As,
pueq,
vo
llario vedades innatas a aqudlas
orrc oa
ger-
rec,onocidaf slo cccitm
de td
aidera-
Ji".-e U objecin de!'prrafo
2?, & gY decir
que laa
ideag innatar estn implcitas en el espritu no e8 smo tle-
I
$ G. V. LEDNIZ
cir oc d esritu
pocc
la facultad de econocerlas. va he
conti*ado el D-rrafo 5. All hc manifcstado o,r" .l ."-
pritu posee
dai la facultad de descubrirlas
e s mrs-
mo
y- la dispoeicin rurd de reconocer su vcdad cuan-
do
pensa
ectamente .
5
.23.
Ft,-A lo que
,paleoc,
pen"is que
aguellos
a Oulenea E les enuncra dCnOA DnfDtoa
qeDcrale3
no
apiden nada nucvo con elloa. Po cl;ro r{
que por
lo
menoi aprenden los signos,,ypor tanto las vcrArkr y
aun
laa rdas de
que
taleE vedada dependcn.
Te.-No s trata aqu de signoi,
que
en cicrto modo
son arbitrarioa, mintras
que
las ideae
y
las vcrdadcs
son
natuiales. Peo
por
lo
que
E e6ere a la ideac'v a las
verdades, me dibus una doctrina de la cual e*v muv
distante, pues yo
concedo q[ nosohos p"dernoe.ca*.i
laE rdaa
y
verdades rnnatas,
ya pomenclo
atDct a ar
origen,
ya por
confirmacin de la experiencia. Pq coni-
guiente
,
yo no hago Ja,suposicin a
que
os refcra, cono
al en et caao o
que
naorarE no aprendleselnoa
nada DtF.
vo. Puce yo no.pugdo euscrib-ir fa proposicin
(Dada
&
lo
qu
s aprnd e rnnato,). llE verdad8 que
!e apGa-
oen eatan n noEotro,
y
sln mbargo se aDrDdc[. cn
cuanto o se dgrivan de sus fuente pr
el
pr-oc"dimicato
demogtrativo (lo que
demueetra su cactei innato).
o r
conGman por
ejemplos, como lo hace el clculo
qdia-
rio,
que
no conociendo el oricn de eue eizlas la trami-
te
poi
tradic,in,
y
a
lo sum, antes de esealar las b-.
gitima p_or la experiencia, llevndolas tan lejos
c"nto
pa-
recen adecuadas. Es ms
;.
un xprto matemtioo
ouc Do
conzc. los decubimiontos de otro antcrior s". ". obli-
gadb
a contentarse con ste modo inductivo
pra
tos
mismos nes de
descubri dicho oricr. As oroccda un
Llebre erritor ile Pars en tiernpos- dc i sidtncia a
esta iudad, el cual analizaba mi'prrcba de mi tetracois-
mo aritmtico
por
comparaciD ion log nmeros
& Lu-
dolf, en la cspelanza dt encontrar alcn dcfcto: v tna
razn
para
dudar mietraa no
se
le
iroporcionai- la d-
mostaci quc roe disircnsa
a todos d ialcs
prucbas,
las
craleg 8 puoden
continuar inde6nidamenti.
sin llegar
nunca a una ccrteza absolut.
(l).
Ee ris; l emaienia
auiinietra cr todo caao Ia
prueba
de esta ldm;
circuls-
(f)
Lc[!t tlssalcl..B Par @ lO74 sorcudtrtr dhc. all ctrcu.
E l l
o @ t l r Dul
. ! . : - - +- - +. , ,
a a
I.YO TRATADO SOARi EL ENTOIMIENTO HUMANO 47
r'r'i
;
p6s
hav
nrosresionee en lag cudlee ec ouede crrn-
tira iidefinidricntie antes de nota la clird de varia-
ciu v
la lev a'oue egtn somctidae.
Fl-.-Pro.
i
no sera
poeible que
no slo lae ex-
presiones
o
pala6ras
de las ulce noi aervimos, sino tam-
in las ideae, noe llesaen de fuera ?
T'Eo.-E4torrcea dbcran etar tambin fuera de noe-
troE,
.pues
les ideas inielectualei
o de lq rcflxin
proce,
cualca,prestan au aquieacencia, no tcngan
.conciencia
al-
cuna oe etEa )cloncs 0u a cot3deran lrrnatr- v atrr.
puna
oe
ornan,
nociorcs
que
se coDsideran inaas.
y quc
decirlo as.
-
uta oarte de su esDritu- en'el
otroa,
pues
les deas intlectualer o dc la rclloxrn
proce-
den de nuentro cspritu- v vo ouiicra saber cmo obda-
moe tenr la idh ddl
'*":"i
i" furamol eeree io!trog
mirmoe
y
halliemos dl traerr
.n
nosotroa.
FL:-Pco,

qu
dirie dc elta demanda de un
amigo nro ? <Si sabj8 dc algcnJice-.-qire
pueda mos-
trarme una
ptopotcton
n la
qu
Iaa rdaa sa r atas,
nombrdmcle
;
iro podras pre"iatm"
mayor srvicio,,r
TEo.-Yo le recordaft' las
propoaicionee
de la arit-
mtica y de la geometra, todas IrE cualee son de estc g-
nro,\y no 8e enconarran otag en el domrnro de las ver-
ddee necesarias.
$
25.- Fu-.
-
Esto
parecer
singular a muchas per-
sonaa. (a
que pqcoe
dctrs
qu
las clnclaa mas drtr-
cilce
y
ms protundas
eon imatas ?
Teo.
-
Su conocimicno efectivo no Io es :
pro
s
aquel
que podrgnos
llmar eu conocimiento
posi6le,
as
como la ficura
qu
forman las vetas de mrmol est en
el mrmol-antee-de ore el tabai la dcscuba.
Flt-.
-Pero,
ca
posiblc que
loe nios cuando ad-
quieren
repreeentaciorres procedentce
dol erterior,
y
a las
forman,
por
decirlo as, una
part
de su erDritu. en el
cual estn. imprsag cosr trazol indelebles ? Si ag fuea.
la naturalza e hubieri.
tdnado un trabaio intil,
puesto
A.uc
dighos raipo
,no
pueden
ser obervodos por
oje
que
3n cmbargo \en blen otraa co8aa.
TEo.-{^a clara conciencie dc aquello cre
.tremos
'
deto de noadtros d4rede de una ditenirinida atencin
y
dc un cicrto_orden. J\hora bien
;
no s6lo es
poaible,
iino
4aturl,
que
loe nioe
prestn
mavor.atercin. oueg la
dtcncin ie rige poi la{ neccsidada. Adens, li e*pe-
icrrcia
demuestra qrrc
no ha
gido
en balde
el trabajo d
lr':tualeza al
porrcr
en ndsotros conicimientoe naiivos,
prc*
ain te no habra
poeibilidad
de llecar a conoccr las
rr&dcs'
rcderias en-las cicciaa dcogtrativas ui de
.
, . . , : 1. .
:.".j
I
I
I
I
t
t
l

t
t
I
i
48 G. V. I.EtsNIZ
aweriguar las raao. ncs de los hechos, y no ros diatingui-
ramog
q
toa anlma[8.
'
2. Ft.-Y si hav verdades innatas. no deber
har tambien
pensamie;toe
innatos )
TeO.-Nada de eeo,
pues
los
pensamientos
son acti-
vidadee, m'ientras que loa conocinienta y verdades, en
buanto gtn en nosotros. an cuando o rxnaemoa en
oos, son capacidadcs
y
disposiciones naturales,
y
nos-
otroe aabemog muchas cosas en
las cralcs x) Dnaanx)r.
Ftt-.-Ee dif cil imecinar cmo
prrcde
haber cn el
espitu una verdad
en li cual ste nunc" h"
peneado,
-
TEo.-Eso es lo mismo oue ei s diiea oue es difi
cil cornprcnder c&no
puede
habe vetas en el mrmol
antes de
que las descubran. Esta objecin 8
parece
mu-
cho a una peticin. de principio, pus todos aiu.llos que
admrten verdads rnnataa srn recurrlr a la remlDEcenca
platnica
las admiten aun concediendo oue no se hava
pensado
en ellas. Por lo dems, este razoamiento &-
muestra demasiado, pues
si todas las verdades hubierea
de ser
pensamientos
actuales. no alo escapaan a nos-
otros tas las veds en las
qrrc
no hubiramos
pen-
aado nunca, sino tambin aquellas en las cuales se ha
pen-
sado, s,
pero
achralmDte no c
piensa.
FIL.--Si loe princirio gercrale
fueran innatos, apa-
eceran con cran daridd cn el coritu de muchos hom-
bres.
v es asioue all no cocootamoe raEo de ellos lme
e6ero a los niog. a los imb'ccilce v a toa ealvaiee).
pus
stos son los que
estn menc faliidoe por
el hbito'y la
impeein de opiniones aieas.
-Tso.-Yo
cieo
que
no ea aa como dc,ese
izg!
en este
punto.
Los
pincipios
innatos Blo aparecn cuan-
do la atencin s 6ia en ellos. atencin de ouc aauellos
hombree no dieponen o la aplican a otras cosas. Sl' oien-
ean en las nceiidadeg coporalea.'micntra!
que
los
D;n"a-
micntos
puros y
dcpr-adoi de todo lo scneil, .otrro .o-
regponde a la razn. slo loa adquiecn a costa de noble
esfutrzo. Eg cierto. en efecto. ou el eaoritu de loc ios
y
de los aalvajea est menoe adulterado
por
el hbito;
oero tambin est menos oerfeccionado oor la edrcacidn
intelctu&l. ouc es la
que'os
hace capccs de atencir.
Sera iniuato'oue.la luz u, clra brilliee cn aouellos es-
oitus o:uc nunca
.lo
rcen.v
q|E
stn .nvueftos en las
tar ."pi*" tiniebla. t " .5" rendi tantor honocs a
la icnoiancia
v a h rocrfa cuando c cs tan ulto e in-
genioso
cozro- lo aqiJ vo, fildetes"
y
vustro ercdentc
.-ai
ficub,
rd
y
celitQdo,co
$-
ca' c.b.
-
l norl cr u ckncia, &moctrativa
;
pcro
do,. Eg
p"noipio'imato.
-Es
mr;
!!Ilcil-
no*sbo ua
pleccpto
rnoral rurcoptiblc dc
rrd
y
cpoaro,o cntimbto
corno la
poPo.
50 c. v. r|!r,{tr
3
2. Fr,.Jcr loo bmdido
pr*icaa
ctrc dlo*
la
ecla dc la
itiei
i. conidal como iaaatar.
Tfo.-Y.ei
importa ?

Acaeo rc
proocupa eL mun-
cabio, 6aco.
qrc
frtda
nicamente
la
justicia
en lae
ncoeida d.
Yids, cn Yz dc fudarla en el goce
do oor ctc cucatioer teicag ?
.
Fu.it* obcrvan lae mxima de la
irta
slo
como rglar
prclic cuy oboewaciD cs abloluttte
lccclar Dra
ra co$evacron do u comunftlad.
TEo.-E sto: v
lo misno e
pucde
deir dc tdoc
los hombrcs en
gcncral.
Mas
por, o
prcdc.
dcirre
que
estas leveg eetn imorsas en el alma como consecuncta
,r.".".r" de nrcstr instito de corservacin
y de nues-
to bienegtar.
Es
que
E cr <nrc nosotros
pensamos qu
las vedades dtn n nuEho cntehdimiento
independien-
tcg las rms de
la
otqs,
como'los cdidoe del
pretor
en
eu lbum ? Yo deio a un lado el instinto
qu.
m,ret'e a loo. :'*
hombcs lqs uror hacia
lo otros
(puee
deno
de
poco
treta dc. l); ahora elo hrblo de verdadcs cn crai*o
nreden oer
recoocida
por'lhan.
Tmbin tcsonotco
que
ciertag
reclas de
iuticia
en to
ou
ertenriu
y pcr'
fe-ccin slo o,r"den ser demostradas baio el
stlpualto da
tuc
grcr.l
s*r4D uE
JqDUL4
s rl ry
es
Erw.v-
J ,B
flccin slo
p,reden
ser demostradas bajo
el
stlpulto da
l exi*ercia-de
Dios
y
de la inmortalidad dcl
lnra;
y
.
.'
aouellac oue no s derivan de los instintoe hurano oo
iniprcsar
'"
d drr gomg
otJai vedades derivadag. E
to,ad*
uo.
o*,
dc Dic, ce uno i
c@o lraaqo
doa
en
'eieto
Sit spes
lcllendi,
miscebtll ,ucro
po!oni".
'
I
1. FrL.--Os corcefo
quc
la ntraleza ha
pre'
to en todoe los hornbrs l dceo de sr lclice!
y
rn
grsn
rcpulsin hacia cl dolor. Estos son vcrdadccamonte
prin'
cioioa
prctico
inrrtos. loa cualea, acgn la.ntudcza
d tod erincipio
pctico,
ejercch un inftjo @tartc
eobre todo uegtro actoe. Pcro con, no obataltc, ircli'
rscio dcl atfn d bicu
y no iripreaioncr dc ra ve'
dad immra cn el'ctondimiento.
Teo.-tvl" comolace n astrrro ve
qrte
& hccho ra-
conocrs
las vrdades innata,
por lo grc os crpllxir-
Etc ficinio
orlcuctda con El
qrrc yo
alte! coio!
de o b.nc h ehcra v
rchumoe h tiatta. Puc
ls f'liid.d o er m& ie
ra alc*a corrto.
Sin ca-
bargo
,
mrcstrs inclinicic o m eadrcto
propirmcn'
L
.-ai
ficub,
rd
y
celitQdo,co
$-
ca' c.b.
-
l norl cr u ckncia, &moctrativa
;
pcro
do,. Eg
p"noipio'imato.
-Es
mr;
!!Ilcil-
no*sbo ua
pleccpto
rnoral rurcoptiblc dc
rrd
y
cpoaro,o cntimbto
corno la
poPo.
.-ai
ficub,
rd
y
celitQdo,co
$-
ca' c.b.
-
l norl cr u ckncia, &moctrativa
;
pcro
do,. Eg
p"noipio'imato.
-Es
mr;
!!Ilcil-
no*sbo ua
pleccpto
rnoral rurcoptiblc dc
rrd
y
cpoaro,o cntimbto
corno la
poPo.
.-ai
ficub,
rd
y
celitQdo,co
$-
ca' c.b.
-
l norl cr u ckncia, &moctrativa
;
pcro
do,. Eg
p"noipio'imato.
-Es
mr;
!!Ilcil-
no*sbo ua
pleccpto
rnoral rurcoptiblc dc
rrd
y
cpoaro,o cntimbto
corno la
poPo.
50 c. v. r|!r,{tr
3
2. Fr,.Jcr loo bmdido
pr*icaa
ctrc dlo*
la
ecla dc la
itiei
i. conidal como iaaatar.
Tfo.-Y.ei
importa ?

Acaeo rc
proocupa eL mun-
cabio, 6aco.
qrc
frtda
nicamente
la
justicia
en lae
ncoeida d.
Yids, cn Yz dc fudarla en el goce
do oor ctc cucatioer teicag ?
.
Fu.it* obcrvan lae mxima de la
irta
slo
como rglar
prclic cuy oboewaciD cs abloluttte
lccclar Dra
ra co$evacron do u comunftlad.
TEo.-E sto: v
lo misno e
pucde
deir dc tdoc
los hombrcs en
gcncral.
Mas
por, o
prcdc.
dcirre
que
estas leveg eetn imorsas en el alma como consecuncta
,r.".".r" de nrcstr instito de corservacin
y de nues-
to bienegtar.
Es
que
E cr <nrc nosotros
pensamos qu
las vedades dtn n nuEho cntehdimiento
independien-
tcg las rms de
la
otqs,
como'los cdidoe del
pretor
en
eu lbum ? Yo deio a un lado el instinto
qu.
m,ret'e a loo. :'*
hombcs lqs uror hacia
lo otros
(puee
deno
de
poco
treta dc. l); ahora elo hrblo de verdadcs cn crai*o
nreden oer
recoocida
por'lhan.
Tmbin tcsonotco
que
ciertag
reclas de
iuticia
en to
ou
ertenriu
y pcr'
fe-ccin slo o,r"den ser demostradas baio el
stlpualto da
tuc
grcr.l
s*r4D uE
JqDUL4
s rl ry
es
Erw.v-
J ,B
flccin slo
p,reden
ser demostradas bajo
el
stlpulto da
l exi*ercia-de
Dios
y
de la inmortalidad dcl
lnra;
y
.
.'
aouellac oue no s derivan de los instintoe hurano oo
iniprcsar
'"
d drr gomg
otJai vedades derivadag. E
to,ad*
uo.
o*,
dc Dic, ce uno i
c@o lraaqo
doa
en
'eieto
Sit spes
lcllendi,
miscebtll ,ucro
po!oni".
'
I
1. FrL.--Os corcefo
quc
la ntraleza ha
pre'
to en todoe los hornbrs l dceo de sr lclice!
y
rn
grsn
rcpulsin hacia cl dolor. Estos son vcrdadccamonte
prin'
cioioa
prctico
inrrtos. loa cualea, acgn la.ntudcza
d tod erincipio
pctico,
ejercch un inftjo @tartc
eobre todo uegtro actoe. Pcro con, no obataltc, ircli'
rscio dcl atfn d bicu
y no iripreaioncr dc ra ve'
dad immra cn el'ctondimiento.
Teo.-tvl" comolace n astrrro ve
qrte
& hccho ra-
conocrs
las vrdades innata,
por lo grc os crpllxir-
Etc ficinio
orlcuctda con El
qrrc yo
alte! coio!
de o b.nc h ehcra v
rchumoe h tiatta. Puc
ls f'liid.d o er m& ie
ra alc*a corrto.
Sin ca-
bargo
,
mrcstrs inclinicic o m eadrcto
propirmcn'
L
j
h
dbid, dno al
plae4r,-es
dcci,
a la fCicidad
-
EGstaGs. E:rrta!
quG
slo Ia rza noa
prrcde pro-
'
mtor
-'.
<lida
duadcr.
|.a inclincin s traduce
t-', .
Iqo, .D
qrto
ea d,e u4 marera.adocuada,
- .
- tt
f,cpto ft GD uta Ycrdd
prectlca, y
a et nauva
.=
. -h6
lo.*r la vcrdr{ dc
quc-ea
el elma no hay nada .
Fhi
lo.*r la *crd4 d"
quc.
D- l elrr no hay nada
l'
'qe
no
s GtrPtqo
Par
cl c4tndunnto, eutq no 8a
':
rb,ua fIGt! claraitcnlc
dtacrunda, eomo
ya
h d-
i mdo frkotcncnE Tampoco
loe imtint son
-.
-rbfrc & dolc,
gctha
l afuunoe
colicnen rcrdades
t!cra. i a arta cL .Dcrtccc los
prrcpoa
tntnora
'-.
-rbfrc & adolc,
prictha
l afuunoe
colicnen rcrdades
oc,
'
a.itta cla.pcrtccc
tos
prrcpot tntnora
:
& hr cigi v
dd
.rro
dcl entendimiento cuando los
pliorqp ia cbo@
g
y
ado
por inatinto.
,
Eo eeta Odo p or
'pod,is
utaer al reconocimiento
.ta odo p o.
podds
utaer al recorocimiento
dc
principioc
imto, aun
cqrDdo
quiaicrai
ncgar
que
lae
I vcrdadc.dedyad lo on. Peto
cto,
depue de la erpli-
E:cri
hcca
q
i dc lo
qre
cntiendo
por
verdades in-
Ei..tt",
"*if
'*".
dt
pF"
por pahb'ras, Y ei alguion
quiere
F -ag
c.L dfpm!crdn a a(nrdlat vrdaeB
qrrc
Eon
pro-
E-Scto
Cd
ifiqo.
.ro
lo.lleva
la coatraia.
[",
Fu--{.on cromc b&. Pcrg, ai en nretra alma hu.
itrvo rnrroo soBq8
E slrrtNIMGNTo
HrrMANo
en el ejercicio de nreetra volun-
ia cirtoc azor ioplcos
por
la natralza como otos
tc rririo*, do
loa conceranoe
por
au eficaih,
co dodo
quc
rtinos cl in0uio de aquelloe dos
mac as mrven
;
aber : d
t-aaolde cer dcagraciados.
pic togocitivos
que influyen tan
ro d mrcltro ntndmGnto como
l
cda
uno do nootm aplica
las r-
poF
um
Lgica netural; sin.
tener
con-
Icyc moales nccsitt eer dernostradas
;
e ro t innatae, Ae Dor eiemplo sucede ,
o rr
innatae,
Aa
por
ejemplo eucede
orc csl nriDcipio
dc todas laa vitudce
i-
a" loi.ikm" b
ryc
rc
gueras que
.
eie- mprg la otticcin
ya
.
ref utada
pus
una vcrdd deriveda es innata cuando Ia
-&
rrrao cpiritu. P&o hay verdadcs inatas
Dcontrqma
ca nuestro espitu
po
doe vas:
por
la
ra:q
y por
el iaatinto. Lae
que yo
he men-
obra d la luz natural. Pcro lo
que
con rcfctcrcia l in&
tinto cs un
principio. prrcde
ser con rspccto l luz na'
tural rma c-onec"nc, Al
podcrno
-eer
codrridoo a
la obira hrrraita
po
c[ itrctinto c cu8ato 06 c3
crato realizarlas,
y por
li rzn en cuanto nor
parc
ius-
Io. Existcn,
pu;
nueero ccpritu
vcrd@ irrtintiv
orrc so
principios
innato
qrc
co ieconocidoa
v
cnti-
dos, aunlue n rc diaponga- de, un* pnrcb'par. .u
dc-
moatraci: Dero orc cg
poaible qtrc
scar dmoctrdd
aun Drcscindi;do dl in*iito. Ae io crvimoa dc l ro'
cl ddl efloci[no en rtud dc tm conocimicnto ct!fuo,
i
pot
dccirlo- aa, instintivamcntc.
Ea casrbio, lo,s lgic
lac fund8ncntan. ae com lec matcrn&icoc ad
mcan
la razn de aquollo
qnc
hacmoc al andr
y
rdtar rin
pen'
a en lo
qtrc
lracem,og. Por lo
que
ee rcfic a la rcgla de
oue no de6emo lnce con los dems lo
que
no
quctemo.
que
hagon @n ,rosotros, no
lo
neccsit una
prucba, ;in' .
-
I 9. Fn-,-A veoes ae ometcn malas accio;es sin
ct
menor remomiento de concieacia
;
por
ejemplo :
cuando se nta a saco las ciudadea, loo soldados co-
rina eiplicacin.
Si tuvirmos
podcr parl
ello c*i'
ciramoi
demasiado
de los dems
,

dcbcramor
por
isto a los derni
'otro
tanto ? Sc me obidtsr
que
ta lcy
"i. ." "rnp*n"
p"i
l* hombreg Je b,cni vohrtd'
Pero entoncrx dicha iccla, cn vez dc
poder
crvir dc EG-
-
lili.Ti'iiii" -ti?i"'i..
-s-
';'-";;;"aid;;
.
j
que
verdadcro
punto dc'viata
para
juzga:
bicn.cs el dc
aqucl
^quc_e
cdloca en l
punto dc usta,del
pr.Jltno.
t .
meton los
peorcg
actos sin cscrpulo alguno.
Mrrchos
pue'
blos culto; abadonan a sr hiioe; algunoc
pueblos cari'
bcs castan a loe suvog
paa
cncordalos
y
cqmselos'
Cueta Garcilaso de ia Viga
qrrc
muoa
pucblbs dcl Pe'
ni aprcaban muhtcr
pra
tccr d eaa coocubinas,
y
o,r" .ri"ban a loi ni hatte ks tccc aoe
nra
devo'
raloe dcou&. hacierdo lo rirno con l,a madre orn.
do dciabai ih tenct hiios
(l).
En lo viajcr de Brsngry*
ac refiere
quc
ca
Qgipto
haba r Dcwi*h t ot'r|t-'pd
lanto eo oucd lzon lc.ctnlnaum
qnql4ln
etsel ac
pucto'
rum, seil iantutn aillaum concub{htt dga mularum
(21,
L
TR TADO SOBif,
Slr
EI.fFr-iDlnnfO
HUUUo 53
. _.
:
ri
'i't
n v
EI
r. *d$": . ' ' -. .
:,
54
.:
,
c, . -Egrrg
Jtrl
(l),
Dc aqu la hermoaa !ntacia dc ub.iuriconruho
romano :
qula
nte omnes lrl,mrrct ndtafra coqndin,^cnl
conttituit, aud homtrerr. honifti itiiltlrld rcler ete
(\.
Casi nicamenrc l araas csnrtitutn rl roapcitt
eata rcla. al &vorac unas a ara. Irr t cl orto dc ou
lae hc;has iverrcg dcvoran a sd machoc do" de f,-
bot satigfech su dso. Al ledo do eete inetinto eociable
univctsal
qtrc
rc llama cn loe hsnbres amor al
prjimo,
hay otroa mr espccfieoa, cono l dcl hombre ] u-
'-,.1,
i;rl
ier,
d de los pa&er
a sus hijos, a
que llamaban lor gip
goa
otopliv, y
otrar inclinaciono *-ejantes
qu
rilti--
co
ctopiiu.
v'otrar
'inclinaci""
"Jtn
i"oto
que
c#t
'
Ft;" i l"t"h" *i"t.i, " -" i."lq.teil. ;rlldbbhtt
hven el drcho natural,
c m! brcn aqlr9u ltlDlltf
dil deecho
quc.
sccn los
iurbcomultoE
tomano. h ca-
eado la naiwale a todos lae ar! vivo. Pso lpe-
cialmentc en los hobbrea cocontiamos
na ciita
Prtnbu-
pacin por la dignidad
y.
$
dcccncia
gu nos ltec. ocul-
tar lo que noE rbaJ
y
A e$ryotzarnos de crcrtal actn64,
a rentir una
gran rpugaoi gontra el derramaaidnto
dc sangre, a como a ntc a
loE muc oJ, a x) cdtsaf
rroa a l hombrs ni a lo iinales vos. Esta niemi h;
...
:''.
.
.
clinci6i cs
la que noc
hva
g
puidar
nuestra- fana ti& ..
1:.
ciio
(3).
Aoa*c del tenor al futui
y
de rn
podct
supremo,
que
iambn tiencn u
origp
attral. En todo esto
hay
alco dc ral :
pero
cn cl fodo todo loa cntinientc
nituraleg. cualuicra
quc
lce sb crpccie. lo o arxi-
liarcs oaia la rszn v simo! d la
ptudcncia qre
la ntu-
ralcza'nos ha concedidol El hbitoila tailicii, la cdrca-
(1i
(2)
()
JEvdril 8st. 15. Y. 159.
FlordrtlDo. Dlgst, I. I. 5.
t
Iclto, Anl PI, s; ?lea Gr8fa 5g| n.
cin
y
cl razonamicnto codriburc mu+ho
;
pcro la aatu-
ralc humana no ticrrc
poca parte.
En cecto, e'toa auxi'
liares no bataran. cin la
ratn,
para
comunicr a [a mo-
ral una completa cc*idumbre.
S
rrcga, c 6n,
qrrc
cl
hombrc
posee
un ingtio naturl
para
rcchazar,
po
ciem-
plo,
las oaaa
quc
lp repugna, baio el
plctcxo dque hay
I
qentes que
lo hablan con
placcr
dd coaas inmundar
y
ue hav
-oucblog
en Boutan'oue corrideran bicn olicntcs
los
*"t *etito" &l rcy? Ceo'que c*ai conforme conm!
go. por
tanto, en l
qre
c rc6erc al intinto natural cn
"nio" moralea, ri bi diria
qui, como dcclais cuan-
.,
I
eantanttr }racc. laudatur haet
t-
-
Dicuntur, audiutr
;
.
Scribuntur hacc, lcguntur haec,
Et leta rrcgliguntur.
'
Fn.--Cada uno & loe
principios qrrc,
ruporcn
nntos dcbcr !r rccoBocido'por tdos cmo rccto y ven-
tljblo.
: ,
,
J:
". . : : : .
-3th;li{
l r.
f. t. fD{E
To.,i- Eo c. .volscr ieouc
.a
l hinci tantas
vccs efttada p
.or
^f
&
quc
cea vcrdad nata haya de
acr rcmptc
y
unverlalmcDtc
cconocrdr.
S
Fu.Jeo la poaihilidad
dc corulca la lcy de-
muestrr que.
sta Jcy
Bo
ea innata; aa pc
eianplo, el
preopto q
c tos manda arna y
maatDd lo hijoc cra
grrcbrtrJado
,por loc_, atiguo6, plcrto quc pcrmitrn
la
cf,poropn de loa D!oa, .
Tuo.*o mirm conculcacin de cc
nectoto de.
nuatra.Sc
d bic cte. dcber crt grabad;
ca'E'crra
alma, arrcetrae
nrionea
os impiden qc
t-'-"
a l
.letra.
Aden,
paa,t@cr pcrfccta
comicir
&.1
*c'
lidd
dc ctoa
dcbcrcs, d;bEos tencr atc lo <*
prubas, lo grrc
o hacenoo odinariamcolc.
fi L gF
mctra !e opuriera a nueatar
paeionc!
e inttfE ua-
les, como la morI. no la.wlncraraioc
mcor oa e r-
.
ta,-a
pcaar
de todaa las dcrnsstracio! dc ErrclL v A-
ta,-'a
Irsar
d todas las dcrrrotracio! de Errctda v A-
gumcdcs,
lag
qrrc
consider{aJroa c(trDo cc v
L'-..
dc falte dc lgica
r l9g
Erclgero, Hobbcr. y.olc qrrc
.cnDrcron
cofra rctxtea
y
Atqulmcdc
tro bbde te-
nido tan
ecaao nmero de ecraccs
(l).
Sb la dicin
.de
la gloria que
eaperaban alca4zar
cstor silra c la
craidatura dcl
erculo
pudo
dc-d""'b'ar
ha
l no]o a
hombrc
dc tato mrito. Y i otoc hubicrr tilt" l*
mmos
intercseE,
hubier,
caldo en loe mim
crqcr-
FL.--Cad
uno dc nrctos dcbcrcr B co.'d,-c a
la rcprcoentacin do una lcy,
y
cl conocinico
o ngi
cin ,& ra ley no q9
pucdc
imaginar
rin un bgidiby,
a con ain un cartigo
y
un rcqpcDla-
.
Jrg., {uc*
}rabir
.rccornpenaas
y pcnr
arrnilc
rin- legielador

aal
por
h inc<itici
c ca*i-
A+
por la
enfcrrrrcddc.-Pero coro ctto
--igm
l-
tulc. no aicmprc rc dejaa rcntir con igual ilgw
;
gcac-
raldad, ha
guc
suponcr quc
ningn p.cccpfo pod
ruL
alan s lo rDeEG un Lrto8 cnctrgdo dc ur dc|ar t! c!-
tigo ninguna sala acci6n, ni ningua brcoa &re i e-
compn84..
'
Fr---S Flt-.-Scgfu csto, Ia idca dc Dic. y
la de
..a
iid
futurq,

aon tambi innta l
.
Tno,-Agl lo creo c cl sendo crplicado ya por
m.
(r)
Jo..ph Jiitrir SoUgc (I6tO.1@
Cyclomstc. Xt oct Lold l9t
(v.
Cotor, blstoda do la3 ltat@ttca!.
t 11, ES
y
dg). Ds noDre v. D6 pfl.
olDt a 6t tlottuattro!s O&Ed[.t!.s, ubt 6f.o.ttbr tndtitudrro t lst-
tat6mqr6 o[ ntlorm lne. lcrlp cor|'l
qs
a.r&Hr
pbyslcoru|t.at
SihlcorEl,
cont tstum ?rofesoum
.
Corotrte (Oprs,
Am6tolotd.
.8).
r{uMAr{o ,57
.
' ' :
. i
o,trss,mttchas
,
qrc c dcbcr colocs, h miaa cate-
gorra.
) ' '
'*
: .
.*'
i'!
To.-En clo rtcrv corfotme.
pue
coidero toda
las vedads noccari, as corno fos itrtirto. iDnato.
Pero o confrcso
qtrc
aqucllas cinco propci:itncs no son
principios innator,
prrci
i:reo
qu
se
pcdn y c deben
dcmotrar.
$
Fn-.-Por lo
que
sc efiee a la tcrccr"
qrr
aG-
ma
qrrc la'vitud cs al mejor servicio dc Dioo..
qrrcda por
averisuat ou sc ntiettd
po
virtud.
S coticadc ca el
ecntido m corricnt. et doci, c coniidca l virrd co- SCnU(IO mag Corrte, ! OGC, 8 COnaKrca ltfr(l CO-
mo aouello
quc.
8crn las ditintas oDiion3 rGitretca eD
Io dilvcso-oass-, !c considqa loable ) F.o- csta
proposicin
et{ tan lcjo d cr evidete,
Qa
i ic-
r cs verdad. Si, pgr el
-contrario,
e llara vltud loe r-
toa confoitnca cof, l iolunad de Dioa, 6
-r.rr:r_
rpoe frentc a un ide'm
pt
ilem,
y la proiiih
nada
not ensarfa. ouc isnificra solanrcrtc oa llic h
acrada aquello'qr" esl confone cd:eu iood- l.o
mismo puide deciec del cobccpto dc.pccado ca L <ta
ca
gencralrncntc
ee la aiguicntc: Loe
pri-ucipic grrc un
hombrc de.ano entcodimiento
profcsa
!d inab :
nog-
otroo
y
loo de nucstro
partido
-aomoa
hqnbm dc aano
ptoporicin.
Tno.-Yo no iecrrcrdo
babet
dicho
$E
L tirbd d-
pnda
dq
l
opinin
;
por lo
mcna
loe
6lrofc
rq n-
.sn
as. El nombrc <rtud dcpede,
en cfctto, dc I opi 3n aar. El nomDrc
(vrrtudD
dpedc,
n dcco, c L op-
nin de aquellos
guc
dcsigoan con
,61
dctcrnirdc M-
bit o accionee. eqn oue ticncn &tsa no boco m- o acci'onee, "ig"n q"Jti"ncn
-&toe
por bgco ma-
Jos, confqrrc a e razn
i
p,cro
en cl conpto & virud, co
general
coinciden todos. arul cuando c r pliciih ha-
general
coinciden todos. ar'cuando c r pliciih ha-
ya
divergerrc'ia. Scga &iattchs
y
ot
y!ilr+
l t-
tud es la capacidad de dominar las
pasioncr pc
modio
ya divergerrc'ia. Scg'
rud eE la caDacrdad de domlnar las Daaronca r Ddo
.de
la razn,:y ms eercilla4cntc, la capqciJdD
rocc-
d la razon,
{
ru
dr coh arglo a der con areclo a l ran, Pero eto dbc
a
mcnte
grato
i Aqrrcl,
qrrc
ee la euprorna
y
ltime rrzn dc
toda las corar.
y
al cual neds-y
muoho
w
la ectoc
concltmGtto
toda las corar,
y
al cual neds-y
muoho
n
dc lae criaturae cionalc.---cs indifcrcrb.
$
20. Fn.--'Sc dicc gdncdcr$e qrrc la c, la
. cdeci6n
y laa'cortrqnbrer de aqrco con
qufoG cda-
{tro6 cn claciD
pucden
oecueccr. cn ora cc Drin-
'
cipio: dc moral.qug ee cgnidcrrn i atos. Pro i crio es cipio: dc moral
.quc
ee conidcrrn innatos. Pro i crto ee
vcr&d. cac
por
su bae la
pncba qu
t, ticlc *a dcl
comcntimie;to
gecrd.
La- concluri6
Crc-
& qu e a-
I
{ .
'-
t
-h
1 . , , : i i
NUEVO Tf, TADO'9O8ry
AF;SFNPJMIENTO
t{tMANO 59
cato
&
-..
'
d, o[
]o]o
.
illir,
l}
pq
, : . , {f !
:,i
{"
-l-..
fl)
.
c. v, r0.
las crcclencias
grc la eturalza conccdi a aqudlos
puc-
blos. a
las
quc
la razn nos
Dropocioua
a o6obos.
Fn-.
-
Pero
yo quiiera
-r6e
cmo c i:ondrcirai
frcntc a ecte dilcma dc un amico- m{o : nYo dclcarr-
cc-orc loe dc{emorcs de los
ricipioe inatos me di-
ieser si estos
prircipioa pucdcn
cr deeraiodc mr
la
cdrrcacin v
pi.
cl fibit o no.r Si no
puc&a
slb, los
deberernos-icortrar en todoc los homb;cs
y
brifln cn
la conciencia dc cda rno & elloo
;
pcro ri
prcdca
a &-
formados
por
otroc con@ptos, prccrD n clare
v
notoi8 ll donde e*er Iir,i cerqi de su origa; c de
cir. cn loi nios v cn los icnqantcs. cn loc cudc m han
hccho an mdla-aienas "pi"i"ot. Cuahuien
src
lcl l
partido qrrc
aqr ce tomc, clarairnt se vcr
$E
G dca-
/
mentido
por
los hechot efcctivoc
y por
una c.Ecrtr cr-
pcricncia,
Tso.-Me asornbra
qrc vr8to ingenioco
.''iso
co-
funda el hecho de etar occuecidos
estoe
'ririrr
cott
su deeaDaricin. coso tanibin
por
vrsta
part
cd'
ds el n ser con cl Do apanooer. La idea
y vcrdrdcr i-
natas o
prrcdeu
desaparccar
;
pcro
en muto bmbre
{po
eu ertado actual) ctn ocuecidaa
po
s ull*
deg comoialc. v an m a voses
por gu
hlitc. Sicm-
ore ou la"
peepciones
confua
-dc
lo scoridc m c
id,r"i.n dc
-nrrcstia
atenci6n, eta hz incriq itnn'
el entendimiento v cnardcccr Ia voluntad. Etr cr ocla
colisin de
que
hblan laa Sagradaa Ecritra, D lErG
oue la nueva losofa.
'
FL...-Pues
.ncotioe
-noa
cncontrarfiog c; rn d:as
tinieblas
y
en tan
grande
igncancia bouro i tal hz ife
rior noe faltasc.
Tro.- Dioc os
guadc
dc clb I Si al fm, no
*ra
pociblc
la cicnci, ni la lcy, ni
giquira
l ran.
Sg
2l-22. Fu-.-Pq lo mcro mc corcdcr6r
q,r
a vecee los
prciicioo p!!an por
idea int, lo cal ea
.oo*.r.t " de l"t .ti ar c'neornts & t icz o dc
laa malac cocumbrcr,guc larcdrcaci
y
cl
."'[irrlc
for-
man en no8oho
Tso.-4onfilo orrc cl admirablc
-rt
ouieu ec-
gua
ha dicho sobre Gdo coras muy bdlar,
y
hia cntcu-
dida. utilima : Dro vo no creo <lrxt d dc dlo con-
tradica la rct !;trin; dl *atirnnto tatrrl o & Ia
vcrdades innataa.
Quiz
no
quiro
ir tan lcioa con cr ob-
crvacioncs. Tan ccmvcncfulo catov vo como l & ouc
mucha opinionco 8on tcniiar p"i r-d"do slo
por'el
t
L
'
MJEVO TRAT Do-'!'dE:E'*rrFI,ptl|e{fo
ouro l
in hay
Pletr+-
$t fodotr
6e lS

t C4slo do lil$tro6
(-osp, 6C), El rqy ottrdo
|t,mb oss,
qqa"le'so
ral
Bta
Dor
fs8dcl, coD loB lusYps
y
[8tro3,
'qd
dtcodo
et t cd6.lo do sn m.dro dstsst trlstrcl
y almsnts.
t,
ooqt6t, .Btroq, O[. I]DrodDiort. Tom. tr,
p.
{64.)
;().1
ro<*il ds Lelbk sobo 1 dnktn otl ootop@llda
o I
.q stt(it et .t.rtrr'.
62 G. v. tt$rE
i
:
z.
rt
F
7
'
CATPITUL9 ilt
OTnAS OBSERVACIONES soBnE
LOs FRII.GIPE D!{AI6, TAN-
TO LOS
QIJE'FERTENECB
A ..^ TEOnIA AOIO tG
Ql.E,
coN-
CENNEN A LA PRCNEA
S
3. Fn-.
-Qucrir
cduci laa vsdada e lc
pri-
meroe princ-ipioa, y,o.
co6eso
.qrc
i hy rn r_iaipio
rncontrovrbblc a cl sgucnte: Ua
qoaa

*
s
g
p
End mismo tiempo. Y ein cmbugo prrc dliil po-
dGr aDnrar
qr
!a rnnto,
porqu
l ErD @o
dc-
bcmoe eta tonvencidoc dc
-quc-
l idc dc i|:r&d c
impoibilidad lo
gou.
'TEo.Jn
efecto, co6eo
que
loe
qrE
l-l
ht
verdadeg innatas debn afmr r' estar oernrdida & ar
tambin lo lon cltss idr. La; ideac'& s, hF;-
ble, dc idntico con tn intas
que
cntri c tJr rc-
trol pensanintos y
racieinioa,
y
lar.
co.'il-o clorc
esenciales a nuestro csp,rrlul.qero
t-.b"
.|itl
rF
Do
acmpf 8 ra conaga la ocDtoa' aDencnr
!

gE-
ilcme a dicernirla andado cl tlqng. Yr be
h-r!o
quc
nototros somos,
p(x
deoilo a,
inrrto
gg
mismoc,
y por
el hccho de e,r, C scr c. i cr uB-
otro
;
el conocimiento
que poscerror
dc ootc
--noe
encierra en e el conocimicnio del,eer. Atso E* st-
ccdc con otroa conccptoa unive-ah.
S
4. Fn.-Si la i& &'idcntil fr: tr atu-
ral y
edente
y-'
cstuvietc tan atuad co d cqri
+c
la
conocisemos deadc la cuna,
yo pcgi
r u li6o &
siete aos
y
a un homb'rc de ctcnta i r
h-rc
qoe
c*
compusto de ahna
y
curpo pernaGcc
C nirmo cra-
do su cuerpo experimenta una vriacida,-.o
i
qoc*a
la
transmigraci6n de las almas, Euphcibr
cr lo
-'i""o
qrc
Pitcor.
Teo.-Ya expliqu edircntemnte
ca lo ou a noa-
otros es natural no'quiere decir
qrc
i conocido dcgde
Ia cuna,
y que
hastq
pucde
acrnq crnri.l ua idea sin
que
a la rrcz ertcmos eu condicioc & clve todos log
problemas que
con ella e r,elacioa, Eo cquivaldra a
aGrmar
quc
un o no
puede
sabcr lo crc cs el cuadra-
do
y
eu diaconal
por
la dificultad
qtc
c d. cono""t o,n"
la iagonaf cs i4conmenawabh on el IJo de1 cuadia-
do. Poi lo
qrrc
c efoe a la cucstin
'''i-''..
vo crco.
por
la doctrina c loa m6nadae expucsta co o' fuga, h;br
TRAT ITo SOfg.g;iEIfDtlE{rO HUMANo 3
oghi{u :
t-
"dY*
eI todp
lE
Dioc de,
: -
cri"rtidh
F br|crr|!. Et frbro dado apa,rcrnO a 1&l:
:
l
. l
aa u dcetino, pucrto
qrc
h
paleh,ra griega odrpa, y
lae
l.abnas dr'md
y rpur
-dcaigrbaD
igualmcnte
cn au ori-
gcn
cl arc o el vinto de la inrpiracin
como ua de las
m eutile matcriat conocida
por
ntcEc *ntidos : v
dc la imprerionca de lo seltidor e
patc
oaa eleva
poco
gpoEo a
,los
conccptos arrprarcori-blce.
Sil errbargo,
ta drhcultad d clevarlc los
coDocimicat
rbstractos
no dcmuctra ada contra Ia i&a
i-natr.
Flv oucblos
grrc
no ticnen la palabre
corrcspodintc
a .Jui
Po"-
qc
crcerlc qrrc
no Ecpan lo
quc
c! utt
(!cr'r
D(rfrc Do sc-
pan
conccbir rcparadancnte
la ide dc s? Pc lo dcms-
cmrrcntro tan bcllo
y
clocronte lo
qrc
.tc,o
dcchnt
utor dicc sobc la idca de Dio
(<rTtado
otc C ctcn-
dir4icno
humaaor, t. I, c. 3,
S
9),
q"c
- rcrbo " u"Jr-
Carlo.
Dice a : rrl.oo hanbc
dcboi tcocr or ciata idca
&
aqucllo de qrrc
ha,blan uuoa o otro.,
v
J d. o".
hablan cncicrra
cn l la idca de eublimid;l v rr.# o
{c
otra.
propigdad
xtaordinia q.rc
d.rp,itiJtcia
dG algn modo, y, rc pFF
{.cepfritu
beir h
_crpocie
sc un podcr
abroauto e lrrctrblc
qu
inre d tcsror
(y yo_
aadira: y bajo
!a
crpccie &-ua b;d
i-6.ita
64 c.
v. antr
'
(
gw
forzocamenti reiemor
{rc
rra}, tal id.r
D
p".d
rcnos dc ispoocre frertaicnt" y
"plgrrl
nd
q,r.
oba alguna, meyorntntc
.i
c concilia co ll m ele-
yo
la lic deearrollado.
Y
u obccrvecin
(lrirr.-rc,nt6
si.
tad contEtrr6 que
loa indgcn! dc Ia lla Mriaas
.1ncnts!
vcrdad
dc la az,n y
* d"d;-"tuh""t
dc cada uno dc nuctroe cono<imicnto.
Abc lir: la
idc dc Dioc c dc cctc
gncro.
Prn ca todr L" ;"a,
dc la
creacin aparcce de un modo tn rficriblc
d icDo
l"y-bt*"
de una sabidu
y.
de un
podcr
iafuiu,
irrc
roqa
cnanr racronat qu
medrta 8obe- c*c
Do D Due_
de_ meno de deecubrir
al autor de tod
c*.- muaviXas,
y
la_imprcsin que
el dcacubrimicnto
dc t s rodrce
en cl alma de
cqifl
oyc hablar
-dc
] cr tan gruJe y su-
grcr
ldca! tan alta! y
d tal poder
dc crptrido.
c
mc
paroe_
muy cxtro quc
haya un
pebl.
otrc E tirra
trn.pobrc dc eapritu qrrc
carczca
dc
la idcr dc Dic. Eto,
drgo, mc
parec
tn
parmixo
como
pes
ca hmbcs
quc
no tucran idea algra del rrnero o dd 6crc., Yo
guisiera poder
traslad uruchoa dc cta
p&rrfc
el ilus.
trG to. Ahqa adir
que
cuando haf,le
& L correg.
podcrcia
dc la idca dc Dio cou h mr &-.tales
idcs dc la azn
y
nr.nrtural
coaec6ci.
lrrcnae
parcoe
aleiarrc dc h tcor dc lar idca
i-.rtr
il
'omo
TRATIDO SOBR I. IENDfiENTO IITJMANO
'bi{d,
icl
r!|ci au
&dc l rii6, Araci
qrrc
l mimo m cn.
.l.
Fn.-.Prro d lrno. de cooidcra innx la
Di ffic tod lr $ctlondr dtds dc raz6n
65
& Dlo
peqc
toda ht
pcreondr
fuddrs
(
fra.
ttnbith G.rtIod coridd'l irt
b dc .[.
-
T.-,1 l viu, .if l id. d virttcl c Io in-
31.1f1111isr
p-rqrr
lnrs han clcvado
gu
riasto baaa c4.
'-
so,.-.Convdgo.el Clo

po
edto u_o impidc qrrc
ltcfa
t
{t dDrr,
(F
!e clrcuffirc dctrtlo de ao3-
$
18, Fr..
.
Tsbi* Fa convcicntc tcr un
lrr
iie l rrlrci:
pcro
ot desnotrad orrc no la tc-
t@o i itrar i dquirid. Dto
que
la lcanz:-
i
pd
h..nJbili&d D; l rcfufu.
'
T{orYo o-y
dc
opinit dc
quc
la reflcxiin basta
at b idca dc trtancia en ;oEtroe miarnoo, qtrc
aufari$. Y er vetdad
qrrc
este conceoto cs ur|o
ns imrutntcs, Pero oui hablcmc di: cta idca
lo ms imptrtntcs, Pero
qui
hablemc di csta idca
cl curog,ultcrio'r dc nuertra-invcstigacin.
$
20. Fn .Ji cn cl capritu hy reprcaentacioncs
l!.it,
qtc
dctivamenic las
pic-ns.'por
lo menos
rs( etr on Ia rnemori. de li cual l sacaramos
mcdio dcl rccrcrdo; ee deir,
que
deberan ser re-
ridg cdao contcnide dc eonciincia: de lo contra-
cl rccwrdo no c/ta recucrdo. Puea precisamente
esta
prurrin
inrior dc
qr
tals
y
tles idcae han eiistido
.G
nrotrr mnt ca lo que
di*ingue el recuerdo, dc cual-
Sricr
otro rcto dcl
pcnaamiento.
.To.--Pra frrmar
que
$ nustro esoritu eristen
dtesmi$ldos coc:inicnio, i&as o verdades.
flo es n-
cesario que
notrog hayarnoa
pensado
algrna vez cn
elhe
;
son cepacidadcs naturals; eto eg, ispoeiciones
6
'G,
{l,
jrBNlZ
activaa
y p:aivar y
cstadoa
quc
implicab
ns qrrc una fc'
bula rusa. Los
platnicot
crofan cfetivancntc
qu aquc'
Ilo
quc
errcontramoa r nosotrog misuroo
ya
lo bcrnoa
pen-
ead a4tcriorme*c,
y. para su rcfutci o- basta decir
que
Do lo rccfdamos
; brrcg
sgurante
vrrlvcn a nues-
a conciencia inGitoe irnasricntos,
dc los cuals nb te-
nmos mmoria, Muc}ta vcceg h.a aucedido a afuirno creer
quc
haba inventado unoe versos, reultrndo luto gr log
'
liaba lcdo cr dcun
pota
aDiiguo. Tanbin a veccs com-
prcndemoa
fcilmcn: algunaa
.coaa" por habcdas apren-
dido anteriormente, sin
qu
ecodrmoo.cta
circrmsta-
cia. Sucede tambi
qua
u nio
quc
e
qrcd
ciqo ol'
vida habcr visto
.la
lui v
los colorea, como lc sccdi rea-
pecto
dc lae hoiar. a loo doa
o
v
mcdio, al hbrc
Ulrico Schdnbctc, uc
nacido en Weidc en d G.rPfalz'
mui cn Koenibeic, l49, en
dondc bba cnsca-
do. con nan asomb de todo, la Glssof
y
l matcrr-
ticas. En- taleg caeoE
prrcd
tEmbin srccdcr cE lc. re-
cuedoa do anticuas iipccions
pcrducn
vivc, sia
que
nos acordemos
e clla. Yo creo
rrc
e cl mco
todoe
loe Dnsamieto
vuelven
'en
cta
forma. C.rudo
Julio
Ecilcto celebr cn vereo al
gcntilhmtrc
dc
Vcrona,
aDariile en sueos un homEe llam".L &ugnolus--
ui bvaro de nacimiento,
que
dcspus e an ca Ve-
ona-,
y
s lament
de haber sid olYi&do.
Julio
Esca-
lgero no ecodaba
halcr, odo habla.dc ;
pcro a con-
ECCtrcnCia & 8t suo lr.Eo au logro cE ctllo' r lna-
mnt. su hiio
losph
Eecalgto, cn u viic
pc
ltalia'
surx) ou n'on; tiempo babia habido ca Vcm u c
le6re.iramtico
y.
ertico erudito de etc
I'o.-hre qrrc
!'
bfa co-ntibudo l ienacimicnto de la ciccia cu ltIia'
Eta higtoria se cncunta
juntErrrcnte
cm l dcgr cn las
pocslaa
dl
vieio Ecalccio
v
n
la! cata do hijo.
Tambien frcua-cu
la Scalicra,
qre proccdc
& las con-
vcreacion;con los
Escal-gso'
Piobknrc
Julio
Es-
calgero tena alguna noticla
-dc
Brugo.lul;
rcm
ro re-
cordaba va. v su enauco
tu cD
patc
l. coovacn de
una antj;ua
idea, si
bieD aqu ro
-hub
rcrdrd.ro tecor-
dci ei la cual e adqrire corcirncia &
$E
la ida
haba cxigtido cn otro ticrnpo, Por Io meuc ao vco
yo
nin-
qona
ncc""idad dc a'dmitir
qte
no deba
qucd huCla al-
luna
dc u4a cp,egcrtacin, ei bicn
-dich
hudla no'rrc-
"itc "ct bacta;te fuertc
para
ecqda
guc
ra
rc ha tc-'
ido,
- S
24. Fr.-Dcb rcconocclr
quc voc migro cncon-
Y) . { i - l : .
-
: 1 ' r " , :
, r " . : l ' :
: ' .
i ' 1 : ' " i * ; ' i l .
rru,rrOo soani .1 tr!ENDlMlENfo'HuM
No 7
P INATADO SOER EL E!'TENDIMIIN I() IIUMAI{,
(,/
a
. . .
. t
(tr
vustro camino, de un.mgdo natural, las dificul-
-,'
gr
Ddgs opoaemos a lae v.erdadco innatas.,Qui-
{.
Dpoco_
-qFb-fin
nuestroo
pahdaroa cataa vtdadeg
.iotido "o:q- voo la c;tcndis. Ae,-
pucs, en lo
qrrc yo
i[sisto a c!
qrE
muy tiei c dc tmer
que
cia- cn laa iedadcs-iDtstas
prcd
da
prtxto
a
c-cia- e la idadca-iDtstas
prcdc
dar
Intxto
a
Eeza Daa dipcnsarsc
de invc*igar muchas,cucstio-
i v "u. fundidoe cn dicha cccncia,
loe inaetroa
eza Daa dipcnsarsc
dc invtCar much8,cucEho-
y quc, fuqd{do." di.lt-" cccncia,
-
loe inaetroa
.dto.c" al lo har, crigiendo en
principio de todos
r plincipis quc loe principioe no puedcn scr pueetoE en
l dc
Iurco.
Teo.-Ya hc advcrtido
quc
si vustos amigoo no
pi-
J: otra coca sino
qrrc
ee dcnrcgtron todaq lae- verda-
:
:
rlr-;;-
'o-,1,"
ioy conformc
9on
elloc. La opi'
f"
d"
qro
cxigtc
vrda{cs innataa, a
I-a
maner-a
gue yo
ontiendo. no
pcde
.di5pnsa dc dlo a ndie,
pues
rte. dc lo convcnicrt
qiue
ca avbriguar
la cauea de
bo instinto,
par
m ce mxima
gtrc
s deben bus-
pnrcbas
aun
para l.r! exion4s,
Yo recrrdo
que cuan-
do i" Pas c t"n dd buen Roberval,
que
cnionces
ya
gr yrcjo,
porqr, siguindo el eiemplo dc, Apolonio
v
de
larado,
qrcra
dcrrot&ar lo8
pnncrploE
cte Euclrdea,
yo
dcnotr Ia utilidad dc csta dmoetracin. Por lo que sc
6ere al
pincipio
dc
qrrc
no a debe discutir con aquelloe
p
+:g"
lor- princjpioa lo vale rgPectg de
-aqucllos
nctrx)a olrc no adrutn Dl duda r
ptuDa'
rosuva-
eab,
para- evit agh diry".ly, * de5er dar re,Blaa
Pa-
&cnt. Dra evrtr acliaa d8putaE, dben dar reglaE
pa-
n l diicuin
p!ca y-pro}ibir
quc
iertar vcrdadea e-
conoidag ean obieto
de controversia;
po
esto entra
c
los dominiic
pglicacoa quc en loJ dc la
logofa.
NUEvo TR TADo soBRE Er ENTSNDMENTo
nuvNo
149
lud, cuando no llcga hasta esa
incomodidad
que noa im-
pacienta y
atomt
por gn gran apgo a la rdea d lo
ue
noa falta. Estae apetericiae
pcquas o
grandes es lo
oue en l cscucl
3e llama mous
ptimo prim| y son en
tlalidad l"s
prirnr9. pgsos.gtr la naturalez,
no9 ha;e
dar. Do tnto hacta la telcdad como hcla la algrra,
pu8
Do a
lnira
en elloe ms
que el piesente ;
pero Ia ex-
periencie y la.raa enecan a tegula eEtos
3ryttjo9,V,"
moderrloc Da
qr puedan
conducrmo a la lellclqaq'
Ya he cho al-go'itc.&o
(Lib. I, cap. Il,
$
3): los apeti-
tos son cdno Jb teDdcncra
d Ia
plcdra,_ qu argu er ca'
mino me corto, Dro
no siempre el mcjor c,amrno, hacla
cl ccoto dc la. tirra,. nr
pudi-ndo. prever que
cncontar
rocaa n
que
e h d lomper, mrntraa
qu
8
nubrra
aprorinadb
m a u objeto si hubier4 tcnido espritu
y
mcdio
para
dcsars. Po cgo cs
por lo qtro yendo di-
rcctnct hacia cl
place
dcl momento caemos algunae
vccee en cl oecioici de la mieria. Por esto la razn oe
ooone la imrd;s dc los mayores bicnea o males
futuroe
o un 6mc esohcin
y
un 6rme hbito de
pear
ant8
itc ob
y luego- dg toirra el
partido coneiderado corro
meio. au cundo
lq8 razoDs scntlbles dc nuEa con-
.i"i"irJ
"" -t"
precntc
cn cspritu
y no consiatan
me ouc en imceos lbilos tambin en
pn3asricntos
odo. cuc da-h
palabras
o signos destitudo d una
eolicaii, acuml,
dl suert
que iodo corsite en el
pen-
od b,'et cs,o
y
n el inomeno; cl
primero,
Para
trazar
rcgl.,
y el :cgundo,
p:ra
,scguirlas,
eun
cuahdo no
Rrn-
acmoa n La fazn
qrrc
la8 hzo naccf. ttueno ca' por tan-
to.
pcnaar
n 3tb
lo m6r
que :c pueda para lhna el alma
dc una alegra
razonable
y
de un placer acompaado de
luz.
S
17. Fu-.2-Eta
prccarrcines, sin'duda,
son tan'
'
ro m ncearias
cranio
qre
la idea de un bien ausente
o oodra cottabalancear
el scntimiento
de alguna in-
quietud o &
fun
placer de gue aclualmente
nog veinoa
atormcntados,
haSta
qt
Etc bln exctc algun de8o en
nootrc.

Cuntae
perEonas hay a
guiener se les rpre-
cntan loa cocs
indecibles del
iraao
con rlivas imgenes
'
qrrc
cas r;onocen
posiblct
o
prbablea,.y que
ain embar-
o
e aferan
voluntariamentc a la felicidad de
gue gozan
Jn egte mundo I Y ee
que
las inguictudes de sue deecos
pre'
sntca, 8l robieponeree
y lanzarnos rpidamente hacia los
placercs
de la vida, determiian ug voluntada a
perse-
i
*
' ri
,
,
i ' ]
{1)
Est, hItorls ss !6e6 l s6tsto df
ldrktrcvlo.Cot{lo, utt t-
te enemlgo de saldtno.
(v.
G. Woll, .Gcs(lchto de6 Clallfenr,
t. III,
p.
423; wtllD, .Golchtchts dr h6urzg6, V, 185,)
t 50
: .
' '
quirlo
: v dunrrtc ctc eFo sori completamente
iirsar-
iibl". a l"a bieacs & la ota da.
To.-Esto
procede
"
en tt" de
qu
muchas veces
loa hombres no'cstn convencidoc. v iunqoe dican otra
coaa, un irrcredulidad oculta rcina
in
el fndo d1 su al-
nra. Dua no han corrprendido nunca'lag buenas razoncs
ou" iomptueban esta
-
inmo*alidad de las lmae, digna
dc la ireiicia dc Dioa. fundamento dc la
vcrdadera
li-
gin,
bien no sc acucrdan
ya
dc habcrll comprendido,
v Dara atar Convncdoa nccttamoa dc a. una o de la
otra, Pocaa
psrsonae
concibn
que
la d futura. tal como
la deecibn la vbdadera relisin
v
la vctdadea razn,
ea ooeible. v etn muv lcioJ d onccbir su
probabili-
dad,
por no decir la certidubre. Todo lo
qr.re pien""tt no
cs
ns
que pslacrrno
o imgcncr
grosera! y vanas a la
mahometana. cn lag
que
ellbc misno ven
poc
verosimi-
litud.
pue
estn muv distantca de cntirc imprcsionados
por
elfas, como sc rantlan
(egn
a dicc) loa dados del
brncipe de loe ascinos, eor de l Montaa, a
quiercs
L traisDottaba cuando estaban
profundmcntc
domidog
a un lucar lhno de dclicia, err donde creyndose en el
oaraso de Mahoma eran imbudos
Do
auptrcstoe ngeles
o rtttou, dc opinionea l
gusto
de iste
principe, y dLsde
donde.-deapu dc habe sido aletarcado de nevo, eran
vueltog al lugar primitivo
;
lo
qg lugo lca enardeca
para
acomctcr toda claEe d emDfta!.
rncluto [ratar a los
pncipcs
encmicos dc eu rcor
(l).
Yo no ti e le ha
hecho iniusticia-a este seor dc
l Monta. Dres
no s
dice loe crand
pncipcs
a
quien
hizo
aeefurat, aunque
en'loa hitoiadori,s i"cl""cs
qncdtramos
la carta
que
c
le atribuve. ara disculDat al rcv Ricardo I del aeiinato
d" tm ".i o orncioi dc Ia Falestina. oue cate seo
confiesa habdr hecho mata
por
hhber recibido ofcnsa de
l- Sea dc cllo lo ouc aui-
qzi
fwri llevado de un
qran
celg
pq
ar, tcfigii pc Jo'gue.este prncipe
& ase-
Emos oulao dar a laa centa ut rdea ventaloaa
(rcI
Da-
raso
qu
no sc hs boaa
y
l impidiee esta eords
;
sin
pendc por
cto haccles cocr
que
haba ctdo en
el
paso
micmo. Peio auponiendo
que
lo hubiese
preten-
dido, no habra
quc
aornbrasc de
que
Gsto! fraudes pia-
dosoe hicicsn ma efecto
que
!a
verdad mal administa-
t i
I
NtJEVo tRAT^Ix) soBRE EL E.ITNDIMIENTO HUMANo
l5l
da. Sin ernbaso, rada ma fucrte
quc
la verdd si s su-
oiesc cncar v haccrla valer : v habr medioa indudable-
incnte dc haola acceaible a lg hombres. Cuando consi-
dero curo
prrcdc
la ambicin
v
la avaricia cn todoa aque-
lloc
qtc
c 1""'"" una vez a ata claee dc vida, oasi deati-
'
tudc & aEac.tivo eaiblcs
y prelcntcs,
no dcseapero de
nada
y
a6rmo
qr
l virtud ara infinitamente-mucho
ns cIcto, acornpaada como lo est de tantm bienee
.
lidos, oi afgrlna fcliz revolucin dcl gengro humano la
lidos. oi alqune fcliz revolucin dcl
cnero
humano la
'
puaieoe
un d en boga
y
como de mqda. Es muy seguro
ouc cc
poda
costumbrar a loa
jvcne
a
qu
au rrayor
. lcct
6tra cl cjccicio de la virtud. Y hasta los mismos
go,
no hay qrrc considerar la inquiaud,
que forma partc
o ouc Dot lo irrDo c! un5 secuncla d Ia mayor
Dart
& l ilem
pasionca.
cdro ntrameDt e"cl,rLi" de est"
, arr"ul-;
pui cl odio, l tcmor, la-clera, la envidia, tie-
;
anrcUlo;
pcg
Cl OdlO' l tGmOr, lA COIrA' la envldla' tr-
mn-cada un sus inquiehrdee,
y de eata manra opcran
)
obrc la vohitd. Y dudo
qu
ningua de estaa
paaio-
n erii rr rl ola v run {:tcrr mre cara muv difcil
)
obrc la vohitid. Yo dudo qu ningua de estaa paaio-
nco rar uDa Daltor auc no rusc acompanaqa de de-
. ,
eqPo.1lo d.tti", e"toy *grr-
que siemBre que,hay in-
. olccr frcra cl eicrcicio de la virtud. Y hagta loa mismos
lornbrc hechoa-po&lan imponerse leyea y un hbito de
aduirir la ouc lcs conduleran a eete fin tan rpidamen-
t d i*oirndoLs tiat inuietud antc los extrav:os como
l orrc
-cotira
rr borach cuando se ve imposibilitado
'
dc i
at
(cbact,).
[\4c es cato
aadir eetE considraciq'
.
nca.robre la pocibilidad
f
an sobre- la facilidad dc re-
medrar Duatroo melca bara no contnburr a deEcorazonar
los hombcE dc la
periccucin
de los verda&ros bienes
oor la sola cxposicin de uuestrag debilidades.
t
S
39. Ftr.
-
Todo coneiste casi en hacer desea
comtentcrrrcnte los verdaderc bienes. Y rara vcz sucede
ou dcun accin vo]rtaria e
poduzca
en nosotroe in
,irr"-al!" dgeo.lh acornpae;
r
esto. la voluntad
y
el
dcrco 8c coniundcn tantas vcc8 una con otro. stn emba-
eo.'Por lo dems, estoy 8guro
que
siempre
que
hay in-
ouictud hav dco. Y como rustra ternidad no dpende
&l nrc-cnto
prclcte,
diisiroo nucstra miada mi all,
ca:quicra
Quc
ean loo-placcres de quc gozamos ac-
, tuIrncrtc. v el deseo oue acomoaa a estos Dlacers anti-
cipsdo robc el ocrveni arasira simoe la voluntad
ala sccrencia: cle euerte aue. aun en'medio de la ale-
cfia.
lo
orc soEtiene.la accin de donde dcoende el
placer
freceintc'gl 9l
dceco de
que
continp eate'placer
y'el
te-
inor dc v orivado de 1. v siemore cue'una mvor in-
quietud que *a ae apoderj de ntrcstro espritu dterni-
152
G. V,. LEIBNIZ -)
na a gte a ua nueva "ccin
y el placer preaente es des-
oreciado.
'
Teo.-Muchaa
perccpciones
e inclinaciones concu-
ren a la volicin
prfecta, que es el resultado de un con-
flicto. Hay aparte
percepciones imperceptibles, cuyo
con'
junto
produce una lnquretud
que obra aoi)r nosotros sln
ou conozcamo la causa
;
hay mucha8
Juntaa
qu nos lle-
van a aLrin obieto o ouc noa aleian de 1,
y
cntonces eg
deeo o
-tmor -acqr,piado
tambin dc una inquietud,
Dro oue no simpe llcga haata cl
placcr
o el desplacer'
Pot lti*o, h"y i-puleiorrce acompairadas
ehctivamen-
te de
placer y de dolor, y todaE. etas
pcrcepciones son o
angacronea Duvaa, o rmagrnacrona
que r8lan
(le
agu:
na scnsacin
paeada
(acompaadas no dc rccrrcrdo)
ou renovando
los atractivoa
qu
estrs miamaa imrgenea
tlnan en estaa snaaciona
pro-ccdentes
rnuvan tambio
los imouloe anticuos a
proporcin
de la vivacidad de la
imacinacin. Y Je todasestl'8 impulaionce rcaulta
por 6a
el eif..e"o
predominante que
constituye
la voluntad
plc'
na. Sin embarco,
loa dcscoe
y
laa tendenciaa dc
qrc
ue
damoe cuenta ion [amadoe tenbin freCentnrcntc
Yo-
licioreg. aunque mno6 cntra8.
ya
sea
que
y "rt"u.tr o'no.,
As. es. fcil
juzgar.
quc la, volici no
Dodra aDcnas
aubslStlr an de*o
y
Em davro
3
pucl
a!r
a" .o-o .o"o
que poda
llamare lo cotrario dcl d6o.
l-a inouietud n sada aolamente
en lae
paaiones
incno-
das. cbmo en el odio, l t<rnor, la clca, la cnvidia' la
vercenza. sino tambin cn lae opuesta,
como cl amor,
la ,pcranza, el apaciguanento,
el favor
f
l. gl-1.-
!.
pued decrr
que sremPrc
quc lay
(lc6aor
naDra rDquruq;
pero
lo contfano
tlo cg 3empe verdad,
porq rncnaa
veces entimoe inquiaud ain saber
por qu, y
entoncca no
hav dceo formado,
.
-
$
,10.
Fru.-Ordinaiamentc
la ne apremiaate de
las inquietuds de
que
crcemos
podcr librarnoa deterina
la voluntad a la accn.
Teo.-Como el reeultado dc la balnza conrtituye h
ma aprcrniante
d-e las
aunqu ella
prevalccicre a cd! uDa
determiacin final,
yo
creo
quc prrcde sucedcr
qe la
ms aprcmiante
de las irquietuds no
prpvalezca, puca
no
prevalezca, puca
a dc las tendencias
ape49,
pude euceder
quc la oas,
oDucstaa. tomadas apartc.
prede
euceder
qu
h oas'
"iidas, la eobrepujen. El e;pritu
puede tambin valcree
unidas, la sobrepujen. El erpritu
Pued
tambin valcrse
dc las dichoomdt
para
hacr
prevalecer una! vecs laa
dc las dicoomidt
pata
racr
prevaneoer
unal vtoclea raa
unas v otraa .re."s lat otras, cnio cn un aamblca
sc
pn"di
ha."r
prcvalccer
algn
partido por l pluralidad de
r":
i
[ '
prl"di hac"r
rcvalccer
algn
partido por la
NTJEVO TRATADO SOBRE EL EMENDIMIENTO
HUMANO
iI53
votos. scn como se formule el orden de las cuetibnes.
E verda
que
el espritu debe
proveer de antemano,
pues
cn el momento del combate
ya
no es timpo
para usar d
ccos atificios. Entonces todo lo
que
noe impresiona
peea
robre la balanza
y
contribuye a formar una dieccin com-
pucsta
casi .o-o "n la mecnica,
y sin alguna
pronta dee-
acin no se l oodra detener.
t.*,*
*"*
urigs nc audli clrrus abens rr.
$
41. fru.-Si
8 nos
pregunt l,""gq.quf es lo
que
scita el deseo. reapondefenDa
qu
la telrcrclad'
y naoa
me. La felicidad v-la
misria son nombres de dos extre-
rrrou .,r.,o" ltimoi lmites nos aon dscon@idos.
Estos
lmitee on lo oue
los oios del hombre
no han visto nun-
ca, lo
que
",r" odo" tto han escuchado
y lo
que au corazn
no ha omprendido
nunca. Pero en nosotrog se
producen
vivae impsiones de lo uno
y
de lo otro
por diferentea
especies
de
.satifaccin
y
de alegra, de tormento
y dc
Dgar. oue
deelcnar
para
abrvrar co loa nombrea o
irla."t
y dolor,
-que
cmptenden
tanto al espritu como
l cnerpo. o
que. para
hablar ms exactamnt,
no
prt-
necn ms
qe
af eepritu, aunqu unas veces trgiSan su
origen del, espritu, con ocan de cietos
Penjamientoa'
v otras dl cuerDo. con ocaEn d crrtas modrncacroa
cl movimiento-(S
42). As, la felicidad,
tomada en toda
eu extensin, es el mayor
placer de
qu somos capaceg'
como
la miscria, tomada del mismo modo, es el ms
gran-
de dolo cue
podemos
sentir. Y el
grado
ms n6mo de lo
oo" *
p,r"d"-
llam"r felicidad ee ese estado en
que,
libtre'
de todo dolor, ae
goza de ua tal medida de
placer pre-
snte. ou no nos contentalamos
con menos. Llanamo
bien a fo
gue
es
propio para producir. cn nosotroa placcr,
v mal a lo oue es
proplo para producu
en noaotros dolor.
Sin "mbatc, sucede ion-fecuencia
que
no los llamamoe
as cuando el rmo o cl otro de estos bienes o malee se en-
cuentran en concurrencia
con otro bien mayor u otro ml
*"+T;.
-.Yo
no s si el rnayor
placer
es
posible. Yo
ceera mg bien
que puede
crecer haata lo infrnitg,
puca
no eabemoa
hasta dnde
pueden llegar nustros conoci-
mientos v nueetoa rganos en toda esa eterndad
quc
noa
'
asuarda.
Yo creera,
-pues,
qu
la felicidad es ua placer
dradeo,
lo
que
no
podra ser ain una
progrcain con-
=!--
F .:-
:,
* :
' :
(r) .Vlgrlto Geogro', , 514.
154
c..r. LEtBNtz
'/.
:
?
i
nua a nucvog Dlacercg.
As. de dos, uno de los cuales veya
inconmensurablemente
ms de
prisa y por rnayores
pla-
cercs ou el oto. cada uno de ellos se feliz en mis'
-o ".ttto,t su felicidad sa muv
deeigral. La felicidad ee,
por
deciilo as, un camirio sernbrado
-de
placergs,-
1.e!
plq'
"., ,to "" ms
que
un
paso y
un avance hacia la felicidad,
paso el me cotto
qtt"-se pe{e da segrin )as imptesiones
DeanteE. Dero
no scmprc. l mclor, aegun olre nacra er
hnal del S-36. S orrcd eqvocar el verdadero camino
al oueer Lcui el irs cotto,
como Ia
piedra qu va recta
ott. "t.otittut
dcmasiado
prouto
obetculos
que la impi-
dan at"n a. hacia el
centro
de la tiera. Esto nos hace co-
nocer oue
la razn
y
la voluntad sou las
qu
noe condu-
ccn haia la felicidad,
pero quc
el
gentimicnto
v
cl. apeti-
to no noa llcvan ms
qne
al blacer.
Ahora bicn
;
aunque
cl olaccr no
pueda
ecibir una definicin nominal,
como
t"rrrpoco la l y el color,
puede sin cmbargo ecibir.
una
dcfinicin caugal como etos,
y
cro
que
n cl tondo el
.
place
es un sntiminto de iuipctfccci,
y
el dolor, un
shtimiento de imperfeccin, aicmprc
S
8a baEtante
grande para que s-e lc pueda, sentir,
pues lar pequeas
ger-
ceociones rnsnarblcs
d algua
perteccron
o rmperrec-
cin.
que
son como los elcrncntoa-dcl
placcr
o del dolor,
" de ouc va he hablado tanta! voes, lorman inclinacio'
it""- oro no verdaderag
pasimct.
As,
pues, hay inclina-
ciones inEeneibls de laa cuales no noo apercibimos;
las
hay tambin sensiblea, cuya existencia
y
cuyo obito se
conoce- rrero cuva formacin no e sicte,
y
eon inclina-
ciones cnfusae-quc
atribumoa al cuerpo aunque
haya
gicmprc
en ellas alguna cora
qc corresPonde al espritu
;
oor ltimo. hv inclinacione didimas
qre
la azn nos
",
y .oy" fuerza
y
formacin rntinoc,
y
loo
placeres de
sta naturalza
qu
sc nclrcntan en el conocirniento
y
la ooduccin del orden
v
de la armona so los ms es-
timables.
Tencmos razn
para
dirir
que gcrrcralmente to-
das cstas inclinacioncs, esta!
paioDc!, ltos
placreE y
stos dolores no
prtncn
mi
quc
al spritu o al alma :
v vo aadira orrc
gu
oriccn est en el alna misna si toma-
in" l.e coo" on un cirto rigor metafffco
;
pcro que, sin
embarco. hav razn
paa
dcir
qrc
los
pnEamientos con-
'
fusos v-ienn del c,re"po,
potqrrc
l" conideracin
del cuer-
po
v no la dcl alma irrinisira cn 3tc
punto
algo distin-
io v exolicable.
El bicn cs lo
qtrc
irv o contribuye al
plai..,
iorno el mal lo
que
coniribuyc al dolor. Pcro en
ia coliein con un
bien mayor, el bien
que
ros
privaee dj
, f .
tc
podra
convertiree en u verdadeo mal, en cuanto
..-'r'ibuira
al dolor consiruiente.
S
47. Fu-.
-
El alm tiene el
poder de suspender
cl cumplimiento
de alcunos de sus deacoa,
y
t
por
con-
itiuicriic cn libe*ad d! considealos uno deapus,de
otro
y
de comparaloe. F-n Eto a en lo quc
cDnaEt
Ia ltteltacl
ilel hombre v lo
quc
llamamos,
aunque impropiamente
a
mi
juicio,
li6re arbitio
;
y
del
,mal
uso
que, dc ella ha-
oenoa ea de dond Drocd
toda eaa srle ct extavlos'
de erroreg o de faltas en
que
nos
precipitamos cuand-o de-
termiiamos nuegtra voluntad demaeiado
pronto
o dema-
biado tarde.
'
Teo.--J-.a eiecucin
de nuestro deseo est suspendi-
da o dctenida cando este dso no e8 bastante fuerte
para
conmovrnos
y para
sobrelhvar
la pena o incomodidad
que engendra su satisfaccin,
y
sta
pna no coltsiste.l-
gunaa
veca ms
gue
n rna
perza
o latud n8narbl
uc noa invade sin
quc
lo hotrnos
y qrrc
es mayor en
pr-
s;nas criadae en la molicie
y
de temperamento flqntico
v en las
que
egt'n debilitads
po
la edad o
por el fraca-
o. Peto uaido el desco es bstante frrte en s mismo
Dara
conmovernos si nada se lo impide.
puede ser cohibi-
do
por
inclinacione contarias.
ya
consistan en una sim-
ole-tendecia.
qu
s cdmo el elemento
o el comienzo
del
d.".o. v.
llecuen hasta el deseo mismo. Sin embargo, co-
mo esa; inclracionee,
esas tendcncias
y
esos deseos con-
tarioa se deben cncontra
ya en el alma, ata no log tiene
en
gu poder,
v
por
coneiguiente
no
podra
rcsistir de una
m.ne libre
y
-voluntari
en
que l raz6n pudiera tener
oarte si no tuviera an otro mcdio,
qu
ep el d dEvrar
'
il eepritu a otro objeto.
Pero,
c6mo
eabramos haclo
cn cso de nceidad,
pues
este 8 el
problema,
sobre todo
cuando
et
poscdo por una
gr-an
-pasin?
Es
precieo,
pues, que el 8pritu est
preparado d antemano
y. E_ en'
cucntr
ya
en.dlSposlcrn
d
paEar d un
Pnsamrento,a
otto Dara
no dtncr8
dmatrado en un paSo raDa.Iaal-
zo
y
-
peligroeo. Para eeto ea bucno acostumbrase
a no
oensai eri ciertas coaag sino como de
pasada, para inan-
i"i"tlag-"".rtu"e
del espritu "on -i facilidad. Pero lo
meior ee icostumbrarse
a-procedcr
metdicamente
y
a ate-
rrat'* a nt
plan
dc
pensaminto cuyo nexo le conetitrrya
la ran
y
n-o el azai
(es
decir. las impresiones ineeuibles
v casuals).
Y
paa
esto bueno eg acogtumbrarse
a eco-
e.*
de tii:mpd en dompo
y.a elevarae
por
encima. del tu-
multo
pegnt de laa rmprearoncS
;
a aallr'
por drclrro a3.
NI.IEVO TRATADO SOBRE EL ENTENDIMETO
I.IIJMANO 15'
rllltr_
t 56
C. V. LEIBNIZ
: '
a ' .
'i
,
ol ,
del sitio en
que
8 3t; a decirse : dic cu hic? respice
fnem : ; dnde estamos ? S, vengamos al c-aso, vengamos
ll h""h. Loi hombes tendan necesidad m,rchas
veceq
Je alsuicir
encarsado
(como
tena Filipo, el
padre de Ale'
i""i""
"l C,randeJ de intcrrumpirles
y
e llamarles
a su de'
-ber.
Peto a falta dc este censor ee fuera
que noa
veamos oblicades a
hace eite'oficio nosotros
mismos'
Ahoa bien;-una
vez
que
stemo8 en stado
de contener
los efectos de nuestros
desos
y
de nrcstras
pasiones, es
'
dccir. de suepnde
la accin,
podemog
eDcontrar
los me-
dios d com6adlas,
ya por
deeeos o inclinaciones conta-
,iu* "o oo,
distraccon$; ee decir,
por ocupaciones
de
otro td. Pot egtoe mtodoe
y artificioc es como llega-
moa a aer dueoe de nosogos mismo6,
y po&crrros con el
tiemDo Densar v
hace lo
qrc querramor pcnrar y hacer
y
lo orie li atn ordena. Sin embargo, siernpre es
por vas
detrminadas. v
nunca sin razn o en virtud dcl
princ!
"io i-"tl"U"
"d.
rra indifercncia
perfecta
o dc equili-
Lrio. en-la cual
querran
hacer congitir alguac
la esen-
cia de la libertaii, como si noa
pudiranc &terminar
, sin fundarnento
y
aun contra toda raz c i dectamen-
i" contta
todo ef
predominio
de laa imprceioncs
y de las
inclinaciones.
Si frndamento digo, es dccir, sin la opo-
aicin
dc las derns incliaciones
y
sin
grrc
tcmos
de
artemano cn sitracin de deavia cl eaprih/ o sin otro
medio eemejante explicable
;
lo c-ont-aio c recurri a lo
ouimrico. ottto "ti lae mcras facultdcs o cualidades
ocultas coleticas, en las
que no hay ni mtido
ni a-
zn.
$
'18.
Fr.-Yo tambin ceo-que
la volutd cs de-
teriinada dc una mancra inteligibte
por cl contenido
de
la
perccpcin
v
dcl entc*rdimicnto.
Quercr
y obrar con-
forrit" af ltimL resultido
dc un sincr examen es ms
bien una
pcr{eccin que
un defecto de nuetra aturale-
za. Y tan-lejos est eato de ahogar o de acortan
nuestra
voluntad,
qe, po. l contario, es lo grrc tierc de me
pefccto y i'ert"j"oo. Y cuanto ms lci estanos
de de-
trmrnarnoa d cata manra, ma cer oe vcmos de la
- miacria v
de la eeclatud En efecto, si auponernoa
en el
) erofritu una
pcrfccta
v
abaoluta indifercncia,
qrrc
no
pue'
'
d; se detorrinada
pr
cl ltimo
juicio
accrc &l bicn
y
&l mal, le colocaemoa en uh estsdo muy imperfecto.
Teo.-Todo eso s muy conforme con mi eentir,
y
hace vc
que
el eapritu rto tjcne un
,poder
enteto
y direc-
to de contner siempre sue descot; de lo contrario,
iams
i J
t
' 1
{
1l
, I
' i f
:
1 t
d
!1
-j
. \ !
,
,j i
11
{
.
_,4
'll{
'
,r.1
t'4
- {
a
. l : 5
' a
-
,if
I
. i
l
J
I
.
ae vera determinado cualquiera
que
fuera el eramen
que
hicieee
y por
brrnas razona o
gentinicntos
eGcaces
que
tuviera. v oermarcccra iempre irregoluto
y
flotara etc-
'namente-entr"
"l tcmor y la speranza. Es preciso,, puea,
'
que
sea. dctcrmindo
y qre
de estc modo no
pucda
opo-
P .
qu
sa dctrlnado
y que
cle eatc modo no
pucda
opo-
l nese mc oue indirectament a sus desos.
provcvndose
I
de antemaiJ dc la armas
que los combatitr ",rttdo e"
i necesario. como acabo de explicar.
u.
-
Sin cmbarco. un
-hombre
est en libertad de
l-levar eu mano-a la caleza o de deiarlq cn rcpoeo. Es
per-
I .
fectametc indifcrenrc rcgpecto de cada un de estas doe
cosar,
y
rera un imperfeccin en l qrrc
e*e
poder le
(1)
El ..Ceo filmlohlo[lsr, cr9t 6ltlflc alo
ploDlo,
falrae.
Teo-Flabbndo slactamcnte,
jams
ac eg indiferen-
to.rccpccto dc
loa dos
patidoe que
noe
podemoE proDo-
ler;
ic
cicurplo, dc
girar
a l quicr o a la decha,
'
,
dc a&lantfu
primoo

pie
derech'o
(cono
era
preciso
er
casa dc Trimlchioni)
(l)
o el izquicr'do. Prrcs h;cemos lo
uno o lo otro.sin
penearlo,- y
esto es un aigno de.que un
concurao de disposicidrs interiores
y
exteioq
(aunque
incrsiblca todai) nor dctcrrnina el
pirtido q,rc
to-a-s.
Sil ernlargp, cl
predominio
g
rllli p"que, y prctica-
.
nrcDt ca como tn tulemos ridrferentes en este
punto,
prado qu
cl ncnor motivo snEible
quc
8c
p;snta
a
iroottoo e" capaz dc dcteriarnos si; difictad a un
partido mcjor
{rrc'a
otro, y aunqu haya un cierto. trabajo
cn lvantar l brezo Dara llevars l, mano a la cabez. es
tdn
pcquco, qrrc
le roetramos,sin dificultad; de lo con-
Eario, confrcso
qu
scr una
cran
imprfecci6n
que
el
hombre frrcra cn Lste
puito
niog indifirete.
v si [e fal-
tac cl
podcr
db dctcrininare fcilmbnte a levntar
o no
lcvantai el txazo.
'
Fn.
-
Y o scda
.menor
lmperfeccin i tuviesc la
'
mirn
rn&fercncie
cn todE las casiones, como cuando
quisic!
ddcndcr eu cabeza o sus oie de un
colD
qr
lc
imensr
;
e dccir, si lc fuc! tarr fr4cil dacieieet mo-
.
vimicnto corno log otroe dc
quc
acabamos de hablar . v res-
pccto
dc.loe cualcs cs tasi indifrente
i
puea
e8o hai oue
m c moedae lo sficierte rgil y
fuert cn la ocasin a-
io c moatraE lo Ehclclrte grl
y
fucte cn la ocasin d-

bia.
'Ar,
la dctcminacin noi es til
v necearia con
muc\ frccucnria, y
ei fueemoa poco determinados
en
t 58
G V. LEIbNIZ
'
toda clac de ocasions,
y
como insneiblc a las ida sa-
cadaa de
la
percepcin
dcl bicn
y
dcl ml, careceamo
dc verdadcr etedcin. Y si furmos dcterminados
por
otra cola
que por
cl ltimo rcsultado
que hemos formado
en nucsto
prpio eapritu,. segrin, hajramos
,luzsa{g
del
brn o dcl mal dc una crrta acclon. no Enamoa uorc3.
Tio.-Nada
ms verdadero,
y los que buscad otra lf-
betad no sabn lo
qrrc quicrn.
Q 49. Los sres suDeiors,
qu gozan
de una
perfccta
feli;idad. son determinados a fa eleccin del bien m,s
fuetmnte qu nosotro,
y
sin embargo no tcncmoa ra-
zon
para
hgurarnoa
qu
tcar mcnoa lrocs
quc
noEorro6.
Tro.-P"r eso dien loa te6logos
qu"
ess auatancias
bienaventuradas son confirmadas en el bien y
exentas de
todo
pelicro
dc cada.
FIL-Y"
/rco tambin
quc
si a nosotros,
pobres
cria-
turas
finitas
como romoa, no8 frcs dado
juzgar
lo
que po-
drla hacer una sabiduda
y
una bondad infinita,
podra-
moo decir oue Dios mismo no
podra
eleeir lo
que
no cg
bueo
y qu
la libcrtad de cac ir todopoJeroso
'no
le im-
pide
si detet-inado
po
lo
que
es meir.
-
Tpo.-Tan
peruadido
e"tov de esa vedad. oue creo
que
la
podmo
afrmar audanetrte, au siend, como
sb-os. Dobre" criaturas finitas- v oue hatamo" mal en
dudar d clla
;
pues por
.st" hht negaram"s su sabidu-
ra. au bondad v suE derrE crfecciones infinitas. Sin
embarco, la eleccin,
po
dcterminada
que
la voluntad es-
t en ela. no debe eerlama nccegaia, aboolutamentc
y
en icor: la
pevalcncia
de los biDes
percibidos
inclina
sin nicesitar.-auqre coside,rad bien las coaE, ta in-
clinacin sea detewninada
y
no dcje nunca de producir su
cfccto.
$
$. Fn-.-Ser determirado
por
la raz6n a lo mcjor
es scr cI mr libc. Orrcrrl lcuicn sr imbcil
por
la
razn dc
qe
un imbcil c v mc-na derminado ot
sa-
biag reflexioncs orc un hombrc d buen acntido I Si la li-
bertad contictira en aacudir el
yugo
de la rzzn, los lo-
co v loa inscnsatoe scrlan los nicos aees libr6: Dero vo
./
tto teo
q.- por amor a,tal libertad quisiera
al$iicn ;er
looo, a no scr el
que ya
lo eata.
Teo.-Hay
gcntes,
hoy en dfa"
qrrc
creen
qu
a una
orucba de iqcnio dclanar cootra la raz6n
y
Eat*Ia co-
ino a
pedan
molesto. H lcdo alcunos oi*r.,lor
qte
tratan de naderla r, s dan muca iortaniia con ellir.
y
aun alg'unou vcoa harto bdloc pare
-acr
dcdicadc a tan
NTJEVO TRATADO SOBRE
EL ENTENDIMIENTO
rruUrIO I59
falsoe
pe,nsamieatos. En dcto, ai los que
sc burlan de la
razD hablaeen
n serio, sera sta una xtavacancia dee-
colog$a de loa tiempoe
pasados- Habla cona la razn
s haba
conta la vcrdad, pues
la razn
es un encadena-
miento de vcrdadc.
Es hablar contra
g
mis[ro. conta
su bien, porgtrc
cl,punto principal
de la razn ""ri"i"i" ""
conocerla y
Eegurrla.
-
$
5 | . Fn.-Ahora
bien
;
como la mg alta
perfcccin
de rn sr inteligentc
consigte en aplicare
cuidadosa v
costanlconte
a La pereecucin
dJ Ia vcrdadera felic-
dad, del migmo modo, .el
cuidado
qre
deberrog terrcr de
no toma por
rma flicidad
eal la
rrc no lo cs ms ouc
imagiuaria"
d9 be
_ec
d fudamcnto
de nreatra librtd,
9"Tt9
t*"", padoe catamor
a la
.perrecucin
inraiable
o ra rttcda(l
en
gcrat, qu
no csa nunca de sr el
obito
{e
nqrtros dcos, m libre sc cncucrba nu3tra
libertd
de la ncccgidad
de ser determinada
por
el dcgeo
qtrc
nos lleva hacia
algrin bien particular,
hi"ta qu"
ha-
yanoE_
Ialnlnado al a concll o s oponc con nucatta
vcr&dera fclicidad.
, .Tpo.-{a
vtrdadcra felicidad-
debera
siempre ser el
obFlo d nrcstros dcseos; pero
hay motivo para
dudar
qu
,tg ?ca,
pua
mtohas voea no pcnsamos
casi_ en ella,
V maa d Una Ve, lr notdrt.ru- r'r.nr. nu l mrir^ una vcz he notado
gue,. i rnchos que
el apetit
$
53. Fn-._Si
alguna pcrturbacin
cxcesiva llca a
FodrcirEe
cn nrcstra alma, como eera el dolor de-una
cJrcl tortura, yr no somo6 bastat dueoe
de nucstro
cpritu
;
sin,ernbargo, para
moderar nuestras pasio_ncs
en
ro,pot|D.e, doemoa haDttuat
a Duato eapirltu al gusto
dcl brc y. dcl mal realcr y
_cf-
cctivot, y
no
permitir qu
un
qrn
ccclntc y
conaidrablc nos elcapc del espritu
sin
dcjar en
l
.lgo
gusto,
ha"ela gue
hayamoe e"iitado
cn
mobos dc&o proporcionadoa
a eu cxcelencia,
dc aucr-
t9 que
ru aurcncia Ds lrma en la inquiaud, tanto como
el tcnrrr dc perdcrle
cuando lc difrutamo.
Ts.---Esto
corwicnc con la" obsrv;ione
que
acabo
dc_ hace
cn loe pnafoa
3 | y
?5-
y
con lo que
'he
dicho
y
mar
(rc
uEa vgt I notado
qr,
a mcnoa
qu
el aDtito
l*.
qygd",
p"t Ia razn, tigndc af placer prescnte y
no a
la- Cncdad,
e9 docrr, at
placr
dutadro,
aunque tienda
Ia- fclicida{,
es dcir, al
placer
duiadero,
aunque iiendi
a haccrle duar
;
vac
$
3
v $.41
,,
mrs dc
u.a. vc
-d
lor plaoles
luminosos.
ltt lo
q".
*
comp.rcode
cmo nos
pcrf_eccionan
ain
poncrnos.
cn peli-
impcrfccrin
mayor-; cmo },ra_cen loe pla-
de lo cntidos,
& log grc
dcbcmos guar-
'
G. V] LEEI.IZ
- ' q l ' ,
tfl)
'|
damo, sobrc todo cuando no \cmog apendido
por la ex-
oeriencia orrc noa oodcmos scrvir de ellos con ecuridad. petiencia con eguridad. tencta ou noa Dodcmog Scrvtr'de
f lL.-I ou nadre drga ou no diga
que
no
podra
dominar sus
Le s descadnen v
Ie ihpidan
fll..-r
qu
nadre drga
qu
no
podrra
domrnar aus
pasionea ni rtnpedir
que
se deserrcadenerr
y Ie irtrpidan
brar, pues
!o
que puqdq hace delante de un prncipe o
delante de alsn slnde
hombe. lo
prede
hacr. si
qe-
re. cuando es-t slo o "n La o"*ncia de Dios. re, cuando est o en la oresncia de Dios.
Tpo.-Egta obaervacin ei muy buena y digna de que
se piense en ella frecuentemente.
oue los hombres hacen en este
Q 54. Fr-.
-
Sin embareo. las difeentes elecciones
llos
hombres hacen en eite mrrndo oueban
que
una prueban que una
misma coea no cs isualmente brrcna.oaa todos. Y si los
intrse del homb no ee ertendiein ms all de esta
da, la r.Fzn de esa diveeidad,
gue,.h.ace,. gor
eiemplo,
gue
aqullos s lancen al lujo
y
a la disipacin,
y gue s-
tos
prefieran
la moderacin a la voluptuosidad, vendra
aolamente de
que
cihaan eu felicidad en coeas difcrentcp.
Tpo.-Y ea es l verdadera causa. aulque todos tn-
can o deban terr ant sue oioa cl obicto comn de la
vida futura. Es verdad
que
la considracin de la verda-
dera felicidad. aun de esta vida. bataa
paa
hacernos
la virtud
prderible
a la voluptuoeidad. qrrc
aos aleja dc
ella. aunoue la oblicacin no sra ntocs tan fuete ni
tan decieiva. Es verJad tambin
qrrc
lc ustos de los liom-
bres son difeentes,
y
s ha dicho
qrrc
are
gustos
no hay
nada escrito, Per cqno rtis no rou m ore
percepcio-
nes.confusas- no hav oue aleac a elloe ie o,r. "ir l*
objitoa consierado cmo iudiferentce e incapac.s de
per-
judicar;
de lo contraio, si alguno encontrase
gusto
en los
vnenos que
le mataan
y
le haan mieable, sea ri-
dculo decir
qu
no s le debg connariar en sus
gustos.
$
55. Fr.-Si nada hay
que
spra ms all del se-
pulcro, la consecuencia es sin duda rnuy
iurta
: comamog
y bebamoa,
sg"*"g
& todo lo gue noc agrade, pues ma-
nana nemoa o morlr.
Tso.-A mi
juicio,
algo hay quc
oporcr a aa cons-
cuencia. Arist6teles
y
loe eetoicoa
y
oroa muchoe 6lgo-
foe antiguos eran dp otro sentir,
y,
en decto,
yo
creo
que
tenan razn, Aun cuando no hubiea r mls dl des-
pus
de esta vida, la traquilidad del alra
y
la salud del
cueroo no dciaan'de s.r
prcferibls
a loa lacercs oue
fuesen contarios a etls. A'dcms, oo et t""3n
pa
de-
precia
un bien la de
qu
rro ha dc dui si,mDre . Pco
yo
confreso
que
hay caso cn'lot
'qrrc
no hba mcdio
de dmostiar oue lo ns honcto atra tambin lo ms
NIJEVO TRATADO SOBRE EL ENTENMIENTO
T{UMANO I6I
til. Po ego la aola conaidracin
de Dioc
y
de l in-
mortalidad ea lo
qrrc
hace
que
loe deberee
de la rtud
y
dc la iuticia scan absolutamente
ineludibles
(l).
F-.-Mc
patcoe qu
el
juicio
actual
que
hacernoe del
bien v dcl mil es ciempre crcto. Y
por
lo
qu
e rcfiere
a la lelicidad o la mieia
preentes, erando la rcflcxin
no va mg lejoa
y
toda
las consclrcncias 8crr
Prrcstas
a
un ldo. l hornbc no escoge iunca mal.
Tpo.-Eso es dcir
queii
todo sc limitasc al momen-
t
prescnt, iro habra rn
pa.ra rehiraar los
placeres dcl
morrGnto.
-D ctccto,
ya
licc notar
qr
to<lo
placcr
eE un
ecntimicnto dc
per{ecci6n.
Pero hay ciertaa
perfeccionea
orrc acarcaa irnperfcciones
mayors. Como ei alguien de-
dicc toda eu vi& a arrojar
guieantea contra alfilcree
para
ocfeccimare
cn la
putea,
iniitacin dc aqr:el a
quien
Alejandro Magao hizo dar
por una, fariega de guirantea,
tel hombri alcanzara rrra
gra
perfeccin,
Pelo
inuy ba-
ladf e indicna de cntar cn campardcii con otres
perfec-
'ciorc
muirccecariar
quc habra descuidado. Ag es como
la
perfecci qrrc
ncohamos en ciertoa
placeree presen-
ter dcbe cedcr, sobre
todo, el cuidado de lis
pcrfccpioncg
nccaari,
paia
o car en la micetia,
qrrc
es el eatado
oi ore e cdmina dc
perfeccin
n irhprfccin o de do-
lor n dolor. Peo si io hubiere mls
qrrc
el
presente ha-
bra
que
contcritrr
con la
perfccidrl qu
Ete.tros orc-
cc: es dcir, cort el
placer
inmediato.
$
62. Fn.-Nadfu ce hara voluntariamete dcagra'
tiad-o i ncl'fiese arartrado
por
falsoe azoamientoe. No
hablo de las cquivocacions,
que
son oirccuencia dc un
error
inve*cibl!
y qrrc
mercccran apnas el nombe de
falsos
juiclog,
si; d sc falro
juicio
qrrc
es tal por la con-
fccit opi
qrrc
cedd hombre debe haceree a mismo,
$
3. En
frimcr
lrqar, pues,, tl alma sc eguivoc cuando
cornDara cl
placer
o el dolor
plenteE
con n
ptacf
o u! dolor fuituo, midindloa
por lir difeetc dieiancia
o,rc i c.""ntta
dc cotios
i
smjanted a un herede-
ro
pr,idid,
C.,r
p- l"
Poqiqt
al
presenb d" pT.o .q",
talttrncraa e ra
qran
hccncla ou l correaDondrca n-
r l
.,
I
- . ' \ . : + | t ] : ' -
162
coa n !u mano, el
placcrde bebcr fuese acompaado dt
loi dolorc"
de cabcla
y dc los trastomos
gstricoe que
habr dc
gufrir
al cabo de algunae horas, no tocara con
""" Ui"" el borde de su vaeo. Si una pequea diferencia
de tiempo
producc tanta ilugin,
-con
mcha ms razn
h". el
'nris;"
efecto una mayor diatancia.
---
io.-H"v
qran
armona en c8t
punto
entre la dis-
tancia de l,rcr i
l" de ticmpo. Pero hay eeta diferencia,
tancia
de lugr
y
la de ticmpo. Pero hay eeta diferencia,
que
los objeio
visiblcs dismiuyen
su accin sobe.la vie-
.u"i."
pt"p"t in d9 la diatincia,
y no sucede lo mi-
mo dc los objetoa
venidetoe
qu
obrn sobre la,lmaglna-
Por lo dc,rn,
po&rnog di*iqguir aqu in'
v
falrc
iuicio,
pttc.
muchas vcoes no
pon-
"i6"
y ""br" l *pitit"'
Loa rayoa vieibls on lncas rec-
tas
quc
se alclaD
proporcronatmnte
;
pro r^ay rurcaa cu-r-
va orrc ms all de cierta ditancia
parctn cr u la
rccta
y
no ee dejan
ya rnciblrnentc-;
esto c3 lo
que
su'
ce& ion las arimptotas,
cuYo intervalo.aparcnt,
d la li-
nea recta derapar,ece,
aunque en la rcalidad de las cosag
o.rrn"n*t se'paradag
de qulla eternamnt. Tambin
'""*o",
po. lmo,
quc la
,aPariencia
de los obi,too
,no
disminuvc a
propofctt
del acecentamrnto
dc la
(rr3-
i.r.i". "o
fa pa.iercia
dcsaparece ntrasreDte
bien
oronto- iunouc cl
-dleiamierto
no eea in6nito. De este mo-
", io-Ui"i qna
pequea diatanciade,
ticmpo noe oculta
-ntramrrt l Dovcruf,
como
9r
l obFto hubeE oeE-
apaecido.
Con lrccuencia no
qucda m
gre u nombe
e; el eepritu,
y a espcie
d peneamicntoe dc
que ya.he
hablado.
qrrc
Eon sodos iricapaces dc atcctarnos,
E no
lo hcmoo ongtnrido
por
el mtodo
y por
el hbito.
Ftu.-No
mJ cero aqu a esa ecpccie ft fl'
juicio
por el cual lo
-que
eet auscntc no slo aparece
diaminu-
do, aino
que desaparcce
Pl
cqnplto del etp-intu
.d
loE
hombrc, cuando
gozan d todo lo qtrc
Puedn
obtenr
para cf
pr8ntc
y
d el|o coDcluyn
qrrc
no lca aucdera
lal alguno.
Trd,-Otta
capGci dc falo
juicio
ea aqrrcl
que ha-
ccmos uando
pcrdernoe la e4canza
de r bicn o de un
mal futuro,
poique nega-oa
pmcrnoc en
-dud
la con'
sccuencia
quc sacamos deJ
pr,eaentc;
rcro
tucra d c6tc
cao, cl error,
quc
anrqurla el sentlmrnto der
pgrvTt'
es una mirf,na coaa con te falSo-
tutcrci,
ta -mncondo'
modo
trc
glsto- y
juicio,
-ptrc
mrchas-voccs
no
Po-n9-
N.,
mos n t:la di
juicio
;i cl bi;
por vcnir debe scr
pefcri.
NUEVO
TRAADO SOBRE
EL ENTENDIIT,flETTO
HUMANO
T3
do, y
n obramoe ma que por
impresin,
sin preocupar-
rroa d eaamrnar
l caao. l-ero
cuando pensamoa
en ello,
sucd
uDa d doa coaas : o
que
no
pnsamos
lo
suficicn_
tc
y pa!8rroE
a otta coaa,
,sin
rc:olver la cuestin,
o
que
proEcgumoa
el xann
y
formamos
la coclusin.
y
al_
gus
voes,
n uno y
otro caao, noa qucda
un remordi_
mnto mr
q
rFens gfdhdc
;
otras vces
no hav
form1do
oppoeil
o c,rpulo,
ya poque
el eepritu ee deiva
com_
plctamnt
dc lb cresn,
o
porqu
soa engaado por
*'S"f.l'ro-.-r.
eatrecha
capacidad de nuestro
espri-
tu cs la causa dc loa, falsoe.jcioe que
hacernos al cbm_
parar
oa,
btcnes oon loc mals. No podramoe gozar
bien
dc dos paccr
a la vcz, y
mrrc8 aiLr de un
place.
en el
[romRto
en
quc
stamos pgsedoc
por
un dolor.
(Jn
poco
d margura,,mczclada
en la copa, noa impide gozar
dc
.
au dutzua.
+t
nlat gW
Benbmo8
en e-[ momnto prc8cnte
'a
-armpre
l ma rudo d todos, y
exclamamoa
:

Cual-
qer
cosa
mnos est I
,
Tao.-Todo
-csto
vara
segn el temporarnento
de loo
lr9-bt?,
eegn la inteneidad
de lo que eentimoe y
lqs l,_
bot
adgu_^udo..
Un hombrc qrrc padeclese
dc gota podr
scnnr
JuDlto
al taber
gu
gs
posoedor
de una gran
fortu_
.
rra., y
.u+
homb,re que
nada. la abundan"L
l-q""
p*
r;.
.
qrta
vlv[ muy a_gusto
en aus treraE
gc
ve aumido en la
tn8tciza
.cusa
de haber cado
en desgracia
en la cotte.
I .r
gu9 ta
aleg?_a
-o
la ioteza proenen
del rceultado
o
.
dl predmtirud
de loo placeres
o de los
dolors.
cuando
hay mezcla d" *qu. l-eandro
derpreciaba
la mohstia
de
.
pa.a]
ta mar a nado
Ior
la noche,
atado
por
los cncan_
.
tos de.la ticlla H.eJo. Flay peraonas que
no po&an
beber,
comcr,
n.stratacr
otros apctitoE
cin grandes
dolores,
caura-ctt
stgn
padccmicarto
o molcatia
;
y
sin emba_
. .
go ca-trstacl
caoe
_apctitoe
en medid
mayor
que
la ne-
ff.r.,V,:fe
a dc loa justoe
lmite.g.
Otroi sdh tan
mue-
-
.|r-o <t*da, quc
rcchazan loe
pLaccree qu
van meiz_
ctad6
con .h.--.-iDcomodidad,
fastidio
o dolor.
Hav
. pcnonas
que
ee' colocn
uuy
por-
c-ncima de loe dolors
'
o
*
to.8 placfe: pi!rres
y
a4iocrs
y qrrc
no obran
cl
Ta".qrg
por
cl tcmor-
o
por
-h
crcranza. Otros Eon
.
r''.aErnados
qu'r quIan
de la mq
lomodidad o
.r
cw ,
cl rxcgor placer
rcnaiblc y prcsGr
aemejan_
t
ciri a nios. Son pFrsonae
a quieirci
el dol, o h'vo_
h6roaidad prcsenrcs'
lc p"d;;p""
h" ;'s-r.
cca; son como prdcadores
o pncgiristas
poco prudcrr.
l u
G V. lllBNlZ
ts,
qu, aegn el
provcrbio,
ql.aanto qyc
el,lgs alaban ei
aicmore el santo ms
grand
del
paraEo' Jrn embargo'
por r4ucha v-ariedad
qrrc haya entrc los homb-rea, siem-
'ore
ser verdad
que
nb obran sino cn virtud de lar per-
cepcioneg
presente
;
y
cuatido el
porvenir lca afecta' ea, o
por
la imcen
qu
d l s formn, o
por la esolucin
v el hbito
qtrc
han tcmado dc seguir un.simple nombrc
oto carcier abitrario,
ain
poooer
una imgen ni un
aigao natural,
porqu rto d.ciara dc
prodcirlea inquietud'
v alsunas
vec3 un 8ntrmlento
d
pEar' oponrE a ura
hrm resolucin
ya
adoptada.
y
spbre todo a rn hbito'
Q 65. Fl-.-Los hombrcs'shnten
rna
grar inclinacin
a di-gminr el
placer pof venir
y
.
Pchsar
gue cu.ndo lle-
cue Ia
prueba
no reeponder
qui
a la csperanza
qu en
l oott"n ni a la opin
qu
d l ae tiene
gerrcralmente
;
ooi h.b.t exi:crimehtado
muchas vces
que no solamen-
i" los
places
orrc
otios ha eraltado
}es han parecido
muy inspidos,. ino
gue
aquelb que
a ellos mismos l'
caus
mucho
placer en un trPo lei ha rpugnado
y leE
ha dceacradado en oto.
---
T.1E."" son
principalmette
los razonmintos
de
los
voluptuosoa
;
perb ordinariamente
succd
qrrc los am-
biciosoa
y log avalos
juzgucn
de otro modo rapcto
de
los honores
y lar rfuuetas, armqu no
gocen ms
que me-
dianamarte
y
a veccs my
poco de esoa msnc brenes
cuando
loa
p-oeeen, por
ertar aiemprc ocupadoa en it ms
leiog. Yo rtio
q,r"
el habe hccho a loa hombreg
tan Er-
"ii.r " l"
q,r.
i*
po"o
afccta a
los sentidc s
ua bella
inv"rcit
de Ia naturalez crcdora,
y
si no
pudiesen ha-
ces ambicioeos
o avros,
cerla difcil
'
en el
gtado
pre-
sntc de la raturaleza hurhana,,qrrc
pudiesen
Sr"t 9
*t
virtuoaos
y
tazonbleE
para ttabajar en su
pcrleccin, a
pesar
de los
plecctca
Prsntce
qu nos distaD
d este
. .
. 1
ieo.-Me Dar@
qu
ei
por
la
inportarciq d la con-
secuencia, es
dcir, de la cu-anta del-bhn o del mal
qrre
puede
eguirse, sc debe caer en
la epecie
piccedente de
falso iuii:io on are el bien o mal
por
vcrir cst reprsn-
tado e, no
quad
ms
que la
Sunda
especie- de falso
juicio
dc gt i traa
el
present; a cabr : aquella en
que
la conecrncia es Eraata en duda.
fr-.-Scra fcif demoetrar cn dctalle
que la escapato-
rias
quc
acabo dc rilenciorar aon otroa tantos,juicioe no
razonible
;.
pcro mc cmtents con hacr irotar,
gn
g.tt
'
ral,
qu.arlctgf. rn brn
rrrayor
por
oo menor
[o
erpo-
ncrS a Ia m$cna
por
adgurnr
'un
pqrno Dlen
y por
ral,
quc.aniogar. rn brn
,mayor
por
otro menor (o erpo-
ncrS a Ia m$cna
por
adqurnr
'un
pqrno
Dlen
y por
cvitar rn
pequerio mal),
y
cto
por
conicturas inciertas-
y
antcs & baber
cntrdo en ui
iusto
xannn, es
procedcr
abiertaacrtc contra la oz-6.
To.--4omo
sG trata d; dge conrideraciorrea hetero-
cicncas
(o quc
no c
iodran
corparar), a sabd, Ia de
L cre&"a'de
la conccuencia
y
la de la
grandeza
dcl
coreucnte
(l),
lo moalist:e, al
qrrer compararlae, ee
ha embrollqdo
btantc, como
palec por
aqucllos
que
hcn tttrdo d l.
probabilidad. La vcrdad er
que
aqu,
eomo eB otts ttimacion ms
o mnos heterogncas
y
diepgrca,
y por dqcirlo a1, de m de una dimcnsin, la
cuatle dc drrc ae trt st n rarn compusta d la una
v la
otr eiimacin,
y
como un rectngulo, donde hay
.doe
conideracioro. a iiber, la de lq loirgitud
y la de Ia
anchur
:
y
Gu cu&to a la cuantfa dc la coeecuencia
y
lo
qrilor
& Drobabilidad. ctoernos a4
d esta
prtc
d.' lde.
csdr
dc valorarloo,
y
la mayor
parte
d loe cuist
qu
hr csrito eobe Ia
probabilidad
ni
'
siqrier han eomprcndido su ntutaleza,
fundndola con
Aiisttks cE la
iutoidad,
e luga de frndarla en la
vioisrilitud, cq@p dcb;dsn, np
icndo esa veroimili-
tud
me.qrc
uae
pertc dc la
razono
que
conctituyen la
NTJEVO,TRATADo soSRE
GL
ENTENDTMIENTO
HUMryo l5 /
vcrosimilid.
7. Fr
i
'11,
Ls
gtod*a le le c.oted1tenoln, s alesl, 6l myo o
4eor
trEdo
a
pobbfldsq ce
qug
o blm.o ol El
proYlsto Ileglle', ls
grarLlera
ilct
coraaocuete] 6 alol, la nrayor o moo ctllad ale bl@ o 16 mal q

hccq
rd
ts.t.
G. S. LEIEMZ
- ,Ft.-Sicmprc
cstr
prescnte,. pero
no eicmpre ea afcc-
taoa,
pueg
ro armprc noa
pr'eocupamoa
d Dcnaar cuan-
do haie falta en l
que
eabern*
-v
debirairoe recordar
: furamoa ducoa de nrrcsta mmoa, L.a iqnorancia
afectada va siempre ada con alguna adve4enlia en el
tiempo cd
que
se afecta
;
pero
es verdad
que
lucco
pudc
haber inadvertencia ordinariamcrte.
El arL de .oid.r "
tiempo lo que
ae aabe sra uno de loa ms imDortanter
ei stuvicsc inventado;
pcro
ro vo
qud
hasta aqu ha-
yan penrado
los hombes
c conetituir sus clqnent.
pues
el arte de la mcmoria, del que tantor sutors han 6irito,
c! ota coaa.
Fn.--Si, pucs,
rocogcmos confusa
y
apreauradamen-
to laa razorca de ro do lob doe oartidos.
-v
deiamoe es-
capar
por
negligencia muchoe srunados qire
db"" for-
Tn.ar.
pa*:
de la cuenta, esta
drecipitacin
produce
tanros
lurcloa
alaog corno ufa. comDlt gnorancra.
TEo.-En
efecto,
gon
prcieas
m--uchae coaaa Daa con-
ducira como hrcc falta cuando se trata de la blanza de
laa razones, y
aucde casi lo
quc
c Ioa libos de loe co-
merciante. Pucg no hay
qc
depreciar nincuna suma:
cs
preciso
valorar cad
.
gumand
aparte, o.ndolo"
bieL
I
se prgcisa,
el fin, haccr dc elloa un c6mputo exac-
to. Pero ee dcscdan muchoe
pqnios,.ya
aa Doou no
se
picnca
en, olloo,
ya potgu"
ei
!p"
considcra l'iget.tn tr-
t,
y
no 9e da a cada uno au
,uato
valor, como aqul te-
nedor de libroa
que
tcna cuiddo d,calcular bicn'las co-
lumnag dc cada
pdgina, pero qrrc
calculaba muv mal las
. sumas
particulares
de cada
,ln
o iaaillE ant. e Dei-
las en olumna, lo
qu
haca
para
ccaar a loc ins'Dcto-
reafque nriraban
principalmente
a lo-oue haba "r, lL.o-
lumnas. Por ltimo, deipur de habeilo
tomado todo en
cunta. noa
podemo
enqaa e la colocacin de las su-
mas de las columnas,
y
,m on la colocaci6n
6o"1,
donde
hay suma de
gumas.
As, nos bactara an el acto & cal-
cular
_lag
conaecuenciag y
de eatimar l. probabilidades
para
bien poeeer
el ate dc lag consecuini:ias,
y
ecesi-
taramoa aderrs, dspue de todo esto. atencin v
pa-
cierrcia
para
llegar haita Ia concluaidn. En firi; e
rici-
so una rmc
y
conatantc eolrrcin
para
eicrcita lo
qu
se
ha reauelto,
y
epcdicntcs.
mtodoi. lev&
particulea
v
hbitci formados
para
manterrcrlo "n Io futo.o, .n"d
la.8 considqaciones
qrrc
nor han hoctro toar un
parti-
do no eatn
ya prcscnts
e el nimo. E verdad ou ca-
cias a Dioa, en-lb
qtrc
importa me
y
ec r"fio. ",r-ro-
, : t . .
I
t
>--=.-.1**-
)
N|'JEVO TRAT
PO
SOaRE EL ENTENDIMIENTO HUM
O
-
167
rerum, la felieidad
y
la mi*ria, no hay neccaidad
de tan-
tos conocimicDtos, ayuda ni crpedrentes
como se nec-
gita paa
iuzgar
convcnicrtcrentc en
ua Uoneco de
Estado ; d ;rc8. en un tribual de
justicia,
en uia con'
eulta dc mco. cn cualquier controvrsia
dc teologa o
dc hidoria, o en alen
pu:to
dlc
mtemtica
I
$
mco-
ica
;
pcro,
en cornpensacin,
hacc talta mayor
hr,mgza.
Y
cootrnbc ctr lo
qrE
8c lctrre a c8
gan puto cc ra e-
licidad
y dc l virtud
per3 toma simprc
buenas resolu-
cionc
y para
cgruilaa. Ln ra
Palbra
:
para ta verd-a-
dera fclicidad hace falta mcnoc conocimintbs
y ms do-
ei,de bucna voluntad

dc errcrtc
quc cl mr
gqnde idio-
t oucdc locrarla tan
ficilmcntc como cl ms docto
y
el
o'ai Mbil.
F-.-.Se rc. DuGs. ouc el entcndimiento
in libertad
. no ccr dG uo alcuno i
qrrc
la libcrtd sin entendimicn-
to no cicDicala
ada;-Si'un
hombre
pudiesc
ver lo
que
h h diacarrcr bicres o males, sin sr capaz de,
{ar
u
Dso
para
avanzar ha9ra el blcn
y para
arclars del mal'
idc du te ervia cl cntido
dc la visra ? Scra,
por
el
ioottio,
r8
iGrabl,
pues'languidccera ;1i,tif ante el
btcf v tcmcra l EI,
quc
conaldefara lnevraol;
y
e|
ouc .n lib.rtad de cre'r aqul
v
all, en una comple'
ti obrrridad,
clt
mei
qrrc ei fuera pelotcado por
el
viento l
Teo"Jo&h satisfaccr un
poco
rneior sue caprichoE,
to. o Dor
ello etarten mejor eituacin dc alcanza el
Hcn ni &. evitat el mal.
-
S 8. Fn.--Otra
frrcntc de
jcios
falsos. Complaci'
. doa cn el
princr placc qrrc
nos depara la errcrte o
que
La
rohrmbe no hcc acadabl, no miamog ms all. Y
esto va da ocaaira
x
hombrcs
para
juzgar
mal cuando
no cnsiddaI como ncccsario
para
au felicidad aquello
ouc lo e efoetivaentc. .
'
Teo.-Mc
pacc qrc
ce falao
juicio
est compren-
dido. en.la eepccie anterior, cuando nos ngaamos r8-
-DGCIO A la8 apalcncral.
'
':
R 9. Fu-.-Oreda
por
.'ct i en el
pode
de un hom-
bc cgt canbiar aqrido o dcsarado
que
acompaa a
al cuna' -' acci
parti cul r.
Puedc hccrl o i n muchg oca-
cidrca. Los hombeg
pueden y
deben corregir au
paladar
v hscrle adouirir brrcn
qusto,
Pueg del mismo modo
po-
ilemos,hacr ;smbiar el
iueto
&l alma. U.niugt examln,
Ia
prictic,
la aplicacin, la costwnbrc, conseguin
este
fin. A ce como nos acostumbramog al hbaco,
que
el usci
t8 IELBNIZ
o el
hbito
nos
hace ncontrar agradable'
Lo mismo su-
cede con la rtud. Los Mbitos tienen
grande
encanto
y
no nos desprcndemos de elloe sin inquieJud'
Qui
deba-
mos considear como
un
paradoja que,loa hombreq p-ue'
d
lsgar
quc
ciertqs cosas o acciones les scan agradabl3
o desacadiblcp;
tanto se dcscuida eete.deha.
Tg.-Eso es lo
qw yo'he
hecho notar
ms arriba,
$
31, hacia cl Gnal,
y
S
47,
tarnbien hacia el 6nal. Pode-
mod
llecar
a
qtrer
cirt4s corar
y
formarnos un
guato'
S 70. Ft-.--La morI, cgtbleqid so.b verdaderos
funamcnto, no
prcdc
rneoa dc determiar la virtud;
bata oue san
piblE
dcpua
dc eae mundo una feli-
cidad una deigracia irnita. Ea
prcciso
conlesar
que
una buena vi, unida a la epeanz & una eterna
feli-
cidad
poaible, ea
prdcrible a una.mal vida acompaada
dl temor d una pantoa mrEcla,
o
lrcr
lo menoa de la
esDantdga c incierta cspraliza dc sr aniquilado. Todo
eaio cg de la mayor cdeqcia, aun cuando las pcrsonas
honradag no tuvicran ms
que malq 4 st muado
y loo
maloe no expeimentasn
rns
qrc
dicha, lo
que general-
mente es todo lo contari,o,
purg qonsiderqn{o
bien la co-
sas lhvan. creo vo,
Ia
por part,
a cn est da.
Tso.-As. a-..n cudo io hubicra un ms all, una
vida epicrea no sea la ms racional. Y estoy scguro
que
voe reitificaris lo que habis dicho en contrario un
poco
me arriba
(S
55).
Fu.- Ouin
poda
scr bagt4te loco
para
resolvese
lsi oienEa'bien) a &porcs an
pelicro
meible,
el de sr
infiiritamcttte deaEaciadg, de suc;tc
que
no le,eapere m,is
que
una
pura
nada, Gn lugar dG
polrerse en la arruacron
de un hombre de bier.
que
no tiene
quc
tcmcr ms
que la
nada v oue
puede
egDcrar rma fcli,cidad cterna ? FIc rehu-
ll" haLli d l" c"ntiiho"br"'q dc l
probsbilidad
dcl
esta-
do
por verrir
rcrqu
no tengo otro
popaito aqu,
que moa-
tra l talso
lurco
d
qu
cada uno ac dbe reconocer cul-
pable
aegrlr auo
propicn principiog.
. .
I EO,---.-.os maloa eatan muy
polqlp
a ceer
gu la
otra-vida
es
impoible. Pcro no ticnen otro
qrgmnto que
el de
quc
Bos
tnemos
quc
limitar
e lo
qrrc
sc sab
por
loo
entids,
y q(rc
no onooen a
radic
grrc haya vuelto dol
otro mundo, Hubo un tiernoo cn
qu por
csta miema d-
zn ec cchazaba la ci*eiq
&
-lse -antpodae,
crBdo
no sc
quere
4qptar
les metcmtlpa e hn
nociones
pp'
pu]arer, que
er lo
quc.auecde. hoy c!ado
oe icga,la
otr
vlda
poquc
no t
qurr urur Ia vrdadra mctaruca a
I.UEVO TRATADO SOBRE
FT
ENTENUMTEMO
HUMANO 169
la nociones de l imaginecidn.
Pr.res hay
-trca
grado ds
nociones o idoa.s
;
a
gaber
: nociorrcs
populares, matm-
tics
y mctafeicas.
,[.as
primcraa
no bastan para, hacer
crer loE antPodas;
laa
prmcraa y laa 8gundaS
no
b-aEtan tampoco
lara
bacer ceer en otro.mundo' t E v-
dad
qe
uminitran
ya
conJturas tvorabla;
pro ar la8
aegunda cstblcieseD
ciertamcntc
los antPod8,ante8
d
la eociencio
quc
ahorq
termo
(Do hablo de los habl'
trnt.i. "ioo dcl-siiio,
por
lo menoe,
qrrc
el conocimiento
dc la redondez dc la ticna lcs aeignaba entre los
gegra-
f,oa v loo rnomoe).
las hinas no dn menos certidum-
.,aob* .tr" "id"
dc el
prceente y antes de podcr ha-
ttrlo vjsto.
Q 72. Fu-.-Volvamos
ahora a la
potencia, que ee
orooiamcnte
cl sunto
gcneral
de eetc cadtulo, no sien-
ilo la libcrtad ms
qrrc
una de sua eepeciee' si bien
&
las
dr ocirablc.
Paa tencr idea rrls dietinta! de la
c"t
tra", o tar frcra de,lugar.ni
scr intil adqui4r
un ms exacto coDoctrnto
de lo
qrl qc
am acdon. ra
he dicho al
coicnzo
& ucstro
discso sobr la
potngia
que no hay mrqro do claace
$c
accir de
que podamos
tcn alguDa
idc&; a Eabcr: el movrmrento
y el
Fen8a-
:
micnto.
T.ro.-Ys
lab,r
q
cf
(1)
Lss @tal6q[tss s
LelbBlz soa ls Estcle fiatlaas o firlv,d,,at
no res d etlattdo
.que
.l
ala rltilel. P. J.
da Ir'"ntele"iai
(!).
Pio
-no
quie, :in-embargo, con-
tcctar a ns&c ta liti*ad de tma el trmbo apcnsa-
ricnto,en la migna
gcrcralidad..,Y
yo
mirno lo habr
'hecho
alguna
vcz rin iparar cn ello.
Fu.-Ahota bicn; aunquc dcm6 a ega dos cosas cl
norlbe dc accir,
vcrcnoa sin
-crubargo
gue no aiernpre
lce
convienc ectamnt
y qUG
hay casos e
que les con-
vicne tncior el de oaionec. Pues en los casoc Ia suEta4-
cia tn
quc
ac n-ucntra cl movimiento o el
pensamiento
ccibe o'uramente
dc fuera la imprein
mr
la cual Ia ac-
cin le'c canunicda,
y
no obra ma
que por la mera ca-
Boidad ouc erc'de
rccibir este impreein, lo cual o eb
i"& q
.,r.
irna
poJcncia puiva.
Alguiae vecds, la eustarrcia
170 d,.e. r.rrNtl*
o el agente s
porrc
n accin
por ru propio p.d"r, y'-*+
es
prooiamente
una sotencia activa.
Te.-Ya hc dico
qu-
en ricor metafeico,
gi
toa-
moJla accin
po
lo
qu
lc s,tccJc a la sustancia espon-
tneamente v de su
propio
fondo. todo lo
quc
ealmeirtc
e una susta-ncia no lace eino obrar,
prrcs
-todo
procedc
de ella misma dcorue dc Dios.
porrc
no es
-posible
olrc una sustancia iread rcnm iniluio obre otra. Pcro
tbnando Ia accin or'un eiccio de la
perfeccin.
v
la
pasin por.lo
contririo, no'halir accin in las .'edde-
ras sutancias riino cuado au
pcrcepcin (pues yo la con-
ccdo a todas) ec dceanolla
y
se hace ms distinta, como
no hav
pasin
aino cuando 3e hace ms confusa
;
de suet-
tc cuen las sustanci capacca dc
plbcer
o de dolo, to
ooitr "" un ncamirgrsc-al
placei y toda pasin un en'
caminare al dolor. En cuanto al movimiento, no es ms
que. un fenmeno real, porqrr la matcria
y la masa a h
cual Dertenec cl movtmrnto
no cs
proplarnnt
una 8ua-
tanci. Sin embargo, cn cl momiento hay una imagen
de accin, como [ay una imagen de la sustancia cn la
masa;
y ,n est irpcto sc,
p-uede decir
guc
el cuerpo
r obra cuando hav apontncdad en au cambro
y que
3r-
fe cuando es ipul;ado o detenido
por
otro
;
cm en la
rrcrdader accin o agin de una verdadera sustarrcia
E
orrcde tomar
por
au icci6,
y
atriburela a clla misma.
el
Lmbio
por
c'l orrc ticdc aru
pcrfccci6n.
Y del mismo
modo cq
puede
ioma
por paain
v tribuirle
a una causa
e.';aa el cambio
por
tl ciral lc accdc Io contrario, aun-
quc
qata
gaoaa no.cea inmediat,
porque
cn el
primer
calo la auatancra mranra,
y
cl Scgundo la3 coaaa extra-
ae. sirvn oaa exolicr este cambio de una mansra
in-
tcligible. Y,t " doy
.11
cuenpo ms
que
una imagen de la
au8tanclav de la aocrom,
pdquc
to
qu
eata compuearo
o
Datcr no odra
pagar.
hablando exactarcrt.
por
una
guetancia
rio ms
cue
un rcbao; sin embargo, sc
puedc
dccir
quc
hay algo & eutncial cuya unidad,
qr cons-
trtuve como rm a. vlcn
(rcl
DnaamelDto.
Fn.-Yo habfa cedo
que
Ia
potcrrcia
de recibir idea
o oensamientos Dol la oDraci6n de alcuna suetancia ex-
tra se
,llamab
potcncia
de
pensar, "rrnque ett
9l
fondo
n aea ms olrc
rna
potclcia psiva
o una simple capa-
cidad. hacicrido abataccin & las re0exioncs
y
de l,oa
cambioo intemos oue acompan
giempe
a la imagpn
rccibida,
pu$e
la cxpresin-qirc
-hay
en
-e[
alrra es-como la
de un eapcjo vo;
pero
el
podcr qu tcnmos de rccorr-
"i
l:rl
'
i ,rj
. : - . , i l
' I
l
NUEVO TRATN'O SOBRb EL ENTENDIMIENTO HUTTTO I7I
da ideag ausentes a nuatro capriclo
y de;compa.rar laa
que
crmoE opo*uno es vedaderamntc un
pode
ac-
trvo.
.Teo-Esto eqi de aoerdo con la'a nocioncs
que yo
acabo do dar,.
puce
hay en esto un
paeaje
a un etado ms
pgfg"t"l
Sin ernbango,
yo
crcera-
qu
hay tambin ac-
cin cn las ecnsaciores en cuanto ta nos
proporcionan
oerceocionec ms ditintas v la ocaein.
poi
cnsicuie.
L, di ho.t obecrvacionei
y, por
decitlo as, d des-
'
:
ncs,
y
no
pcnaarimos
tampoco en loa
penaamientos
si no
'r
rcnsascnoa er orra cosa: ea
qecr.
en rag oarucutarid-
, d."
que
log scDtido nm uministran. Y eetov convencido
dc
q"e
las almas
y.loa
cspritus.crcados no egtn nunca
ain rganoa ni aenacionee, como de
que
o
podran
ra-
'
ein rganoa ni aenaacionee, como de
que
no
podran
ra-
,
zo4ar sin caracterbs. Loa
que
han
querido
manterrer una
t
-
entra.
pa13ci, v
manera: de
penaar
en el alma sepa-
rada, tlrxpllcatles
para
toclo lo qu
conocenos,
y
ateJa-
das no eolanrntc de nuestras experienciaa
[irBentes,
sino
-
anollarrno.
S
73. Fu-.-Etorca cro
que
las ideaE
primitivae y
-
oricinle ec
podn
reducir a este Dcqueo
nmero: la
extni'n, la iolidcz, la movilidad
(cs
decir, la potencia
para percibir
loe.difercntes movimientog de
loa pequeoa
cuerpoa CIu
proqucen
eSaE anaacron8.
TEo.-A
-dccir
rrcdad, crco
qu
esaa idcae
que
aqu
lhnnmo orisiDals
y primitivae
no lo son entramnte la
. ;;t";81;"fi"; ."* t'it " L.*';; t'".
.
Los sntidos aos suminin;n la mateia de las rflcxie
- r t i 1 , - I
extni'n, la iolidcz, la movilidad
fcs
decir, la
potencia
paiva.
o bie. la caoacidad de cr movido)- oue llecan al
bpritlr.
pd'la'via
di l -flcr,in,
y,
cn fin, l existncia,
la duracin v el nrmcro. oue noa llccan oor
'las
dog var
de eracii v reflexin: or.o .ott &ta
podt"mo"
e"-
p[car,
ei no n engao, li naturaleza de foa colocs, de
'
loa
sonidos, de Ioa
gustoa y
de todas laa dem,s idcae
que
tnmos, ai nucstraa facultadcs fuescn bastante sutilcs,
cuerpoa CIu
proqucen
eSaE anaacron8.
TEo.-A
-dccir
rrcdad, crco
qu
esaa idcae
que
aqu
lhnnmo orisinles
y primitivae
no lo son enteamente la
nryor pl
q,e.
+asr
iindo surccptiblee, a mi
jcio,
de
ua eaollctor ultcnor
i
an emDargo, no oE cerururo
qu
'
oc'havig liitado a ellas v no haLer lbvado el anlisis
nrs lejos. Por lo dcrn, creo
qu
ei es vrdad que
su rni-
'
rnero
podra
scr rcarrcido
por
cstc medio,
podra
tambin
;,f'
'
.cr
etrsntdo aadiendo otrag ideas m oricinales o
nto. Por b
qre
ae rcfiere a au odenacin, creea, sc-
nn
cl odcn dcl aligis, la exietencis anterier a las otrae,
nrimeo
a
la extenin, la duracin a la motilidad o
'
movilidad
;
hurque este o&n
arialtico
no- ea ordinaria-
172
lo
quc
es ms, del orden
gprcral
de las
co6as,
han dado
dcmasiado
pienda
a loe prctendos eapitus fuertea
y
han
hcho sospcho8ag a mucfioa la8 maa Deaa
y mat gan-
des verdads, llegando hasta privaree por eatc camino de
algunos
medios de prueba qu gst order nos suminiofra.
CAPITULO XXII
DE LI'S MODOS MD(TOs
'
S
l. FL,-Pasfn* . l* oiod* mto-. Yo los distin-
co de loe modos ms simples.
que
no crris comDustos
ir" o,r" de ideas eimplcs
-de
la misma cpccie. Po otra
parte.
los
modos
mixtos eon combinaciones de ideas im-
ples
aue no son congiderd@ cono otag caacteatic
ilc niicra er real
qu
toc una cricncia fria, sino como
ideas Lparadag, e indep,{dicnter
quc
e1 "aptit,t unc,
y
pgr.
esto a por lo gre
E laE alglrngu d las ldeaa com'
DlraE dc laa austarcEr.
-
TEo.Jaa cntender biein egto ca
Drciso
recordar
vuctas diEions anteriores. Paa vos-lae ideae son o
simoles o complciag. La compleiar on sustarcias, mo-
dos. relaciones. Los modo on o eimples
(compuestos de
idca eimpl de la mirra esDcic) o mirtoe. As, sen
voa, hay
'idas
gimpte,
ideai dc modc, tanto simfles
como mixtos. idea dc sustancia c idea de relaciones.
Oui
pudirano
didir
'los
tninos o loe obitos de las
iJeas en abstraqto
y
concrcto
;
loo abstractoe, en absolu
toa v n los
que
p."t n elaciones; los absolutoa,
'cir
atibutog
y
en modihcaciorrcg; loo unos y los otros, en
simples
y
compuestos
i
loe concetos, en suatanciae
y
en
.*g ",ritatrciil"", cdnpuestaa o resultantca de las'eue-
tancias vcrdadras
y
Eimplcs.
S
2. Fr-.-El eapritu ce
pu.r:meatc paaivo
reapecto
de cua i&as eimpl, las cralca recibc secn s lae
pe-
ecnta. Pero con ccuencia obra
por g
mismo regpect de
]os modoe mirtoe. srrcs
prcdc
conbina las ida8 simplc.
fomndo idcae co:mole;as, ein cbneiderar si exietn-
reuni&s cn l naturlcz. Por lo miemo re da a csta cle-
ee de ideae cl nombre de nocin.
Teo.-Pcro la-rcflerin,
qrrc
hecc
pnaar
cn las idci
aimples, s tambi muchas recee voluntaia,
y
aden,
lae tombincion8
gue
la naturalcza no ha hecho ae
prrc.
G V. LEIBNZ
NTJEVO TRATAD9 SOBRE EL ENTENDTMIENTO HUM NO 173
dcr formar en oaotros, como
por
s mismaE en loe sueos
v las fantagag. slo
por
la rnemoria. ein
que
el espritu
io-" -"vo, Dartc ou; en las ideas s,;plee.-Por
lo
q...
se
re6cre a L blabra irocin. muchos la ablican a toda-claa
de ideas o onceptos, a los originalea tanto como a loe dc-
rlvaqoa.
S
4.
,
Fr.-L,a nota de vaias idcas cornbinadas en una
sola es el nombre.
Teo.--oo ha de entenderae, cuando
puedan
aer com-
binada. lo oue mucha
yeces
no rucedc.
Fn---El cto de matar a un anciano'no tiene nombc
propio,como
el
parricidio, por,
Io
que
no
podemoa
con-
8drarl como un rdea oompeJa.
Tgo.-La raz,n d oor ou matar a un anciano no tiene
nombre es ore la levci no le aplican un aancin
particu-
lar. oor lo du tal nmbxc tcndla
poca
utilidad. Sin em-
bargq, laa iileas no depcnden de l-os nombes. Un autor
moraligta
qu
invcntas un nombre
para
dicho crimen
y
ttatas de l en un captr.rlo expreeo de la Gerontofona,
&mostrado nrctroe ilebeeg
ur"
"otr loa arrcianoe
y
la
barbaie qrrc supon el no
perilonarlo, no no6 dara ion
llo una idca nrcva.
S
. Fu-,--Sicrnpre cs verdad que laa costumbres
y Ios
r:os d un acci, al hace combinacicrres
que
le son
familiaree. cro cn cad ltacua tmino8
particulae qtrc
nurrca bodamos
traducir litiralmcnte. Ai, el oatracismo
ente la gricqos y Ia proacripcin entre loe romanos aon
DJabtaa duc laa dema rcrqraa no
pucdcn
exDresar
por
i"l.btu, valcntcs.
Po. o, el cmbio de c-o,ctumlrc
ica tambin
palabas
nuevaa.
,
To.-El caeo tine tambin aqu su
partc, pues loe
faccss sc sinrcn dc los cabllos tanto como otros
pu-
blos vccinos: in embarco. habiendo abndonado eu an-
tiqua natabra
qu
corrcs;onda s1 caalcar de Lp italia-
n;. ; limitad a emplca Ia
pcrffragis
clle
a cheoal.
A 9. Frl-.-Nosoos adq.ritimoe la idcas dc los mo-
dos-mixtoe
por
la obsdrvacin, corno cuando vemos lu-
chr doo honbcg; laa adquirima tambin
por
inven-
ci6n
(o
rcunirr voluntaia de ideas simples); ae, el quc
iicat Ia irnprcnt tcna au idca antes dc
qrrc
e8t art
critic. La dquiimos tamb-in,
por
ltimo,
por
Ia er-'
pliqeei6n dc lo ttmino afects a las accioncs
qu
nun-
.
c trdnoe urto.
'
Teo.-Jambien la adquirimc oando o faras-.
do, ain
quc
la combinaci'n ae voltrtria
i
pot
cicmplo,
- . 1
. l
LEIBNIZ 174
cuando vemos en sueo
palacios
de oro sin habcr antcs
oenado cn dloe.
'_
-S
lO. Fn,-Las-ideaa eimpl que han sido me mo-
lag acciones son o
pcnaamicntoslo
rnovimientoe. El oodcr
o aDtitud de un hmbre
para
hace una coEa cottsiitrve
la ea,
que
llamamoa hbito cuando le hemos adquii;
djficafaa, son la8 del perreamiento, nomiento y potn-
cta, oe oono
Dcnaamoa otrc
tas accroneS errranan I Duct
la
gran
ocupacin del
gno
humano
ea la accin. TUa
dificadaa sbn las del
cia, de dondc.Cfni3Trog qrrc,las
accionee ettranan
I
pu,cr
lag accioneg
llamamoa hbito cuando le hemos adquiii-
la idea. oue llamamoa hbi
do a fuer de rcalizrla
;
y
do a fuerza de rcalizrla: v cuando se ouede reduciila a
acto en cualquia ocain
-que
sc
prest.
la llamamoe acto en cualqurd oca3|n
qu
sc Dresente. la I
*t-::t::,
fui l rcrnuri ce una dispoeicinpara la
TO.Jor ta ntndcrh, a lo que yo
creo, cl
coaan ticrno;
pro
cntorcc! me
parecc que
ae coneide-
ra la tcmura como una cualidad oue sc muestra amando.
oue hace al amatc muv ruiblc i los bienes " malcs dcl
obiao amado; a csto
-cs
a lo
que
m"
par".!
tendcr l
ainistad o el amor.
bjao amado; a cato cs a lo
que
m"
pat".i
tendcr le
uCarte du Tendrer cn la ecclenle novel <Cleliar
(l).
Y
como la
prroras
caitativas aman a au oriimo co un
cicto cado de tcrnua. son eensibls a los bitnes v a log
^-*'males
ljenop,
y generalmente
los
que
tienen el c-oazn
tirnb tinen cierta disporicin a anar con trura.
Fn-.-L audacia el
pode
hacer o decir. delante de
lo deri,s, Io qre
ae
quiere,
ain &sconcertarae
;
confian-
z que por
Jo
que
ec rcetc al discuso tena un nombe
ntre 106
grco.
Tpo.-iHalamos bien aplicaado una paLabra
a eata
nocin
oue aqu
denominamoo audacla. Deo oue a x-
presa generalente
de otro modo, como iuand se deca
Carloe el Tenerario. No dcsconcrtar8 ca un rtud del
cspfritu, de
que
los malvadoo abusan cuando llcgan a la
impudencia: como la vciicnza es un"a dbilidd. Dero
qui
cs cxcusabl v hast l-oablc cn cicrtds ocaiones. En
cuanto la
panhesia, qrc qui
c la
palabra
crieca a
quc
hacais hsin, s itribiye tqmbii a loa
eicritbreri
que
dicen la vedad sin ternor, aunqu entonccs, al no ha-
blar delante de gcntcs,
no tcngan motivo para
descorcer-
tarEc.
$
| | . Fn.--Corno le
potencia
e la frrrte de dode
proceden todas laE acciorc, e da el nombrc dc cansa a
'.
lag su*encia cr
que
eEtt
potnci!
rcsidcn cuando rcdu-
cn au potencia
a acto,
y
se llama efectos a la euataDcia!
()
tfor6t. d. ltue rL tcldrit
NUEVO TRATADO SOBRE EL T,NTENDIMIENTO {JMANO I 75
producidas por
eete medio, o me bien a las ideae sim-
nles. Gs.decir,
a los objetos de las ideas
imples),
que,. por
r Jrcco
(le
ta
potnca,
aon rntloducdaa
en un autto.
As, la eficacia
por
la cr.ral ua nva sutarrcia o ldca
(cualidad)
ee
producida
se llama accin n el suieto
que
ejercc eete
poder y pasin
en el eujcto en
que
alsn ida
(cualidad)
mple ei alterada o nioducido.
T,o.Ji li potcncia
es tomada por
fuent de accin,
-
expreaa "lg"
+r
gue
una aptitud o laciliFjt, que
es co-
mo nmo cxplcado la
potencra
en l capito
prccedeEte.
pues
cornprende tmbi la tenderrcia,
omo
ya
lo hc he-
cho otar me de rna vcz. Por sto
Dor
lo
oe en este
aei'rtido tcngo costumbre dc aplicarle ef n"-bfo de ene-
leqaia, qr*,
o ca
primitivo y
respondc
al alma tomda
por
ura cs abstracta. o derivativo, tal como e concib
'
citc
;
pgro
se enticnde tambin de la 6al o del moti-
Io,rpga
no,hablar aqu de la materia y
dc la forma, que
amDrer EG amn cauaaa, en l lnguarc dc las
escuelas.
'
Yo no e ei ac
puede
decir
que
el iisttto ser ee llarrado
qgcin cu cl_agiatc, y paeiil
en el
paciente,
encontn-
cn el conctu
y
cn el l
de cara no ei entendidd
impet,roeidad. El trmino
mg oule & la caua .6-
dorg a9i ca- doc auitol i la vez com relacin, o si no ts
, pr{rible.dccir qrrc
eon dos sra, u4o en el agente y otro
-n
gl
pecietc.
-
. .
.
fu-.-Mgclgg
nalabrar
qu pacn
cxprear alguna
. acclofl no
ggmfian
!a8 quc a cauEa
y
el tcto, como
..
la
crcacin y
-la
aniquilaciil no encierran ninguna idca de
i-J y
de la coca
qrrc
ca
producida.
'
-
.
-at,
,
Tpo.-Confrco que
al
penear
en la creacin no ee con-
'_
i:,1.
cibe. una m@ra dJ obrr capaz de algn detalle que
ni
:
-
lr
?r.,
,rqurgra
podriatccr
lugar
;
pcro pucsto quc
se erpresa :
-
l';'r ,
'riqriera.
po&L
tccr lugar;
ircro
puoio q,rc
- "tpro"
.
t!.,r
'lb
m,
qre
Dios
y
cl mrmdo
(pries
se
pilnsa
oue'Doc
.
,
:"i
qr.h
causa y
el mrdo cl decto, o bien
que
Diosha
pro-
'."
ducido
el muado),
es clao
grc
ee picnsi
tambin

l
. ein.
, l
'
r acclon o,dc la mancra. sirnplemente
de la causa
CAPITLILO
XXXilI
.
DE NUESTRAT DEAS @MPLEIAS DE LA SUSTANCIAS
. L,t. in.:-El
apritu advirrto gue
un cito nmero
.lr-xlcq!
rmplcr van constrtrn ntc
iuntas,
y
riendo con.
Grdar como
pcrtencienta
a una sola cola, son dcsig.
t :
t76
v. II'IBNIZ
nadas
por u4 solo nombre
qrando
estn eunidas en un
"olo obieto. Dc aqu
proviene
qu-,
aunque se trate d uD
t.tdadaro coniunto dc varias ideas. lueqo nos aentrmoa
verdado coniunto
de varias ideas,
luigo nos Eentimos
inlinalos boi inadvcrtencia a hablar de ellas como si
inclinados
tror
iadvertencia a
se lae
quicre
concrta, como aaben aquelloa
que
conocen
lae sutilezas dc loe eEcolsticoE,
en lar cuales aguello
que
I, eh l3 Cuales aqueo
gu
golpe
ai se
quiere desterrar
hav me egoinoso cae de un
golpe
Ei se
quiere
desterar
a los Ecres tb"tt.ao",
y noe lvcnrog a no hablar o-
fueran un iola ideh simplc.
T,o.-Yo no ,reo ,rada, en las expresiones
admitid,
ouc
rnrzca aer tachado dc inadvertencia,
y aunqlrc 3e
."aooor." rin solo uieto
y
una sola iJca, no se rconocc
una eola idea simle.
Fn.-No
dindo
imaginar cmo eeas ideas simples
oueden subsiitir
por
s mi$raE. no acogtumbtamos
a su-
pone,
ulcung coaa
qu
las sogtiene
lsubsfraum)
en don-
ie ollas iubsiater
y
il.dondc ellas eultan,
y
a lo
que pa'
a estc efecto damos el nombre de sutatrcia.
To.-Ceo
quc hay razu
Para
pcnsar asi
y no te-
nernog ou haccr ms
que
accttmrbrarnos
a ello o supo-
rrcrlo,
prqire al
principio concebimos muchoc
predicados
ldadeg
(orce
ellos Eqn ll obio flEtancial
v
no las ideaa),
"*o ot"r, calor, h:e, etb.,
qtrc
gon
mucho ms difci-
les de comprender. Haata se
pucde
dudar i esios acci-
dcntes son
-aers
vcrdaderos, corno en efecto no lo son,
sino rclaciones frccrrcntcrncnte, Se aabc tambin
que las
abstracciorea son lag
guc
crcan mb difrcrltades
cuando
de un irismo eujito, y
-esas
palabras netaficag de soetn
d un mmo 3rJcto,
y
eEa!
o ubsrafum
no eignifrcan
o ubsrafum
no eignfrcn mg
q,"
aso
;
de auerte
que no
veo oo ou sc
gugcitan
nculades.
Por el contrario,
m
bi"ri "s e'l concretum. como sabio, caliente, hninoso,
lo
bii"-"r "1 concretum, como sabio, cliente, Juninoso,
lo
oe audc a nuestro sDritu. v no las abstracciorcs o cua'
qe qude a nuestro spiritJr:
y no las abstracciorrcs q cua'
dinariamentc ms
que por
conreta
y
a no admieir otros
trinino+ cn lae danosbacionca dc lae icrrcias
que aqtrr'-
llog oue ieuresntan
suito! sustancialcs. As,
irues,
tomar
lag cirali,ldce u otrbr irminos abctractoE
poi
lo ms f-
cil
y los concretoa
por alguna coa me difcil, es nodum
quetere
in rcirpo, si s mc pqmite hablar as,
y tomar
el bano
por
las hoja.
S
2. Fu.-Gercralmente, de la
pura
sustancia no sc
ticnc ota nocin
quc Ia de
yti
no s
qtr aujeto
que no
NTJEVO TRATADO bOBRE EL ENTEND{MIENTO HUMO
t.
Dir-n
que
es una coaa;
pro qrrc
ernpleada de tal modo
DO Saben lo
qu
a.
Teo.-Al distiDguir dos coos en la suetancia, log atri-
b,utoe o
prcdip{doa y cl sujcto cornn dc eatoa
predicados,
no a rnaravrlla
qlrc
no se
pucla
concebr nada d
par-
ticulr
'cn
este aujeto. Y aa tiene qie
sr,
pueEto qu 8
teltar ou bn rna cosa
qirc
no abfa lo
oue era. Sin em-
beigo, c{ coruideracin de la uetcia,
por
insignifcan-
c
qe partzc,
no
!
tan vaca
y
estril como. se
pibnsa.
De c ndben truchas con!cucncias de las me imoor-
lrlitcr
n fitooda,
y qni
son capaccs de daria ura neva
R''
: :
-
E
i
:
:
li8
c. \r. LEIBNZ
oo"iri
"lar"
y distints
dc un-cto
es el mcdio
quc tnc-
mos
de conocer
muohae
\rcrdades
acrca.
de el
poT prY-
bag o Driori,
como
ya dmosb
n un dlscurso
8obrc lsa
Jir
l'i*-iJ..;'
qe conata
en las Actae
de l-'cipzig
del ao 1684.r
--'S
i2.
-
FtL'-.-Si
nucstro!
scntido
fucsn
bastantc
4e-
netntes,
las cualidades
eeneibles,
por Jcrnplo'
el,color
amarillo
del oro,
dceaparcccran,
J
gn au
lugar vriamoa
una cicrta admirablc
contxtura
d-la8
parteE t'sto aPa'
rc evidnte
por
los microscopioe'
h'st conocrmrento
prc'
ente conerrc
al estdo
en
que nog encontrmoa'
u-n co-
nocbrirnto
perfccto dc laa coaar
-que
no-E
lod3lt
est
qur-

por'cncima
dcl alcancc
de todo 8e hmto'
Nuestras
ta-
culldc
bastan
Para
hacernoe conocr
al Lrador
y
Para
ingtruimos
cn nustos
dcbcrcS'
5r- nu8trot
gentdoa
se rlr-
ciesen mucho
ms 6oa,
tal cirmbio
ae haria incompaubtc
@n
nueatra
naturaleza.
*'ffi:-i;J;;;
ei
"e'dad,
v vg
he
$icho
algo &eeto'
Sin embaco,
cl colo amarillo
no dea de ser ura.ealrdao
co-o el arlo
iris,
y
aparcrrtemcntc
ltamoE
deatrnadoa
a
;;;ili-;p:"
d eatado.actual, v
aun
podramoo
llccar al
catado
infinito,
ptrcs no hay lmntos
en
la na'
tr:leza corporal.
Si hubics-
tomos,
corno el autor
Pa'
rece creerlo
en otro
lugar, -l
-co-nocrmtqrto [trrclo 9r
cuerpo
rio
podra estar fucra
del alcanc
d9 todo sr nnlto'
Po lo dem,,
si algunoe
,colorce
q
cralrdada
desaparc-
cicsn a
nrrcstrot
ojoa mejor
armadoa
o mE
penetrantE'
aceran
indudablerncnte
odraa,
y-ra
prcciao un acrcn-
tamiento nucvo
de nultra
PrsPlcacla
para hacerlaa
o'
aDarecer
tambin,
lo
quc podra llcgar
ha8ta r rnhnlto'
cmo la divisin
actual
d la mateqia.llega
tctrvament'
R 13.
Fu-.-Yo
no
g
si rD de lar
graDda vnta;aa
ouJalquhoe
espritua
ticncn
sobrc
noaooa
o consralen
:;-;;;i;"L;I"'--*
p* a mirnoa.rganoe
dc aensa-
cin ou
convcrrgan
justamcnte
a todo dcaualo
actual'
Tso.-Aa
lo haccsroo
consElycndo.
mcroscoProa ;
Dro otras
criatuas
podra ir rna.leibo'
.Y
s
pudr8rro8
iraafotmar
nucatros
mianoe
ojo, lo
qu rc[ros cn ccr-
ta naca.cuando
qrrcmoa v d cerca o de lcoa'
Glra
"i*- o".
tuvio.s
algo
ms.-
propio para nooloc
irrc lloe i:aa
fornrarloc
pc
ru mcdio'
Prrct ^G8
Pocrto
9r
t'odo e h;fia mccnicam.trtc;
porquc el ctpirttu
o
todr
oncrar.
mnicamcne
eobrc
loo crifpoq'
ror
lo dcrlaa'
qy. de
pareccr
guc Iga
genioo
pflqb"o 'le8 Goeac-
dq un
mncr
quc ticoc lgun cleil
c6
a nue!tr!'
anB'
:
:
:
:
i
I
r \
uEvo TRAT Do
soBY,EL ENTENDTMIENTO
HUMAIiO 179
cuando tuoran la dichosa ventaja
que
el imaginativo Cy--
, raao atribuye
a algunas
laturalzaE aninadas en el eol,
compu3tai
de una innidad
dc
pcqueoa voltilea
que,
traiformndoec
egn el comando del alma dominante,
founan toda clanc dc c,re.po". No hay nada, por mara-
lbao
qrrc a9a,.
gug eI mecanismo dc La naturaleza no ca
.
capaz dc
produci, y yo
creo
que
los sabios Padre-s de la
letgh han teido raz6n
para atribr cuerpoe a los n-
geleE.
$
51. Fn-.-Las ideae de
pcnear y
dc mover los cue-
Doa
ql
cncontrannos en la del espritu
puedcn
ser con-
i.bid'""
t"t clara
y
distintanentc iomd lag de la erten-
sin. olidfz v molidad
qu
Dcontremo
en la materia'
To.Joi
lo
qtc
ee
refrce a
la idoa dcl
pensamiento,
estoy conforme;
pero no reepecto de la idea del movi-
'miento
de los cuerpos,
pues,
s$in mi
qistcma
de la a-
monE
preestablcciila, loa cucrpoa estn
hchoE d mar-
r orrc ur vgz Gn movrmlcnto
conunuan
por
a mlamoa,
scgn lo cxigitn loc actd dl espritu'
Eata hiptesie ea in'
teligiblc;
la otra, eo.
"
FL.-4d act & ccnacin nos hac igualmente con-
.
cidrar l coaar corporalg
v
capirituales,
prrce
cn el ticm'
DO n
quc
la vltta
y
l odo.mc
hacen conocer
qu nay ar-
in
rer corpqal frea de m, s d-una manrcra an mg
ctt
q,r"
liay dctro dc m algn ser spiritual
qu
v
y
oy.
'
TnO.leo eat muy bion dicho,
y
es mucha verdad
.ru la erigtnci &l eipitu ea ms ciert
que
la de los quc
la erigtcncia &l eipritu ea ms tierta
que la de loa
o-biaoa soruible.
.-
19. Fu.--J-.oa spritue, como loe cuerpoa, ro po-
drian obia
qrc
allf dondc estn cn divedos tiempoa
y lu-
'
s'aet ;
c,
irc,
no tengo rns emedio
que
atibuir el
'cambic
dc lugar a todoo los rpritus finitos. .
'
Tcg.--Y cico
qrlc
con razn,
puco
el lugar rto es ma
, , ' t , r
lEo
. .
c. vi
.
LETBI{E
no abandona
nunca i enteramente
el cuerpo en
qrrc
ha"'
bita.
$2l
. Fn-.-Y ai alguno dijerc
que loa eapritur no es-
tn in loco sed in aliquo ui, no creo
qu hoy tcnga
gran
imnortancia ata marrcra de habla' Pero si alguien cree
qui p,red" recibi- un scntido
razoable, le rogara
quc qe
;;;;r; en un leng..,aje inteligibl
v c9p.
eacase ile 1,
luego, una razn
que mortras
qu los esPrltus no Eon ca-
paces
de movimiento.
'
Tso.+-J-.as csuelas rcorrocen tea clases
e bie
o de nranea de exiti cn algune
pq$.. l-
primera se
llama circurscnptioa,
y
ae atribuye a loe cuerpos
que es-
tn en el tpacio, lo8 cuals estn
all
panclafr'm, de suer-
te que son medidos segrn ae
pueden aaignsr
p,u.Dtos en.la
cosa sitrada, corrEpondicntes
e loE
Puntot
del- paco.
L eccnnda esla defrnitioa,
cn la
qrrc sc puedc dehnrr, es
decir, determinar,
qrrc la coea eituada est en tal o cual
espaci,o,. sin
poder eigar
puntoe preciaos o lugares pro-
pioe
cxclucivamgnte
a lo
quc
alli eEta
;
aal ea colno- ae na
i,rtcado
qte
el ilma est ln el cuerpo, no creyendo
quc
L"-ooeible asicnar un
punto peciso
en donde est el al-
-. algo del tma, sin cstar en.
otro
punto. Todava
hay.
mucha
persos
dc sabcr
qu
Juzgan
d eate modo. Da
vcrdad o-ue M. Decartcs hC
qurido
asignar Imiteg m5
estrecho al alma,
aloindola
frccis:rrnente
en
la glndu-
la oineal
(l).
Sin embai'o, no atrc a decir
que
est
oaiticularmlnte
e un cicrto
punto
de csta
glndula, con
lo cual no salimos canando
nada,
pues
es Io mismo
qrrc
cuando s le asinna6a todo cl cuerpo
por priain
o lugrr.
-
Yo ceo
qu
lo
qie
se dice de lr alnai se ilebe decir tam-
bin^dc Ios, ngiles,
que
cl
stan,P9ctg
nacido en Aq-
no
(2)
cey
q rro tab8ntn algn
no
(2)
crey
que iro ectaban en algn lugar sino
por ope
racin, la cual, a
mi
jurtio,
no esjnmcdiqta
y ac reduce
an mj eminentcrnerte
qrc
loc espfitus llcnai los cucr-
rr. mr.!q ohr irrnddiatuncntc Bo&c to! lrs criatras,
D(8. Duc!
oba isnddiatuncntc
so&c to! lrs criatras,
i""a"d"lu
"ontinramcnlc,
mietrar
qrrc loe capritr.rr
oducindola
hnitos no
pueden
ejercr ninguna ine*cja iredita.'
Yo no s si ta ciinr de las cicueh maece
quc
ee la
ponga
en ridlculo, como hy muchor
qrrc uatan ilc hsd;
#
NUEVO TRATADO
SOBRE
EL ENTENDIMIENTO
HUMANO
I8I
lo. Sin embargo,
eicmpre
podramoo atribuir
una,especie
de movimient
a lae alnas'
por lo menoo
con relacon
a
;;.;;;;;1""
""uLt ."in
t"titlos
o con relacin
a
u clase- de
pecepcin.
*
.q7L
-Fi..ii
algrno
dijese
que no sabe cmb
pien-
. sa. ieplicara
yo quc tamPoco
sabe cmo
laa
PateE
tou-
das
dil cucrpo
stn
unidae
para tormar
un todo.extnso'
*'T;:-E
b.sttnte
difcil explicar
la cohesin ;
pero
esta cobetin de
las
partE no
Parec
rlecesara
paa cona-
tituir un todo extenso'
pu3to
qu se
Pud
dcrr
qu ra
materia
pc#ectamente sutil
y frda compo,ne
un extnao'
.
sin ouc
fas
partcs
catn
ligadaa
-la-
unas a
laa otraa' wlas'
paa
dccir
l ,rcdad. cro
qu la lluidez
pr.tcta no con-
'vicnc
ms
que a la mhtc-ria
p-rimitiva,; es dcrr' en abs-
taccin v
como
una cualidad
orrgrnal'.lo
uEmo
que er
poso ;
pcro
no a la materia
segunda,
tal,com9
a ncuen-
tr efcctivamente,
revestida
de su8 cuahdada,
clltvat-
vaa.
puea yo
ceo
qu no hay
masa
q-re
Po8a,
la,ultrma
'eutile y quc hay ms o mnos
ligazn
en todo' la cuar
orocede de loe movimientos
en cuanto
son conspuantes
y
LU"-n."t
p.**U"dae por la scparacin,
lo
grc
no se
pue-
dc haccr ein alguna
violerrcia
y res-iatencla'.
ror lo dmas'
la naturaleza
& la
percepcin' y
lrrcgg dl
pnaamrento'
arminigtra
una nocin
de lar ms. orrgnaea'
Jrn emDar-
qo.
cfeo
qu
la doctrina
de la urirdades
sustancalea
o mo-
L.s e Jico ambas
cosas,
^T;:P;;i;
q; t 6.'. a- la coheei.n,
muchoo
Ia
.tit
poi
l""
plp"t6"io,
por lae cuales
dos cuerpos
sc
J;-,
q""L;bi"ntc
(por-ejemplo, el aire) oprime
una
conta otra.
La vcrdao
q,t" ,a
ptesitt
(S
2f) de un am-
bientc
pucde impqdh
qrc doa ruperhciea
p.ulrmentadaa se
eleien la una de la btra en
lnea
plperxt-rcular
a ellaE ;
eeio
no
podi impedir
que fuer-an tcparadas
por. un mo-
micnto
parlcl
a cstae
suPerhcies'
l'or eoto'
.e. lo
h9-
ticae otra causa
de la cohegin
de.los cuerpoe'
tcll 8ra
oarar
todas
sua
partes, hrcindolas
reqbalar
latraren'
tc. tomando el
plano que se
quisicse
qu cortas
alguna
nasa de materia. ..Tel*$'t
Jii duda. ei todas lae
partes lisas, aplica-
d la una a'la otm' estuviran
en- un migrno
plano o en
'
t&nos
paralclos
i.
pro no
pudiendo 8r esto aai' es ev-
t" o[.
.i ttttr'dc
hacer resbalar
los uno 8 actuara'
oor el contrario.
sobrc otroe en nmgro
inhnito' cuyo,plaDo
fonara
ngulo con
el
primero,
Pues
es
Precrbo
Jro.olvrdal
que
crreata
trabajo eelnrar
laE doe suprhcreE
corrct(rcnrea,
#
NUEVO TRATADO
SOBRE
EL ENTENDIMIENTO
HUMANO
I8I
lo. Sin embargo,
eicmpre
podramoo atribuir
una,especie
de movimient
a lae alnas'
por lo menoo
con relacon
a
;;.;;;;;1""
""uLt ."in
t"titlos
o con relacin
a
u clase- de
pecepcin.
*
.q7L
-Fi..ii
algrno
dijese
que no sabe cmb
pien-
. sa. ieplicara
yo quc tamPoco
sabe cmo
laa
PateE
tou-
das
dil cucrpo
stn
unidae
para tormar
un todo.extnso'
*'T;:-E
b.sttnte
difcil explicar
la cohesin ;
pero
esta cobetin de
las
partE no
Parec
rlecesara
paa cona-
tituir un todo extenso'
pu3to
qu se
Pud
dcrr
qu ra
materia
pc#ectamente sutil
y frda compo,ne
un extnao'
.
sin ouc
fas
partcs
catn
ligadaa
-la-
unas a
laa otraa' wlas'
paa
dccir
l ,rcdad. cro
qu la lluidez
pr.tcta no con-
'vicnc
ms
que a la mhtc-ria
p-rimitiva,; es dcrr' en abs-
taccin v
como
una cualidad
orrgrnal'.lo
uEmo
que er
poso ;
pcro
no a la materia
segunda,
tal,com9
a ncuen-
tr efcctivamente,
revestida
de su8 cuahdada,
clltvat-
vaa.
puea yo
ceo
qu no hay
masa
q-re
Po8a,
la,ultrma
'eutile y quc hay ms o mnos
ligazn
en todo' la cuar
orocede de loe movimientos
en cuanto
son conspuantes
y
LU"-n."t
p.**U"dae por la scparacin,
lo
grc
no se
pue-
dc haccr ein alguna
violerrcia
y res-iatencla'.
ror lo dmas'
la naturaleza
& la
percepcin' y
lrrcgg dl
pnaamrento'
arminigtra
una nocin
de lar ms. orrgnaea'
Jrn emDar-
qo.
cfeo
qu
la doctrina
de la urirdades
sustancalea
o mo-
L.s e Jico ambas
cosas,
^T;:P;;i;
q; t 6.'. a- la coheei.n,
muchoo
Ia
.tit
poi
l""
plp"t6"io,
por lae cuales
dos cuerpos
sc
J;-,
q""L;bi"ntc
(por-ejemplo, el aire) oprime
una
conta otra.
La vcrdao
q,t" ,a
ptesitt
(S
2f) de un am-
bientc
pucde impqdh
qrc doa ruperhciea
p.ulrmentadaa se
eleien la una de la btra en
lnea
plperxt-rcular
a ellaE ;
eeio
no
podi impedir
que fuer-an tcparadas
por. un mo-
micnto
parlcl
a cstae
suPerhcies'
l'or eoto'
.e. lo
h9-
ticae otra causa
de la cohegin
de.los cuerpoe'
tcll 8ra
oarar
todas
sua
partes, hrcindolas
reqbalar
latraren'
tc. tomando el
plano que se
quisicse
qu cortas
alguna
nasa de materia. ..Tel*$'t
Jii duda. ei todas lae
partes lisas, aplica-
d la una a'la otm' estuviran
en- un migrno
plano o en
'
t&nos
paralclos
i.
pro no
pudiendo 8r esto aai' es ev-
t" o[.
.i ttttr'dc
hacer resbalar
los uno 8 actuara'
oor el contrario.
sobrc otroe en nmgro
inhnito' cuyo,plaDo
fonara
ngulo con
el
primero,
Pues
es
Precrbo
Jro.olvrdal
que
crreata
trabajo eelnrar
laE doe suprhcreE
corrct(rcnrea,
fr
i ;' l
F;
l,l
ri
c. v. trtBNtz
no slo cuando la direccidn del movimiento dc eparacin
es
prDendicular.
sino tambin cuando es oblicuo a las
sur6iies. De esta manea se
puede
admitir
que los cuer-
poi polidricos que
la naturalet forma en laj minas
y
en
otrai oatee conaistn en cas foliceae. aplicadas las
,lrr." l.s otras en todos *niidog. Sin embargo, conficao
que la preain del.ambiente sobre superfrcies
planas,, apli-
cadaa las unaa a laa otraE, no basta
para
explrcar el tun-
damento dc la cohesin.
pus
s aupone tcitamente
que
estas tablas, aplioadas la unas a lal otra,
poeeen ya la
cohesin.
A 27. Ft,-Yo crea
que
la extenain del cuerpo no
otttr" .oo ouc la cohesin de lae
partcs
slidas.
-
momientoe internos, o crryas
partes
eetn en diaposicin
de seDarars las unas dc la8 otraE
(como
ceg
qrrc
3 hace
siemre), no deia dc scr xtenso. As, la nocin de Ia ex'
tensin me
parece
completamente
distinta de la de la co'
Teo.-Ego no me parc convenir con vucrtras expli-
I Eo.-L8o no me Darc convDlr con vuatas expu-
caciones anteiorea. Cieo
qu" tin cuerpo ea el cual hay
hcsin.
qu 8\robserva o
qe s cre sucedcr en cietas ocasio'
nea.
To.*No m extra
que
'aurjan
dificultadea insupc-
rables all donde
parece
auponrae una oaa tan inconcc-
bible como el
paso
dc un iccidentc dc rn dujeto a otro
;
Dero no vco nda
que
noa oblinc a una suposicin no
inenoa ertara
q,rc
Ia de la accldentea rin suleto. de loa
cscolsticos. orrc sin embaco tienen cuidado de no atri-
buir sino a li accin milagrosa dc
la ornnipotenciq
-divi'
na, mientras
quc
aqu eaJpasaje ara ordinario.
Y he
$
28. Flu.-Otra idea
que
tenernoe dcl cuerpo es el
poder
de comunicar el movimiento
por impulsin;
y otra,
que tenemos del alma, es el
poder dc producir movimien-
to Dor el
pensamiento.
l--a experiencia no8 suministra
to-
do" lo" d?as eetas do idcae- de una riacra evidente;
oeo si oueremos inveetisar ms a fondo cmo aucede esto,
nos errcntramos irualniente en laa tinieblas'
pn3
respec-
to de la comunicac'in del movimicnto
por
el cual
un cuer-
po pierde
tanto movimiento como imprime
cn otro,
que es
il iaso o.dinario, no concebimos en ello oa i:osa
que
un movimiento
que pasa de un cuerpo a otro cuerpo;
lo
qu
es, crco, tan oscuro e inconccbib'lc coqo- la forma en
oue nuestro cspitu Done en movimicnto o detierrc nues-
tio cuerpo con el
pensaminto.
An cs ms fcil expli-
ca el a'umento di un movimiento
por va de impulein,
sa corno si el movimiento
fr:cra algo sustancial
y p-arecie-
c sal diuelta cn el afua, comparacin
dc
que
rc ha acr-
do, si.no ccuerdo mal, M.
-Rohaut
(l).
Aadh aqu
oue cat no ca el caso ms frecunte,
pu
hf drnostrado
cn otra ate ouc la misma cantidad de, niomiento ac
.ot *tti solacnte cuando los dos cuerpos
qu
chocan
van en la misma dirccin
y
ants
y
despu& del choque'
E verdad orrc lg vcrdaderas
lev! del momiento
pro-
"i.n " de rih. ""*L suprior a la materia.
En cuanio a
la potencia dc
producir n movimie.nto pot.el
penramien
to. no cro ou tncamo nincuna idea dc ella, como tar- '
"1"" t *LE- "i-iEi* .tp.ii"*e de clla. Los mismos
i-rt""ianos con6csn oue
las almae no
podran d una
fucrza nrrcva a la mateiia :
peo pretenden que
lc dan una
nrrcva dcteminacin o direccii
de la fueiza
qu ya t-
na. Por mi Dalt. vo sostengo
qu
las almag no cambian
*. ." t lri.t ni
en
la dirtcitt de los cucrpos
;
que lo
uno sra tan inconccbible como
lo otro,
Y 9ue
hay
que I
rrvirsc de la armona
preestablecida para explicar la
-
i : i " t r yw
':-l
r'
. i
t
NUEvo TRATADO SOBRE EL ENENDIMIENTo
HUMANo
183
t
4
dicho ms arriba
(cap. XXt,
S
4)- algo eobre eato,
y
Sllf
i
hice tambin notai
qc
no eg vcrdad
que
el cuerpo
pier-
i
da tanto movimierto
como comunica
a oto
;
ato se
prcn-
I
'i
(1)
dhout
(r69Gr8?5),
clobre lfslco do la 3oula de Da8caitea. 8u
.Iral-
L d6 Py8lqu' contlela ua xpo8lcln populsr de l llslc csrtelana,
que
.stlbuy rD6
que nlngna otra a su divul$cln.
unin &l alma v el cucro.
Fu-.- No ei coaa inJima de nueEa investigacin
ver
si la
pote;cia
activa es el atributo
propio
de loe espritus
v la
potcrcia
oasiva
la de los cu&pos? De donde s
po-
ta Lniehai
que
sindo loa espiitus ceadog activoi
y
pirsivoe,
no estn totalmenlc separadoa de h materia,
ptrcs
iiendo el espritu
puro, ee decir, Dios, solamente
activo,
y
la
pura maieria eirnplemcnte
paaiva, ee
prrcde
crcer
quc
:
ios otloq rrea
qu
aon actlvoa
y paalvos
a
{a
\ez partt-
ciper de lo uno
y
dc lo ouo.
'
Teo.-{stos
-peneamieatoe
concuedan
pcrfoctamente
:
crn
loE moe
y
e"rycsan mi opini, siempre
que
ae em-
.
d
la
Dalabra
8pirtu cn un sntldo tan
8nral
que
con-
ircnda todaa las ilmae. o tns bicn
(para
habla arin ms
ienealmente)
todes las entelequiae o unidades sustancia-
'
fc oue ticnen analoca con loa espritus.
$
3 t Fr.-Yo ceara
q,re
fo me indicaec, en la no-
qin
que tenemog del cspitu,, alguna cosa.ms complica-
@ o
que
3 acercaS ma8 a la con[aqlccon
qu lo qu
G,
y.
LEIBiN|Z
{
:
nito.
l
. l
,
TEo.-Sobre est
punio
mc, ccro
a
lo que ya
he di-
co en muchoa
paaala pata
traoer v oue toda ata8
ideas,
y particularmentc
l dc Dioa, esun in nosotos oi-
ginariamente, y qr
no ms
qrrc
adquirir cpn'
ciencia de gllqs, y que la dcl infinito no se forma
por
ur
extenein de las ideas 6nitas.
S
37. Fu.-l-^a miyor parte
*
l+ ;d."" simples
quc
comporn nuSrtraa rdaa cdnplaE de las SustancIat no
son, brn
mrrado, ms
que potencia. por
inclinados ouc
atmos a tomarlaa por.cualidides poeitivae.
Teo.-Yo .r.o
q.."
lrr
ootencias ore no son esencia-
les a las sustanoias, y que
implican n slo una aptitud,
ano una crta tndncla, rott
jrrtamntc
lo
qu
ae ntien-
de o se debe entcndcr
por
cudidadcs
leales.
,
CAPITULO XXIV
.
D,E TTS IDEAS COI-ECIITIs DE [..s SUSTANCIAS
$
| . Fn-.--.Deepuo de las sustancla.s simpleg. oas.
moa a )oo agrcgad.

lrlo ee rrcrdad que la id del'coq
junto
de honbes qu cornponn un jrcito
es una idei unro
qe
nornDea qu
cornpolrn un
tan nica como la de un hmbrc ?
Teo.-Hay razn
pare
decir
qu.
este asrcqado /enr
per
agregalionem, par
hblar cori la
e"c,rcla) forma uia
ola idea,
aunqrrc,
propiamente
kablando, es coniur
(1)
T6logo d Lrets
(15gr-l8fi3).
El uto
s tnurs .Ls,by!1nlhns slv d
colposltloDo ctlnu!, Ambreg
(181).
PubUc tDbtr n Tnitsdo d.
-
Anlma .m ies ltbrG. lN, T.)
t
i,
I
I
t
-
I
E
-
I
I
t
NUEVO TRATADO SOBRE
EL SMENPIMTENTO
HUMANO I85
de
ustancb ro forna una verdadpr euctscia. Es un
resultado l
qie.
l
alma,
po qu
toD
y pensanuen-
to, da su ltima mano de unidad. Sin embargo, en cierto
modo r ouede decir
qu
eE dso
ustancial; es decir'
modo r
pucdc
dfcir
crrc
9E
Flg.l
go
qu
cothpnde auatancaa.
CAPITULO
XXV
DE TA RELACION
(r)
I
Flfa
r@ a. .mDl .taoa! .!
b d3'tt{ifd
qo
D'
damos s oDjef,
(r.I,
JJ
-*rai:'t'
'"'
o*ffi
| .einbrgq,
puede
haber un-
crnbio_de
rebcin sin
qtrc
qo qIcr
.nnetn
cambio en el aujeto, Ti-
..
cio,_a
qui yo
conidcro l.-v
omo
padre,
dcja & serlo
T+ap,, {n
que. ec opere ningn cambio en 1, y por
sh
',
l hcho d morE Eu huo.
Try.-E o
.8
pdd
decir muy bien res,pecto dc lae
ooaaa
quc
DclDrm(r. aunqu en nEor mclatlErco aa vcf-
,
'
ded
qe
io hy dcirosrin'ci,'n cmpletamente exterior
'
:(de_no-mirm-tio
-pure
erlinreca), a cauaa de la conexin
Ml de
todae la coas.
,
$
'.
Fn:-Yo c,rao
qr la relacin slo existe ete
do
coa.
'Teo.--Sin
cmbargo, hay ejc,rnpla de rna relacin er-
.
te
doc
coag a la vcz" como la del oden o la de un rbol
qepnglgiqo.
'qt
rprssal eI rango
y
h conoxin de to.
dos loe trminos
o
mie-mbroa
;
y
uaa ligura cmo la dc
ra
pdfuono
implica la
rclaci6n de todoc au hdo6.
t
I Fl--Tsnbin ee brrcno c neidrar
que
las ideas
t8 G; V. LEIBNIZ
F.
kj,
9:
tiL
&
I
fl
i-
{',
.:,
de relaciones son muchas vcceg ma claras
que
las de lag
cosaE
qu
son sujctos de la elacin. Ae, la elacin del
oadrc,eg ms clara ouc la de hombre.
-
Teo.-fcro ee
prqre
tal relacin es tan
gencral que
puede
convenir tambiil a otrs sustanciaE. Por lo derns,
como un euito
puede
tnr Dart6 claas v oscuas,
la re'
lacin
podr?
."i.t futtd"d. en
las clata". Pero si el elc-
mento Tormal mismo de la elacin implicase el conoci-
miento de lo
que
hay de oecuo "n el sujao,
participara
de esta oscuidad.
S
10. Fn-.
-
Lo tminos
que
conducen neceaaria-
mente el epritu a otrs ideas
que
las
que
se
gupone
exis-
tir rcalmen en la cosa a la crl el timino o Ia
palaba
es arlicado. son relativod. v loc otroe son absolut.
Te.-Est bien aadio ese tnecesariamente,),
y 3e
podra
agrcgar
(cxpresomentet
o <,de.sde luego,t,
pucs ce
puede penear en el ncgro,.
po
ejemplo,,_sin
pnsar en au
caus
;
psro b pcrmanclcndo en loa limtea de un e-
nocimiento
qrrc.s prcshta a
primcra viata y que
s,colr-
tuso o brn drEhnto,
pto
rncompleto
i
el uo, cuando tro
hay reaolucin de la ldea,
y
el tro, crando sc Ia limit.
En otras
palabras,
no hay trmino tan absoluto
y
t:n in-
depcndiente
que no impliquc rclacio.nee, y cuyo anliais
no conduzca a otraa coaas
y
aun a todag
;
d 8urt
qu !e
ouede decir uue lo trminos relativoa rrarcan expresa'
mente la elaiin
qrrc
implican. Yo opongo aqu lo abso-
luto a lo rlativo. v en otro scrtido lo he opuegto antee a
lo limitado.
,
CAPITULO XXVI
DE LA CAUSA Y EL EFECTO * PN E-CW,TS OTRAS RELACIONES
idea la alidad objaiva de la idea o Ia cualidad
guc re-
Drcenta.
No dc6ns me
que
la cauea eciente, cono
ya
indiou ms aribi. E reciso confeea
que
al decir
quc
causl efciente es lo
que produce.
v efect, lo
que
cs
pio-
ducido. no noe trm'oa i
que
de sinnimo.'Es veidad
9u-c
oe lre odo.dccir un
poco
r dietintamente.que cauaa
ea lo
quc
hacc
qu
una coaa colnlence a enstrl, allqtrc
esta
pilabra
<haeor doja intacta la
principal
dificultad.
Pero i"to lo cxplicarernoa mcjor cn otra parte.
$-1,
2. Fn-.--{auaa
-e
lo
qlrc produce
alguna idca
Q l. z. r ll-.----\.uaa G! lo clrc Docluce alguna t
aimle o incompleja,
y
cfccto ee'lo
iue
es
producido.
Teo--Veo, eo- oue entendis fecunternentc
rmple o rncom
Tho.-Veo,
,
qu9
enteqdis
frcuntgrrrgntc
po
FL,--Rc6iblono6
tambin a oro
,lt"ion""' h*
nota
qu hay trminos
quq ac cmplgSn
para dceignar. el
ticmDo
y
a loa
qrrc
!e colEdra' d osdrnaro
como no 3g-
'niG"n&
mgue idoag
pooitivas, quc
cin errrbargo aon
rclaiv, como'arnarillo,
-viejo,
ac.,
puce implican una.
rclacin a la duracin ordiaia dc b sustaci8 a
la cual
sc Lr atribve,
As, un hombre cg llarrado
joven
a la
dd dc ""i"iu "fo",
y
muy
joven,
a
la de
giete.
Sin em-
barco.
'llaramos
vieio a un caballo de veintc aoc
y a un
ooio dc ietc.
Pcro'no dccimoa
hrc
cl sol
y
la eetrcllas,
'
i ubf o. u amate can
viejoe o
jveneg,
porqu no
cenooemoa loe ocrodoc
ordinarioe de ou dwacin
($
5).
Rcoccto dl tuiar o de la extensin, eg lo mismo, como
oraido
.c dice
r,e
tma coca ce.alta o
baia, grande o
pe-
qrrc. As, un iaballo
qtrc-sa.grad para un
galo, pue-
dc
pqeqr
pcquco
a un tlamnco : cada uno
prenEa en
loc ahlloa
que ve e su
pais.
"I
io.l obscrvacinea
Eon muy erctas.
Ea ver-
4qd
qrr"
dgu"."
alejamos
un poco de ette sen-
tido. como crdo dcrmoa
qu
ura coEa ca vrea al com-
Dararla,
no con otra dc eu especic, sino co otras de espe-
i difeontc.
Po ciemplo, decimoe
que
el mundo el sol
. oa riuv viioc. Cicito aa b
presuntaro!
a Glileo
gi
cra
'
qrrc cI ;.1 " "hi"",
y
rtoni: Eterno, no; ma ben
,
antico,
t.
h
CAPITUI-o
xXVl
NUEVO
TRATAD
9OBNE
E ENTEiOIMTENTO HUMANO
Iq7
srJ.
Es tDENnD D,Y DVERSIbAD
-Tso-Hac
filta aienprc
qrrc
adcm de h diferencia
*.
,ier"p"
y
de
Jugar
hay un principio interno de dictin'
crti- v rd trave mrrchaa co6aa dE la mlama esDc.
cin, y
auriqrrc
hala mhaa g-oeqe e la misma espcie
,
es- sin crnbaqo. cieto
que
no las hav nunca
prfcFamn-
te ieuals; i, aunque'l tipmpo
y'el lugar-
(es
decir. la
J6E
r
:
c.
.10.
LEtBNtz
relacin cxtcrior)
noo
givcn
para dietinguir l,as co.aas
grrc
no distinquimos
bien cn s mismaa, las coaa! no dcJan dc
c discelnibles
en a. Por lo tanto, el tiempo
y
.el
lugar
no costituven
la cencia
popiamcnte
cha de la identi-
dad v de l diversidad, aunque
sa cierto
que
la divergi-
dad e lae co6aa va acompaada
de la del tiempo
y
dcl
lugar,
.porqrrc
Etos traer tonsigo impresiole.a diferentes
sobr la coaa :
po
no decrr
qu
!|on maa Dren las coaaa
la
qlrc nos haicn distinguir- un
"lugar
y un. timpo d
ofros. Duea en migmoe son
prtctamente ldntrco8,
y
ni siquiera eor sustancias o realidades completaa. La ma-
nera dc distinguir
que aqu
parecs
Proponerrn,
-como
ni'a cn lae coeas de la mira.egpcie est fundada so-
bre el supueto.de
qre
la
penetacin
es contrari. l D,
turaleza.- Este supusto
racional';
Pcro.la
cxpcric'rci
misna nos hace ver
quc
no cs
pertinerrte
cuan{o E tra'
ta de distincin. Vems,
por ejemplo,, doe eo,mbias o dor
rayos de luz
que Ee
Pentran,
y podemo rrrarnoS un
mundo imaqinario n
qu
los cuepos obrasen d ertc
modo. Sin eibarso,
no
por
esto deiamos de ditingi.u
rayo del otro
por-el
diatinto modo como r entrccrrzatr.
-
Fu,-{o
que
se llama
principio de individuacin ca
las escuelas, en laa quc ag
procrpal tanto por aaber lo
qu
r este
principio, cqrigte en la existncia miarna,
qr
vincula cada sr- a un tic4Po
particular y.a rn lugar tn-
comunicable a dos 8eea de la mtsma especrc.
. Teo.-El
principi
de individuacin ee reduce en los
individqos al
brincio
de distincin de
que acabo de ha-
bla. Si dos iildividuoe fucea
perfeaament
smejants
e iquales. v
(en
una
palabra)
indicemibles en s mismos,
no-haMa
ilrincipio
& indid.ra"itt.
y hasta nrc atrvo a
deci aue io ha6ra distincin ididual, o diferentes in-
d\iduis, en tal supuixto. Por egto, la nocin de loe to;
mos es ouimrica v lo
proeede
s
qu
de lae coDrc
cioree imDerfctas itel habrc. Pcs si hubiE tomoa, ls
. deci. crrcmog
perfectamentc
dros
y pcrfctamnte
in-
alterables, o in&paces d cambio itirro,
y no
pudicndo
diferir entrc s ms cue
po
el tamao
v
la fisura. es claro
que
siendo
poible
due
ftrvi"ran la mis-ma 6gura
y,el mir-
mo tamao, los habra indiscernibles en s,
y
no
pod/ta
er distinruidos sino
por
deaosrinaciocs erterioc
sin
funderncnio ir*crno, l
qrrc
ira contra loe ma
grandcr
prircipio
de la raz6n. Pco la verdad es
qrrc
todo crrcrpo
ltcrable.
y
an
que
iriernpre ae rt altcrando, dc
gur-
te
que
diGerien o dc todog lps demria. Rccucrdo
qrrc una
,#
: . . '
. ' , : . ' " : '
' .
fi . Ft.-Eeto demucsta tambin en
qu
coneirte.
u iJia"l" i"--i. tt"*ut
;-"
".b.i 11"
qr'"
dit-
'l
fruta. dC la migma da continuadb
po partcular de
ma-
's
teria. qug or.t . un flujo.pcrpetuo,
.pcro
que
en 8ta cl-
i
cestn van vttalmente untdaE al mlEmo cuerpo orgarr-
: I
zado, : --
TLo.-Ero s Ducd comDidnder n ni rritido. En
'
'1'I
decto, el cuerpo rganizado no es el mismo,
paaalo un
'S
momcnto : tto t -"
qr
cquivalente. Y si no nos tcf- :
{
rimoe al aima, no habri la misma vida, ni tampoco unin
f
'vitol.
Ae, dicha identidad no
gr
ms
qu aparent.
;F
Fn-.-EI
quc
rcficra la idcntidad dcl hombie a alguna
q
,
otra cosa
quc.un.cu,epo bien.orgaaizado en un cierto ins-
|
tante. v ou dcsdc lucEo
contrna
n eta orgamzacron
vr-
|
t"l'ooi ..n. rucerin
-dc
diversas
patculas
de rateria
,
;l
orrc'le etn unidas. cncontr&
diflil
quc
un embrin
y,
:
'fg
n hombe adulto, un Ioco
y un eabio sean el misrrrg hcr-
il
be, ain
que
ee siga dc etaiuposicin
que aea.pooiblc
grc
!;!
Scth, lcmael, Srareg, Pilatoa, San Agustn sean un do
fl
v mismo hombre.... Io
quc
e armonizara
mal con'la o'
:l
iioncs dc estos Gleofos,
que
reconocan la tran*aigra- "I
cin v crean orrc laa almas de los hombE
pucdan
cr
fl
euaa", cn cetigo dc c desrdne, a loo trr.rpoe dc
.
:il
las bestias;
puF
no crao
que
una
pcrsona qu
estuvicg
,'
,
scgura de.que el alma dc Heliogbalo exiata enrun,Prrcr'
.
co.cornErDtrese cn declr
quc
cct
prrcrco
ra un homDre,
y
'|
el misno hombe orrc Flelioctialo. ,il
Tr,o.-Flav acul:na crccn de
palabras y
una cuca-
ril
tin tle coa.-En cunto a la coea, la identidhd dc una :,1
miama sustancia individual no
Dud
er mantenida sio
il
Dor
la conrcwacion dc una minna alma,
prrcs
el cucryo
.l
ist en un fluis cortinuo v cl
alma no habit cr clctot .
.':il
tono adcctoi a ella. ili un hucsecillo irrcductiblc, tal
-
:il
como cl luz c los rabinoo. Sin crnbargo, no hay trar
-
E
migciI
por Ia cul dejc cntcrarricntc au curpo
y parg
N
a otro. Lonecrva ErcmDfte, anm en l mucrte, un
cuerpo
1.
orcanizado, r;atc
dd antgrior, anmqt. cl
qrc
ella corsai- r,l
vJ cst rierpre suito d diripane in ensiblrcntc
Jr.
a ,
I
scpararlc,
y
aua a su.tfrr en certo trampo un
gfatt
oatnDlo.
fl
Ai. en luier de rm trsnirracin del aln hy ttr-
|
fomacini involucin
y
ovolcin,
y por.
fui,'firn
{cl I
cucrpo de cste ahn; M. Vn Hc,lixutt hih: cc'l.4'e
laa
I
dm
pasaba
d crrcrrrarcnrcurro,
pcro.he
d*iEg
'
I
*#ffi,tffi"-:Hl*ffifffi*:
i
: . l
t92 G; \T., LEBNIZ
tante atrcvido Dana conveir deade lueco v absolutarncn-
te en el bautiamb dc un animel dc figurJh.nana,
pero
ein
apaiencia de razn. si lc cociros de oeqt.rdo c cl
trcnque, y
algn eacerdotc de la tgbsia Rcrinarn dir(a
qui
condicionalmentc : n$ t rs un hombrc. vo te
bautizou;
pua
nunca sc aabra si
pertencca
a la iazn
humana y
-habitab
et l un atma ircional, y quiz pu-
diera ser un orancutn. mono muv cmcintc d oxtcrio
del hombe
, tal
cmo h deecribe Tulpirc'l I ), ocn haberlc
visto,
v
cooormc a qul cuya antom h
publicado
m
sbio;redico. Eg cirio, y yb lo con6ero,,q C hornbre
prrcde
llecar a ser tan eetrpido corno uh oraffutn : Dero
eI intcrioi dcl alma acioril
grbgjstir
en l-sicanprc, a
pcqr
de tar Eusprt3o el ejccicio de la razn, como
ya
Io he expl i cdo ms a i b;:-cr est.
pues.
unpuntoenel
que
no
podra
iuzgar
ng,r
lae aparienciaa.
,En
cuanto
{.
aogundJ caao, rrda rmprd
qrrc
haya ammal3 racloilda
dc- una especic ferentt a li nuesa. como eao habigr
te del ciio
potico
dc lo
piaros
n el sol. en ou un
loro venido
& aquel mundo. dcsous dc su mrrcri al-
v la vid
cl
viEjeo
quc
h haba lccho bien aqu alio.
Sin crnbargo, ci Elccdis, como
gucedc
en el
pil
de h
hadee o di la Made Oca,
qu
un loro fueae iiqrma hiia
dc rey traneformada,
v
se hiiiBe conoccr como
-tal
al h-
blat,
in duda el
padrc y
Ia ma&e lc acariciaan como a
su hija, a la cual crccra tncr, aunc[ diafrazada baio
csta forma ertrafu. Por trito,
io
no mc opondra a aql
quc
dijeee
que
en cl ano dc oro ha aubaistido tanto eI
yo
o el individuo, a caua del mismo eepritu inmateriI.
cmo Lucio o la persona,
a carsa
pc
li aperccpci-n d
este
yo; pco qu
no cr
ya
rm hombre, como, en efecto,
paece qu
es
preciso
edir
algo de la figura
y
costi;
taein' dcl rcrrrb le eiricin del hombre, cuando s
.dicc
quc
q
fI
alimal rtdorrcl
;
d,e Io contraio, loe
gerol
*rfun taabin
.hombrcr!
'
--
F;&a
imDlica un Er Den-
li'rzq y
{
reflcxin, qe
sa
coino. rni:
y
hlgd4a,i,
ptor
t!tcri::
NTJEVO TRATADO SOBRE EL ENTENDMTENTO HUMANO I93
su6cintrete discmids, como he dicho m de una
vz anteriormnt. v Dor sto es cor lo crue cada uno de
noaotros a oata l lo'orre el llami l micmo. No s con-
eidera en crta ocasin si el mismo
yo
est continuado en
l mima sustarcia o en diversas austanciris,
pues
el co-
nociniento lconciousnes
o consciosit
)
acompaa siem-
pe
al
pDsamiDto,
v esto s lo
que
hace
oue cada uno es
lo
cu-l
llam
(l
-ist rou, y pr lo que
'se
distingue de
cualoer otra cosa Dnsant: v en esto tambin eg en lo
qu
consBt la ldentrclad
prsonal,
o
lo
qlq
hac
qu
un
8r racronan aa armpr mramo
;
y ran reJoa como
pue-
da extenders egta corciencia
gobre
las acciones o sbre
.
loe penaamientos
ya
pasados, 8 cxtin+ la identidad dc
crta pr8ona, y
el
y
es actualmente el mismo
que
era
alitcs.
To. ,_ Tarbin so lEO. - | llllDlIl 8Ov vo Cl ata
goruciosilai!
(
conscbsit)
(l)
o el senti
de esta opinin de oue la
el sntimiento del vo
pruc-
del
yo pruc-
ba una idcnidad moral o personal.
!
e4 qsto es eir l que
para m! cc stingug la inceaabilid del alma de una bes-
obos mi!noe
aparecq
como tal, y
tidd de la miima
persora,
."p"
'nace
la iden-
tidad de la mimra
paa
m 8 lanngu ra rnoeaaDrrdad
(ll
alma d una ba-
iia dc la inmot;iidad del alma del hombre : un
y
otra
rantinn ideDtidad fsica
y
real
;
pero,
en cuanto al hom-
bre, es conforme a laa leyes de la divia providencia que
rantinn ideDtidad fsica
y
real
;
pero,
en cuanto al hom-
be, ea coforme a laa leyes de la divia
povidencia que
cl alma coneerve tambin la identidd mral,
que
a noa-
obos mi!noe
apacq,
como tal,
y
de donde'nqce la iden-
tidd de la mirna
pergora,
capaz,
por
coneicuicntc. de
catir loe caetigoe
ylas
recompensas.- Pare.e
d,re
t'os sos-
ttnis
qr
csta i&ntidad aparente sc
podra
conervar aun
ciando cn ella no hubiera ra& de inl. Yo me inclino a
o me inclino a
crer
qu
egto est dectivamente en la omnipotencia de
Fqg
;
po"
eeqn el orden atual de las cosaa, la idlnti-
dad
aDarent d la
Drgona
qu
ae alcnt la mama suDo-
ne la identidad eal-a cada
pagaie prximo.
acomp.do
dc rcflexin o del entimiento def vo.
pooue
,rna o..-
ccpcin ntima e inmediata
no nos
r& ericaa. Si el
lxxnbre pudicse no.s m
gue
uni mquin y tener
al
rutmo umpo concrrcra, naDna qr Er de vuestra op-
ruon, Enor;.
pro yo
creo
qr
e8o nq s
posble,
al m-
,
r,s
11ualncnte.,
No quieiera yo decir tmpoco que
la
'ida4tidd
peraonal y
aun d yo
no stn en nosotroa, y
.glc yo
no sca aquel
yo que
fu en la cuna, bajo
pre-
tcrto
de
guc yo
no me acuerdo de Io
que
hice enion-
cea
para
cDconFar la identidad moral
poi
a mismo, bas-
Ia que
hal
una relacin media de conciencia d,e un es-
ciuando'cn dlla no
(1)
r3
t94
C. V. LEBNIZ
tado a otio. Ar, si una cnfermedad hubicra
producido
una interrupcin en la continuidad de la elacin. de con-
cicncia, delucte
quc yo no aupiese, cmo habra llegado
al eEtado
prrentc,
anqtrc m acordaE d laa coaat ma3
leianas. e[ tcstimonio d los dcm!
podra
llera el vaco
d mi cminisbncia. Hssta 8c m
;odla
ca8tisar sobrc
cste testimonio si
yo llcgase
1 \agei
a{sf1 mal ?lib-ra-
damente n un tntervalo
qlrc
hubtca olvldado,
poco
ce8-
pue. por
ata cnfcmedad.
Y si llccaE a olvidar iodas lt
"oea" Dasadas v mc viegc oblicad a aprcnder de nuevo
hagta ini nombie,
y
haata ler-y cscibir,
podr siemprc
eaber oor
loc dern mi d
paada
en mi estado ante-
rio, como he conevado mis derechos, ain
que
fuese ne-
ccsrio dividirme en doa
pmonas y
hacermc heredero dc
m mismo. Y todo eto b-acta
para
mantener la identidad
morat
quc
constituye la mirra
persona. Es vcrdad
qrrc
ri
los olro conepiran
para
engaarmc
(como yo podra
cn-
caarme
a m migmo,
po
cualquier
sin. esueo o cD-
fermedad al creer orrc lo oado me hab sucdido !cl-
.
mente), la aDaricncia aera falsa
;
pcro
hav caaos cn
quc
* o.t. eati moalmentc cirto e h virdad
por
el
-e-
lato de otro. v en Dio. curn comrmidad con noeofuos cong-
tituve cl cie e la mbalidad, el error no
poda
d*. Por
Io
que
"c eGerc al
yo,
brrcno sra distinguirle
de la apal
ricncia del
yo y
de- la concicncia dcl
yo.
El
yo
constihr'
vc la identidad-teal
y
fsica,
y
la apariencia dcl
yo,
acom-
iord"
d. la vedad, unc a csto- la identidad
personal.
,A.g. no oreriedo
decir
qrrc
la i&ntidad
personal
no se
ctiede itt" l"i*
que
cl ccuerdo, mucho menos dir
ouc cl Vo o la identldad
pcronl
depetda de ste. La
iantid;d eal v ocrsoral ic
pt
rcb" del modo me cicr-
to, cn matria c-hccho,
por [a rcfcrin
preEnte e innc'
diata: de ordirario rc
pruba
uficientemente
por
nu6-
tro rccrrcrdo de ircrval o
por
cl tcctimonio unnime de
loc dcne. Pero si Diolc{r;bie erkordinariart-ntc
la
identidad cal, subsistila li
DG.oDsl,
cicrnpre
qu
cl hom'
bre concrvagc la apricnci-a dc ideutidad, tanto lae ii-
ternds
(.
dccir, de li
conciencia)
como la externa,
y
ha
ouc coreiten en Io
quc paoce
a loc dcn. As, la con-
iiercia no es el nio mcdio de constitui
la identidd
pcrsonal. y
el elato aicno,
y
ann otras marca!,
puedcrr
iuetituir 'aulla.
Ptb htn dificultdc i cxite con-
'
tradiccin cr-te cstr divcra aiccia.8. La concioci
'
oucdc ermudcccr, colno succdc cn cl ddo
;
pcro
Ei db
ijese muy claamente lo qrrc fucc contraio a las oEa!
NUEVO TRATADO'SORE EL ENTENDIMENTO HUMANO I95
apariencias. no8 rgamos embaazados en la decisin v
cmo
gusDGno!
alquna vez ente dos ocibi.lidades : l
.
del erro de nrrcstrolrccuerdo
y
la de alguna decepcin cn
: las aDaierrcias crtcrnas.
.
.
S
'l
| , Fu-:-So dira
que
log miembos del cuerio de
cadi honh,re on ua Dart de l mierno. v oc esiando
i,s.,.cl cucrpo,cn.rm flujo
l;ptuo,
cl hombie-no'puede ser
iiccin rgbra I cual c eflcxiona, adguirendo conciencia
de ella. Pero como cato no ee me
qre
una reDresentacin
; actual dc rna accin
pasada, qued po
orobar cmo no
.
ca
poaible quc .1o_ que
no ha sido ralinenie pueda
ser re-
a,i'
'
prescndo
cn cl eepritu como habiendo sid en ver-
. drd.
t
Tso.ll recrrcrdo de rm determinado cpacio de tiem-
'po
puede
engaamoc

esto aucede con frccuencia
y
es
fcil
corrccbi unr cauaa natural & este error. Pero el rc-
cuccdo
prccnte
o irunediato, o el rccuerdo de lo
que pa-
'
b inmcdiatament antcs, es decir, la corcicncia o la
rcfleria
qrn
acqnpaa a Ia accin intema, no
podra
-
gaat
naturalmgntl: dc lo.contrario,
no
etatam<
si-
qcra
ccguroe de
que
so
piensa
cn tal o cual cosa,
pucs
la.dicc cato interiormenie elo do la accin
paada.
v no
dc la eali.acin de la misna. Ahora bien
i si I88 De-
-iemi..
int rn inmediata no ftcsen cieta, no habfu
vrdad.&
hocho dc
qrc pudiramoa
star cirtos. Y vs.
hc dbho qrrc
l orror soLrc algo
que
s rcficra
a l"
pr-
ccpci ucdiata
y
cxtcrnl
pucdc
tncr
"''"
cauga inicli-
gibb; pgio
en lae inrcdia3
intera no
po&a
cocon-
Earc tal cauaa, a mcnos dc ccurir a la omnipotcmia de
Di o- ' . ' .
:.:
3'l
'&
'
.:d
.H
H
.!
'il
;!
.
'ii
.:
,.j
?
c
.
' ' Jl
::
f{
, . i
' . ,
' . t
i
;.,
:' ):
"i' ,{
;:
tq6
S
14. Fu-.-En cuanto a la crrcstin de si sqbsitigr"
do la misma suatanci inmaterial
predc
haber doa pcr-
eonas dietintas, he aqu sobre
qu
se funda. Se trata de si
el mismo
se inmaterial
prrcde
scr derpojado dc todo sen-
timiehto de eu exitenci
.pasada
v
pederle
enteramcnte
sin
poder
volvcr a recoble nunta :
de sucrte
que,
co-
menzando. oor decilo as. una nuva cuenta despus dc
utt tru.t'o oodo. tensa na concincia
que
no
peda
cx-
tendcrs mE all de lste'nuevo estado. Todoe }oa que
crn en la
preexiatncia
de las aLlaE
profeean
evidente-
mcnte esta opinin. Conoc.a un hombrc
qrrc
estah
per-
suadido d aue su alma haba sido el alma de Scrates,
y pucdo.asegurar. qu
n cl 'cargo
gue
dcaempcaba,
que
o era d poca tm[|ortancra,
Pa:o
poJ un hombre m\y
razonabl v. como dmoato Dor laE obras
que
na delaco
oublicadai. ouc no egtaba dciprosto ni db-insnio ni dc
iri"n"ia. Aitot" bien: sicndo,lac almae indife--rentes s-
pecto
de tode
porcin
de matcria, cualquiera
que
ata sea,
cn tanto
podcrnos
saberlo
pot
iu naturaleza, esta auposi-
cin lde una misma
alma
quc pae por
di{erentes cucr-
pos) no encina ningn absurd aparnt.,Sin embargo,
aqul
qu
al
prcEnt
no trcne la menor rclea d lo qu
Neator o Scates hicieron o E enaaron alsuna vez.
cree-
r o oodr ctt"t
q.,e
es la -it-"
p"t"ott" q,r.
Ncctor o
Socrates ? Pudo iomar Darte cn ls actos e esto dos
antiguos
gegos
I

Podr atriburslos o
pensat
que
fuc-
ron 8ua DroDto6 actoE Y no ro3
(le
anqun otTo nomore
qu
existi en el
pasado
? Tan lejos est te e la misma
r-
s<na con uno de ellos como si el alma
que
actualmente
"
cet en l
hubiece
sido cada cuando comenz
a
ani-
mar el cubrpo
que
ocupa al Dresnte. Ello no contribuir
ms a hacerle la mis;ra
perEona qr
Nator
que
si al-
sunae
partculaa
dc materia
quc
cn otro tiempo formaon
erte
dc Nstor fieran al
prc*nt"
,ro"
parte
e este hom-
bre. Pucs Ia misma
gustancia
inmateial sin la misma con-
NUEVO TNATADO SOBRE EL,
ENIEI{DIMIENTO
HUI\iO
'I97
;:
rta continuida!
y ligazn
-dc
percepgionee constituyc
:
mimo individuo en calidad
;
rcro
las apercepciones
r dccir- cuando apeicibimo
rentimintoE
pasado6) pruc-
q.r
'rsv!,v w q .!3q s45
I-''-_':--.'_-:-
--
tr nrccxirtcncir. v escribi e su delcna. t l dilunto
M.Van Helnbnt,-hijo;
fu ma lcjos, coro,
ya.he
dicho,
I
y
crea ef la tiansmigracin dc'lae almas,
pero siempre en
curDoa dc una uama caDccr; d Euert
qu'
segun ell
'
.
el alin. hrman animaba;impre
a un hombc' El cea,
t
"on
aigunos rabinos, en cl
pasaje
del lma de Adn
-
aL Medas, corno nucvo Adn. Y
yo
no r si cea tam-
'.
. bin
que
l mimo haba
gido
algrin antiguo, a
pesar dc
-n h-h- intliocnt- Ahr'ra bien: i egte oasaie de
rcr un h!nbr intcliccnt. Alio'a bien
;
ai cste
pasaje
de
-
Ias almac fric vcrJadcro.
por
Io menos de la manea
- poib,lc quc
ho expl'icado m,i aniba
(rero que
no
parc
.
\erotnil); er dec,
qrrc lar alrnac, conervando crsPos
#;;;; d.',]r,,o " otrd cerpoa
g,o*ror,
.i
(,'
mirno iidivido lubsi;tird riempre en Nestor, en
yoca-
&-
'
.le v bb lcn
moderno,
y
hata
podra
hacer conocer su y
hata
podna nacr conocr su
re bartaDtc n au naturalza, a
Ft;'ff'Hi
:---''.
erasr d
l,
'
*ntiitad al oriC
pcotrare
bastautc n 8u naturalza' a
,.
i
cusa dd las i;rporcs o caracteres
que
all
quedarair dc
-
odo
lo
quc
flleitor o Scatcs hicicron,^I
eue
3len
gelio
; - hltantc'perctante
all
pudicre lde. Sin crnbago,
ci el
I
'-
horbc modcrno o tuvieee
mcdio intcrior o cxtcrior
para
I
cottq.ut lo
quc
ha sido, Eca, en cuanto la moral, lo
i. . rrirrro or ii no hubiera sido. Pero Ia apariencia ea
que
p.,
mda-re'pie'rde
en el munlo, aun en lo
quq reapocta a la
F-. m" 'pierde en el mundo, aun en lo
gue reapocta a la
1. ,
"
rnqal;
borque
Do cr el
Fdnaics
y
au
gobierno
es
pei-
-
fccro. [as ahha, ssn mi hip&esib, no so idifrentet
'
: r
cualquier'porcir6tl & matcria, rea la
qtre
sea, como vog
''"
coi;
por -l go.nrdri,o, exprean originaridrhente aquellas
a
quc
ei
y
debcr
estar
ir:nidas en.vi*ud del ordei
gene-
'
ral dc ls coba- As.ouc. si
paEasn
a un nuevo cuerpo
grosero
o cngiblc,
gurdarin
aietnpre la expresin de
tq{o.
aquq
de quc tueron,percepcin en los antiguoe,
y
hata rra ncccaano ou el nuvo cuerDo 8 reslntlea
'&
ello, dc ",ri.t
qu
I coinacin inividual tendr
.

.,
..9
;l
1
siempre
gus
marca rcalea: Pero cualouiera ouc hva sido
nueairo eetado anterioi, el cfccto
qrrc
dcja n simre nos
eer DercDtible. El hbil autor del Eniu" sobt eI en.
tenilnieno. d cuva idco caticipie^- haba notado
(libro
ff, cap. tle Ia ldentiilail,
$
2n,i* una
partc
dc ea-
tas Bupogicion et frmdd e
qrrc
comnmenic c co.
sidr el cspfritu no elo como iidepcndicnte de la ma-
teria. eino tambin como infercntc-a toda clarc dc ma-
teria
(l).
Mas yo
espro
qrrc lo que
oc he diclo sobre este
Darticular
scvir
para
iluehar eba duda v oara conocer
mejor lo
que pueili la natualeza. Por acu-se ve cmo laa
accionec de un anticuo
pertbneceran
a rn moderno oue
tuse la misna ala.
-aunoue
l no tuviera conciencra
de ello. Pero si sc llecasc oroccrla. de aou se dedu-
-
cira aderne una idetidad
pcgonal.
Por lo'dcms. una
porcin
de matcria
que pga
Ec in cucrDo a oFo no cons-
iituye ci mismo ini'idrio humairo. ni I que
* Ilama
yo,
Eno
qu
ca el aha lo
quc
le conEbtuv.
S
i.. FI-.-Ee,
ain'cmbargo, vcrad ggc
yo
estoy ta
intereeado
y
soy tan
jurtamente
responsablc
Dor
utra ac.
cin realizada hacc mil aos,
y que
actualmente e me
hace conscientc
por
cata conciencia
que
dc ella tcnno
(seff
coirscr'ou.:ness/ como rclizaz
poi
m. como lo -
toy,por,el acto gue acabo de rcaliza'e cl momento guc
acaba d tranacurrr.
Teo.-Eet
cecncia
de haber hecho
alsrma cosa
ptro-
de engaamos rcspcto a las accioneE reota. Mui:has
paonas
torin
por
realidades sua eqrsueor o sus imagi.
naciones a fuena de repetirl.ar

eta fala opinin
puede
ernbarazafnoa,
pero
no
p\Fdc
tger
(n
scarnoa reaI)JIl-
sables si otros no conviirx e.ella. Po otra
parte. pode-
mo8 sr eaponsablcs de lo
quc
hernoa hecho, aun cando
lo hayamos. oldado, siernpre
qw
ta accin se haya ve-
ri6cao
$
17. Ftl.-Cada uro dc nosoho abe,
po
au xp-
riencia diaria, quc su dedo nleiquc a comprendido Sijc
eata concietrcia, gue forma tanta partc
dc rf mismo coi,\..'
cualquier otra
partc
detu cuerpo.
por
ntima iue ea.
Tro.-Y. a h dicho
($
ll)
pgr ql rl9 qrrc;a yo
aRr.
ma
qu
m dcdo ea una
parte
d mi mErno
;
peo
a ver-
dad
que
me prtencc y que forrna parte
de-mi cuerp.,.
'
(1) artsttler
cr6fs trmbtniqrd d dnr o a trdltcate r tod ole
ds msterls, y
de str cootrola ss svfa pr
o@b!
l dootlr at le hc
tdpllcosl.
V. .Trotado
del alm!, I, I, csp. Y.
:
a:
e
;
v
,;,
NuEVo TRATADO
SOBRE.EL ENTENDIMIENTO
TUMANO.
I99
, i
:
;:
FlL.-t oe
quc piernan dc otra
maacra
dirn
quc este
f
d.d"tqu"l
.rol t"" sepgqdq
del rlpto del cterpo'
si
;.
]e uriclcie.etomDuislg
sl dldo $n$que.Y,nbsnssnc'
.-
re l rcato del cr,rpo, s evKlentc
qu l ddo mer-qu('
F
srfu
la pcreona,la misma
pereona, y qu entoncs el yo
r
i
Do tEndra vlnda
qu
ver con l rcato dl curpo.
I TE.--I- naturaleza
no admitc
tales frcciones'
que
i ron deruda
po
el sitcma dc la armona o de la
per-
F fcct corrcspondccia dcl alma'v el cuerpo.
f-
S
18.
-Sin
embargo,-
perce quc si el cucrpo.cuntinua-
I
- "ict do
y poucy
au concicnciia
particulax, en la

'
Enal "l ded-.ti"iqitrc no tYicc
ninguna
parte, cl ded<:
, no
po&
confeea nirigna d laa acciorics del crrcrp'l,
t ni.timooco
podan
*rL imputada.
F Ts.-A;L el alma
qrrc
etuviea en el dedo no per-
fj
tcocccrr'ya a c* cucrpo. C"?fifp
que ei Dioe licicrc
que
I la'cmcicocho fuecn trarsteridas a otras ahns, scra
"'
orcciso tratarlds. scn'las nociones morales, como si fue-
;
i.o la minl l
peio
cto era turbar el order de lag co-
- ss ein motivo v
-tablece
un divorcid entre lo apercep-
tible v
la verdad,
qrc
s conrva
por
laa
percepcionee in-
i
cDri6ks,
lo cul
no
ser acional,
porque las
pcrccpcio-
'
Dcr iucDsiblcs oer cl
preserte puedelr
desarrolla8c un
dL
ps no hiy nada-intil,
y-la aernidad ofrece un
r|r
ganDo
loa cambtoa.
,
;-.
,.
'
$- 10.
,tFn
.--tas'leJe
hrranag no castigan al hom-
brc
lco
pq
loa ctoa
$re
comti cuando estaba cn
ple-
r rari6n, i sl hd'rc de
gan
razn
por loa que realiza-
'a:crndo
cgtaba lao;
pq
tanto, distinguen dos perso-
'
Bi.cE,6l. Pol ceo ed ice: cst fucra de s.
...
TEo.-Tsd$.
ho
leyes.arnenazan con castigo
y pro-
rocdnpcnsar
paia
impedi las malas acinis
y
l bcna. Ahora bien; un loco
puede
ser tal,
r
';mcnazas
y promas
lno infuyan lo auficiente
2
LEISNIZ
sento aqu presntan la objeoin de
que
si un hombrc. que
ara eDno,
y qu
lugo deja d atarlo, no e! la mama
prsona,
no s le debe castigar
po
lo
que
hizo estando
-brio, pgrquc ya
no s ".,...t". Pero " to se reaponde
que
eE lo mlsmo
que
un hombrc
qu
durantc su sueo
marcha y.hacg
otras, mtrcha cosaE, y que
es responablc
d todo el mal
qu
hrzo en ese estado.
Tro.-Hay mucha difee ncia entre los actos de un
hombrc ebrio
y
los del verdadero
aonmbulo. Se castica
los borrachos
ryr9ue
nuedep
evita Ia borrachera y h-asta
pueon
tenr algun rcuetdo d la
pna
durant la em-
briaquez. Pero no cst, igualmente
en el
poder
de los so-
nmbulos abstenerse dc
gu paseo
nocturno ni de lo
que
hacen. Sin embargo, si s vdad
que por
medio del cs-
tigo sc les podra rctcner
en el leho,.habra
derecho.a
hacedo, y
no &iara dc hat-rse, a..trq,le isto ms
qcrl
un emedio quc
un castigo. E efecto, ae cunta quc
este,
rqndlp eE ecz.
FlL.-Las leyes hrmranaa castigan al uno
y
al otro
por
una injusticia, conforme a la maera co*o ]* honb'rer
conocen Ias cosas, porquc
n ato8 caaoa no s
podra
aa-
tinguir
ciertamcate lo'quc
es real de lo
que s fingido;
asl, la lgaorancra no alrve dc excusa d lo
qlrc
re hace
estando ebrio b dormido. El hccho
eg orobadb contra l
autor, y
no ee podra
aleg6r
en su favr la falt de coa-
clencra.
Teo.-No se ata tanto de csto como de lo oue ha-
bra
que
hacer
cuando estuvicr bien acredido
-oue
cl
borracho
o el sonmbulo
estbban fuea de s. Io ou; ouc-
de hacerae. En este caso, el sonmbulo no
podra'scr
Lo!-
siderado
como un manitico
;
pero
como
'la
embriarcz
es voluntaria y
la enfermed n-o lo es, ec castiga rqll"
,
y
no caa.
FtL.-Peo
en-el
gr_an&
y
tc*niblc da del
juicio,
cn
que
loa scrctos de todo loe corazones sen descubid-
tos., hay derecho
a creer
qrle_nadie't4dr
que
respondcr
de lo qu l
es ntermnte dcsconocido.
y que
cada uno
recibir lo que
le cs dcbido,
ectaDdo acud o excusado
poruu
ProPa
conccncla. au
propta
conccncla.
Tro.-Yo_no_s
ei Er nccesario
9up
cl da del
juicio
la nemoria
d"t Ii;;
-;i"';;
;; ;;;
todo Io que-
haba olvidado,
i
ei cl conocimiento
dc
lor
dems,. y'eobr_e
todo dcl
juJj,
qre
""
plJ.
.-t\n;;:
se, no baEtar. 5e
podra
sentan una hiptegig.
Doco con
venientc
la verdad, pero posible por
l menoe,'que aea
NUEVO fRATADOSOENE.Et E{ET$MIENTO
HUMANO 2OI
Ia de
que
un hmbre en el d dcl
juicio
creyes haber
eido rnlo,
y qu
8to
mismo parccieae verdad a to4os
los
dems epfitus cedoe,
que
juzgaran
de ete srodo
con-
tariamente a la vedad.
Poda decirae
que
el supremo
y'jueto
jucz,
nic-o
qrrc
eata_ la^ vcrdad, stigase a eata
, prEona, oontra 8u
,concrncra
)ln embargoi.
paec que
cato ea lo
qrrc
!e Slguc cl la noclon
qu
tenerE
-d
la
pr-
eonalided nrcr.
Qui
ee diga
que
si Dior
juzga
contra
las aoariercias no eer bastante
cldricdo v
har ufir
'a
loimortalcs; se podr
reepond,cr goe l e la nica
y
supema ley
y qu, loc morta-leE dcbcri crccr cn eat caao
qrc
catan ganaqoo
'
S
23. Fu--.-Si
pudiaemos
euponer doe conciencias
.
disttas e incomunicblcs
que
obrascn sucesivamcnte cn
cl mirrno cr.cpo, la una constantemente durante el d,
v otra durti la noche.
y
de otro ldo la misma con-
i.n"ir, obrado a intcrvJov.en doo
puerpos
diferbr*cr,
'
yo
rrcrnt, si. en cl Drimr caso e! hoflrc dca v cl
[dbr; dc nocbc, ri rcdo
hablar as. o sera dos
-per-
'
I
o t diltinta! clmo Scrates
y
'Platn,
y
ai ci cl
'
aegu[do cg no cra una
pcra(na,
cn doo cucrpos dir-
ts, Y ao vlc decir
quc
egta misna coaciencia, que
fect. doa curpd difcrentes,
y
bsas concientias,
que
afcctdn cl mimo cuerDo. Drtcnebcn
la una a la misma
.
atrncia imteil " I'- ot-* dcle a doa distintas surtan-
'
t
.ia" ieterials, ciue introdrcen cgtas diveas
-corcin-
:
cir,! cn.ichos gurpo-s,
pprquc.la identidad pcruonal ee-
'
ri tgulllcftc dctdmrda
pd
ta coltcrnsa,
ya
est con-
.
ci"nir dr.lyb; rmida a alerna auetancia individud, in-
'
nacrial o no. Ailmr.
nna coaa inmaterial
que
oidnEa
:
dcbc slslaa vz pcrdtr
de vista u conciencia' pada y
rscobrarlla de nu&o. Ahora biin
:
euponed
qui
esos in-
-.
tc*aloe
dc
memori
v
de olvido vuelircn sierirpre de da
y
dc,noche; dcsde eiturccs tcidis dos
perso-nas
con el
'
mieo espiitu inmstrial. De dondc e sique or el vo
no crt
diterminado
por
la idendad o diicreidad de
-la
cutitncia; dc las cuel no
podemoe
cerciorarnos sino sola-
nete
por
la identidad dc l curcicncia.
Te<i-
-
oofrero
quc
si todlc li aoariencias fuera
caibida
y
transfcriihs de un epritu'a otro, o si Dios
hicicc u cambio entre dos sotus. dando el cueroo
sible v
las apricncias v concincias del uno al otro.'ra
identidd
per'oral.
en lca dc estar licada a la de la
utarrci,
-sqoita
las apali"nbiar contaite cue la mo-
.
ral humana debe tener prcsentes; pcro
estas apariencias
m2 .c. v. rr.EEflz- -
no. consbtirn nicamentc en las coroiercias,
y
acr
prc-
cigo
que
Dio haga el cambio no slo dc lae apercepcio-
.
rs o concicnciaa de los indiduos en cucsti&, sino tam-
bin de las pariecia cn ae ofrecen a log demis rqrc-
;-t
-;t;;;;;
;-b ";;;;:'." .""-t'a"-
'
cin cntc las corrcicncias de los unos
y
el tcatimonio dc
loe otros. lo oue crturbaa el orden & la coa mora-
lcs. Sin ernb;co. es
peciEo quc
mc confc!r trnibir
ouc cl divorciJenhe;l mudo ineencible v
Ecnsible, s
d*crt, ""op las
percepcioncr inen8iblca,
qu.
.ot *t".a'
n. las mismae sustancia!. v la! aDcrcDcrones cambra-
das, sera un milago, "omo .trand ec iupone
que Dios
.
hdc el vco.
porque
va
hc dicbo ante
por qu
esto no
'
cst confomc ion el oidcn natuial. He aqu tta hipte-
sis ms vcroErnil. Prcdc
grcdcr
qe
en otro lugar del
.
\
univcrso o en otro ticmlo hava un clobo
que
no difiera
aaiblemente dc ctc ri orrc hibitaos, v iue
cada uro
t
de loe hrnbrcs orc lc habiicr no di6era iniblernente &
cada uno de no"bt s. De estc modo haba cien milloaa
.
I
'
de p"tq" de pcrsonae eemeiantes;.ee dccir,
{S
p.."g:l
con laa ma[ras aDannctg v conclencra!. v Lnot l'oda
transfrir los cpiituc soloo con su cuer$ de uqgilobo
al otro ei
quc
nadie lo advirtieee
;
pro ya
sea
qrc
rc le
tansra o
'quc
s ls deic en
paz,

qu
dira dc_ eu pcr-. ',
ona o dc sq
yo, scsr nrltoa autos ?
Son
doa pcr-
,
Sonaa o.la mtama- Duato oue a concrencra v laE aDaneD-
cias intcrnas " ""ii* dc'log.hombrs d" "io" cbos no
"
;"&i;;i";' trt"aii-"f.." ""-'-.'"". i*
.
'
'
i-l*
liptii, "-p.;; d" .-r"d.';; t" i"t"'u"g
v
ie.
.
'
ili;";';i;;-'d. l*-J;;; d" lo, tuo.,"'. /",,
la constitucionee internan, iritrblo a los-h"mLi dc
-
.i
los dos clobo,
po&an
diaccrnirlcu : Dero. seen vueeEa
'
hipoteais,
pr.te"t qrre
la cocicrcia iscirrc-
por
sl lola
lai o.ts"nir. ain duc haita nccidd de ocuare de la -
t
id"n'tidJ " divo"i;d ;-d"-h ;*t"tr.i".;'"iqoi.r. dc
'
j
lo
que paece
a loe dcr!s,

crrno
podramos
impedir
qrc
"e iic
qug
csab do!
Dcr;a;
que
estn al miimo ticin-
po
.n o doe
globoa'se,rnojatrt, pero
alejados uno dc
otro Dor uns etsrcia incalculable. son ut
gola
v nis
ocrena. lo cual sra. din embaeo. rm absurdo rd--
:'
io? Por'lo derr,c, hablardo aolIninte de lo
poaiblc,
loo
doc mudos semeiants
y
lae dos dmar ramciantcr dc loo
doa mrmdo no Io scran ma
qrrc
Dor
cicrto tiempo. Puc
habiendo, una diveridad itdial er
preciao
L,rc.
cta
difercncia coneista
por lo meroc en laa ionstitucincr in-
I
I
)t
i
MJEVO TNTTADO
gOBru
.
FNTENDMIENO
HU.MANO
203
cnsiblcs
que c dcben dcsardlal en la scrie dc loe. tiem-
Poa: -.- .- , i
$ 2. Fr-.-Suponcamo
un hornbre caetiado
i. r-r Lr or- hiro- v cf el oue no ae
pueda
c
mDt
Io
Io quc- hizo,
Y
qu
no r
pueda compro-
'li
farerrcia habr entrc , ee-
iqi.
q,rc
c
le aplicatla
crcyndo-
;
qle
difrencis
roucl ou ae
le aD
'actual-
ra-
*",i o'."id'g,1" Le al@
dc este mundo,can
puestas en
.
(1)
4c @bllstas,
!
/
" 1, . - " " , . . - ! E
2U
G. V. LEIBNIZ
CAPITTJLO XXVUI
TEo.--Confieso
que
n esto hay una cuestin de
pa'-
labras;
y
en el tercei sntido, cl mirno animal cs,rn""
-v-
ccs ong, otras gusanb
de re.la
y
otras maripoaa, y,
co-
mo algunos
piensan,
los rigeles dc este mundo fuon
hombres en un mundo
paad,
Pero nosotros nos ceirroa
en esta confcrencia a diecuionos ms impotantes oue laa
de la significacin de ls
palabraa.
Yo oJ sealo la irrente
de la verda{era. identidad fsica; os he hecho vr
eue a
ello no s opone ni la moal ni el recuerdo:
que
sts no
podran
eiempre
determirar la identidad fsic de la oer-
sona de gue 8 trata, ni de. aqucllas
que
estn en comer-
cio con ella;
pero qe
sin embarco n contradicen nunca
Ia identidad fisica
y
no entran nu"..tr divorcio con ella;
'
que aicmpre hay espritus creadoa
que
conocen o
pueden
conocr lo
qu
hv n eto,
pbo
au hav motlvo Dare
pn8ar qr
l que Lay & indiferente respto de las'pir-
o-naa mlsaa no pucde
8rto mas
que por creto trmlto.
DE ALGUNAS OTRAS RELACIONES, Y SOBRE TODO DE LAS
MORALES
$
L Fu.-Adcms dc la rclaciorcg fundadas en el
tiempo, cl lugar
y
la caualidad, hay otras mucha de lac
cuales
quicro
cstudiar alsunas. Toda idea simplc. capaz'
dc .part v de nadoc. slininistra una ocasin ih comira-
rar loe obietos in ouo c cncucntra. oo eienolo. ls ica
de'ms
(o
menoe) lanco. Esta elacin
pi.d
act fhm,
da
proporcional.
Teo,-Hav sin cmbarco un Gceao sin
poDorcin:
v
me reficro a l dc una dilcnsiD o,rc oo l-o impcrfi--
ta, como cuando se dice
que
l nguLo que
el adio formd
con e arco cte au clcuto 6 tncnor que
un angulo rectol
pus
no ca
pooible que
dieta una
propocin
cntr eatoa
dos ngulor, e_r.tr un9 dc cllos
y
cu difrncia, qrrc
cr el
angulo de connngncra.
S
2. Ft-,--Otra ocasin de comparar nos la suminis-
tran laa circrntancias del . oiqen. ue fundamenta
.la
rclacioneg ertre
padreg
e hiios.Ietmnog.
pimoc.
comDa-
triotas. Entrc noiottou " naie oe le ocure decir : este toro
a
*:
' . i
!
es el abuelo de tal vaca, o : esto dqs
pichoncs
son
primoe
hermanos,
puea
la lenruas
cuardn ielacin con cl nso,
'
Pcro hay paaea
en
quJ los ombrca, mnos crioso d
I
su propia
genealoga quc
de la de sue caballos.
no lo
tie,ncn
nmbrcs.paa cada
oaballo en.palticular, ino tam_
bren para
aa
-dtenta
grados de parntesco.
, ,l
Eo:--fodenos
aadir tambin
Ia idca y
loa nombres
(lc
rmttt
a toE de
pantesco.
ts verdad
quc
no sc ad_
I
viertc que
bajo cl impcr.io de Calomacno.
y'mucho.tic-
'
'
po
nts'y dirpq", hubo nombrea
aJf"fi.
." Urr.-
. nia,
-F
ranc-ia y
Lorrrbard. No hace arin mucho tiempo
'
,
que
huto familias (un
laa noblcs), cnel Septcntrin, qL.ue
no,teian
nomb, y,qu
Do e coooca un hqnbre.
en su
pqs
nrtal, eino-dicicndo
rq norrbre y
cl de ar padre, y
.
dsn (cuando
viajaba)
ogrcgando eu nomb;c el djl
lugr de_dondc
rroceda.
Los rabc
y
loa turcpmano tie_
ne0 tambi6n,
regrfoi creo,
_eeta
cocturnbre
;
no iienen nom-
'
b-ra prtrculac4
d
tmiia
y
E contntan con nobta
al padre y
al qbuclo,
etc., de rm.indiduo,
y
hacen el
'
gir}o
hqor a u caballos favorito,
a los
qe
conocen
_
por.
Eu nombrc y-el
dc au padre, y
aun el dcl ibuelo.
e'tc.
As c-@ro c hablaba
dc los cballo cjue el Gran Se-
.
.
or^de- loa' turcoc nvi al emperador dejpus
de l oaz
.
.
.de
Carlowiz. y
el dif,unto conde dc eldenurg, ti-"'
. au ranqrculaa
oaballnzar.aD
tamoEas.
y
aue
yivi
mu_
cho tiempo., tena_
boles gcncal6gicos
de s caba,llos
;
de aurte qu p4qa
probar
su
_nobleza,
y
llegaba. hasta
:;
l
'
.
j 'f::\.'1
'+'+f
.-
'T".":
..
'l
-

.
. 1
.
t
I t
NUEVO TMT'O
SOBRE EL
ENTENbTMGNTO HUMANO
205
y* p":,?"
psE .u
_rrfrrrrr,
y
uegaDa naata
.
guardar
rtratos d los antepatados
(
im*nes
moiorum) -
..
lo-cu_c
taC codiciado
cra
poi
los romanob]
Pero. ,olri.rr
'.
e loa harnh'." anrn l^. '.1-- ., l^- *,---^- L:-.:^:-l-^^
" li, l"'.",
;;; {';-; -it".; h;;;=;:;
+
tibus qr.'
lon cpmo gandcs
lamilia
aplificada
por
,cl.curso
de lci ticmpos.
Y etos nombres en tbmadoi
o
con) en tieppoa de Moiss, o del lugar
r o dc algunl otra cicunstacia. M. Wors-
crvador
qre
c ha iformado
del cetado
j,
Iey, viajeo
obicrvador
-qre
c ha iformado
d.l .;t";
:.
.
rcrual de Is Arbia
Dsita, donde.estuvo
alqin tiemoo.
1...ffi
ii:dtjfl f,
:,'].:f, lirl"'.*1'*Jli.ii,'ff
;
. i;'.
que conEtihryc
cn, total unoa 5.@ hombrts.
rv oue una
.'
dc
rtas
tribs s llara Sli,
del
progenitor (a
l
que
creo)
Glito *pulcro .hona.
la
posteridad,
como el dc n santo
gcmqd;-
d l ti*o
c";
los
&abca
p"".o
r"t "ur-..-
rlre y la de au calnellos. Por- lo
dem,s, consanquini-
3$l
encte cuaado
bay un origen comn entre todos que-
F!
!Tf.
rclgcirin.
qc coneidera
;
pero podr
deciree que
nAlqrib?a
o ahrdad
enhc dos personas
cuando pueden
r&.
CcEagurmdad con ula miqa
pcaona
sin oue la
haya pbr
crto etrtr ellos, puee
sti se:fiorrn por
los ma-
.l
' l
; i I : r . ' l '
'
2M G. CI. LEIBNIZ
.
trimonios. Pero como no hav cobtumbe de decir oue
'cn-
te marido
y
mujer existe afinidad, aunque su mitrimo-
nio ea la causa de la.,a6nidad cbn rclacin a otras. pr-
..
eoras. oui sea meior decir
que
hav afinidad entre aqe-
llos entie log cualcs txieta coirsangnidad, ei el ma;ido
y la mujer n iomados por una misma persona.
v la mulr aon tomaoos Dor una mlsma
persona.
S
3.
-
Fr.-El frndairento de una relacin ei vcc
un derccho moral. como la relacin de un seneal Ce cir-
cito o de un ciudadano. Ebtaa relaciones dependen de la
acuerdos
que
lo hombrs han establecido entre elloe. son
'voluntaria
o dc inetitrcin,
y pueden
s distincuidas de
las naturaler. Alcunar vec!; lc dos corrlatos .tt"tr ..-
da tmo
gu
nombic, como
plrn y
clicnte,
general y sol-
se"hava estado cn ,.,no de l& tcg rcinos; " "urtc
qt
c
la
prcsuncin
se covierte cntoccs cn ficcin o en lo
que
loJ docto,ec llalan
praerumptionen
iwis
et ile
jure.
I 4. Fn-.--Rclaci moal c la conveniencia o dic.
"onveniencia
qrrc
xiste entre laa acciones voluntaria;d'
(la
rmo au nomorc, colno
ptron y
cunte,
generar y ao-
dado. Pero no eiqmprc srccdc sto, cdno
por
ejemplo no
hay nombrc
para
aquelloa
qre
ticrrcn elacin con el cn-
cilfer.
Tro.-Hay a vece elacioneg naturales
que loe han-
bes han coivertido
y
cnriquccido con algunas relco
morales, como
Sor
eimplo
loo hijos tienen dereclio.a pi-
tender la oorcin ledtima dc l succsin de uc
pdrcs
;
loe
jven;
tienen erta deberer,
y los ejos,- cicrtae
exerciones, Sin embargo, ucode tambin
que E torir
por
elacirones natural las
que
no lo son, como cuan-
do las lcvee
dicen
que
el
pade
g el
que
ha celebrado bo-
das con Ia made cir el tmpo
qe
hce
gue
un hijo puc-
-
da erl atribudo;
y
egta
ustitrcin de lo institudo, en
vcz de lo natual, o cs vecee ms
que
una
presuncin
;
cs dccir. un iuicio oue hmc
plar por
vedadero lo
que
prrcde
no
'scrlo,
mic;tras no i
pnrcbe
su falsdad. Y la
mrxima : Pate est
quem
n tptiae ilemonsttdnt ea tomar
da en estc dentido en el derccho ronano
y
en los puebho
oor lo
qrrc
ha
gido
aceptd. Pcro re han dicho
que
c
Inglaterri no-irve da nada- probar eu clibi,- aiempic
qrrc
loa hombrcg
y
una rcgla
quc
hace
gue
se
juzguc
si ccm
moralmcntc brora o rnala,
$
5
;
y
el bicn o cl mal nto-
ral es la conformidad o I opoicin
qu
cxiltc cnbc la,c
ral es la conformidad o I opoicin
que
cxitc cnbc la,c
accionee vduntaias
y
unr cictta ley, lo
quc
nos Gttorta
accionee vluntarias
y
u
biercs r. malce
(ff!ico.)
t
laor
(o
de aqucl
quc
ha
accionee voluntarias
y
unr ccrta lej', lo
qu
noE Gltofta
biercs r. malce lf!ico.)
po
Ia volubtad
v
podc
ddlcsi!-
lador
(<'
de aqucl
quc
liCcc
guudar la !"il,
v
o lo
cu.Ih-
mamos comPnra
y
F, . ' '
-
- " ' - - . i ' ' ; r : r ; z' : t ' "
, ' t
' ' ,
t :
i
rurvo rR TiDo soBRE EI;NT.ENDIMENTo HUM^N
207
2N
c v. LETFNZ
siderados en las aplicionee
particulares,
Eon con$ant
y
nicamente atribidog a talei o cualea acciones,
fie
en
cad.a
pais
o sociedad son consideradas como honrosas o
".tgotrtogas; de lo contario, los hombres
ge
condqna-
rari a s mismos. As, la medida de lo
que
se llama vi-
tud o vicio es esta aprobaciir o cse menosprecio, esa e3-
timacin o ese tuperio
qu
sc forma
por
un secreto o t-
cito consentimient. Pu aunque
los hombes reunidos
en sociedades oolticae havan esicnado entre las manos
del
pblico
la disposici; ie todal sus fuerzas, de suerte
ouc no
pueden
emDlearlas contra sug conciudadanos ms
dlK de lo
permitido por
la lcy,
qonsrvan
sin embargo
siempre. el
poder de pensar bien o mal, de aprobar o de
desaDrobar.
Tpo.-Si el hbil autor
qu
ae erplica as
por vueatra
boc, seo, declarasc
quc
le ha
gustado aaignar esta
pre-
sente definicin arbitraria. nomial a loe nombres de vi-
tud
y
de cio, se
po&a
decir eolamente
quc
esto le cs
oemiitido en tcor
pa:a
la comodidad de
'la
cxprctin,
falta
qui
de otroi trminos;
pero
nos verarnos obli-
cados a aadir ouc esta sirniGcacin no est conforme con
Il uso. ni ea ti[ oara la ei6ccin, v
que
sonara mal
en
los oos d" mo.\r"
perronaE
si algun la quigiese into-
ducir e la orctica de la vida
v de la
convesacin,
cono
'
est a1to ".e""
t""otto"o in el
prefacio.
Pe. eeto e!
i demasiado lejos en eete
punto, y
aunque confesie
que
los hombres
pretenderr
habla de lo oue es naturalmente
virtuoso o viiioso. ecn lae leves inmutables.
pretendis
que,
en efecto, no etiendcn refeirse ms
qu
a lo
quc
denende de la opinin. Pero vo ceo
que po
la misma ra-
zn se
podra
sostene
que
tmbin l verdad
y
la razn,
v todo lc, oue se
poda
tital de ms real. dependen de la
pinin.
prqrre
lts hombes se cquivocan .,i"nd" h"blan
de ello iNo-.'aldra ms, baio todos log rebDectos. dcir
oue los hombrcs enticden oo
virtud. como-
po
vcdad,
lo oue est conformc con la'naturaleta.
pero
ue
gc
equi-
vocan frccucntsmente en la dplicacin l- Ade;s d ur
':
s encaan menog de lb
que
8 ce,
Dues
lo
que
alaban
lo m-rece ordinariamente- en ciertos gpectos.
-
La rtud
de bcbe, es decir, de soportar el vino, es una vntaja quc
srva a Bo{o6us
para
aEerc la voluntad de los brba'
ros
y paa
sacarlei sus lccrctgo. Las fuerzas nocturas de
Htcules. en las cual;s el mimo
Bonosus
pretcnda pa-
recrselc.. no eran un
perfcccin
menor. Lq eacacidad d
los la&ones era alabada entre ba lredsnonio,
y
o
ee
: r " . .
. - : , :
' : : - r : T- 11: ' .
. , j 1r
: .
. - )
. ,
- .
, . ' r ,
NUEvd iR^TDo SoBRE.EL E,}ITENDIMIENTo HUMANo 2d9
infamcs s olvidan,
y
cd frccueDcia
bastg eer atrcvido
y
dcsveconzado,
cono Formioir dc Tercncio,
paa quc
tdo
oase. 5i la ercornunin
ficnc carca de un vrdadeio mc'
nosprecio constantc
y gncral, tcndra la fycrza & cs1 tgy
de
qu
habla nuGEtro autor,
y
tena. cn etecto, Glta ur-
t. .ntt" los
primeros
cristianos v
hacla dc
juridicci',
de la
que
caan
para castigar alos culpables
;
poco
nr
:
o menos como contervan
lot ataaoa crrtas cosImDrel
entre elloe, a pesar & laa ley,cs por el menosprcio,
quc
te8timonian a log
qr
no Iaa obrrvan. Lsto es tambren lo
oue ha mantenido il duclo conha
las ordranzas.
Sera de
deaear
quc. eJ pbco ae pu+ce de
dcrirdo
consigo mie-
1:
mo v cn la razn-efi la albnzas
y
en
las censuras,
y
que
Io" grarldee aobrc todo no
protegi&n a los malos,rien-
:
do aua malgs accioncs,
Por
lo guc
Parcce
cn
8Irral
quc
.
no cl
que
las ha comaido, sino el
que las suhe,- ca.ol
o,t" ." i!"tic.do con el mnooprecio
y
cae en el ridulo:
,
Tambin
vJmoc
ceneralmrltJ
que
los hombres dcrfe' :-
cian no tanto el cio cono la debilidad
y la dogr*.i. .
l,
Por lo tanto; la ley de h reptacin dcbera
gq
cforma:
i,
da,
y
al mismo timpo mcjr oleervada.
- . .
''j,
{ 19. FL.--Ants dG ierminar el estudio dc Jas
tcl&'
-
,
ciofts har notat
que
ccbcralmcnte
tenemoe
una
ntci6n
I
ji
tan clara o ms clai'i & la elacin
qr
d 3u fundaora-
: j
to. Si vc crcvese orrc.Semprobia encont a Tito debaio '
liJ iiJ "a.-".'J
iid'u-uil'-J..i."
l"i-"i;;;;'i'
'
":
;""i';-c;.-L-i;;;;
*"*-,!:iilj.i"i ;
i
riocin ian clara dc la rdacin fratcrnal entre Tito
y Cayo
-
\.
como si
poeevs
toda la cicncia de las comadronqs.
!'
*'i;.5;i;;.;iJ;.r";
dr.;;;iil;;.
*,
i:'
hermqnito, acabado
? nacer, haba sido sacado &
qn '{
pozo (recpucsta qrrc
s usa cn Alcflrania
paa
gatigfaccr
la
.
T""IJ; ;;-iii"Tui *'p'd;i;il;-..etio6','
qu po qu
no le volvfan a cchar al
pozo, ya que
fi- . . t
llabf tant e incomodaba a au ma&c.
-Y
cg
porcrc
Gt
'.
i
razn no lc'dqba a coDoccr
b
t-azn dpl amo
quc la
ma-
i'd
dre demootraba
por
cl aio. Pucdc decirae,
pucs,'qui
,
aouellog ore icnran el
fundamento de la relaciocl o
'
:'
;q;JA;;r"
;t-;;'t
u*ii"
ii"il
-.'
t
ordoa cn
pae
c inrufcicnrc!, a!xlu stoo
pmarn&-
.
toe
pue<ian
bat bajo ciclto iccta
y
cn dtcrminadae
'
:
ocsidrcg.
'
210
'
' 2t l
@nFUSAS
liJfrl
.-')
:.
::.i:
:
l -
.
q
212
suficientiente
dc oa de l cual
dcbc
diferen'-
i
|''
l
l 1
. ' .
-t. v. rrxtz
| ' , '
' . '
. \ '
.
\ " . -
- :
NUEVO
'IRTDO
.O[RE
EL ENENDTMENTO
I{IJMANO 215
i
m,
rera muy aventdo
decir
qu
es una ida con-
I Tso.Jin enbaco, acabo de cxpcalo sin conside-
il
ar los nombrer,
ya
en el caso cr
qG
la confusin es to-
- mada. como
yos
la tomie. oc lo orrc vo llano oscuri-
f.
dad,
y
e el cro cn
que
ig tomaea mi entido, o
i
ca
po
la fali
de anliire de
la nocin de ouc se trata.
i
.
Y hi demotrado tambirr
que
toda idea ora ec. en
i
efccto, idcarmnada e incirta, cofno en el eiemplo de
ti latcetie & pic.l manthada,
quc
sc ha sto, y
"i.l
"q
9"
il
EaDe,quG et.Peco anao[ aun alglma cosa a esta nocron
f etEilf.
srn'acordarEe corcetamnte d lo ou es est
lco i
dc cucrtc
quc
cl
brimcro
y
el tcrcer defccto
que
vo
L'
tt-b$r errpcciGca-do
'ron
un micma cosa. Sin embarg<r,
i,
ce rny clrlo
quc
el abreo de las pala.bras,es
,rp
srlt
-
IEntG. d_
ettort.
pu3
da oflgn
a crta cla.ae de rro-
i
i de olculo,
como
ai aI calcular no ae marcas bien el
..
; lugu
&l oato, o
gi
sc cscribiesn tau mal las notaa nr-
',
uica
que
m
pudisqmos
discernir un 2 de rn 7, o si
r.
c loq omiticc
o
ca.biae
por
eqvocacin. Este abr-
'
.co.& Ia
palabs
ronsiate, b c no hacerlae ccrapon-
&,r
cou
ials;a, o en atribhirla .una id imperfect en
,
ftc
yac.,
fg
deairlo ap, cn blaaco; y
en estos dos
:..
caroa nay ag d Yaco
y
sofdo en el
penamlento que
:
no c cubirto
por
el uombre, o,
por
ltimo.
el defecto
.
coiirc en
tribuir 'la
platra
idas diferents. va oo-
i,. $*
ertemce ineeguros d cul ebemos ee.ogei,'lo que
..
.baoo la rdca oScula, tanto como n l caEo n oue una
'
ffite
cs' sord
;
ya
sca qrrc las escojamos
guceeivamente
.'
y ql
no8 8rva4os, lura! vcea de una
y
otraa de otra,
t
poi'cl .rcntido
dc una misita
palabra
cn
-u
miemo razo-
'
tlubnto, de mcra capaz de causar el eror. sin conei-
.
'
dcsr
qrJc
talec i&ag rio ioncrerdan. As, el
pcnsamiento
'
imiccto
ee o vaco, o sin ia, o fluctuante lnte varias
iea

lo cral contituyc rn
eriuicio
tanto cuando.e
'
qqsa
dsistar rlgu4'cosa d;terminad,
cdmo cuando
.
$
quiera
dar
.a
Ia.palabra
trr gierto
entido gue responda
9a
aqucl d
que
nosofo! noa hernoa
ya
servido. o a aoucl
,
de
q,rc
cc rirvcn los dmrs,
sobre too en el lensuaie'o-
dinrio, cqnn a. todos
o comn
.a
lag
rrsonal del o-
cio.
Y dc- aqq nacen rn^* innidad de disputds vagas
v
.
runa en la comrcreacin, en los
eutorios
y
en los li-broi,
qre-rc quicten
ceohcr
mchas veccs
por
-medio
de dis-
tinciques,
.ppro
que
la m vcca no eiven m3 cue Dara
216
\
c. v.
.rDxz
curo por otroe ms vagos y
ocun)a an, como'lo eon
aquelfoa
quc
los filsofoi emplean cn sue istinciones sin
haber hecho antes buenas definiciones.
S
12 Fu.-Si hav alguna otra confusin en la
r:dca
aileme de aquella
qu
mntierc una rccrcta relacin con
los nombres, sta
por
lo
grenos
sicmbra ms
quc
ota al-
guna
el desorden en los penaamicntos y cn l< discuros
de loc hombes.
i
Teo.-Eatoy de acuedo;
pero
alcutras vecca e aa-
de tambin alguna nocin de-la coi v del fin ou D!-
leguimos al rrnos del nombe, .ix.ro
por
iieriplo
cuahdo se habla de la lglsia
muchog
piesan
en un co-
bierno, mientras quc otrir piensan
en'la verdad de u"na
doctnna
Fn-.-El medio de
prevenir
eata confusin es aplica
constantmcnt el miamo nmbre a un conlunto dc idcr!
simplee, unidae cn nrrco fiio v cn un ord"n dctcriniir-
do.
-Peo
como esto rro acrad'. ni " la
p"tcza
ni a la v-a-
nidad de los hombrcs,
lr
o
pucde
sir m
qrc
a l
defensa
y
al dclcubrimiento di la verdad,
q,re
no b iem,
pre
el 6n
que pereiguen,
tal exacti.rd es uira dc beag co-
cag
que
me bie ee debe desa oue esDera!. l.a aDlica-
cin'vaca dc loe nombes a idoas indetrminade- iaria-
blee
y quc gon
casi
puraa
nona&g
(en
los
pentarnbntos
rordoa) irve. de un fado,
para
cubrii nucst icnorarcia.
y de obo paia
conlundir
y-embarazar
a los dcm--6, lo
qrrc
p"T
pgt vedadero sabcr y por seal de superioridad en
los hcchos de conocimicnto,
Teo.-Tambien ha coritribuldo mucho a esta confu-
rin del lenguai la afcctacin de elegancia
y
de bucr ea.
trlor
pua
llara
epraar lo!
peaamrentoa
de una manra
bclla-y agrldable no rc
privin
algunos de dar a laa
pala-
bras,
po
un bspecic dc trcDo. rn sntido un oco difc-
rente del ordinaio, ua v&es
ms cneral " limitado.
lo,9ue sc,llama sinecdoque,
I
qtras
tiansferido seliin ta
rtacon de Iaa coaaa cuyos nombrs ac cambran,
qc
ea.
o de concurso en lae tnetonirriias,
o de compain en
las metiifors, sin hablar de la iroqla,
que
ie sirve dl .
t&mino contraio. A es como s llama; estos carnbios
I
cuando
ton
reconocidos;
pcro
raa. vcz
suced sto. Y
en csta indetcrminacin del
lcnquaie. eii la ouc ac carace
dc_ una espcic de ley qtrc
*furile la significici,n dc lar
palabrae,
como la
quc
exlete cn cidto modo e l ttulo
dc loo digeetos de derecho romano, de oeborurn $enf-
cationibus, las pcrsonns
rnis
juiciqpaa,
cuando escribo
'
NUEVO TRATADO SOBTE i]L ENTENDIMIEI.TO HUMANO 2I7
'
para lectorea ordinarios, ae privaan
de
.lo
que presta
ncant
y
frcza a su! cxpresio4ee, ai
quisicran
eujetarse
a la icniGcacione 6ias d los trminos. Baeta oue ten-
can cuiado dc
quc
su variacin no d oricen a nincn
irror ni azondmiinto falso. La distincin dJ loe antc-uos
cntrc l mancra d eicribir esotria. eg decir. ooplar.
v la acroamtica. reserva
para
los
q.re
u. ocoo"n .n
ilc"c"bro la. rrcdad,
g:o .cot su lugar, Y si alguiro
qui-
!ra acnbl mtcmcamnt n la mctalrarca o cn la
nord, nda lc impedirfa haoerlo con rigor. Algunoa han
hecho profeain dc ello y no9 han prometido demostra-
cionce mrtalnca fucra dc lar matcnticaa;
pro
rara,
vcz Io han conriryuido. Y cs,
yo creo, gu se han cansa-
do dcl trabaio die haLa ou- tsnara
'oaa
un ocoueo
nlmco & lict"it"e,. en lo
rrc
c
poda'prccuntar,
iomo
en Pciis,
qra
legel occ,
y-responer
; ol f,uo oel nemo.
Creo,
gin
izabcgo,
que
oi Io interpretramoa como es d-
bido, no haba motivo
para
arrcpcntirec. Y he
gatado
.
tctado de ensaJarlol
'
.,
$
13.
,
Fn._Me cocederis, sin cmbargo, quc laa
rdca3 co-mprrc*ar puc(rcD
rcr muy- craraS
y
muy dratrntaa
Dor rE [ado.
y
mui osctuas v contuaae Dor otro.
-
Teo.-.{o- hay-motlvo dc duda
;
pr
ejemplo, tcne-
mor idoao rnuy
prcciaac
de un
gtan
nmero de laa
partes
.elidar viriblga
&l cuerpo hunano, pero
no de los lqui-
doe
quc
cr1 clla exietcn.
!iL.-:Si
un hombrc habla de una 6gura de mil lados,
la ide dc. cta figua
prrcde ger
muv oEcra en su esori-
.
tur urqu la dC-nrrniro ea muy cieta.
,
t"g-q* ejcrnplo no ." o$tt.rtro; un polgoo
re-
gulaf
de mrl |adoa ca o(mocrdo tan Decraam-nte como el
.
neo milc".io
porqu
8
pucdi
deacubrii
y
demos-
..tr
en l todi clas- dc'vcrdadce- r
-
Ftr-.Jcro no hav idc*
pecisa
de una ficura de mil
'
ladoa,
dc
srcrtc
qrrc
ie Ia pueda
dietinguir dc itra
quc
no
lctrEa mft
quc
novccicntod novcnta v nuev.
Tno.l,c cicmplo dcnrertra o c conlundc aou
la idca con l ir.nagn, Sj algooo.*"
propone
un- poldo-
no regurar, la v$,y ]a rmagrnacln
ao.me
podria
hacet
comprendcr cl mirigono
;
yo
no tengo sino una ida con-
fuse de u figua
v
de su nmcro. haeta
que
locro
peci-
sar el nnAncr contando. Pco una vez habindolo "-non.
trdb cofozco my bicn.la natulalcza v las rrooicdades
'del
polgono propesto,
n cuanto son I;s. &l'quilieono,
y
eera prcciso que
tusemoa la mayor finu de snEi-
,
: . :
, l
' , i
,
r l . , r )
' ! i i : i
| r s" :
' 1l l 1
i
, . : i / . :
:
, l i :
, , l l d
. 218 c. I. LEtBNz
lilidad
y.dc
imaginagi
ua
distinguirlc
por eatc,mcdio
de un
polcoo que
tuvlac un lado mcnoa. fcro el cono-
.ili""i" J. l*
-ng*.t,
'"o-
t"-po"o el dc loa
mc-
|
:
ros. no eDende dc la imcinacin, aunquc
cta
*a un
",riili"t. r'lo mtcmtico uede
conoccr
-exatmente
la
/ 1 ' - |
nturalcza
d_9 un encagono
y d un docago)
Porquc
po-
se los medlos de tabncarlot
y
xatnDalol'
auDqsc no
pueda
discernirloe b simplc gta. E vcrdad
qrc
un obe'
io v un inceniro
que qJi
ng conozc 8uficitrcntc
la
naiuraleza-de estas ras
podr
tcner cobrc un
ecmctra
la ventaia dc
que podr
dit-rnirlos vindoloe cimplmc'
tc
v
sin medirlos,
-as
como ]ray
pillucloe
o cargadres
,t're
r,alculan el
peso
dcl fardo
qe
ticnen
que
llevar sin equi
;:#';fih-*,1ii.5;;ilil;-l'i[l'
i
fsico del mundo.'Es wrdad
qtrc
ete conocimiento emp'
- '
.r
rico, adqrido
por un larrgo cicrcicio,
puede tencr gttts
.j
utilidad
paa
obar rpidamentc, como un ingeniero:dcoe,
'r
i""."iJ. i-t'"i;-;;h*
il; " .i"*- .t
p*gt'.' .
a
qu
ae crponc demorndolo.
Sin embargo, ata foagEn
r.
.l., o ""i scntimicnto
qrrc
se
puede
teacr dc u
dcc'
-
;
gono rglar o de
_un
peso de I libras, no cootitrryc rnrir
;-";
id"";;fu;;;
t.I;'"
no sir"
parq dcctrn la
.
i
natutale"a v
las
propidads
de ese
peso-
o dc un dceig>
ii"'ii-.ii,'rJl'["ii,i.-i.iJJ':i.Yl*';i"d
sirve
paa
cntendc mcir l difeencia
de las idca, o m
' I
bien Ia de la idea v ta-imaqen. bien Ia de la idea
y
la imaga.
S
25. FI-.
-
no ejerplo: nos incliramos a crcer
,. ;J
oo"- t"t.-o" una idca
p-ociti"a
v
completa de la eterni-
'l
dad, l.o que.eqqivalea decir
quc-no hay ninguna
parte dc
;:
csta duacin de ouc'no tcrcamos un conocimiento cl*
ro;
pro, por gtand. quc.9a-
lr duracin gu.ng
ePc'
t
aentamog, como se tfata cte unr cxtnson st lrmrtes, nay
l
simpre una -pante
dc la idoa .ni a0 de nucstra cptt' .:
sentci6n
q permattcce
nscura e indctenninada;
y dc ;:
aqu
provienc
{,rc
cn laa dirputai
y
l
azonamientoa.qtc
i
racir
gobte
la'etcnidd o dualqiir otro infinito, estdo3
suietos a caer en bsrro! rnariletou. ;l
'TEo.-Estc
ejemplo no me
parece
.cuadrar
tdmpoco
i
a vreatro dclrgnro,
pro es muy
ploplado
Paa
er
Elro,
orrc es desercaaios dc vrctrag idcas sobrc st
prmto.
Puce en ellas-rina la miem:cnfusin de la imaspn con
:
Fid;. ;;;;t---;' i;cornpt" o
*a
dc
ri'
la ctcnidad
porqu pqrccno. gu, &finicin,
qpqu.
.!o
tncanG au unaqcn : Fero
lro c lma ra l(la d toa ln-
finis
pot la corporiiton de ls partca y los crrorca
quc
219
in6nito no
proceden
del
ida
puc&
tener un fundamento en la naraleza sin
ccmfcm e cstc fundEmento, como cando !e Dfctcn-
$e
lo setimientos que tenmo8 dcl cotor
y
dl calor
e loi setimientos que
tenmo8 dc] color
y
del calo
'
PTfcn
a, niugr$ ori$nal
.o,
arquetipo. Una idea
lar4Dren cal cuado sca
poSlbl,
aunqu no cofea-
a a ningin scs cxistente
;
de lo contraib, i todoe los
uoa de rna cspecie qg.
perdieacn,
la idea'de la es-
c covettia una id quinica.

t -
E
E_:.
' :ryqiqs'
it
"ri:i:i-
/
:t
::j
:' ,.' .
.r-i
' ir
' i' it11' llti;
2 f u t
G, V. lllBNZ
. 4 .
. ' ' : . , . ; .
Q 2. FrL.-Las ideas simplcs'todaE
son eales'
pues
arrtqi..e
,
"egt muchos; la.blancura
y la frialdad
no str
en la nieve, como no st en lla el dolor' 3n emllar-go
.sus
ideas son en nosotoa efectos de
potenciaE alctes
a laa
cosag extetioreg.
y
stos etcto3
conEtantea
noE trrn
Pa-
a di*insuir las ioeag como si fucran imgerrca
exactas
de lo qu
9dE!
en
las cosar' mistnag
d lo oue exEt en
laa co38t marnaa.
Tp.-Ya
he ciaminado egt
punto m arriba
;
Poro
Darce Dor eEto
que
no
ge
pide
sicmpre
una conformrdad
"on un atqtetipo,
v,
scgn
la opinin
(que yo-no corpar-
ion un arquetipo,
y,
r9gn
Ia opinin
(quc
yo1to corpar-
to, sin embargo)
dc los
quc
conciben.que
lJroE.nos
h
aiqnado
arbitraiamente
ideas destinadas
a Ergnlhcar
tt
"u"fi. de lo9 objetoa,
sin
quc haya semejanza
ni aun
,
relacin natural, habrl tan
poca conformidad
en esto de
a
tr"."tr"" id".t con
loa erquepo" co-mo lo hay "qr
Ia1
-P"'
labrae de
que nos eervimirs en
Ias lnguaa con' las flaat
o con l,ac cqas mismas,
- -83:-=i
pGt"
""
pasivo reepecto dc-sug idoas
simles;
pero
las cornbinaciorrcs
que hac
p-ra tdmtt
ideis comblejas, cn las cuale estn comprcnidoc
yrnoc
simples bio'un mismo nombrc, tienen algo dc
voht-
rio,'pues uo anite en la-idea complcia
que tknc dct
po
o dqla
iusticia
ideas simples
qu
otro.no
admite-
.
TEo.-El epitu e tambin activo rpccto & Iia
ideae simpl! cando las eepara
unas de otr
Par8
coa-
sidcralas- aisladamente,
lo
bue
3 un acto
de voluntad' 1
itrio ""*o la.combinacin
-de
varias ideaa'
ya lo haga
i
. paTa prstar atcncin a una,idca comPsta
qu:
*
llis
:
rcsulte,
ya para
comPrndfla8
bato
-el
nornbl- dao a la:
:
combina?ii.
Y el erpritu no
podra aqu cugaare' :
siempre
que
no uniesc ideas incompatibles
y
ricripry
qrc
.\
cte nombre
no
ge
an rgen,
por decirlo af; er dc-
i'
cir,
que
no se le haya- atribudo
ya alguna noqin
cuc
-
,
podra cauoar una dlzcla con la
quc se trrbuy-e
lrrcga'
y
i
lar lugar o a nocione impoeiblc-
uniendo lo quc tt
puede'i
unido, o a nociocs superfluas
y que
contcngat
i
ilsun obepci6n, endo idc, una de las cualct prrc-
dJy debe derivada dc- la-otra po-r demoshaci-n.
- -Q
4. Fn-.-No tcnicndo lo m-odos mixtos
v
lar rQI*'
.
ciois ota tidad
quc
la
que
ticncn en "l cepiitu'dt lor
hombres. lo nico
qrre
"c rtquire
para hacer
qrc
c*a
clases de idcas san ealca c la
polibilidad
dc eitir o
de coexigtii
unidas.
Q 5. Fn-.-Pero las idert eomprrcstat
dc las usta-
ciasl eatando como stD todas cls formada cd rcla'
221
cin a la coaas
qrc
cstn fura dc nogotos,
y para repre-
Dtar las.ustaDcias
tal como exitcn realmente,
no
gon
cle ro cn cuanto aon combinacions
dc idpas sim-
plca realgrcutc,tmida.r_
y
coeristente"
:" li:
.:-T"_,q.":..?'
.
caa li
qu
est4 compucstas
de tale
colecciore-
de idcaa
.simpte
iuc
lo han calado urlnca rcalmente unidas en nin'
8bt
pustlci'
como
gon
-las
que forman, un centauro'
Sltll
sugtrrc,
como aon.laE
que olman, un centaurol
;"
|ucrpo
qrrc 8e.
paroc al oro' excepto el
qeso,
y ma
r
-
ligcto ciue "qo",."".cuerpo
similar con rclacin a
loe
'
.
scdos,
pcro dotado de
prcpcrn y movrudad
volun-
'-
.
taria, ctc,
:
.
--
TE.:D" cda manra, tomando el trmino de'rcal
y
i. d cruimrbo co otro scntido con relacin a las ideas de
,.:
'
ba inodoa
glrc
con rlacin a laa
quc forman una coga
:
ust8cial, ao
veo
qu
nocin conn a amboa casos dia
:- las
idca
rcolec o
quimricar, puca los modoE os
pareoen
il
'
-
t-lc cundo on
posiblea,

las cosas eustanciaha
no os
t DaGce
quc
bcnn ldeaE rals maa
que
cuanco cxrErn.
ii:
Pcso
si
drercoe
referirnos a la existencia. no podramos
i
1
l-l-*i;...i ".. i.{-. ." rrrirnriea no nrr<luc lo oue eg
dctcrmiii un idea cs
quimrica o not
porquc lo
que.ee
poible. aunguo no
se eacunt{ en
-el.
tianpo o en
Pl
lu-
.
.
i
.+ l,";-t"-;, puede hser.existido en otro ticinpo
'
..
d
ibqr
qui
un da, o
podr qalstlr
actualment en
-
'1.
oto mwdo
o aun'rl C nuestro, sin
que loaepamos, como
.:
L i.-. ."'. D.ncrito tn.a d Ia va lctea v oue los
:
h dea ore
Dcm,crito tena de Ia va lctea
y que loa
)'.
telrcoDir
han coEnprobado; de suerte
que parece lo me-
'
,
irrr dccir orrc
Ia ideercosibles
son
quimricas
slo cuan-
".
o r l* ibuv" sin findLmento la idea de la existencia
i
dcctiv, cmo ha.en l@
quo
sucan con lq
piedra
frlo-
f
:
dcctir. cmo ha.en loo
quo
sucan con la piedra frlo-
5.i.
sofal, " csno hran los
que
creycsen
que hay una na-
i,:, c,. de ientauros. fle lo contraio, no rigindonos ms
i;
g."
por la cxiatencia, n9 apartaramos sin.necesidaf del
':;
,,#
por la cxiatencia, n9 apartaramos sin-.nceidad del
."i
lncuate cnent,
quc
no
permrte gr
Ee dtga
qr
er
que
i.i
-LaEh
cn invirno
dc roaai o dc clavelea habla de
1*a
'"
.
-6mcra.
a Fcnos
quc
no cre8
poder
hallarloa en eu
jar'
'
,
.
;n"
cgg sc cartaba dc Albert Magno o de algn otro
Simcra.
a
'
il{n,
cmo
prctcndido
mago.
' : ,
. - CAPI TUL o x x x l
, $
l. Fu-.rJ.as ideas reales son completas cuaDdo re-
prrcntan perfcctamente
lo oricinahe de
que proceden,
s"s,i"
lu vin
&l eepritu,
y
a los tual." se re6rn. LaE
,
E
i&as incompletas,
por
el contraio. rcDrscntan a6lo una
parte
de csts origi;rals,
$
2. Nueetrai idca cimplc! on
todas completas, Las idas de blanco o dc dulce oue !e
refiercn al azcar son completas,
prs
barta
or corres'
pondan
exactamente lag fucrzaa que
Dio ha'pueato crr
at curpo
para proyocar
egtas snsacionc!
Teo.--Cmo veo,
rlos ,llamie
ideas complcta o in .:l
completaa a aquellas idcas
que
vuegtro autor Tavorito IIat
ma adecuadas o inadecuadas; ae las
podra
llamar c-
i
badae o no acabadas. Anteiormcnte
-
den
vo Ia idca
cabada
(iileam
ailequaiom), aquell.a
que
ea
tan
clara
qu
todaa 8ua
Dartes cor[trtuhvas a dlatrnqun claramen-
t. como
podcroe
dccir me concetamcn dc la idea de
",i"t ;;. Foi.l """it"o,-""r-tJ;. ;;;;J-;;d;
;
y
encierre en s Id dcfinici,
o ca los cractrs ncc!n :
"
:1):tj
rioe
y
suficientcs dcl objeto,
prrcde
acr inadecuad o ir- i
acabada si aqucllas notae o
part8
con8titutivas
no
'odat
:
son conocidai de rua marrct claa. As
por
eiernnlo^ el
oro ea un metal
que
reaiate a la copcla o agua ferti
;
ce
. ,.
cs u4a idea clari,
pucs
contienc fa nota Jel oro o au dc-
.
nicin;
pero
no acabada,
porque
la ratualcza dci rjro-
ccso que e rcaliza cn la copela
y la accin del "g"r" fii--
t no no son suficientmente
conocidos. Dc aqu oro
cuando a6lo
p""".*"f
"t* i"" "" ""."4", "".;-J;ir
,t
mo objcto puede
aer capaz de vatias de6niciories iride-
-
mo objcto
puede
aer capaz de vatias definiciones irii:b-
-
fg1{r31,Tt
h."_tl
:1,!::,",
d"
f:.
no se
puedan
.derivar
:
.
unaa de otraE ru aabrsc d altemano cue convlenen a
un mismo objeto;
y
cn atc caso adlo la'experiencia
nos
Jr!.q
esta conveniencia. As, cl oro puedJ
tambin acr
.n;il";;;;i ii,ip i'ii-i
; ffi
;;;;;'#
mos, in contar otra!
{cfilicionea
que
tambin
podcno
imaginar.
_Pero
elo cuando el hcnre
perrctra pio{unda-
mnt en I nturalcza dc la"s cogas,
poque
el metal m
pesado pucde
r,csistir aquc[ar. dos
pnrcbs
de
.los
aperi.
mntadoca, mrnfaa qr
en,l,a gcometra,
en la gue po-
aeemoa dat acabadaa,
guoedc
ota coa,
puet
cn dL Do.
dnoa dcnostfar
que
los cortcr hcchoa eir un cono v n
ddnoa dcnostfar
que
loo cortca hcchoa eir ,ro "* v'co
un cilindro son Gguras iguales, ea decir, elipsea, lo cuil o
se noa
prrcdc
oculta, si bie Io considcramoE,
polquc
cn
c3t
punto poscmos
cosrccptoa adecuado. Pa:ra itl; la
crt
punto p*cmoa
cosrccptoa adecuado. Para itl; la
diir de laa idcc a 6f,,1. v no acabad cs ui
subdiviin de las idca
cha, micrim
quc
la
idc coo-
fuea dc
que
voa hbli, cmlo la
quc
tcncrno! & lo
dulcc, no mcccen en mi opiia cre nobrc.
prcr
ci bin
eperarr Ia frcrza o faculiad por
la cual ca
'produciih
h
: , , i !
i ' :
a' - . . t . : r r . a. i : - N1l : :
l . : " r . ;
" .
,
' l
:
'
NUEVO TTATADO SOBNE EL EFENDIMTENTO HT'MANO 223
imprein s6giblc, no la expregan de un manera ade-
curda, o
pry
Io menos no derrios
gabcr
si la enDrcaan :
oucs si cmorcndiamos en su totalidad el conrciido dc
bta nuegta idc dc lo dulce.
podrfamoe
irzpar si bataba
.
g
ng para
$arnor
grqnta
de toio lo quc
er-priencia noe
ragc aDrocaf cn dlcna Eenaacton.
$
3. Fn.Jeeemos hoa dc las ideae simples a lire
ideas, comphjar,
quc
ec rcfieren a los modos o la sus.
t!i:6. Las idc de.lo modos sor combinacionps arbi-
tratiag d idas
riirplc
que
el cspitu reune sin Densar en
rm dacmrinedo mdclo- o un ejcmplo
9qg
eeia real y
tarativamcntc. Son complcts v
-d"o
lo.
p,r.e
no son
. coplas dc coa, cino arirrctipa
que
el eepiiu sc forma
-
para
acniDr. dor ncdio de ellas. los obictos haio cirtas
-
para
aSnipar,
por
rncdio-de illas,'los objcios bsjo cirtas
Por lo misro. nada lee falla. Pues cada una
.
dc clh rcprGscr
una
combinacin de ideas tal coino cl
... rptu
qucrra
ngurar&ral y p6*
oon csto aqul grado
i
ue.pcrGccon
qrc
c cSpntu
guerra
alcanza;
y
no
pod-
Doa
Fe$tar
qrc.
ol cutndimiento
pueda
Docer
una idea
r- r
-cfecta-
o acbada <ie un tringulo
que.
la de una
r'
.
curd
d trc lado
y
tes nsulos. Eforrc las idcas dcl
.
mr
-cfecta-
o acbada <ie un tringulo
que.
la de una
'
.
surd
d trc lado
y
tes nsulos. Efqu las idcas del
:
p"llgtq, dc la.rcalizici6n de un acto, de la confugia n
,
quc
cl tcIror nos
pone y
de la reflexi6n
genena,
aade la
de ua rpida deciin. sin deiaree impregionar
por
el te-
. mor, ee ]a fcmado la idea dcl vfor
v encenta en
. '
JI ^ ^l ^ l ^ ^. . - L. . - ^^L^ . - - - L- . . - ^ : l - : - ^- *l - . - - - -
llr . ca todo lo
qrc
buxaba: saber. rma ide comleta con-
-.'
fcnc a u irohtad. Oa cosa sucde.con lai ideae d
.',
.
l
pustanctas,
cn h cuales nos rferimos a
algo
que
real-
-
atc distc.
'
Teo.{-as idea dcl trinflo o del valor. tiener su
.
didad.eu la
posibilidad
de las coa tanto cono la idca
'
*d co, Pt*"
p-
lo
guo
se rcfierc a la natualez de la
'-r '
rcdidad.e h
posibilidad
dc las coba tanto cimo la idca
'
i
dd co, Prrc
por
lo
qo
se rcfirc a la natualez de la
r.
.'idrb,
c indifterte i s han fo,rmdo ates o dspu3
..
.
dc h c*pcri<.nci. Dcl miao modo. Ia elaci, e vitud
'
'
d. L cxA cagendlamo loc
nodoc o cs tampoco
arbiha-
J- ^ --:.;-L--- -,,- - -^J-a^ ^^-lJ-^-
':---^
:----
o s rc a la
i.:
:r
'kd
so.
.-'
"iS*
r
rh o ciricho,
puca
!e
podrr.
combina ideas incot
-
dlhblcd csro lo- haccr,
bor
cir:mplo, loa
que. quicren
L..:
'iwntr
un mquina pa
u
perpafuum
mobh, micn-
b
. .'
'.$1.
$
aa pucden invcnfar otras mqui"e buena:
y
ti-
:
--'
:h'
quc
n
ncsfo
mundo o ticncn otro modelo oue la
iih:dcl
inrcrtor,
quc
a su vcz ticne
por
mo&lo fa oo-
lq. dcl inrcrtor,
quc
a su vcz ticne
por
mo&lo Ia oo-
llbili&d
& lar ooas o l idca divin. Y sin embario.
tu qFiD con elgo rurancial. Podcros tbmbl
q.ginql rnodo. impoeiblce.
coro i
.og
rcpeentecmoo
d
erldi.rno
dc I parbla, pen:aado
eir dos
parbo-
qui dichag ideas coincidgr con algo
($
5), sbb,re todo con
las. Daralela
l und a la otra, como hay doe rcta o dos
crcu-loa
paraleloc,
Por consiguientc, una idea,
ya
sca la
de un modo o la dc una cooa suatancial,
pued sc com-
pleta
o irrcompleta, aegrLn
posamos
o no Ia corrcepon-
diente comprensin de las idcas
parciales qrrc integran
la idea coninuesa. v el srqno caacteretico de una idea .
acabada o
qt" tt* haga pisibl la total comprenin de
su objto.
-t
cAPtTLrLO XXXII
DE I.AS TDEAS VERDADERAS Y FALSAS.
Q | . Fr.Ja vcrdad v faloedad e8 coaa
qu
slo con-
e
a
l"e
juicio,
de lo
uc
s aigue
que
cando ee a-
bla de idcas veidaderaa o falaae comprendernoe en elltr
un
juicio
o ula afirrnaqin tcita,,S 3.Se,sup,on ntorc!
'
224
aouello orrc otros design con su correspondiente ran-
-.
bL {por iiemolo. loa uc hablan de la iusticia), o t d-
bn'ion lL oire eoi"te
'realmente
(como
succ& rcmccto
del honbre v no resDccto del embaiazo). o 6nalme,rti con
la eencia dc
que
dpndail las cualidades de las c,o65
;
v en este sentio. li id.E! orrc cenealnnt
nog {orrna-
mos de las sustancia ern ialeas si bajo ellas compcn-
demog
iiertas formas flttncile. Por l dems, !jor
sea llarnar a las idcag lcgtimaa o ilegtimas
que verda-
deras o fa]aas. --i.-V"
e*o
que podrla
cntendes en es sntido
la verdad o faledad de ha idcas;
po
como estai di&
tintaa significaciorrcs no coincidr ni
pueden
sr dwi-
da.s cmodamente a un
cdacepto
comn,
yo peferira
lla-
mar verdaderas o fala a las idchs refirindolas a un
tcita armacin ou enoerrac cn e. omo oor eiemolo
la
posibilidad
del bbicto. En c*e sentido la; id;
p;i-
bki
ge,n
ver&derai, y las impoaibles, falaas.
CAPITULO
XXXIil
DE TJi A8OOACTN DE IDEAS
$
| . Fn-.Jrecurtcmntc rrotamos cn los razon-
mientoe dc las
peronas
dqo iqular. v todo cl mundo
est sujeto. a cllo.
$
2. Y to no
po{irt
iicaqn:tc de
I
I .
t
- NUEd TRATADo soBRE
Fr
I
ENTENDtii,rnmo uutr.lto 2?5
H
;{
;-f
.9
.i
tSrOugda{ o amor
propio, pr.rcs muchas veE praonas
.
dotadag dc un bueD corazoD aon crpablE d 3te dnc-
to. Tamooco bast apelar
paa gu
explicacin a la educa-
. ci o a loe
prcjuicis.
$
4. Es me bin una eapecie de
hcua,
y
estaarnos locoe ei obr*mos siernprc as.
$
5.
Este dciecto
pocrc
dc una relacin no natural de las
. idea
que
trac ou origen Cel aza o dpl hbito.
$
6. Lae
iaclinciores
y los intcreses infuyen tambin. Ciertas
hrcllas dl cuso frccrentc dc los esprituE animalee se
conviertcn cn cminoa frecuentados;- crando epetimos
'
ua ccin crcontramo8 eetas
huellas
desde ef
princi-
pio.
$
7. Dc aqu
provienen las simpataa o antipataa,
qu
no aoen con noaotroa. Lln nro come dmasrada
nid
v
l" hce
.dao, y
luego, cuando
ya
es ur hombre
hccho, no
prrcde
oir la
palabra
miel sin lanzar un euepi-
ro.
S
0.
Lr nioa ron muy acceaibles a stas impresiones,
y
Gr
prcilo
tcncrlo en cuenta.
$
9. Esta aociacin ire-
sula
d hs. ideas ejerce una
gran,
influencia,en todae
uetra *cioncs
y paaiorrcs
natuales
y
morales.
$
10.
Lar tinieblae deepicrran en los.nios la idea de loa es-
pcctros, a carea
-d"
lo cucntos
que-
han odo.
$
| l. No
i-""ar* en u hsrrbre
a
quien'odiamos
ein
nsat en
:
i:l nal
que
pos
ha h.cho o
qri puede hacernos.
$
12. E"i-
!qgE_ la
alcoba cn
qr hmo6 vrato morrr a un amrgo.
$
12. Una madrc
qrre;ha perdido
a un hijo
querido pier-de
lcrDas vccs con l toda su alccra. hasta oue el tier-
.
p;
borra la imprein & csta ide. lo
que
alsunas vcci
o c conicrc,
$
14. Un hornbre curad radimente de
Ia ahia
poq
-?a
operacidn extremadamente dolorosa se
rcconooi obligado durante toda eu da al
que
le hizo es-
ta
operacin,
pero
ao
poda
soDortar au oresencia- I 15-
Algo6 odi los libr toda !u da a cairaa de lou ri"l*
.
tos
qu
rocibieron
en
Is cscuclae. El
qu
ha alcarza-
,
do en algunr ocasincirto arindiente sobre otro le con-
crva eicrnpre.
$
16. Hubo un hombre gue
aprendi
a
bai.
br
pcrfectamcnte. pro qu
o
poda
hacerlo cuan no
habh en la habiiacin
n cofri: eernciante al
quc
va
'
co
h
que
aprendi a
bilat,
S
17. Este misma rclcin no
ntural
Ia encontram en los hbitog intelectrales. Re-
llrcioamoe l materia con el eer, eomo si cn ello no hu-
biera,ada
iunatgal.
$,18.
Nuestrae opinicres estn con.
glcoBedE
con el
partldo
o rccta a
qu prtcnecemos
n
orcloBeftE con er
parufo
o rccta a
qu prtcnecemos
n
la filoaofa, en la religirr y
en la politica.
* ]eg
-Esa
obcvcin ee.imp"rt"rtp y de
mi cpnfo-
226
G, V. LEIBNIZ
eieniplos. M. Descates tuvo n au
iuventud
un amigo
muv'querido orrc
era bizco,
y
durante toda su da no
oudo onecirE de cierta inclinacin
por
aquellos
quc
t'
nan cste &fecto. M. Hobbcs, otro
gtan
6lsofo, no po-
dla, cuentan,
peamanccer
en un lugar occuro sin sntir
atormentado su espritu
por la imagen de loo eapectros,
aunque no crca en ellos, consgrvando osta impreain dc
los iuentos
que
h haban contdo en
gu
nicz. Muchas
pr8onas instiudas
y. de muy bren entido, y,
9r
est,n
muv Dor enclma d laa auplatrcloDe.
no
podtan
lc3ot.
o.tl'" hdcei el nmero tice cn la meaa, crcyendo
qlc
uno ha de morir dentro dcl ao. Hubo un
gentilhombre
gue habicdo rccibido en su-infancia un
pinchazo de un
alfiler mal
prendido.
no Doda iams
ver un alfiler mal
prendido
si eEtar a
punto
de dcrnayarse. Un
primcr
mi-
ni"tto
q.r"
ostentaba-en !a Corte de su 8or el nqnbc
dc Priidcnte. se sinti ofcndido
po
el ttulo dcl librro
de Octavio Pizani. llamado rrl-icuro,
(l),
e hizo cribir
contra at libro-
porque
el autor.-al hablar dc loe frn-
cionaios iudicialei,
que
crca suprfluos, heba'enumc-
ado tambii a los
preeidentes, y
*q,r" ctc vocablo, cn
la
perona
dc cstc miniatro, signi6caba otra cosa, re ha-
bi identicdo dc tal modo.
qu
E snta herido cn cta
palabra.
Y uno dc loe casos ms ordinarios dc la aoci-
ciorcs no naturales. caoacca d encaar. es el dc la
pa-
Iabrac d las cosaE. auri crando hai equvoco.
Para cfu-
rende! neior la frente de -t-' relain no natural dc la
ideas, e8
prcciao
considerr lo
que ya
he obeevado an-
teriormentt fcap.
Xl,
S l) l hablar de los azonamicn-
tos d lar btiir r
quJcl'hombre,
tanto como la bcsti,
crt sujeto a unir
por
su mcmoria y por Eu imaginscip
lo oue ha imorceioado a un micmo ticmpo sus DrceD-
cionc v sus ciDericncias, En cdo coneietc iodo el iaroni-
minto de lag bcrtir, ei asf
podcrno
llamarlc,
y
alguD.r
vcces los de loe hombrcs- en cuanto on azoramiento
{nnrigc
y.no rc rigen n:&
qT
por
los sntidos
y.or lor
cmplo8, an lrmDr tr tG da la mama lazon, I colno
fccucntcmDtc l razoncs no3 son dsconocidas, cr
pc-
ciso tcn. en qrrcnta lor ejemploe en la mcdida
qrrc ro
trecucntcl,
pt!
ntottftE
la Gtpcraza o la rmll'cct
dc otr
pcrcepcidn,
Erc
con clla et odinaiamcnro -
gada,
es obc todo orando. trata dc
ps?.
(t),
Plt f
(Oatslo),
ttba@qltq
tiAlto, rEtoE d61
Lvcutgga .6t L?pa
X'{n'lfom {th|Ala.
J
j
'
cia v
la repeticin de vaia irnpcsionE mediocres
po-
dli hacc i la lalga, sucede
que
egta vehemencia
grba
cn la fautala una irngen tan
piofunda y viva como una
,
larga. experiencia- De aqu
provierrc que
alguna impresin
torturt
pco
vrolnta une eD nucatra rfnglnacron
y
en
nueetra merngria doo ideas
qu
s enc.ontraron all
juntas
cn &qlci mornrtto tan frrrtc
y
duraderamente,
y
nos con-
Xere la misna iaclinacion a licarlas v a esDeralas la una
'
tras la otra, como si una laa cosirmbri hubiera con-
'
fimadc la concxi 'n a encontramos aou el miemo efc-
'
to de l'a aggciacin, aurque no
cricontrcnoe Ia
misma
ra-
zn. La auiori&d, cl ectariemo, la coqtumbre.
producen
hmbit
d miano efccto
quc
la oxperiencla
y
\i az+,
y
:
,
no ce fcil librase d cst;s inclinlciones. Pero no sri
difci!
prccavcrse del errol en los
juicioa
ei lga horbcf
ee oliiasen seriam<tte la investicacin dc la verdad o
pr"o"dic*n con modo cuando rc_onacn gue lce cs im-
:
'
ilo.tatc
dcontala.
NUEVO TRTAro SOFRE
:'
ENTENDIMENTb
HJMANo
2A
cavers. Pero como la vehemencia de una impresin muy
fuertc hace mrrchas vcs tanto efcto corno la feuen-
. . :
G.
236
:
I
io dc Benedictinos de Werden, cn Westfalia, y traslada-
do a Succia, donde s le conserva con tato celo como el
oicinal de las Pandcctas en Florcncia, aunque sta v'
sii hava sido hecha
para los godos orientales
y
n ur
dialecto muy alejado del
germnico..escandinavo
;
pcro
es
porqu
6'e cre con alSuna
probablldad
que lo8-godoE
del Ponto Euxino rocedan
originiament
de la Eacan-
dinavia. o oor lo menot del mar Bltico' Ahora bien; la
lenqua o l dialecto tlc eetos antiguos
godos es muy
difeirente del oemnico modemo armque haya un miamo
fondo idiomiico.
El antiguo
galo era in ms
Ciferente,
a iuzqar
por
la lenqua me
pima
al verdadero
galo'
"i. .i l. d.l
pas
di Gals, de Cornualles,
v
el baio bre-
tn :
peo
el iilands difrec an ms
v
nqs derubre
laa
huclls de un lenguaje britnico,
galo y germnico arr
ms anguo.
'Sin
embargo, estas lenguas vi.rn tdas
'1.'
una fuente comn
y puedcn
sc conEidcradas
como al-
tcraciones
de ,rna tilii-" lengua
que podramos llamar
cltica. Tambin
loa altisuos llamaban
ccltas tanto a los
qrmanos
como a los
galos, y
remontndonos
ms
para
Inconta
los orgenes
-tanto
del celta como del latn
y
del crieco.
que
tienen muchas aces comunea con aa
1"""i"" ?-ia"i"as
o clticas, se
puede conjeturar
que
eetJ
proene
dcl oricen comn de todos estos
puebloc
descendientes de loe escitac. llegados del Mar Negro,
y
ou Dasaron el Danubio
y
el Vtul, una dc cuyas ra-
mas
'Da"ara
a Grecia v
l otra ocupaa la Germania
y
la" Clia" :
lo
que
es conscurcia d la hiptesia
que
ha-
ce
procedcr
a los cuopcos dcl Aaia. El Srmata
(supo-
niendo
que
ste ea ef eEclavdn)
procede, por lo menos
en su mitad, de un origen
gemnico o comn con el
gr-
mnico.
Algp semejante p.to.. "n el lenggaje 6ng,
oue ee el de loe.ms hntiguos etcandinavot,
ants
qu lo
rrcbloe cemnicoe.
es dci, loe dans3, succos
y
noru-
oo". o"l,-p"*tt
Ia
parte
mejc
y
ms
pr6xima al mar,
y
i-l l"nouie de los-fineees o del noioeste & nuestro con-
tinent. oue es an el de loe laporcs, ae extiende deede
el ocano semnico.
o nor,rego ms bien' hasta el Mar
Coio
(a.roue
interumpido
por
los
pueblos esclavons,
ou.'"" bon metido a manera de cua ente ellos),
y tienc
til".i .oo el hncaro, oricinrio de loa
pases que
an
estn en
pate
baiJloa moecovitas. Pero l lenguaje tr-
taro,
que
ha invadido el nordeste de Asia, con us vada-
cione- Darece
haber aido el dc loa hunoc
y
cumanos'
"omo lo cs dc log Usbcs o turco!, de loo calumcoa
y
dc
?
!
I
MJEVO TRATADO
SODRE
EL **"*.O
HUMANO
237
dmtof ;;;;=d
; taa"**'"
" conpil4o
tnt,r nbc et
,,sltea
setl
"i ;t'ti"o""r"
otgln'
(opuscules t lrsgDents
ln'tlts
(16
Lelbulz'
crt, Iqld Cort!t.
PsA rS3,
p r5l )
;.:
r)._,
I
L '
l
E
T1
rl
! '
i .
i '
4.
':
,'
\
I
.
' |
; . ,
!i
t-

&. .
{ , '
&
a4
1i,
f
t-\
#],.
i . , ,
11
h .
a-
I
! , -
,
L _ \
- .
i:',
I
alemn sicnificas
probar
enlos libr<
ilto
9n
el lenguaje
ioa, y
quichen
oecDuea oe arcutt
Se }ama tam5in
hicrva, va,
alemn, que
juicio
del grano,
tamente
y
de
repecto d
ear
por primitiva,
dad dc lrscar en
del & lag.ranas, I
decir lo
loe antiguos
tntados con
ui moviniierrto
tra. Eeto sucd
en
(fluet
(Rhenus,
R
'rudir),
Radt
fcil de tadr
hojas de loo
mal que
rasa,
<
ften
(extender
d
es alcanzar; qr:
g
oue alfv Da
e
lat-ilau"f,
,
qw
figc, rche,
o carrcra eq din
coa o
firaona
i
*jl'ftY*Tfl
tinos. En eEDa
o priircipalcl
;
l
po
cono laa m{
haa lccho para
En gu? mucnaE
bin
sncotsamqr
rirs
(ruptura),
con
d
gnry
in,+t,
,
cio, ac. Aho bi
()
Xrg!lo.
' 239,
ralmete un
moviminto
violcnto, la L aicnifica un mo-
mie4to ma dulce. Tambin vcmoa
qu
la nios
y
otras
'
prsonas, para quicnee
la R ea dqrsiado dura
i
dific;l
dc
pronuncia,
la suetituyen
pr
la L. como cuando di-
ocn : mon lolent
ple (mi
revcrend
pedre),
Ete mo-
vimiento dulcc aparece en leben
(vivir),
locn
(confortr,
. hacr vivir) lneZ
(lenis),
lentus'(lcnio), ftebJn
(amqr),
lauflen
(rcebalar
rpidamente com cl agua
qrre
.ootei,
labl
(rccbalsr,
Iabit]ur uncta oailk abietf. Ieen fporrc,
.
uavehentc), de donde viene liegen
(eetar
ccadof lare
o laue
(un
lccLo, como un lecho dc
picdas).
lau-ttin
(picdra
*,".pu",
pilarpe),
Jego,
.rch.
le, rocojo lo.quc
8 na
(rcIado
eaFracldo uo contano d DoEerl. v tambln
. yo
leo.
v
por
ltimo. entre los
cric!o;. vo'L;blo. lau
(hqia,
ca fcil de mvcr, al cual-se rlfiircn tambin lap,
Ii?, lenftca), luo, I<o (coluo),
loien
(en
baio
gajn).
di-
olrrcrac, fundirg como la nieve), de donde [.eine, ro de
Hannover,
qrrc
baiando de lag comarcas montaoraa, crc-
o,g nota\lqn91te, por la fusin de laa
Ticves.
Sin hbl
t
,
& otr i6ni-dad
-de
roqrbres que prueban que
hay algo
:: atural
en cl oricen de lac
pallb,as
orc dcnots u-na re-
lacin entc la cosas
y
los nidos
y
movimientoe de loe
' i
r t f
l.:
lacin entc la cosas
y
los sonidos
v movimientoe de lo
, rg:nos dc la vo; y p9r
esto es,pbr lo.que la lara
,l-,
. uttlda a Ottoa ornbca, forma el drmrnutlvo cntr los la-
tinoa, loo ecrnilatinoa- y
loe alto-alcrnan:es. Sin embargo,
no vaylmoa a
pretende|
encontra sta razn cn todoe IoE
cisos;
ptrca
el len,
el
li-lrr, el lobo no tienen nad dc
dulce,-Pcro eto
piedc
obcdecer a un accidcnte. orrc ea
la vclocidd
(lqnil
t
y
la lnce temibleg,y qrrc'obli-
g
a corrcr, como al
qu
vrE a alguno d atr anr-
;nalee
gdt!c
los dcn. laul
(
hui<t |), adcm,s dc
qu,
cn rtud d muchoc accidentc v cambioE, la mavor a-
t9 & Ias palabree cata crtraor&nariamenqe altadas y
-
di*antcs & eu pronunciecidn y
dc eu rignificacin orig-
Fn .-IJ ciemplo noo lo ha conorcnder rrcior.
Teo,-Vd
aql uno bccn cl v o,rc .rr.i.rr" "o
d oEoe muchoe. L
palab'a
ocI
(oio) y
-eu!
a6ncs noe
pucde
rcrvir. Pqra
hacrlo vc cominsa dordc ma lc-
ior.
,{
{prirncra
lar), cguida dc ri pcquea
arpiracin,
hq* qh, y cono- cco cr un cmillntdc aire quc
hacc un
rudo bastatc
cLaro co u comicnzo
y
lucgo rc deevanc-
cc, cte ruido s'g"ift , aturahncntc; un
pcquo
sopto.
pt Jcacn, cuiudo I
y
H no on riuv-frrcitco.-De
qu tlr,fu origen o,
ae\ ata, augh, hlcre, alicnto,
*
i H
"' i l
j
240
rttoc
,
dthem, odem
(alemn).
Pero como el agua
es un
fido
tambin
y
hace ruido, ha sucedido
(a
lo que parece)
oue ah. hecho ms fuerte
por
la reduplicacin, es decir,
ho " hh", ha sido tomado
por el agua. Lol teutones
y
otos celtas. oara denotar meior el movimiento,
han ant-
puesto
su 17 a la una
y
a la otra
palabra;
Por
ato,
-uehen.
aind. viento. denotan el movimient del aire,
y
woten, oadum, uater, el movimiento dol agua o pn
-cl
aqua. Mas
paa
volver a ho,
parec
rer
(como
fa
hc
dlcho) una apcie de raz
quc
aigniGca agua. I-os irlan-
deees,
que
conarvan algo del antiguo tcutoniqi'ro cscan-
dinavo. han dieminudo
!a appiacin
diciendo dc,' otroE
que
dicen ken
(enterdicndo-
Aix, Aquas
grani) la han
aumentado. com hacan tambin los latino en su agua'
v los alemanes en ciertoa sitioa.
qtrc
dicen ach en las com-
oosiciones
para
sicnifrca el agua, como cuando clurrt-
Lch signidca "c,ri tt"ca, Beroch el agra dc lo c-
toreg. \Y en lucir dc Wiset o Weser se erca Witcruha
en los antieuoE ttuloe,
y
Wburoch entre
loe antiguos ha'
bitantec, d donde los latinos hicieron l/isurgis, como dc
l-let, Ilerach. hicieron l/orgus. De aquo, aigues, atxte, la
franceges hicieron eau,
gue pronuncian oo,
y
no
queda
ya
mu.del origen., 14 utr.re. Auge entre los
gcrmanor ce
hoy un lugar,qrrc el l8ua lnunda trecuntemente,
-prqPro
para pastoE,
,ocut
ir''rguuE,
patcutts;, pro rnae
Partcular.
mente srsmhca un lal&, como en l nombrc dl monaa-
terio de Reichen au
(
Auca does,)
y
otros muchos' Y esto
debi zuceder en
muchos
pueblos
teutnicos
v
clticos,
pues de a.qu,
procede. qrrc-
todo. lo
gue
est aielado en
una 6pcre de
planrcr
t\aya trdo denomrnado du8'e o
oope. culu, Asf ee como sc
ama
a las manchas de acci-
te iobrc el agua ntre los alenaca,
y
entre los egpaolcs
ojo ce
un
agujero. Pero Auge, ooge, ocu/us, occhio, etc:,
ha eido aplicado mt
partiiulamente
al ojo
por
antoro-
masia,
que
constituye.eae asgicro aielado
y
llamatiyo cn
qu s.slga l ccadnamnto
quq aaab9 de hacer
i
y pa"
rc aer
qu
I.o|rpa
y
cl o9q d lo8
gngQE
vrene d la
miama frrcnte. Qe o Oelonil
p
un iela de loa scplontrio-
rr.qlca,
y
dc eeta
nal ly
alguna huella en
el
hcb'rco. Moncicur Boclrart
(l)..
cro
que
loe
fenicias
, /
NUEVO TRATADO SOBRE
gL
ENTENDM|ENTO TI,IUAIiO 24I
Tno.-[i
suc
la emoloir cxtra a vcccg ridcu-
h dc C,oropir Bccsnnus
(
|
),
sabio
mdi. del cislo XVl.
* ha hecho
provcrbialq-
oor rn ouc no er ir"., .L.-
,
ocrrdo pqttcider qu 18 idleua gomini.a, qu"
l [ama-
b cfrrrbti,a, tiaoc ttos o m caracteca de lencua
Di-
raitiva
quc
cl aimo hebeo. Yo rccrcrdo
qlrc
el-difnto
M. Ciauhrcrgiu (2),
crcclcntc fi.Isofo,
public
un
pe-
qrro
cncyo robre cI orie de la lcncua-
cermnica ue
qrro
cncyo robre cI orie de la lcncua-
cermnica ue
'
tu he lauda l
nd
dc Io
quc
l
romai
go6re
c*e.eur., Yo, mbno he aportado .!er1ir id9*
q este
()
Dooa[u! C.oplr o Joan c
{VsD.
Ooof,), tl&1512,
D(co Das co-
odlo
po
sE g1sto po
I bot ltrs y
te lgus.
prsdalfs
q6
t6 l@-
8r
d6 d fu l flsmdco. P . J.
0)
CrcuhS, olebrs otgstlo, nsoldo
or
golltgc
6 t@, muerto e
,f. De aoutb' E^rtu .t @rpo?is hr.o i 6(,.iphm,
Lgtc.
yotus
t
qtt!_.1656,
Ointoaod.b. Inltaa p';ilosopj
'rltr Dt bitatlo c4rrrafuno, t6f'l,
Eu obt. ooDplgls 6dlt6ds
gtr
Dstordsm e 1611,
'
,: ruitor; dcrn de hbc,r dcitado al-&futo M, Gerar-
f
:,.
i1,i, i-
;i'
.
242
. c;
v. LEBNZ
dug Meierus
(J),.t logo de Berna' a trabajar en
eate
aEunto. como
lo hizo, aunque
la muetc le intenumpi.
Epero,
sin ernbargo,
qrrc el pblico sc apro'vechar al'
qn
da tanto dc estoa trabajos como de lo d estc mis'
o cnero
de M. Schilter,
iurisconsulto
clcbe dc Strag-
burc"o-
pero que
acaba de morir tambicn.
Por
lo mcnoa et
eegr qrrc li lengua
y.las antigiicdades
tcutrica en-
tan n
la lrlayor
part de. Iaa tnvahgaclont,d
rlo
on-
cen8,
c@tumbr3
y
antrgildadE euroIrcao.
r celcD lra
ue alqunos
hombrcs sabic hicicsn otro tato en lar
i"g;';J""",
vtllcana, eslavnica,
frnesa, turca,
per-
sa, armeriia,
georgiana, Gtc.,
para dacublr m.ror
la ar-
mona
que serra
pa.rticularment,' como acabo
de d'
cir.
pr
eaclarcer
el
oigo de las nacionE.
-
'S'2.
fu-.-zu di"igito.."
importantc
;,
pero al
pc-
sente
ya es timpo_ de dgrar lq
parte matnal.cl
FJ
pan'
brae v Daaar
a la tormal, a dcrr, a la Elgnrhoacron'
qre
." .oior a la.s divna!
lcrguae' Aho:a
b-ign; rnc colce-
deis ante todo
que cuando
rn
-hombl
hapI.a co ofo'
lo oue
qiee
comunica
por
medio de la palabr 8oD lul
ida. rr'res
las
palabrag'no puedcn
ser aplicadas a coaal
que
l iro c-onoc.
Y hata
que un hombrc no tenga idcag
pronias
no
podr
supoue
que
son contorms a las Gual-
.d"" d"
l"i
coos a lar onccpciorrcs
de otro-.
Tso.-Sin
'c4bargo,
ea lo
9It9
cT
muy trcrcntc'
mente ae
petndc
xpreaa
ma blen lo
qu orIoa
pen-
ran
que l
qre pienaa el que babla,. como ucede sobre
todo con
los laicos, cuya tc s- rmplicrta'. 5ln cmbalgo'
conced
qu
siempre 8
gnticnde hablar de algo
gcncral
por sordo'y
vaco
-dc
intcligFcia
quc sea el
penaamicnro'
v
por
Io mcnoa
ie tin cudado
dG colocar
laE
PalaDta3
ei.n l" .oetumbr.e
de.los dccrr1,
-conlentndos
corr
crcr
orie oodramoe aprendc
5u lendo crando fuera ncoec-
t-i;, ;
pn
", Jg'.m."
voees no- !(>'no ma
qrrc loe
fru-
cheman de loe
pcneamicntc o los
portadors dS la
P?-
labra aicna, cqno lo ra una carta,
y eEto muchas ma
veces de lo
quc
s
picnra.
'--S-l--
FrLl-tert3is
razn de aadi
quc e entindc
eiemprc algura cosa
dc.
gerrcral, por, idiota
quc tca' Un
nio orrc o ha cntrdrdo
por
a
palaba oro mat
qu uD
colo marillo
brillantc, da el nombre dc oro a ertc miso
(r)
t(ele
(Gersd), Bt 16{&r. C('wa'^drr''
looica. dToaine' Larb
.dr[:|rt tel ili/din4e e/ttarti,e tsstt.-iD atblil@6 sc.cDa 6t 6rtbb
!6. E rscrlia u! Oott'{'||
Lllrgvt. e@trlcoe. lr aa l obt iL
qua
rE r$orr. r. r.
:
NUEVO TRATN)O SOBRE EL ENTENDMIENTO HUVTANO 243
color vigto
en la iola de un
pavo
;
otroe aadirn au
cran
peeaiez,
la fusbilidad, la maleabilidad,
To.-Ae lo con6eso
;
pro
col fecuencia la idea
que
sc tiene del objeto de
que
ee habla es an ma
ce-
neral
que
la de ete nio,
y
no dudo
que
un cieco no
pe-
da habia acrtadamnt de los coloree
y
har un-dis-
curao en loor de la luz,
que
no conoce.
prcue
ha apren-
dido culcs ao eus efcts y las circunaihncia"
en
q-u
se
produce.
$
4. Fn-.-{o
cue
hacs not ea muv cicrto. Sucede
muchai vecee
quc
los hombrs aplican ms sua onlra-
mientos,a Iaa palabras que
a lae
-cosas,
y
como Lernos
aprrrddo
.ta
mayor pat-de
estas palabras
antg d co-
n9cT tasr rdca8
qu
slgnican, hay no
.Eolane^nt
nios,
alno nomDrea necbosr
que
hblan como loroa. sln cmbar-
go, Ioe hombres
pretelden
de orilinario dar a enten&r
sua
pengamiartos, y
adem8 atribuycn a las
palabras
una
secreta relaci con laa ideas de otroa
v con ls cosas mis-
naa. Pues si loe ;onidos fuesn atribuidos a oira ide" oo.
aquel con
quien
hqblamoB, hablaamos
dos idiomas.'Es
verdad qr.rc
no nos detenemog demasiado
a examinar cui-
les so ias ideag de log derns,
y
suponemoe
que
las nues-
tra son las miarnas que
lag
pional
ineEuda! de nueatro
pa, ae go.mo el vulgo
atribuyen a las palabrae.
$
.
t sto sucd me
particularment
con rspecto
a las ideas
aimples y
a los modoe
;
pero
en cuanto L las sueancias,
'sc
cre grrc
expresan ante todo la realidad de las co-
5aa.
/
I
.
Tso.-I-as eqstanciar y
loe modoe eetn igualmente re-
' presentadoo por
las ideas y
las csas, tanto c;mo las ideas
n rmo y
otro caso, aon significadas por
las
palabras
;
as,
pus, yo
no vco
aqu otra difcrencia sino
lrrc
las idas
de las cmas sustarrcilr
y
de lag cualidadee
smibleg son
mrig fijas. For lo dem, sucde alcunas vcea oue nuE-
trae idcaa y peneamientoo
son la mteia de nutroe dis-
css,y conatituyen
{a
cosa misma que se quiere
signifi-
clr,
y
la8 octonea relnvas entran rna de lo oue ee cee
en el concepto de Ia coear. Algunas veceg tairlbin ha-
blaros
de las palabras
tomadag
materialmente, sin
que
cn&a3 8f puda
sustituir la pal-abra por
su signiGcao,
o
Por
Ia *IOn a lat daa. o a lar coaaE
:
lo
quc
Ercde
o solnnte
qdo
hablamos
como
cramiicoe. sino
tanbin cuado haotrpe las vcs de ditionaio,
ando
la explicacin dc la
palabra.
214
CAPITULO III
DE LOS TRIdNOS GENER^LE5
I | . FL,-Aunqtrc no exiatcn m
qr
cogas iadivi'
dralee. la mavor Darte
de las
palabras
o
dejal de scr
trmino
generales.
,porquo
c3 impoeiblc-'($
a
p*
"ni"
cosa
partrcula pucda
tcnr rn nomDe
ltalucual
y
orl-
tinto,-adems d
quc
hara falt rna mcrnoria
podigiosa
paa
ellc, al lado dc la cral la de algrmor
gorrrqlea qtrc
iodan llamar a todoe aus soldados
pq
ue nombres no
era nada. l coea llcraria al infinito si cada bestia, cada
planta
,-haeta
cada hoja dc planta, cada
grano, y.
po
]-
timo cada
qrano
de ena
qu
tuvrarnos ncdad dG
nombrar. dibiera teer cu notnbrc.

Y cmo nomba l
oates de lac coEas aensiblmc'ntc unilorme, comq d agra
el hieno?
(S
3). Adcr dc
qre
eos norrrblor
'pcticu-
laree seran intile",
porque
el hn principal dcl lcegu.ic
cs excita cn el espritu del
que
me esctrcha
un ida rc-
mciant a la ma. Aa,
pues,
baeta con la cerrrcjanz
quc
imilican
loa tminoe
(5
4),
y lae palabr pcticuhrca
no aerviran
paa
cxtende nuestroe conocimicnto!, ni
paa
hacer iuzqai del
porvcnir
nor el
pagado,
o de u indi-
du"
pt
tro
($
5). Si crnbarso, co-o mrcHa vccc tc'
ncms ncesid;d de'haccr morcin dc ciertoa
individuoc,
paticularmentc
de nrcsa crpiie, nos srvimoa de nom-
bres
propios,
con log cualee dcicnamos
tambin los
pa.
ees, Iag lhg, laa montaer-
y
otraa referenciaa de luga-
rcs. Y loe <maquionesD
(l)
dan rombres
propior
a cut
caballoc, eomo Aleiando an tBrrcfalor,, a fin de
podcr
distinguir a tal o crl caballo
perticular
cuando eat leioa
de su-vigts.
Tgo.-Esa obewacioc on brrca,
y
ente Ga!
la.s hv oue conviencn coD L3
qu6
acabo de haccr. Pcro
he dc
-adir,
conforme a lo
qre yo
he obsrvado,
qrc lor
nombres DroDios han sido oriciDaimcnte apcltivoc, o
dcci,
ce;erabs,
on
gu
origen, ioro Bruto,
Cr, Augur-
to. Cit6n. Letulo. Pii6n. Gccrn. Elba, Rin, Ru,
Bucfalc, Alpcr, Pirirreor,
puer
ee eabe
qrrc
gl
einr
qg-
to hvo crtc nombT Do?
!l pcnt e*upldcz
;
a&G
rve-
r era cl dnbe dc itn io irdo
po
in-cisi,B dal
vicn-
te dc su mrdrc;
que
Augueto
cra
u; nombre & rm.
(l)
Tratant63 s cabUor.
(X.
T.)
-
NI.JEVO T TADO SOBR EL
-ENTENDTMENIO
}IUMANO 245
cin : oue Capitn es cabcza
grresa,
como tambin Buc-
falo;
drc
Litulo. Pisn
y
Cicn fueon nombres da-
dos al oincioio a lci
que
cultivaban
particuliamente
cicr-
tar ch;er de linmb. Ya hc dicho lo
qrrc
signfrcan los
nombcs dc css ro8 Rin. Rhur. line Ocker. Y ee aa'
bido
qrrc
todoe los o se llaman Elb en Egcannaa.
Por ltimo. Alpe son montaas cubierta de nieve
(dc
dlum blaoco).
y
Btenncr o Pirineos
gienifican
un
gan
altura,
prc
in
quera
deci alto o
jefe
(corno
Beno)
en cc.lta, como tarnbin brrncft entc
los bajo aajonce es
cultrra v hav un Benner entre Alcmania e ltalia, comc
hav unoi Piiico entrc Francia
y
Espaa. AE, me atr-
va a dcci
quc
'cari
todas lag
palabraa fueron origirm-
rirmcnt trninc
gcnerales, porqu
muy rflra v:z suce-
d
quc
sc invicrta rn nombre expreao sin rau
para
desirntar a u dcterminado individu. Se
pucde por
con-
inle*e decir
qrrc
los nombes de los individuos cran
nmbres-dc cepeie-que ie aplicaban
por
ercclcncia o
por
.
otia razn cada rndrvrduo. como el thmbr
(cabza
qoda
a aorel de todo el
pueblo que
tcrra la cabeza
ca&
'o
que
cra cl mi caliGcdo de todog los ca-
bczot conocidos. Del mismo modo ec da loa nombcc
de loc
gncros
a
las eryeciee; es dccir,,que noa contn-
tamoa con un terruno maa
gnal
o mas vago
para
qc'
ima epecies mg
pqrticulares.
cuando no noa cuida-
mo6 d l; difercnciar. Como
por
ejcrnplo noa contenta-
mos co cl nombrc c!rcal
de <absintoD aunqrrc hava tan-
tu cepeciea
quc on de los Bauhin
(l)
ha lLnado un li
bro cor clla.
.
3.6.
Tno.-Vucstras obrervacios
sobrc los iombres
propioe
mc parccn
muy,xrctas;
PGro
cePccto de lot
drbca aDcratrvo3 o dc loa teririrloE cetrcralc8 convn-
&is, in iluds,.cn
que
lar
palabraa
ae hacen
generales
cuando son aienoe de idas gcnerales, y
lar ideas eon gc-
DGralGE CUandO DOr abStrACClOn ae Eepara de e|laa el tlm-
po,
cl lugor o .tq"ig otr.a circunnci!,
cue nuede
&-
lcrunarlag a tal o cual errltcncra
partlculal.
.To.-No dicrcoo vo dc ectc- uso de la abstraccio-
nce : ueio cg ms bn iubicrdo de ls esDccis a los c-
Dcos'quc de loa individuoe a las epcciei., Porqu
(au-
qw
elto
pratca paractoJa,
Bo8 8 rupo6rblc tcnr cono-
(r)
Js Bht!, c6lbr6 Dturalbt Blo, ddloalo sobre todo l 6ttt-
Bo do la boildcs. L
pb
a la
qe
qul so haco sldq se tlt[l4: De
plan
rs bslnh; hobsribur. Ely otro Bshln, lermr,ho del
procdet, t ebl
Dtrallsl.
1
ii,
!j1
!
;,.
I
: .
i
. : . . . , j . . , .
cimiento de lo individuos
y
enctrtrar el medio de de-
terminar exactament la individualidad de alsuna cosa, a
menos de conecrvarla en sta eu individualidd,
puea
to-
das las circunstanctas
pucdcn
repoducire: la di{cn n-
cias ms
pequcas
aon
para
nosotros inroEiblcs; el lu-
gar y
el timio, leoa dc determinar
por
s mismo, ticDn
rrccesidad de ser determinadoc
por
las coaas ouc contie-
nen. Lo
que
hay ms corsiderable en esto es
-qtrc
Ia in-
dividualidad enciena el infrnito. v slo el oue ea caDaz
dc comprende el infinito orrede iener conimiento del
principio
de indidrcin de tal o tal cosa
;
esto
procde
de la influerrcia lcntcndida sanamente) de todas las cosas
del universo,tnai "obre otra, Es verad oue esto no s-
ra as si eiieti!n los,tomoe de Demcritb
;
pro
enton-
ccs tampoco habla di{erencia entre dog individuoe di-
feentes de la misra figura
y
del miemo tamao.
$
7. Fn-.-Vemos, sin embargo, que laa ideas
quc
]os nios se forman de las Dersonag con oenes conver-
san
(para
detetrcrnos en este eiemplo) son semciantci a
las rsona" mignae v no son "i-no
pa.culares.
Gr.idcat
quatienen
de su nodiiza
v
de su madr estrn muy desta-
cadas en eu espritu, v
los nombres de ama o de
'.am
de
que
se sirven los nic s refieren nicamente a etar
pBonaa.
Cuando despus el tiempo les hacc obaerva
que
har' otros muchos
-sres
ot" "a
-patoat
a su Dadre o
"r, -"d.", forman una idea'en la cual ven ellos'que to-
dos esos ses
particularca particioan
isualmente v le dan
como lg dcms el nombr dc mbr;
(S
8). Poi la mia-
ma va adquier-n nombres
v nocionee ms ceneales :
por
ejemplo, l nu"v" idca dJ animal no ee frma
por
di-
cin, cino solamentc separando la 6cura o laa
propiedadg
oarticulaes dcl hombi v deiando
-un
cueroi acmnaa-
do de vida- de sentimienio o-enaacih v de *ovimiento
esoontneo.
-
Teo.-Muv bicn :
pero
cso no explica lo oue vo aca-
bo de decir, .ro co-o el nio va
pi
abstracci dc la
obsvacin de la ide de hombrc a.'la de la idea del ani-
mal, ha partido de la idea me espcFca
quc
obarvaba
n Eu madr o en
gu padf
v cn tantas otraa Dersonaa
para
lle
sar a la de la na-ralc humana. Prci
para
iuica
ou no tena idea rcciga,del individo baslta coiroiiie-
ra.
q,r"
,rra smeia;za midioce le encaara fcilmcnte
v
le hara toma or su made a otra uier oue no lo cs,
Ya eabig la hi*ria del falso Martn Gurra,'
qrrc
enga
a la mujer miema del verdadero y
a sus prximos pari'
NUEVO TRATADO SODRE EL ENTNINMENTO,HI,JUAO 247
tea
po
la smeianza al mismo tiempo
que po
su habili-
dadl
v
lkn d confugin * los
jueces,
au deepua de
aDare,ccr el verdadero.
$
9. Frr-.-As, todo ee mistrio del
gnero y de laa
csrecies,
qlrc
tanto ruido ha hecho cn las escuelas,
pcro
que
fuera de ellas es consideiado.
justarnnte
con tanto
desdn; todo se mitcrio, digo, se reducc nicamente a
la formaci de ideas abstractas m& o menos crtnes, .a
las cuales se da ciertoE nonbrE.
Tpo..,-El ate dc distibuir todas las coeas. en
grrcroo
y
espccia. no ee de poca importanci",

e"
Tly
til, tanto
para
l
,rncro
colno
para
la msllora. I a sarcIs
que
.con-
*",r"rr.i." tieue est
par
la botnica, si hablai de los
animeles v & otrae setancias. v sin hablar tampoco de
loe dcmi scr! moalea v t"cionale". como alcnos lo
llaman. [Jna buena
parte-
del oden deende d.eeto. v
muchos bucnoe atoie' escribn de modo
que
todos rui
discusos oueden sr reducidos a diviiione o eubdisio-
nes, aegn un mtodo
que
dice elacin a los
grrcroe
y
GaDCCres. V 8lrve. no
golamente
Daa rcorda laa coSaa-
riio tambin
paa
buscarlas. Y loi
qrrc
hn diepuesto
tod
clas de ociones oaio ciertoc ttuloi o oredicamentoc sub-
'dividido
ban
prestado
un srvicio muv til.
S
10.
tL.-
Al definir las
palabrae
noa servimoe ddl
earo, o'eca del trmiuo
cenral ms orxinlo. v esto
. fara
evitarnoa el trabajo dc
-enrmera
las'difeteirtei ideas
airpples.qrc cste
gnero
signica, o algunas vcs quiz
DAra evrtanoa la vtquen:za d no Docler hacer eat efiu-
ineacion. Pero aunoe la va mg'corta oara de6ni ea
cl cmpleo del, gne y
la diferencia, serp di"fn los l-
grcos,
se
puede
dudar, a mi
parecer, que
se.a l mejor;
por
lo menoe, no es la nica. En la deGnicin del hombe
oqro animal ruional
(definicin que quiz.no
e la ms
exacta,
pero qrrc
sirve bastant bien
para
este 6n cn-
'ceto),
en luci de la
palabra
animal ee
podra
ooner su
dcfuricin. L
quc
dcrnrcstra la
poca
necisidd de Ia re-
gl1
Oue Cuierc br:
una.definicin deba e*-ar comprrcsta
4fl
gencto y Ia dtrncE,_ y
la
poc
vtaJa gue
hay en
obsrvarla esfictamente. As. lae lenquas no egtn siem-
pre
formadas egrin las reglas de la.lqica.
delsuertc oue
h
tefiici de cada trrino.pueda
r'exacta v.claia-
mDi expreeada
por
otos dos irminos. Y a los ue haa
h[o esta egla
-se
ls
puede
epocha
que
no; h"vaD
dado tan
pocas
definicions confoimes cori ella.
Teo,--Ccinvengo
en lo que
deca; ain ernbargo, sera
248
i: .
i'
s
$r,
9:
f-r
ventaioso
por
muchaa razoea cu las definiciorrca
pue
dan * di doo trminoe : esto. a duda, abrcviaa
mu-
cho,
y todaa las div{aioe
podrlan rcducirc
+
dicotmias,
que
son su mJor eapcre
y muy tiles
per
le
invncin,
el iuicio v la mernoria. Sin tmbarco, vo
no rco
(nlc
loe
lcos e;ian siempre
qtrc
el
cero
o la dflcrcncia
gea
exircadoe
por uni misrna-
palabsa
;
por-
cjemplo,.
el t&-
mino nolcdro rcsula
prcdc patrr pd
cl
gDcrv
dcl cul'
dt"do. n Jn la ra dcl cclo cl
cncro-po&
s us
ficnta'lna c"riilca,
v
la difcrcra
sedb qldh ngu-
'
.ien la cual los
punto.
dc
la lfnea ambientc
etth i$al-
mene distantcr d" .- &rto
punto
como ccntro'
Por Io
dcrn&r. cl cuadrado r un cudriltero
-r'egular,
de suerte
ou Datccc arc el
y'enero
c la diferercia no difieren ms
d,r. i"-o "l ittb"tativo v
cl dietivo,
como si en lugar
{
decir otrc il hqnbe c im ainral racional
permiticec
d
idiomi decir ouc el hombre c un racional animIe' c
dccir, tmi "tancia racionl dotda de naturalczr ri-
rral. ientra
qrrc
loa
gcnior
eon sustnci8s rr&ioastca
cuva ntalcza'no es irimal o comn coa Ja
F:rth
Y iste cambio dc
cncro
y
de difcencia dceodc dc h
variaci del orde dc las oubdivisioncs.
S
I i . FII.-D" aqu ae. eigrrc lo
quc yo-
arbo dc dc-
cir :
que
Io ouc s llam
gcneral
v
univcroel Bo
partc!c.
e la eritcnci de
lao
cocis, ino
-que
ea obra dcl cntcod-
miento,
$
12,
y laa ecnci dc cada cspecic rb aon m.
ouc idca abrtracta.
'
To.-No
veo la coocercia.
Puec la
gncralidtd
conitc cn la crncjanz dc la cosg ntrc s, y c*a tG'
meinz cs ua rcalida
5
tl.
{'n.;-!o
mimo ib a- dcciroe
qu
estas-tltF
cier ctfr frmddr cn la clcirzas.
Trb.- Por
qu burar asl
fa crenci de loo
gncor
d l coccics l
-
S 14: Ftr-.-MeBo sorprr. cuaar oirme dccir
q-
etis ccrrcia on la obra iIC catedimicnto, si !e. cari'
dcta
quc
hav oor
!o mcnoo idor complcja
qrrc
c cl a'
oritu'dc difr.ntcs Dcrron3
tioen a- meudo
.dilerritct
ilcccionc dc ides iriplce,
y
asl, lo
grc
e viicia tn cl
colritu de rm hombrc o rt
'.
c
en el dc otro.
'
Tso.-{o6c!o. cor,.qlc
poco paeajoa
}i!y rn doD:
dc mcros hva compedio h fuca dc vrrra coc-
*crrcnci. v-csto m; t!nl mucho' 5i
lo honbre di6'
rtn cn cl ndnbrc,
cnbio
pc:fo
lg co.t o tut E'
*ianzas ? Si uno i-plica el nonbc dp risia uB sc'
I
NUEVO TRATAI'O.SOBNE
EL ETFNDMIEMO
HUM^NO 249
nreiayq
v
e{ otro a otra., s.a srn doe diferentcs espe-
ct_(rcFg[a{ra8
por.
cl mlamo norDre.
F[.--n la capecic dc lae eutancia.
qrrc
noe e ms
fmili
v
qr
conooerrcs de la mnera ne nma, sc ha
duddo mud
rrces si el fruto
qrrc
urn mujet ha dado
a luz cr hoqbre, hta llegar a
{iecutir.ac
ei re lc db
limcnta
y
butiar
;
lo cr no
podra
auoeder ei la idea
abcucta o b ceencra a
que pcrtenecc
el ombre de hom-
brc frrcr obr dc la natwaleze
y
no una dirrcrea e incior-
t coleci'n
dc ideas imples
qr
el entendimicnto re-
ure
por
vr d abtraccin. Dc rgte
quc
n el fondo,
cdr idca ditint" fomda
pc
abtrccin, a un 8n-
. ci tintr,
Tro.--.Fcdondme
qtre
oe diga, reor,
que
vucetro
longie nrc ernbaraia,
prrcs
le encrrcntro inconexo.. Si no
podcrno'o lGlrrpc
,rzgt
por cl qtcrot d la! remcranzaa
&l irtrior,
cs
qt.rc
por
co otr Ecr en la natrlc-
zl Cuado c duda de
gi
un monstnro es hombre ea
que
se duda'dc
qre
tnga azn. Si tebemoc
que
la tienc, loc
relogos odn
qrc
e
le bauticc
y
loi
juriaconrultoe
oro o lc alimerlc. E r.erdad ore e ucde dieDutar so-
'
tc lr m6 h6mrs cepecics
!gicannc
tomadas,
que
ruE Dor ccidclrte G una misma lrcie fgica o tribu
.&
gcn;si.in
r
pcro
lo,hay,ncgsidad
-de
dctcrminarlas;
.*
genrqin

pero
no,Iay.necgeidad de dctcrminarlas
;
'h*r
pucdcg
rcr Eidr al
in6nito, como vcros en la
-
gral variald do lae aaranjar-.
V
de loa limonee, que loe
ftpcrto
aben ndbrat
y
dtngur. I-o mrsno veiamoa
eo los tulipau
y
chvelea cuado cta 0orce eltaban de'
iuzguen
teles o cua.
hra un rctualmn.
o csp.cie vicrc, de eetc modo, o *r ota coa
que
l
idc
abatra rigifcada
por
cl noorbre.gcncral
o cp+.
cfsroi
t
vcncuoe
qrrc
cn ito conitc la
plbra
osia.
+g
cl uo mir odinari:
qrrc
dc clla hmeo. No ct,
250
G, V. LEIBNIZ
-*t.'-l
";;il;;;
i.;s""i" va abicrtamen-
te cqtra la manera de erprerarae.
Ea verdad
que ae ha ha-
hlado
justamcnte
dc de6aicioneq nominalcs
o.cusala
o
realea;
pcro no,
qu yo sFpl,. de tras cscncraa
qu lal
rcalcs. a menoa
qu por
fichelas nolunala
lc naya cn'
'
tendido escncias firleai e impoeibles
'.
que parocen ser e&n-
cias.
pro que
no lo 8on; como scra,
por ejcmplo'
la
-de
un dicaedb
resular, es decir, la de un cuerpo
regular
comprendido
baJo dicz
plaaos. o !61r6'e.,
|
,
esencia,
en
-
su fondo,_no a otra coaa
qrrc la.
PoErbllrdad
de lo
que
se
Dtopolr.
Lo
que
se suporrc
poarbl Ee expresa
Por
ra
(re-
riiii";
pcro sta denicin no es.mg gqg
gninal'
crando no exprega al ririgno timpo
la poslb rdad'-
pltct
entoncs
se
ped
dudr' si csta definicin exPres dguo
cooa de roal, es dcir, de
poible, hasta
quc la expericn-
cia viene
en
nrestra aruda
para hacernos conoccr
Gta r-
lidad u
poserioi,
cuando la cosa s encnEa
+Gcbvt'
mente e; cl mundo
;
lo
que
basta en defccto
dc l'a azn
q;-;* Itar" "o"o.
l.
i."lld.d
"
prior, exporrido,su-
rfu mal. en mi opinin,
deeim$ estas
doo claseg de cen-
ciae
poi
dos .ro*lrt " diferintes,
y
llama a la
primera
eseqia
teal-y a la otra esncia nominal..
o"" o la seneraci6n
poeible
de la coaa dcnidq.
A|o dc-
p";d", prrci, de nosotr-'os unir las-ideaa-a capricho,
a mc'
\ ;;":;;.';i; ""-uitt""i"
nq Et
justificad;
o
por la rg
zn,
q,r la mueatre
poriblg,
9
por la e.xpcricrcil
qrc la
mucstra actual, y
Por
con3iguichq
p9:r-bl tatBbcn'
rana
distinguir mejor
[a encia
y la dhnrcrn'-s-
Poclto
c9n'
aiCerar
que
no hay ms
quc una eeencia dc la cora'
rcro
que
\ay
muchas
dc6niciones
que expresa'.rm
miflnt
esencia. como una misma tnrctura o una mgma cluoaq
;cdi ; represntada
por
diferentes
escenografaa,
oc-
inin
los difcrinteg
puntoe dc viat dcsde loa crales !c l'
mirc. -----q'lA.
fn-.-Me concedelia, crco'
qu lo real
y lo no-
min-al c aimpie
Io
iEmo ir laa ideas simplea
y en lae
idcas d loe rodos;
pcro I! la! ideag. de
-las
sustanciae
son eiempre cmplta;ent
ditintoe. Una figqrq
qrc tcr-
mina
un'cspacio
por tres lead ee la esncia dd trigtt'
lo. tanto rcal collro Do[rinal,
pues
s no solamcDtc
la rda
abstracta a lacul el nombi
general ea rcfc4ido'
aino
-lq
eisencia o el ecr
propio d9
!
coaa,
9
el fundameuto
del
quc procden
sr.r:
propicdadet, y
al cual
t{ rctrrlqc'
Pco-.on
reroccto chl or sui-d otra cc. t4 cqsbtg'
cin real dc
iu
parrca, dc la cual epcncn
cl colc'
l
N[rEvo rRAT Do.soBRE EL/ENTENDIMENTo HUMANo 251
psantcz,
la fueibilidad, la 6jeza, etc., noa es dEconoci-
da. v no tcniendo idea de ell no tncmos un nonbrc
que
aa iu riaro. Sin erhbargo, estas cualidads son las que
haccn ou csta matria eea llamada oro. v aon su esecia
nominal: es dcir. las
que
le da dcrecho al nombre.
Tso.-Yo
prderia
deci, aicuiendo el
uso corriert.
.que la ceerrcia-del oro eg
Jo
quc
fe constituye
y
le da eaa
cualidade cribles
qte
nos le haccn rcconocer
y que
fqman eu definicin nomirral, mientras
que
tendrarnoe
su de6nicin real
y
causal-si
pudiscmoa
explicar esta con-
tEtua o contitucidn intcrio. Sin cmbargo, la definicin
nominal es aou tambin l eal. no
por-s
mistna
(Dues
no no hacc "-ooo"o o roi la Dcibilidad o oencracin
dcl.cuspo), aino
por
li crperieri.ia,
porque traoiro" e"-
DnmentamGa or hav un cueDo en ou estaa cuJrdldE
ie encuentan unid
;
pro
;in lo cal e
podda
dudar
si tnta
pcsatez
es cbmpatible con tanta maleabilidad,
como se ude duda Lasta el
presDl
si rn vidio malea-
ble en flo cs
poaible
en l natrraleza. Por lo dcrns,
yo
no ov de vuestra ooinin. scor. de ouc hav difcrcncia
cntrt lao deae d lai auatancias v las idaE de log redi-
cados, cono si las dcfiniciones dt los
predicados (!a
de-
So,
d"
l*
modos

de los objetoa de'lae-ideas siinplep)
fucran atqnDte ralg v nomrnalea a un trmDo. v laa cle
la sultanci; no .fuen ms
que
norninal.' stoy de
acrrrdo en orrc cs ms difcil tener definicioned realea de
loe cuepog.
quo
aon scres sustancile.
Dorquc
su contex-
tura + irrcoi seirible. Pero no eucede
-lo
ismo con to-
C"
las sustancias,
pus
terrcm un verdadero conoci-
mirnto dc las w,daderae sustancias o de la unidades
(como
Dios
y
el alma), tan ntimo como el
que
teneraos
de Ia navor oarte dc los modos, Por otra Dart. hav ore-
dicdos ia iroco criocido" como la contextura e'loe
fur'?.o3:
puc,lo
anarillo, o lo amargo,,
por
ejemplo, son
o8 oDJeIOa
q
taa qeaa o ranlaaaa slmprcs,
y
8rn emoago
o tensnos de elloe ms
que
un'conocimiento confuso,
aun
c las matmticas, en donde un mismo modo
pucde
trr una de6nicin nominal tanto como una t "l. Po-
aa
pcsonae
han cxplicado bier en
qu
consigte la dife-
errcia de estas do dfiniciones. lo crusdebc disccrnir tam-
bin la eencia v
la
prooiedad,
A ii iuicio. eata difcren-
cia es
que
la t hce v". la
pogibiliad
del definido. v
la nomr'al, o; la definicin de lag rectaE
paralelas, que
dice oue estn en un mismo
plano
v no se- tocan nunia.
aunqc e las prolcniue hasti lo in6nito, o ea ms
que
:
' ' i
. j
,!
:
{
252 c,
tr.
LErBNz
nominai. oues sc
pucdc
dudar de si csto eE
poaible.
Peo
"uando i' h co*nnrcndido ouc e oucde trair una ecta
oaalch en tm olino s otra recta dada, icmpte
que
ac
ienca cuidado de
que
la
punta
del lpiz,
quc
ilgcribe la
oarlela. Drnanzca cie;pre iqualmcnte
-distante
.de la
iecta dadi,
c
vc al mismi tiepo
que la cora crlpoai-
ble v
por qu
tinn esta
propicdad
dc no tocare rncg
quc
-nsiitur
la dcfiniciu nominal,
paro qu
no e l
iarca del oalelismo eino cuando lag ;l6 lfricr son rec-
tae, minh;
q
si una de ellas,
por lo mcnoa, free cur-
va.
podan
ser de tal naturaleza
qrrc
tro s encontrasn,
v ii embrco no efan raralclae il).
-
S
19. F[..--Si la eenci fircse otra cosa
que la idea
abstracta, no aera ingencable e incorruptible. Un licor-
nio, unl aircna, un crculo cracto no sc dan quiz
en cl
mundo.
Teo.-Ya os dji, sor,
quc
lae esenciaa 8on
pcrpc-
tuar
porquc
en dlas no E bata ms que
de lo
poeible.
. i J
: {
k
CAPITULO ry
I'E LOS. NMBTES DE LAS IDEAS
SIIFI-E$
O)
Irto c lo
q[
aa lb,m lar atDpto&
NIJEVO TNATADO SOBRE
EL E{IITNDIMIENTO
T{TJI\IANO 253
ia : ouc los norbrs dc las i&a simplc no
podcn
e
d"fni-, micatre
qrc
los dc las ides complejae, s.
Puea lac dc6niciore deberr contocr ms de un trmino,
cda uno dc lor.,cuelcs sisni6ca uns idoa, As e ve lo
que.pudg
o
no
puede
lleg h.rta el infuto, lo
quo
haeta
tqur D(,
qrE yo.acpa,
na oDaervaoo.
Tr,o.-Yo tambin hc obrqvado n cl
peqtrcro
enea-
yo
obrc hs
i, insto err las actas de lrcipzig hac.
iointe aor,
qre
loe tminoe simples no
podran tcncr
dcfinicronea nominalee
;
pero
aad al miemo timpo gqe
loe trminc
cqando
no son aimplcs ma
que
con rspc-
to a ootroc lpotque
caccomo! d mdo8
para
nalr-
zailoo con et fii di llem a la
pcccpciones
Jlcmcntale
dc
que
ee componen),lonno calicntc, fro, amarillo, ver-
dc, on rccpiiblcs dc rma definicin real
que
erplique
Eu cru.a. Ael cg como la definicin rl dt lo verdc es
la de ctr csnpuesto dc azrl
y
amarillo convcnientemen-
tc mezclados. auqu el vcrde no se ms susceptibc de
deGnicin nominal
que
le haga rcconoccr
quc
cl azul
y
el
anaillo. Mientra oue lo trminos
quc
son simples on
s mismo, c dccir, cuya concepcin cs clara
y
didinta,
o
drlan
recibi ningun defrnicin, ni nominal ni cal.
E cl
peqrrco
cucpotuc acabo de citar, includo en las
achr lc'|.ciDziq. ncobtrais los fundamentoe d una
brrcna partc c 6 doctrine,que se reere al entenmien-
to. erolicada en comDendio.
S
7, 8. Fn.-Se,b coirrcniente explicar este
punto y
eh,r lo
grrc puedc,aer
de6nido
y.lo que no. Y me in-
crtDo a cfoer
quc
mucnaa voc'ea ac onqrnan
granqea qrSpu-
ta!
y
re intruce muchas
galimatiae
ei los discurios
por
no
mdtar robrre esto. Esas clcbrc8 fruglcrae
qr
tan-
to ruido cer cn la cgcuclas
proceden
de
que
no se h
rnodi'tado er eta diferech dc fas ideas. Loe ;1,s crands
mcrtros f l artc se }ran visto oblicados, a dciar-in de-
6icir5r la mavc oarte de ls ides si-mles. v cando hn
otrcrido haceilo io lo han coneccuido. iS rrcdc- oor
arplo, invcntar me cutil ralima-ta
que
o,; *t*iio.
ci*a
-da'fiici
d Aristtcl r cl momient ea el acto
dc rn ecr cn
potcncia
en cuanto est n Doteci )
t
9. Y Io rodnos,
que
defirrcn el irovimiento di-
cicndo
gtc
ce el
p8o dc un lugar a otro, no hacen ms
qrr
artihir
plabr
sin6ira cn lucar d otra.
-
To,-Ya hice notar dr una d nucIres confc,ncncias
Dsadas
qu
cDtr vosotros e hace
pasar por
ide cim-
blc.
lr.
E
o lo on. El movimito ei und dc eatas
i
254
;.:
.fi-d
.
ideas que yo
creo indeGniblca,
v
la de6nicidn,
que
dicc
q[
cs un cambio de lugar, no i dicns de meoiorccio.
La definicin de Ari*ieles no es tn aburda cmo ac
coe,
porqu.no
se 8ab qu la palabra rir,lorq
no significa
f eat escntor lo
quc
Doeotros amaror moimieto.
aino lo
que
erpsamos
por
la
palabra
cm6b. dc dondc
proccde que le d una definicin tan abstract
y
mtaf-
gica, mientra
quc
lo qtrc
nocotros
Ilamamo movimicnto
lo llaraba l
log,ltio,,y
s encucnta entre lar especice
ol camDlo
('crc
xlvt?o(,)qr.
$
10. Fn-,-Peio no ddenderis,
ceo, Ia dcnicin
guc
dc la luz da cl mismo autor,
quc
dice quc
er el acto
de lo transDarntc.
Teo,--J-^a encuntro, como 9oa I encontris. baEtante
intil; l s airve cqn mucha fecuencia de su acto,
quc
no nos dic
gran
cosa. Di,fano es
Dara l un meo- al
travs del cuil sc puede vcr, y la luz
Ss,
segun 1, lo que
conaste cn el trayecto actua-l. ea en brenhor.
$
| l. Ftr-.-Convenimoa,
pues,
en
qu
nucstro idca!
simpler no
podran
tener de6niciones nominalcs, tcisro
tampoco
p4d"":g
conocer el
gusto de la banana,por la
rclacron de loa valo.
a menoa d Doder
quatar
laa co-
eas
por
los odos, como Sacho Pania.
qui
tDe la fa-
cultad
.de
ver a Dulcinca de o&s, o corno aoucl cieco
que
habiendo odo hablar del brillo de la ecalata crcia
quc
haba de pareceree
al sonido de la trompeta.
Teo.-Tenia razn, y
todog lq3 viajeroe del mundo
no nos
podan
dar
por
aug relaciones ld oue debemog a
un gentilhonbre
de- eate
pas qu
cultiva con rito laa
ananas a tres lgras dc Harmovcr, caei sobre el borde del
Wcser,
y
ha encontado cl mcdio de multiplicalas,
dc
suert
quc
las
podrcrna
tcncr un da, de nuestia cosechs,
tan abundantcg como lae naranjae de Portugal, aunque
por
las trazaa no tngan cl miao
guato quJ
lag ami-
canal.
$
12, 13, Fn.-No sucedc lo mismo con la ideaq
complcjae. [.h ciego pucde
saber lo qrrc
es una estatua,
y
un hombre
que
no hubiera visto
iame el aco irir oo-
dra comprender lo
qrc
es. simpre
que
hubieoe to lor
'
colores.
quc
le comporcn-.
$
.15.
Sin embargo, arrngc lrr
rcca
trmpr8.can Djapttlct, no delan d Ecf la!
!rc-
aoa. dudoa. Puca la erpcricncia valc'm qrrc la dc6-
rucloa.
Tro.-Hay; ain embargo, lgun dificultd lpacto
I
,
'

!
I
NTJEVO TRATADO SOBRE EL ENIENDTENO HUMANO 255
de las idaa ou no sot simples ms ou Dara noaotroa.
Por eiernolo.
'*.
dilcil -rcar con irecisin los lmi-
te. d at
y
del vcrde,'y cn
gerrcral fo ea diatinguir loe
cololes muy
prl-::,
mientrae
que podemos tcner nocio.
nes
p@l8aa (rc
loa termrnos d
que
nol srvlmoa en arr-
mtica v en comctra,
$ l. Fn.-l-aa idcas simpls tienen tambin la
par-
ticu'laridad de oue
presentan
-poca
subordfurcin ei lo
qrrc
los lqicoe llaman la lnea
predicamcntal,
desde la
ltima eg;cie hagta el cnero i .,otcrno. Y es oue. no
sie;do la'ltfuia epecie ing
qrr.
',-.
sola ida iimple,
no se
puede quitar
da de ella
;
por
cjemplo : no ee
pue-
de quitar nada de las idas dc,blanco
y rojo para que-
oarnoa con uD aDarencra oomun n a cuar
gonvrcrrcn
:
Dor sto tc lee compend con el amarillo v otroa baio el
incto o cl nombri dc color. Y cuando ei
quiere
foimar
rn t&mino An ma
gencral, que
comprenda tambin los
aonidos, Ioe sabores
y
lae cualidade tactiles, nos servi-
rnog del trmino cenct-rl de cualidad. en el entido
que
sc lcg da ordinariimente
para
distincuir estas cwlidas
de la extenin. del nmero, del momiento, del
placer
y
del dolor,
que
obran aobre el espritu e intoducen cn
l us idcrs
por
ms de un sentido.
TEo.*T;so todaa algo
que decir eobre este
pun-
to. EaDero ou adu. tanto como otras ocaarons- me
h'la irhcia & creer orrc vo no diecuto oor esritu
de contridiccin v o,rc lb'maie"ia oarece neilirlo.'Pueg
no cs un ventaja
qc
lae ideas de las cualidades senei-
blcs tencan tan
poca
.
aubordinacin v san
gusceptiblee
de tan
ras
"ubdi"ioalea,
puce
esto
procedc
de
{uc
las
cono[ros,scasamat. Sin ernbargo, el hecho mismo de
qu
todos loe coloes tengan de comu el aer viatoe
por
loe
oios. de Darar tode trvs de crrcroc
por
donde
pasa
li apaiicia dc algmos de ellos,
y
. *r reflejado
por
ls
euperGcics
ngmentada!
de loe cucrpos
qrrc
no lea dc-
tan DEa. D6s da a ntendr or Dodrno sDarar alQo
ilc I idcas
qu
de ellos tcnembs. Sc
pucde
iniluso vi-
dir los colores. con mucla me azn. i extrernos
(de
los
cualcg cl
uno
ca
poitivo,
cl blarco,
y
el otro
pri\ativo.
el
regro)
y
cn rn&oa,
qrc
clcg llam-colorcs, un sD-
tido
partipulat, y qr
naoen de la luz
por
la chaccin
;
y
rc
pudD
.trnbio aubdividir en lo
quc pertenecen
al
Iado ionveio ,y
.loa
qrrc pcrtenecen
al fado concavo dcl
,yo
qucblado. Y cotag disioncs
y
subdiriones no aon
cte 8caa conlcclcnl.
-
256
\:
c, v. tErBNr
i
: '
/
i..
1
i , '
I
[-.
I
i , '
l
'i
i.:
:).
, t
Fn-.:-fcro,

cmo hctnoc do ercontra gncror cn
cta idea eimles )
Tno,-{om no soo simplcs m
quo
en aDarincia,
vn acornoaadae dc circutancias
qirc
ticrci rclacin
con olhs, aunqlrc eta elacin no rc conprcndida p<
noEotrog v cata8 clrcumtancaa Eumnrtlcn alco dc ex-
olicable v de susceotible de anliis oue da *rbin al-
'c.ttr"
oD;rnra dc iodcr cncontrar un'd hc razoncs d
toa fcnmenog. Aif uccde oue hav rna cccie de
pleo-
nsmo cn la
pcrcepciorcs qu"
t"nho de lg cualidadc
eeneiblee tant como dc lae hasae sensibles : v estc oleo-
neno ca
quc
tncmos m de una nocidn del mismo su-
ieto. El or oud 8 definido nominalmente de vaias
it"oct*; ee'puedc dccir quc
es cl ms pesado de loo
curDo8 ouc conoccmor v oua er el ms maleable. ou ct
rm iueryi
.
furiblc,. gr:c- rstc a la cope la
y al
'agir
turte. Uada rma d 8t not! ca busna v btt Dara
econoccr cl oro.
por
lo mcnoa
provisioralnrcne
v cl
etado ctual de fos crooa. hta
que
sc enrc;ue u
cucrDo m8
pegado,
corho dc,rnos i
rlmicos lo
prsten-
dcr'de u
picdra
filosofd, o f,asta
qire
sc dclcnbr cra
Iuna 6ja,
qrrc
es rm mctl dcl
quc
Ec dice
qu
ticbc.l ce
lor de la
plata y
caai tod las deme culi&dco dcl oro,
y quc
el caballcro Boyb ascgura haber hccho. A
puede
decirc ouc cn la matedas
quc
no cotodmo oue
empricamantc, toda uegtm &finicioncs son merami-
tc
provilioaleg,
como
ya
creo haber advetido. Es cierho
que
no sabemoE dcnctrativarrcnte si un colo
puedc
a
encendado
por
b aola
rcftxin
gin
refraccin,
y qu
los
cofores
qoe
lemoe notado hata aqu en la coircvkld
del rngulo dc cfaccidn otdilaria s encuennan ch la
convexidad de una espcic dc refrccin deeconocida ha-
ta aou v cerrca. Asl. la idea implc del zul cterfu
deapjada. del.
gtngro
$rc b
hemo ilgndo por
tso.-
tlaa
grpnercraa.
fcb buno ca dr
nog dttufmo artr'
el azuf. cnc conocGmo.. v cc k; circunstanci;. o l
acompen. Y ya
q
dgo
rr
os anrninitrcn dc q6 h.
cet ccntot v caDect8.
{ tZ. fi-.-Pao. qu dccir de la obecwscifu orc
e liq hcclrc de
quc,
'qo
la idas eimplc ctn tonr-.
dae dc le cigtcnci dc l coa, no son r modo alqu-
no rbitrrias, micrta'
qrc
le! dc lo modoe rrirto lo
con complctamoatc
y
lar d,a ruatencia e cicrto
godo
l
Tpo,-Cco oue la abitiricdrd - cncrircor icr
mnt e! laa palabraa y
d
qingb
oCo'tr I iila:
I
I
NUEVO
TMTADO SOBRE EL ENTENDIMIENTO FTUMANO 257
Pues no erpreean ms
que poaibilidades
: ag. aun cuan-
do no hubiera habido nuncl
parricidio.
v cuado'todog
Ios legialadorca s hubicscn olvidado de friblar dc l como
Solon, el
panicidio
sera un cimen
posible. y
su.idea
sgra roal. Pueg las idcas estn en Dioapor toda una eter.
nidad,
y
arn cstn en nosotros antea de
qu pmemoa
cn cl.las ctulment, cono
ya
denrostr
err nutras
pri.
'mras
corversacione. Si alguien los
qir
toma
;or
penaamietrtoa
actualca de loi hornbree,'puede hacerlo;
pcqr
ae oponrdr in razn al lenguai corriente.
CAPITULO V
DE LO5 }iOMERES DE I.OS.MODOS MD(TOS Y DE IAS
'
RElAClot\Es
9E
2, t. y
sig, Fn.--P,ero,, el espritu,
no
forma
ar
ccaE mlxta8 reuncdo las rdea8 EmDIes como l Da'-
rccc, in cccsidad de modelo real, mienhas
qu
las idaa
3impl IE llcgan ain elecci&r
por
Ia existenci real de lae
goaa l
No
e con fccuencia la idea mirta antee de
quc
b core cdsta ?
.
Tno._-Si iour{e ho ide por pensamientos
actua-
les, tei razn. Pero
vo*
"i
""i'h"r" "*ia"J a"
.
aplicar vreaua diatincin
a lo
gtrc'
s. r"-fioo a la forma
'
mima o e Ia paibilidad
de esoi
pensamicnto, y
ato eE,
+ -"qbqg.' -&
l"
qq
e tata n el mudo id.d q""
dietinguimoe del murido existentc. [,a existncia ral
'de
'
lc oer,es,
uc
no son ecesarios a un
Dunto de hcoho o
hiatrico
;
pco
el coocimiento de lag
oogibilidades v de
la cceidade
(pueg
ncario ea aquello cuyo contiaio
er impoaiblc)
colrptinilrc las cincias'demostr;tivas.
Fn.--Fero,
hav
mis relacin ente las idas de mix-
tar
y
de hombrce
quc
entre lag idcas de mata
y
d ovc-
jal
El
panioidio,
iest
comprc!o de nocionei ma ee-
bechmcrtc
ligadai
que
el irifanticidio ) Y lo
quc
loe in-
glec
lenn
stabbnq. ee dcir, un homicidio Dor eato-
cada o tocdo con fa
punta
& la ecpada.
qui
cs mds
.
dlictjvo cntrc cllo
qrrc
cuando ec mata hiicirdo con el
filo
{c
la espada,
eama
latural
ror
habci mecido u
,
nombre
y
rma idea qu
uo ae ha concedido
por
ejcmplo al
acto dc rnat una ovqh o dc mtar
a ua hombie en arl-
Iat ?
Tnc,-.Si
no
s trata trE qrle
dc ppoibilidadee"
todae
'
. 1 7
zfr
G. V. I.EBNIZ
esas
iloas son igudmente
natuales'
!* l:^!t:
-"i*
-*j*
hai tenido
.una
idea de eete acto eri su
pn'
qnianla rrn. r no le havan dado nombre
y
no s na'
."io,'"""q".
no le hayan dado nombre
y no se ha'
dignado
hbnra-rle con su. atencin.' gPor
qu' prres'
samiento,
aunque
no le haYan
i""
ig"Lg
hlnta.rle con i\ atencin.
gPor
qu' p'res,
limitaree a loe nombrs cuando
8 tata- cl as.rdas ml3-
,
vietr
;;;;il;;t;;f"'
a la dig4iad de la.s idas de los
modoe mixtos cuando
s trata d eEtaE deas n
gne-
ral
I
Q 9. Fu-.-J-oa
hombres forman arbitaiamente
di-
""t" Lo
. -od* mixtos,
lo
q.e hacc.quc en al"
qunae
lenguas 8 cncuenben
Palabras
que
no tenn equr'
lalente en otras.
No hay
palabrae
-en
otraa-lenguas
que
coresoondan
a la voz Uetsurg,
uaada entr los romanos'
ni a
l
de corban,
de
lf'e judos.
Se traducen atevidamen-
iol-ooitLiu"
dtiDa hor;,
pes
v
libra,
por hora,
pie
v
li-
bra;
pito las ideas de lo r?xnanoe eran muy distintas
d-
la" n"e.rtrae. -*
T;.:V""
qtrc
muchae cosas
que hemoe discutido
cuando s tratab de loa.nombes
de las idae mismas
y
de sus esDcieg
vuelven ahora en favor de los nombr
d
i"-iJJt. Lu obsrvacin
es b,tna en cuadto a loe'rom-
i* "-1". "*i,t*res
de los hombres
;
pero no altera cn
nada'las
ciencias ni la ratualcza de las cosas;
e,- ver'
;;;;; .t o.'"
eecribieee
una
gramtica univcral hara
bicn n
pasar
de lalesencia de las lenguae a 8u existnca
y
en comparar
lac grarruticae de vaias lenguas
;
del mrE'
mo modo
que un autor-
que
querera
escrrbr
lrna
lunspu-
denc:a universal sacada d la razn haria bren en lrua
;;;; "; o"1"
d" laa lcves
v
costumbres
de lds
oueblos. lo
qu girvia
no 8lo'para
la prctica, sino
tam-
bin
p.io la-contemplacin,.I
d"t. ocasin
al autor
'mis-
mo Dara
hacr muchas congrdracrona
qn de oto moqo
s hibrlan egcapado.
Sin cmbargo,
en la ciencia misma,
sepaada
dc eu historia o cxitccia,
no importa l
gue
loi- puebloa ae hayan conformado
o o a lo
quc la ratn
ofdna. ---lS.
fo-.--J-
dudoca aignificcin
de la
Pelata
c-
occic hace
quc
cirtas
prsonas
8c xtran
d
-or
dcl
i * la esDi
de la
palabrg
mixtae ttn fo-rmada
J"i "l ."t i-Lnto.
Peri
vo
deio a otro
que dccida
guio
L "l
q,rc
6i lo lmitce dJ cada clasc o especie,
puce ea'
us do
palbrae son-
pare-mi sin6ilhnss.
-
Teo.'-I-a
natualiza dG le: co.at ca
quien ia
9rdi41
riamente c*oe lmitcs dc lar erpcciS,s
;-
por cjemplor,
dcd
hombre
y de la bc;tie, dc I'er'oa
y dc r flIc'
cofiso'
\
I.TJEVO TNATADO SOBRE EL ENTENDTMTENTO
HUMANO 259
sin enibargo,
9$e
hay nocioreg verdaderamente abitra-
ia r oor cicrnplo.
cuando se nata de determinar un
pie,
",*" 6i"od la-lrea ecta uniformc c indeGnida, la ntu-
ialeza o mrca-lmites
en este
Punto.
Hay tampin esen-
'cias
yagae e imperfectas en
qu
nta Ia opinln, como
cuando ee Dr1nta
cunlos
peloa
neccsta tn un hom-
bre
para
n a calv"
;
ste era uno de los soGsmas de los
anuguor :
Du oodat llsus atioe ruoils cdrl.
Pero la verdadera espusta s
que la naturaleza no ha
dcterminado eta nocin y que
la opinin tiene aqu su
partc; que hay
4'c8onas
de la8 cualca s
pude duclar sr
a(m o
-Io
3ot calvoa,
y qge nay qrn
Paaara
por. carvo
gDl
alnnos
y por
Do calvo ant otroa, como
ya
hemoa
drto
que
un cibatlo
qrrc
en Holanda
p.ry
pq pequco,
ctt l Dara d \aneS DaSara
por grano.
Argo Oe eslo au-
cede in lag ideae siniples,
pes
icabo de hicer notar
que
loe lmites ltimoe de loe coloes son dudoaos
;
hay tah-
bi esncias vrddcrment nominales a medias, en las
qu
el ombe ertra
en
la definicin de la coea
;
po
eiem-
lo. cl crado o Ia cialidad de doctor, de caballero, de
irnbajaJor,
de ey, ee conoce cuando una
persona
ha
adquirido el dcrecho reconocido a este nombe. Y un mi-
niso xkanjro,
po1
qryho
.poder
y,ponry
de
gue
go-
ce. Do Dalaa
por
cmbaladol
al aua credcnclalea no le acr:-
ditan de tal. Per" estas escncias e ideae son vagag, du-
doeaq, abitaria, nominales en un entido un
poco
dife-
rnte del
qrrc
voa dccg.
'
$
10, Fu-Pero, a lo
que
par,ece,
el nombre consr-
va muclras vccs. la! sencaa d lo modoa mrxtos,
que
vo ceis
grc
o eon arbitrarias
;
por
ejemplo, sin el nom-
prc tniunJo no tendramoa idea de lo que pasaba entre
k)3 ronn6 en eata ocason.
Tro.Joncedo
que
el nombre sirve para
atracr la
,
atccin sobre las """
y p*.
"or**a. "r.r memoria
y
anccl(m aobf laa coaaS
y para
conaervar au memorla
y
su ceocimicto actual
;
pcro
ceto no afecta al
punto
de au conoclltucto, actuar,;
pcro
c8ro no
ecra
ar punto oe
guc ac tata, nr lrac a las gcncras
Dorllnals,
y_no com-
odo
por
ou razn eoe scorge ouiren a todo trarce
'orrc
tas is.nias misnac dcDcndan e la cleccin de los
ryb,rcs.
Flabra eido dc desar
qu
vuestro clebre au-
tu;.
c,lgu
de inistir sobre
,estc
punto. hulie
ju?gado
mor nArIFe\ un ms detalado catudro d las rd48
y
& loo
podc,
cJndo
y
deaurollando sus vaieddcs.
Yo lc baba acguido
pca
camino con
placcr y prov-
I
\+l
--.i
mI
G. t. [ln[z
cho. fuca
in duda oe habra eaclarccido
mucha cuc'
tiG. *llZ
Fn-.-4uando
hablamos de un caballo
o del
hid",l-
congidcramos
como cosas
que noa euministran
lc
paEores originales
de nustraE tdat
;
pelo clando
n&
blamoa
de loe modos mixtos, o
po lo menoa de loa mas
considerabls
de estos
modoa,
que aon
los sr motalgs'
como
la
justicia,
la
gratitud, consideramoa
lc modeloa
;;iilI."';;;;
e"istt""
cn el espritu.
Por esto habla-
moi de Ia nocin
de
iuscia,
de templanza;
pero no d la
nocin
de un caballo o dc una
piedra.
-
Tpo.-Lo
patrons
de lac idas
de lo9 unos aon t-an
t.1"" ."*"
loo- d. 1"" ideas de los otros' Las cualidades
JJ ;oliil no aon mno3 realca
que las del cuerpo'..Es
verdad oue no s v la
iuticia
como se ve un cabdlo ;
o"ro no
'pon
eso
la conocmos menos
;
no est meooo e
Ir" accio'res ouc la ectitud o la oblicuidad
en loe movi-
-i"ttto",
y.
L.ottiido. o no. Y para hacerc
-ver
qr:c
los hombis
son de
4uestra
qpinin'
y aun los mo capa-
cs v cxDrtos
en lo8 Dgoclos
hrnanc, no rengo mal
o.r
-".rrdit
a la autoidad
de los
jurisconsultoe
rdnarFs'
*cuidos
por
todos los dms,
que llaman a est99 mdoE
mixtos o
-sers
de moral, cosas'
y
me
palticularmcntc
cosas incorDoralea.
Pues la aervidumbres,
por cicmplo
lcomo la di
paso por
el fundo dcl vecino),
son para ello
ret incorporales,
eusceptibl!
de
propiedad,
que-se p-ueden
adquirir'por
un largo uso,
poaer y
reivindicar.
Por lo
-que
ee ie6erq a la
palabra
nocin,
pertonaa rnuy expetar
-ha.n
tomado ebta
palabra
en rn scntido tan amplio como el dc
idea : el uso del latn no
ge
oponc a ello,
y yo
no s ai cl
de los inclEeE v
franccscs le es contrario.
I 15.
"
Fr.-Hav
que
advcrti tambi
que
los ldt-
bres- aorenden los n&nbto sntes
qrc
las idaE de log mo-
doe mi"to"
porquc cl, nombrc hace conoce
que tal idea
mrece 8f conSrdtada.
Teo.-EEa obeervacin ce
juata,
aunque
sea vcrdad
oue hov lo nioe. con avuda de loe nomcnclofors,
apren-
den *itioati"-.nte ,los
'nombtor
no slo d loa modos'
sino de las austancias, antea
qu lag coaas; arin mcior'
los nombeE dc las sustacis
que
loe dc los modo
;
pug
'un
dcfccto de eatos mlnrnoa nomendators ea
gue en glloc
s consicnan nicamentc los ndnbcs
y
no los verbos

ain
pendr quc
los vcrboe, aunquc,aigni6qucn
modo, so-n
mt nceaarro n la convraacror
quc
ra mayor
parte
de loa nombes
que
dcnotan ustnciad
narticula.
-:---
NIJEVO Tf,ATADO'SOBRE
EL EMENDTMIENO
HUMANO
26I
CAFITULO
VI
NOMBRES DE 3USTANCIAS
S
| . Fn.J-oa
gnros y las especies
de la sustan-
cia. cono de }os dems 8e8' no on- m3-
qlrc cLaseg
(
sotes) . Por eienplo,
log solea son una clase de strellas ;
i" d"ci, eon eitrelas
fijas,
pus no sin razn-s cree
quc
cada eebda
ja oe hara.reconocer
por un aol a una.Per-
aona olrc egtuviese
sitlada a ula
Justa
dlstancra.
I
Ao-
r bici: lo
ouc
conatituye cada clae e rna eecia. las
;;d;, o
ior
el itcrior de la eetlrctura, o,
Por
eeales
cxtcriorc ou
nos L hace conocr
y nombraf
por un
cicrto nomlNo v
por
ato, el reloj de Eatrasburgo
se
puc-
& eonocer, o como el relojero
que lo hizo, o corno un es'
occta&r orrc ve eug dectos.
'
Tr,o.-JSi as oa explesis,
no tngo nada
que oponer.
Fn-.-Me exDreso d una manra apropiada
para
no
eoetir nuetrae diputas.
Ahoa aado
que la esencia no
git"6crc
ris
qrrc

las clase,
y que
nada es c-sncial e-n
kc individror.
Un accidente
o una ecmedad
puede
cambiar
mi semblante o mi talla
;
ura cbre o una cada
urc orcder arrebata
la razn o la memoria
;
una apople'
ia
ie
pr:cde
educir
a un estado sin sensaciones, ni en-
iedimnto:
ni vida.. Si s m
pregunta
si es esncial
en
ml tencr
ran, reepond
quc
no.
.
TEo,-Yo cro u"
hav aqu algo dc csncial a los in-
dividuoe
y mre dc
{
e,r"
i
piensa. Ea eeerrcial en las eus-
, tagciss. bra; eo las sustancias creadaa, eufrir; cn los
egpritru,
pensar;
cD loe cuerpos;
tncr xtnsi-n
y mo-
;iento, Es dccir,
qrc hay clars
y
species a las cuales
un indiduo
no podr
(naturalmcnte por lo menos) de-
jar
de
pcrtcnecq, por muohas
qug
Pudan,
sr le: revolu-
ciones or Duodan acontcel
n la naturaleza. fero hay
claaE o ca;cia, accidentles
(lo
bn6eao) a los indivi-
duos
que
a ellas
prtenecen, y que pueden
y'elar
de ser
dc e* clase. Aa se
puede
deia de sr aano, bello, sa-
bio. v haeta de sr visible v
palpable
;
pero
no e dja de
teer- vid
y
rganos
v n91eicin.
Ya [e dicho bastantes
veces ms arriba
por qu
lea
parece a los hombres
que la
vida
y
el
pnsaminto
cesan algunas
vce8, aunque no
deian de durar v dc
produci
efectoa.
-S
8. Fr.
-l
Much"s nd;viduoe, colocados
baio un
ndnbrc comn, considcrados como de una sola especie,
r?:1
:''t.
t ,
F
t
G. V. LEIBNIZ
(1)
f'oda ustsclt,
lor',r|
subst{t\to,Iis o esse'ttialis, Usroed. Lmb$
por los edcol.stlcos
qaidditas, qult
eret casa
(a
ti trv aL),
e6 el
prlldto
qu
coDstltuye, ssD Arl6ttls, l torBs o l osact e fs ooss; 6 6l
prlclplo
corBiltutlyo do le especlo
y
cl oblto d6 l ali[1cl. Y.o el
synop{ns analatac lo.tnnte petipatetlio
its Duyl s dlottr ds Als-
tt16s, 4 vol. h-8, ?rrls 160, t. fT.
pp.
gur,
y
DlcUl4aar. des scleces
phl.
loaophlques (Parfs i815), t, .
262
tieren sin embago cualidades muy diferentes
que
depen'
den de sus constiiuciones reales lpaticulares).
Eto lo ob-
srvan sin difrcultad todoa lo8
qe
examinan los cuerpos
naturales,
y
con frecuencia los
qumicoe
eon conrGncidoa
de ello
por
enoiosas experiencias, buscando en vano en
un trozo de antimonio- de azufre o de vitriolo laa cuali-
dades
que han enontrado en otras
partes de estos mi-
ncrat8.
Teo.-Nada ms exacto. v vo
podra
aadi algunoa
ejernplos
de mi cosccha. Poi ejemplo, s han hecLo li-
bros xDreaoa de tnfido exoertmentotum cmmrcorum suc-
"""ru. Paro es
que nos equivocamos tomando estos cu-
pos por
smejantes o uniforme8, siendo as
que
estn mez-
ilads
ms de.Io
que se,piensa,,
pues en los cuerpos disi'
mllarea no nos aoprndmoa
d notar dllerncraa entrc
los individuog. v harto saben los mdicos cunto vlm
los temperamcnioe v
loa natualcs de l cuepo humano. En
ura
palabra;
no encotraamos
nunca las ltimaa cspe-
cies igrcas, como
ya
he hecho nota mg arriba,
y
nun-
ca doslndiduos rahs o completos de una misma ccpe-
cie son completamente semjante8.
Fn.-Noeotros no notamos todas estas diferenciaa
por-
qu no conocemoa las
partculas, ni por consiguientc
la e:-
tructua rnterna de laa coaaa. rot eso no nog arvlmog o
ellas
paa
determina las clases o especies de las cosas'
y
si lo
qsiamoE hacer
por
egas esencias o por lo
que lae
escuelas
llaman formas sutanciales
(l),
obraramos como
un cieco
que quisiera
ordenar los cuerpos seun los colo-
rs.
$
I l. Ni siq,rie.a conocernos la esncia iie los eapri-
tus; no sabainos forma di{centcs ideas espcGcae de
loa ngeles, aunque sepamoa
qrrc es preciso que haya va-
rias esDecies de espritus. As es
que parce qu
n nuc3-
tag idias ,ro
pon"-^og
mucha dfrencia entri Dioa
y loa
espritue
por
ninqn nmcro dc idcas simples, exceptran.
d
que
ai'ib,rm a Dios la in6nidad.
Teo.-Hav tambin otra difcrencia en mi sistema cn-
tre Dios
y
loa espritus creadoe,
y 8
qu,
en mi opinin,
t--__
NUEVO TMTADO
SOBRE EL ENTENDT;'IENTO
H.UMANO
23
todos
log eapritue,creadoa
debn de tener cuepo, as co-
'
mo nueatra alma l tn.
I 12. Fu,.'-Por
lo menog,
yo
creo
qu cntrc loe cuer-
poa-y loa crpritue hay esta-analoga:,del
mismo modo'
orrc no hav vqco en laE vardad8 del mundo corporal'
io hbr ricnoe
varicdad
q
las criaturar
intcligentes. Co-
menzando
por norotrot,
y ycndo haeta las cosas ms nfi-
-i"- *
-ptd*.
"n deiins"
qr ee,hace en muy
Pqu-
.
oo
gradoa y por una rn contlnua de co&a'
que
n caoa
grado
{cren
muy
poco unas d otras. Hay
peces que
ticncn ah'v a loE
qu
el arr
no ee extrano'
y nay
para-
rcs
quc
htbitan e4 cl agna,
q..e tienen la aqngre fra como
loa
pccea, y
cuya can se
parce tanto a la de 3toe
por
l
sto,
q'ue-; los escrupuloaoa
se les
prmitc
comela
.dutate
ld das dc ayuno.
,Hay
animalea
gtrc,e'e,aproxi-
Ean tanto la 8pccr dc lo8
Palos
y
a la,d la8 ocs-
tid. orrc constituyen
rn
punto
mcdio ntre.ello8.
Loa an-
f,bioe
'
participan
-
igralmcnte de ls b8tias tcrrestres
y
scuticas. Lae vacas marinag ven en tierra
y n mar,
y
loa maraupiaha
(ombre que eignifi-ca
puercoe de mad
ticne le anre caliente
y
cntraas de cochrno.
l'ara no'
.hablar
dc lo
-qrrc
reGeren
-los
hombrea maninos, hay bca-
tia oue Erecc
tncf tanto conocimicnto
y
razn cono
alfuoE
;nimals a loe
qu
se llama hombes
;
y hay tan
qrn proiriridad
entre lo8 animales
y loa vegetales.
que
tomanqs el ms impcrfecto de aqullos
y
el ms
perfec-
.to de stoE, aperag
notaris ninguna diferencia conside-
. rable cntrc lla. D este modo, ai egamos a las
partes
.m
n6mag v menos orcanizadae
de la matria, encontra-
moa Dor
doq-uicra
qre
le especies estn ligadaa
y
no di-
6erei sino ct"d&
apenai ensibles. Y- cuando consi-
deramoe la eabidua
y-cl po&r
infrnito del autor de to-
das
las
coae, tenenos razn
parc pnsar qrrc convicne a
la untuosa armona dcl universo
y
al
gran propsito.
as
como a la bondad infinita de ese soberalo arquitecto,
que
'la
difercntc spci d criaturas e eleven
poco
a
poco
'
dcde nosotroe
hasta la in6nita
prfeccin.
As, tne-
mos mtiv
pra
estar
persuadidos de, gue hay muchas
,.maa caDGcla d crraturaS Dor enclma oe no3olro oe ras
q!
hai
por
dcbajo,
poqui
cstamog mucho ms alejados
cta* de
pcieccin'dcl
ser in6nito de Dios
q
de
aqullo
que
ms se aproxima a la nada. Sin embarco. no
tcncmos una idea claia v dietinta de todae esas difc-rcntes
GSpClS.
-
'Iso.-Yo
tena cl propaito, en otro lugar, de decir
.,;
' i 1
l::
.t{
'l
264
I
alc semciante a lo
qrrc
acibi de cxporrcr, eeor
;
pcro
m alecro'dc estar advertido &
que,
corro veo, e
puede
decii la-s coras mejor
quc yo
lo hara.
'Hbilc
6lolos han
tratado la cuestidn ufrum deht oacutxn
totnurum;
a
decir. si hav eeDcicg Dosibles
qu
8in cmbrgo o exi-
ten v ou. o-odrfn areet ouc l; nahnahia hi olddo.
Teneo iaznes
paia
crcer
irrc
todaa ls capecics poeiblcl
no son cmposiblea en el univcrso,
pof grando
qrrc
roa,
y
csto, no olamcnte con relacin a las cosa! <9 cocxiltD
en el mismo tiempo,
gino
con claci a toda le eric dc
cogas. Ee dec,
que yo
crco
que
ncceaariamcrrte hay cgpe'
cies oue nunca han sido ni eern,
por
no aer compatibls
con l cie de criatura
quc'Dios
h creado. Pero creo
qnc
todae lai cosas
quc
la
perfccta
armona del univerao
po-
da ccibir e.tn cn 1.
Qrrc
haya srs intmedios .DFc
los ertremoa, ee lao co'nforme a cata amona, auDq$c
no sea siemDre en un mismo clobo
o dstema,
y
lo
4c
c!-
t en el umto intermcdio cte dos sDcb- lo eit d-
cras
vies con claci a cirtas circun*ancia,
y
o
on relacin a otras. Los
piaroa, po
difercatr
qu
scas
de los honbrea en alcuna iosae.-"e aceraD a -t
por
l
oalaba : oero
gi
lo onoe supieran hablar cmo loo lo'
io. ilan me leiog oue &tos.'Lra lev dc continuidad im-
olica ouc la nat,iral"ia no dcia vac en cl oden
qo
i,
i
t"
;
ito
toda forma o op"i" no ea de todo ordcn. E
anti a los cspritru o
gerioe,
como
yo
cro
que,todaE la!
lntlrgencraa cradas. trcncn cutDo8 organrzadG. cuya
ocrfecidn caoonde a la de la inielicenia o el egpritu
ouc cst .n u"t ",rooo su vitud dJ la armona
rcea-
tlbl""id". vo oiero iic oa.o concebir alco de lai
pcr-
feCcionc dc le copriiu ior crcima d n;sotros, valdr
mucho Grrars
perfcccioncr
tarrtn en los &ga6 dc
loa cuerpin
que
elbrcpujaa a los DucatroE. Por -jr:mplo-:
la imacinacin ma viva
v mt
c,
y paa
eeryitnrc &
un triino italiano orrc n o&a expcgac de otro modb.
la Inoezione la oiu ic,.c,. l mi apropiada
para
cle-
varnos Dor .r,"iri- d"-o"otto, Y lo <irc
-he
diho
para
justiGcai
mi sistgmq deJa ariona,
que
exalta laa
pcr-
fcccionce dinas
por
cDcima dc lo
quc
cnralmcto
pcr' -
samos. Ervir tairbi,n raa
toner i-deag &
h criar,
ircomparablcnerte m
grandc qrrc
ls
quc
hcrnoe te
nido hlata aou.
S
14. F.-Volvicdo a la
poca
lalidsd
de
1"","":
peci.g,
a,rn en la sustancias,
yo pcgto
ci cl agua
y
cl
hiclo son de dif,ercnto cecic.
I
NUEvo TRATADo SOBRS Er EITENDMENTo HUMANo 25
Teo.;Yo os. Drcsunto a mi vcz ei el oro fundido en
el crisol
y
el oo'
h en lingotce on de rni mim es-
DOCIC.
'
Fn.-Eo no reapode a la pregunta, quc
a au vez en-
ciera ota :
Qut
lita@ uto rrsolvlt.
Sin anbarco. rconocci8 Dor esto
que
la rcduccin
dc lag coaa icitoecis e rc6e-re nicanente a las idcas
quc dc'cllas tcnei:os, tro
que basta para distinguirlas
or
fnbra : rlcro al auDoDmoa or ata oratncron esta run-
dada en h ccn"tituiin rcal d intcrior,
y quc la natura-
leza dirtin$ la.r.cocar
,quc'exiltcn.
ri otras tantas esp-
crct
p(x
8r3 Gtcnoaa rara, o ra mlara mallra
qu
noa-
otros lae. d*inguimos e cspccic
por talcs o cralcg dc-
nomiracioncs. cgtaamo8 augroa a ucror ooc.ercotre8.
Tdo,-Hav alcuna ambicead er el trqino espece
o cn la frar ier tre iliterent especre,
quc
causa tdas cs'
'
ta8 difrcultadg,
.y
crado la hayamoa dhipado,
ya
no
hbr cuesti6n, si ci acaso sobtc cl nombc. [- "sp"-
cie
prcde
e tqnada cn un sntido matertico
v
fleito.
En .u rico matebtico. la menot difeencia. o-rrc hace
que
dos oaas. no
lcan
tmcjantea en un todo, h"c.
q.*
6eran dc caccie. A ea como en
qeomcta
todos los
ccioc on & ua misra cspccie,
prrcE
todos son
pr-
fcctdrcnt y
por'la misma razn todai las
Drbols
!o tambin, de ua mrsna crpc
;
pro
no
;rcdc fo mieo con hs clipses
y
lac hiperbolas,.
puce
'
hav cnEe e[
*..
iGidad de class o esDcis. aun-
cui h.v" terie rn ininidad & olls de d espccie.
Tod la inrurcrables clipsce, en las
que
la distancia
de los focoa ticnc la mbm an a la distancia de las
cim, o'. de uta misna espcie
;
pcr
como laa ra-
zm dc ctas distanci,s o vaian ms
oue
por
el tama-
io. c ciflrc ouc tola! las csDcics infiniuo de elipec. no
forn ,fo rrc
,m olo cne.o
que
no ticne auisio-
nc, micrtra
quc
u vilo & tres focos compcndea
ura i't6idd d cencroc v un nmero dc esoecies infini-
tamcntc intnito. l tcncr a& lencro un rero eimle-
'
mcte in6ito. De egta mancral doe individuos ffaico' no
,
acrn nunga
.corpllnnte
igud.s,
V,
lo que
ca ma, el
ln}dmo novrduo
paara
o G8pc en esPecr, pu8 no
ee
iams
atnjant en todo a s mino ms
que
un mo-
nnto. Peto loo hombres, al e*ablece especies faicae,
no s aticon a tc rigq, y dc eos depende decir
quc
26
C.
?. LEIBMZ
una masa a la
quc pueden
haccr vlver a au
priqrera for-
ma eiicue siendo de ua misma epecie a eu iuicio. Ae
decim-oe
que
el agua,. el oro, ol mrcurio, la l conn,
lo son. v slo aparcn disfazados en lo cambioo ordi-
narioa:
-Dero
n lo curDos orcnicos. o en la8 esDcig
de las
plantas y
dc loe aiimale-, definimoe la espocie
pot
la
generacin
(l),
de suerte
que.aquel
semejante
qu pro-
cede o
podra prooedcr
dc un mismo oricen o simicrte se-
ra de una miina ccDccic. En el hombie. aderne de l
ceneracin
huma; nos refcrimoa a la cualidad de i-
mal racional : v anDqrrc hava hombres
que prmaneccr
rmciantes a lai bcsts tod su via.
ge presme que
no
"r o* fult de la cualidad o del
principi.
ino
por
obs-
tculoe
quo
deticnen elta facultad. Pcro an no-noo he-
mos
prcsto
dc acucrdo rcapccto de todas las condicionc
externaa cuc s ouieren tomar Dor suficientes Dara tqit
esta
presuncin..
Sin.ernbargo,
'alsulos
dq loa- rcglrqLn-
toE ou loE honbreE hacn Dor Eua dnomnactona
y
Dor
l"s decho atribudos a loi.nombreg, siempe
qrc
iu'-
rulacin sea squidr o continua e lnteliciblc. set fun-
&da en rcalidal v no oodrn fieurars eg;[i8 orrc la n-
turaleza,
qn"
.or.ip..ttd. hasta las
poaibilidadea,
no
\aya
hecho o distinsuido antes
que
elloe. En cuanto d inrcrior,
aurque no
!9i
gnariencia
rterna
que
no st fundada cn
la congutucrn lntcna. lo clrto ea
qu
rna mtgma apa-
riencia
poda
rcltar alcunas veces de dos difurcnteg
costituior8
;
sin cnar-go, habr alguna cosa de ce
mrn. v eao es lo orrc nuercos Glsofos llaman la causa D&
.xima
lormal. Peio cuando esto no sucediea. co-o "i.
segn M. Mariotte, el azul del arco iris.tuvies un origen
diitinto del azul de ra turoucra. sin oue hubicae na
cauea formal cornn {er l aui no estov ionforme}. v am
cuando e concedies
qu"
icrta natalezae "pant"s,
que
nos haccn darlaa nombr,ea, no tieen na intcrior
comn, nuestras denicioncr no dcjaran dc esta funla-
daa cn las capccic eale.
pues
loa fenmenos mhmo
son readadei Podccnos. o-uce. decir oue todo lo orrc
.distinguimog
o comparamoi con vcrdad,'la rtitualeza' lo
distinguc o lo hace onvcuir tambin, aunque haya distin-
cioncs
y
com'paracionrea quc
no co-noccmos y que
qr.rcdcn
ger
moes
qrrc
raa nucatra!, I amDen Eera neceSafa mu-
(t)
f6te atellcl d6 t^ eryecle 6 hoy dfo lr El
qt4il
e.rtro o!
!tu!llra. E sualto a la6 IfOd6
.Dl!!rsl,
oostta 106 trb]roc tlC
.}{. Cnevrel sobro et t6r.
NUEVO TRATADO SOBNE EL ENIENDMENTO
HUMANO 267
cha expcricncia
y
qlucho
cuiddo
paa
designar
loa,Bre-
rog v la8 eEDecra dc una manla
qu
convenga a la na'
tualcza. Los botnicos modemos creen
que
laa diatincio-
ncs tornadt dc lar fcmas & las flores eon las
que
ms
e aproriman al "rdcn natual
i
pco
encuentran, sin em'
b.argb, muchaa di6cultadee en ca9
punto, y
aea oportuno
hacf co[paracopE
y
ordcnamrcntoa,
no aolo alguenoo
u miso
-fudacrto.
cono eera el
que
acabo de indi-
ca, omado dc lae flore,
y quc qui ha aido cl ms
aorooiado ha:ta mu
paa
confccionar un sistema tol-
'
rbl v
crrdo
paa
Ja
enseirtzs, sino tambin aegn
'
los oaa fudrtoa
de las otras
partes y
circunstancias
&
las
platqs (l);
cde fimdamcnto de comparacin
me-
noe tabk" itc, ain lo cual dejaramoe eecapar muchoe
sBros sub-ltros,
y
muchas comparaciones. distinciq'
'i
v
obcvacioncs
tiles. Pero cuanto ms profundiza-
mos'en l
gencracin
& las erpeciea
y ms eeguimos, en
hc chicacioncc,
hs condicionce
que
all re requi'eren,
mi nos asecamo irl orden natual. Por eso, ei las hip,-
teri+ & alqunag
pcrronas peritas
fusn verdaderas hipte'
{r
grrc
nor dii,ei
etre
cn
Ia planta,, adenie del,qrano
y lta
tntcnt oonocda
qr
coreEponde
al nuevo ocr aruman'
hav ota imiente
qtrc
mcrecera el nombre de masculina,
ca
-dccir,
u
polvo
lpollen)
ible muchas vcces. aunque
qui
insibl o&ac
(como
lo es el
grano
rismo en cier-
t-a olantas)f oue el viento u otroe accidents ordinarioe
ceparcen
par. a
-unirle
el
pano, que proviqre
algunaa-veces
& rrDa
m|3ma
plta y
otfaa, como n l canamo,
i&
ota vecina & la migma e8pci,
pluta qu, po
cdri{uictttc, tcn& analoga con el rracho, aunqrrc
qui-
l'lrcmrba no et siemre desprovirta entramnt de
ec'miamo
polcn
: i egto, digo, fuec verdad,
y
gi
la for-
ma de la ccnracin
dc las
plantaa
fuere ms conocida,
yo
'
.o
dudo
qlrc
lac vari,,alade
que
s ob8rvaan no nos
pro-
porcionriao
un fundamcnto
para
divisionea muy natura-
't;l.
Y si tu"imos la pcnaiaein de algunos
genioe su-
pcioreg y
corociemoe baatante lag coeas,
quiz
encon-
tfrfamd atribos fijor
para
cada epecie, comunes pa-
a todog
gus
individuos
y
aiempre subgistents
paa
todos
loe
grs
orgnicoa., iua.lesquiera.que
fucaer lag alteracio'
nca
y
traDltomactoncs
qu pudran $tlrr
;
cono en la
(1)
Isto os d
Dtoipfo
do bodloln do lo csctos, ap cado
Dor
prtoco
y6r
por
J6lu,
y qo
h8 1l00!qo d ol lutlmeto do l3
ol6lfscloaeb tures.
l

.:l
,I
' . i
] s .
'
. ; !
_ n
. : t
'
.:.a
'
; 1
I
.
. 1 1
.1,i t"
,,'',F
':.
i(-
-
E' , 4
t
26 G V. LEIBNIZ
ms conocida
do la.s espcies feicae,
qtrc
es la humana,
la azn cg uno de eetos atibuts
6j,
qrc
convienc a
cada uno de log individuos,
y
aicmpre inadmiciblcmnte,
aunqu no siempre le podamoa advertir. Pero, a falta de
estoi conocimientoe, ns srvimog dc loe atributoa
que noe
parccen ms .cmodos para tistinguir y comparar lar co-
sas.
y.
n una
panaDrA, par8
reCOnOGer taE eapccet o CI-
t
ses, y estos atributog tienen siempre aus fundimeto rca-
lcs.
$
14. Fn.-Para di*inguir
loe ses suatancialcr, !c-
'
g""
b
hielteria ordinaria,,que
quiere que laya cietas
tenclas o lornaa
pDeclaaa (lc
raa coaa,
po
las cuales a
dictincucn naturalrente en epeciee toda los individuos
que
eiaten, deberamoa a!griramoE
primer,amente- ($.
,5)
de
que la naturalza Ec
Propoft
srcmprc en la pr(xlucco
d la3 coEar haccrlaE.
patrcrpa
de crcrtas eaencral t!gl-
[.r
d to oto (3 l/r. rlaDfla qrrc dctenlnar, n tcoet rugf,
si cstoE monstruo0 no soir ralnnte una eepec distlta
y
nueva,
pucs
vcmo6
que
algunos de estoE irorltruor ti-
t
nen
Docas o
nincuna de las cualidades
qu
sG upotre !r-
gultantcs
dc la cncia de esta esDecie. de donde
-trcn
gu
origcn,
y.a la cual
paocc que
re"tenecanr
en virtud dc su
naclmreno.
Tso.-{uando sc trat dc dctermina
gi
loe monstruoa
son de una cicrta esDcie, noa
vmoa reducidos frecuente-
mte a conieirra.-Lo cual hace vr oue no noe limita-
moa al exterior,
preg qurrarnos gaber
si la naturalcza
intcrior
(com
poieienlo
la razn en el hombrc). com
:
a loa individuds de'tal:epccic, conviene tambi
(como
el nacimierto hace
picgunir)
a ceos individuos, o'falta
una part de las notas crtcriea qgp
ae encuentran ordi-
de lin cosas hacclas.
p;tiiDa
de ciertas eencia tc-
das
y
ertablecidas, cdno ni"delos,
y
en eegundo lulat
lfi l). ouc la naturalcza conique siemprc cst D@sito"
Fero'loi monetruo noa datr
*o-ioo
p"t.
dudr &
lo'tro
y
de lo otro
($
l7).
HaMa
qrrc dctenirinar, cn tcc lug,
lo las notas cxtcrios dcterminan la egcecit, v lo
monatruoa no
pcrterclan
a Ia ccpecic dc
{ue
ae pt-
tn, a menoe " tomaI" de na m:ina u
qg"
vd"
y
nariamente en esta csDcie. Poro- iiuestra incertidumbc
,
'
no afccta en nada a la ratur. lez dc las coeaa,
y
i hay
una tal natualeza intcrior cmn. ae encontrar'o ro sc
encontrar n_l monstruo,_ scpLmoslo o no. lo ecparno.
Y si la naturaleza interior de mnsuna
eapeclc s ccucn-
tra all, el monstruo
pod
,er de-eu
proia
esDcie. Pcto
.
si no hubiesc tal naturaloz interior cn 1"" egoi" dc o,lc
s trata, y
ei no nog atuvisrho3 al nacimito, entonie
' ' I
f
F.' _,
*
P;.
i.
t l
-il'
con
cierta
lEtitud
!
y
en este caao,.
tarnbien' lus]lo
tra-
baio
por qrerer
adivinar
la espccre
aria
Yanto' E sto
es
o.ri'lo
q" queaig decir c6
vuestraa ob.cona
toma-
- ;
i;l;;-ulo
i"tttttt"'
Por'conaiguierrte'
dcbe-'
.
-
"-o'U;-q,e;
t"y ;"t
i"t
especfic
cmn'
cuando
'
el extcrior
erlero
no Io es. Pero etr Ia esPcrc
humaa
8u-
;i;'io.I:Ji'-p-*"
"Ig""*-niq9
qirc tienen algo. de
NUEVO
TRATADO
SOBRE
EL F+{TENDIMIENTO
HUMANO
29
;;";-tlo-a
,rnt-.d"d."tt
La
c'c
d11 muestras
de razn.
Por
qu
nb
podra haber alqo.Parecdo
en oraa
rDccis
? Es rerdad
quc no co-nocindolaa
no n9E
Podr-
*in r&vir
de ellas
para dqfinirlas
;
Pero
el extcrror
baata'
auqrrc
ocoozcarnos-qr
40
e8 suhclcnt
Para
ura cn-
nicin exacta-,
y qr.re lea mr8ma8
dh!ctotq-TT]Yr:
cn c:ta ocasiorr3-
o aon
mg
qtrc con trralE;
y ya rie
dicho
anteo'que
qlgunae veces no aon mas
qug.
trxovrsro-
nalcc-
Por eicrn$o,
sc
podra encontrar
el mdro
d al-
"i6;;i;;d"ot i.t
rspondis
a tg.dp las
pry9-
ba
que
* han hecho hacta aqu;
pero- tambtn
ee
podrra
deacubir
entoncea
rna nuv,a
mrra
&. earEayar
qn d-
e el medio
de distinguir
el oro ratural
de ae otro oro
Li"-ittin"i*."t"I
Antig.,"s
documcnto
airiluv.en
tanto lo uDo ccno lo oto a Augusto,
elec^tor
d Jalonra ; '
ro
yo
no
puedo garantir cste
hcho' stn embargo'
3l
;"1";&{
podrimo obtencr
una denicin
"}1
p"t-
fccta &l ciro & la
qtrc tenmos
al pEente'.
y,8r el oo
atifrcial
c
pudicsc produci n
grands cantdade,
como
pctendcn l& alquimrss'
eata nucva
Pru:ba
seria dc m-
ottantcs
consecrrcrrcias;
Pus Po
au medlo s conirva'
ha L
ge""." hrarano.
la ventaia
qu
el oro
natural nos
;;;;tEi;
com.rpio,
pt eu rareza,
euminitr'n-
;;;-;;.tit
d*.1"*
j'
"ttif-"t*c,
fcil de dividir
y
rcooxrcer
y precioaa en au
peqtrco volurcn'
'
'
-
dh"i.ro aprvechar csta
ocaEin
Para dispar
una difi-
cultid N, $-50
del cap. dc loa aornbreg
de Las sustancras
J" li.i*".1
Entosp tobr"
9l
entenmiento)
'
!t
n"n'
"l rl.ttt"
..p*o:-qrrc
al decir, todo o-ro frio 3i sc
"it-il"i.
-i*
tJi{ dclo.o el coniu:)tg
de ciertas cuali-
dade,
entrc
Ia cuales cst comPradda
la irFza' 8
ror-
iiii-l-i""p*i"iott
idnti..
vi
""",- co.ttto i se iac:
lo io cs lo
fto;
pcro
si 8 endlde
dcu un aer-suatan-
cial, dotado do una cierta oencia-intcrna,
9uy9
hl9?
fl
unl cor!cucncia,
nq ee hablar de un modo lntcugblc'
Dus
bta
!ncia
9d
s cgmpletamntQ
daconocrda'
-
.r
esto
espodo
que el cuerpo dotdo d gta consh-
tuci6q itcrna cc decignedo
Por
otras notas eatrrorea'
en-
,"-J
270 G, V, utBNtZ
, 1
E.
tre las cules no eat comprendida la fiieza, como si al-
guno
dijesc : el ms
pesado
dc iodoa loa cuerpos es a la
vez uno dc los ms frjos. Pero todo eato no ea ms
quc
provigional, pues sc. podra
encontrar algn dn un cuerpo
volanl, como
por
cJmplo un mrcurro nuvo,
qu
tuca
ms.D$ado ore el oro. v en el cual el oro sobrcnad
como el
plomb
sobrenadi en el mercrio.
$
19. Fn.-Es verdad
que
de esta marrcra o
podre-
mos
jams
cqnocer
prccisamcnte
el nmeo dc DbDic-
dadei
que
dependen dc la erniia real del
oro, a'moe
de conocer la erencia micma del oro.
$
21. Sin embar-
go,
ai noa limitamos precisamente a cicrtas propiedades,
cgto nos baatara Dara tcnr dchmcrors nomrnales exac-
tas
qu
nos sirvan actualmente. salvo
que quratnos
cam-
biar la signiGcacin de los nombres, si se descubries al-
suna nuva distincin til. Pero es oeciso. oor lo-mc-
t
ioe,
que
egta definicin repoda al uso del no;.rbrc v orc,
da suitituirle. Y eato sirvi
paa
refutar a lo
quc
Drtcn-
dcn qrrc la extenaia conatituye la eecncia de. fioe ccrpm.
pus
cuando s drce
qu
un cutDo mpuia otro srla
un absurdo mani6esto lntender
q"
,tn'";tensin empu-
. ja
a otra extensin,
puea
falta la solidez. Dc icual m;do
no sc dh
lue
h razn, o lo
que
hace al homre razon-
ble, entabla corversacin,
pus
la razn no constitugc la
esncia entra del hombre-: son loe animalce acionaleg
Ioa
que
hablan rnos con otos.
Teo.--Ceo
que
tnia razn. buee loe obietos de lag
ideas abstactas L incomolcta.E no'baetan oar da. .ar6n
de todas las accioncg Ue la cgae. Sin cnbarso. vo creo
que
la converacin conviene a todog los
esDrits. ore
pueden
comunicareatrc todos sus
peneaminto.
l;
escolsticoa 8
pocupan
mrcho de cmo lo
puedcn
ha-
cc los nceles-;
pcro-
i les ronccdiesn cueroos sulca.
:qqo
l
laqg lisulendo
a loc antiguos, .ro h"bl di-
hcultadclT*-,
$
22.
fu-.-Fhy
crnrxr
t-.n
una fomg se-
mciantc a Ia @.ta,
pcro qr
cgtn cnli*
C-
pelo
V
no disfrutr dcl' uro dc la
palabra
ni de la raz&.Ii1.
nocotros hay imbcilce
qrre
ticncn exactamnt la mcma
forma
que
norotro,
pro qrrc
cstn degtitudoe de la ra-
zn,
y
algunos de elloe ni eiquiera tiencn el uo dc la
pa-
labra. Hy ecrca, eagrin r dicc, quc
con el uso de la
-p-
iaora y de la razn;y uaa forma ternejantc cn todo a la
nuestra, ti!r cola
provi:ca
dc
pclo:
po lo rrcnoo no
hai imposib'iidad di qrc
cxit_ o*ai criaturar. Hay
NUEVO TRATADO SOBRE EL ENTENDTMENTO HUMANO 27,I
otras ntr lag cualee los machog no tienen barba, y
otras
cuyaa. bembras
\
tienen. Cuando ee pregunta
ei todas s-
taa crraturaa so hombrea o no, a
prtcncn
a la e8Dcre
humana, es claro
que
la cuestin
ge
refiere nicamente a
la definicin nomial o a la idea compleja
que
noa for-
mamoe d. clla
pa.ra
designarlas con iete nmbre, pues
au ancra rtnor noa ea absolutamnt daconocrda. aun-
que podamoa pnsar qu
all en dordc las facultades, o
bien-la figura &te"iot, sotr. tan diferentee, la constitucin
nttor no
prEde
8er la mr8ma.
T,o.-.C-reo
que
en el caao dl hombre tenemos una
de6nicin a,re ei toal v nominal al miamo tiemoo. Pues
nada
pod
ser ma iteior al hombre
quc
Ia iazn. v
odinaiamente s da a.conocer
perfectaminte.
Por eso
oor lo
que
la barba v
la cola no aern consideadas iunto
i dla. Un hombre elvaje, aunque vdludo, ae ha oo-
c. v el nelo de un mono no es lo oue noe le hace erclui
de eite lo" hornbroe. Los imbcile" .atecen dcl uso de la
razu; pero. como sabemos
por
experiencia que frecuen-
tmcnt e3t atarda
y
no
pued
aparcer,
y qu
eato l8 su-
cede a los hornbe
que
la han mostrado
y
la mostrarn,
hacemoa vcrosftni]mcirte el mismo iuicio de egtos irnb-
cilca
pot
otroe indicios. cs decir,
pr
la fieu coooral.
Slo,ior eatoe incios,,unidoa al nicimint, pt""..-i^o"
qu
los ruo3 so
bombs,
y que
mostrarn razn,
y
no
noe Gouivocamos. Pero si hubiee animaleE acionalb de
una frma extcir. un
poco
diferente de la nuestra, nos
wramoe
p..pho..
Lg
-C"e
hace ver que,nueatras
defini-
crons. cuando dDtdn dl :tnor de los crDoa. son
imperfectas
y provieionaler.
Si alguno se dijeae'ngel

tuDra bacf cogaa orc. noaotroa no Dodemoa laccr. se


lc'crccra. Si lcuno irinicc de la lni
por
medio de al-
guna mquina &traordinaria, como Gonlez
(l),
y nos
4
-+.
E
.i,i
-;_.
+
*
-,}
:
*
:' ::
, dr l
a ,
contare cosas cribls dc Eu Daig natal. Dasaria Dor un
tmbre de la lunri,
v
sin mbarco e le
podra
"on .d.r
cl indicnato v log dercchos dc-ciudadiro con el thlo
dc
hgmarc,
,p
Eenato
y
log dcrcchos dc-ciudadiro con el ttrlq
nbc.
por
cxtra ouc frrcsc a nueEtro clobo. Pero
,,ppr.cxtra
qrrc
frrcsc a nuestro.globo. Pero
i,_idicec el bautiamo
y quieiera
aer,considerad corno.
pro-
E tO O nU&q rcy, CrOO
que
E erevartan
gtandca
orapu-
t6
ntr
lor telogoc. Y si el comercio con eEtc
hombres
lll
V6s,6 lr'Hon|i he dis Io lvnz, et le.oe\ste chl*lque
lait
t onde
rtz te hr.rp, actwlpment atreaortt
pc
Do,,ia'fut Oo'l''a, ara'Il,det es.
,agl,
ora''4t t It C.,.ttis oIa, ecrit en iotfe Langne pr
J. B. P.
(Jo.
hqddF). &cF r8.. /
crclblg & ru-pas natal,
pasac pix un
l i
' i
. , ,
l
,_1i
(72
planetarioe,
bastante
prximo
a log nucstro!. reclh
M. Hugena, estuvies atablccido, la crcstin mcrcofoa
un concilio universal. oara saber ci habramos dc extcndcr
el cuidado de la
proaeacin
de la fe fuera dc ntrcstro
globo.
Muchoe teidr-n, si; duda"
que
loe . animales
racion4lcs de
este
pas,
no sindo de la aza de Ad,n, no
participan
de la edencin de
Jcsucristo
;
pcro
ouos dirn
quiz que
o aabemos con crteza ni dnd egtuvo Adn.
ni la surte
que
ha cabido a tod su
poteridad. preto
quc
hagta ha labido teloros
que
hn refdo oue el luca
dcl
paraso
fu la luna.
v
qu
la mavorfa boinse ue
lo ne seguro scra batitir i cos homeg duosos,
b;jo
condicidn, ei ee
qrrc
fueran suscptiblcg dc ello:
pero
du-
do mucho
que
ec
prcstaeon
a cllo los
gaccdote
di la lgle-
gia
romana.
porouc
su coanacioneg sran simorc du-
dogae. v ee &pohdr a la
qnteg
al oeliqro dc uia ido-
latr riateriaf en la hiptede d est; IcEir. Por fortu-
na, la natuahza de las cas nos cximc dc cta
pcrple-
jided;
sin embargo, eEta! xtraas Gccioce ti[H!'su rlo
en la erpcculacin para conocer bien la natrle'a Jc
nucatraa rdaa.
'
S
{3.
RL,-No olamete en laa cucatiolcr teolfui-
caa, sino tambin en otraa ocaalonea, atgunoa
qrusrcrar
oui recirse
por
L aza v decir
que
cn Ioe ani;alE la
r"pacain
pbt
el avontiiento dll macho v la hcrnbra.
i,
eii lae
planias po
-mcdio.de
slmicntes, cocrva laa e-
iecics eu-D,rcstamentc calcs. dietintae v en su totalidad.
Pero esto'no eerrla mg
qu
Dara fiia las esDecies de hs
animalee y de loa vcgttal.
Qu
hacer de Io derr,is l Y
aun esto no bata an cioecto de aqullos.
pueg
si hc.
mos de cre la histoia, hi habido mi"re
pr"asr por
monoe. Y aqu succ'uri rcvo oroblema. Dc ou ce;-
cie deben eei tales
-oroductog
? Con frecueniia vcinoa ru-
las
y
onotauro
(vase
l Dicfionnaire etumoloeoae e
M. Mnage)
(l),
-laa
primerae
cngendr'ada!
por
-un
amo
y.ura yglra.,
I
lor
ltimoo,.por un toro
y
una burra. Yo he
vtgto un anlmal engc'lado Dor un cato 1' un ata duc
tena los caactcrcs-viriblc di estas d"u b.ag. Oui a
eto aad le
produccirocs
monatruoaas- vr ouc L muv
diffcil
determiia
la cspecic
por
la ce;craci;: v ei n
pudiamoe
hacelo m-
quo
ior
catc-medio,

tcnlqmo
,
"-"*. l31le, Dcato
q
8c y
nucrt
n ?f!, bt! ar E
Dro8a obrla, I rlllc
q[6
ltet l !osolfa 6
tu roitlta d{|t
da
Dlgrn Laeclo
{Iond6.
180, la-lol.,
y
AmltorloE 1*, b-1..).
NUEVO TRATADO sCiRE EL ENiNDIMIENTO
HUMANO 273
que
i a las Indiaa
para
conocer al
padre y a la madre de
n tigre,
y la simiente de.la,planta del te, sin,tener otro
rndo
para
luzgar
8r los rndtvlduos
que d alu
procoen
son de estae eepecies ?
TEo.--a
glneracin o raza
proporciona, por lo rn'-
rroa
una tute
prsuncron (eg dcr, una
prurla povrsro-
nal). v va he ho
que
con mucha frccuencia nuestros ca-
r."i"i"i t o son ms-que conietuales. La raza es desmen-
tida muchas veccs
por
la figura cuando cl nio e deseme-
jante
al
padre y
a h- tr-tadr",
y la mezcla de laa figuras no
es eiempr una seal de la mezcla de laa razat,
pucs pue'
de uceder
que una hcrnbra eche al rnundo un
.animal
que
pargzca prtnce
a oEa ealrcqe,
y qu la sola maglna-
cin de la madrc haya cauado esta
pcrturbaci&; y
no
disamo nada dc lo
qrrc
s llama moq
(l).
Pero asl como
geluzga,
ein crnbargo,
-provisioralmente
de la especic^gor
la raz. EG rttzca
tamben d la faza
por
ta especle. ruea
cuando a
litai
Casimiro, rey dc Polnia, Ie
prescntaron
rn nio aalvaje, cogido de entre
los
oros,
y que
tena mu-
cho
paecido
con stoE,
pro qu
ee di a conocer como
animal racioal. nae tuvo di6cultad en creerle de la raza
dc Ad!
y
bautizarle con el nombre de
Joe,
aunque
qui-
bajo la condicin d baptizatus non es, segn el ueo de
l lcla;a romana. Doqu
poda
habe sido criado
por
un
oso'-depus del baitidno.- No'tcnemos an bastanies co'
nocimientos
tobre
loe efectos d las mezclas de los ani-
males. v con hecucncia destrumo lo monstruos, en lu-
gar de
-criarloe.
3garte
de qu no son de larga vida.
"Se
clee ou 106 lubrrdoE no ae reprooucen;
grn
emoarRo, &
tbo atribuy.c
la
groagaciiin
a lag mulas je
.Cpa!o-
cla.. v mc e6crDn
(rc
la Lnrna Que en ra I arlana Yclna
hay in"li" dg raza; ab vcrnos quc las plantas mezcladae
aon caDaca
(rc
ooruervar la nucva espcr, l\unca s aao
'
con cxactitud en log animalea si
quien
determina
prefe-
rDtemcnte
la capecie es el macho o la hembra, o ambos,
o incuno de
ellb. La doctrira de loa hrrvoa de las mu-
icrc,
quc
cl dirfunto M. KerLring
(2)
hizo
famosa,
pare-
ca rcducir a loe machos a la condicin del aire lluoso
paa
las
plantas, que
hace
que
la semillas cezcan, sgn
los trctso; de Vigilio,
que
loo
pririlianistas
repetan :-
(1) Mas6 trlorm D el tro
(t) Krtrlng
(Ieodoro),
184G1893, aotlco clbr
m, ooralbolpulo ale Esplo3 coD lh8ncls Vatr EEd,
(Opero
ornl4ia an4to',;ica, La E]aya L'tl7,l
t 8
nocldo i[ ADstr-
su isostro comri[.
. '
.*
*
s
,s
fr
I
s
G
ii
a:
:J
:,
.
. r .
-
. .
. ? . r , 11t : r
1'
t -
274
c. v. LEtBNtz
Cum
pater oBntDotens tseeundla imbrltus et6
corugts tn lacso
gromlub aleBoelal1t 6t oDa
MaSrus sUt rnsgno conmlr3ua corpo l&su8.
(l)
l{torrlst oi.lo.m DelI @ l@, uEto @ 1ttr5. 8t. Daootll h.o
rlato
Drbllalas
lth ooD l tftulo: tcon4 n4at6 dcc, 1l.l?. Dsltl
En una oalabra.
scn esta hiptesi8, el macho no ha-
ra ms oe lo
qrc
"c" le llu'via' Pero M. L,euwen-
hoeck
(l)
ha ehaLilitado
el
gncro
masculino,
y
el otro
sero hi sido
de$adado a au vez, conc ei au funcin no
fuese me o...
la d" la tierra espcto dc las simiente!,
srrninistrnole
el lugar
y
la nutricin; lo
que podra su-
ceder lo migmo conslvando
loe huevos. Pero esto no im'
oide oue
la imacinacin
de la mujer ejerza un gran poder
i,ob" la fotma del fcto, arn cuando
se supiese
que el ani-
mal ha sido va
prodrnido por
cl macho. Pues el feto ea un
estdo deEtil;db a un
gran
cmbio odinaio
y tanto ms
suscptible de cambioe-extraordinarioe.
S aeegura
qre la
imaminacin
de una dama muy
principal, afcgtada
por-gf
eaoit,culo de un hombre muiildo. rccion
la mano dit'
f"io muy
prximo q su termi-nacin,
y que la mano rc en-
contr deepus en lag Eecundinas;
pro
esto nogcdta co-
6rmacin.-
Quiz
alguien
pretenda, aunqrrc el- alma no
pueda proceder
mr
que
de rn sexo,
gue ambc rxos
irod,r"-"
algo dc orgiico,
y que de dos cuapoa ac hace
uno, del msmo modo
que
vernoE
qu
el
guEano d Eeda
ea una egDecic dc animal doble
y
encierra un inscto vo-
lando baj la forma de oruga
;
tan a oacuras estamoa an
aobc ounto tan important.
La'analoga
de- las planr:s nos da luz algn da,
Dero aI Dsntc
no atamo lntormadoa sobr ra
gnfq-
iin miima de loe vcgetale,s; la soepecha.del
polvo,g
se dera notar, como fapondlndo a tra 3mrua maaculrnS,
"" "*it" "t" "scl"t.id". Por lo dems, una briza &
la
planta
es muchas vec capaz de dar una
planta
nue-
oa v compl"ta. de lo
qub
no sc decube an analoga en'
tre.loc animales; ae iro
pucdc dccirrc
que e]
nic
dc un
..
arumal
gea
rn ammal, como
paroe qu
caca ranra
qcr
bol es una Dlanta
capaz dc fructificar aparte' Arm lar
rnezclas dc lai cspccies. v aun ls cambioJen. una misma
cpecie egultaq
on hecrrcncia
y
ticnen mqdho xito en
lai, plantae.
Qui
.""
alqn ticmpg o cn algrn lugar Jcl
uDvrao, la3 capccrca dc lot alumalea, aan o nayan Srco
o estn me sui;ta a crmlia dc lo
qrrc lo eatn al
prceer-rto
.
,
i ' . ' ' l : "
NUEVO TRAT DC SOBRE.EE
NENpTME{IO t{UMAtO 275
.
ntr nosotros,
y
muchoe animale
que
tienen alco dl
gato,
como el,len, el tigre y
el lincc, podan
habeJ eido
. dc una miema raza y
ahora
podran
eer cbmo
gubdivisioes
nucvas de
$,antig;ra specie
del gato. Por eeto rerit > lo
que ya
hc dlcho ma de una vez :
qu
rruestraa detemina-
,
cioncs de las especiee fsicas. son provisionales y
estn
'
.
en rtaclon coD nucatfos conocmrnto8.
S
24, Ftu:Jor lo mcnoe loe hombes.
al hace
cue
divigio,ns
& Ia eepccies, no
pnaaron
jaia
e la for-
.
mas eubEtanci.alcs, a no 8r aquelloa quc,
en este rric
Irg*
del rrundo en
que
[G ncontramo!, aprendieron
el
.
ct$a| d atraa acuelas.
Teo.-faecc eer
que
deede hace
poco
tienoo el
:, norbre de
_
formae .usianciale
ha llecado
a
p..d",
",,
. cdito entj cirtis
gentes, y que
ee avlg.enz- de pro-
-
nurrcal. Jtn mbargo, cato ob,edce m8 bn a la moda
.
qrrc
a Ia razn. Loe scoleticoe
empleaban inoDortrna-
p"gt
una nocin,
Bgngral,
cuando'trataban
de'explicar
I
fenomglol partrcul,ars; prg
est buso no deetruye la
j
9osa.
l aIla dl honbr desconcrerta
un
oco
la
con_
-
h a de algunoE d nr.Elroa modrno8. Lo8 hay qr
,
, con6cean qrrc,
er la.foma del hombie
;
pi:o tambin qulie-
en qu
eca
-la
nica forma sustancial de la natraleza,
-
ggngcida.
M. Deecates
sg expreeaba as,
y
corrigi a
'
M. Rggi!e (l), qrrc
negaba ata cualidad de frma tan-
.
cial.al
-al4a
y
negaba que-el
hunbre fueae unum
per
se,
'
3 decir, un c dotdo de vqdidcra rnidad.
Alcunog
.
gfgen qF ese-excelente hombre lo hizo por
t"ron po-'
'
,
lltica.
_Yq
lo dgdo, porqr
cro que
ten razn en este
puntg.
.Pro
no l.a hay para
otorga ste
privilegio.al
hom-
. Drc u crnt, como a la natrralza
stuvrc hcha a
'
.bltow
romps. E dc crcer
que
hay una innidad
de
alnus, o,
para
hablar cn mayr
cenalidad. entelcouiae
.
prirncras,. que tienen
algo dc iualgico con Ia perceftn
y
cl apehto, y qu
rcn todas
y prmanecn
simpie for-
,
.tn
r eurtancielc de loo crcrpoa. Es vrdad que
hiy apa-
rctcrt
-etpccr8
que
no son vcdaderament
unim
per-
p
(g
dccir, cuerpos dotadoa de una verdadsa
',"i-
ded, o de yn
rer
indivieible quc
conatituya
el
principio
totd activd,- no
ns
quc podian
aerlo un molino o un
loi. ls el, los minerales y loe mctales podran
scr
-{
r(1)
Ngab lttDo da Looy, dtsofrulo d6 D6oats qu6
rompl ootr 6l
Ior
so6tdea
qr6
el ombt es $n ser por
acialcr, ei s d6ol,
quo
dl cuspo
. ydl
rtEa o loDo u dld sustslotsl.
'
t
276
C, Ir. I,EBNII
de esta naturalza, ec dcir, simplee contextufaa
o ma8e3
en
las.quc hay cierta regularidad.
Pcro loa cuerpos de loa
unos
y
de los otos, es dcci, los cuerpoo animadoa
tanto
c"mo- las contexturas
gin
vida, scrn especficos
por la
eatuctura
inferior,
porque en aquclloa
mismos- que
son
animados,
el alma
y la mquina, cada una tomada aparte'
bastan
para la dcterminacin;
P-ues
9e corrcrcrtan
!rtc-
tamente,
y
aunque
no tengan'influencia
inmediata
la una
""Ui" i"'.itt.: s'exprEan
-mutuamente,
concntrando
una
de ellas, en una
perfecta unidad, todo Io
que la otra ha
dispersado
en la multitud. As, cuando 8c tata de,la cla-
sift,acin de las species,
cs intil
disputar de las formas
sueianciales,
aunqu
por olras
razona sea convenent
conoce si las hay-y c*o;
Bn""s
sirf esto seramoa
extran-
air".".l mund intelcctra'l.
Por lo derns, los
gri'egoe
y
loe rabs. han hablado de estae formaE
tanto cofio
-bo
uroDeoa. v
ai cl vulgo no habla de ellas,
tarnpoco habla
de leebra
ni de irrconmenurables.
*
S
.25.
-pn-.-f-"
lenguar han sido fgrmadra
anlcs.
{e
lag iencias,
y
el
pucblo ignorante
y
Ein
ltrar ha redtrcldo
lae cosag a ciertas cspcies.
---
iJ-E"-""t.J,
p.to las
personas
qu9 cstudian
lar
materias retifrcan
lag nociones
popularcs. Los cnmln*a8
han eniontrado
medios exaclos
para discernir
y sqpersr
los metales :
los botnicos han enriquecido
marallooa-
iente la doctria de laa
plantas, y las expcriencias
quc
.,se
han heho sobtc loa insecte
noE han
proPorcionado
nuevos avanct en el conocimiento
del mundo animal'
Si" "*b*g",
estamoa in rnuy lejrx de la mitad de nus-
tro oamrno. ---
S 2. frL.-Si
laa esDcics
fuean obra dc la natura'
l""""ro
p"dt"rr
*t "-r.bid"" tan diferentementc-ea
{i-
fcrentcs
-
pcrsonal el
-honrc
parece:.I uno un bPcdo
sin
plumae,
con uas lagas;
y
oho' deEpuee
de un
p-ro-
fundo eramen.
le aade la razn. Sin embqrgo,
muchc
'ihtermiuan
las espcie de loe aninalcs
por su forma ex'
terio, ms bicn
que por el nacimiento,
porqu oc
.ha
Duato en tcla de.
iicio
ms de una v2, Ei cirtoE ttoo
Ito-ot*
debcn sr admitidos al bautisno o no'
Por
la
sola razn de
que
su conguracin
exteior diferfu cl la
forma odiniia
de loa nioa, sin-
que
9e
rupiera si qro
tan capacs
de azn como nioa
lanzadoa nfto
moldc'
cnt los cual8 Ee encunhan algun@
qu'
+unqrc
ac
una forma apobada. no aon nrnca caln cs
dd motuar
duantc toda-au vida'tanta razn csnci la gue cbe
qn
cl
'
' ..
i l
NUEVO TRATADO SOBfu EL ''TSND'METO
HUM^NO
277
tad hubicra aido mayor.
Tg,o.J-o confls,
y si eeto sucdise
y alguno estu-

(l)
ifdtoo tblto dol Blglo X\I,
quo
8crlbl ut ltbo Eobre la lvobr4
-.L
bs
p,Jra.s
frlir.lpr,,.a
c|.4D
'ifiwtlDi
es Iaalr, 14 los rg4rt'/]& dc b'
ganet4ctt, pbllc.do 3a Boloal ea
1599.
cerebro de un meno o de un elcfante,
y qu no dan
-nunca
prueba
alguna
de
-aer
guiadoa
por un alma racional,;
por
lo
-guc
parece evidente
qe,la torma exterlor,
y.no,la ta-
cukad dc razona,
de la cual nadre
ptde Eabl at alrara a
su dcbido
tiernpo, es lo
que
ha eido ealado
como-esencra-l
"1" "*ie
f,i-anr' M. Menage
(Menagana, t'-1,
p' 278
dc la idicin
de Holl.
I 49) nos suminiEtraba
el elemplo
de un cierto abate d Saint Martin
que mer9gc scr eferi-
de: Crando cste
abate de Saint Maltin, dice'
vino al
rnndo,
te"a
una 6gura tan
poco hurnana
que-par^eca un
rpnstnro.
Sc dud bagtante
tiempo si bautizarl.
srn em-
bargo, fu
laqtizqdo,
y
e le decla hombre
proviaional-
Erqnt. t dcrr,
hastg
que l tl-mPo nlclra conocer
ro
oue era. Tena tan
poco qu
agadecer
a la naturalza
que
i le llam tod au vida Molofru.
Ea.de,Cacn,
He aqg
un nio
que
eatuvo a
punto
de scr excludo
de la especre
humana
implemcnte
por su forma. Escap
por milagrg'
y
cs lo cierto
que una 6gura
un poco ms
-contrahcha
l
hbra
hecho
prccr
como un Eer
qu no deba
Ftasa
por
hombre. Sin enbargg,
ng
pod1m9e dar.razn:lg"*
9f
oor ou un alma
racioal ro habia
poddo srdrr en et'
"i lo tttco" dc eu 68onoma
hubiesen eatado un
poco
o" dtera?o"
;
poqu rn roitro un
poco ma }argo o un'a
siz m cbata. o una boca rns hrrdlda no naolran
Po-
'
dido cocxitir. asl como "l resto de la gura irregular, con
u alma
y
coi.cualidadcs
que Ia hicieran capS?,
? Pelar
dc ru &fornridad,
de desempear un cargo en la.lgleaia'
T,o.-Hact
hov hp se ha encontrado
un animal ra-
cional
dc tna 6gur exterig{
r,nuy.di8tinta de.la nuestra;
Dor eato. cuando t trata d bautEal a un mno' la raza
" l. 6"*n
no han sido nunca consi&radas ms
que como
indicis ma iuzcar
si eta
un animal racional o no' As
1""-tl"iJ
y'loJ
juriscaneultos
no han tenido necesidad
dc rcnunciar
por
eato a au de6nicin consagrada
I 27. Fn-.-Pero,
si s monatuo de
que
habla Lt-
c.t
i"
(l) (1.
1,, cap. tll),
que tena cabeza de hombe
-y
.,-to"
i ccrdo, u otr monstruoa
qr,
con cuerpo de
hombre. tenan cabeza dc
perros
o de caballoe, hubiesn
conevido
la da,
y hbiegen
podido hablar' la dificul-
:
.
r :
*
{
, i
I
,i
' : 1
!
.f
#.
278
vies conformado
como un cierto ercritqr, monic antiguo
Harnado-Hens Kalb
(Juan
el terncro),
qrrc se pint,.con una-
cabeza
de vac, con la
pluma
en la mano' cn un lrbro
qu
eecibi,
lo
que
hizo Creer ridculamente a algunoc
quc
este escritor haba tenido efectivamente
cabeza dc vaca,
ei eeto sucedicra,
digo, habC
qtr tenr mb-cuidado en
':
punto
a loe monstrug. Pues ! de creer
qu
la razn ae-
;r. ^'.f-'i. ^^' lrn teloore w irr :onultoe a la fiura.
ia preferida por loo
ra
preferida por loo telogoa
y
jurisconsultoe
a la figura,
y que, a pesar de laa,dilcrencias
que la an{toma
pudiera
naconaulto a la ngrra,
que la an{tomfa
pudicra
i*iri"r"trlt a loe mdicoe v
q,t"
n a opordan
ms a la
".^li..l d. h.'rnhrr .ttt"
-"or"l
desoden vieceral de un
cualidd de hombre
que
'aquel
cictto individuo cva diseccin ,
ciito individuo cva diseccin
preaenciaron algunos ami-
gos ros en Pars,-
y que rrrcti ruido, en donde la natu-
I
I
ialeza
Poco sabf, v 6ltr dtals ed orgfs
ooloc l hfgaalo. a lt liqulerd
:.
y
el cozn o la letocha.
si no rccucrdo mal algunos dc loa versos
qoe
-cl
difunto M. Alliot
padrc
lmdico
famoso
porquc parab
por curar.muy
bientl cncer) me leg, hechoe
4ur
I' so!ry
st
ptodrgo.
-sto E ntend
srmpr
qu [a vancdac
dc conformacin
no vaya demasiado leioa cn loo anima,l-cs
acionales,
y qu
tro volvamos a los tiqrnpoa en
que lae
b'estias hablbn. Dus ntonce!
pederamoe
nustro
pri-
lecio de la razn v
egtaamos ms atentog al nacimien-
,to ial extcrio. a fi-n de
poder
discerni los de la raza dc
Ad?n dc lo
quc pudie'ran
dcccn&r de un rey o patriar-
.
ca de alcn cantn dc loa monos
de Afica;
y
nuestro
hbil auto tuvo razn
pera
notar
($
29)
que la bunq dc
Balarir hubiese discurido toda su vida tan razo4ablc-
mnte como lo hizo en aquella ocasin con eu amo
(su-
oonicndo oue no se tratara d ua viein
proftic),
lc hu-
Liee costato sicmpre trabajo obtener rango
y
aaicato cn-
tr laE mueea.
'
Frl.- lo
quc
veo rel. y qui
tambin ra el autor
;
me- hablando en srio, convendrie en
que no sicmprc
e
puedea
asicna lmite fiios a
las lpcies.
'Tro.-Ya-hc
convcrid en ello : ues
cuando sc hata
de Gcciones v de la voluntd dc las coeas,
los
paeoo
de
crpecic en epccic
pucden
cr inensiblcs
y para diaceq-
niilos se caca en la micma incertidumbre
quc
cuendo
,s trata dc decidit cuntoe
pclos
ha dc tcncr un hornbrc
pa'
.
ia no ser calvs. Esta indacrmincin
sa vcrdadcra aun
cuando conociernos
pcrfectamentd el intcio dc lia ca-
t . \
i
I
l
I
I
I
NUEVO TRATADO SOBRE EL ETTENDTMIETTO'gMANO 279
turaa de qrrc e hata. Pero no vo
lo
qug pu+
impedi
a laa coaas
que
tngan egencraa ralea ndependrents del
cntcndrmierto. ni a noootros conoccrlas; cs verdad
que
loa nombrea v
log lmitee de laa esDcies sran alqunas
vecs como fo de lae medidar
y
j:""*,
en loa
q-ue
ee
preciso.eacoger para tner lmites fijoe.,Sin embargo, de
oldrnano no nay
quc
temer tal coar laa eSpacles muy
prd:rimar
rrc ae encuentran
juntas.
$
28. Fn-.-Parece
que
aqu couvenimoe en el fondo,
aunque dicrepcrnos un tanto en loe trmino. Os con-
fieeo tambin
u
hay menoe abinaiedad en Ia denomi-
aci6n de las inadnias
qu
en los nombres de los mo-
doa comptrcstos. Prc a nidie sc le ocure asocia el ba-
lilo de
i.a
ovia con la 6cua de un caballo, ni el col,or
i
qcr
Prorao
con, a pcElY n la nJza ol oro, y s pf-
ice aacaf Coplas, SCgn la naturalza.
'
T,o.-Eato no -tarto
poqu
8 atiende en las eug-
tacias a lo
que
e:iete efectivamente, cono
porqu
nc
stamos sequrs, en las ideas fsicae
(que
no onocemos
a fondo) ei-su adociacin es
posible y
til, crando no te-
nemoa Ia eristercia actual
paa garantizarla.
Pro cato
-
uocde tambin con los modos, n solo cuando au o,scu-2
,
ddad ee imperrcnable, como sucede a vces
n la fica,
sino tambin cuando no es fcil
penetrarla.
como
gucede
mwhas vccs n
geometra,
Pueg en una
y
otra de eataa
oicqcra* no
podemoo
hacer combinaciones
a capricho,
. f
Porque
cn tar ca8o
po(nmoa.
trblar de decaedroa regu-
areE,
)
Dugcafiamo6 .n el aemlclrculo un cento dtmnaro-
nl crmo ercoritramos er l un centro de
qravedad.
Pues
es rcrpreudcnte,
que
el
primero
se de,y'l sSundo no.
Anora oeD, atl ootno n loa modo3 ta comblnacones
I
no lon
-aiempre
aiharias, vemoe por el contrario
que
lo son algunaa ms cn las sustanciasl y
muchar veccg'de
norotroa depende el hacer combinaciones de cualidades
pera
defin tambin ercs sustancial antee de la cxpe.
, liencia, cuando- conoccmoa eeas cualidadee para
juzgar
dc la posibilidad
de la combinacin. As es como alc,rnos
jardineroo
xprtoa. en el cultivo de la naranja pran
prroponcn
con razn y
coa xito alguna nueva
eepecie y
da e ncfrrbre.
$
29. Flr-.-Me confesaris. no obstante,
que
cuando
hat de de6ni lag eepci, el nmeo de lai ideas. oue
ee combina depede de la diferente aplicacin. indusa
fanta!a del
que
hace la combinacin; como
sereral-
ment
os
basatnos cn la figura para determinar
[a
espe-
1.
r' t,. r.
.'
2 c tr. LEIBNIZ
cie de lbs vegetales
y
animales, del mismo modo, respec-
to de la mavor
prte
dc los cuerpos naturales
que
no aon
oroducidoe
po'simientes.
no" 6aga*o"
prefertntcmente
en el clor.'$ 30. En vedad, muchas v;cg no se trata
ms
que
dc concepciones confusas,
grosras
e inexactas,
v los hombres disn mucho de egtaide acuerdo sobre cl
nmero
peciso
de ideas simp)es o de cualidades
que per-
tenecen i tal ecDcie o a tal-nombre.
pues
es
prciso
-tra-
bajo r habilida
y
tiempo
p.ra
"o.oit a, lae'ldag
gim-
ples que van con8tantemnte unidas. Sin embargo, en la
ionveisacin nos contetamoa con algunaa,
pocai,
de las
cualidades oue conponn estas de6niciones inexactas;
p.to,
r
p."*
del ruido
qrrc
han hecho los gneros y
espe-
cie". l"" formas de
que
nto s ha hablad.r, l*- "*n.-
las no son ma ore ouimcras oue no sirven
paa
nada .n
ei conocimicnt de las natu- lo,tocante a
proporcronarnoa

ralezaa eaoeclncaa.
Tpo.-El oue
ha hecho ua combinacin
poeible
no sc
encaa en ello. ni aun dndole un nombre
:
pero
sc cnga-
a"crando cr ol
lo
que
l concibe es tod lo
oue odos
ms exDertos conciben taio el mismo nonibre, o en el
miemo iuerpo. Concibe oiz rn snero. dmasiado co-
mn cn luqir dc oiro mi espec6Io. Nada hav en esto
r I r '
quf
s oponga a la escula,
y no veo por. que volvera aqu
a Ia carga contra tos gereros, raa egpcra
y tag lorrnaS,
pueto qu
es
preciso que vos mismo reconozcia gne-
106, gpceE
y
aun scncraa ntrnas o tormaa,
que
no ae
petenden
emplcar
para
conocer la natualeza especca
de la cosa, cundo se confiesa ignorarlas todava.
-
S
30. Fn.-Por l mcnos, es evidente
que
loa lmi-
tcs
quc
asicnamos a las egpecies no aon exactarnnt con-
formes a lo--g establecidoa
p-o
la natualeza. Pues en la ne-
cesidad
que tcnemos dc los nombrcs
generales para
el uro
pesntc.
no no
preocupamos
de dscubi lag cua]ide-
dcs dc cllos,
que
nos haran conoccr meior sue difcrencias
v sue conformidades mB esnciale,
y
nosotros mismoe
log dietinnuimos en especies. en rtud de cietae aoa-
riencias
qe
saltan a la-eta de todos, a 6n de
poder
io
municarnoa m fcilmente con los dems.
TEo.--Si combinamoq idcas compatibles, los llmit3
qlrc
aalgnamoa a laE caDoclca aon algrnDrc etactamDte
c'onfories a la natuale-z,
y
8i tnm; el cuidado de
combinar las idcas
que
s ncuentran actualente uni-
dae, nucetras nocion sern tambin conformea con li
expericncia
;
y
ei las considcramoa como provisionalca
ao-
.ri
-l
.1,i
:
l
NI.JEVO TRATADO SOBRE EL ENTENDMIENTO HUMANO 28I
lamente para
crrcrpos efectivos, ealvo ultcrioreg erperien-
craa,
y
8 necurnmoa a lo8 exprt, cuando a trata dc
alguna cosa
preciaa,
respecto de lo
que
ae entiende
p-
blicamentc
por
el nombre, no nos cngaamos. As, la na-
tualeza oudc sumiristra ideas mJ Drfectas v ms c-
modae, oc.o no dar nunc un menti a aouells oue tc-
tra-*,
q,ro
son buenaE
y
naturales, "nnqlt" no sean
qui-
za ras mlofg v ma8 narural8.
$
32. Flr-.-Nuestraa ideas
genricas
de sustancias.
como la de metal. oor eiemplo. no siquen exactamntc
loe modlos
qrre
i"i son
propuestoa
f,or
la n4turaleza,
Duelto ou ro encontaramoe ninqn cuerpo oue encierre
. limplorricnte la maleabilidad
y
Ia fuaibifidad, 8in otras
c,ralid"d""-
TEo.-No se ide talcE modblog. ni habra razn oana
erigirloo, ni ae encuentran en las idoas ms di*intas.
Ja-
m cncontamog un E:rero cuando no E treta
ms
que
dc la multitud en
gencral;
una extensin en donde no
hav ms
que
extenein. un curDo en ou no, hav ms
qui
eolidd
y ninguna otra cualidad;
y
i:uando la dife-
renciaa Epcficas aon
positivas
v contrarias. es
prciso
'
oue cl c;ero tome na.do
po.
una de cllas.
'
.
FL,.-i,
puee,
alguno se imagina
que
un hombre, un
amma, una
planta,
tc.. 8on drgtnqurdas como egenclaa
'
calcs, formas
por
la naturalez, ebe creer a la natu-
raleza muy
prodica
d eEtas sencias realeg. cuando oo-
duce una
-para
el
-crrcrpo,
otra
paa
l animal v otra lbco
para
cl calallo,
y
comunica tag egtas eaias a BucZ-
falo; no sindo, n realidad, los gneros y lae eapecies
ms oue isnoe de mavor o menor extensidn,
To.-Si torn,is laE eserrcias real8
oor eeos modlo8
auetancials.
qrrc
fueran un curpo
y
na& ms. un ani-
mal
y
nada'ms cpcc6co, un caballo in cualidade in-
'
diduales, tenia razn
paa
cnsidrarlag como ome-
ras. Y nadie ha
prctendido.
creo vo. ni log ms realieta
de antao,
que
haya tairtas
guetancias
meramente
cen-
ricaa como
'grrcroJ_
hay. Pero de aqu no se sigue qiue
si
las sncias gen-era{es no son 3to no ecan ms que
eig-
Dos,
pua ya
oa he hecho notar vaias vecs
que
son Do-
ibiliddcs de aemejanza. Como de
que
los'colores'no
ean eustanciae o tintura separadas, no s sicu
que
rcan imaginarioa. Por ]o dcms, nunca noa imicinaria-
mos a la naturalcza demasiado liberal
:
lo ee mucf,o m
&
!g-q*
podamos penrar, y iodas las posibilidades
com-
patiblcs
en
prevalencia
s encuntan realizadae cn el
t r l
.
.282
G. ; V.
: i
grn teatro dc sus rcprcse.ntacio-nes'
En otto,ticmpg.
rci-
naban
dos axioma!
nE.los hlsotoE;
cl d
-106
realrgtap
oareca
hacer a la naturaleza
prddlga' y cl-de loa nomi-
nalistas. cicatera,
El uno dice
que la
4qturaleza
tin ho-
rror al
vaco,
y
el otro
que la naturaleza.
no hace nada
n vano. Egtoa do axiomas
son- bucnos'
-sGmPre
qu 106.
cntendamos
debidamenrc,
Pus
la naturalcza
ea como
un
U" "-k"tt.o.,
qo"
ahottt
cuando ea
Pccrsg'
PTa
ser magnnima
cuando lleg!
la @43n.
t hbral cn toa
.foto"-y
Gconmica cn lai cauae
qu9
crnpJca.
Q 34. FIl.
-
Sin entretcnernos
demmiado
en
-
esta
dirta iobre lsg eaencias reles,
baetante
-cs
que'alcan-
ceoa el fin del lenguaje
y
el wo de las
Palabras,
que 3
cxDrcsa nustro
pnsamiatoa con brYdad.
5r yo
gur-
ro'hablar col alguno
de una.eepecie
d9
juJ*
$e
trel o
uatro
pier
dc elto, cui'a
ptcl
Et cubrrta
de algo cre
pluma
v
pelo.
de un mcno oacuro,
gin
alaa,
pcro <po en
i"r d.
-ria
iene doa o tes
[tquaa
ramaa,
lcmciant!
a las de la rctama
quc le ctrclgan
hasta abalo'
y quc ue
nen
patar largaa
y gordas,
y pre.provistot soliarntc
dc
trcs gafa8,
y
sin cola, me vet oblrgado a h.accr csta ca-
criocin
para
hacerme entnder
d loa dpmas. rro al me
di:n oui el nombre de eate animal
es ccrroroaris,
prrc-
do sme dc esta
palabra. para designar en el discurgo
toda eta idca conpuesta.
Teo.-Oui
"o" idea bien exacta
de la suatancia
que
recubrc
su;icl, o.dc alguna otra
Part
b-astara
por s
sola
para discerir
-cstc
animal, como
Hrcul8
E ha'
ca conocer
pof
Eus huchs, o como 3e conoce
al leon
Por
la ua, segn- el
provtrbio latino. Pero cuantaa ms cir-
cunstancia;
abarca, menoo
proviaional
es
la definicin'
-
.S il. nl-.-En'egte
caso
podemos
limitar la idcs sin
p.tj-"i"i" d" la coaa;
pero
otrando
la naturalezacs
la.quc
limita, s
prcde preguntar ai la capecie eubsigte. Pot cig.n-
olo r si hubic! rn cuerDo
qr
tuviee todas las cudlda-
"" d.l oto. exce
pto
l mlcabilidad,

aea oro l l4e
hombrcs son lo"
ue
debcn decidir.
Pues elloE 8on lor
oue detcminan las eapcciee
de lae
qooaa.
'
Tro.-Nada de es
;
cllos no dcctan ms
grrc el nom-
bre. Pcro esta expricncia
nos ensara
quc
la malea-
bilidad no ticre c-oncxin nccesaria con las dcm cua-
lidadcs del oro tomadas en conjunto. Noa enacara una
nueva
poeibilidad, y por
conteueDcia,
una nuova eapc-
cie. Poi
lo
qde
se rl6rc al oro iiapcro
y quebradizo, sua
caractcrcs n
proccden
ma
que de laa adicionea,
y
no
I
I
R.
prcden
reistir'a lqe otra,
pruebaa dcl oro,
pucs Ia cape-
Ia v el antimonio
l
quitaDlEta
aspcrza.
S
3. FL.-DC alu se qigue a)go
qre
rarece.r
muv
extao cn nudra doctrira. Y cs
que
cada ida abstacta
oue ticrrc u cicto nombre forma una ecpecie distinta.
Pco. ou crnedio. i la natualcza as Lo
quicre
?
Que-
'
rra
yo bcr
por
gy.
un
perro dc Bolonia
y
un lcbrel no
so ap6cre8
ta! drsbntat como un
pcrdlBuro y un r-
tat.
Teo.-Ya he dictinquido ants
las diferentes acepcio'
ns de la palabra
-Pccie.
Dtdc el
punto dc ata logi-
t
-
co
y
matc;tico,
la'meror diferencii nos
prrcde baetar. .
r'
Ae, cada idca difercntc
puede
dsnoe una especie, ten-
''.
qa
o no tenca nombrc. Peio hablgndo feicamente'
no nos
'
"t tt"-* ln toda las varidad,
y
ee habla, o neta-
mente cuando no s trata ms
qu
de apaiencias, o con-
icturalmente cuand'o 3e trata de la vcrdid exterior de las
''
ioeas. Drumicndo alcuD naturaleza eeencial o inrnuta'
ble, como la razdn lo en cl hombe' Sc
presum, pues'
ouc lo ouc no 6cre me
qr por
difercrcia acqidentales,
'r
d*o e] acua v
el hielo, ol- inercurio en
gu
forna co-
j
tiente
v
l" i"blitr-dr, ee d una misma eepccie
;
y
-
l los du6Do orcnicos ee
porc
cenralmte
Ia marca
''
orordsionl'de la isma eso;ie e la
generacin
o aza,
'
o*o en loa me
gimilaeg
-e
la
pone
en
la reproduccin'
: ,
- -.'.l^J ^.-^ -^ *^J-.^-- :.,----- ^- ^-;-i:- ^* f -l-
E vcrdad
qrrc.no poqmg
jrysi.
con
preciein, por fal-
tr de un cdrocrmnto nterror d las colaE' rero, como
ya
hg dicho me d una vez, se
juzga
provisionalmente, y
mrrchas vceg conituralrnntc.
Sin embarco, cuando no
,
ec
quiere hablr s
qug
de l.o erttrior,,a,no afirmar
nada ou no 8a accuro. hav clrta lahtud
;
y
drEputa en-
toDces'Bi
-.a
diferc-ncia es specfica o no, ei dieuta
por
palbras:
v cn ste ontido }av tan
crandes
dilcrencias
inte loe'oeroc. oue bien
podmos
decir
que
loa doios
dc lnqlatdrra v lol oo.os de Bolonia "on de diferen.
e"p""fu. Sin mbargo, no ee impocible
que
scan de una
micma o smejante raza remota, grrc encontraramoe si
pudieno
rmontlrnos muy atrs,
y que
8uB antepaEa-
doa huhieran sido scmejantes o loe mismos;
pcro gue
des-
pus
de
qrandes
camb;os. alcunos de los
poteriores
se
hayan hho muy
grandes y tros muy
pqueoE. .Haata
se ouede creer. sin ir contra Ia razn,
que
tngan en cu-
-G .rtt. naturaleza intcrior, constaht, ispecfi-ca,
que
n<,
eat
ya
eublividida as, o
q,te
no ae eni rentre aqu en
ohas varias naturalczae,
y por conseeuencia, no tenga nir
NTJEVO TRATADO SOBNE EL
FTEOIMIENTO
HUMANO J
)
,;
I
l
n4
c,.\r. rtrBtz
que
vaiaciores accidentales
;
y
aunquc no haya nada
quc
ros haca creer
qu
eeto deba ser as nccesariamente,
en
todo lJque llamamos
la ms nfima esppcie
lpecem
in
frmam),
Perc no
paiece que un perdiguero
y-un eletant
gean
de la ririama raza, ni
que tcngan una tal nturalsza
esDccfica comn.
As, en las diferentcs clase d
PerroE,
hblando
de laa apariencias, se
pueden distinguir
las- e-s'
oeciee. v hablando dc la esencia inteior s
puedc
dudar
;
i"ro
.oit-tp".ando
el perro y
el clefante, no hay motivo
oaa atribuirles xtcriormnte esos caractls
comunea
uc'les hara crcer de una misma especie.
As no hay nin'
frn motivo
para
dudar de la
presuncin' En el hombe se
odta
tambitt distinguir lae especies,
lgicamente ha-
blando. v si nos detuviramos en lo extrio, encontra-
ramos. iambin hablando feicanente,
diferencias
que
oodran oasar
por
especficas. Ae, hubo un viaicro
que'
itey
q"; 1"" ti"gos, loe chinoe
y pgr iltimo loo rneri'
canos no tenan ningrln
parentesco
d raza, cntr s'
ni con lo
preblos que
ee
pacn
a norqtros. Psro, como
"oroc.-o, el interior c*ircial d.l hombrc, ea decir, la
azn
quc
subdstc en el mismo hombre
y
se cncrntra
tambi en todos los dems hombes,
y
no se nota nada
fiio v de interno en nosotros
qu
forme una subdiviia,
nb t"tr"moe baee
para
creer
qu
entre los hombrcs hayc,
en lo i:ue rlDcta a la verdad de lo interior, una difcren'
cia espcfici csncial, como la
que
encontramos entrc el
hombie v la bestia. suponicndo
ouc
las bcstias no sqac
,
aino empridae,, eegtin l'o.quc ya eipliqu ms arriba, co-
'
mo, en etecto, la xperr'hqa no noa cla lugar a
,rzgaf
ce
oto modo,
- .
S,
39. Ft-.-Pongamo!,
pc ejemplo.,una, coca arti-
ficlal cuya structura noa Eea conocca. un relol
gc
no
hace ms oue marca lae horas v un reloi oue da cam-
oanadaa son de una micma e"p.ie top"ito- de aquellos
que
no disponcn ms
que
dc ui
golo
nornbre
para
de.ig-
narlos:
peio
esDcto d, qucllos
que
llaman al
primero
montre il) v al
-scundo
holoce. Eon dos eepecie dife-
entes. Es.
-p,r.".
"[ rrombe,
v-no
la dieposicin interio',
lo ouc constuve una nuva oecie: de-lo contraio- ha-
b. dcmaaiade especies. Hay ielojes de cuato rrrcdc'
y
otos de cinco; algunos ticrrcn cuerdae
y poleaa, y
oEos
.
no; algunos tienen el escape librc,
y
otros movido
pr n
8orte de caprral,
y
ottos
pG
celdaa d
puerco;
ieE
algu-
(l)
,s a[cs6.

, 1
.i
NIJEVO TRATA"DO SOBRE T- ENIENDTMTENTC ST.UTTIO
',
285
ra de estas cosab baitante
paa
congtituir una dieencia
.
especlfica ? Yo afrrmo
que
n, en cuanto estos relojes con-
'vrnn
en l norbre.
To.-Y
yo
afirmo
que
s, pues ain detenerme en los
'nombree.
ma complazco en cc"idra las feencias
de
\
structua;
pue:
dcsd
que
9e
aplica un rsorte
que go-
bicrna lae vibracioea del eloj
por
las suyas,
y
las hace,
por
consinuinte, ms icuales, los reloies de bolsio han
lambiado de aspecto
y
s han hecho incomparablcmente
.ms
iustos. Yo mismo he ouesto de manifiesto en otra
'
ocaein otro
principio
de igualdad
gue
re podra aplicar
a los reloiee. - -
il.il alcuno
quiiera
haccr divisiotree fundadae cn
I lae diferonciacl
q,r"
tonoc" en lq configuracin interior,
'puede
haccrlo; sin embargo, no eran eepccies distintas
''
lotr elacin a
pctlonag que
iqnoran esta cnatruccin.
'
TEo.-Yo o s
por

querie
siempre hacer depen.
::
der de nuestra
ppinin
g conocimiento las virtudes, iae

;d";t "; ";. fJ." "li* "*i"r." "" l" o"i"."-
r
lcza,
ya
sea
que
lae oonozcamos
y
aprobemoa, o no, Ha-
f
blar de oto nodo es cambia los nombres de.las cooas, y
1
el lenguaje ueado, sin raz6n alguna. Los hombes, hasta
asu. haban credo oue hav muchas esDcies de relo-
i:'. ir:e
de pgrcd o dc bols,iilo, ein- entear8e dc'en
qu
conais-
tn, o como Joe
podnamoa
denomnar.
'
FI-.-Sin embarco. habg reconocido no ha mucho
qu cuando .
qugr
distinguir las especie f,ricas por laa
'
parrcnclaa, noa lmrtamoa de una manera arbrtrara, a-
srn
Io encontamoa opotrno
i es decir. seglin encontra-
o un diferencia ms o
nenoa
coneidera6le
y
secn el
fin oue
persecmoc,
Y vos mismo o habie 8rvidJde la
cciparcin-dc los
,pesor
y de laa rnedidaa que
ee rigen
v ae dnomtnan tegun el caDrcno de lo3 nortbra.
-
.
Teo.-ho lo hco dsd" oue he comezado a escu-
chams. Entre lae diferencias pecGcas
puramente
lci-
caa, en
que
la menor variante dCdefinicin asicnable b-
te,
por
accidental
que rea, y las diferencias eapec-
ca
quc
aon
Drramert
ffsic, fundadas sobre lo eeen-
cial c inmutab'le,
*
nue{"
pon
un trmino medio,
pero
quc no 8 pted dtrxnar
.pecrEamer
e;,nos regrmoa
clrtdrce3
por
la8 apanenctaa m3 con$derables,
que
no
rol compLtamente innutables,
pero que
no catnbian f-
cilrcnte, ectendo
unas
ma
prximas
a la eencia oue
obas
;
y
como tambin rn
perito puede
sabe ms oue
otro h cora.palcce arbitia
y
decir rclacin a loe hoin-
.
,,.!
,
;

t
1
::t
brcs. v
parce
cmodo reglar tambin
los nombro legrl
"stas dilqencia"
principalcs.
Por conaiguiente,
se podre
tambin decir
que
son &ferencias civilcs
y
especics
nomi-
nales,
que no hay
qrle co,rundir con lo qtrc
Y9
he,llarra'
do deniciores
noninalcs,
y quc se d":l "r-l-
laE
"tl.oeg-
cias espcfrcas
y l3flcas tanto corrc n las tsica.-l'o lo
dems. aparte el ,ts vulgar, las leyes mimas
pueden au-
toizar'lai sicni6caciori
dc las
palabr$, y gntonces
lar
esDcics ae h-acen lccals. como lo cotatos llamadoa
niminati; ea dcir, "att"do.
por un ncnbre
parqiculgr-
Y coro la ley romana
hace comerzar
la pubertad a l'oa
catorcc aog tunplidos. Todas estas conidracions
no
son dc desdar.
-Sin
cmbargo,
no vo
qu eean de una
rran aDlicacidD aqld,
prs
ademe
de
qu
m ha
pare-
iido
qoc
lar habr-aplido
algunas
veces ill dondc no te:
nan ninruna aplicacin,
conseguiratnos casi el mimo
efccto. si-pdtrsar;o
que
depcndc de los hornbrcr
ptoccdcr,
en la subdiviaione, vendo
tan lejoa corno
lo c'oen oportu-
no. v haciendo ebetraccin de lae
diferencia
ulcrioee, in
DO. V aclqo
ilr,tar(,q(Jl
qtt
rt
(|
que huya ncccaidad
dq n9ga.Jas,
y que
as depen& de ellos
escogr lo.crerto,por,
lo rncrrto,
pala nlar algunaa noco-
fe8 v II]E(hdaa. dandolaa nomofes.
F-.-Me aleco de ver
qu
va
no vamoa tando
tan
alciados como areca. $
4l . Me concedeis
tambin,
seot, a lo
que'veo, gue las coras artiGciale! tiec es-
Dccies tanto como las naturales, contra
lo
qrrc
oplnan al-
irunoa Glsofos, $
42. Pcro antes dc dejar lor nombps de
Iag uatanciar, aan
qtrc dc todas las diversae idcas
qrrc
tecmo!,
las de ;ustarcia
son la! nicag
qu ticnen nqm-
bres
propios
o individualcr
;
pues
rara vez srcede
que lor
horll3rci tenqan necesidd d hacer menci6n frecucute dc
alquna cuallad
individual o dc algrL otro individuo o
"idrtrt", adcrns dc
quc
h acciones individuales de!-
aDaroen cn rccuida,
y
la corbinacin
de circunstaniias
qir
.n elhc rc-producc no subsitc como en lar austan-
cies.
Tgo.-Hav,
in crrbargo, oa!o! n
qu
no cr
preciso
acordarsc dc in accidentelndividual
y
sc le ha dado un
norrbr; as, vucttra rcgla ea buena-
para los caso oid-
narior,
fero
tipne e:ccpiorc.
La rcligin no6 sunlinisE
alcuna de ella: ae c(rno nootf,or celebramo todo lo
"ioc la fccb
dcl ncimicrxo dc
Jocrcristo,
lor
gricgo.
lla-
mabn s crt lcontcciirieno
Teogonta,
y
al dc la adca-
ci6n & lo m
cos,
EFtanla';
y
loa lrcbrcoc llamaba
Pasrah
por
cxcclcoci cl
pqso dcl
gel
cuc
hizo morir
NuEvo TRATADo soBRE EL E!.rENMENT
HUMANo 287
a
loe
primognitg"
, l"g
egipcioe ain tocar
.a
los de los
hebeoe:
y
cta fecha dcbcn sole.mnizarla todoe Io aos.
Ptx lo
qui
sG rcfire a lae eapcies de las coeas artificiales,
los 6la'ofos ccoleticos
han mostrado cierta eeistcncia a
dejarlas entrar cn sus
predicamentc
;
pro Eus eecrpqlos
eran muy,
poco nctamos,
Porqu
Eul tablas
Precamen-
talca 8taba dcatrDadas a hacr una evl8lon
genral de
nrrcgtras idas. Brcno es, oin embargo. reconocer Ia di-
ferencia
quc
hay enme las eustanciac
perfectas y
loa agre-
ga{oo dc sustancias
(aggre,gata), qu
son sees, suatan-
ciales como Dustos,
o
por
la naturlsza. o
por
el arte de
los hombres. Pucs l nat*"leta tienc tambin eatas agte-
''
caciones,
cdno aon loo cuerpos. cuya mezcla es impbrfec'
ta,
pa
hablar el lcngIai de nueetroe Glsofoe
(imper-
lept
mixta),
qu
no aon unurr.
per
se
y
no tienen cn a
una
pedocta
unidad. Cro, sin embargo,
que loa cuatro
cucpos
qu
ellos llaman.elementos,
y qu creen simples,
v h alee. los mctales v otros curDoa,
que
creerr estar
'inczclados
prfctante, y
a lo" i.r"l""' conceden
gua
trhpramntos, no aon unum
per
se tampoco, tanto ms
cunto.
qtrc
ac debe
juzgar
que
no son uniformes
y aimi-
laea ms out en aDaicncia. v
que
tampoco un cuerpo si-
milar deiab de *i unl coniuirto. En una
palabra,
la uni-
dad ocrfocta debe c reervada a los c,retDoa animadoe,
o dodoe de entelcouia
primitivas. pueg
eeias entlequias
ticne aialoeil co-ls alurae,
y
"on t"n indivisbles e im-
.perccedcrae
como ella; y ya he dicho cn o,tra.pat qu
aut curDoa orqamzacoa aon- en etecto. maquuaa,
Do
qre
aobpujei tanto, a las rtificialce dc nuetra inven-
ci, csno su invcntor a nosotros. Puea estas mquinag dc
la aturaleza on tan impcrccedera8 como las almas mis-
ma. v cl anitral con el alma subciete eimore :lucde con
clar
(para
erplir:armc rnejor por
medio de un ejemplo,
por
ridlculo oue ca) cqno con Arleoun. a oen se ouea
dcraudar'e el icao, pro qu nb rc
pudo pcirque'tena
yo
o r cunto traier, unoe obre otroe

aunque esias
r,oduplicacionce al innito, de ctrerpoa orgar-izadoe,
,que
hy cn el an}mal, no scaD tan 8emlantes m tan aDhca-
dai la uas a, la oias, como loa traies,
porqrrc
el
-artiG-
cio dc la ntualeza cr snrcho ni,c til.- Too esto no8
hacc vcr
quc
lo. fildcos no se han cauivocado del od,>
cD.
porr
t
4ra
difrcDcia cotrc la6 coig ai*ificial.es
y
lo
cucrpo nturale dotdoe dc um verdadera unidad. Pe,
elo nutro ticnpo le cta$ reevddo dcearollar este
mirtcrio y
hacer coinprender'su im'portancia y src com.
l
. ' .
{
4
. 28E
. f '
,
G. Vr LEIBNIZ
cuencias
para
establecer bien la teologa natural
y lo que
ee llama la
pneumtica.
de una manera verdadcramcnte
natural
y
"onform" a Io
quc podemos
rperimentar
y en-
tender;
qrrc
no nos haga
rerder
nada de las importantes
consideraciones
que
deben suministrar, o ms bien que las
ponsan
ms de manifiesto, como hace el sistma de la ar-
mon-a
preestablcida.
Y vo cro
qu
no
podcrnoe
tcrmi-
nar de hejor manera epta larga discusin-sobre lop nom-
bres de lae surtancias.
-
CAPITULO VII
, D E
L A S P A R T f C U L A S
$
| . FIl.-Ademe dc las palabraa que sirrrcn
para
de"icn". las ideas. tenemoe necBidad de aouClae
q
dc.
notair la conexin de lae idas o
propoeiciones. Eito cr,
Eto no ea. eon loe sisnos conerales de la armacin v
la
negacin. Peo,el esritul adems de lae partea.de las
poposrcronca.
hga tamblen
gentncras
o
propoarcrona
intir"",
$
2, sirvlndos de palabras guc'&piesan eata
. relacin de las diferentes armaciores o ncgaciones,
y
oue son lo
quc
sc llama oartculae: v en cu accrtado us.,
c'oneiste orincioalment el arte de bien hablar A fm de
q.re lo" t.azotr.rni"ntos sean seguidos
y metdicos, es
pre-
crEo
qre
nya ternnos
qu
muestfan la conexlon, ta rs-
triccin, la ietincin, la posicin, el nfasis, etc. Y cuan
j
do ee emplean equivocadamente, confundimos al
que
es-
cucha.
Teo.--Con6eso
que
las
partculas
son de rn
gratt
uso;
perono
s si el arte de bien hablar consiste
princi.
palmgntg n,esto. Si algurro no dijese ms que aforiamoa
o tegra argladas. como 9e hac trecuentmnte n laa unl-
versidad o como en lo
que
so llama libelo articulado
entre los iuisconsultos. o como en los artculos oue s
propone
a los teatigoa, ntonces siempre
que se diapusiese
bicn estas
proposiciones,
se lograra el mismo efecto
para
hacera cntender oue si E hubiese empleado licazn
y
partculas. pues
el icto
ponc
eesto. P"to .on"*
qrrt
^se
vera
perpleio
ri sc empleqsen mal las partculaa, y
mucho rne si ee
prescindi8c
de ellas. Creo tambin oue
las Dartculas iica;. no slo.la!'patea del dicurso colr-
pueio
de
propsicion"s, y la pi*tes
de la propoeicin,
com!erta. de ideas, ino tanrbi laa pertca dc la idea
NUEVO TRATADO SOBRE EL ENTENDIMIENTO HUMANO 289
compuesta'de muohas maneras
por
medio de la combi-
raciSn de otrag ide:g. Y esta ltima relacin ee la
que
es
eicnificda
por
las
proDoaiciones.
mientas
quc
los adver-
bi1 inluy sobre la-afirmaciri y- la negacin
que
hpr
e loa voog;
y raa conJuncron8 rnrujen soDre la ela-
cin de difereut armaciores o necaciones. Pcro no
dudo.que vos mismo hayis reparado n todo eeto, aun-.
qu
dc vuestres Dalabras Darzca deducrrs otra cosa.
$
3. Fu-.--t.a
partc
dc la
gramtica que
trata de laa
partcula8 ha sido menoe cultivada qup lg qu9 reprdenta
DOf OIOn Oa CaAOa. IOA Cerrcrd. IOA modoa. loa UemDOa.
lo
gerundio
v
los igno;. Es vrdad orr" eo "lquna"]"n-
guai han aido-clae. iGdaa,laa partculai por
mio d. di-
uatona
y gub(hnsoncs
distintas con una
qran
aparient
gia de ciactitud. Pcro no bata rccorrcr ""io" ."tlog*-
.E
pccio
rc0eriona
gobe
nrostro
propio
oengamito
par
obacrvar las. formas quc el espiitu afeita al discu-
rT)t,
plt? las, p.articular
3on otaa tantaE marcas d la ac-
.
clon ocl caDlnr.
To.-Es r,*d"d q,rc la doctina de las partculas
ee
impotant,
y yo
deaeara
que
s tratara con ms dcta-
'
lh,
pueg
rada scra me apropiado Daa hacenoe cono-
cer hs divr8as fomas del ntdimii:nto. Loe cneros no
rignifican nada en la gramtica
filofica;
per
loa cass
.
reaponden a laa prepoalcroneE, y,a
menudo la,prepoEcton
cata ncct?ada
y
como absorbrda cn l romb.
v otaa
partculas eatn comq ocultae cn la fleones de lbs vcr-
bot.
$
4. Para explica bicn las
partculas
no basta
(como
rc hace ordinaiamentc en loe dicciorarios)
explicalas
po
lar palab,ras qu9
a ellaa corresponden ms prorimaia-
rncntc cn otras lenguae, porque tan difcil es comprendr
au lenndo D utt tgua cqno n ota
;
admas de
que
los
eigni6cados de lae
palabrar
vecinas de lae dos lncuas
no ron ricnrple erac[aincnte loe misrnos,
v
vaan tambin
en un misna lengua, Yo recuerdo
que
en la lencua
he-
h,rea.hay.una partgula.dc
ura sol lea qrrc
contie ms
crDcuGnta aqnhcaclon8.
To.-Ha hbido aabios
qrrc
s han aplicdo a hacer
ttadc crprsoE obre las
partculas
del [atn, del
cieco
y
del heb'reo, y
Stuchius,
clebre
jurieconsulto.
ha hi-
cho un b'ro sobrc el uao de,las particule
en li
jurispru-
dcncia, cn qrrc la aignificacin
no es de
poca
consecuen-
cia. Sin cnbargo, vmos grr
ordinariar-entc
se tiende a
hacr cctae eplic*ionee ante.todo por
ejemploe y por
8i-
N
G. V. ITTBNIZ
nnimos. ms bien
que por
nociones distintae. As, no
sicmpre se
puede
encontar una significacin
gcneral o
formil. comb la llarnaba el difunto M. Bohlirs,
que pu-
da satisfac a todos los eimplol;
qero, o
obstante ce-
to. siempr
podramoa
reduclr todoE los uEos de una
pa-
laba a un nmero determinado dc iignificaciones. Y ecto
es lo oue
ge
debera hacer.
$ 5. Fn-,-En efecto, cl nmeo de laa eignicacio-
nee-excede en mucho al de las
partculas.
En ingla, la
partcula
but ticne
gignificacioneg
muy difcrentes; cuan'
-
do yo digo-buf to sci!
.no
more,
quiero decir <pero
para
no dcrr ms)), como 8l Eta
patrcula
rndrcaae
que el ea-
oritu se dctiene en 8u crrao antca de haber ecorrido su
Lmino, Pe.o al decir : I saw but two
plonels, quiero dc-
ci : he visto solamente doe
planetas. El espritu limita el
sentido de lo
que quiere
&cit a lo
quc
ha exprea, con
'
cxclusin de ioda-otra coea. Y cuando
yo
digo: rtYou
pray,
but it is not that God would bring
you to thc truc
ielicin, but at he would confirm
you in yorrr orrnl, c:
decir: r<Rogis a,Dios;
pero. esto no ea
qu l gulra con-
ducuog a la vrdada relrgon, arno
qu
ot conma en
la vuestrar) : el'primeo
de estos 6u o
peros
deaigla una
'
eupgsicin en ,1 espritu
que es, otra, de la
qu dcber
ser. v cl aegundo hace vr
que
el apultu
poDG
na opo-
sici; indir;ta bntre
lo
que-aigue y )o que prccede. nAll
animalg have scnse but a doc is an animl' es dccir:
rrtodoe los animales Einten,
pero
el
perro
e un animal.
Aqu.la
partcula significa la tonexin
de la eegunda
pro-
poarcron
con la
pnmera.
'
Teo.-El fraircg mais ha
podido ser suetihtdo cn te
doe stos
pasajes,
crccpto en il segundo;
pero
el lirnn'
allein- tomado
po patcula, que
aicnifrca una cicrta com-
biaacin dcl mi
y
del rculeinett,
pucde sin duda ststi-
tuir al bu en todoe loe eicmplo, rcepto n el rlltimo,
en el orrc ea un
poco
dudoso, Mai c traduce tambin en
aleni una veiea por dbet,' oEas,
por sonder,
qu
+-
nota una scparacin o segrgcin.
y
ec aproxima a le
oatcula aem. Para cxplicar Ias
patculas,
m badr un
erplicacin abatracta como la
que
acabamoe de haccr
aou : cg
precio
lhga a uu
pqfrasi qre pucdr
u r.
tih& a su vcz. coltto la dcnlin
puide-ccr
ur!
cn
lucar'd lo dofinida Cuando a pliqualoe a bucar
y
de'crminar c*
pcrfrssb
susdtrdvas
4
tod:r
lf'
pu'
tcular. c cu*o-ta o cu$crilibl dc dlo, habua
reguhdo hr eigrifcriotcs, Tetua dc
qoinr
a
NUEVO TMTADO SOBRE EL ENTEDIMII,NTO HUMANO 29I
ello en nuestroe cuato eiemDlos. En el
primero
se
quiere
decir: haeta aqu solamente se ha habldo de esto-y no
mz
(non
Fiu);
en el seeundo: he visto solamene dos
plarrctae
u no mds .' en el teceo : vos rocs a Dios. v esto
iolament
pata
ser confimado "n tu"{r" etiqin.- v no
para
otra coa, etc.; cn la cuata cs como si dijse;os,
todos los animales sienten: basta considerar esto sol-
mente v no hace falta ms.'El Drro es un animal. lueco
ticne intimiento, As. todo eatoe eiemplos ealan I-
mitea
y
un rrcn
plus
ultra,
ya
en las coeas,
ya
en el dis-
curso. As, bul es un fin, un trmino de la carrera; como
si dijrarnoa : detengmorios,
ya
,hemos
llegado al Gn de
nueetro camino. But, bute, ce un; antigua
palabra
teut&
nica, que. aignica
gigo
de 6jo, una mr:rad,. Beuten
(pa-
labra antrcuada
qu
enconkamoa an n alqunos cantoa
religiosoe),e perm'anecer. El mcr's trae su origin de mag.ds,
como ar alqutn dls: en cuanto a! re6to. hav ou de-
jarlo
;
lo
q;
equivle a decir : no hace falta *, "" b."-
tante,
pasmos
a otra cosa, o ea otra csa. Pero como el
ueo de lag lenquas vaa de tan extaa rnarrera, eera
pre-
cio oeneka muv adentro en los detalles de los eiemDlos
para'requla
suiintemente la sicniFcacin de as
iar-
i",tl"". E t frac& ee evita el dob-le mcs
por
medi e
u'ceaendant. v se di: <vouz
priez.
cependent ce n'eet
p."
* obtnir la veritr, etc.'El sed fatino era xpr-
iadden otro tiemDo Dor ins,
qr
ea el anzi de loe it;lia-
noe,
y
los france;s, il rcformarlo, han
privado
a
gu
len-
gua
dc una expresin ventajosa.
$ , Fr.-Mi
propsito
no ha sido sino tocar sta
nratlria ligtsnnte . Aradir
que
muchas vecee laa par-
tculas ncicnan. o conatantment o n una cierta cne,
tnccin. el sentido de rna
poposicin
entera.
Tpo.Jeo cuando ete'ee un scntido comolcto. ceo
quc
ec logra
por
un espcie de elipsie;
por lo dems,
slo las intcrjecoiones, a mi
juicio,
puedcn
eubsistir
por
e misna. v dicen todo en una
palaba.
como i av t otr I
Prc cuado sc dicc malb, sin aadir otra coaa,'ee eniplca
ua epsc. ccro Dara dccir:
pcro
srrcrrno8 v no nG
ongareo con falig esp"ranzr. Alg semejanie encon-
trlmo cn cl nrii latino, si nii non esef, si no hubiee
pcro.
Por lo demg no mc cnojara, scor,
que
hubicscis
pctdo
u
poco
ms en ol daLlle de lc
giroe
del ea-
pfriru quc
* ovclan a maavia en cl uso d las
Datcu-
]as. Mas cocro tncmos motivoe
Dara
no
peder
tiempo,
y
*abando crta invcstigacin roLrc la palabrar volver
. \
-1
2g2 c. v. LErBNrz
r
a las cogas, no
quiero
dcteneros ms, aunqrrc cfeo vr-
daderamcnte oue-las lenquas son el meior eiocio del es-
oritu humano. v ou un ;nli8i8 exacto e la
c;ifrcacin
e las palabras- sera mejor medio.que otro alguno
para
conocr laa
opracrona
dl ntndrmlento.
CAPITULO VIII
DE LOS T,RITNOS ABSTRACTOS Y CONCRETOE
i
I l. Ft.-Hav tambin otre advertir.que los trmi-'
noslon abetractoi v concct, Cada idea abstracta ec
ditinta. de suerte otrc & dc de ellas la una no
prrcde
aer nunca la otra. El espritu deb
percibir.
oor
incdio
del conocimicnto intuitivb, l difereircia
qui
-hey
cntro
ellas. v
po
consisuiente ,
do6 de.estas ideaa no
pucdc
nrn."-* afirmad la una dc l otra. Cada uo ilc nos-
otrog advierte al
punto
l falsedad de cstas
Eopoicio-
nca : rrla humanidad es la animalidad o racinalidrd,
;
esto.es dc tan
grandc
evidencia como cralgricra de laa
maxlmaa mas
qerrcralmnte
consagaoal.
T,o.-DbJmoe, sin embago, ecir una coea. Se con-
ene en
qrrc
la
justicia
es una virtud, un Mbito
(habltu),
una cualidad. un accidente. etc. As, dos trminoe abs-
tractoa
pueden
e enunciadog el uno del otro. Yo tcngo
tambin costumbrc de distinsui dos clases dc abatnc-
toe. Hav trminos abtractoa lcicos. v
hav trminoa abs-
tractos iealee. Los ahaetos rlcs. concebidos
po
lo
mnoa como rcalc,
gon,
o eenciag, o
partes
de Ia scn-
cia, o accidentcs
;
es decir, sercs aadidos a la eultncia.
Loe trminos abstactos
lcicoo aon laa
pcdiccisreg
r-
ducidae a trminos, como ai
yo
dijes:-eer honbrc, *r
animal : v en egte Entido E l oucdc enuncia el
rno dcl
otro dicindo : ser hombrc os rei animal. Pero en la ca-
lidades no suoedc csto.
DIIG!
no ac
pucde
decir'
que
la
humanidad o la homoidad
(si qucrs), que
la <ieia
del hombre entero, sa la animalidad,
(n
no ct rns
gu
una
part
de eta crncia: sin embarco, esto
lctcs abs-
tractos incornphtos, sicni6cados
pol
tTminoe abstrac-
tos roalcs, ticrin tambi aug
gncros y
espccis,
quc
t
a la vez son
.cxpreaadoo
por.
t6inoa abt-ito ""1 ;
ea hai, oredicaci6n cntrcc[oo. eorno va lo hc dcnoetra-
do "o l cj<rnplo de la
jugticia,
d rtd.
$
22. Ftl.-Podemos dccir aiernprc
qu lar sultan-
L-
NUEVO TRATADO
SOBRE EL EMENDIMIENTO
HUMANO
,293
ciae tienen
pocos nombres abitractos;
apenas
se ha-ha'
ffJ*1..it
1"" e amlid.d,
cofooralidad'
Pero
esto
no ha adquirido
quto-ridad- en l mundo'.
TEo.--Ee
que no ha habido necegrdad
arno dc muy
o""""-
Jo"' t o-bt
"
para sewir
de ejernplos
y para
"gclarecc"
eu nocin
general,
que cra convnlnte
no,dea-
cuidar
por
completo'
Si los antlgugs
.no
se Eervan,de
la
nalabri humanidad
en el eentido
d las eEculas,
deciaD
f.-t"tui"".
h"-ana,
lo
que ea lo mismo'
Es seguro
tam-
bin oue
docan divinidad,
o bien natur-aleza.
drvrna;
y
habieido
tenido
loe telogoe
nccesidad
de hablar de es-
tas doE natualezas
y
de
loe
accidertes
reals, Ee al-ra-
iii -Lt- ."titJ"
ab"tta.t"e
en
lag escuelae
Glosfrc.oe
y
tcolgica,
qui mrs
de lo que co4vena'
CAPITULO
Ix
DE LA MPERFECCIN
DE LAS PALABRAS
S
| , Fr.-Ya
hernos hablado
del doble uso
de las
palibrag.
Uno de stos ee registrar
nu8ttoa
propro8
Pn-
ir"rniento"
paa
alndar a nrcatra
memona,
qu noa hace
pogiblc
el lettg.raje ;
el otro ee cornunicar
nustros
pensa-
inientos a log- dems,
po mdio d
las palabras' Estoa
doe usoe nos
haccn conocr
la perteccron-o
la rmperrec-
cin de las
palabrae.
$
Z'.C'4ndo no hablam-os
mrs
que
.o" "o"ottoi
mismos,-es
indiferente
las
palabras,que ae
crnolean,
simpre.
quc
noa acordmoa
de au
gentrdo
y no
le
'cambicrnos.
$
3. Pgo la comunicacin
con- los de-
iii"
pri.ii. *i
-i.
do" clase' civil
v
filosca. El uao ci-
l consiste
en la convereacn
y
n el u6o de- Ia- vrda cP
vil, El uso loefico
es el
que s debe hacer de las
pala-
bra
paa
formar nocioneg
precisas
-y
para iormar vrda-
deg ciertas
en
proposiciones generales.
---fr.-tvt"y
bien
;
la"
palabr3a
.eon
marcas
(nofce)
Dara
ndotroE
(corno podran serlo
los caacterg
d loa
[-.i*
. ut llgebra)
y "ig,ros
para los dema
;
y
el uso
de las alabras,
coiro de Ios aignoe, tin lugar tanto
'cuando
-e
trata de aplicar
los
prcccptoa generales al uao
de la vida, como cuando. s
trata de encontrar o vnh-
car cstos
preceptos; el
primer uso de los signos cs civil'
v el
gecrndo
eJ filoe,fico.
'
-
.S f] fn.-hoa
bien
;
es difcil' aobre todo
9n
loa
c;s sigtrints,
prndr
y rtnl la idea
quc cada
pa'
-.:+'{.i+r
294
G, V. LEIBMZ
I
i:.

Lbra siqnifica:
primcro,
cuando ectaa idcas son muy
complejis; sg.ttido, cuando estas ideas,
que,a su vez
comDonn ua nuva, no trcnn relacon Datural con elta'
d. e,re.t" oue
no hay en la raturaleza ninguna rnedida
fria ni modelo alguno
para
rectificarlae
y para regular-
le: tcrcero. cuando el- modelo
oo
ea fcil de conoccr;
cuarto, cuando la aignificaci6n de la
palab,ra
y la csencia
cal no
gon
xactamnt laa mrsmat. Laa denomrnaclonea
de lo modos estn ms sujctaa a la duda y a la impcr-
fcccin oo las do6
pimeas
a:zone6,
y
la.s d las Eustan-
ciae.
poi
las dos ;gundas.
S
. Cuando la idca de l9s
*odoi ." muy com;lia, como la de la mayor
parte de
loe trmino c la
moial,
ara vez tienen la miarna sig-
nicacin
prcisa
n loe cerbros de dos
pcraonar distin-
taa. A 7. Tambin
la falta dc modelo hace a cstas
pala-
bras
-quvocae.
El
que
invcnt
la palabra brurguer cnten-
di
poi.ella lo quc Ie pareci,, ms
.a.prosito,,
sin
que
lo8
qu
luqo E Errvrron dc clla 8e lntorrnasen oc lo
que
l
quera
decir
pecicamente, y
siri
qu
l les sc$alase
r.tn *od"lo cott"nte.
$
8. El uso comn rcgula bagtante
bien el sentido de las
palabras para
la converaacin
,r-
dinaria neo no hav nada de
peciso, y
todos los das
hav discuiionee esp;cto de la simificacin
ms conforme
a )l
popiedad
del lensuaie. Muhos hablan de la gloria,
v oos-estn de acueido
regpccto de la significacin de
!e
palabra.
$ 9. No son ms
que
sinples sonidos en la
boca'de las ce-nto,
o
pot
lo menLs, las iignificacionea
aon
muv indetcririnadas. Y en un discuso en
que
s habla de
fe,
-de
honor, de
gracia, de religin, de iglesia,
y
sobre
todo en la controversia, se notar deade luego que los
hombree tienen difererrteg nociorrca
que
aplican a los mis-
mos tminos,
Teo.-Eeas
obgewaciorrc eon buenas
;
trrcro
n cuan-
to a los antiquos
libros, como nosotros tnemos nccsi-
dad de entener las Sagradas Escritua, sobre todo, y laa
levcs romanag son dJ man
aplicacin todava cn una
qrn pate
de Europa, tti" vems
preciaados
a consulta
i'" cran cntidad e librog anticuos, a los rabino, a lo
nadrs de la lqlesia v aun a los historiadoee
prdfanos.
Por lo deme. ios ant-iquos mdicos merecen tambin er
conultados. La
prctica
de la medicina de los
griegos
ha
oaado haeta nosotros
Dor
el intcrmedio dc los rab6
;
cl
aeua de esta fuente ha sido enturbiada en loa arroyuclor
iabce v rectificada en muchos Duntoc.
cuando se ha co-
*en"adi a conooer-los tcxtoo originales
griegoe. Sin cm.
NUEVO TRATADO SOBRE EL ENIENDTMTENTO
HUMANO 295
barco. cltos abeg no deian de habernoe sido tiles,
y
e acct.
por
eirurplo,
que
Eb.nbita.
que
cn us libros
.
ob're Io enca-toa
-copi
a DiopoSridgq- sirve ante todo
guoa,
concrvrda
por la ercritura,
I fn
qcral
l*
y-
vtctonaa clc otto
plldn
sernoa utus. rol esto
yo
ne
cstimado cicrprc i los mdicoa vcreados en el cnoci-
miento de la
ntigiidad,
y mrrcho he scnt'do
que
$eing-
mtDto dc la lntleudao, v
mrrcI
l .
ltua ( t.r, Gccdcartc cn ambos gc haya aplicalo
llua
lt.r,
Gcdcntc cn amDoa
genroE,
E naya apucaqo
odereutcmc:tc a csclarecr
loe ritos e historia de los
aticuo. on lusar & retauar una
part
del conocimien-
bo
qrrc
lloE tcn-an de la natualeza, cn lo que, como ha de la natualeza, cn lo
que,
como ha
ra oodid6 hacer maravilla. Cuando
deriodo, hubicra podid6 hacer
-maravjlla.
Crando
(1) Rdr88tur IoDs, l6b6 mllco sctilo en Gothe, l3t?; huto dr
Laipdg o t8+7.
T"d"."
;'s';','-br;:t
t;-t; ."t"
.-
tados.. loe chino
pgan
a
primr
trmino
y
euminietra-
rn niateria a la i{rioaidad de nuestros crtico. Sin ha-
blar dc alcunoe libroe antisuos de los
peae,.
de loa arme-
nios, dc l cppjos
y de l bamanes,
gue
sern desente-
ntdoa con l ucmDo. Dara no deaDrdlclar mnguna luz
orrc Ia antiiicdad ;"d* da
po
l tradicin dJlaa doc-
*" t' ooi l hieioria dc loa
-hechoe.
Y crando no hu-
biera va librog antiquoe oue cxaminar. las lencuas ocupa-,
rrin d'ftcar de l6lib,ros:
y
las lcnguag eon lo; ms a;ti-
cuos monurncnto& dcl cenro
humano. Con el tiempo ee
icar
y pondr
en ?iccionarioa todas las lenguai del
ruriv'crao. v c las comDarar entre ef: sto 8r muv til.
.tnto pri
el cqocimicnto de
lae cosas.
porqre
loe-nom-
brcs cn fcucncia cgobnden a sug oopiidade8 lcomo s
ve'por la deaominacii de las
plantas
entre loe difcrcntes
Dr*hs). cdno Dara el conocimiento del eroritu v de la
inarvitloa variidad de sug oDeracionce. Sin hablar Cel
oriccn de los'publos.
qne
cnoceremos
por
medio de
ctiiolocas slidas,
que'la
compaacin de las lcncuae
fcilitar cnonrrcmen. Pero dc- csto
ya
he hablad. Y
todo cto nc hace comprender la utilidad v la extengin
& la ctic,
pao
consilrada
por
alcunoa hleofos. muv
hbilc,
pq
tra
pate, q,re
s"- D"rmit"r, hablar con mc-
nosprecid
lel
rabbingge, y
en
gineral
de la filologa. As
ec vc tambin que los crcoa crcontrarn an durante
largo tiernpo meteria
para
eiercitarsc con fruto, y que
ha-
296
t .
Sr^
t '
.:
f.
!
i,.'
.
5
I
rn
bin en
no deteneree en
ri'rinuciag,
pucEto qu tienen
tantoa objctos interesantes
qu tratar; atmquc
yo
.ou
tambin las minucias son nccesarias
muchas veces
en la crtica
para
descubrir conocimientos ms importan'
tes. Y como la cica.
gia
n
gran part
sobre la sig-
niGcacin de las palabras
r
sobre la aigni6cacin de loe
autotet. antrguos
EQbr todo, sta d$cuaron d ra
Pam-
braa. uida la mcncin
qrrc
habis heoho dc los anti-
suoa. me ha hecho tocar ate
punto, quc
cs dc importtrn-
Ii". P"to volvicndo a loe cuatro &fcctoa de la deromina'
cin, os dir, seor,
que
sc
puede. pone remedio a todoc
ellos,
gobre
todo desde
que
se invcnt la cscritura,-y
que
no subsiste me
qu po{
nustra negligencia.
Pues de noe-
.
otros deDndc fri
l simificacin,
por
lo meno en cier-
ta" lcrrcitas sabias,
y
convcnir en ella
para dcstruir eta
.tone
di Babel, Per hay dos defectoo
que so! mr- dill
cilcs de renedia, i'
qrrc
conisten, el uno cn la. dud cir
oue sc est de i la! icac ron compatibls cuindo
l, x-
perierrcia
no nos la
pesente
combinadas c u; solo ri-
'ieto:
la.otra. en la rlecesidad
que
hav de hacr dcfinicio-
:nes
provisirales
de las cosae
gnsiblcr,
rxido no sc tic-
'ne
Bactantc expericncia
paa
hacerlas ms i:orpleta
;
'oero
va he hab[gdo ms de ,rtt".,e" & cada uno de esto
'
ioe dcfcctoe.
Fr-.-Y vo
vov a deciros cosa8
quc
ecrvira
inra
es-
clareccr an ms-loe defectos
que
acabi de realar,
y
cl terccro de elloe,
ya
indicad
por m, hace,
3lo
que
Darc. ou cetas dcfinicionea sean
provisional,er; esto
iucedc c.r"ndo
nosotc no conocemos
bastantc los mde-
i"" **;blo ;
es dccir. loe scrc! sustncials dc naturalczi
corporal. Egte ilcfcct hace tambin
quc
no
qgpamoc ci
ce ficito combinar
las cualidades
aensibl*
que la natura-
tcza no ha combinado,
porquc
no a1cs comprenilc a ton-
do. Ahora bicn; si la
-signifcacin
de las palab'rar grc
sirven
para
los modos conpucatos es dudosa'
por
falta
de modclc
que
hasan ver li micma composicin, Ia dc
los nombrcs de l* lerec sustancialcs lo cJ
por
una razn
cornpletamente
-oputta,,
porqc. dcben, eiSnificar
lo gue
GS 8uprrc3to COnlOrmC A la rcalrdad d lal coaat,
y
aG c-
fiere i modelos formados
por
la naturalcza.
ag6.-Ya hc hccho ntar ms dc una vci cn el cro
de nuctra convcrsacin
quc
clto no e eccial a Ii idca
dc la ustancia;
peo
ton6eeo
qrc
]ar ideas fsrnndas
aes'in la natualeza son las mg acgurse
y
l m rltilca.
-S
12. Fn-.-Pucg cuando !c aign lo modcloe fot-
ii
NUEVO. fiJTAT' SO3RE EL ENIENDMIENTO HUMANO 297
mdo ecrn la natualcza. ein
que
la imacinacin ten-
scei&d s
qu
de reteer las represcitacions, log
.omtres dc los 8er; eustancialr tihe; en el uso ordina-
.rio
ima doblc elacin, como
ya
hc dcnoatrado. En
pri.
.r tffiDo aiqnifrcan la conetituci,n interna
y
cal de
la cosar : Dao est mo&lo o
podra
eer conocido, ni
aerqir
por
ixrraiguiente.
para rcg-ar las aignicacioner.
Eo.-No se trata d e3to ao,
porqu
noaotroa ha-
blamos dc la idcae dc las cual8 teneo modelos; Ia
cscncia intcior et en la coEa;
pco
hay
qrc
conveni
.cn
qu
ao
po&e
eenir &
pat6n.
Fn.-L ccunda rclacii cs asnlh
qre
log nombres
dc loe cr8 rtaciahs ticrrc iioircdirmcnte con las
.idcaa
simDcs oe cxit a la vez ca la.s austanciae. Pcro
'
como cl ini de cgtae ideag unidaE en un mismo suje-
.to
cs
grand,
loa bsnbres, al hablar de eete miemo obje-
. .to
m forma.de l.i&aa muy difercntes, tanto
por
la di-
'
.-fcrcnt
comLioacin de la idca simples
que
clloe hacen,
.
-c(trrro Dorou la mavo
pate
de lae cualidadcs dc
los cuer-
^Dos
io; lig vntud drc tienen de.
prducir
cambios en
'ls
ouo. coerpoe
y
cn-
grIrirlos
de etos;
prucba
de ello,
,los carbios
quc
uno de lo ns baios metaleg es capaz de
,nfrir
por
la ooeraci' del frrcco. v arin recibe otros mu-
:chos inue lai rmnoa de un uGico oor aolicacin de
.oto
alerpoi. Por lo dems. uno con-tenta con el
pceo
v d-colo Dara conoccr el or. mientrae
qu
otro
.Lace ntrar tanrb-in la ductilidad, Ia fiieza;
y
ef tetcero
.quib
tomr n considracTn el
que
sea aoluble en el
.aga
rcaia.
$
14.. Ccrno tambin lar.coeaa prceentan
coD
ncucncla aclrreraza nre arr eE drcrt a vcE dcErgnar
'
la difeenciar
peciaa.
Tpo.Jin. cfCt", como loa eucrpoc ertn 8ujtoa
-a
8er
altoados. falificad v conttahch;s. cg tm cr;n
poble-
m ooderloe ditinquii v conooer. El oro-t- oculto
-cn la olucin.
pcr
se li Ducdc seDaar. va sea nrecioi-
tndolc,.ya diilndolc ei el agua';
v
l-oro faliificado
cs rcconocido o
purificado pc
obra de los ensayadores,
.t qu.
ro ricndo conocido
por
todo el mundo. noes ex-
trao-que los lqnbrcs no tcran-todoe la misma idea del
oro. Y de ordinario slo loo
-cxpertoa
tierrcn ideas
juetae
sobtc bstas macris,
$
15. Fu-.--Eeta varicdad no cuaa, sin xnbago, taD-
to deordcn cn el comercio civil como en las inveedgacio-
'c8
Go.ficar.',
Tso.-.=$era ms eoportablc ai no cjcrcierc influencia
':
1,
, .:{
298 I.EBNIZ
en la
prctica,
donde
muchas vcces irporta no c vctima
d,un equvoco,
y por
consiguiente conocer las marcag
d lad coSaE o tenr a-mano
per80na8 qu
lar con@can.
Y esto es ms importantc
pof
lo ore e're6ee a las dro-
gas y matcriales e precio, y
de
qu
sc
pucdc
ncitar
en ocasioneg imDortantc. El desorden filosco sc nd-
r rus bien en il ueo dc l& trninoe ms
qerrcracs.
S
18. Los nornbres dc Is idas aimplea-estn,rncnos
sujetos a equvocos, y
rara vsz nor equivocamoe sobe Ioe
nombrea d blanco, amafgo, tc.
Tpo.-Sin embarco. ci lo cierto
qrrc
crtor trminoe no
estn completanad exentos de inrtidumbre. v va he
hecho notir el eicnlo de lc colores limtrofes oe stn
en los connnes'de'dor
gneroe, y
cuyo gner es du-
doeo-
$
19. Fn.-Dcspus d los nombes de las idas riry
ples,
lo de los
modoB
simplea son los meno dudooo.
io-o
por
eiemplo loa dc lqg- fiquas v los dc los rlmcro.
I 20. Pero ioe iodos cs.rpn"si* v lag aultlrcia! causan
ioda Ia cornplicacidn.
S
2l: Se din
qrc
en lugw de impu'
tar estas rmDrtoclona a los nombrca ea Dectao atrbulr-
las a ntstro entendimiento : Dero vo rsdrla otrc lag
plabras
se interponen de tal- modL entr; nucstro esuri-
iu
y
la verded di la cosas,
quc
laE
mlabras
prrcden
eer
comoaadas con el medio a tavg dil cual oaian los r-
yoe
de los objotoe viaiblcs,
que
sparc muclias oecee nu-
b'es ant nueEtoa oJoa,
y
cstoy tntado dc crer
qrrc
ar
examinemoe ma fodo las imDrfecciones del ldnqua-
ie,
la mayor p,artc
de lae
iigputas-
trminaran ipso
Jalto,
y
e camrno
(rcr
conclllllcnro y qulza
de la pez
e*afla
ma8 ranco a ros nomDrea.
Teo.-Crcci
quc
s 6n E odra conscri dcsdc aho-
ra discutiendo
pr
escrito, ei )oc hombrea-qsiran con-
vcnir en cierta rcclas v obsdvarlas ountualmente. Pero
para procedcr
exaJtaminte de viva voz
y
e-n et morneato,
sera preciao
introducir cambios cn el lenguajc, En tra
parte
he estudiado esta crrctin.
$
22. Fn.-Mientras llega la rcforma,
que
an sc ha-
r epera un
pooo,
esta incertidumbrc de las ohbrar nos
debeia cnscr a sr mod6ado. sob tod cuando sc
trata de impone a loe dxns el sentido oue atribufmos
l atia autorc..'oorc tnrou o.r l autoes irie-
cos
que
cda uno de eoc liabla u lenruaic difccntl.
-
Tiio.-Mucha aoDrsa m ha causa-clo tl. vbi oc au-
tcnea griegw tan dist
g
lo unoo & loe otroe.ripecto
:,
F
I
F
N.JEVO TMTA.DO SOBRE EL ENTENDIMIENTO HUMAI\O 299
del tienpo
y
dcl lugar, como Hornero, Herodoto, Ectra-
bon; PlJtaci, l.uciaro, Eurbio, Procopio, Focio, se apro-
xir!n tanto; mientrae
que
entr los latinos se encuentran
tantqs difcrencias,
y
ntr los alemanee, ingleees
y
fran-
ceeee, muchar ms. Pero es
que
los
griegos
tuvieron, des-
dc tiemooe de Homco. v ms an cuando la lla de Ate-
nas egtiba en ectado flreciente, buenoe autorea
que
la
).
, : .
ba haber cambiado
ya mucho bajo la domlnaiJ de los
romanos,
y
esta miama razn hace
que
el italiano no haya
cambiado tanto como el fance.
porque
habiendo teido
cambiado tanto como el fance,
porque habiendo teni
po*eidad
ha tomado
po
nodelo
bor
Io menoe en la ee-
critua- Pueg ein duda l" lenrua vu'lcar de loa crieeos de-
Doaterrdad ha tomado
po
nodelo
por
lo menoa en la eE-
critua. Pueg ein duda la lengua vu)gar de loa griegos de-
ba haber cambiado va mucho baio la dominacin de los
loo itlianoe ecritoreg de una rcputacin duadea, han
iuritado
y
etiman arin a ,Dante, Petrarca, Bocaccio
y
a
otroa autores de un
tiempo en
que
log de los franceses no
estaban
ya dc moda.
CAPITULO X
DEI. ABUSO DE LAS PALABRAS
$ t . Fn-.-Ademris de laE impcrfccciones natuales
dcl Ionguajc, laa hay voluntariu,
v i"9
proceden
$e
negli-
cencra.
porqu
aervse mal de laa
palaDraS
ea aDuaar
o
la, E[
pimc y
mg sible abuio es,
$
2,
que
no se
uie
a
elhts una idea clara. Por lo
que
reapecta a estaa
rra-
labra, las hay de dos clase : unas, a lae cualee no ha co-
ItcsDondido nunca una idea determinada. ni en su ori-
cen ni en su uso crdinario. La mayo
pate
de las scctas
e filoofa
y
de religin laa han inodcido
para
s@tener
una opinii ertrai o
para
ocultar algun lido dbil de
eu eistema. Sin embaqo. en la boca de las
centes del
partido son caractces distintivos,
$
3.. Hay otal
palabras
quc
en su uso primero y
gg1ln
implican alguna idea cla-
ra,
pero que
haD sldo aplrcc1a8 clspueg a materaa muy
importantcs
gin
atribuirls alguna idea cierta. De eete mo-
do cs como se repiten muy a menudo por los hombres
la
palabras
de sibiilurlo.
iloria o
praci.
TEo.-Creo
que
no hai tantas
-palabras
inaignican-
tes como sc Dinga. v oue con un noco de cuidado v de
bucna volutd ".
pdi.
llenar el'vaco o 6jar su iirde-
terminacin. La
abidura
no
parece
Eer otra cosa
que
la
ciencia de la felicidad. La
gracia
es un bien
qu"
"i h"""
I
i
I
1
7
c, v. LEtBNtz
a aquellos
quc
no lo han merecido,
y que
se encrntar
.
necitados
-de
ella. Y la
gloria
ea el renombre dc la ex'
celencia de alsuno.
$
4. Fn-.-No
quiero dilucidar ahora ai hay algo que
dccir sobre eaas definicions
para
haccr notar al
punto
lar
caueas.defos ab.usoe de las
falabras.
tn
primer
1ugar,,ae
aorenden las Dalabras antcs de aDrender laE das
qu
Ic!
.tr"eoonden. v le niog. acosiumbados a esto derde
la cuna. las usn del mismo modo durante toda la da
;
i t
tanto mg cuanto
que
no deian de hacerse oir e la con-
versacin sin haber fiiado sus ideae, sirvindoE de dife-
rentes expesiorrca Dara
hacer comprender a los drns lo
oe ouieran decir, Sin embargo, eto llena a
menudo sus
diecuio" d" una multitud de nidos vanos, sobre todo en
materia de moal. Los hombres recogen las
palatss guc
ncuntran eD uao n rus
yecinos para qtrc
no
Paarca
que
icnorar.lo
que
sicniftrn. v
las emplan con conan-
.i, si]n darlet "eirtidoiieri";
y
como en esta clas de dis-
cuaoa taa
vez les
acorttcce
tne az6n, rara vez tambir
a convencen d1 gue se cquivocan
;,
y quercr aacarloa dcl
eror ea
querr
cetDo3cer a un vaqaounqo.
Tro.-lEn efecio, ara vez ns tomirmoe el trabajo,
oue
gra preciso. para
entender los trminoe o
palabras,
tito o,e io *" d. .ru .,"r -. he asombrado & iue los
niio
iucan
aprender tan pronto los idiorna!
v
de qrrc
loi hombres hablen a vccea tan apropiadarncnte,
ya que
vrnos. qrrc
tan
poco
noa ocupamos de instruir a los nio!
en ru lengua
Faterna
y quc
loa
_adultos
s
procupan tti
poco
en douirir deFicimes claras.
porque
lag
qrrc
!e
aprenden en'lae cscuCas no sc eeren rdinariamtc a
ls
palabras
de uo corricnte, Por'lo dene. vo confreEo
o,r"i^r" vez
gc
ve a loe hombreg couivocars.. aun cuado
disputan rriamente
,
y
hblan aegritt ",r" entcndodcrag
;
sin embargo, hc notado batantc ftccuentemnt
qu
cn
sus diaputas de espcculacin
gobre
materias
quc
son dc la
compctencia de sus facultadcs, todoe tienen ran
por
eu
pat.
cxccpto cn lag opoeicioncs
que
sc hacen lm unos a
Ios otros, cn lae cuale interprctan mal el entir dl con-
trario. lo oue Drooed &l mal uso de los trminoc v al'
oon"r o"" t"r"bio d" rm cierto eoritu de .ontrdi"-
in
y
dc un
pruito
dc upcrioridad.'
S
5. Fn-.3n. acgundo lugar, el uo tle,la.s
nalSbr";
.
ea alcunaa vccer rncomtantc: v cato aucede cor harta
fccucia entre los eabios. Sin- cmbarco. es n drcao
manificgto,
y
si es voluntario, ee locuri o malicia. S] al-
,.
NUEVO TRATADO SOBiIE EL ENTENDIMIENTO
HUMANO 3OI
suno
hiira eso n aus cuentas
(por
ejemplo
tomar una
X
qor
una^ V),,

quin
,querra
trata con l?
Teo.-Siendo eete abuso tan comn, no eolamente cn-
te los sabior, sino
tarnbin en cl esto de las pereonas,.
creo
qu
e debe me a inadvertencia
que
a malicia. Or-
dinaiamente
las diversas eignificacionea de . ina misma
palaba tieren cierta afrnidad; esto hace
que, se tomen
unag Dor otras. v
no
nos
tomernos el trmpo- ncsano
paa
considera l
que
decimos con toda la e-x*titud
que
lrrca dc desa. Estaroe dernasiado acootumtnadoa a las
cuas
y
a los tropos.
y
una cirta degancia o un faled
bllo ne imponen fcilmcntc. Pues la mayor
parte
de
las vecee se busca el
placer, la divcrsin.g las aparien-
cias m
que
la vrdad; a ms dc
qrrc la vanidad toma
mucha
pate.
S 6.
-
Fu.--{l tecer abu.so s una oscuidad afectada,
ya.for dar a los trminoe co,rrientes significaciones inusi.
'
tada!,
ya por
ntroduclr termrnoa nuevog aln explrcalos.
L* .riico" sofietas.
que
Luciano
pone
tan
irstamente
eu ridculo,
pretenda
hablar dc todo
y
encubian au ig-
norancia baio el velo de la oscuridad de las
palabrae.
Entre lag seta" de los 6lsofo, loe peripatticojc
hicie-
ron notar
por
este defcto

pero
las otrae sctaa, aun en-
tre las modernag, no todas estn exentaE de ellas. Hay,
por ejemplo,
Irsonas
gue abugan del trmino <exten-
iinl. oue creen neceeario confundir con el de cuerDo.
$ 4. L,a'lcica o el arte de disputar.
qu
tanto se ha is-
iimado, hJst'ido
para
mantener la oscuidad.
$
8. Los
oue sc han entesado a ella han eido intiles oara la e-
f'Cblica,
o mrs lien
.pcrjudiciales.,
$
9. Mientrae.
que, los
nornores mecanlcos. ran
qsprecaqoa por
toa
qocroa.
nan
,
aido tiles a la da humani. Sin enbaco. eetog docto-
rea oscutos han sido admiados de los i-cnorantes.
y
E
leg ha credo invenciblc oroue estaban oioviatos de ron-
cee v
de cspinas, en donde no daba
susto meteise. Dorouc
slo la ouidad
poda
servir de
-defena
"l "",rndo.
$
12. El mal eet en
que
este ant de oscurcer las
pal:
brag ha cmbrollado lag dos sandes eclag de las accione
de loa hombres, la religin
I
la
justicii.
,
Tpo,Jo
juatas
vestrs gcjas
;
es. vr$ad,,.sin ern-
PPgo,
que
aI, aunque rara vcz, oscurldadea
.clrEpBa-
DE8,
y
Amn l@Dl!t, como cuando 8 hace
prot8ron
cle 8r
'
enicmtico
yel
enicma est de moda. Pitcoraa lo u. v
tmain s lte cl
-eatilo
de los trrientales.-Los alquimisl-
tas, que B lldman adeptos, declaran no
querr
sei odoe
F
' ; " ' 1.
302 G, V, LEIBNI,!
mg oue
por
los hiio del arte. Pero esto eera bueno si
esos hiios'del arte tlviegn la clave de la cifra. Una cier-
ta oscuiidad Dud sr. Icita : sin embarrio. es
pcigo qrrc
'
oculte alsun; cosa v
qu
cl enicma e-desci6able. Po
la relici;r v la iugtici
piden
iJes claras. Pace
qre
el
po"o
oid"tt-q.t L observa al ensarlas ha e,rnbroldo la
doctrina. v Ia indeterminacin de loe tminos es
quiz
aqu mi ociva
qre
la oecuridad. Ahoa bien
;
como la
lgica es el artc
que
eneca el orden
y
el nexo entre los
pc.-naamientoe,, no vo pg'r qu ae la ha de motcja.,Al
contrano,
po
lo
qu
loE hombrs s equrvocan es
por
tal-
ta de lcica.
$
14. Fn.-El cuarto abuao
9s
qu
se toman las pa-
laba
po
coaaa i es dccir.
qtrc
cree
que
los trminoa
.
r"sDonden a la esencia real e las sustancias. Ouin cs
el irue. habiendo sido educado en la filoeofa
ieiioatti-
.., no s" figura
que
loa diez nombes
que
denotan l&
prc-
dicamentoe- son lxactamcnte confo.meg a la ntualeza
de lag cosae;
que
las formas sustancialeg, la Lnis v-
setativas, el horor al vaco, las esDcics intencionalcs,
io son also real? Loa olatnicoe tienin eu alma &l mun-
do, v
los Jpicuros, la tindencia de sus tomos hecia el mo-
micnro Juante el tienpo
que
eetn en ropoeo. Si lo
'
'
vehculog areos o etreoi del'docto Moro hbiccn
prc-
valecido en alquna
pat del mundo, no
gc
lea haba tcj
oo menoa. reael.
Tgo.-Eso no eg sropiamente tomar ]a
palabrras
por
las cosas. eino crr "etd"d.ro lo
que
no lo . Error
demaeiado comn a todoa loe hombrea,
pero que
no de-
oen& slo del abuso dc las
palabras.
v consiEte cn otra
oaa. El
pcrpsito que gui,
al eetablecr los
predicanrren-
to!. s muv til. v m ac debc
pcnsar
en rectificar]c oue
en rechaz,loa. Las sultanciss. cantidadeg, cualidadc.
acciones o
paaiones y
relacicxrea, eg decir, cinco ttuloe
gc-
erales dc log sres,
podfun
bacar con aquelloa
qtrc
ce
forman dc
gu
cornbinacin. v voc mismo. al ordenar Ia
idca. no habis auerido daloe como
predi'camcrtos
l
Ya he ablado mdg'rriba de las formaE
-suet
ncials. Y
yo
no s si hay ba*ante fudmnto
para'
rechuar las
almae vegctativae,
poryrc proaas
muy crperirrrcntadas
v iuicioa-e econc "ia itan analoci ctri L
plt
[- -ti"t l".. v ro miso
pcco
iu" hebi. dhitido
il alua de hs sda. El horior al vo c
prdc
cnrcn.
dc namertc
;
ec dcci', rc
pucdc
erponcr
-quc
le netu-
nlcza haye llsrado une vcz lor crprcior,
y q-uc loe
cucr-
r 1
.
t
I
uevo rRATN)o soBRE EL EIIFJ.DIIaENTo HUMANo
'303
pos
aeaa impcnetrables e incondnsables, y
toncs no s
poda
admitir el vaco;
y yo
encuntro estas tres supo-
siciorc bie fudada. Pe las especies intencionales,
que
dcben estiblcer el comercio dl alma con el cuer-
po.
no lo estn. aunquc s
pueda
habla'r
qui
de las es-
iccies eniblec cue
ian def obiao al 6rfano eleido. en-
ieodiendo oot ella" la
propacicin
de [os molicnto".
Coi6eo
qft
el alma
del -"no de Platn no existe,
Due3
Dioe st'por eniima del mundo, exlra munilana intel-
hgenta, o-anz bien, supramundana. Yo no s si
por
ta
tendencia al movimiento de los tomoa de loe Dicreq
r
cntnderig la
pesantz
auc
l lce atribua,
y qu"
in doo"
'
cacca dc fuamcnto,
p,re" qr.. petenda
rre
lo" crro-
pos
van todos en rna mirna dir"."i6 oor.s'mismos. El
i[funto M: Flcai Mqo, tcloso dc la lgleia anglicana,
a
pca
de ecr un hombe tan lbil corn'lo era,
-e
mor-
tri.bi ha*o fcil oaa foria hiotesis. oue no ean inteli-
gbh
"i vcrosmi)er
;
pnreba
de ello es i
prineipio
hgtab
iaco
de la matrra, caqsa d.la
pe8antcz
del cdlrtc
y
de
-
o:as maravi,llas
qre
alK se encuntran. Nada os he de
dccir de er vehlculos. etreo!, cuya raturleza no co.
,
q 15. Fr-.-Un e.iemp.lo sobre.l" p"l*t" materia o
tra comprnder rnIor mr
pdaamento.
5e toma la ma-
tcria
por
uir se realmentc cistente cn la naturaleza, dis-
tinto del crcrpo: lo
que,
cn decto, es de la ms
perfcta
videncia: di Io coitario, estas dos ideas
podian
sr
toradas indiferetes la rna
po
la otra. Pueg se ouede de-
cir
que una rcla nrarcria cmpon todos los ciuerpou,..v
no que un lolo crrpo compon todas las materas. No
ac dir tampoco, coo
yo, qu
una materia es ms
grande
qu
btrr, Le materia e:preaa la starci
y
la sohdez de
rm cutDo : oor eso no conccbimos n lag diferentc ma-
teae
qr,e
lae diferenteg eolidcoes. Sin cmbaco, dcede
que
re
rimi
la rrateria
por
el nombre de alguna Joa
qu
eiia-
te bio et
prcciein,
estc
pnsamicnto produce
dicur-
o iiiateligiLle
y
diacusiones embollad& obrc la ma-
teria
princra.
To.-Mc
parcce qu
c eiEmplo sinrc rrs Dara ex-
cuar
quc parrccnnr
a la Glrofia
pcipatica.
Si t"da
c! cdDfguradr
p<r
la
plata
fuecc confiq"t"d., o m,i bicr, porqc toda plata
cl coDiflrlt
p(r
la
mtualza o
por
el arte,

tcr mcnoa o
por
9l
arte,
lcr
menoa
lcito docir grc- la plata
c ro rcr- cfocae lcito docir
qc
la
plta
G3 uo rcr c&cae
iuotc cn
h naturalgz di*ii*g
(tonDd&
* *
peiiriaa
de le
v{illa o dc la montd ? No
re
dir por
G;to
qur- }; plra
344
,
G. IV. LEISNIZ
no a otra coaa
que
alcunas cualidadee de la moneda,
As, no es intil duc *lui"n"e raizonr en la fsica sel-
ral de la materia
j:rinre
y
de dcterminar su
-natulez
paa
eber si cs uniforme siemprc. si tien alcuna otra
prooiedad
adems de la imocneti'abilidad
(comol
en cfcc-
propiedad
adems
df
la impenetiabllidad
(como-,
en
to, yo he demostrado,
que
se puede llamar
tie nunca completmente
zona de la pEta purq,
noobos, y nb tuviacrrce cl medio dc
urificarl.
No mi noot(xr,
y
no ruYtegc[o3 d mcdro dQ
punncafl.
Jr{o mq
parece
mal,
pus,. quc
Ariattcles hblas de la matcria
'
Drimea; Dero Do sc
puedc
menoa de ccnguar a los
que
c han af&rado dem-aiado a su Glosofa
y
han forjo
quimeraa
robre
palabraa
mal entendidaa dc este frlsofo,.
que qui
ha dado ocasin a eetas equivocacioDes
y
a es-
ti calimataa. Pero ro e debe exacer; tato lc dJcctoa
dette auto clebrc.
porotio
sc ba
quc
rrrchaa dc gtat
obras no hari cido acaba&s ni
publicida por
l miso.
$
17. FL.-El
qnto
abuso es
ponci
las DalabrE
cn
lucar dc las cosar
quo
no
gisnifican
ni
puedei
sielif,d
.
ei modo alcuro. E;to es lo-que suced cuado o,n lo
nombres delas sultancias oueramos da a enrcnder alco
mrs
que
esto: Io qud yo
llimo oro ee mahablc.(aunque
en el fondo l oro ntoncs no sicnifica otra coa
quc
lo
sue eg maleable).
prctendiendo
haier enteder"oue la ma-
ti.bilid"d d"p"dir de la esncia real dcl oro.'As deci-
moa oue Aristteles de6ni bien al homhrc cuado lc lla-
m animal racional,
y que
Platn le deni mal al decir
gu es un bpedo siir
il
r-a" y
con uas
hrgas. S
lE.
Apcnar,se ncuentra rna prsona que.no
suponga quc.
egtaE oalabraa sqruhcan una coaa ou tln !ncra ral.
dc la iual depcn?er .rtas
propicdes
;
jin.ernbargu,.

un abuao vrabl.
Dor o eStaf gto arsnrhcado n la dca
complcia sicniGcaa
or'cta
palabra.-
T,ci.-Y vo ctcoa one ist mal censua st- uro
confn,
porque
cr verdad
qrrc
en Ia idea compleja del oro
eat coniprcirdido
quc
ca tina cxa oue tiene'uni exincia
rcal cuya constitrrci6n no nG es conocida al dctalh ms
qu
n
quc
de dla depcnden,
cualidadcs talc como la
malcabilidad. Pcro
paia
dnunciar la malcabilidad in
idcntidad y ein el dc{ccto de coccgsmo o de repcticin
(v.
cap. Vll,
$
l8), sc debc cconoccr eeta cosa
pc
otras
cualidadcb,
.cono
ii- ce diicce
qe
un cierto cuerDo fusi-
ble, amarillo
y
muy
pesado, qrrc
sc llama oro, tiinc una
naturaleza
que le proporiona
tambin la cualidad de cr
I
t
I
t
I
I
I
t
I
I
l
l
E,
L
Keplero,
que ticnc lo
aunqrrc no sc.cncuer-
F
r
r .
f-
l a
t
I
t
F
E
r
F
E .
E
s
F
r
:.
!-
f '
.
r:
i
! .
I l
,
t
I

t :
i-
i
: '
, , . . i : , . : . : i -1i , , : 1. . i / , i i +, . t
, . 1. , 1i
I
rl
l . : . , . , . . i ' : i , rrl ' , : , ; , _, : . t
NUEVO TRATA"DO SOBRE
EL
ENTENDMTENTO snmXO 105
muv blando l martio
y
dc
poder
sr rducid a lminae
mu; fiaas. Por lo ouc i redere a la dcfinicin del hom-
!rg-gue,
ee atribuyi a Platn, y.que rte no
parccc
haber
fab,ricsdo mr
quc por
ejercicio,
y quc
vos mismo no
accptarfai. cco
quc.
comoaada seiiamntc con la
qe
todi el mundo acc-pta, eg ciaro
qrc
cs rn
poco
ruper6cial
v
'dcmaido
ooviional. srrc i ese cssouanb. de oue
["bl*i" dtiinrnentc
(cab.
Vt,
$
14). hubieee dnido las
rrr
Utrqaa. cta un hombrc :
pre
no hubiera hbido
re-ida dc artacarlc las
plu;la!
como a aoucl callo
quc
Digcuo, rcgin rc dil:c,
quio que fuele el horibre
nlt6trico.
$
19. Fn-,-. En los rnodoc comprrcstoa, desdc C mo-
rncnlo
qtrc
u idca
que
en clloo
enta
cs canbiada, s
recorocc.al Drto orrc e3 otra cora. como aoarccc cvidcn-
t rrrcht cn its labra!, murthe. oue sicni"a en in-
ls coro mord- cn alen,n. hornlcidio rerneditado:
-natafuryhter,
palah'ra.quc
reeponde.e,n su ;rign.a la de
. bdmrclctto. v
quc
trqnttca un homrcrdro volrntaro. Do
no
praaedirailo
t
harcemetllg,
pelca
ocasionada
'por
ur,
regn I fuerza dc la palabra
;
homicidio cometido
ria
propaito, pue
a4rrcllo
qr
s exprcsa
por
loe nom-
btta,
y
lo
que yo
cleo
gue
et en la coea
(lo que yo
llam
.
rrtce eccia nominrl
y
ecncia real) ee lo misro. Peo
o
ncedc r con loo cbres de las
gustanciae,
puc
si
-

Donc cn la ide dc oro lo
que
otro omite en ella- nor
clrinplo h,6iq3 y la capacidad de ser dieuelto en el aira
rCgla, lo hqnbrCa o cBoeu
por
esto habcr crrnbrado la
cfccic, eino lotamcre
qe
uno de elloa ticn ua idea
mi
pcrfccta quc
el dro
'dc
lo ouc coetituvc la eercia
rcal ;ulta, a l cual dcren el'nombe di oro, aunque
crtr_ sqct retraci&r rca intil
y
no irva m
qtrc pira
cofurdirnc,
To.-Ya crco hrbcrlo dicho
;
pcro
vov
a m@traro
m clarancntc aqu
qu
lo
que
aclbie di deci sb en-
cucrtra co lc midc, oomo en loc eces u*ancielcs. v
g*
no hay urCivo
prr
cclrrUrar csa refr.encia la ee-- ,
ci icrnr, Fle quf un eimplo. Se oucde definir ura oa-
rbola, ea d lrlriido dc'loe-
c,elrcirs. dicicrdo orc'c
''ir
6guia @ h crl todoa los radioa
paraleloe
r una dc-
qlnind
rwt crtn rcnid@
pcr
rcffcxin en u cierto
pnto.o
fco. Pao lo
guc
crpiri erta idcr o dc#aicin
e m bien lo extqior o cl c{icto,
y
no l erccia intera
{e
cata 6grre, o r
quc
nor
p&di
hacer cotcet dcsdc
fucc
r cigr. Flt c poicb
dudar al
principio
ai tal
?
t
i
I
:
t
' t |
G. \I. LEIBN|Z
i ,
i .
I
|.
!
;
i .
I
:
6gura,
quc se desa
v
qrrc
{ebe
producir
cstc. efec, ea
'
una cosa
pcible
: v esto es lo
que
en mi doctrina nos da
a conocer'si.una
d6nicin er
puramente
norninal
y
con-
tiene estas
proDidad$,
o si eJ tambin real. Sir emba-
qo,
cl
que
habla de la
pabola, y
no la conocc ms
quc
or
la definicin c,ue acbo de dar,
no
dcja, cuando habla
ile clla, de con "bir una frgura
que
tiene rna cicrta cotl
'
truccin o corgtitucin
que
ignoa,
pro quc
trata dc coo'
cer
paa poderla
aza,'Otr
quc
tvierc dc ella una idca
mi com'pleta aadira algun otra
propicdad, y
deecu-
brira.
por
eicmplo.
que
cn
la 6eura de
qu
se trata, la
porci;
dI.;i interptada ntr; la ordenada
y la per-
iendicula'. tazadas al mirmo Drnto
d la curva, es.giem'
pre
constante
y que
ea igual a Ia distancia de la cima
y
el
loco. Asf te lr un'a ica ms
perfecta quc
el
primcro
v llccar ms fcilmcnte
a
trazat la 6gura, auqre no lo
itavi hecho todava. Y iin embargo, ee convcn& et
cre es la migma frcur,
pero que
su conEtitrcin !t to-
davi oculta. Veisl
puei.
eo,
qu
todo lo
qtrc
notis
y
ccneurii en
parte,- n el uso dc las
palahraa qrrc eigni'
fican cosas sustancials, se nota an
y
se ccucntta
jut'
tificado en el uso de las
palabrae que
-imifican
mode
comDrrcEtos. Peo lo
que
o" ha h"ch croei
que
haba -
feencia entre las.sust;ncias v loe modos a
quc
no haMi .
conaultado aqu
loa modos
-inteligibls
.t9
-fcil
dirrrl
sin
quc
en 6do. e.sto!
puntoi
equilalen al cuerpo,
y que
-
'
son an ms difcilcs dc conoce.
. A 20. Ftr.-Entonce vco oue no dcbo callar lo
quc
os
uera
decir, cbr, dc la ea de lo
que yo
b6a
credo un abuso. Ello
podra
etriba en la falsa crceuci
4
g. l" naturaleza obra sicmprc regularmente
y
6ja lf.
mrta a cada una dc
ja8
etpccE,
por
eea ese3la cSpc-
c6ca o constitucin intcrior
quc
nosotros eobrcenteDde-
moa c oa curpo3,
y qrrc
llgr 3rmpr an mlsmo noIrDe'
eepcfico.
'
Teg.Bien vcia,
,*or,
por cl cjcmplo. dc loa. modoa
qornemcol.
oue no rav
q?an
crTot en eferte a laa cu-
i." int""o"

epecfii, aunquc haya mucl diferci-
cia
ente las cosas cncibles,
ya
an sustancias,
y!
crn
modo, dc la cualcs no tenemoe me
qrc
defruiciones
po.
visional. v de lac. cualc! no elDratno tcnci ffoilmcte
definicione- rcales,
y
nte lc io"* int"ngiUlo d. &-
'
fcil dicrsi6,
pucato quc podcqloe
llcgrr,
pgr'fin, a la
'
conditqcirr intcriu dp la 6grarg,eom,trica.
$
2l ,
f'n-.-Veo,
al n,
qtc
hubien icrido cn crroa
NTJEVo Tn TADO SoBRE
EL
ENEN.D|M|ENTO HUMANO 307
al cenurar esta relacin
a las esnciaa
y
constituciones
intcrnae,
bajo preterto
de
que
aer hacer de nuestras
oa.
Iab'rae aignoa &, una nada o de una coaa descohocida.
t'uea Io que
se desconoce bajo cigloo aspctoE se puede
fiacer Conocer dc otra manra,
y
el nteror se hace cono-
cr en pat por
los fenmenoo qug
nacen de 1. Y por lo
grc Ec rhcr a ta prgunta
i 8 un tto moDstruoeo
es hom_
bre o no, veo que
si no ee
puedc
contestar,
desde lucco.
sto no impid qu
Ia spci no cst bien fijada eri e
misna, pu3to qu.e
utra
ignorancia
no cambia nada
en la nahraleza d las cosas.
-
Teo.---En cfccto, a algunoe
ge-metraa
muy hbiles
l3
ha arccdido no
gber.
cules eran las guraa de la cualee
conocia*vanas
Fgpidqdg8
-quc
parecan
agotar su con-
tcrdo. for Jmplo, haba Ineas
que
se llaman
i:erlas.
de las cul'c hata s da.ba la cuadritura-y
la medida
su-
pcrficial y
slido8 hchos por
su revolucih,
antes de que
ae aup8 que
tdo elld no ra ms
qu
un comDu6to
de ciertoe paraboloides
cbicos. As, al'considrar
de an-
taqag
e!!a8
pcrlae
corno una especie
rarticular.
no
se
tcna de ellar ms.qu conocimientos provisionales.
Si es-
to
pued
,q1f*
en
geometa,
noe
maraaremos
de
qu qea_
dtrcu dtctmar laE e8pcre8 d la naturalez,a
ccgoral,
qge
roL incomparablemente
ms complejas
?
g
z.
,
f ll.rfarmos, para
continuar la
enumeracii
conenzada, al sexto abuso, arnque bien veo qu9
sera
preciso
hacer algurne reservas. Esto abuso
ceneial. Dero
poco
notado, e-s
gue,
habiendo los hombfcs ieferido
iier-
tas_ idas a detetminad'" palabras, por
efecto de un laco
hbito, ee innginan qu
esta relacin es manifiesta
v oe.
todo el mundo conviene en ella.

De dnde
procede
duc
encrrctn tan cxtriro cuando se lea pregunia
la signifi,
cacon oc ra8- palabna qrrc
emptn, aun n loa caao en
qr
esto
-es
absolutarnclte necegaio ? Pcas
pcrcnas
hav
qrrc-ri
ce lee pregunta
lo
qe
cntiendcn
por
la
alabra vida-.
no lo tomct por una afrcnta. Sin ein6argo, la vaga idea
.
qu pjda
tnr no bata cuando se tata d sab si
a planta quc
estr
ya
forrnda
en la eimiente
tiene da.
o si cl
pollo
qrc
est en cl hrrcwo, y qug
no ha eido
an
rcubrlo,
o brn un hombre deemayado.
in sentido ni
movimiento,
ticnen da. Y aurqrrc IL hmbes no
oui.
a parcaer
tan
poco
inteligcnts
ni tan imortuoa
loue
tengan nccesidad
de pedir
[a explicacin de'loa t&mirioc
de que
r eirven, i ctico t- molegtoo
qlrc
reDretrdn
airr cc a los deni! por
el urc'que
haad dc fu
p*
l
. l
'
, )
' 1
. i
/ l
, ]
i
,
t

I
.
| . :,)
t-
: .
t:
::
:
i
.1
. , 1
':')
I ,
30s C. V. LEIBNZ
g
23. F[.-+ara
coaeluir. lae
palabas
lirvn : oii-
mcro,
para
dar a entcndc mrcstroa
rnEaminto : ecunj
do,
para
haccrlo fcilmente,
y
terco,
paa
hacjnoJ llc-
gar
al coriocimicnto de las cosas. Se filt coaa el ori-'
mer n cuando no se tiene la idea determiad v co:a-
tante de las
palabras,
ni ecibida
o entendida o-lo de-
ms.
$
23. Se falta a la facilidad cuandr e ti;rtn idert
bag, ain embargo, cuando se trata dc una ivestisacin
eracta, a
prcciao
llegar a una explicacin, Con frr-
cia, los sabioc dc los difrentEs
partidos,
en loa azora-
mientos que
dirigcn
loa uno" contra loa otros, no hcen
ms que hablar ilifeentcs lenguajes, y piencan
una mi-
ma co{a, aunque
quiz
sus intercscs ean difeentcs.
Tep.=-C9o habelme
erplicad ohnc l no-
cin de la da,
que
debe ir-siempre acornoaada dc ct-
cepcin en el alma
;
de lo contrario. no aeria m orc irna
apariencia, como la da
qre
los salvaies dc Amric
atribuycn a loa reloia dc bdsilh
y
a los de
patid.
o ou"
atribuan a la mariorrcta aquollo! masistr.dos ou" i""
crean,animadas por dernonioe
cuando
{ui.sieron
cirstigar
como DruJo a.aqucl gue pof pnmera
vez dr ste elpcc-
rcuro
n au v ta.
Iocc; entoncc!. son n:csriar
crandee o<!ffair. Q 24.
Pcro cuando las idcas siclifioadar
por
laj
oalabrs n--o cs-
tn de acuerdo con le realidad, ci falta l tcrcer Dunto.
$
2: 1." El qrrc
no ticrc rnc que
Ioa trminoa
sin i&J
gsp3nlo-
el,Crc no tuera.m gr:c un catlogo d librol
3
l-. :. f-l quc
tuviTc idcai niuy
complejas sera c@ro
ua hombre qrrc
tuviac
una
g?an
ccntidad de libroa cn
loiag erelt3s, sin dtuloa, y
no.pudiera
da el libro
io
dndo la hojae unae &tpu_ de otras.
$
28. 3." El
q.*
no fui conitarte cn cl ubo cb li
cicfic
gel
cono nD
ccadcr qrrc
vcndicae
difcsrtes cocis baio u miatr
nombrc.
$_
29. 4." El qrrc
refiricle
ldcaa
paticuler
a lar
.
pahbrr de uro corieta
ru
po&a
explicar a loo dgrl
lo cqocimicotoa qu pcc.
$
30. 5."
.El
qrrc
tuXicic
ca
dr cabailr idar dc sultaciir
que
o han cxirtido idriilid.
m
podrq
ev.tra cr loe conmiertoa
rcalce.
I
'tt.

'
primgrq
hebl vrDtrrtttc
de l +airtuli
o le c-
ridd. El rcgdo vcr
nhndca riticr,o in Dod hrcri
el,oo corm
a Lc ilcrr;
El E{tt rnf
l rErD
uhlr . p
{t 6i$i&, y
ai
ii,e
lc
irrc
no cr rt.
muy. complejas_ sin teer palabrar
distintp;
crto ee,eut
Fuchas
vocee dc las lenguar
mianas
que
bm r
brar, y
otrar reces talnbin del hombrc, qrrc
o
brar, y
otrar reces tdn[in
&l hombrc,
qt*
;" ;
NUEVO TR^TIDO SOBRE 6L EI{I.NDIMIENO
TruMANO 309
so:
y
D(x
frucalidad desicnar, una vcoer la virtud, otrae
el vib innJi,to. El cuato lhr csballo a una mula,
y
agoel a
qoien todo el mundo- considra como,
prdigo,
s!
paa
l
Enero8o,
y
l
qullo
buaca n la I atta-
ria, baio l utoidad de Heodoto, ua nacin coinpues-
a de [ombrcg
qr
no ticnen mris
quc
un ojo. Obrervo
oue los cuaho
primcros
defccto eon o<xrrncs a
Loe nom'
rce de eutaiaa
y
a
loa
de modir,
pero qrc el ltimo
eg oopio
de las srstancias.
Tnb.-Vrrcstra3 obevaciores eon muy istructiva.
Solamctc aadir
qrc
m
pace que
hay mucho de fan-
ttico en las idca
uc
solmo! teer de loe accidentee o
marras dc cr,
y
de este modo el
quinto
defecto es co-
mn tamtin a lis suatancias
y
a loe ccidentes. El pastor
xtravagant no lo ca solamste
porqrre
creyese
que
ha-
ba ninfg esconda! cn loa rbolcs, aino
porque
estaba
eepcrando siempr avcnturas
romancescar.
-
$ 34. Fn-.-Hba
pensado
conc'luir
;
pro
me acuet-
do iill seotimo v
lm abuso,
que
es el le 106 trminos
6grrdoe'o de,las lusions. Si ernbarqo, costar tra'
bal9 oouEtdale corno un aDrao,
poqu o qu a lana
ctpirrtu o rmaguracon ea mlor fecrDrdo
qrrc r vrcao
deenuda, Aqulla csti bicn cn los dicursos en los
quc
'
o
rc Eata ms
qr
de agradar
;
pero
en el fondo, ercepto el
.
orden v la dlaidad, todo el arte de la retica, todae esas
aplicrcionea artifrciales
y
figuradaa de las pelabrag,.no sir-
vGD m8 Cll
para
lmrnuar tdaa lalEaa,
para
excrt las
paione y par
xtraviar el
juicio
;
de sucrte
que
no son

-'qfg
pure
aupercherae.
Sin embargo, a ee atte fa-
raz c a
qr
rc conoed el
pnmer
rango
y
lal recompn.
eas.
.Y
c orrc
lo hmrbrea no a cutan mucho de la vcr-
dad,
y,kr gurta,e4gaarrc y,sr
engados. Eto e tan
Ycrdad.
quc
no dudo
(le (Bre
lo
que
acaDo oe decr cona
c8t art. cr considerado corn exhaornaia audacia.
,Pu<a
la elcuccia, eerncjante al bello epxo, tiene enca-
too,ilcrnaiado
podcrosos para grrc
ec mir bien quc s l
cctacc.
TBo.J-ei< de ccnsurar vuectro oelo
por
la verdad,
lc ccucnto
juto.
Y sera dc desar
qrrc
llegaae a con-
mover. Yo no desespcro ntamnt de ello,
porque pa-
rcc, scor,
qrlc.
combatle la elocuenci con aua
propias
rrnas,
y l}aata,
qe tenis,una dc otra, cspecie, euperic
a c,ta cncnad(xa. c(xno naDra una Ynu3 uranta. ma-
de del dlvino nor. ant la cual la ota Venrs basta-
dr, mdre de un amor cicgo, n e atreva a compaecr
; :'
.:ii*.'
,-r{.
;
:
i
:
, :
.,j
I
I
r
.4
' t l
i!
s
ii
. . q
,{
.d
{
{
I
i
.l
"T
tit
' , . ' 1
I
'l
d
i
"{
:
I
.i
- j
. i
.l
!
3t 0
c. v. I.E|BMZ
con su hijir, el de loe ojoa v-en!a{os.
-Pero
csto prucba
que
con su hJb, l de lo8 oroE vendadoa.,rro csto
PrucDa
qu
vustfa tsrE ttnc ndccsdad d alguna mo(lerac_ron,
y
quc ciertos onamntos de la elocucnia son.como loE va-
sbs esipcios, con
loe
que
sc
poda
acrvir al culto del verda-
deto D'ios. Suced" c-o. cn la
pintura y
la msica, de
deto D'ios. Suced" c-o. cn la
pintura y la msica, de
que se abuaa,
y
de las cuales la-una repreaenta muchaa
veces imaginacione8
grotescas y haEta noctvas,
y la otra
que 8 abuEa,
y
d ra3 cuales ra-una
veces imacinacione8
grotescas y
haEt
ablanda eI coazn,
f
ambas
{iyie4e
ivierten vanament
;,
peo
p-aecerr Er empleadae con utilidad: Ja una,
para hacer
, Daecen
Er mprcaqaa con u[llqaq: ra una,
pra r,ccf
'
ilaa la verdad;
la ota,
para hacerla conmovedora,
y
este ltimo efecto
debe sci tambin el de la
poesa, que
participa de la etca
y de la msica.
CAPITULO XI
DE LOS REMEDIOS
QUE
SE PUEDE APLICAR A T.AS TMPERFEC-
croNEs Y A Los ASUjOS DE
QUE
ACABAMoS DE ICER
MENqN
S
| . FIl.-No es este el lugar de engo,lfarse
en Ia
dicusin del uso de una verdadera elocuencia, v
an me-
nos de esponder a vustro cumplimiento,
porbue
hernoe
de
pen"ar
in
poner
frn a esta mteria
de las
palabras, bus-
cando
los remcdios a las imperfecciones
que
hernos no'
tado. Ridculo sra intntsr la reforma de laa lcnguas
y
ouerer oblicar a los hombrcs a no hablar hasta
que
van
dquiriend conocimicnto.
$
3. Pero no cs mucho
pre-
tende oue los l,sofos
hablcn exactamente
cuando ee
trata d una sria inveticcin de la verdad:
gin
est'o,
todo egtara
placado
d eorcs,
de
pertinaciae y
d va-
nas disputa.=$ 8-, El
prime
cncdio is no servirs de nin-
oottr l"bt
iitr enl"tat con ella
alguna idea, siendo ae
ue ae emplean comnmcnte algunag
palabaa,
como ins-
tinto. simata, antipatfti, ain uir a ellae sentido alguno'
T,o.J,a recla eE buena
l Dcro vo
no s ei los eimplos
eon convenienk;. Parece
que
iodo el mrndo entende
por
inetinto una inclinacin dil animal a aquello
que
le cn-
viene, sin
que
conciba la azn de ello
;
y los misoe hom-
bes debean dcgpreciar mnos esoE instintoa
quc
an sc
dcacubre en ellos, aunqu au manra dc vir articial caei
los haya extinguido en la mayor
parte. El mdico de
g
misno lo ha observado
bicn. La simpata o antipata aig-
niGca Io
que,
en loe rrerpos deaproviatoa de sentimicnto,
csoondc al inetinto de unirs o 8paae
qu
encontra-
moi etr l* animales
;
y
aunqc n tonga-* el conoci-
'
NUEVO TR TADO SOBRE
EL EITENDIMIENTo
HUMA.lo 3||
miento dc la cauea de eac inclinacioncs o tendcncias, lo
oue cra & dccar. tenernos cin embarco una nocin lo
",rci"aterrent" claa
paa
diecurir sobJcl asunto de una
mancra intolicibl.
-
$
. Fr.-El segundo\ rcmedio cs
qu.:
las ideas de
loe nombrca de loe modos san,
por
lo menos, daermi-
nadae,
y
$
10,
que
las idac de los ombrs de las
guEtan-
ciae soan dcrne conforms con lo
que
exiete. Si alcuo
dice
qre
Ia
juaticia
ea ura conducta conformc a la ley,
reapecto del bien ajeno, eeta ida no eg bagtantc deter-
minada cuando no c tienc una i&a clara dc lo oue ee
cntiende oor lv.
Tso.-+"d;h dccirc
que
la lev ea un oreccoto dc la
abidua o de la ciccia e la felicidad.
$
| |
, Fn.-El
r
torccr
.
rencdio ea emplear trminos
conlormea con el rso corrint, cn cuanto csto lea
posi-
ble.
S
12. El cuarto es declarar en
qu
Erido s toman
laa palabras, ya
cuando sc emplecn palabras
nucvaa,
la
cuDdo !c emDlGen Jaa antquas en ur aenhdo nuvo- va
cundo c noG
que
el oo n ha fiiado su6cicnternen su
icriGcscin. S i3. Pcro hav una difeencia. Q 14. Lae
rtilabna
de lai idcae cimple,
que
no
podan
"* de6ni
llas, on cxplicadae
por
ialabris sinitras cuando ec,n
ins conocidas o no" hnban la
cosa. Por bet medio ee
corno ec
pucde
hacer comrende a rn oaisano lo oue ee
cl color ile hoja cada, diiendol
que
s.el de las'hojas
.
sGcaa
qIc
caet en otoio.
$
15. Los nombrcs de lo modos
cotnpucstos deben eer cxplicados
por
l definicin.
puee
st-pucd haceree.
$
l. As ee iottro la moral es'sug-
ceptible dc demostracin. En cst Dunto s coneidera al
honbe como un e corporal
y
racional, sin cuidars de
Ia 6gura ccrio.
$
17. Puc*
pr
medio de denicionis ee
colo h materiae de moal nueden sr tratadaa claramen-
tc. Sc mejor definir I
justitia
EFn Ia idea
que
de ella
.
tncmoa n la mente,
que
buscar un
modelo
fuca de nos-
oros, como Aftidee, y
formarla sobre 1.
$
18. Y como
la niayor parte de los'modos curpustos io existen en
ninguna
parte
juntoa,
no s leg
pucde
fiiar ms
oue de6-
nirdolos
pe
la enumeracin di lo
qr.e
"e encn"nt " di"-
pergo.
S
19, En las sustanciaa hay ondinariamente alcunae
ctalidades directrices o caacteristicas
que
considermos
csro Ia idea ms distitiva de la esDcii. a las cualcs su-
ponernoa que
lai dems ideas
gue
foirnan la idea compleja
oc |a eapcce van anelaE. t8 la hura en Ios vecetales v
animales, y
el color en loe cuerp inanimados,l en al--
3t2
.
G. V. LEBIJIZ
mentc fudada er la razn
;
pcro
hay otr
qrrc
doDqe
dc las erpriencie
y
e reGcrc
a
los tcmpcmnaatot Pgra
conocer fa" auatancias, la
6gura
y
cl col, e deci, b vi- conocer fa" auatancias, la
6gura
y
cl colr, e deci, b vi-
sible, noa dan las primcrac
idcar,
porque.por. ellm c co-
nocn laa coEas cl
leros
;
pero
son cle ordrnrno muy pfa-
visionales. v en lae eosas
qrrc
nog imDqta !c Eata dc ca
ocer la sustancia deede ing ccrca-. Por lo
dcr&. ne
quno.
cl color
y,la
cura iuntarcnte.
Por coto c!
por
lo
rrc. $ 20. la denicin dcl hosc dadc
mr
Plin c
ie ,actrstica
qr
la de Aittelcs, o Eie to . dc-
bera haccr morir los
productos
monatuoaoa,
t
21. Y con
fecuencia la vista sirvc tanlo cdo culquier otlo xa-
men,
pua pctaoas
acotumbradaa a
exami el oro &-
tinguin con frecrrcncia con la sta el vedadgro oro lel
falio, el
puro
del falaicado.
fl,:f"..-e reducc,i sin'dudq. a tas
.denicionc
ouc
pucden
llesar hasts la ideas
Drimitivas.
Un mino
obicti
prr"d"
ter' muc*ras de6niciixs ;
pero paa
aber
q,re
co.rvicncn a cse objbto es
preciao
aircndrlo
por la
an, denoahando una dcfinicin
por
otra, o
por
la er-
periencia.
comDrando ou
vad Ei;nDr unids. Por lo
i,*
* t"6.tc-a L moral, ina parte.de olla cot coqplets-
-
. agombro de
que
rolvis
ota
rez a la dcnicin
dcl
hoar-
bre atribuda a Platn, deapus de decir voa rnisro,($ l),
que
en moal
s dbe tomar al hombre
por
u scr ccbo-
ril v acional sin
preocuDarsc
en Ia 6qura etcrior. Pq
lo dern,e. e oerdiil
qrrc
una sran orltica hacc rnucho
.
para
digccrnir a simpli: vista l;
qu-otro qui
no ourda
-ssbr
gino
de4& e
pnrcbas
muy difcilco. Y tgoo
mdicos de
gran
cxperiencia,
qrrc
ticncn
muy
buena vicl
y
muy buena mcm.oria, conocen a
p*.
4
F"-
mer aapecto dl nlr'o, lo
quc
otro apcnEa
Dodr ave-
suar
t frrcrza dq prcgutt y
dc tomar cl
Fdp..
Po,"
brrcno e3. de to<lo! mdoa. curr todoE lor ndeto3 alc
qrrc
ac
pueda
diaponcr,
$
22. Ftl.-Conficso
quc
sqrrcl a
qn
un ben e-
sayador haga conocer toda Ia ralidde del oro, te-
dr dc st u4 conocimicnto mejor del
qrrc
le podra pro-
pccionar
la rta. Pero i
pudieie
concer su c'omtitrcin
intcrior, la aignificacin dc la
palabr
oro
podra
determ!
nars t fcilmcntc
como la <lcl trinculo.
TBo.-Qredara tan dctcminada
qrc,
o haba er
clla nada dc
povirioral
I
pcro
o ri ian fcihnntc
determinda. Ptrcs yo
creo
lue
hara falt una
di*inci
un
poco prolija para
erplicar la corDtortra del oro, cono
,
NI'EVO TMTADO SOBRE EL EhITENDIMTENTO I{JMANO 3I3
hay trmbin en
gebmetra
figuras cuya.dcfi?icin
es larga.
I
r, fll..:-t-or espintut prados de los crrooe
tiercn aia duda conocirnicntos rie perfectos qoe
no"-
otror, aunglc
no
tcngamo8 ningua nocin dc
cno los
pueden
odquiir. Sin ernbargo,
podrn
tecr ideag tan
clras de la conrtituci6n radical c loe cucrpog como la
qtrc_nosotrge
terrcmoe del tringulo,
Teo.-Ja oa he hccho norr, eeor,
gue tengo razo-
c3
pa_a
juzgar
grrc
ng hay eaprituo crcadoc enteiamene
eeparadoa dc los cucrpos.; sin embargo,, loa
hay rin duda
.
cuyoE. organoe
y
cntndmlnto
on rncomparblrrcnt
mr
prtcatoG qqc
los nustroE y qu
nos aventajan en
toda clasc de concepciorrcs tanto o mis
que
M. Frcnictre,
aqucl
joverr
ueco de
quc ya
os
hc habldo. aventaia al.
comrn dc lo,g hornbes en el clcrlo de loe
nmcos hcho
po
la
i"
rgincin.
.,
S
2{.
.
Ft-.-Ya henoe obscivado que
las definicionce
dc las ruetanciqc que pucden
ervir para
cxplicar loa or-
bra aon impcrtcctss
cor relacin
al conocimiento de lag
cooqs, Prg ordirirnente
ponmo&
el ombrc cn lurar
dc la cora;
,lrrcgo
el honbre ilice ms
que
las de6nicion
;
a,
psa
dcnir bien las autanciar,
es
preciro
etudiar la
hieto-ria naturl.
.
TEg.
Y,{f,
p"'o,
seor, que.el
nombre del oro,
por
tempto,- 8-lghca, no Eola[rcDte lo que
el
quc pronuncia
,
"-lT.
Fl
oro
{por
ejemplo,-.una
coaa amari,lla muy pc-
,
adaJ, tno taEbrn lo qu
no conooe- y
otra persona
PrEde
conocr, e3 dcrr, un cuerpo dotdo dc rna
cona-
tihcin iDtrna de la cual se deriva cl color v la nesantez
y
naccn tambi.
otras propiedadea que
l ion6"sa qrre
conoccn
melot lo8 cxDrtoa.
$
25. Fu-.Jer
ahora de deear
que
aoellos oue
se han ejercitado
en las investigaciones
lsica8
ouisiesen
F"po1rf[
]aa ideas simples.en laa. cuales observan que
roq tnolvrduoa d cada egpcl convtnn conEtantemnte.
Pcro para
componr un diccionaio de esta esDecie. oue
contuvicae, por
decirlo ae, la hi*ori.a natural,'sean ne-
cearias mucha8
praonaa,
mucho ticmpo
y
muclo traba-
jo
y
cagacidad por
lo cua.l es difcil
cs-perir
que
s loqe
raa
obra dc eate
gnero.
Bueno sera, sia emb;qo, aco:m-
paar Iae palabrae
de pequcos grabados paralas
co"as
qr
conocmo8
por
su figura extcrio. Tal diccionario se-
muy til a la
postcridad y
ahorrara
muchs-uabaio
a.loa crcos frturoe. Pequcai
fiqura como la del aoio
(apium),
de un ite: (especie
de cabra salvaje), val-
y
:7r
,!
\
],?
+
,.-
. 4
j
'!
I

I
I
I
,14 c v. LErsMz
dran ms
que
todas las deacripcion! do csta
planta
v
de este animal. Y
para
conoce oue los latinog amabair
shigiles et sisbu, tunica et
pallu'li.,
valdra incompa-
Ir9?tefn9n! rnas poner
ttgurs ?!,
magn qu
lo3 pttn-
drdoa arnonlmo8, clmbato, ve8udo. roparc,. caDa,
que
no
noe los hacen conocer..Por lo denis no'mc da.ndr o-
brc el sptimo remedio de los abuso de la alabraa. oue
cs emplear constantment el mislo tmio cn el mismo
sentido, o advcrti cuando
gc
lc cambia. Pucs va hcrnoc
hablado bastante de sto,
Tso.-El R. P. G,imaldi,
pregidente
del Tribunl c
mternticas de Pcln, mc ha ii.ho
que
los chinos tienen
d,iccionaioa acqnpaado de fiquai. Hav un oequeo
nomcnclator, impieso en Nuerncrc. done hav uil
pe-
queo
nrncro di frgura
paa
cada ialabr. ouc-son b'as-
tinte buenas. Un dicciona'rio univeigal finuo..dc at
olac, scrla de des
v
no diffcil de haccr.-En cuo a la
deecripcin de hs es'Dcics. eato es lo oue orcciaarcntc
constiiuye la hietoria
-natual;
y
en elki
jo
trib"ia
p"."
"
poco.
Sin las
guerras (que
han
pcrturbado
Eurpa. degdc
laa-primerae
_fundacion
de lae aociedads o a&&mias
t!
7
Laq
primeras
fundacioree de lae eociedads o acadcmias
.
.'
realeq), sc habra. ido muv leios
y
8taramos eo catado de
aprovcchar loe trabajoe echos; pero
loa
grandcs
lo o-
noc-n su importancia, ni de qu tienea ee
privan
dc*ui-
nocen 8u lmportancra, nt cl
que
btena a
prtv6n
de*ut-
dando cl
progreso
de loa concimientoa afidoa; adcrne
q.rqo
cr
l,rogTego
qe
oa conoctmentoE aorqoa; aocfnaa
de
que
estn odinariamente muy ocuDadog cn loo.place-
res de la paz
o n loe cuidadoa de la
glrra para rncditar
SObr coaa qrrc
no E
Prc@upan.
, . (
L I B R O C U A R T O
Del c onoc i mi ent o
CAPITUI-O I
DEL CONOCIMIENTO EN GENERA"L
$
| . Fn-.-Hasta aqu hemos hablado de lae ideaa
y
de las oalabras
que
lag reprsntan, Pasmoa ahora a los
coaocimicntos
qire las ideae nos suminitran,
.pues
loe
conocimicntos no tienen otro contenido ma qu
nEtrag
,
id""".
$
t Yl ";i'"i";t.;;;;;;;.'or.-i.-o"'-
'
' i
r .
cepdon
d la telaclon y
convenncra u opoalcton
y
drs-
'9epcon qe
lA rerAgron y
Convenencla U OpoArClOn V OlS.
:
convenieacia
que
exiete-entrc do dc nuesttis idas. Ya se
-
loramoar
por
tcfnpro.
gu
ro Dlanco no ea ro nqro
v
que
los ngulo; de
'un
triniulo. y
eu igualdad con Joe iecios
imagine, conjeture o crea, aiernpre es esto. Por este medio
lotamos.
por
eicrnplo- cue lo blanco no eg lo neqro v oue lo negro y otamos,
por-
ejemplo, gue lo I
tiemn una relacin necesa i.
Tto.-El conociniento e toma an me
cenralmon-
te, de suerte
qu
ee encuenha tambin en lag ideas o tr-
minos ants d llecar a lae orooosicion o verdades. Y se
nucde decir ot " .I o,r. ha.i riieto atentament ms im-
le,rrea
de plairtar
o inimales, ma figuras de mquinae,
ms deecripciona o repreantaciores de casas o de forta-
Iezss, el
que
haya ledo me novlas incniosaa v eecu-
chdo mi naricionee ineeniooas. o". d-ioo. tnJr ms
conocimietoa
que
otro crialouiera. aun ciando no hava
una
palabra
de verdad en lo ,r" s le hava descito o ,;"-
rrad;
pueg
la costumbre
qu;
tin de ieoreentars en
la ment muchas concepiiones o idas exDraas v actua-
les, le hace ms apto
ara
concebi lo
qu
s
prnone.
v
est eeguro de queea
ms, itrstrudo y
,ms
caqiz quc on
gU
no naya vrato, nl lldor m otdo nadA, arempr
I
,;
;
,trq
I
3t6
G. V. lttBMz
' ' .
t
I

i
I
que cn csas histoiaa y
repreeentacionee
no tomc
ror
v-
dadro lo qu
no lo s,
y qu
dichas imoresiones no le
impidan diqcemir lo real de'lo imasinario,
o lo
existentc
de lo peible.
Por esto,
_
cierto lgicoa del siglo de la rc-
torma quc tenan algo de ramiaias,
no se equivocaban
al
decir
-que
los tpicos o los lugares
dc invccin
(corno
los
.llamaban)
eervan tanto para
la explicacin_o
ddacriBcin
Drcn crrcunatarclada
d un tema no
,complcjo,
cs decir,
de una coea o idca, como para
la prueba
d uir tema com-
plo,
es deci, de una tesis, propoeicin
o vcdad. Y aun
u.na tesls puede
scr explicada, para
hacer conocc bien
el Eentldo y
la iuerza_, sin quc
ae tat de su verdad o
prue-
ba, como vern(x
en loc rcrmones u honilias
que
explican
ciertoe parajea
de la sagrada escritura, o en las leciions
o lectuas de
algunoa tertoe de deecho
civil o canico.
cuya verdad
s supuesta.
Haatg se pucde
decir qe
hi
.imaE
qu
son a rrdiar urra idea-y una propoicin.
Mc
rento
a las cucatonca,
algunas d laa cuala no cricen
.
ms gue
d s
y
el no
;
y
esioa son loa ms
Dr6ximoa a"la
propoaicionea.
Peo los hay tambin
qu;idrt
el cmo
y
laa circunstancias,
etc., donde hay. nir quc
ruplir-
pq,r
naoer oe elto.r proposctons.
,tsE
vsrdad que
rc
pucde
i;la.
crr quc
n laa d9crrlrctora (aun
d la8 c6as
prrarEcnt
ideahs), hay ura afirrnacin tcita de la
pcibilidad.
Pero
es verdad tambin
cuc,
dcl miamo modo
que
sc oudc in-
tentar
l
erplicacin y la prueba
de una fabeda?, lo
qr
s-irve algunel vces paa
refutarla mejor, el rtc dc las
dcscripciones pucde
rccrcr eobre lo impoible.
En cso
succde gomo con lo que
cncorhamos en'las cciprGr
dcl
cgnd
{
Scandiano,
segui$o por
gl
Ariosto, y
en el Ana-
cla-o \aula y
otfaE novlaa
anttgras, en lo3 ctto6 d
hadas, qu
haban vuelto
a cota de moda hace
alcuno!
aoe, cn las verda&ras
hitoriae de Luciano
v en l
yia-
jcr
.g
Cirano de Bergerac, pra
no hablar dc los
crote!-
9os
de los pintoree.
Ai, e be
gu
entrc los ct,rco!.
lag fbulas pertcrrccn
al nmco e log
prosumnosmata-
a los ejercicios
prelimirar9a.
Peo tom'andd cl conoci.
miento en un acntido nr cstrco, cs decir, como el co-
nocimicnto de la verdad, como vos hace aqu. scor.
digo
que
e mucha verdad
quc
la vedad
est
gicmDrc
fundada
en la conrrcdcria
-
o dieconvcnlenia
de oc
idcaa, pero quc_
no cs-cicrto gencrrlmente g1rc
lrrtro
co-
nocimiento de ] rctdd
ra una
percepci
d eeta con-
veniencia
o disconvenitrcil. Prrci cuado ro conocmo.
la verdad qa8 qrrc
empicamcnrc, por haberla
cxpcri-
: .
i
-
NLJEVo IRATADO SOBRE EL ENIENDI\/CENTo HUI{ANO 317
mcntado, cin saber la concxin dc las coaas ni la raz6n
que
hy cn lo
$rc
hemoe crpcrimentado, no tercmos la
pcrcepcin
de esta conveniencia o disconvenincia. si no
es
qu
!r entic-ndc como la ecnsacin cqrfuea
qlrc
de ella
tcncmoo sin daroa cuenta. Pcro vucstros ejcmioo indican
a lo que pacc, gu pedis
srempre un conoclmrento en
el
que
nos demog crrcnta de la corexin o de la
oposicin.
y
en eso s cn lo gue
no
puedo
estar de acucrdo, Adems,
se puede
tratar un tema complejo, no solamentc buecando
lar
pruebar
de l verdad, iino tambin cplicndole v
eclarecindole de otro modo, sccn los lueic toicoi-
como
ya
lo hc hccho nonar. Poiltimo, tco ta;bi&r
que
hce una observacidn aobre vrrcgta
definicin: v es
.qrrc
paoce quc
alo sc acoroda a la verdades catiri-
cae,
94
lar quc hay dos ideas: el sujcto
y
cl
predicido;
pero
hay tambin un ionocimiento de verdades hipot-
ticas o
gue
se
puedcn
reducir a staa
(como
las disvln-
var y
otras), en- lae cuales hay relacin entre la propoiicin
antdcednte
y la propolicin
conscuent
i
ae
pucden
err-
'
tra m de dos ideas.
$
3. Fn.-Limitmonoe aqu al conocimicnto de la
vcrdad y
apliqucmoa tambin al nexo de las
proposiciones
lo
qrrc
dircrnoa
&l
ngxo dc las idcas, para
aplirlo a laa
I.
cadgricas y
a laa hipot&icas
jrntmente.
^Akora
bien,
'
yo
crco
que
se
puede
reducir cta conveniencia o discon-
vcnicncia a cuatro epecies,
qu
aon :
pimero.
identidad
<j divercidad; rcgundo, rclacin; tercro, coexistencia o
conerin nccesaria; cuto, exiatencia real $ 4: oues el
.spritu
pcrcibe
inmediatamente
que
una id no s ota.
que
lo blanco no a ngro,
S
5. Poque
adcrte su reta-
ci6n comparndolas,, por
eemplo, que
dos tringulos
cu.
y6g DatcE aon guale3 y qr
ge
ncuertran
ntre dos
paralelao,
ron igualcs.
$
6. Deypus de esto hay coexis-
tDcie (o
ms bien concxin), como la fiieza
que
acomDa.
a aicrnrre a La! otras ideas del oro,
$
7. Por-ltimo.
6av
eistcncia oal fucra dcl espritu, como cuando sc irce-:
Dios eriste.
.Tr,o.-Yo eo
gue
se
puedg
decir
que
el nexo no ea
otii coa
que
Ia relacin
tomada en
eneral. Y vo he
hecho notrr, ats,
gu
toda relacir , o de .otrrpatu-
cin o dc concurencia, [,a de comparacidn
nos da fa di-
rcridad y
la idetidd, o cn todo
en algo : lo oue oo-
drice Io misno o lo divcso, lo smeiant
o lo ""ir.r..
jarte.
t a ccrcurcncia contierrc lo
qe-vo
lhmie
coeris-
tencia, ca dccir, concxi,n de existncia. Pero. cuando s
3t 8 G. V. LEIBNIZ
l o
dic
9uf
una cosa existe o,que,tiene
gxiltengia
real, ccta
xtgtnca mEm eE l
predlcado,
eg cl@rr, henc una Do.
cin licada con la idea de
que
s tata v hav conexin
entr :tas doa nociones. Se'puede tambin oncebir la
existencia del objeto de una ida, como l concurencia de
eete objeto conmigo. As creo
que
se puede decir,gue no
Irav maa oue cornDaracton o concurao: Deo oue I com-
paracin
g,n" -.tio la.identidad o divehidad, y cl con-
curso d la coaa conmrgo, aon las relaclona cIrc mcr-
cen ce dietincuidas de IaE {ems. S
podra.
ouiz.
haccr
investigacion ms pro{undas y exactas. PLro
'o
me
coDteDto aqu con estas obcvaciones.
A 8. Fi.-Hav un conocimiento actral oue eg la
pr-
ceiin oresnte e la rclaciu de lag ideai. v hav btro
h"titu"l ...ando el espritu advierte tan cvidenicrclte la
conveniencia o disconveniencia de las idar,
y
l ia de
tal manera en su mmoria,
quc
siempre
que
reflcxiona so-
'
bre la oroposicin est scro deedi lu&o dc la vcrdad
quc
conticne. sin lbermi la ms liceriduda. Pucs no
sieado, capaz dg
neruai
clara
y distintalnerrte
-
ms qrrc
una aola coaa a la vez- sl los hombrt no conocreEn maa
que
el objeto actual e sus
pnsamicntos, acran todos
muy rgnorantes
;
y
el
que
mas conocreae no conocena mas
oue una aola verqaq.
'
To.-Es verdad
que
nueetra ciensia, arn la ms de-
. mos-trativa, se debe adquirir la mayor
parte
de las veces
po
una laea cadena de conscuencia,
por
lo
quc
dbe
Lncerat el
-tecrrctdo
de una demostracin anteiior,
que
ge
considera ms distintamente cuando la
concluin ha
eido hcha
;
de lo conrario ae repetira siempre eata &-
mostacin. Y an, mientas du, no se la
poda
com-
prendcr
toda cntera a la vez
;
pues todas su8 panes no po
dran cstar Dcsntcs d cgDritu al mismo tiemoo ; a.
ooiendo eicmprc delante loe oios la oate oue
-prccedc.
iro ec llecara nunca a la
tiltima
ue cmpleta la coclu-
ain. Est ce tanbin lo oue haoi oue sin la scritura !c-
a difcil ormnizai bie s cienciaa, Derqu
la mernoria
no es bastate secura. Pro habiendo-
pu&to por
errito
una larga demostiain, corro
por
ejnplo Ii dc Apo-
lonio. v habicndo cpasado todas cue Dartcs coriro si rc
examiraec aillo
por
anio uns caen;, lo hourbe o
oucdo cercio ile sus razonamidntoi. nara.lo cual sir.
ier tunbin lag
pnicbas.
v I dto lo iu6c al 6 todo.
Sin enbago, ee "e
pon
eri
qrrc,
coni-ticudo toda. crecr,
cia cn la memoria de la virta,
que prcindc
de
prdar
o
i
r
t
i
t--
Irsvo
TEAraDo soBRE EL ENTENDTMENTO HUMANO 319
rajzors,. o est en nrstro
podcr
ni n Dstro libe ar-
bitrio crocr o no cier,
porque
la memoria no es una co8a
qrc
depnda d nucstr voluntad,
-
$
9.- F.r.verdad
que
nusto conocimientt habitral es
de doa gneror
o
grados-
A)grurae vccea laa verdadea gr-rar-
dadat coEo n eacrva en la memorta tan
pronto
como s
Iprc.sgntan
al crgritu, ete ve la relacin
que
ha;r entre
.
raa roeaa
qu
raa componn; po
otras d espr-
.
l,aE rdeas
qu
la8 componn;
po
otras el esp-
I
ritu sG cotnta cbn acordare de la conccin. sin retener
Ias prueba, y
aun muchas vces in
pgder
rccordarJas
;
,
cuando
guiere. Se po&h
imaginar qug
aqu se trata rns
brcr dc cGcr a nrlta mmorra
(Frc
d conocer ralmen-
-.
tc la verdd cn cucti,
y
otraa veccE me ha
paecido
"
guc
se
qata.
dc un modio entre la opinin
y
cl conocimicn-
t,
v
quc
cr una
sccrridad cu eobrcpasa
-la
imole creen-
cia-luidad.
gobre
_l
testimnio ieno. Sin emblrgo,
'des-
cra troa6 aoDre et tatrmonlo rcno. Jm embaEo. d8-
"r'
pue dc hebcr reflcxionado mucho, encrentro
q,-u
este
i conocimicnto ncirra trna perfecta
ccrtidrnbre.
Me
! acuetdo, eg dcir, conozco
(porque
el recuerdo no es ms
,
r
'
'
gre la. enovacin d.e una csa
"Ca)
qrrc
_h"
egtado s.
eto
de.l ve,rdad de eta
proposicin,
.que
loe tree nqu-
'[b
dc uq trirn8ulo aon ieule; a dos rec'tos. Ahora bie.-n;
la irnuubidrl de las irras relaciones ente lag mis-
.
mas coca imutblc s actualmcnt la idea mediata
que
rre
hace vr,
qI
gi
una vez han ido icuales,,lo
srn
sicmpte.
.
Erte frmdanento ce el
que hacJ poeible
.que
en
[atrnticas lae demostrciones
particularlg
suministn
canocimilioc
generalee;
& lo cntraio, el conocimien-
'to
de un
gernctra
no s.etDdera ms all de esta ficu-
fa
prticu8r qrrc
l ha trazado pa.ra
hace la dcrnosa-
ci6.
Tro.-{ idea mediata dc
quc
hablis,
geor,
suDone
h fidcidsd de nrestro recuerdos;
pero
sucede muohas
ycq,gu"
stos ro engaan y que
'flcmoe
hecho todas
raa
qmgrrcras
ncesanaa, auqu aat lo ceamo6. Lrto s
vc claancnte en la regin & cuentag. A "eces.
comj
uicde en
4ueatras
minae del Harz,
y
Daa
que
los receo-
to'cs de mas eetn ms atcntoo. h"n iirptegto
ml-
ta para
cadq errc de olculo, y

pesar
de ello e come-
tan errccg. Sin crabargo, cuanto ms cuidado s
pone.
m nos
podcrroe
fia cn loe razoamientos
paeado;.
Yo
lre
proycctdo
una.manra de erribir las'cuntas,
de'
te
qG
cl
qrc
rcune h mras. d la columnae dia
rhrecl.papcl las huHas del
progreeo
dc eus rezdramie-
toc;
{c
tal anf,
qr
no da ur
paao
intilmcnte. Siem-
,t
1*
,l
320 G. rr. LEtIr|Iz
prc poCe revirar y
corrcgir Ia ltinae faltr, in
qrlc
iE-
fF sobe lar prirrcrat:
de esta manera, la rjvide
gue
Cuicra
hacer oto trrpoco-cuEta. trafajo, pcqq pn.e
(ts -r-'rr'r
la! nrmaG huellas f ErmD.lc vrsta adrns
de lc mcdioa de vcriGc tmbier las circnta dc .ad" "r-
tculo, por
-.a
olarc de
prueba
muy c,roda, oin
qrrc
cta
obcrvaciones ar.EncDtn considrablccrrcnte el tribaio dc
la ontabilidad. Y todo eto hacc comprcndct
qrr;
lo.
horrbcs
podcnoa
tcrcr dernoatrtiqcs-icr,ca!-
lobDc
el
papcl, y
sin duda tencrno na, innidad c Cla. Pcro
si recorda
ge
sc ha usdo dc un
prfecto
ricor no !c
pudc
tcnr eata ccrtidumbre er la mente. Y ste ricor
co-nitc en una reglanentacin por
la cual la obcrvacln
eobre cada part
lca rma rgrnidad respecto
lcl
todo
I
c(xno n et crrcn dc |a cafrna
por
an[oo. o rnEGccro
nando cd uno pa
ver si cd f,rmc, y
tcnraod; di-
da con la tao,
paa
no alta niDfuno- c trt
rcnrto
& la bondad de la cdcn- Pcro ro
-ceto
dc coed cn
que
-en
matcm.ticar, las dcmoetracioaer piuticrret
ablc
que
en matcrnticar, las dcmoetracioae
praicre
abc
lr figta!
que
sc hacen
noe
propcrciocr
ta crtidum-
b,rc gsrrcral que pctcnd6r.
Pucc-hace fah bcs
que
o
son lar figuras las gue
dan la pnrcba
a la
gqicbr!, sou ar llgura3 las
(Rc
Clan ta
pruba
a lc
et]cbtt"
aunqre el etilo cttico lo hfra recr. t- ftsz la' de.
moetaci6n ca itrdpendictc ilc la cre lrazr olrc no
c traza ms
qre paa
fecilitar la iitelicencia
dc lo orn
se
quicx,e
decir,
y
fijar Ia a,tencin
;
las
p;oporbio
ci ;i-
vcraalcs,
e-s dcir, I dcGiciorcs, loa xidna
y
lor tco-
vcratlcS,
ea dCrr, li! dch.urclona. los axiomaa V loa tco-
rernaa
ya
dcmostradoa, Ioa
que
constituven C nnmifn-
to y Ic aoetiencn cuando l
-6gua
hayr dc.parccido.
Por
'
cao un eabjo
csno Scheubclius. ha d,do lec
figuraa de Euclidee
gin
sug letras
quc
las
pucda
liar con
la dcnrostrqcir6n qrc ponc
adjunta;
y
"iro, corJ Ftre*lil
nua, ha rcducido ceta mimas dmostracioact
r ril{ir-
moa
y proailoginro-
s.
:
ii
F
a
l
t
F
1

I
I
i-
qAPn'ULo
il
DE tf's cr mr oE NrJEsfRo coNoctME{fo
NUEVO TMTADO SOB,BE EL EFENDITTTO-ITUTUT"O 32I
la lz
;
el eapritu vc gue
lo blanco no ca lo ncgro,
que un
crculo o s un kingulo, cF ts 8on dos
y
uno. Este
conocimierto cs el m&. clao v edente <lrrc Dlde Do-
sccr la dbil ncualcza humaia : obra d una m.n .
irregbtible, sin
permitir
a la ment dudar. Es conoor oue
la ide ct en la mte tal cqno la mcntc la
prcibe.
El
ida una certeza mayor, ro eabe lo que pide.
tuicin eon & dos- chea, oo:-o ls dcrivadag. Forman
qu pda
un oertcza mayor, Do aab to qtr ptde.
-
Tso,Jas ve&ilx
D;imitivas
que
conocos odr in-
tcin eon de dos chsa. oorno ls dcrivadas. orm8n
ptc
dcl nricro de las ved8d
& an o del dc las
i'rdads de hecho. [.as vrdads de raz
gon
necesarias.
y
la dc hccho, contincntcs. Lac verdada
orimitivag
.de
iazn on.he qne yo
lfatro co u ncrmbe
lcneral
idn-
ticri,.
porqrrc.
me.paeq_que no hacen^ mr3uc rcpctir
ra, m3n coa. 8tn cmcnanoa nada. Jon airfnatvas o
ncgutivag; Ia aftrrativas aon como las aiguientes: .cada
coa ct lo
qu
s. Y en tantoa elernplo3 como ae
quiera
A es A, B es
!.
Y9 sci lo que
er.. Yo he eecto lo
qrrc
he
ecrito.
Y nada, en verso como en
posa,
ea ar na-
. *
"
p*1
r*1. El, rcctngulp eqltero es
.gio
rectrngulo.
El alnal racronal
ca armpr un amrral. I cn laa luoo-
tticas: si la
grua regular- de cuatro ladoe
e un rectin-
gulo
cauilero,- esta 6gura er ul tectngulo.. Las cophla-
tivae, Lae disJnrntiva
y
otras
prcporicioes
son tambin
sureptibLs dc e8t idcnticisu,
i
yo
conEidero
mbin
como a6rmativas : no A es no A. Y egta hipottica: ei A
cs no B, de
aqu ae
gic
que
A
eg uo B. ltem! si no A
ce BC, sc
.aigue
guc
no A es BC. Si ua 6gr.ua quc
ao
:
ticc nsulo-obtu-so
puede
ser un trinculo
icoulal. ,rn"
6gura quc
no,ticne ngulo obtuso pucdJ
eer r"!,rhr. V--
moa anota 106 rdentrcoa ncgattvoa
qu
aon.
o del Drn-
cjpio de
contrdiccin, o de loc couarios. El
princioio
dc cbntradicci
es- eo general:
urra prqpoaicin
ee, o
v,crdadsa,
o leha
;
lo
que
encierra dos enurciaciones ver-
dadr.as; la una, gue
lo vcdadero y lo falso
o
eon cdm-
patiblcs
D uDa miama,propoaicirl,
"
q:r"
una
proposi-
cron_ o
poo.ra
8cr Yerdadcra y
ta.lEa
a la
yez;
la otra,
qrrc lo conhario, o tca l negacin de lp vcrdadcro y
de lo
trlp
l"
DoT
:9'mpalibl.q,
o
que
no hay trmir-,o
medio
Cnre lo vtdadeo y
lo talEo, o brn
quc
no
puede ger
ouc
.
-una
proposicin
ro sea ni verdadera,
ni
-falea.
Ahra
bien,;, todo erto es. vcrdd
en todae lae propoaiciones
ima-
grabter,
cn partcular,
como: lo
que
es A no odra
er no_4. Un rectngulo
rcgular
.no
riodra
acr no ectn-
guo.
llrn, ee vcrdd gu
todo hombrc
c un animal:
t l
a,'r',
G, V.. LETBN
luego
es falso
que haya
algn
hwrbre
quc o
lo ca:
Se
:Hr,i'*if
tr":k"*::':r,'*S.qr,i
.'1."?i"p"*",
son prooaicioncr
que dioen
gtrc e oblero
il;;le;
"; es
e'l oEjeto
de
9;.
idaj
coo
q'c cl ca'
r;;Ji;
;.
"o
qttt el color;
itcn
src
cl hom'
;
J ""nJ
"o sot, a
misma
coa'
auquc.todo
;il
; aimal.
Todo
cato se
puode
-aacguar
indc'
a.nt
**t
d"
"j".g"P prucba-
o.de.la
reduccin
a
[. oo"i.i",
o al
principio
de contradiccinl
"lT*-rl"j
;-I;
i"it
.*i"t
ettensaa
ptra no tcner
nec:llal
"i-J"
."ait;
dq lo contrario'
stamoa
xpustoa
a
,riuo..rrro",
pues al
dccir:
el tringulo
y
:lliY:":i:
ril
lo -i"*",
nos
cguiv(alamos-; PrE
conErdcranuo-
iJJuiL,-"*
en cbaocimi:ng"d"15
lE
ffiJ
loe trea
rngulo
van
siernPr.c

'to'":.-til,o"
y cl rcct,ngulo
no
-aon
lo,rnimo-,
no'
ulo cradriltero
y cl Gctanglo
no ao tr
$;;;i;;;'-,'""
"*"-qu"
la grrra
dd
-.mo
la-
;;i;itJ;;
q,* po.d"
tene'' todog
[os t4.--:*:
q.,. leE
4
usve
r'ev
ie decir,
cn
abttracto'
quc
Sin ernbargo,
aiempre.se
pued decr'
T--::T^1::-rg
,.
llia"gd
t- c, e-l
triltcro,
o
quc las raomcr
[mhs
F**ri"r"":.$iY;""'::'#.'H""1ffi'ffi:,'
'
Lqq
t di
4-,o
9,
:
SuFoxnms
qlc
'ta
cqiclui*'a
tdn
{o
guo sr
vtc;
mrEvo TRAT DO SOBRE
EL ENTEIX,iEI\ITO HUMANo 323
aatccedcrtc.
FIe t lrucvo aunento
:
dad quc dad qr.rc
afutn A ao er
oas fba tanbin
dad qr.rc
afutn A "p,
:" Q,
cntonces irJguna. & laa premi-
aaa
ra
Al3a tanbren. supongamoE qlg ra
.segunda
e8
Ycrdarera; lq plmcr!
tndr qrrc
acr faba, la
qrrc prc
vcrdadera; la
primcra
tendn
qrrc
ocr lalsa. Ia-o,rc o."
tgnde quc
todo B c C. Luego iu ntradictoa "it "o-
tgnde quc
todo B c C. Luego iu &ntradictoa
"o-
ddcra
;
-es
dccir, algrn B n sr C: Y ta ser la
con-
gltnin
dc rm argurrlnto nuevo,
gacado
de la faleedJ
de
la concluin
v dc la vcrdad dc rma d. la nr'ni""" ;l
b conclurin_y
c h "c'u d "r- t"-p;;l;j
atcdcrrtc.
He aqul it Ducvo argumento:
AIen. A no C
,
Lo cual ca opcato a Ia
corrchi prccdcnte,
qu
occ|arca quc
a ta.la,
.,
.
Todo A ee B
Lucgo alg'n B no
pa
C.
I
, {
I
1
324
c. v. rBmz
es la cuarta, cuya invencin abibuyen
log abca a
.Ga-
leno. aunque
no hayaros
c:rcontrado nada en as obra!
q,t
t * ttutt dc 1, ni en los autor3
griegoo
;
la cuarta,
dico, tien la desventaja de
quc no
puedc a9r acad
de
.
la-primcra o
principal por
cst nico mtodo,
y que ca
priso tambin emplear- otra
-suposici,n,
a eaber,. la con-
vergiones
I
de surte
qu
est
rn grado ml alcada
qlrc
la scgunda
y la terbera-,
qw eatrn a
-un
miEmo nivl, q
icualmnte ilciados
d la
primcra
;
micntrae
que [a cuar-
t tiene necesilad
tambin dp la scgunda
y de la tercera
para
eer drnoetrada.
Prce
pa'rece muy oPortuo
-gue
lar
o rcisioncs mismas dc
que tierrc nec-esidad
s-e
-derr-tugs-
'trn
por la gu:a rcgxrnda
y terce, demotrables,
inde-
Dndintmntc
de lar convcrcloleE, como acabo de na-
i.tlo
o.t. Pierre de la Rame fu
quien hizo
ya
eata ob-
eervaci6n
de la convercin
por
eataE
figurae, y (ai no ac
cnao) rcpoch a loo lgicoa cl crculo
$E
colnctfa
airndosa
dc la conversin
rara
dcnroaba cstar frgrras,
aunque
lo
qrrc &bi
-reprocharles
no cra.,tantb cl crculo
loue no ee'srvan de estas
6guras a au vez paa
ju*i-
ftar
la" con.,o"ioneg),
gino
el Aisfeon
prferon o la in-
versin.
porque
la conversion!
metccan m bii:n acr
'
&mostradaa'por
esas figuras
quc cstas 6gurae por laa con'
versiorcs.' Peo como csta dmostraq'in dc hs' cbnvcr'
sioncs hac an ver el uso & lai idnticai a6rnrativas
qrrc
'
muchos toman
por
complctamentc fvola, aer tato m
oportuno
ponerla aqu.-\o.quiero
hablar
T#s
que dc,Id3
convcrEronea
sln contrapoalclon,
qu
me Da$afr aqu'
y'
ouc son denorniadas implcE o
por
accidcte. L-a co+
iionee simtles eon dc dos clasei : la d b rirerrl re-
gativa,
como-ningn
cuadrado es obtuangulo;
Pq.cog-
eicuiente. ninsn obhsirgulo ea cuadrado;
y
la dc I'-
orticulat afirativa, cond : elcn tingulo e obtuen-
iulo,
[9so algn obtrnrngl,o ca un
,tringul,o'
Pcro h
convcran Dor aecldnt, como la uama, ae icc a
la universal- a6rmativa. como : todo cra&ado e oeta-
gulo, lrcgo,alsrn
reg\ulo c cuadrado.
+
"*ta.ib
srcmPte aqur
Por
cctaFuro
Ynar
nsura cuyo!.rar- guloa Io'
doa ton rctoa. v
por
l cuadrado,
un cuadlatco egu-
lar. Ahora ee trt dc demotrar ctac trcs clas6 dc co-
veratonca,
qu
)l :
1." Nine A co B : lucco nincn B cs A,
2.' Alcn A ca B i luo aleii B c A.
1." ToAo. A c B; hceo
li
B a A.
N!'EVO
RAT DO SOBRE fu-'E{fEr.Dnr|EnO HUMANO
325
Derostaci6n dc la prineia converain cn Cerore, que
ee de la reguada 6gura :
Ninsn A e B.
Todo B es B.
Lucgo niagn B cs A.
'
Lucgo alg B e A.
Dcnosraci6n de la scgunda conversin .rr Dotrr,
qo.
.
cs dc la tcti,cra 6gura
.
Todo A eg A.
AlgrD A es
B.-
Luego algn B es A.
.Dcnroetracih
de le tercera .orr"rJo .n Darcpti, qrc
ee dc la tercera frgura
'
Todo A eg A.
Todo A es B.
twgo alEh B cs A.
a
Lo
quc
noe hac rrcr que las proposiciones
idnticas
rns purar,,
I $r9
par,
cn las ms intiles, aon de un uso
c.ondcrbl n lo abatracto y gnral; y
Bto no8
pud
coea
que
no ee debc menoapeoa rurrquna verdad.
Por lo que c re6ee.a la propoaicin
de gie ncs es dos
maa uno.
(Bl
aouclaE tamDen, aenor. como ur etemDto
de lo conocimietoe intuitivos, o dir
quc
no es ttr" ,re
la dcnicirn dol trmino res.
.Duea
Ias definicionee nis
eimples de loe nmro8 s foman de esta ranera : dos
le rno
y
uo, tres e8 do8
y
uno, cuatro es trs
y
uno,
v
a.s succrivamntc, Es verdad
qe
dcntro hav una enoi-
ciracin oculta.
que ya
he hocho notar
;
a ea :
qu
estag
ideas sor
poeiblcs; y
8to.s conoce aqu intuitivimente:
de sucrte, que ae pudc. decir que
en.las definiciones hay
comprDdrdo un conoctmento rntulhvo cuando su
posr-
bilidad aparece deede lueco. Y de esia riarrcra toda; las
definicionea adecuadas contiencn vedadeg
primitivas
Jc
b?n,
y por
consecuencia, con<icimietos intuitivoe. En
fin; ee
prrcdc
dccir, en
gcneral, que
todas\lae vedadcs
prrimltiv.as
de razn
son inmediatas dc
"na
inmediacin
e idsl.
Todo A eg A.
To'do A es B.
'.p.'
i'.
'i.q*
.
ii,t,
';;
' :1.' !
IT
'
c. v, ,E|aM,
32
\
q.'
; { '
:,{:
Por lo
qu
s c6re a las vcdadea
primitiva
dc he-
cho. son lai expcriercias
imnediatae interna de una in-
mediacin de intimicnto. Y aqu es dondc sc vcrifica
la
primera verdad de ios. cartesian o dc San Aguetn :
gien-
so, lrrcgo 8gy; e8 dedr, yo soy ulra cota
guc
P,rcnta'
rero
hav oue 8abr oue
del m8mo modo
que
lt3 ldcnucaE sJn
t"it t"lo o
particulaes, y que
lq unas on tan claras
ottro
las ous
(porque tin clro es dcpir
qrrc A
.o 4'
oue dccir oue rna cooa s lo
qu
e!1, lo mirno eucedc
timbin coir las
priinaa
rrcrdad"" dc hecho. Prcs
'ro
slo me es claro inmediatamcnte
que yo pienso, sino
que
me es del misrno modo claro
quc tengo
pcnsamientot- di-
ferentes
;
quc tan prorito pienso Gn A como n B, etc. As,
el
princioi
cartesiano es-burio,
pro
no es el nico de su
."o".i".'D.
eetc modo sc ve
qu
todag las verdadee pri-
mitivas de ran o de hecho tienen de comn
quc
Do ta.
'
lae oodr
probar po
alro
dc me cieto.
--
f Z Fn-.-lvl"oho ine complace, aeor,
qrrc cvs
ms leios lo
que
vo
no haba -hho m cnrc toc:r sobc
los .onoci*rtos intuitivos.
Ahora bien; il conocirnien-
to demoetrativo no ei r4s
que un encadcnmi9nt-o de-co'
nocimientos intuitivoe eu todlas las corrc:iolrcs
dc lq.s idcas
I mediatas. Puee muchas vccee cl er.ptitu no
pircde uni,
comDarar o aplica .iruncdiatament
Ia idcas la una a l
;;:F;;i;
;bfci " "e''i'* d" ot a ideae inbdia
(una
o vriae)
para
-dc*ubrir
la conveniercia o dica-
veniencia
que
8e busca; v
csto es Io
que
se llama azo-
nat. Co-o d"-*trando
que
los tres nguloe de un trin-
qulo
son iguales a dos rectos, ac encur.rtra alSunot ot?ot
ncrloe orie se comprueba
que
son icrales tanlo a loe tre
ni rlo" domo a a do ectoi.
$
3. Egtae idear
qr:c.ea hace
invcnir se llarnan
prrrcbe,
v
la disposicin de esprr'
tu
paa
encontarla
is la sagicidad.
$
4, Y cuand ae
han encontiado no ha silo cin, trabaio
y
ain aterrcin, ni
por
una
gola
vigin
parFra.
Prea ca
preciso scguir
na
oroccEin de ideas hecas
poco
a
poco y por gradoe.
Q 5. Y hav duda antes de li denoetracin.
$
6. Es me-
io"
.l"ra ilue la irtuitiva, como la imagen reflejada
por
vaios espios, dsl uno
ql
otro e debilita cada vcz me
a cad" t"lcxin,
y
no cs
ya
tan fcil dc econocer, aobrc
todo a oios dbilcs, Lo misno 3ucdc con un conocimi.en'
to
producido por
na largr rcric dc
pruebas.
$
7' Y aun-
oui cada nbso
que
la rain da al demootrar,
la
sea rn
conocimicito initivo o dc simplc ata, sin embargo,
como en ceta larga rrie dc prucbas la mcmoria no con'
siya tan atdctamete ceta claci de la ideas, loa hqn-
'
brer toma-cao fecrrcncia falcdadcg plr
ildnoatracio.
nca.
Tto.-Ademia dc la sacacidad natual. o adouirida
por
el eircicio, hay un artc ilc cncontra las ideae meas
lcl
medium),
.v
cate art es el anliis. Ahota bicn
;
bue.
no eeconridcrar aqu
qrrc.
e trata unas veces dc encontra
le verdd l faleedad dc una
prooicin
dada. lo ouc
no e otia co.a
que
reaponder a la-cueatin; eg dccit, s'
csto c o no c. Otra vces ac trata de respondcr a una
cucrti6 m6.dif cil
(eoeterk ponbus).
.tr
q;
"c or.r,rn,
F,
p*..j.t-C",
por quin y
c{.ro; y dnilc hay
-ms
a
Suptlr: I eataE cratfong,
qu
dciaft{nr
oate. de L oo-
posicin
en blrrco. eon lo
qu
ll.man l-oa materncos
problennr,
Cqno cuando sc
pide quc
ac cncuentre un
apcjo qu
rcua todos lor raye dcl- sol en un
riunto, s
'
dcci, sc pide la 6gura o cmo ha dc egtar hcha. En
cutnto a las
primeraa.cucstiones,
cn la
que
ec trata Eo,
iamcnte de lo verdadero
y
de lo falo.
v cn dondc no hav
nada
qrc
ruplir en el ruieto o
predicado.
hav meno in--
*gi"f
,
pcr la hay
;
v
gl
i"pi;
por aj aglo no basta. Es
I|rel(lo qrE
rn llonrbe de
lurcto,
es decr,
qrrc
es capaz
de
atcncih
y
dc ieserva,
y qrrc
tiene el vaqai. la
pacitr-
.
ci
y
l libcrtsd dc epritu neceearios.
prrce
entder la
mc difcil dsostcin
ei sc lc
Droponi como cc dcbido.
Pcro el hombc r
juiciqEo
dc-la ticrra no
gera
caoaz.
ria otra ayuda, de econtar eta dernoatracin.
Fo. ion.
eiguicnte, tambin
en esto hay invenci6n.
v entre loe se-
rnctras.la
habla mucho.me
quc
hoa. Ptrcs cuand.1
ai cra trcree culvado,
'hacfa
felta mg eaqacidad
para
invcntarlo, y por
c8to, algunoa gemetras
dJ[a vie

ccpa, y
otro!
que
no tinn bastante
prctica
en el nuc-
I
vo m&odo, creen haber hecho una mavilla
cuando en-
crsntran la deglostraci6n d cualquier torema ouc otroa
hq4 inventado.
Pero los versadoa-en
cl art dc'inventr
sabca cq,indo
_ollo
e ertimable o tro
;
poi
.i.*pl., "i ;l-
grno publica
la cuadratrna
de un cscio ioniorlindido
por
un llnca curva
y
una recta,
quj
sc loca
in todos
rus segmntos, y que yo
Ilamo general,
aiempre
est en
nrcatr mano, riguiendo
nuctros mtodos.
cncontrar la
dcraorhagin,
si noe tomamoc
el trabajo dc b',scarld.
Pero
hay cuadrturas particularee
de ciertas
porcionee
c ou:
la
-coaa
podr,a
cstar tatr cncubicrta
que
no siemorc
ha cs-
tado in
poerfa,le
haeta
aqu el dc;entaarl. Su-ccde
tam-
bi qtrc
la.induccin
nol
prcnta
verdades
en ]oe nme_
i;i
'
-.i
|' ,
':
, '
' ' l
. . :
t 1

-
'1
I
ros y
en
-laa _
figuras,
cuya razn general
no.se ha dcccu.
brcrto todhva./P,us
estamoa muy lcjoe d haber llcgado
-
a ra perccon
del anll$s
en
geometra y
ea mimcroc,
corno
muchos han cefdo por
Ias fanfan-onada
de al-
guno
nomDra
xclntea por
otroa corccltog,
Dfo un
p_oco pcipirados
o dcrnasiado
ambicioso. Pero e mo
cho ms difcil
cncontrr vedades
importantec.
v aa
ms cncgntrar.loe
medioe
dc hacer lo qe
ac trati e ha-
cr, aun cuando " procura
nconbarlo,
qrc
enctra la
demetracir_
de vcdadc que
otro ha discubicrto.'
Mu-
cha vecee obtcnemos precioaas
verdadee,
por
medio de
ll
sntesis, yendo
ile lo simple
a lo compuest-o;
pro
cuan-
do. 8e trata dc encontrar
justarnente
el medio de conee-
guir
lo que
se persigue,
la nteoie no basta de ordinaio.
y
muchas
.vecce
equivaldra
a bebers el mar
qucrc
ha-
cc toda las combinacion
necesarias,
auoui mlohas
vcca nos
ayudal por
el mtq{o
d ls cc1u.
eio-ncs, que
scp-aa una brcr'.a parte
de lal. csrbinaioe
ntles, y
nuchas veccs Ia natualz no admitc otro m.
todo. Pco
no sirnpe diaponernoo
&
lo
mcdia dc' c.
guir 8te modo. El anlilis, pues,
er cl
quc
nos ha dc
dar un hilo cn egte labrinto
cuando ee
puidc.
ouc hv
caaoa_en quc
la natwaleza
misfira dc la cti!6n'criqc
ou;
s deba tantea po
todar,p'artes, po
no lcr pcibla-dr-
Pe
Io metodo!
abevrtdo.
-.
$
E. Fu-.-Ahora
bien, como al demoatrar,
re dan
Ercmprc
por
-supusto8
loe
conocimientos
intuitivoo.
eo,
cco yo,.ha
dado ocasin al siguiente
arioma: <qrrc to\In
tazonamiento
viene
de coaaa yi
conocidae y ya
onoedi
daar
(c
praecognitis
et
praeLoncestit),
Fj;.J;
moc ocai dc hablgr
ft
lo fabo q,rc
hay a'ctc o-
ma cuado tratcros.
d las mxirrns qrrc
ec torpu
inarpor_
ruDHr:ntrgqng
tundarnlto
+
nucltro6 -a?qnamintor.
Ilp. ,M:
alcgrar muchq dc ;b"; q";'1";;;;;
fgnrt:|lr,
dS. rart() c!
-qn _r!onr
quc parcoe
ta! razoa!-
bl. Dr hubrcra ncceidad
aiernprc
dc rcducirlo
todo a los
conocimicnt<
i*"jt."+,
Ias dimoarr_arioner
;f."
r

f , ,
;i:
;}
t!
w.
Li
t
l':.
r
a.
l-l
conocrnntoe
ntuihvos, las dcrno3tacione
geran
rc-
lFg
de una prolijidad
inaoportablc.
Po eeo lo macln-.
tcos han tenido la habilidad
dc partir
lae diEcrdtade y
d dcmoatra
aprt lar propoeicioncs
incidcnlc.,y

eEto. tambln,,dmuestran
atc, pus
carno lqs vcrddg
mcdat
,lqrc
llaman l-Gmrcs-
cuando. pareccn ratar
fucra
<rc oDra, Ec pucdr
asrgnar.
dc mchr mancra,
ea bue-
no, para
ayudar Ia complenaia y
la
mc,nroria,
cacogerlar
qe
mooo qrrc
bruD mrrcho y guc parezcan
:mcrncira_
| ^ i
NUEYO
}TRATADO
SOTNE EL ,MENDIMIENTO
TITJMANO 329
blcc,
i
gnaa
por
e mismas de sr dtnostradas. Pro hav
c*ra difcultad, y
eB
qu
no ee fcil dcmoettar rodog los
ariomae
y
rcducir ntca[fnte lag demGtracioncs
a loe
conocimicntc
intuitivos. Y i ae hubiera
esoead. a cllo.
quiz
no, tenftnmos
an geomera.
Pero dc eato
ya
he-
mo hablato cn nucstraa
prirncraE
conversaciones.
v a
tcnderos ocain de volver a heblar-
S
9. FIL.-Ya volverenog pronto
sobre esto : ahoa
dir tmbin que ya
hc notado ser comn opinin
que
s-
lo las. clencias-mater,iticas
Eon cFpaccs de una cerdum-
bra dcrnotrativa
:
pero
oomo la convcniencia
o diecon_
euc
acrpuedc co,rocer intuitivamente
no e8 un
privilggio
conccdido nicarnentc
a los meroe
v las firu-
ras,-qui proveng
de falta de aplicin
por
netra
pr.
te ol grrc La
matemticas ean las nica3
ue
han llepaJo
-
a est clc
-dc
demotracionea.
$
[0. Vari'as razones-han
[.as ciencia! matemticas
son dc una utili-
dad muy, general
: la. ncnor diferenci o fcil dc tecno-
cei en ca.
S
17. Es* otras ideas simDlcs.
quc
aon aDa-
.ricnciag
o eituaciocs producidas.n
nbsotr.
no tienen
ninguna medida cxacta dc aus difecntes
cradoe. I 17.
Pqro crardo la difererrcia de egtas cualidad; vieibles'.
oor
ejdmplo, er baataatc grande para
excitar en Ia mente id'eas
darancnt distinta!, como la del,azul y
del rojo, so_n tan
capacea
(
dernoattacotrca
como laa del nmeo v la ex_
tcnin.
Te,o.--Hay g'emptroa bastante coneiderableg
de demos-
tacioe tuera.dc las [atemticas,
y
ec
pude
decir ouc
Nui*r6rclee
las ha dado ya
en su.s Analicoe. E" efe.io.
la lgioa
ca tan eu.aceptible
dc dcmostaciones
como la
gometra, y
ac
puede
decir que
la lgica de los gemc-
tra8, o la.s manraa, d. atgumentar- que
Euclides
ha ex-
prrca<to y
atablccrdo
al hablar de l,as
proposiciones.
son
una extciin
o una promocin patiiulir
de la lcica
gcnciat.
Arqumdca
fu el
primero.
de aqucllos ciyag
obraa po*moa, guc
haya
ei:rcitad el at! de demos_
tar_, pn rnxa- ocasin en gue trata de fsica, como vemoa en
u
.libro
del ccuilibrio. Adems, s:e puede
dccir que
'os
,ut[c(msulto_
poSoen
mrrchas exclcntea demootracioneo,
8obrc todoa loe antiguos
jurieconaultoa
rornanoa.
cuvoa
tragnntos
noe_ ha sido concrvadoe
en lae Pandcias.
_
h,atoy_ go-qrplctamcnte
de acudo con la opinin Je
Lorcnzo Valla. quc
nunca
cree haber alabado
Eastantc a
esto- autoes; nF otas cosas porqrc
hablan todoa de
una mancra. tan
justa
y preciea, quc
az(man,
en efecto,
I
G. V. f.EtBMZ
de u modo
quc
rc aproxima baetante a la dernostra-
tiva,
y
muchae vecee l cs completamente. Tampoco s
de ninguna ciencia, fgcra de. la dcl det"cho
y
de la le
las armas, en la
que
loa omanos hayan aadido alcuna
cosa de comideracin a lo
que
habian rccibido dJ los .
grrcgo8.
Tu r8ere lmlrcrlo populos
Romalo it6Dto:
Ea tlbl lrlst rt8 paclqr6
LmpoDor mor,m,
?srcere
subleotls, t debllsre suprbos,
Esta manera
prccia
de cxplicase ha hecho oue todod
esoe
jurisconeults
d IEB Panlcctas, aunqu bagtinte dis-
tanta a vccs. en el tiemDo. los unog de loa otro8. Darez-
can ser todos un migmo autot,
y
cuesta trabaio distincuir-
loe,
gi
los nombrcs de loa egcritoreg no stivicr.n; lq
cabeza de lo3 extracts. ccmo costara trabrio ditiui
a Euclides, Arqumd v Apolonio leveudo- sus ddo&
tracioncs
gob,e
materiae
que
n bien hair nazado loc ros
como log
otroe.
Es
Drci8o confsar orc loa
qricsos
han
azonado con toda
'la
iueteza oosibl n las- m;hn ti- . azonado con toda l iugteza oosible n las maEnti--
cas,
y quc
han delado a'l
gnero
humano loe mod.lo6 dl
rte de.dcrnotrar, pues.
ai loe bab;lonio y loe cgipcioc
I
)30
lxir tenido una
ceometda un Doco m8 crrifrica.
-nor
lo
mcnos no
queda-nada
de clla
;'pero
"" a"ombtobo
q'.rc
lc
riecos mismo. tah Dronto como ae alebron de loe n-
irer
y
de las figwas
para
llegar a la fil;o{a, hayar Je-
cado tanto dc esta
prfcci6n.
Puea es extrao orc no e
vea
gomba
dc dernostracin cn Platn
y
cn Arict6telr
(exdcpto
sus
princro
analticos) v en tod'o loa otros 6l-
iofo- anticuos. Poclo
cra rn b.tt cemetra t ncr Da-
ece otro
-hombrc
cuando habla dJ 6loaofla.'[,o
ie
ha hccho quc haya sido s fcil razonar deroda-
tivamentc
en matcmtioaa hi cido n mucha
pate
ore la
cxpcriencia pucdc
cn cllar garantir
el raron'anienio e
cualquiq momento. como eriedc tambin en las fics
de l silocimos, Pero. en Ia maaflsica v enla mo. ro
crcqtram-be eatc
paralolirrio
de la razneg
y
dc las er-
periencias
: v en li ffeic. las exDriencias exLen tabaio
ii"p."J.
h";bi;; l*-;bJil;i;j;:
;
de lucgo.su
atcncin-,
y
c9 hm crtraviadp, por
cancigqi.!-
-
,1
.
qe
rucgo 3u atcnclon,
y
te n& cltravlado,
por
oonagutat-
tc, cuando sc han viEto dceamparadoa dc core
gua
fiel
.Jc
Ia experiencia
quc
lea ayulab
y
sostnla cn u camino,
conlo aa
pcquea
mquina con rrelas are imoido oue
lo nios i ciican l andar. Hab alcd "ueu?rrci'n.
po
d esto nJae haban pcrcatrdo,
ii noe herno"
per..
NTJEVO TRAT^DO SOBRE
EL ENTENDIM|EIiTO HUMAI.O 331
catado
an. Y
ya
hblar de ollo a su dbido timoo. Por
lo dcmra, el ezirl
y
cl rojo no aon cpaces de suminitrar
materia
a egtas dcmostacionea por
las.ideae
quc
de elloa
tnmos, poqu
cstas ideas aon confuas. Y eitog colorcs
no surninirran
materia al azonamicqto
eino. en tato ouc
en la erpericncia van acompaedoc dc cicta8 idca ciic-
tintas; pro
en lae que
la concxin con eut propiaa
idcaa
no aperoe.
. -
5
14.
Ftl_.-Apate
de la intuicin y
la dernoarra-
cin, guc ron loe dos.gradoe de nue*ro. co-ocimiento, todo
ro
qnat
e8 e
y
oFrnon,
y
Do conoclmalto,
por
lo me-
no! calrccto dc todaa lag verdadce gencraler.
Peo ol es.
plritu
tienc arn ota
pcrcepcin,. qu
e refiec a la e:is-
tencia particular
dc
!s
rieg fmit& fuera de noeohoe, y
a l cooctmrento acnsrtrvo-
Tro.-Tambin
merece el nombe de conocimicnto la
opinin fundada en lo verosmil
;
de lo contrario, caai to-
doe los conocimientos hiticog
y
otoe-muchoE
caerfun
por
au baae
(l).
Pcro sin dieputar
po palabrag.
creo
que
la
invertigacidn de
_lq9
gradoa
de prbabidad
era muy im-
portant, y
noa falta a4,
y
es un
gran
dcfecto de rrcs-
troe lgicoe..Prrc8
aun cuando no se
pudiera
doci&r b-
sdlutamrt. la cucetin, siempre se
-
podr
dcterrinar
cl
grado
dc veroimilitud
ex iltis,
y pr
lo lanto e
pue-
de
juzgar
recionalmente
cul es
el iartido ms orobaUc.
Y crando neatroe moralistas
(me
-r6eo
a loj ms .a-
!ioe,
tales como el
general
rnodcro de los
jstas)
une
lo me scguro
a lo ms
probable, y
hacta
pieeen
lo se-
guro
a Io probable,
ng sc alejan in ealiad de lo
ms
probable, puce
la cr.rertin es la dc la
poca pobabilidad
de un mal tcnido. El defecto de loc
-modlietas
elaia-
dos
(2)
eotre ste
punto
ha sido, en
sran
prt.
haber ie-
pido
una nocin dernasiado limita
v
dernasiado
ineu-
6ciente dc lo
probablc, que
han confundido
con Io eudo-
xo u opinaLle de Aristtlles, pues
Aristtelet, en eu: t-
picoe,,no,quiro
acomodare
,a
la opinin_de loe dcme,
cdno nactan loa orantoes
y
lo8 SohEtaa. t udoxo eg para
(r)
Eq rs t6ofosl. moul se dlattnguen vcrrss opldons6: 1.o El
probdbiir-
4o,
q6
atoll?a a oba 669n irna oplald pobtbl,
sutqre lo ses mos
qrc
otm.
g.'
f,l
pr0babiiorsrno, que
econ6eia tro ors,r sttro segdtr
rs opi-
aln ms
?obable.
." El tuiorismo, que
scDtrsel 6009* 6l psrdo
m&
368!10:. po
otemplo: 6 BleBpre ms seguro f prtldo
mts s6v6ro. Vss
ur llsertscln d6 Nfoole ettrsfda do la rrsduocta lsri.[a'd6 lss
prorn-
&les.
(8) Is'c{,sl5ts8 stutadix por
pscL

,
)32
c. v. LElBNtz . \
l lo oue es accptado
por
el mayor nmero o
por los ms
autoride;
sc-equivoc
al reatringir
aur tpicoe a ecto,
to cual
hizo
que gc
circunscbiera
a lae mximas acep-
tadas,
la mayor
parte dc ellas
-vggas,
como si no:e
qg'
liera razonar ma
que por gotibet o
provrblo. rro lo
orobable o lo verosmil ee ng ertenso
;
e8
Preciso
sacarlo
de la n.turalcta de las coaaa,
y la opi!i[-
dc las
perro-
nas cuya
autoridad tiene
peso en una de las razonea
quc
puedei conti'ibuir a haccr una opirig vqro.slmil'
ry"^"o
cg lo
que
consttuy
toda la vgroarmrlrtud.
r cuaoo \-(>
oernic estaba caei solo con su opini6n, sta era siempre
incomoarablemente
ms rrcrosmil
que
todas
las del resto
del cero
humano. Ahora bien
; v
no # si la fundacin
del rte de egtimar
las vcrosimilitud8
no scra mE til
que
una buena
parte
de
nuestras ciencias dcmoatrativa,

v vo he ocnead
ms de una vez en ello.
' 'Fr.-El
conocimiento
scneible, o
que
ertablecc la
cxiatencia de
lo scrcs
riaticulareg
fuera de nosotros, va
*r "tta dc h
gimplc
irobabllidad ;
pero
no tiene toJa
la ccrtidrmbre de loe ds
crados
de conociminto
d
qu
acabamos de
hbla.
Q"e
l" idea
que
nosotros rccibimoc
de un obtto exteior
_e!t
en lustro espritu, nada ms
cieto. v ea un conocrmcnto
tnturtlvo
;
pero.
taber r oc
aqu
pmos
infcri cicrtaerte
la exiatencia
de afuua
co"a ftrea de nosoaro!
quc corrcsponda
a csta idca, lo
que
ciertaa
pct-sorras cr.cen
que
?c
prde
po,ncr. cn tla d
juicio,
porque- los hombe!
Pucdn
tenr tales rdaa,cn l
espritu cualdo nad 8flcente xst en la acrualtdad.
P lo
quc
a m se rcfrcre, creo ein embargo
que
-hay
qn
crado
de cvidcncia
quc
npe elcva
por encina de toda
duda. Eetamos convencidos invcciblernente
de quc hay
una cran
difcrcncia entc nucdlaa
percepcionet cuanJo
verno-s el sol
por,el
-da,
y
cuando
por la noche
pnramo!
n eate astro: v
la rdca
que
ea rcnovaclo con ayuca oc la
memoia eg'my difcrenie dc aquella
que recibimoe
po-r
mcdio de loe Entidot' Alguno dir
que un sueo
prrcdc
producir.
cl mismo efccto;
yo r-eaponder,
cn
primer
lu-
gar, qu
no importa mucho
que-lvante esta duda,
Porq-u
si todo no es ma
que
sueo,
log razonamientos
aon m-
tiles. no eicndo nada absolutamnte
la verdad
y
el co-
nocimiento.
En acgundo lugar, reconocer, a mi
juicio,
la
di{crcncia ouc hav entc
goat que
se cet n un fugo
y
estallo
t "lmit ti. Y si
pcrsiete en
parccei cscfuico'
le
dir oue bagta
quc
encontramos
cicrtamrt
qrc
el
plqcer
o el olor aiguen a la aplicacin dc ciertos obietos sobc
t.l
.l
I
NI,,EVO TRATADO SOBRE EL ENTENDITdNTO HUMANO 333
noaotroa, verdaderoa o aoados,
y qtrc
egta certidrmbe es
tan
crandc
como nustra fclicidad o nueatra miaeria: dos
coeai. ms all dc las cralcsi no tenemos nincn intcr&.
Aa,
pucs,
crqg,que
podemoa
cmanrar tree clases dc co-
nocimientoe : cl intuitivo, cl dc.mctrativo
y
el snsitivo.
Teo.--reo oue tenis razn. seor. i haeta
pienso
quc
a esas e"peies de cetidu;br, o "l "o,t*i-i.nto
iiett",
podtaii
aad el conocimieto dc lo. verosmil
:
as hab;a doo claece de conocimiento. cono hav dos c!a-
sr de oruebas: uag ou oroducen certidumbrl. v otas
que
se dctiencn "n la
iobibilidad.
Pero
paeemoi
a e8a
diput de los roticoi con loe doflnticoi obre la eri-
td;ia de las cosai fira de nosotr&. Ya la henos roza-
do :
pero
cs
preciso
volver sobre ella. En otra ocain die-
out-niuctro
-sobe
ella de va voz v rx)r cscito cmel di-
iunto abate Foucher, cannieo de biion. hombre sabio v
sutil.
DGro
un
poco
alerrado sue acidmi.os. cuva ecti
hubieia
querido
resucitar, como M. Gassendo hba re-
sucitado la de Eoicro. Su Cn'fiaue de lo echeche tle la
ori v
loo'otroi opricculo orr. hiro imprimir desou& lc
han ddo a conocer ventajo'eamente. n el
/ournal
des
Saucnl ha cxprsto tambin objeciones contra mi is-
tcna de la anona rcctabhcida. cuando vo la & al
p-
blico dcgDu& dc hiberla incubado durant varioe aie.
Peo la muerte le impidi rcolicar a mi resou8ta. Pro-
clamaba aiernpre quc-& preciso guardarsq
dc loe
prej-
cioc
.y
aportar
Ta FaT
eractitr.rd
;
pero,
adens dc gue
np 3cmpr pracucabia
lo qu el mrarno aconSJab,,en o
crt ea d elcuaat, tn
Dar3ce
qu
no E
DreocuDaba de
si otro lo haca, creycdo ain dudi
q.rc
n"die lo hara nun-
c. Ahora bien;
yo
le hice vcr
que
la vcrdad de las.cosas
scniblcs no corsiate m
que
cl nexo
de los
fenme-
no,
quc
debc terer iu razn.
y
cue 8 Io
que
les dis-
ticui dc los $eo8
;
pe.o qr
l virdad de n'rrcatra exis-
b-.i"
y
& la cua de loe lenmenoe es dc otra natura-
leza,
porqrrc
cstablc
gugtancia,
v
q
los erticos e8-
troatn I
quc
ccn'de brrcno, llv,ndolo demisido le-
joe,
y
aun
qucricndo
crtender sus dudas a las cxperinciag
inmediatas.
y
hasta a las verdades ccomFicaa llo oue
'
M. Fouchcr,'gin mbargo, no hacal
-v
a las dems vL-
dades dc razn, lo
qu
f,aca con un'plo de erceeo. Mas
para
volvr lo
crc
voa decais, seior. tcnis azn cn
dcci qc
hay difcrcrtcia de ordinario entre loa sntimin-
tory Ia iriraginacin
;
pero
loa csc,foticos dirn
que
el m
o cl menos no vars la cspecie. Pr lo denc, aunque los
.
i
ttl E..Try?s.+F\]
;y..
'
]
i
3v
hccho respccto de
lar
cooas se;*ibls fuera de
;";it;;-
se verifica por
medibde las vcrdads de raz6n;
como las
experiencia de ptica'ec
-csclarccen
por
Ia gocnctra.
Sin
ernbargo, es
preci"o
confear ql-
n tooa'- ;ni&ni.I
'
,
",
de un
grado
ouprcno, cdo voa mismo l hah6 rxo-
nocido
-pe_
ecta[cnte. Prcs no es impciblc,
m:*afsic&
nocido.pe-rfectrnente.
Prcs no es imposiblc,
..*"f"i;
mnte hablardo,, guf ha'yq un,gueo tan seuido y
ilura-
,,
clro como la vrda d un hombr;
po
cEto c! tan CoD-
trario
a
!a
razn como
po&a
serlo la 6ccin
de un libro
que
rc formar_a
arrojando al qzar los caracterec
de im-
prcnta.
Por lo dcms,
ee verdad
tambin
qro
sic[rDc oue
loc fenmcos
estn,ligadoe,. no importa qrrc
* I lt.in"
aueno o no, porqrrc
Ia cf,pnncla demuBtra
quc
no nog
engaamoo er las
nrcdid$
qu
tomamos
aoh Ie fen6
mcnoe cuando eon tomadas'acgn
las verdadc!
dc la rs-
z6.
$
| 5. Fn-.-Per lo dcme,
cl conocimiento
no cg rim-
prc
claro, aunque lae idcas lo &n. Un hombre
orrc tu-
era id:ar
_tan
claras de loc lagdrr dc un trirngulb y
:lc
su iEualdad
a dos recc,
como- el mejor mater#
&l
mundo, podra,
ain. embcgo,. tcner rma percepcin
bar-
tant oEua dc su conveniDci.
atimirntos seab d ordinario ms vivos gue
las irnegi-
rionce,
.* *h,.
rin embargo,
guc ha-y casoe en
{uc
p.rrouas
irrraginativar s eienten impresionadoc
oor iur
imaginacioncs tanto o ms
quiz que'otroa por
la-vcrdad
de lae coeas; d Eurte
qu yo
cro
quc
el vcrdadcro
cr-
tenbn en matea de objetos de loe sntidoe
cs el exo de
Io fehrrcnoe,
es dccir, la conexin de lo
quc
Dasa cn
diferentes ticmpos
o lugares,.y
en la cxperieniia
de dife-
rcntea- nombrf)8, gue
llo8 mlamos aon log unos
para
los
otros. tnmcnos muy importantes sobe estc punto.
Y la
reraclon o loa tno.mcnoa que garanhza
las verdades
d
.
To.-Ordinariarncle,
cuandq las ideag aon enteli-
dar a tondo,
u conveniencia
o diconveniencia
aDarGoe.
Sin ernbargo, con6cso que
lae hay r vcces tan coniplcjer,
qurer ptcrro
mucho ctmcro paa
dcscntraar Io grc
hay
ocurto cn
dar
;
baJo rte rcapccto,.
ci'rtaE conveniccia
o diconveniencias_pucdcn
qcdar
ccurccidas.
En cua-
to
a vucsho e.trnpto,
gonveEg.g cr.que, tcnr cn l ima-
$tracJga
to!, anguoa dc un t4gulo,
ao bastd para
for_
mar
-ldAa
claraa aobe l
Aus|o|. La imagiraci.
no nog
puode
euminir.ta
ura imagen
co,rrn
a lo-trinsulor
ecu-
tngul$ y
obtu!ngIo!, y
sin cmb'aso, la idca- dc trin-
i
. ' n
.
NUEVO TnATADO SO3RE EL ENTENPIMIENTO TUMANO 335
gulo
lce cs comrn
;
esta ida,
pus,
no consiEt en las im-
FT", J
rry ee
la
fcil como pudiera pnsarEe,
conocer a
-
onoo ro8 angutoa
('e
un trangulo.
CAPITULO
Iil
DE TA EXTESTN
DEL CONOCIMh,NTO
}TUMANO
$
| . Fn.-Nruto
conocimiento no va mg all de
nrrcts
idcas,
$
2, ni n& all de .la
pcrceocin
de su
cveniencia
o dirqonvcnicncia.
$
3.. Nucotro tonocimien-
to no puode
scr aiemprc
intuitivo, porqr no aicmpre.
oo-
o:mT cgpalqI lt
goE?E
rnmdatamnte
;
por
eiem_
Pro,
|aa durrcr!ona dc d@ trDgrlo Eobre una miima
.
barr igualco, pcro
muy difeentci.
$
4. Nrrcstro
conoci-
mic.nto tampoco podr
rcr demoetrativo
'siempre,
pua
no
ciemprc podemos
encontrar las idcas mediae.
$ 5.-Por
jl-
tirno; nueatro conocimicnto sensivo
no s ie fiere m
grc
a la
exietencia de la coeas
que
hieren actualmenic
nuetros rcrtidos.
S
. As. no
golamente
luestras idas
ron muy limitadar, aino qrrc
nuegto conocimicnto
es ms
.
limitado que
nuestras idera. Yo no dudo, sin embarco.
que
el conaimiento humaao no pueda
gr
levado muc"i
m3 lcoa,
s1 loa hombrcs qsieran
atncrge sin@ramnt
cucqrtra loa grcdioe
dc
fcrfeccionar
l" re.d"d """ una
cntra libetad dc cpitu y
con_ toda la aplicacin y
toJa
'
rdurFla guc
nrplaD en colorear y
roatener la false-
d1d, en defendcr un sisterna por
el cual ee han declaado,
o bicn cierto partido

cicrtoe interess
cn loe cuales cc
GrcucDtran cnvucltoa. l.ro can todo, nutro conocimic_
to
po
podr
abrazar nurca todo lo
que
d"*"m*
co.,o"""
repecto de Is ides que
tcncrnoe, Por
cjemplo. nrmca
orirl
"g*9s,..p?c6 dJ encontrar- rn. criulo-igual
a ua
.
crndrado,
_m
dcr sabe crrtament si tal crculo
existe,
I Eo.-+ly idcae confusar rcspecto de ls uals
no
IodcmoE
nu4c
pomiemo8
un entero coocimicnto.
co.
rao son Ia de Ibe cualidadee snsibls. Pero
cuando ern
ditintas, hay
qrrc
eapcrarlo todo. Por lo
quc
se ;.;;
tudado igual I ccrlo, Aqumcdes dernostr
y
ou
criltc. Pu8 s quel cuyo lad es la mcdia
propoi.cioiral
cntc cl cnidineto
y
la aernicircundcrcrcia,
Y Lata de,
tcrmi r.cta igual la cicufcrcncia del crculo oo
mcdio & Ina r*t tgsntc dc l pirI, corno otoe ;o*
la trageatc & lr cudratiz, cspecic ilc cuedratue dc
iue
.
G. V. I.E'IBNIZ
tro
pode:sicmque
-quc
qrrcrtrno!, y
e derrarirdo penoeo
hacr todo lo
que
hay
quc
haccr
para
intcntar mctdica.
mentc llcga a la abeacin o a la recla dc
poreain.
que
noa
arcnac
de lq necaidad dc ir
-rq,is
ai; ly como
Claviug s mostraba bontento; ein habla. de un hilo apli-
cado a la circunfeencia. v lueco extendido. o de la ir-
cunferencia oue rueda oari desciibir la cicloide. v e cam-
bia en recta,'Alcunoe biden
que
la construcci; ee h*e
sin emplear ms-quc liregla
i
el comps
; gero
la mavl
Darl de lo8 Doblemaa de comula no Duedfl sr rcsuel-
ioe oor este'medio. Por lo- tanto. de lo ouc ac trata mr
bien es de cncontra la
ponorcin
ntre cl cudado v el
cfrcu'lo. Pero no
pudicndo
-sr
expresada esta
proporin
en nmeros racinales 6nitoe, h sido
precis, para
no
ernplear ms que
nrncros raclonales, exprsar esta mis-.
rna proPorclon por
una ten rntta
cte atos numeroa,
que
'vo
he deaiqnado de una manera bastante sncilla. Aho-
" * ou.rt. saber si hav alcuna cntidad finita. arnque
f.".lu:rfd., o me. qrrc
rdal
qo" pueda expreeal ceta L-
ne tnhmta
;
ea declr, ar rc
pued
crrcontrar
JutarDcntc
|ma
abreviacin
paa
todo et. Pero las xprcrioDc! Gnitar,
irracionales iobre todo, ai van ms all
qrrc
las sorda3,
puedtn
variar de hartas manras Da
qu podamos
ha-
ier ,ra enumeracin dc ellas v det.-rmina. fihnent" t"d"
lo
que
s
puede.
Habra ouiz rn medio de hacc o. si ea
gorcra
hi dc ser explica6le oor una ecuaci olrdiraria. v
aun extraodinaria,
q.."
h"gi entrar lo irracional
y
hasr
lo degconocido en el'expon--ente . aunque era
pi"o
un
gran
clculo
para
darlo
bo
terminado, al cual no nog rc-
iolveramos fcilmente.
-"
no ".r oue enconhciro alqn
da un
procedimicnto
abreviado
pala
da cima a ete ta-
bajo. Pero ercluir todag las expriaiones nitag no c
po-
sible.
pus
vo
lo s
po
cxoerincia: v dcrcrmina
pcci-
eamenie la mejor ea
'dcmaeiada
empieia. Y todo cpto noc
hacc rrcr
que
el spftitu humano e rooonc crestione tan
cxtraE, obre tdo cuado el infini cntra n cunta.
qu
no nos debemo aonbrar dc oue cuegtc trabaio re-
aolverlas; tanto m cuanto
quc
tdo depende mchaa
vccca de. una abrcviacin er
/eitas
mateal gpomtricas,
que
no srcmpe nos
qodcmo!
prometr,
como no sic[pr
podmo8
rcductr as traccrona a tamlnos
.mnoca,
o en-
contrar Ios divisor! dc u nmero. Es verdad
qrc
riem-
pre
oc
pueden
tener loe diyieores,
porcu
8u enuicracin
ea finita
;
pero
cuando lo
qrrc'ee
debc examira cs varia-
ble al
lnfinito
y
aube de grido
cn
grado,
no st el nu.&
tro
poder:sicmque quc qrrccmo!, y
e derrarirdo
inoeo
tt6
' .
i ' , : '
t
i4:
.s
' : " '
)
NUEVO TMTTDO sOmE EL
ENrEN,DrwnrrO
m.UUo 337
'
la utilidd no rcspondc sicrnprc al trabajo, se dcja el
pro-
blesa a b Dostridd. oue od dfuta del resultao
cualdo scmantc rabaj o
prolijidad
c vea disminuda
por prepancioncr y
ealidas. nrlcrae. qw el tiempo prrcda
- anministrar. No ! c3to decir
qrrc
i lic
pcrsonaa que
de
'
6nlg. en cmadg rc. dcdiqan a stos estudios
quiaicran
hocr
jutmcntc
lo
que
ca ngcsao para
avazar, no Ee
. udicae adclantar [rcbo ;
y
no dcbesroe imacinarns ouc
: i . , r I
.
,
F6"
-F nfcnoi_poJqu a\n 18.gpoEft_na ordana no
l3y toovla Eter(xto
paa
ocrmutaf rat mlorca cola-
.
ttcciorc. cruido lo
pro'blcnag
aon un Doco comleio.
'
Ua cicrta
procrcrin
dc elntcsi dcbera ir mezclaa ton
spto lJ
paa
cl mciq eio. Y
vo mc cuerdo Jc
, hrbcr odo dccir
qrrc
el
pcuioista
dc Witt
(
|
)
hab mcdi-
'
rdo obre cloc asunto. I
,
,
FL,-.otra diGeultd e saber si un 8er
purarircnte
ma-
'
tcrid
piaara
o no;
y quiz
no eamos,u;ca capacec de
-
rbslo, suqu tcngelnot las ideas de,la matcria
v
del
. gca3.minto, porquc
ot es imporibl dcecubrir
por
la
otcsrphoirn- de nucsEos
prop-iae
ideas,
gin
la evela-
cl, i Dioo no ha dado a alguioa coniu*os dc matcria,
'
I dio.'er.r cano lc hr iuzorado conweniant- cl nrlar ,la
'
(1t
Dc 1{ltt (t); ns{'t q Dodrc&t ei 1696
V
mnlt r 18t9. fds
o{ba or,!o h@ da t!isd
qu
coro
&6ot.
n
338
c, u/. r.EqNIz
a este asunto
una atencin nada comn. Primerame1te
'
os confiego,
ser,
que cuando no tenerog ideas contu-'
"."
ld"l
p.tto*i"to'y
la matcria, como sucede de odi-
narig, ro hay.
que extraarac
de
qu no,a vea claro l
medio de rsolve eataa cueatlonca.
Juced lo mr3mo
que
cuando
una persona no tiene.ms idea de los nguloa dc
un tringulo
que la
generalment n el vulgo.'
que,la-
ms Ee le ocurrir
pensar que son siempre
rguala a doE
rectoe. Hav
que
refleriona
que
la mateia'
tomada como
un ser .ompl"fo
(es
decir, la mateia segunda; opuesta
.la
primera,- qug ia algo
purarnente paeivo,
y por consi'
guiente incompleto,,
no eE ms
qu9 un conJunto, o lo que
de ste resulta,
I 9$e.todo
conJunto ra.t. aupone Euatan'
ciag simples o unidads lealE;
y
cuaudo ae cotl$dera
tambir-lo
que
constituyc'la ercncia
de catas unidade
rles, E d-eir, la
pergepcin y aus efcctor,
nos sgnlimq
transDortadoa,
por
decrrlo aai, a otro mundo' lt dclf' ar
mundo intelicible
de las statancias,
micntla
quc antes
no salamos e las ideas de los sentidos. Y estc coroei'
*i*t" a interior ile la materia nos
hace ver de Io
qrrc
"ilu ." *p- ratualmente,
y quq siempre
.que
Dios le
d rganos
propios para exprsar el razonamlento'
[a Eut-
tancii'inmiterilal
q.
t"ton no dcjar de eerle dada tam-
bi. en rtud de- eata armona,
que
e al miarno ticrnpo
una conscuencia
ntual de las sugtancias. La matcria no
-Jra
subsigtir
sin
guataDcias
inmaterialcs,
es dccir, ein
las unidades :
&spu& de lo cual no se debe
ya peguntar
si Dios s libe o no dc delas. Y si cstag sustanciias ro
tuvieeen en e la corresondencia
o la amona
de quc aca'
bo de hablar, Dioe nb bbrara segrn el or&n ntural'
Cuando ae habla simplrnette de dar o de conccder
po'
tencias, volvmoe a lL mcrae facultades de la cacrclas
y a imaginarnos
Fcluco.
scrcs subsistentee
quc
ucden
entrar
y salir como las
p_alomaa
eri
uq pal-omar. tsEto G3
imacinar
sustancias in dac ctrcnta
d ello. l-as potgn'
cias-primitivaE congtituvcn
laq sultacias misrnas,
y las
Dotc;i8E derivativa. o si
qucri
las facultadea, no ron
it "
qo.
manraa
de cr
qrrc
hay
qrrc
derivar dc las rus-
tanciai. v no e las dciva
dc la matcria en cuanto h
no s mAs
quc
una mquia, eg dccir, n cuanto !o ac
considra
pr
abgtracci; mr
quc
el ser incornpleto dc
la materia
pimcta
o el
pacivo
Frcrcrrtc.
Po: cto ceo
orc cltari;
dc acrrctdo lonmiso, Eco{, cn
qrc
no ct
n el oodcr
dc ua rnquira
poi
s lola l hac.cr
quo
naz-
ca la
crccpci,
la cniacin
y l razn. Es
preciao, puce,
NTJEVO TRAiADO SOBRE EL ENTENDIMIENTO
HUMANO 339
que stas nazcan de alguna oha.coea
suetancial.
Querer
que
Lroa obr d otra manera
y
d a las co6a8 accidntes
qu
no son manera de sr o modificaciones
derivadas
de
las srstancias, cs recurrir aI milagro y
a lo
que
lae egcue-
lag
_lanabin
la potencia
obedienciol,
por
ura manera de
exaltacin natual, coo cuando
cicrt-os tlogo- preten-
on
_qr
l trcgo del n-trrno qurna
las
almas eeparadas
:
en el cral caso se podra
dudar ei eg el fueco
el ue ob.".
o si no str Dios mirng el
que produzca
efefect,
obran-
do n luCar
dl tueco.
Frr.
-lAlgo
me-sorprendcn vuestras
explicaciones-
v
os adlantis
a muchas coaar qu pensaba-deciros
soL
. los lmitcs dc nuegros
conoci-int"!. Y;; di;f"
;;;;:
otros no estamoa en un
estado de viein.
como dicen Io
te6logoe.; que Ia fe y
la probabilidad
"o"'d"b""
b""t",
,J
brq
qlyclp? cosas,
y particularmnt
rspcto
de Ia inma-
tnalrdad dl alfna
;
qu
todos loe
srndes fines de la nc_
aly
de,
la
religin
estn establcidos
eobre fundamentos
bastante. bunos,
sin la ayuda de las prrrcbas
dc cata
in-
mtnalKlad,
sacadar de.la hlo8ofa, y que
es evidente quc
l
qtrc
ha,comenzado
a hacenoa subaistir
aqu como 3e_
rca aengrblea
q rnteltgnte8, y que
nos ha congervado
mu_
chos aos en est stado,
puedo y quiere
hacenoe
sozar
.
an dc smiantg
cstado de eenEibilidad
en otra vida v
.
ponrnos en condiciones
de ecibir Ia retribucin que
l
ha dotrnado
a los hombree
segn ee han conducido
en
gsta dq y_,
por ltimo, que
dJaqu se p""de
irf"iir que
ll.n9cgaida!
& dccidirse
L, I" "".rtirr'd.
i"-;i.;;
lidad del alma no ea tan
grande
como algunos,
moviciog
por
aue
propias
pasio'nea,
han pretendido.-Yo
iba a deci_
rs sto,,y an ms en el mismo
ser*ido
;
pero
ahora veo
cuan dlternt
a. dcrr que
aomos sensiblE.
Densan_
t e irnorta-ls.naturalmcnte,
y
qu no lo somos sino por
mlngro.
.Un
mlagro sria, en etecto, el Cua,l reconozco
) Eta opinin del. m'i)qgro,
aderna de qu"
.*o"
no
producir
muy buen
efect en el eeo-
ritu_ d dlgunas per"onas.
Vco perfcctamcntc
tambin que
d la manera oue
vos tdnis la. cosa es
posible
dterminas reacci.rl-
voe tonr{is Ia. cosa es posible
dterminarse
raccio-
TaSg 3o!'r-c
l,a crrcstin
d" Cr.r
r. trata, Ein terrcr
nccesi- Tt-lg lolrc
l,a cwstin dc
qu
s trata, ain tnr
nccsi-
gad
dd
e.&uedcl
erado de visin
ni 6;.;;;
la.compaa
dc erc
oe
ruperiores.
qu.;;;;i;
adcnto
e l^a coastitucin
i'nlris
dc ls ods, y
cuya vis-
ta vva y pcnetrant
y vasto
campo dc conocinieotos no
344
I
c. v. LEIBMZ
ouede indicar.
por
conieturas, cul es la dicha dc
que dis-
h,rt"n.
Yo habia cred
gue
estaba
por
encima
dc nuerto
conocimiento <raliar la eensacin con una matcria cxtnra,
v la existencia con una cosa
qrrc
no tiene abolutamente
xtenainu.
Por esto, vo
Etab
persuadido
d
que aque-
'llos
que
tcnan aqu un
partido aegn el mtodo
poco ra-
zonable de ciertas
pereonaa
quc, vicndo
qr
la. co&t'
congideradas
por
uno de su! asPectos, son ncornprencr-
blca,
ae arroiair cigmctc en
9I
partido oprcato, aungJ
ste no 3a mno8 lntllgrble
;
lo
quc provcma' a mt
Jul-
cio. de
que
teniendo los unos cl eepritu demasiado su-
mergido,'por
decilo as, en la matria, no pcden conce-
drix ninguna existencia
qu no sa, mateial.;
y
Pns,ando
Io otro3
qrrc
el
pcngamrcnto
no cab en laa
poalDlrdaoea
nturales de la i'ateria, dcduccn
que
Dioc mirrm r po-
da da la vida v
Ia
pcrccpcin
a una euttancl 6lid
.in
Donr cn ella alcuni sustancia inmaterial, micutrar
qrrc
io vo o,rc
gi
D-ioe hicicse esto, Eea
por
u mihgo,
y
ue csta'incomprensibilidad
de la uni6n &l alma cor el
.l r.-o o de
li alianza dc la sensacin con
la mtcria,
Dar;
ccsar
por
vuestra hiptesis del acucrdo
plecatable-
ido ente
doe
gustanciaE
difeentcs.
En docto, no hay
ada
de intcligiblc cn crte aueva hi-
ptcsis, porque no itribuyc al alma ni al eorrpo ms
guc
modi$cacioncs
qr
-nocotos
xpcrimcntns.D
nootros
iecldas
y
ms concxas
quc
hasta aqu' La dilicultad
quc
toava
pucdc gurgi
no i refree ms
que
a
aqucllor
quc
ouiercn
imacinar Io
qrrc
ns eg ms
que
inteligibl'e, como
.
si cuirieran
ier loa snido. o escuchar
los coloes;
y
-
to
-gon
los oue nietan la exitencia a todo lo
que.
no e!
cxteneo,
lo
{,re
lea obliqern a rrcgrsela al micuo Di6,
! dccr, a icnurottr ls ceuaa
y
a lac lazoDca cc loa
cambios v
de tlcs cambio.
Forqrc
6tas azon no
Puc-
der venii de la extensi6n
y
dc las naturalezEr
Ehramcnt
oasivas. v tampoco ntcramcntc de las natufalczae acti-
",o,
v n*i."I^i.
c infeioes sin el acto
puro y lnivrsl
cle la SuDrerla Suatancla. * 'tt.:itt;;-
"""i" rcpocto de la co de
quc
la matair cs uaccrtilc nturalmente. El cucrpo,
9n
'
curnto ogotros le podcr,rioc concebir, no cs crfiaz;lrr
que
dc irptliora
y
afctr t otro cuct?o,
y d rnoqi-
rricrto uo
pucde producir otn cqr
$-rnoltiidto

dc
sucrtc
qua
ir"""dd ".rraloloq {*
+t
dc
placcr dolor, o bicn l ido dc rm-colot de-uri-rodd,
_
lfuEvo
RATAqo so.BnE-El E:NIENPTMIENTo HUMANo 3'll
Dateoe ou noa vcmos obeadoa a abandona nuetra ra-
)6n u ,i mrs all de nuesae
pooias
ideas. tribuvendo
-
esta
-operacin
at capricho,det Cr"idp..
Qu
razoir. ten-
dramoa, Duca,
para
conclurr
que
no auceoa lo mramo
con Ia
pericoc,in
en la niateria i Ya veo. Doco ms o m-
goe. lo que
8cila contestar.
-y
a..nc.r"
.v:*
I,ravis cho
algo
ya ma8.d una \rcz, oa enlxto mtot anora, anor,
que
ant8. Drn embargo. mrrcho m agradara escuchar lo
ouc voe rsponderais en tan impor[ante ocasin.
'
Tpo.-Pensfis bien. eor. l creer o,te vo dir oue la
rnatcria no
podra producir placer,
doloi o ntimiento en
rosotror. E el lmi la cue "e lo"
poduce
ella rnislna. con
arreglq a Io qrrc para cn la materia. Y algunos mo$emos
nqntoaoa oomrenzaD a declara
que
loa no ntrenden
Iai cauae ocionahg ino como
yo
las entiendo. Ahora
bic
;
cto :cntado, no hay nada de ininteligible,'a no
ger
sino
qqe
noaotros no
podramoe dalindar todo,lo
quc
en-
tra en DuataE llercDcrona conluEaa. }' ou lleca haSta
Io i6nito. v ou; con;tihve exocsionei d detalle de lo
oc rrcede
-en'el
rr"rpo :
-v
en cuanto al buen
placer
del
Ctcdor. ha.' oue decir ore est reclado sobre la natura-
lcza & lg o"'"". d" r,re.te o,r" n
produce
ni conserva
uc
gua
lo
qrc
les conviene
y qu.

plede
erpli a
por
ru natulaeza, Dor
lo mnoa en rncal;
pu8
el dtallc
le imoramos cn frecuencia tant comb el cuidado v el
po&r
de ordear los
sanos
de una montaa de arJena
ccn cl order dc las 6!rae, aunqu en esta opracin
eo-haJ,a m dificultad
{rrc
la multitud. De lo cntrario,
ei stc coocimicnto r os
paaara. y gi
no
pudisemos
ni
conccbit la razn de las relaiiones dl almai el cuepo en
gencal, y, por riJtimo, si Dios dics a las c;as potciae
ccdntaler
geDaradag
dc au naturaleza. v Dor coDarcuren-
te aleicdas do la razn en
general,
erfa tc una
rerta
sccrcta
para
inuoduci de n-uevo las cualida&e deiraia-
do oculias
qe
n$$s. inteligencia puede
comprender,
y
cros
Jrcqucro8
dmonoa lemrlanca de acultadca rnca-
paoc8
(rc
r:zon,
Et
dutdqld
sehol furtt otlo;
demonios dc socorro,
qu
apacn como loe dioseg del
teatro, o como las hadas de Amads,
y que
harn de buen
grado
todo lo
que
nccerita un frlsofo, iin medios ni inE-
trumcntos, Pcro lo
qu
no
prcc
muv conveniente es atri-
buir eu orisen al caixicho-e Dioe. orqtrc Dios es la u-
prcma
razn c la Lual todo est eiplido
y
relaciona-
142 c^ v. IlBNtz
noimientos,-
y
es diffcil de dcteimina,
hasta
qu!
punto
s'extiendc. L-os-
progrcros dcpenden de la sa
:a q-uc
Punro
gacrgag para
se exttendc. Los Dtogrcloa
clpn(
ncontrar las id;ae
-media.
Lo
que
ignoran el rflgelra
-
no
pueden figuraree Ias cobae- aeo-m'bosiq
qug pud ha-
;; ;;;t.'rr-;;
p".-"i"
dc egt cie;cia.
Y n veo
oue sea fcil Je deteriinar
qu
nuevoe medioa de
perfcc-
cerE en eSte
gencro por
fnolo cl a[a crnc4.
no vcu
que sea frcil Je detoitjnar
qu nuevoe. medioa d1
perfcc-
qu
sea tcll d dtrmnar
que nuvoa medloa d
[teflcc-
cionar las otras
parta
dc ntrcatro conociqrien-to
puedcn
'er
i4ventadoe
por,un capiritu
p4etr-ante. Po-r lo- moa, laa
ideae oue se refieren Ia cantidad n son las nicaa capa-
a dc'dernotracin : hav otras ou,aon. oui-
Ia
parte
ces de'dmotracin
;
hay otrs
qu'son, quiz., 11 partg
lns irnoo ante de nuestas contenolacibnes.
dc la cual
do. Este buen
placer
no sra bueno. ni
placcr,
"i ,ro hl.r-
biesc un
paralelisino perptuo
entre el
poder y la aabidu-
a de Dioe.
"
$
8. Fr.-Nucsro conocimiento de Ia idcntidad
y de
la diversidad va ms all ou nustras ideas:
pero
el
de la relacir de nuesras idcas
($S
9, l0) respccto de
u coexigtenoia en un migno suieto es muy imperfecto
y
casi trni l$ ll). sobre todo resp;cto de lag-cualidadcs s6.
gundas, c&no'coloes, sonido;
y
eabopl
(S
l2),. porquc
no conocerno su conxlon con las cuanrdads
pnmeraE;
-
eg decir
($
l3). cmo dependon del tamao, de l figura
o del novimiento
(S
l5). Sabcmos un
poco
mg de la in-
compatibilidad de tai cualidades segndas, .pues
tn cb-
jcto
-no
puede tener dos colores,
por ejernplo, al mierno
trcmoo : v cuando Darec
qu
s ven en un opalo o Cl una
infusin-de Ip""
,tephiitcum, es en difcntc
pa*cs
dcl objeto
($
I). Lo mismo sucede con laa potcncias ac-
tivas
y pasivas
de los cueipos. Nucstrag invertigaciorrcr,
en e"t .asin
debcn depender de la experiencia,
Teo.-[-as ideae dc lis cualidade seneiblcs son con-
fusas, y las
potrrciaE que las deben
producir no,s'.!i-
nistrani
por consiguienti, tampoco, *i
que
iCca nfu-
cag: Dor lo tanto. no Dodriamos
conocer
Iaa llacronca oe
eeta-idcas de oto modo
que por la cxpgriencia sino eh
cuanto s lag reduce a ideag dietintas
quc
le acqnpaen,
corno ae ha hecho.
por
eiemplo, respcto & loa coloe
del arco iris v de ls origm. Y este mtodo
da alsn
orincioio de nlisis. el cual es de eran
aplicacin cn la
?"i.. i u siquindole.
yo
no drrdo
1ue
la medicina no
"vance con"id"tablernte co.t el tiempo,
gobc
todo si cl
oblico s intrea Dor
ella un
poco
ms
que
hat aqu.
:
q
lE. Fr.-Poi lo
que
ee refiere al cnocimiento
de
las relacionco, este es el ms
vaeto campo de nrrcgtros co-
F .
ms importante de nuestas contenplacibnes,
dc la cual
"" oodrdn deducir conocimicntos cicrtob\ si loe cioe, las
NUEVO TRAUDO SOBRE EL ENTi9NDMIENTO
T{UMANO
343
' /
pasiones y
los interegc dominantes
no ec opusieran
direc-
iamcnrc h ciecucin
de tal cmpresa.
TEo.-Nad ns verdadero
que
lo
que decg en este
morinto, eeor.
Qu
godr
haber ms importante,
su-
Donindo
quc
sa verdad,
que lo
quc yo crco
qr hemos
ctcrminado sobre h natualza dc la.g eugtarrciae,
sobe
1"" "oid"do v
lae multitudee, sobre la identidad
y la di-
veidad. sob la constitucin
de los individuoe,
sobre la
imooeililidad del vaco
y
de los tomos, sobre el origen
de'la cohein,
sobre la ley de la continui{ad
y sobrc
lae
otras lcyes de la naturaleza
;
pero principalmerrtg agbre l.a
armona dc la cosae, sobrc l,a inmaterialidad
d las al-
mas. la unin del alma v
el cuerpo, la 'conaervacin :le
lae almac,
y
hasta del animal,
me all de
le
muertc.?
Y
no h"v tt"du cn todo csto
que yo no crea demoetrado o
dcrnootrable.
FI-.-Ea- verdad
gue vuestra hiptepis
Parece
estecha-
ErDtc rlacronada con rna
gran
glmplrcldad
: un no-mole
hbil oue la oigo
rcfutar en Francia confieaa
pblica-
mente habee'entido
impresionado
po
ella. Y s trata
de ua simplicidad cxtraodinariamente
fecunda, a lo
que
,,o vco. Br.ino sr cclarce egta doctrina cada vez ms.
Pao hablando de lae cosaa
que
ms noe importan, he
pen-
'sado
cn la moral, de la cual conficso
que vuestra metaf-
sica noE da fundamcntos maravillsos;
pero, sin ahondar
tanto.
los ticne bastarte firmcs, aunque no s ertiendan
ouiz tan leios
(cono
recueldo
que
lo habis hecho no-
tlrl- cuando-un teoloca natural, bomo la vuestra, no es
la
'bae.
Sin ernbargo, li ccnEideiacin
de los bienee de
esta da irvb
ya pira
establecer conscuenciia.s importan-
tes Dara
resir las-eociedades
humanag. Se
ptrede
juzgar
d l; ;usto t d lo iniusto tan inconteetablment
como en
lag mltc"ndcas;
pr
ejemplo, esta
propoeibin I no
tro'
ilr hobcr. iniuslicia ilorule
.no,hay
propiedad,
cs tan cier-
ta cmo cualqutera
proposlcron d Euclldes,
PorcJu
glen-
do la
propiedad
el derecho a una coaa, la injuscia es la
violaci-n de un derccho. Lo mismo suced con esta
pro-
oosicin: Ninpn eobierno
concede una libead abwlu-
L. Po.o,* el iobieino es cl establecimiento de cietag le-
".r cn"a eiccricin ee
exiqe.
Y la libe*ad absoluta e8 el
od.t .r" tada ono tienc ? hacer lo
que
le
plazca.
'
Txi,:La
palabra
sroDiedad
se emplea
-de
ordinario
c otro sndd un ooc diferente. Dues ;or ella se entie'r-
de el dcrecho de una
per"otta
sobr un cosa, con excl-
sin de'todo deecho iic otra
Dereona.
As, ei, no hubiese
*
l.
|
',/
?44 G. V. TJIBNIZ
propiedad,
corno cn cl caso de
qrrc
todo fuea comn.
bodra ein embarso haber iniusticia. Es nreciao tambin
Lue en la defrnicin de la
ppiedad.
ooi "o"" entcndig
timbin accin_, puea de lo c'ontraio
-sa
oiempre una
injusticia impedir e los hombres
quc
ejecutaran
acto6
qrc
le fueran
pecisoe.
Pcro- cesn esta exolicacin. cs imo-
eible que
no haya
propiedald.
Pcr lo
que
s rcfiGre a la
proporicin
de la incompatibilidad dcl Gotierno con l
libertad abeoluta,
pertenice
al nrimero de los coolarior,
cs deci, de lag
poposicioncs que
basta hacer notar. En
juriapnrdencia
l hy
que
son'ms complejas, com
por
ejemplo en lo que
ae rer al
jus
accrescendi, a las con-
diciones
v a otras muohas matrias : v vo lo hicc .ve al
publicar
n mi
juventud
tesic aobe lai c-ondiciorrc3, algu-
nas dc las cuales dcrrostr. Y si yo tuviera tiernpo volvtt
ra sobe ate agunto.
FII-.-Eso eea dar
gusto
a loE cuiocoe v scrvila Daa
prevenir
a alguno
quc
fodre
hacerlas reimprimir sin rc-
tocarlas.
T,o.-Eo es lo sue sucedi con mi Arte conbina-
toria, dc lo cual
ya
mele gueiado. Fu un huto de ini
pri-
mra. aqoraccncra,
y,8rn
emoargo ra telmPrmlfon
mu-
CnO Ilmpo
qeaDuea
Srn Conaul[arm V 3rn aovrrr arour-
.. qo"
"" tr"tab" de
.un
nueva edicin, lo quc hizg eer
P,3'S"1",",
Con
prJurclo
Para
mr,
que yo
a capa:z dc
pu-
ouca tar oDra cn una edad avatrzada,
pua
qunqr
naya
penramientoe
dc alguna conrecuencia,
que yo
aprrrcbo
todava, los hay tambin propioa
solamente & un ertu-
orante
bvcn,
$
19. Fr.-Crco
que
lar figuraa son un
gten
ranedio
para
la incertidumbc dc Is
palab,raa, y
eEto c! lo qc no
puede
tcncr luga cn laa idcac moalesl Adcrn, la idea
noralcs lon m co,nphis orrc las qur oue re atu-
dian odinariamcnk ; las mtemtica,
y poi
csto al ea-
pitu
le cresta trabajo rctcncr hl cornbinacionea
precisar
dc lo
qrrc
Dtrn cn la idce moralcg de una manra an
per{ecta
como eea Dccrario cuando'hacen falta larg$
deduccioncg. Y ai en la alitmtica no se deaignarc la.a di-
fercntcr poaiciorrcs por
aignoa cuyo sentido
prociro
cs
ya
conocido. V or nunca rc oicrd,er dc vista. sar cai im-
poeiblc
haer'gr,andca clcriloc
($
20). Lar de6nicionca noc
proporcronan
algun rcmc{lro. empr
que
3c rcr mp|Gc
constntcnntc en la moal. Y,
por'lo
doure, no cs fcil
prever qu
mtodoe
pueden
ea rugridor
por
cl lgebra
o
, , .
1
' .
Nuevo rR;r Do soBiE
EL
ETElM|ENfo
t{uiti
No 345
Dor cualquicr
otro medio & esta aturalza,
para evitar
Ia drao ificultades.
T,o.
-
El difunto M. Erhard
Weigel, rnatemtico
dc
Jcne
e Turingia,
invent
-ingeniosamente
hgur.at
lue
reDrcsccrtaban coas morals.
Y cuando el dltunto lvl. Ja-
;;"1 d" Puffendc,rf,
quc
9ra
rcpulo suyg,
public sus.
Eletnenlos
de la
iurisprudencia
uniercsl,
baatante conl
fomeg a log
pensamintos
de M. Weigclius, s aadi
cn la-edicin dc-Jcna
la EsJero narcl;
d9 est matem-
tico. Peo 6tas
hguat Eon rr3 eEpecr
dc arcgorra caal
como l tabls d Ccbes
(l),
aunqu
menos
popular, y
<uc irvc
rn.
lis a la mernoria.
para rtnr
y
ordcnar
tis idcs,
cuc
d
juicio
para adquirir conocimientoa
dernos-
trativoc. No dcjan de cnr 3u uao para drpcrtar el sp-
ritu. L:o Gguraa
geomtricas prcccn ma aencillae
que lae
cffi |rrofales,
pero
no lo 8on,
porque
el conttnuo encle-
rra cl in6nito, en el
que
hay
gue clegir. Por cjerlplo, cor-
tr un tringulo en cttro
partes igrnlea
por dos rectas
ernendiculares
cnte
g
ce una cueetin
qu patce n-
irilli v o.." es bastantc dfcil' No succde lo mismo cn ld8
cuestoi
de moral cuado son detcrminables
por la eola
ra.:. Por lo deng, no e.estc cl lwr d hablar d
proge-
rcndil scietiac ilemoshcncli
pmoe
ia,
y
dc
proponer loe
verdadcoo mcdios de crtcn& d atc d dcmoetra m
ll d su antisuo lmitc.
quc
han cido, hasta aqu, cari
loa misnos ouc- loa dcl tcnitbrio de las matemticae. EE'
pcro,
i Dioa re da ticrnpo
par cllo, publicar algn en-
iayo un da.,
poniendo cctoo medios cn
prctica cfectiva-
chte. srn llmrtaErc a lo3
preceptos.
'
Fu-.--Si realiis e!
propiito,
seor,
v
le realiziis
cqno eL &bido, no oblig-ari in6nitamene a los Filalc-
tcs como
yo,
c decir, a log
que
dcrcan sinccrqmente :o-
uocer h vcrdd Y sta c agradablc neturalmcnt a lcs
cpritu,
y
no hay rda tan ileforme ni tan incompatible
'
coh cl cnicndimicnto como la rentira. Sin
'ernbargo,
no
hay
guc cEp.rI cuc las
g,ente s!
gnlisrcn,
con andor,a
catos dacubrmtcntoB, rnlentraa l deleo
y
la ettrmaclon
de las riouza o del
poder
llevc a los hombrcs a acptar
lar opininca autorizadag
nor
la rnoda
y
a brecar luggo
q1-
qrIlrctoE.
o Dara hacrlaa Dala Dor
brn43, o
para
all-
"rl" " cubrir su dCormidad. Y mietta ore lo dife-
fcnter Dartidor hacn csnpartir eus opinionee a todos
aquelloa
qrc pueden tencr in su pode, in eraminar si
(r)
Cob8, dilclplo d0
g,ort,
Ya6a el Fd d
Plattr.
,46 LEIBNIZ
son falsaE o verdade.ar,
iqu
nueva luz pudn e! aon talSaa o verdaderaa. oue nueva lrrz
Dlrdn eaperar en
las ciencias
qrr. p.ri"rrC.n
a la moral ? Egt
part
del
g- parte
del
g-
neo,human
egl
gst baio el
yuqo, debea e1e nero hurnano
quc
esta baro el
yugo,
{tebna e8pfar, n
u..1
dg
St", en la inayor
plrt
.+ I.l
lugarca dcl mundo,
tinieblas
'tan
espesas Com las del Egipto, si la luz dl Se-
f,or
no sc ncontrar
present en efpritu de los hom-
,Jor
no Ec ncontrar
present
en l e
bres. luz saqrada ouc todo el
poder
hu
,.luz
sagrada
quc iodo el
poder
hrmrano no
podr
ex-
rtr totalmnt. tincui totalmente.
-f,o.-Y.o
no dcscarcro dc
quc
cn un tiernpo o cn un
oas me tranouilos. los hombres no sc aiustn a la az pas
me tranquiloa, los hombres no sc ajuaten a la raza
ir'r'i" d" lo que'hoy Lo haccn. Puee, en efecto, no hay gu-e
maa de lo
qu
noy lo nacn, ruea, n etcro, no nay gu
derespqar dc rada; y.yo ceo gue al
gnero humano le
estn- reeervados muchos acontecimientoe en bien o n
mal, pero ms en bicn
que
en mal. Supongamoe
que
un
da vemos un sran
pncipe qu,
como los
ntigroe
eyr
de Asiria o dEgiplto,
-o
ig.tio oto Salomn, rn leigo
tiempo en una
paz profunda. y qu
e8t
pnqip.
arna t
dc l vi*ud v di l" i,eod"d. v
<lotdo de ui cptiitu amp"
v alido. "o ororc hacer llos hornbGr ms lelicc v mar
atnnnico "nti s v me dueoa dc la atulcza :- ou
dc la *ud y d la verded,
y dotado de ur
rrnnicoe ntr s
y
me dueos de la
marallag no sc veran en
irrnnicos ntri: s
y
me dueoa dc la naturalczd;
qu
maravillag no sc veran en
pocos aos? Pues legtramcr
tc en ste caso s hara ms en dicz aoa quc cr cicnlo
o oui oue cn mil. sieuindo las cosas su marchd ofdi-
tt".i". Po sin esto. si el camino ftee abierto de rna
vez. muchoa como loe
cemehas
entraran
por
1, aumrc
no fuera ms
que por
lueto
y por adquirir-glcia. El prt-
blico bien educado se dara al 6n, ma
qrlc
\aata
aqu,
al eatudio de Ia medicina
;
.se haan,
para
todos los pa-
see histoias naturalcg c,orno hoy ae haccn almanagrec o
mercurios
galant (l);
no se dejqra sin registrar ninguna
buena
gbservepin;
s arudara a loa
que
s dedlcaran a
esta ciencia
;
e
pcdcccionaa
cl atc dc hacer eatas obcr-
vaciones v el dc cmplearla oa establece aforirnoo. H-
bra un tierpo- ei
quc.
habicndo llecado a scr nrcho m
Eunerosoa fos' buor mdicoc. v labiendo dirninuldo
cl nmero de centes dc ciertar Dro{sions. el
pblico
es-
tara en etadJ de forncntar la inveticacin di la natua-
leza,
y,
aobre todo, cl adelanto dc la medicina
;
y entotr-
ces eita cierria importante avanzara mucho mis all de
s Drrente etado v creccda a oios vistag. Creo. en cfcc-
to,
que
sta
partc
Ac la ubanidad o civilizacin deber
eer el objeto e los ms asiduo! cuidados por parte de loe
-.,

.,
1. . .
,
(r)
I)lsrro tunddo
ior
Vts e! 1[9.
NI,JEVO TR^?ADo SOBRE
EL ENTENDIMiENTO HUMANO 347
guc gobirDan,
despua
de la tud, y que
uno de los
mayoreE trutoE d la buen,
moral o
poltica
cr cl oon_
ducirnos
a rma
mcjor rrrcdicia,
crando los hombes
co-
tr)icDcn,
a er ms eabios de lo que
ron, y
cuando los
gndcs
tlayan
prcndrdo
R 9.np-lear
mejor sus riguezas y
su
podr paa
8r
DroDra telrcrdad-
-
. $_21.
Fn.-1for 1o que
sc rcGcre
al conocimiento
de
ta
grlstenca rcal (que
ee la cuarta clae de los bonocimicn-
tgar, hy que
dcir gu
tcnemoe
un conocimiento
intuitivo
de nrrcsta exiatencia,
una demosacin
de la de Dioe v
n- aonocimiento
cngible
de las demi! co"as. Y de dl
hablaenog rns
amDsmet
dcsous-
Teq-ida podia
habcr
me'iusto.
Ftt-.-A,hora,
-hahiendo
hablado
del conocimiento.
oa-
ce
portuao qlrc para
deecubrir
mcjor el cstado
or;n-
t d
-nrstro
eepritu, conaideremo
un tanto el ldo os,
cuo de la cuegtir y lleguemoe
al conocimiento
dc nuestra
ignorancia
;
puee
ta es innitamcnte
ma
qrandc
oue
uatro conocininto.
He aqu lae catsae
dJ eta ic;o-
ucra : La primera
ca qlrc
carecmoa
dc idcas
; lJ se-
grDda, qu
no podramos
descubrir la corexin enhe las
idas qu
tmo6
;
La terccra, quc
dercuidamoa
equirlaa
y
eraminarlas
cpctamente.
$
23. En cranto
a la filta de
idcae, no tencrn$
ms ideas aimples que
las qrrc proccden
dc to8 Sentdo8 cxtffnos
e intrnos. As, respecto
dc una
inGnidd de, criatuss
&l univego
v
de sus calidads. e;
moo como los ciegos
con rclacin
a loa coloes.
ou no
tieen
u riquicte
,la {afultad
d} conocerlos
;
y,
sg.in to-
qas
|aa aErarrencres,
l hdnbre ocupa el rango inferior en_
se todoe lo oeres intelcctuales.
-
_
Tso,-Yo
no s si los hay por
encima de nosot os.
Por
qu
habramoe
dc dcgtaarnos
A" trce"ial
l-ri-

-ocuprios
un rango hoorable
ertre loa animales iao-
nales
;
pus pudicra
haber genios
superiores que
tuvieran
cuerpoa d oha forma,
de suerte
que
Dudira no convc-
nirhe el nbmbrc de animal. No
po'drainos
decir si nuca-
tto eol, entre loe dms innumeiablcs.
tendr otroa or
cncima o
por
debajo de 1,
y
nosotroa estaremos bicn
co-
locados n su sistema;
puei
la tierra ocupa el cntro de
Ioe planetas y
su distancia
parece
bien elecida
paa
el
animal contempltivo
que
la dcba haLitar, Por lo dems
tcnernoe incomparablemente m motivos
para
alerramos
qrrc para quejarns
de ntrcgtra suerte, debiendo sei imou-
tdoa Ia mayor
parte
de nuestros males a nuestra culpa.
Y, eobre todo, haramos muy ml en
guejarnoe
dc lqs
348
defectos de nuesto conocimiento,
porque nog ervimos
muv Doco de los ot
la naturaleza nos ofrece'
6 24. FL.-EJ vedad. sin embargo,
qr
la xtraor-
dirria distancia de cagi todas la" p".te" del. mun{o
q,re
s ofrecen a nustra
vista las oculta a nuesto conocimicn-
to. v aDarentmente
el mundo viaible no es mr
qtrc
una
o"tia da este irmcnso universo. Estamos enccrrados en
irn
peqrrco rirrcn del, eapacio-, es decir, en el istqna ,!
nutr sol,
y
no abernos lo que paea en los otros
planetas que
ciran
en torno a l lo mismo
que
nue&
ira ee6.ra. S
25, Eetoo conocimientos
nos eEcapari a
carsa de las dimeneione
y
de la distancia,
pero otr13
curpos s nos ocultan a cara de Eu
pquez, y e8to8
son lo" que qs importa corocr
;
quea
dq e1 contextura
podame
inferir los usoe
y
operaioncs dc
Joa
que noo
lon visibls. v eabr
pot qu
el ruibarbo
purg!,
h ciauta
rnata
y
el opi hace dirmii. As,
$
2,,po'l,eioe
quc h frlP
sofa xDerimcntal
pucda
conduci a l indagtria htrnan
.
en cl te'reno d9
-la
ffuica,- eetoy
tentado a cccr
qu
no
podrernos
nunc llcgar, eobe estas materias, a
'un
oonQ-
cimieuto cientfico.
Ts,o.-Creo tambin
que
nunca llegaemoe tcn lt:jor
como
qsiramoe
;
sin emtargo, m
parc qrrc
ge
han
algrllros
progreao8
conErdabls
con l uempo'
cn la -
pllcacin dJ algunos fenmenos,
porcYe
d
gtan
-m83
de erne riencias
qu
starnos n Etado
d talza rot
puede'a,uministrar' d.olta ms
quc suficientcs,,de
strcr!
qrrc
ouede'suministar'd.olta ms
quc
suficientcs, de
grrcrl
$rc
'no
co"d.
ms
quc
el arte dc nplcarlos,
de lo
q no deg-
eaor cundo el arJisb infinitsimal
noe haya
propor-
cinado el medio de aliar l
gcometra
a le faica,
y la
dinamica noe haya evelado l leyes
gerrcralea de la na'
t"littz?'
l.J.*oitu etn'todava
muv alejados dc
-
uc-
tro ionocimienio :
no
po&famos
formamos idea elguna
de sus diferentce rderlc,
v,
ain embargo, el mundo in-
telectual eg cirtamcnt ms
grande y
ms bello
que
l
'
material.
To.-Eetoe mun{ps ron siempre
pe ectamente
pa'
ralelog en cuanto a lae crsae e6cients,
pro
no eD cuan'
to a las Dles. Pues e medida
que
los egpritus dominan
el la materia.
producen
cn at: odcndnicnto.
trartv'
Iloeos. Egto s'deprendc dc lo cambio
que los hombrcs
han intodrrcido iara
enbcltcccr
le supcrcie de la tie-
rra, como
pcqueor dioea
quc initan l
grsn
arqutcto
del universo, aunqu xl rca me
que por
El cmPlcb dc
NUEVO TRATADO
SOBRE EL ET!ON,|E'TO
HUMANO
349
loe cuerpos
y
de sus
leyea.
Quc.no
se
puede
.conjetlrar
'
d" e"a iirmensa
multitud
de espritue
que nos sobpaaan
"
Y como
loe sprituE
formn todoa
iuntoE
ura elpeclc
cfe
Estado
baio Dioa,
cuyo
gobierno e-s
Perlcto'
,lamgs
muy
leio e comprcnder
el sistema
d st mundo
rttel-
qiblc
v
de concebi
laa
penas y rcompctaaE
qu.cspFla
log
bue
lag merccen,
segn
lq mi.exact8
rl"n,
y d
6curarnos
lo
qrrc
ningunoa
otos han nsto' ru mnqun. ooo
h egcuchado,'ni
ha entrado
jama
en el corazn
del hom-
bre. Sin embargo,
todo erto
hacc conocer
qu tennog
tr." 1"" ideae istintas
que haccn falta
para
-
conocer a
loc ceplitue,
Pro
no el detalle
guciente
d hchos, m
sentido bagtante
pcntrantes
paF dc8cmbrouar
laa leas
cofua,
o bastant Gxtnsas
para pgtclblrlat toda8'
Q 2E. Fn-.-En
cuanto a
l conexin,
culfo conrcr
-ito tto" falta en las ideae
qrrc
tncmos,
iba a deciros
oue la afeccionee
mecnicas
de loa cuerpoc
no.trcnel
nincuna
relacin con
lae ideae de los colorg, de
los-so
;ifi;-l*;l*ea
y de loa sgborg, de
placet
v
de dolor,
v ou su conerin
no depnde
m|E
qu de la- buna
vo-
Iut*ad
y dd capricho
d-e Dioe'
Pcro recr'rcrdo
que voe
p*""it q"" hay una
perfecta correopondenciat
arnqu
nc
oca
sicrnprc un .8rrcianza
gorqpleta.
J,rn mbargo'
rcco'
a@s
gt cl
gran n-merq
dq dta+E
9
cosaa
ltquenas
qt
Squl
GDra-n nos impd
dsllndar
to
que
Eta ocurto'
'
aungqg
csper6s
que nos aproxnmoE,muchq;
y que'
nor cdniciente,
no
qurrrs qu 6 drga-
-con
nue3o
iluattc
a,ttor,
$
29,
que es
-trabajo
vano engoHarse
cn csra
invegticacin,
por
miedo
de
que nucEtra ceencla
no
per-
idiouc al
prqeso
dc la ciencia. Oe habra hablado
tam-
'bin'd"
la'dcultad
que ha habido.'hagta
aqu,
para ex-
ocar la colcxin
que
hay cntrc cl alma
y el cuerpo;
i*q,rc
t- ec
podrn concebir
que rm
pcnsamiento
pro
drzc
un momiento
en cl
cucpo-' m
que un movlmr'r'
to
prod uD
pnsaminto en el crpritu'
l'ro' dd
olrc conoirco
vLcstra hlpt8t d la armonla
preeEtaDre-
da. ct difcultad
que parcca inauPqable
rrc parece
brilada-
como
por.ncanto.
$
30. Rerta'
puer, La tercer
cauaa
d nrestra
rgnorancra_,
y e8
que no Ecgurmo8,lal
ideae
que tnemod o
9Ye
podcmo teDr,
y no nos pllca'
mos a Gncontrar
la8 rdE mdrat ;
aa e8 como 8 rgno
i
la vcdades matntica!,
aurque no
haya ninguna
irnoefcccin en mEtras facultades, ni
ninguna incerti'
duinbne cn lu "os.s miema. El mal ueo de lae
palabrau
es lo
que
mc
ha contribudo a
que:ro
ncontremoa
13.
350
\
c v. r.srBr.rz
conveniencia
o dieconvenicncia
de las
ideas;
y
los nate_
maucoE, que
forma
au pensamiento
indepcndicntemente
o
jgg
ngm?r$ y
se
acostumbran
repsentane
en su
cEqnru raE rdas
.mlamas
n lugar
de los
sonidos
de ta
paraDras,
han vrtado
de ete
modo una gran parte
tlc
las
dificultads.
Si los
-hombrcs
h"bi"een
-pocJdido
.i
auE
t
ctescubrmrentog
del
mundo
material
omo lo hd,u
ncno respcto
a loE dl mundo
intelectuI. y
si hubieeen
conrundldo,todo
n un cac de trminos
de significaci,r
nclerta,
habrian.
ctnputado
sin
fin respecto
delas
zonas.
oe
rras.
narcaa,
dc |a co struccin
dc las ernbarcacionei
y
d la8 rutas
|
.Jams
hubiramos podido
pasar
ms all
qe
la
lma, y
toE antipodaa
no
sran an tan desconoci_
qoc
como to
eran cuando
ee pcnsaba quc
el sogtener
su
exiatencia
era hereia.
,
Tso.-Esta
tccra
arsa de nuestra
iequtci
c!
ra unrca,cnEuable.
y
como veis,
scor, la dccsDcrcidn
d rr maa teros ya
va
aqu comprendida.
Este
dralieuto
prJudrca
mrctro, y prs-onag
hbile s y principales
h;l
mpeclrdo
et progre8o_
de la
_medicina
por
la falia
nersua_
8on d
que cj
_trabaJo
perdido
trabajar
en ella. Cuando
yf*o:
", toE hlEofos
aristotlicos
del ticrrpo paaado
ha_
orar de. los
mctcoro.E,
como
el arco iris, por
ejgnplo.
ob-
EprvarerE qu
opnaban que
no slo ae deba c:plcar
dis
unramente
este tnmno
: v
.las,
ompresaa
de
Mauroly_
cus y
dcrpus
de, M.arco Antnro
oe Lomlnrs,
lca
paecan
como_ un vrrcl@
d lcaro, Sin,erbago,
el tiempo
ha dea,
nganado,
al mundo. Ea verdad que
el mal uso dq
Jos
rennrnoa
ha cauaado
una gran
parte
del desorden
ore
rcrna-n
nrrcatroa-conocimientos,
no s6lo
en la moral
v la
mttsrqat
_o
en lo que-Vor
llamis
el mundo
intelectLl.
Emo tambrn
cn la mcdicirra,
en donde
estc abuso
d,loE
termrnoa.
rrunnta
cada vcz me, No podemoc
qicme
9y"d*p
por
las f,gurae
cdno n I"
d"-J;;;;;
dgbra hlce vr qlrc
s prrcden_
hacer grandec
dercubri-
mlcntos arn sclrlrrr alemprc
. hs ideas
misrras
de las
cora!., Kcapeclo de la prctendi4a
hcrcja
de loa antpodae,
1t*, f.
P"?to. C"9
ci
,Y"+,9d Jue
tlonifaciq
.'.ohiryo
qe
tvraguncta,
lacuEo
a vrrgrno
dc Saburgo
cD |n|
ca.tt
que
scnDx)
g
p3pa
contra
brc ste asunto, y
due
el
p,apa
.respo.nd6.
de- ula
_m{rcra-
quc
daba a enteid
crrc
abundba n cl. sntir dc tsorifacio

poo
no "e
crrcun-
1.,?".F"rT 9g.Cue,
la acuraci tuvisc
cosccrrcrrciao;
vlgrrlo Ergut. mcturnc.
Lo! doa
artagoo*as paran por
I
I
NUEVO TRATADO SOBRE EL ENTENDIMIENT9 HUMANO 35I
Eartos,
y
log sabioE de Bavicra,
gue
considan a Virgilio
oomo un ap8tol de la Carintia, han
juetificado
eu me-
moda.
CAPITIIT-O Iv
,.
DE LA REALTDAD DE NUESIRO CONOCTM|ENTO
S
2. Fn .-Alguno
qe
no hubiere comprendido la
importancia
que
hay en tener bueraa ideas
y
entender la
convenicncia
y la dieconveniencia ctrtc stas, creer
que
al razonar eobre este aaunto tan minuciosamente cong-
tunog castillos en el aie r
qrrc
no habr cn todo nue-
tro Eistma ms
que
cosas ideblea e imaginariaa. Un ex-
havagantc cuyo imagrnacin est acalorada, tendr la
verrtala dc
poaecr
ideas ms vivas y
en mayor nmero,
y
a tendra ms conocimientoe. Habr tanta xactitud en
las visione dc un ntusiasta
gue
en loe
azonamientoe
de un hombe de buen cntido, siempre
que
eeto cntusiasta
hable conaecrentemcnt
i
y tan vedad r decir_que una
apa no cs n cntaro. como Que
un cuadrado no eg
un crculo.
$
2. Yo responder
que
nueetras ideag egtn
dc acuedo con lo coas.
$
3. Pcro no es el criterio lo
qu
ee
pdir,
S
4. Responder tambin,,en primer I
'gar
guc
e8t acurdo a manrh8to reaDcto de las rdeas slm-
iles
de. nucatro espritu,
pudiendo
forr.nreelas l mismo,
ea DfcEo
(ru
aean Droducl:-:a Dor laa coaaa ou obrgn
sobre el oit"
;
y
'ct
aeg,rnd lugar,
$
5
, iue
todas
nueatrae idear,compleiari
(exc;pto
las de ruetancias) son
argrrcnPoE
qrf er'sprrtu Ee orla por r mEmo, no aon
copras dc nadar m 3c retrcrn a la exlatencla de nngu?a
cota como ru original,
por
lo
gue
no
pueden
delar de te-
ner toda la confoimida con lai cosas'neceeaiai
para
un
conocimicnto rcal.
)
TEo.-Nu8ta incrtidumbe sea escasa o rns bic
nuh Ei
40
hubiera oho fundamento de las idas eimplE
quc
el
proodente
de loe entidos. Habis olvidado.- se-
do, ciro he dcmostrado
que laa id-'s etn originaria-
mcnt en
_nustro
pritu
y qu
,aun-
nustros pensamien-
tor proccdcn dc nueetro propio fondo, sin que las demrs
qi"l**
pucdan tener, una inlucocia inrediata sot'r.e el
criaiura Ducddr trr una inlucocia- i
alura.,Foi lo;.deni, el fundmento & fundmento & n-usha certidum-
bre rcapecto dc las vcdads univcralcs y
terDa8, e8t Dr caDocto
(rc
laa vcmao8 unlvct8anca v trDaa. eata
cn la ideas misras, idepedicntecntc dc lo entidos

G. V: LEIBNIZ
micnto ca reI, or canto ot coforme con crot arrti
tipoe; y
a crtc r+.cro, cl cdritu lo dcbc combin- I iipoe
;
y-
e crtc rp.cro, cl c{ritu no cotnbi[ h
J52
:
t : .
,l
i
I
E
!
r
{
F

t
f
como tamDoco deoenden. ]a idca
puras
e\intclifbleg
de los Eniido8,
p
eienplo, la del Jcr, de lo unJo dc
lo mismo. etc. Pio lie idcag dc las cualidadee scnslble!
.
como el color, el olor
y
el sabor, tc.
(qr:e,
en efccto, no
eon ms
que
fanta$nas),
proceden
de los aentidos, es
decir. de las Dercepciones onfusas. Y el fundamento de
la vedad dc
-las
cea8 contingents
y
singularea cstr cn
cl hecho
que
hace
que
los fenmenog de log ee-ntidos es-
tn lieadoi exactarncntc como las verdadcs intcligiblcr
lo exiccn. Hc aqu la difcrcncia
que
ee debe hacer, mien-
tr.ag
{ne
le quo.to" hai" entre las. ideas aimples
y,com'
Plcras
prtnccrfnt
i
rat auatancas
y.
a lo.s accrdentes
.
no me
parce
tundada,
porque
todas laE ldeas rnthgl-
t
blca tienen aua arqtrctipoc en la poaibilidad
etana de la
\ coaar.
$ 5. Fl-.---E vcrdad eue nueata idc cdaDuattla
rro iion"n ecegidad de arqetipos fucra U aitu, rino
cuando ae uata dc una su;tania exitcntc
qud
dcbe uai
cfcctivamcntc, fuera dc noeotroo la
idcrs
rimplea da
grrc
e coriporrcn. El cmocimiento de la vtrdde mttnl-
ticae erl. a.urer no
cie
ma
quc
mbrc'nuclEas idas
ni s encrrcntrcn
-en
niniguna par c$culor lactoa. Sin
embarqo. eatamoa aquros de
qu
las coat crigteutcr vcn-
drn cn nucstos arlrrctipos, i medida
que
l
qrrc
rc ru-
porrga
n elloe s "ncuentre en la exietcncia.
$
7. L-o
qrrc
sirv tambin
para
iustificar Ia realidad dc las c.usa! mo-
rales.
S
L Y ls o6iios dc Crcern no son mctroa coror-
mcs a la vcdad
poroue
no-hava nadie on el mrindo
quc
. riia eu vida exactannte cobre el modelo dc un hcri
d; bien td camo Ciccrn no Io describ.
$
9. Pcro, rc
dir.
gi
les idea morlcs on de nuetra invenci,
qu6
extraa noci6n tccrroo de Ia
iusticia v
de la tcrnin
za?
$
10. Yo reapondo
qrrc
la incertidmbe no cidir
ms que,cn cl.hnguai,
porgup
no sicmpre re cnticndc lo
ou 3e orce. n 8 enfien(rc EtemDe
qt
mlsrno moao.
T,o.
-
Podria rerpondcr mbin, scor,
y
mucho
mcior cn mi opinin,
qrc lae idoar dc
justicia
y
tctpln-
za no son dc nuecra inveacin, colrro no lo ro l dd
crculo
y Ia de cui&ado. Creo habcrlo moctrdo ufi'
cientcmcntc.
^
I
$
| | . Fn-.-Por lo
qrrc
rc e6ec a la idca dc su-
tancir
quc
critcn fraa de oeotro, nualro conci-
trpoa
:
y
t cttc t.paclo, l cnrm lx) &D6 cofnbrr lal
idea aibitirim":it", tanto mf
qrc
hay muy
poca
idor
NIJEVO TRATADO SOBRE EL. E}Tf-IDIMIEO HUAO 353
'radoja
muy atrevida, o bien por
una falsedad de muy
-pe-
lgroaaE conecuenclaa. Jrn embargo, en otro trcmpo m
ciaa.
$
14. Crando d
pegunta
a eioe amigos
.qy
efpe-
cleE d annaes 80,n aoa Inocentea. a no 80n m hombfes
'
parec, y le aigue
parocicndo
a lgunoe amigos- mos,
que
cs rm
prcjuicio
frdado sobre esta falsa euposicin el
J
.prctqdcr gr
estos do nmbres hombre y
besfro aigni6-
. .prcllllloncr qr
es[os
q@
omora nomofe
y
oeaft(l Egntn-
.'.
can doe cspcci distintas, tan bicn macadas
por
esencias
l'
calce en.la nturaleza,
que
nincuna otra esDqie ouedo
:.
media cntre eUaE, cob
gi
toJa,s las coai estuvieran
'
aisttadas al rnolde regn d'nrnero
precieo
de"estig esn-
'
cia. I 14. Crando s; n"ourta a eio. "mi"r ou eo.-
gimple
de lae
que podernos
rtar'sgino8
que
eiiaien o
no existen
iunias
en la naturalcza ms all de lo
que
oa-
rc,c
Dor
Ia obetvacionea sensibls.
Tro.--{omo
ya
he dicho me d una vez, ea
porqu
.cgtas
idas, ci-do la razn no
pucdc
iuzcar
de su coh-
patibilidad
o corrcrin, eon confusas, comJlas & las cua-
lidadcc
patii:ulare
dc los sentido.
S
13. Fr-.-Tanbin es bueno, reapccto de las sue-
tarrcias eriEterts, qr no nos limitcmoe
a loe ombres o
tarcias edsterts,
qr
no nos limitcmoe
a loe ombres o
a las erpecir clre suDocmo etablecidas or log nom-
bes. iio mc hace rordar nueetrae hecuentes discucio-
hs .oh'e la dcfmicin dcl hombre. Pues hablando ile n
inoeeotc
qrc
ha vivido
cuarent aoo sin da el menor sic-
'
llo dc azn,
o
poa
dccir orrc ca un tmin meciio
enp el hombie y.la
bcta I hsto
z pa"ar"
po:t
otr" pa-
raoora muy altvoa, o Drn
po
una falsedad cle muv
rc-
un nacimiento
humanu debc
gozar dc e*e pri]cgio. $u-
otimid esta8 invenciorcs,
y
vcrr
qrc
csoc
Problma!
soa
iid",rlo"
y
carcen
dc fwdanento.
Y. cn c{ccto, c-eo
qr:e
ee desechar
la grimcr sgPorigin'
y
quc
no tendr:'
.
mo
.d
esDritu
tan ncdragado cn la
matcua
Par
crcct
oue la di cterna er dobidi a ninguna 6gura
de unr mara
aterial. de surte
qrc
la rrsa dcba tccr ctcrnarcntc
acntimiento
porque
haya ertado moldcada sobrc rna :al
6gura.
S
l.-Pe la.acgunda
ruposicin
vienc c uctra
avuda. Se dir
quc cste inocente proccde de
Pa(b!
ra-
cioneles,
y qu, por consiguignte'
-debe
tcner un alma
'a-
cionI. Yo.no a
por qu rcg{a,dc
lgrca.se
puede table'
'
cer tal consccunci,
y cno
deepue-a dc esto oEaamos
dtrr oroducciones
mal coromrdr
o cotrtlccha'
Se di:' o monatruos I Pues bien, rea,
Pao'
,rq
p
eato ee ibcente siemprc intratable ? U ffio
dal cE'
oo. consti.tuir
un inonrtrto,
y no lo cottttttur rln rlt'
l*t" d"l espftit{ } Eto cs volv a
la princn supoclin'
va rcfutada-. dc
qrrc
l ertcrio
bast. Un iiqccnlc
bicn
i;;.d" ; "n hci"bnc, ce b crce,; ticnc un ah ra'
cional. arnque
no lo parezca. rcro hagarot |ll
q-cFa
un
poco ma puntiagudas v
la na- iz.un-.Ioco
,Fr
al?t
ouc dc ordinario. v
entoncs comnzraE a dud8r.
l-F-
oarnso
la eara mg estecha. ms
plana y mra larga: hc
ou todo rcguclto.
Y si la cabeza es
pcrfccta$crrtc la do
alctn annal, er un monrtuo
sin duda,
y .to o.
p.r'
c;
dmoctracin dc
quc
no hay alma raciod
y
.Iro dcbc
cr deatuda. Yo oa
picgrmto ahoa dndc elrcontrrtrho!
. i i"ta n"dida v
lo. ltfoiot lmites a
que
ac e:ticndc un
alma racional. l-Iay fcto huraanos, mitad bstiat' !itd
homb,rc,
y
ott\ca cula! bet trcaras
pates
PtrciPn
dr
rno v l ta del oaro.

Cdsd dcterminar con
' peci!q
lo lineamientos oue
mri:en l rzn ? Adcs' c mt
Ero. no rer uia croccic motr cntt C bmrbl.c
y cl
br.oi Y tl er cl ioccnc
d!:qcc c trtr.
Tso.-No n onib,ra
qc
vhris a oacu.ttir rlttc
ya
lrcaor cngriudo btc
y
nt d un Ei
y
$r
io hw
podilo
caqir nc.to. tigp. S ildo'
srb
d lsnrc dc^h
b"th
p* h fcubd. d:,nus;
o. v, trBNlz
Q, I
r*!.
ppcr r ec
gFa
at hsnhrc de. h beti
por Ir t*uH. d: renul'
D hry tfn@ EGo:
Ga
rlcEo
guc Gl DlEll- a
-q6
r trr
h tcag o o b ur.l
pcro coti,ctr lacrltd
t l r
dl
+ h
T*
8 a
.raq.r
.l-Qt(FAr r
i , l
/ - ' : '
t !
p.d-do o
qrc por-
fr la ho
ITI.JEVO TR^TAI'O SOBNE EL ENTENDMIENTO HUMANO 355
guc
au firncin p"+
"ft euspcndida. Ll nacimiento y Ia
lgura
proporclonan prEuncroa
d Io
que
ata oculto,
Pero la prcauncin
del nacimicnto e de*ruda
(
eliditur)
por
una 6gura ctrcmadamente disdnta dc la humana.
tal cmo ]a del anirnal
que
naci de una muier de Ze-
landa, aegrn Lvinus Lmmus
(libro
l. cap. VIII),
quc
te-
llfu .""
pi"p
retorcilo, un cuello:largo y
-r,e.4o+do,'ojs
b-
anr4,
-cola
punrraguda y rna gran
agrlrdad
para
corre
deadc el
primer
morrcnto
por
la habitacin. Pero sc dir
que
hay moDrtru@ o hermanoe de los lombardos
lcomo
loe lhmaban los mdicos cn otro timpo,
porcre
ee
'dcca
quc
la muicres lombarda ectaban
ex-pu;tas a esta clare
. dc alur4bramhntos)
qrrc
ac aprorirnan-ms
a la 6cura hu-
mana. Pues bicn, sa.
Cmo,
diria.
puede
detrminar-
e los
juto
lmitca dc la 6sura
que
dibc oasar oor hu;
unna ? Yo repondo quc
de una manta conjet,rtal,
po":
m hay nada de
preciso.
Y de odinario, aqu termina el
alunto. Sc objeta
qtrc
el inoccnte nd da me$ras de -
zn,
y
ain embargo pasa por
hombre
;
pero
si tuviesc una
lgura monatruosa,
no lo eera, dndos.aa
mayor imoor-
tancia a la figura que
a la razn..Pero
este morutruo,
ida-
r mucstrs
de razn ? No, ein duda. Veie.
puee.
cue le
flta ms
qu
al inoce t.I-a falta dcl eiecitio de la
,a-
zn ce mrchas vec temporal
;
peo
no cesa ni aun en
aqucllos qrle
tic*n cabeza &
perro.
Por Io dcrns,
si este
anirral de
,fis+tl
h,rtrn"
o s un lo.mb.re,
n9 hay mal
cn
grarclafle
Dntra d la rrcrtldrmbre
de su suer-
tc. Y
ya
tenga un alm racional,
ya
tcnca un alma ouc
po
lg ".", Dios o le habr hecho "n v"n, y
_de
aquefoc
hornbrc qu prmanecn
eiempre en un rtdo eeeian-
4
al de su
primcra
infancia ee dir
que
su suertc
podr
".,
la miem,a guc l de lag almas de lo nios qrre
mrrcten
en
la
cre.
.
'
$
| , Ftl.--*lace mrcho iglos
que
ec
prcaunta
Io
gu.
es
lg
verdad.
$
2. Nucstroa
amigoe crcci g-rrc
er le
CAPITULO V
DE T.A VERDAD EN CEI$R^L
Iar co-
conjucin o reparaciu de loe,
eignor, rcgrn
!9 sirIs
)D
qc
roa'
8rgno3, lgun
qrc
a! co-
o. diconvicnen entc s. Fc I coD-
ipi(b
o
q*
rc od
de loo
.eigros
h"y g*
cuteodcr lo
156 G. V. LEIBNIZ
T,o.-Pero un epteto no conitituye una
propoeiciq;
el hombre sabio. Y sin embargo,
hay una conjuncin :le
dos trminos. Tambin negacin es otra coca cJue sPala-
cin,. pues,decir hombre,
y despus de,un intervalo
pro-
nunclar aabro, no eg ngar. l
-ampoco
la convruencra
o
la disconveniencia es
prpiament lo
que
se expresa
Por
la
proposicin.
Dos huevos convienen entre s,
y
doe ene-
nieos-diEconvienen.
Se tata aqu de una mancra de con-
veni o disconvenir
particular.
As es
que yo
cro
que
cata
denicin no explici el.punto de
que
se-trata. Pero lo gue
me Darc mnos
propto
n vuestra dehnrcron de la vr-
dad eg
que
en ell" L 6u"ca la verdad en las
palabras. En-
tonces. una misma ida expresad en latn, alemn, in-
cls o en francs, no sr l misna. verdad,
y
habra
que
ecir con M. Hobbes
que
la verdad dcpcnde del gEPricho
de los honbres,
lo
que
es hablar de una manqa bicrt 8"
taa. Tambin se tribuye
la verdad a Dios,
y
confea-
ig
que
Dios no tiene necieidad de signo. Por ltimo,
.ne
he asombado
ms dd una vez del hur4or de vuestoe
amigoe.
que ee complacen en hacer lag esenciaa, EPecica,
vrdada nomrnales.
Fr-.-No vayis tan de
prisa.
Bajo lor signoa compren-
den las ideaa. Ae. las verdades sn o rntal o ndni'
nales. sccn lae espcie de los signos.
Teo.iEntoncei tendremoe tambin verdadea litcraleg
que
se
podn
diyidir en verdades d.
papd
o de
perga-
irino. dl nerro de tinta ordinaia o de tinta de impreo-
ta. ei hav
qu
dietinsuir lae verdades
po
los
gigno6.
Val
*". ooi cnsicuiente, colocar laa verdades en la relacin
ente'los obiae de lae ideaa, relacin
que
hacc
qre
la
una cst comprendida o no corlDrendida en la otra. Esto
no depende de la lenguag,
y
ros s comn con Dioa
y
con lol neele : v cuando Dioa nos maniGcata urra vcr-
dad, adquiiimos
Ia
que
eat en su entendimiento,
puea
anqre haya ung difrencia infinita entre eus idcae
y
las
nuestras. n cuanto a su Derf,oc\cin v
extnsin, cs, sicm-
prc+odad que
re conene e la misma relacin. En ceta
ielacin es,
-
prrcs,
donde a debc coloca la vcrdad,
y
p+-o",
distinguir
q1tr9
las vedades
que soa indcpcn-
drents de nuaho atbrtno
y
entrc laE cxpresroneS
qrrc
ln-
,
'
NUEVO TRAT DO SOBhE EL'ENIENDqtlntrO
IUUO 357
vado. oue enton<be el espitu s contnta
Qo
macar 8)
lament la vcrdad sin entendetlo
por
el
dresente,
en la
pccuadn
en au est dc
qre
de l depende entenderlo
cuando ocra.
Por lo demi, la accin
que
se ejerce ar-
mado o ecando es ms fcil de concebir reflexionanilo
sobre lo
quJ paaa
en nosotro,
qe
o es fcil explicalo
oor oalaas.-
Por esto no enconiis
mal
que
a falta de
otra ioaa-meiot e hablelde unir o separar.
$
4. Me con-
ccdeis tambin
que
las
proposiciones, p9r lo menos,
rrcden
er llamada verbalee,
y que
cuando son verda-
d"ras eon vcrbales
y
tambin reales,
prrcs (S
9) la falee-
dad consi*e en unir loe nombrcs de otro modo
que
sua
ideag conviecn o dieconvienen. Po lo menoe
(5
l0), lae
oalbas
eon
srandes.vehcuios
de verdad.
$
I | . Hay tam-
bin una ver<lad mciral,
qu
con8iEt en hablar de cosa
gecn.la
Drsua3i6n
dc nueetro espritu; hay, en fin, una
vJdad noetafsica,
que
es la esencia real de las cosas con-
forme a las ideaa
que
nosotos tenmo de ollas.
To.-La verdd. moal es llarrada veracidad
por al-
grmos, y
la verdad metafsica es tomada comnmcnte
por
fo" metaf"i"o"
por
un atributo del ser;
pero
es un atri-
buto hien intif
y
casi vaco de aentido. Conte+tmonos
n buscar la verilad en la comcepondencia de laa
propo-
sicionce.
qrc
ctn en el espritu con las cosas de
que
se
trata. Es
-verdad
qu
vo
h atribudo tambin vedad a
lae idcas dicierdo
queilae
idcas son verdaderas o falsas
;
osro vo lo entenda de la verdad de las
poposiciones que
ifirmn
la
poibiliddd
el objeto de la idea.Y en este mis-
mo ontido ae ouede deci tambin
que
un eer es verda-
dcro,. es decir,
ta proposicin que
firma su existencia
actual o
J)or
lo mno
Poarbl.
'
r ' \
l l
: , i : i l
: . i
' t
ff,
, 3
a
..4
:
CAPITULO VI
DE I.IIS PROFOSICIONES UNIVERSALES. DE SU VERDAD
Y DE SU CERTIDUMBRE
S
2. Fn.-Todo nueatro conocimiento ee de verda-
des cenerales o
particulares.
lams Dodlarnos hacer en-
tend bien lae
irimeraa.
que-son
lai ms congiderables.
ni comprenderlae sino myiara vez noaotros mismos, sino
en cuanto oon corrcebidas v expesadas oor oaldbras.
T,o.-Yo cro
qu
hmLin'otras maicae
podan
"ur-
358
convnentE llara
G. V. I.EIBNIZ
tir cste efcto, como sc vc
bor
log caracteres de los chi-
nos. Y se
podra
introducir un carctcr univeraal muy
.,o
pular, y mejor que el suyo, ei ee er_npleasen
porrc;as
aa en vz de DalaDrag. oue rcDreaentaan laa cru
pular, y mejor que el suyo, ei ee er_npleasen
rcqrrcas
fig",r-
a8 en Yz de
palaDras, que
repretentaEn ra8 ca vl:
-
a8 en Yz de Dalabras. oue reDreaentaEn la8 ca vl:
-
bles
por
sus trLos, y las'invisiblea por
otra! eiblca goc
lc acompaaran, aadierrdo ciertai marcas adiciorlc,
convenientes
para
haper entender lag flexionc
y
las
par-
flexionc
y laa par-
tculas. Eeto noe oevira ante todo
para
comunicarnoe f-
cilmente con las nacions alejadas;
pero
si se introduie-
s tambin antc nbsotros, sin renunciar sin embaigo a la
eacritua ordinaria, el ueo de sta manera de eecribir scfr
dc una gran utilidad para
ntretner la imaginacin,y
Dara dar Dnamrentoa mcno Eordos v mcno6 verbal8 d
los oue tencmos hov. Es vedad
que
l arte de dibuiar no
es cnocido
por
todbs. dc dorde ie siquc ora. cxccoto lo
libros imoe;s. dc ceta manra loue to el mundo iuea-'
dera bien Dronto a leer). nadG'podre servirc de'elloc
ma
que poi
una esDecie de imprelin, e dcci, tenicndo
digouestai GcuraE dabadas
pam
irnpri:nirhs eobre cl
pa-
pe[, y
aadlendo ?eepus i"n la
iluma
les marcas
-de
lae flriones v dc las
tculas.
P"o con el tiempo todo el mundo aprcnde d
dibuio en su iuventud
-Dara
no vrs
privado
de la como-
didad de eete carcter hcurado oue hiblarr sibl'ErncDte
a los oios,
y
gue.sera m-uy dcl grado del,pueblo, como,
n etecto. loE Daraanoa trnen va crrtoa almtlaoucs
quQ
les dicen ain
pilabrae
una buea
partc
de lo
q,rc'quieien
sabc- Y me acuerdo d habr sto imorsos eatricos en
talla dulce,
que
tenlan un
Doco
de enicmticos, en los
que haba 6gras con signifiacin propi, mezcladar con
Dalabas. mrcntraa oue nuttreE letras v loa cractrc8 chr-
ror ro "ot signiGctivoa eino
pgr
"l bitrio dcl hombre
(ex
instituto) .
$
3. Fn-.-{rco
lue
vueatro
xinaamiento
s rcaliza-
r algn dla, tan agradable
y
natural encuetro cata ea-
critura;
y parocc que
no cr de
poca
conaccucncia
para
aumenta la oerfeccin dc nucsho cspritu
y para
hce
nuestras conEciones ms ealea. Pb oaa vlver a loa
conocimientoa
-qcnrales
v a u certidumbrcs 8cr oDortu-
o hacer notar-
qu
hai certidumbre de conocimicnt'o.
C-uando las palabiaa vai unida,de tal manera cn
prope.
arclonet oue efDresan la convntclrcta o dtrconvcDrncla.
tal cual is eafmcnte. terrcmoa una certidrunbc dc ver-
dad. v la certidumbe dc conocimiento conciste cn
pc-
cibir la conveniencia o disconvcnicncia dc las idca!. cn
t
,59
tdrto
qlrc
c! erpocradd
en
propoeicionct. Erto er lo
guc
nrrrrmos
odiigcntc
Gst cicrto
dc una
proPolr-
*T*.
ti''
cfccto, ecta ltima clc de certidumbrc
tti$.. in cl uo dc lar palabras,
y
no cr ott
o'a olE u Dcrtccto oo$(,"t'.c'to
(ts
L vudd
;
mlc.ra
qc
U
prirb;r
.p.cic
de ccrtidurrbe Do
Plrc
tr
otr
co
quc
l vc8.ll(l. l.
*-
.
-
:Att*.'-d;
"*t o nolotto n po&hmor
ati eeguoc dc I vcdd dc. ninguna
propoeicin
eq9'
r1. a mcro d copoct
lor lirutl
lrcc&)a
dG a gnrn-
ircin dc:lo tmino. dc
qu
ec
gery9e, sr'l rcccg-
rio orre coocicno
la ccncir de crd cpeci,e,
lo quc
. no difJcil topccto de las idca imples
y
dc loc mq-
doi. Fcro.e hc urtnia, cn las
qrc
una eeenca real,
dta ilt'h rriI, sc supone
qua dctcina
Ia e.;-
pccir, h tcrin dcl tmino
gcrerl
es. huy.incit,
tit
qt-
"pr"ii..-or
19 ginci-r & cida cepeci,e,.
lo quc
DO G'
Doorc
nosotros no conooemoa
cata erncia rcal,
y por
ioric,ri.nto,
en cte cntido, no
podtamoE
eatar segu-
o dJ inquna
propoicin
sen'eral
hcha sobe ltat us:
arcis. Po carido ee ao-pott".
q..e laa g-gneies
dc las
aultrfci! no so otra cQla
qr
Ia rcduccn d loa DdL-
viduo ntocialc cbrt clares coocadas
baio diversoa
tmboc.gcdcs,
ocgrh
qrre onvicnen a lab diferentc
idm abcts
qe
&igiamoa- con cato no:4brtr'
-o
dudar J lrs
prfootici bion concidq c vcr:
'e6,
pcc, por qu volvs sobre un
pun"
debtido ente. noEotres,
y que yo crco
dbatrdo ente noEotroa,
y que yo crco
6n, rne alegro,
porqrrc mc dia ocagin
agotd.
Pcro, en 6n, rne alegro,
Porque
mc dia ocagin
Eru- oportufra,
agn creoJ
para ctcacDganaro6 de nuevo.
O di,
pfic, qrrc no
podemos- 8tr cgtuos,
por
ecm-
u dG.
pucSr qrrc
Io
poqmos
eatar lcgrros,
por rcrn-
pb,, dc'mil vet{dr
que sc refieren al oo, o sea a e3
iucrpo;quc ae ila
i
conocer
por la. mr
gran&
Pues nosotro& podmos decir quc el
i:rcrpo coocido oor
la ms
caand
ductilidad es tambii
l nis
pcado
di
loe .."tp& coocido. Es verd qr'e
ris Dcsado di
loe crerpos conocido. Es verd
qr'e
crii i-poeibl"
que
19
qire
c h notado haata aqf
-"n
no &ra mDoablc oue
lo
(ue
lc ha notaclo haata aqul en
cl oo rc cncuentre "n i irn otos cuerDor caractcrizadoo
por
otrer nuvrs culide&s.
y qre
cnionct
ya
no frrcc la
m nm sDecie. como lc conideramos ahora
povi-
ioalncmc. Podre trnbi,6n ruceder
que
rindo tafa ura
GtDGcic v icdo corn Ia or. r crtvcac oDortuno tesr-
v el dorh're de verdadcro oro bsDc rara.
para
si cl ie'mke de oro la bepecic rara,
para
'G,
Vt r.EFNfir
I
conscrvarla
en rlso
como moneja
por
nedio
dc nrvoE
an-
?ygn ,qu
le fuean propioe.
Deefue de lo
pual
y"
,r"'i
ctudaria tampoco gu
lq
encia interna dc
estae dos
9s-
pcrcs
ra dit-nte;

aun cuando la definicin de una-
auEtalcra
actualmnt
xistent,
Do etuvirq
bicr
deter,
mlnada
en
,todor
sur
aspcctos
(como,
en efecto,
.l
del
hor{brc no,lo
e lespcto
de-la 6gura
er.terna), rro
de-
Jala
d habr una tnhnidad
.dc
proposigiorcg geoerale
sgr6 este punto, que
so deducian
de Ia azn-v.dc lar
drn cualidadcs qrrc
re roconooe
en 1. Todo l
que
ae
PudC
dcr sobr tas
,p,ropoeiciones-
generales
es que,
grr caso d qu.ac
torc
l hornbre
por
la eeDcie m8 bai
y
ee le circunscriba.
a la raz* de
_Adn,
no habr propie-
dadct
del hombr dc la8 or ee llere in att# ,n^'.' ^
dadcs
del hombre de lae
grrc_.ee llama in guodo
od, o
gue
Ec pucfan
nunclar
de l- por
una pireaici,n
rc"
proca
o aimplcrncntc
convcrtble.
ar no cE I
!e, coms dhiendo,'el
hsnbrc
el nic,
3, ,lo.
nroviqional
aoneistc
"o' ""bt"."ndo-
;;
-;
er umco
artmal racronal d los
quc
conodnr.
pues
podra
scr qu
hubiese
un dii.
otroo. nim-
lea gue
tuviern
dc comn con la po*eritd
de lc
hombrer
todo lo qu
noaotros rconoccmo
c dln has.a
ag1{, pero.que
Iueen de. otro origen. F.r cuno
si bs ar-
rrareAoE rmagnarros,
vrn
ran a inunda nuecha .cr
marcaa, pus
cs dc presumir quc
cntoncca
mrirc.
moe a.lgrin medio para.diatinghirloe
de
ncotoo. Pcro
cn
caao contra_rio, y.suponiendo
quc
Dioe hubiec
prohibido
Ia mcccla dc eat_aE raz.s y qrrc
Jcsucristo
no huLkc
ra.
c.qtagg m's qu-
la nuslra,
.rerla
preciao
hacer marcat.lr_
.
thcrls. pa.ra
distinguirlar
Gtre
g.
Habra, ain duda, uu!
drtehcra
rntma
;
.pcro
coo-
no_ s manifortara
bicn,
."1.
Y tomando
l hombre
maca
arti6cial duiadcra, la.
bo. Sin
cmbargo, egtar Gccionee
;-;;;;**;'
natualeza
dc las ides
dc lai'atanciae
v de l" rr"r.
r
$c
lar pida'.
dea gcncralea
sobre 3tas. Pcro "i "l hcrlrb;.;
-f.
conErdcrado
como la ms baja
cpoeic ni
por
Ia ?c los
considcrado
como la ms baja-cp9gic
ni
por
Ia ?c los
anrmalea racronalea
dc la raza dc Adrl,
y
iq Iugd dc
y
aicr Iuga de
'
esto aignificaac un gncro
conrn
a-;;.i;, q";
t
NUEvo rMTA"Do soBRE
EL ENfErDrMENTo
HUMANo 3l
:*' ,
,-,+:
162
!c,
v. rnmz
cocxistir
n un s6trt dcconocido
que'llamuloe sutin'
cia.
Pcro Do sabramos conocer cicrtmcrte
qu otrer
cualidadcs ciexitcn Bccclariarrcntc
co
talc! combint-
ciones, a.rcro!'qrc
podarno!,dcubrit eu dopcndencia
rcsbecto dc sue
prinrrr
cualidades.
To.-Y" h. hoh" notar en oEa
Pa?tc
qrrc lo mirmo
sucdc en la idea dc lc accidcntcs crya- utqralc4 cr
,
geomaa;
pqct cualdo te trrta,
por cicrnplo',de
la gu'
a dc un espcF
quc eunc
,todos
los rayoE
par.lcoo .l
jt
Dunto corno toco, !c
pucdcn
cnco,ntra mucha! cua|ld'
ihs dc e*c espcio ant dc conacr au constructin
;
poro
estremos
cn lat iccrtidrmrbnc regpecto de otras
muchag
;;i;"."
q"c pud
tcncr, hasta
que
encortrcrnos
cn l
\
lo orrc responllo-a la corcitrcin
intcrn de le rtamir.
"" d*i., l'a conslruccin
de ecta $rrg
,b
csPcio,
qc
,irt
'.
como la clave do ru corocimicnt
ultrior:-
-'"'.:-F;;
;;U-;d;;.""J
l. c.a*trci
I'
inicrior
de cstc cucrpo, n
ing"nt"t"rnoa

mr
qtc..|
dcpcndenci
q,t
l"i c',t"lidJ.a
prirrcar,
o
$
fr h-
. .
mis manifrcctas,
pucilcn tcnsr
;
cs dccir, conocgcm.o
qu
dimcncioncs, 6guiae
y fucrza motca dcPGEdn dG
.ll"
;.p"to
jamr
coocercmoa
la c-oncrida
quc prrdcn t+
* "n IrJ "ud"des scgundaa
o co
lr i
g-dpcir
,
Gt,4'
/'
4
lae cralidadcs 8miblcs, como loa coloe, cl rabpq'- cfs
Teo.-Es
qrrc vos
.ruponia.
an'
qrrc
crla! culidadct
--T;.-Es
;;
oo"
."uponi".
"n'
quc
cria! culidadct
ensiblcs, " "i" bhn l i&as
grrc
& dlar tcnaot' o
depcnden dc laa 6guraa
y
momientos naturantc'
tilo
.
ofo dc la brrcna voluntad dc Dioe,
qrrc
noc
proporcionr
ea idcag.. Par.ccc con. cto
grc habie olvidado' rcc, .,
lo ouc oe he dicho aic dc una vez contra cra opinlln
o".i haceto" corngcndc mr bien
qu
etr idca ocn
iiti"i", d.pc.de" d dctdh d"
lag frsras
y
rovimicarao;
y los erprcEan xactriclc.- llnqu no
Pomot.
dctqn'
L;;;;;il"il;
t";;i-i"-dc t""-g."" "lttud
v .i
pequeez
dc accionca mccsic
qrrc
impredonan nucs
ios srrrido!, Sin embargo, si hubiramos
pcnctrado c?
la conatitucin intcm dc algrin cucrpo, vrfamo tar-
bin cundo dcbcran
EDcr cttas
cualidadcs,
qe
san
reducids a su rajzona LrtCigiblc!; au cuando
jatr
estala cn nuerto
pode
.Bcuroccrlae
eniblcrxinte c
"8a; idc.c scrsitiva;
qrrc
loB un rcauhdo couo e k
acciorc dc loa cucrioa totrrc tocotto; corro aho te'
ncmo el
pcrfccto
;lisir dcl vande c .zul
y
rnrillo,
y
no tencmoe cai nda nr
qc pcdir
rcepcto
dc cra
l_
5
mczcla,
que
coi rclacin a coa incrodicntc no
gomoa
sin
.
embargo'capace de descntrair la ideas del azul
v
del
amaillo cn nrctra idea sen8itiia del verde.
nor lo nemo
qrc
es una idca confua. Ee lo migmo caei.lq su.ilq
no sabcrnos dcentrsa la idc de los dientcs- dc la ruc-
. d, es dcir, d l cauea, en l.percepcin dc un trans-
ga.rentc
artifcial
que yo
he obsrvad en loe rclojeros,
f,cc}o
por
la
pron-ta
rtacin de una rqeda dentada, lo
gue hace dcaaparcccr loa dientes y
apaecer en eu lugar
r. hnrpaente continuo imaginaio, comprrcsto dc apa-
tctoc auc'ealvaa dc dlentcl
y
dc EUE rntrvalo,
Dcro
.
.e!l
-$c
la
gircesin
ce tan rpi&,
que
nuestta faniasa
,
o Ii
sab
distinguir. Encontrimos, !, estoe dient en la
na.in dc csta trAnrDarncn. ocr'o no en h rrcecin
(conro
en cl caso en
quc
el movimiento fuea tan lci:to
eue
se,pudicsen
obsrvar lae,partes
y
su euccsin), ya tro
ana e a, ea dct,
y
no aerta 8te tantaana d tranEDa-
rencia. Y como no hay neceaidad de cuaree
oue Dio,c.
por gapricho,
nos da e8te fantasma, y qrie
c indebendien-
tc dcl momiento de los dientcs de la rud,a
v de "ue
i ervaloe,
y
cqno, por
cl contrario, se concibe
quc
no c8
ma qe
.-a,
<rprclin
confuca de lo
que
succd en eete
movimiento,
cxp'ein, dico,
qu
coniigte en ou cosas
'guccaivas
on cnfundidas en una eimultqnidad
apacn-
te; ae cs fcil cecr
que
sucdr lo rnismo epccto de
lq dems
fantan scnsitrvos, dc los cualea ni hcmos
aloanzado todavl un airl-reie tan
pcrfecto
como & Iog
cotroeg, de loe !bors, etc.;
prs,
a &ci verdad, inee-
cca eate nombre de fantamaJmg
qu
el d cualidadcs o
de ideas,
y
cn todor concptoa nog bsta etendcrlos tan
bien como dicha transpar;ncia a*ifrcial. in
que
aea ra-
zonable ni pc;iiblc qrrcrer
cntenilerloa meiot,:
puee
que-
JCr
guc
croc a[armaE conu8o3 Eubadan,
y qrl
8n m.
bargo dietingalnoa sus ihgrediente por
la'fantasa
mis-
raa, cs contradcciree, es
pretcnder
el
placer
de encaar-
rigr
pc
una
prapectiva
alradable y
grig
al miamo tiempo
cr oJo vea
el enqano, lo qu
8ria drlparl. Er 8tc un
ca8o, en lrn, en l
que
'
Nthtl pls.
s8!
.
Qum
3l d3 opetr, ut odm rsotro lUl6.
Pero euccdc a voes
qu
los hdnbres buscan nodum
n schpo, y
ac comrlaccn en ver dificultadcs
donde no
las
\
NuEvo TnAT DO SOSRE
EL ENTENDIMTENTO HUllto 33
G.
V. LEIBNIZ
hav,
pidiendo
lo
que
no se
puede
coirceder
y larnentn-
doL "spo" de i impotencia
y de los lmitea de ss co-
$
8. F.n-,,-rtTodo oro.es jon s un
proposicin.cuya
verad no
podmos
cono@r cirtamente.
Pues si el oro
signica una eepecie de cgEas,,
qu:
se distinguen
por una
eEncra re4l
qu
la naturia.lza let ra da(|o, rgnoanot
que
sustanciag
particulacs
son de csta eapecie,
por lo que qo
oodramos a.6rmar con sta certidumbre cualquicr cuali-
ilad del oro. Y i tonamoa el oro
por
un cuerpo dotado
de un
cierto color amarillo, maleable, fusible
y ms pesa-
do.que cualquier otro curpo conocido, no es difcil cono-
cer lo oue es o
no es oro;
pro,
con todo, ninguna otra
cualida
pucde
ge
afinirada-o
negada con certeza del oro
oue la oue tnca con eata idea
ura cocxin o un i-
comoatiliilidad
qre
a
ptrcda
deecubrir. Abc bien; no
tcnindo la
6je
ningra conexin con
-el
color, la pc-
eaotez
y
las dems idas simples
quc yo
hc supuoato
que
hacen Ia idea compleia
qu
tenmos del co, es impori-
ble
que podamo" ""ncei ciertament
la. vcrdd de esta
propoeicin
:
que todo oro ca jo.
Tso.-Sabmos
que
el
.rne
pesado dc todoo lbr cuet-
po
de la tierra eg 6io, casi tan ciertarcnte cdno
qrrc ma-
lana saldr el eol.
Y es
porque
lo heinoa eqpqrimcnta
'
do cier mil vecea, s traia de una ce*idrgtEc &pri-
mental v de hecho, atmque no conoceDoc b cl*i dc
la fiiczi con lae demg cialidades de ete crerpo. Por lo
dcng, no hay
que
contraponer.dc "osas
qu
eetn 8c
acurdo v
qu
vlnen
a 8r lo msmo. Uuando
yo pcn3o
ett
.,t.t
"rr.t[o
que
ed al miano ticrnpo amarillo,'fuble.y
reartente a [a copela,
prcn8o, n un. curpo cuya ctcncra
aDGChCa, aunquc
dSconocd
Gn au rntrto, nac ema-
nai cetas cualidades dc su fondo
y
c da a conar, cofr
eannente al trcnos,
por
clla. No eo nada cn eeto dc cen-
'surable,
ni
quc
merczca volryer'tnto a ld carga
pca
re-
futarlo.
-
\
S
10. FIL.-Baeta para ml ahora,
quc
cstc conodi-
miento d la fijcza del ma
pecado
de todos loa ctrerpoo
no no8 Eea conocida
pcr
la convcniencia o disconvenien-
cia de las idcas. Y co otrc eace las eccundas cualida-
deg dc loe curDoa v lag
pbtencia
o,re a 11"" ee efcrc
no se
podin
ciiar doa dclas
q.- prraa
er conoci ciet-
tamcnie la coexistencia o la incomptibilidad,
fucra dc-las cualidades.que
prtcneccD
al miemo sentido
' c
a
i
.:
i
\.
NUEVO TiATDO SOBNE
EL
ENTENBIT,IENTO\ HUIVINO 35
v se ercluven necesariamnte una a otra. como cuando se
fuede
deiir
quc !o clue ee blanco no e8 negro.
'
Teo.-Cro, sin Lmbargo,
qrrc
* .n.oritraan
qui
;
por
ejernplo, to{o.,crergo
palpablq
(9
c,rg
*
pue{e sentir
Ddr l tactol 8 vrsrble, I odo curpo duro hace rurdo cuan-
do ee le
colDa al aire libre. L tonoe de las cuedas o
'de
lo hiLo cstn en an subdoblc dc loe
pos qu
cau-
san su tenEin. Es rcrdad
que
lo
qrrc vos peds
no a pue-
de obtener sino cn tanto oue se concibn ideas digtintas.
unidas a ideas sonsitivas confucas.
$
| | .
.
Fn.-No siernpre, hay que,imaginarae. quc
los
curDoa tcn aus cualrdades Dor ai mrSmoa. rndon-
dieniementc de btra cosa. Una iieza d" oto. *pa.ad" d.
la imoeain v de la influecia de cualouier otrb cuerpo.
perdek
al uito su color ararillo v su ;eiantr. " oui"
imrbin de'venca fiable v
pietda-
su maleabilidid.' Sa.
bido es cEno los animl v
loa verctals dependen le
la tierra. del aire v del
gol:
ouin-ga si ls estrellas,
fijas muy lejanaa nL ejereen tova alguna influencia ao-
bre nosotroe ?
Tno.-Ega observacidn es muy buena,
y
cuado la
contxtura de ciertoe cuexpos nos -fuera conocida. no
po-
drriloa
juzgar
sufrcienterncntc dc eus fcctos sin conoceJ
el interior de los oue les tocan v les atravisan.
S 13. Fn-.-Sin errbarco. nuestro iuicio
puede
ir rns
leioi
qu
huestro conocimiJttio. P.r"s lis
Derionas aplica-
d a la obsrvacin
pueden penetra
ms adentro. v oor
medio de
,algunas
pro'babilidades
de.,na olservcin
cxatta,
y de algunas apariencias reunidas oportummen-
tc4 tacer vcs
Juatas
conrturaa Eobre Io que
la exp-
ircia no hs ha revelado todava; pcro
sto no es ms
quc
conietuar.
'
-
Tr,o.-Jeo si la experiencia
justlfica
cstaa conaecun-
cias de una marrca constarrt,
no cris
quc
s nudan
adquirir propoaiciones
ciertag
lor
eate mdio I erag,
drgo,
por
,lo
rrcDoa n cuanto que
aseguran,.por elelfplo,
quc
r ma8. p8ado d nuestoa curpoE es 1o,,.
y que et
qu
lc lguc deapues como maa
pesado
e3 voltlt;
pues
mc
paiece que
la certidumbe
(moral ge
entiende, o-fsi-
ca),
pero
no la necesidad
(o
certidumbre maafsica)
:Ie
estas proposiciones, quo hemos
adquiri{o
.
simplcrnente
'
por
la experiencia y rio por
el anlisis
y
el, nexo_de las
'
ideae, est etablecida erte nosotros, y
cbn rzn.
iltEr9f;{tTFfr-
-
?
1,),1'
i\"
t6
G. V. rmNn
CAPITI,JLO
Vil
DE LAs
PROPO9ICIONES
,DEM}MNADAS
.MXTMAS O AXOMAS
$
l. Fu-,
-
Hay una cspccie de
ProPosicioncs
qu'
bai el nombre de mxima o axiomad,
paean por loa
principios dc laa cienciaa,
y co-mo 8on evidcntce.por
:,
itti"-", tto" contentamos' con llamanlaa innataa, sin-
que'
nedb haya. tr-ata{o,
quc y9 acpa, dc
P""gt
gf manificsto
la.razn v cl tundarnDto
cle au extrma clarxlad'
que noE
oblic.
por
dccirlo ac, a
pcdarles
nucgtro aEentimiento.
No iittil,
gin
crnbargo, cntrar cn esta inveetiggein
y
ver i esta cran
cvi&nci cc
particular
a cata!
lolas
proPo-
eicioncc. cmo tambia cxaminar
hasta ddc
corbu-
ven a nutrb conoqirnicnto.
'
Tso'--Esta invcetigacin
er muy til
y hasta. imPor'
tantc- Pero no vavis a 6guraos,
Eeor,
qrrc ha ldo d-
cuidada. Cien vcieg hdbr6q odo
decir
que lo filsoloc
de la.ecrela
dccn
qrrc
cstas
proposicionca son eviden-
t6 ex tenlnit,
cs dcir, dcsdc el momcnto n
guc rqce
tierden loc tfrminoa
;
dc eurte
qu
elan
pcrsuadidoe
de ouc la fucrza de convicci6n estaba fundada en
la in-
' tclirrciE de log trminos, es dccir, en la rcIacig de us
'
idc. Peo
lc
qemetrae
han hecho m
;
han tratado
de &noatraIas
-muchas
vecs' Proclo atribuyc a Talc
de Mileto.
uno dc log ms antiguoe
gemetrar que cotto-
cemo, el'haber
qucrido
dcrnoeEar
propociciorea quq t u-
clidc considfr ilespus corno cvidetes. Qe cre4ta
lqrrc
Apolonio dccno!' Ltro a"iomas,
y quc
Proclo lo hizo
ta;bin. El ftmto M. Robcval, cuando
va
tfa Do!
ochenta a1o, fomd el
propelto &
publicar
!ngo
nlrc-
vos EedrriTeno ile ceomchla,
de
quc
va
creo hbc hi'
bldo: Oui los n;cvo etrcreitoi dc M. Amuld,
qe
hacrn ido crtomc, contribuvcron a ello' Dc tc mo:-
tr alguuaa.
rartec
l Acadcriia Rcal dc Cienciar'
y
aJ'
qrmos
condcafon
qrc,
Supolucndo c*c axrdrE
qu
(
dog cantiddc8 icuilcr c-let aadc cantiddc
igIct
el cultdo rc catidadcs igrlcg)), tc deuo*rba c,
tc do. anc sc izc|h
dc l irirna cdccia : cnr ari I
.--rd;
iquihr-ee hs
quil
ciddct igudct, cl rG-
'
ultado cr-crtida&
irrirlcr. Sc dc
c.c
c dbfra
'
suboei log doe o dcmoahrloa los doe. Pcro
yo
no err
dj csta
opirn; crca
qrlc ya
cra ur vcntaia hrbcr di-
I
I
L
.
NUEVO TffATADO SOEE EL ENTENDIMIENTO
I{JM^NO 367
'mitudo
el ufucro do ""i"m"., Y la adici,n; in duda,
aB
anteriar l utaccin
y
mfu implc,
por
lo
que lor
dos trmiro. en
Ia adiciu re eurploan cl uno corno el
otro, l
qrc
o sucd en la srstrscci. M. Arnauld h-
ca lo coltrio do M. RohcrvI. Supcna an nur
qrc
Erclidee, Por lo que rcpecta a lar mmae-algunas ve-
\
'
cc se las totn rior
popcicionc
etblccids, va san
-
evidetcs o rrc. Eato-
-po&a
y"!-
p".. Ioe princii:iautcs,
a
quience
la escrupuloeid:d dcticni
;'pcro
cuando se tra-
ta.dc la formacin de la cicncia, va ca otra cosa. A8 et
a
quience
la escrupulosid:d dcticnc
;'pcro
cuando se tra-
ta.dc la formacit de
la cicncia,
ya
ca otra cosa. A8 et
cono se lcr toma hccrentcmcntc cn la moral
y
aun entrc cono ae lc toma
loe lcico c eus tpico, cn dondc cncottamo" lttra
bucna-proviin.
pero.
en dode un Dare contiene bar- bucna-proviain,
pero.
en
tanto8 v
Po
qu
polflrtc
ile quc nc crvimos sdinarimentc,_ rodrrcidolo,
aiqnae
pimitivos
o imcdiatog e indemocrables, ano{naa
pnmruvo!
o rdnolatoa c lncmocfaDls.
quc
aon los qrie yo
llanraba ltimamente
y
en otro tiernpo lcs
idnticoe.
: d uilitcro
-(o
Io
quc
i<nc trC. hd*)
o cr [rien-
$
2. Ftu-El conociminto es evidente
por
a mimo
cuando la convcniecia o diconveniccia es Dercibida
iredirtrnentc.
$
3. Pao hay vcrdadca
quc
ao se conri-
derra ccmo alnre,
qu
no ron menoe evidnts
por
s
mfoina. V. randc ri l-cuatro epociee de convenicrrci
de
quc
hemoe hablado no hace tiempo
(cap.
I,
S
3,
y
ca-
ptulo
III,
$
7), a eebcr: Ia identidad, la
concxin,
la re-
laci6n v la exirtdrcia red. nos. suminitrn vcrdadcs ic
cir cls.
$
4. En. cuairto a la identidad
y
a la divei-
dd. tcemoe tatar ooooeiciorcs evidcntc como i&
di*inrs. are" o ood"roL roqa Ia ura de la otra. como
si dcim&
quc
el-hombre no-e",rn caballo,
quc
el rob
o cs rrl, Adcrns,
trn cvidcnt c decir: lo
qrrc
ee, ca,
cono dccir : un honbre cs u hmt'e.
Tro.-E vedad,
y ya
lo hc .vcrtido,
qu
cr trm-
biin cvidarc deir cc'tticarcntd cn
prticIi
: A cr A,
cco dcch en
gemd
: lo
qrrc
c, e, Pcro no c icrr-
fe
eguo, cdno
!.
h. dioho tanti.n,
w
Io obictos
dc le idGas difeierdc cl tno dcl ouo
;
cqro si Jiuin
xt
38 c v. r.Etal,tz
El difunto M. Hardy, consejro del Chtclct de Prs,
excelcnte cemctra v orientalicta. v muv vrsado n lor
anticuos c;mctas.
-
qre
ha
pubiicad"
l comentario
&
Malnus s-obre lo Daia de Euclides, estaba de tal moCo
orevenido de oue la scccin oblicua del cono.
qu
se
Ilsrna elipse, es diferente de la eccin oblicua dol,cilin-
dro,
quela
demostracin de
fcrynq
le pareca
paralogs-
hca. v no Dude conEcut nada de el
por
mrt rcnones
;
ademc. cirando vo lJ visit cra
poco
ms o mono dc la
'
edad d M.,Robirval,
y
vo
era muy
joven,
diferengia
c9
no me Dodra dar mucha nlrza d rrcrauaalon
EoDre el,
unoue.
por
lo dema. vo estus cn l en muv buenas
elaciotr. Estc cjernpfo noo har ver de pasad lo qre
ouede la
prevcncin
aun eD Dersonaa
intelicentes.
pues
lo
ir" .'rdadc"a^"ntc. v sc haLla de M. Harv coa edn.
cin en las cstas.dc
-Dclcartes,
Pero
yq
hc i&rcido odo
csto simplemnte oara dcnostrar cnto o
podenoc
ca-
gaar al'negqr
!r"i
id." de ota, cuando no * las
ha
pro-
fundizado debidamcr{c, --.lSl.-l-p-G1"9.*
refiere a la concridn o co-
.
.
existeDciF
pocas propoeiciones poEemoa.
videnrs
P')r
iii;
; . \ , '
?
:;"
I
,i..
.!:
'
'll,
:
.',
't
.
i i :
'l-r,r
t.
',
tt..

s mismas
;
-las
hay, iin embarg,
y pareoe
$c
lo s la
de
que
doe cue4)6 no
podrau
estar cn un miorro
lugar,
To.-Muchos cri4inoe
ge
la negn, corro
',a
be
dicho,
y
el mi:rno Aristteles,
r
los
ou
derpue de l ad-
mrtlcton condaacroDct relca
y
exactaa,
quc
rcduecn
un mismo
cuerpo
ntcto a un lugar ms
poqrrco quc
eJ
que
ocupaba antes,
y qrrc,
cono el difuto M, Commg-
.ri..," etr
-,.,tr
opsculo,
rietenda
cchar abajo la Glorofla
modcrna
por'la
erperi'encia, dbl arcabuz e ento, .r.o
deben convenir en ello, Si tomdnos el cuerpo
por'uaa
masa imperrctrable, vuestro enunciado ser rcdadcro,
porque scr idntico o qas! id{ntico;
pero se or ncgar DOOU Sefa l(tenuco o caat ldcntco: Dero ae or ncaf8
or." "l .ueroo real ea tal. Por lo nenoi se di orc Dio
'
1o
podra
hacer de oEo modo,
de
errcrte
que
gc
admiti
sol.'.ente cEta. impcnetrabilidad como conforme al orden
natural de la
cod"
quc
Dior ha eatablccido
y quc
la er- natural.de la
cod"
qrc Dioq ha eatablccido
y quc
la
9r-
pcriencia
nos m!rcS, aunqe
por
lo dems sca .precro
coIcsr
qu
ca tanbin muy conforme coq la az!;
-
$-,
.
FtL.Jn crspto a
la relacionc.de ]oa moda:s,
Ios matemtico hac fqrmado muchqe adorr{ rqbre la
nicd relaqin
de
la
idualdad,
coure cl dc
quc
cli d. dos,
. :
coaat
Pero rio cs mcnoa
gyidente,
crco,
qugtno
t
no !@
lcE.
s
joq,
y
,qtc.ii .de cinca

"I'J
E
fiJT'
no
y
uno lo
rgrli:
un. n\ana
qurtrr
1 - v
1 . - l :
.TJEVO TMTADO SOBRE
EL ENTENOIMIE}iO
TTUUNO 369
doa
y lrcgo otrog doe de ioe cinco de la otra mano, el
nnero de dedos
que quedar
ser icual.
Tro.-Que unoy uno son dos, nJco una vedad
pr-
piamerit,
sino la definicin del nmero dos, aunque hiva
de verdadeo y
de evidente e ella
que
es la definicin
de una cosa
poaible.
Po lo
qu
s refieie al axiorna de Eo-
clides aplicado a los dedog de Ia mano,
quicro
conceder
que
e8 tan fcil conceder lo
que
decs de ioe dedos
como
velo de A
y
_B
;
pero para
no repctir varias vece la mie-
ma coaa,
gc
lc marca gerreralmente, y
degpus de ellr,
bata con hccr subsuncioncs,
De lo
contrarib. eera como
ri ae prefuiee
,el
olculo en- nmeros particulares
a las
regras uruveraarcs; lo
.qu
aea contntar8
con mncs
dc lo gue
ae
puede.
Prce vale me resolver este
poble-
ma
gencr_al
rcncontrar dc nmeroa
cuya suma foime un
nrco dado, y
cuya difcrerrcia
sea tainbien un nmeo
dadol,
que
buscar Eolarnte dos nrrrros cuva suma l
diez
ycuya
diferencia
d.sis.. Pues-
si
yo proiedo
en este
Eegunclo.problema
al modo del lgbr-a
numrico, que
tie_
ne mucho de especioso,
el clculo sea
ete: sea
S
+
b
=
10, y
a-b
:
; en donde sumando el l ado
derecho con el deecho y
el izqerdo con el izquierdo.
tndremos
a + b
+ a-b
=
l 0
+
6: es deci r- l como.
* b
y
b
se destruyen), 2a
=
16, o a
= 8. Y ;;t^-
yendo.
el lado derecho del derecho y
el izquierdo
del iz-
qui erdc (como
qui tar
a-b y
aadi r
-a
+.b).
aul t r a
*
b- a
+
b: l 0- 16,
ee deci , 2b
-
4, o
b
:
2. De este riodo tcncir ciertamente los
a v lol b
gue,yo-
dcseo, que
son I
y
2, q'l-
esuelven
"l
ptbl.*a,
es dcr, loe
nrFeos cuya suma es l0
v cuya difere.
cia er
;
pto yg
ro s por.esto
el mtodo gneral
apii-
caDrc a ctalcEquera
otro8 nmeroa qu
se
podran
ooner
er vez de l0 o . Pues procediendo
del
-mismo
inoC
qre antes, tendramos
a + b
+ a-b
_-
r
f
v, es de-
I
.
ctu, 2a
=
r,*.v,
o blen
=
1,
"
* v, y
tambin
I
a * b- a
*
b
:
x - v , " sec i r ,
2b
=
x - u,
ob:
I
. ?
x
-
v. Y este clculo nos proporciona
el torema
o ca-
no4 geleral, quc
ncuando ae pide
dos nri,rneros, cuya su-
ma y
dltrncla
8an dadas,
no..hay,ms
qu
to,mal..Daa
q
mayot d loo nmeroa
npdidos,
.la
miad-de la,suma.for.
u
370
-
G. V. LEIBN
.
mada
po
la auma
y
la difercncia dadas,
y paia
cl mcnor
de loe nrimeros
pedidoe,
la mitad dc la difercrrcia cntre
la suma v. la difcncia dadaa)). De ete modo 8 vG
qrrc
vo hubiera
podido
escindir dc
las letras ai hubicsc tra-
iado los neros como huas, es dcir, si cl lugar dc
po-
ner 2a
:
16, y 2b
=
4, hubiege crgito 2
=
l0 +
,
.r
I
2b
:
l0
-
6, lo
quc
me haba dado a
= -,
l0
*
y
2
I
B
= -,
l0
-
6. Ae, en el .lculo
particular
mimo hu'
' z
biera tenido el clculo encal,
tomando estog caactcres
l0 v 6 uor nmerc oeucralcs, como si fuerao lcga
* " u , i. fin de tencr- ua verdad o un Dtodo mr
ceral, v
tomando eetos miatnos caractcre l0
y
iambien ior Ios nmero
qre
sicnifican ordnariulco'
te, tendria un ejernpl s;aible-
y que podra eervir
de
prueba.
Y ae como Vite ha sustitudo las lctar a }o
nmcros
para
obtcer una mayor
gcncralidad, yo he
que-
ido rcintrodrrcir loe caactere de loo nrcros,
porque
son ms
propios que
las ltas. en la cspciosa migma. Fl
encontrao ieto de mrrcho " etttp["o
cn loo
graldca
cilculos,
para
evitar loc errores,
y
aun
para
aplicar lee
pruebaa.
taleg como la abvecoin del noverurio cn mc-
ilio de la cuta, sin esperar el resultado, cuardo no hay
ma ou8 nmero cn lucar &
letras; lo
quc puedc
rcc-
d.. mrrchae ,r..o .,rano nog scrvimos de habilidad e
lag
poaicic
dc Eutt
que las supoaiciones aPalaccn
las Doarcron4.
qc
aucrt
quc
ras aupoarcloss aptfccr
t'eod"d.t"" en lo particular, adcm,s deJ emplco
qrrc
t-i
verdaderas en lo
particular,
admg del emplco
que
tr'
nc dc ver relacioneg
y
rdencs
que las letraC por il aolaa
no
podan prscntar
coD an claidd al eepritu, como
ya
he emoetdo ct ota
partc,
habicndo obsvdo
qtc
la
he
eDtar coD an clandd al 8p!nn, como
l|
cr ota
partc, hqbicndo obsva{o
qtrc
-la
bucna caactertica cs
-to
de loc grandcs
aurilia dcl
t
espritu hunano.
'$
Z. fn.--E" cuaDto a la exitecia rcal,
qrc yo h-
ba euumcado como la cuata cpccic dc corveiecia
que se pudc obegrvar c las ida;, no nor.
prrcdc
rrri-
nrstrar rnqn anoma,
pu!
Do tercmoE n !qurcra un
conociren'io deroctratiio dc loc sccs fuera dc
-noeoto,
excepto de Die. ..
" -
:
Tr.o.--Sreqrpc
lc.
podr. dccil quc Ct propodi&i':
yo
existo, c dc la hira evid:nci,
por
rcr una
propo!.
lin
qrrc no pod/ra rct
probada por ningune otra, o bicn
' . + - -
1
I
:1
-l
-
-:l
NI,JEVO TRATAI'O SOBfr, EL.ENTENDIMTENTO I{UMANO 37I
HTJMANO
373
a
qr.,9,1
P.+c, Peo
cuYoo a8gos
o adicionado. Ll'el miamo modo
Doa ee uno
y
unb,
Te ec di: v unri.
Cuatrci'ed trcb
y
uno.
Axioma.
Si ponernc igual cn lugar
{e
igual, la igual: aubaistc.
Demoetracin.
2 v 2 s 2 v l v I
2 i t y l t i l
3 y l e e 4 { s e g r i n
Por corsisuicdte
(por
el a:ioma), 2
y
2 aon 4.
Que
era Io oue 8e orta
dcratra. Yo
poda,
vt lb dc-
ci
qrc' 2
v
22
y I y l. dccir gue 2 y 2 ea igual a
( eecun
b dcf . l . ' 2+2
l e e f o n l
M. z . ' l 2 + l + l
H & d . 3 . 1
3 + l
4
h. - :
: { ;
I
l
,
t '
I
;
t
1 '
F
v

fi
E
To.-Adcn,
csta
cducir, o a loe arioira
mirnoi. o otr idrilrdci m
prdrimaa
a los axiornas, cro la verdad dc
qute
doa v dos
8on. cuatro oa lo ha hecho vcr. Y
va acabo de refoe
cmo M. Robcval diE tnuh el nmero dc los aridEs de
rqeq, dc
libir
. Rrce c lci r
otr;i
.i'draldcl
,d dc
qute
doe
y
la
evidencia
hace
que yo
no conccd
autor que
toda c verdadeg
a
Src
e
'
y qrrc paean pgr cvidnta por s mhnla*,.pcquc atn
.
tan prximae
a loe
priproa
ariomas indclnootrablca,
xa
enterament
indepcndicater c incapacea, dc eihir la:
enrerafnenle
ulqpqqrcml c ncapacel, @ l!lt! la3
unle dc las otraa ningrure hrz o
pt.,"ba,
Rrce c
lC
puide
grrca qqc:a
oirgr';.o cl.fun$nqro'&
l+
.qp"l
Euclidee, rcduciendo alcunos a ohoa.
$
I l. Frl.--{,ste
juicioen
crcritor
que
h.a eurninietrb-
do la ocecin a ntrcta! coqfcencias. concc& orrc la
mxim tienen
.iu
uro,
Dsro
ccc
Ore ca mfa bic cl de
ccrrar la boca a los
ob-tinadoc iui cl dc ctabhc lu
cicncias, Mucho c agrildrla, tce,.
qtrc
sc mocteo al-.
guna
dc esa.a ciencia congFufdas obrc csto a:ioll
g-
nerales, de Ia cual no rp pucda
demoitrar
quc
ec rcitiJni
pertctementc
atn axtoar.
TEo.J-a geomeb
e. si duds, una dc lm cicirchi
.
Euclidca cmpl exprcramente la,c aiana en la
dcnoc-
E ucrqcr cmprca IprcaamenSe lot attoanaa en tat
oemoE-
baciocg
:
y
ste aridna
(quc
do! dimensi@cr hornoqc-
as son igfuals cuando b ung no oc
.qr{
r14dq 4i
m.&
Eua.qriaa.oirar';
o cl.fulddrtrro' Ii dcnri.cio,
nes dc Euclide
y
de AtquEcdcr rtbrc ldincario de
h
NI,JEVO TM?ADO SOBRE EL ENTENDTMENTO T{UMANO 375
To.-Es com ai
yo
dijee : la medicia est fnda- I Eo,-8 cofilo ar
yo
dlrac : la medtcula etta funda-
da.cobre la expeerrcia, luego la razn no nos
girve
en
curvilcae, Arqumdes enple ariomag dc
que
Euclides
no tuvo reccidad

por
cjeplo :
qrrc
de doo lnea cada
una de la cualcs ticc u concavidad eiemore dcl miEmo
lado, la
quc
cncierra a la ota "s la mayo., No podramoo
paEnoE
ein los a:iomas idnticoa en
gcomctra,
como
por
isrolo dcl
princirio
dc contradiccin o de lae dmo-
dacirrce
por
reduccin a lo impoiblc. Y cn cuanto a loe
otroe arionas
que
rcn dcrnostrables, noa
podramoe paaar
sin elloa absolutamcntc habLndo v sacar las conclusiones
inmcdiatamente de loe idnticog
-v
dc lar de6nc.ione:
pero.la prolijidad de lar demoetracioncs
y
laa rcpeticiones .
infinita or
que
caoamo cn tal caso, ocagionara una
cnfugi lonible, ai giernpe fuee preciao
comnzar
aD ouo mrcntraS
qr
tuDoncrdo las
DroDoarcrones
m-
dias
ya
dfirctad;
e va fcilrncnte mg lejoe. Y ecta
rupqcicin de las verdade ya
conocidae ee til, sobrc todo
Do lo orrc toca a los aroma8. Duea te Dreaentan tan cong-
iatcmint"
que loe gcmretra" i" r"" blig"d* a
grvirEe
.
de e.llos en todo moncnto sin citarloa
;
de suerte
que
noa
engaaramoe si crcyteernos
que
no ert all,
porque
no
los vmos
qui
siemrrre citade al maren.
Fu-.-Po l obieta cl eFmplo dJla teologa, de la
evehcin.es, dice nueEo artor, de donde noa llesa el
coDociminto dc cst lanta relicin,
v,
sin este soc--orro.
la mrimag. no hubieran sido nunca'caDaceg de hacr-
noda conocrer, La luz nos viene
,
pucs,
d lag cosas mis-
mae,-o imdiatamentc de la infalible veracidad de Dios.
cst Drnto ara nada. [.a tolosa cristiana. ou es una
verddo ti"di.in" ile laa alm. eet fundada obe la
evelacin,
que
responde a la expcicncia
:
pro
Dara com-
pletala
Lace fald
la
teoloca natural.
qc
esi sacada
ilc los axioms de la verdad eterna. Egte
principio
mismo
de
quc
la veacidad es un atibuto de Dios,
por
el cual
recoroce.qu la certidumbre de la revelacin est fun-
dada,

uo e una mxima tomada de la tcoloqa nstual ?
F[-,-Nuegtro auto
quiere que
rc distiica ntrc el me
dio dc adquirir el entendimient
y
el dc enLarlo, o bien
entr nrear
y
comnicar. Desde
que
e hubo eisido las
escuelas y
establecido profeeores para" ensear l cien-
cras
qu
otroE han rnvntado,
eatoE
protesdre8
se han ser-
vido de estas mximas para
imprimir las cicncias en el
cepritrr de sus e8cola,r6
y para
convencerlos
oor [rcdio
de los axiomas, de alguns, veadadca particulares;
mien-
I
:
,l
' .
*
: i
1:l
' f f
'a
f
I
I
I
I
!
I

. a
I
. l
,d
. .
?76
c. v:
.BNrz
tras que
las vedades particulares
sirvieron a loe
primcro
inventors para
encontrar la vedad ein laa mximaa ge-
neraleS,
Trq,-jo quisiera qu
se noa hubiera.
juetifrcado
eetr
pretendldo proccdlmrnto
con eernplos de alquns ve.
dadee particulares.
Pero
coneidcrind bien las ;,sas. no le
encontraemos practicado
en el cetablcimiento
dc las
ciencias. Y_si el inventor no encuentra ma que
una vr-
dad particular
no es inventor ms- que
a mediai. Si Pitgo-
ras s hublEe
contntado
con
obeevar
que
el trinculo.
cuyos ladoo son 3, 4
y
5, tiere la
propiedad
de la isualda
del cuadrado de la hipotenuia
con loi de los lados s decir
quc
9
+
16 hacen 25),

habrla Eido
Dor esto el inventor
de esa gran
verdad
que
cornprende iodos loa triruulog
rectngulos y que ha paaado
a la categorfa dc miima
eltre los gemetras
? Es verdad que
muchae vccc u cicm-
. plo,.encontrado por
azar, eirvc d9 ocaain
a un homb,'.e
ingenioao paa
tratar de alcanzar la vcr&d
cenra. Dco
muchas vecea cg todava un
problema
cl cncoirtarla
;
idc.
me de que
esta va d invencin no cg Ia meior ni la
ms empleada entre aquellos
quc proceden por'orden
v
por
mtdo, y
no se sirven de ella irs
que
lag ocaei
rrE cn que
otrog ntodos mcjores faltbn. As es cdno al-
gunos
creen
quc
Arqumedes
encontr la cuadratua de la
parabola, pesando
un pedazo
de madera tallada
parab.
licamente, y
como estq cxpcriencia
particular
Le
hizo da
con la verdad
,general
;
pclo'loa qu
conoccn
.la
peirctra-
cron de aquel hombre, aaben
pertectamnt
oue no tena
necesidad de tal ayuda. Sin Lmbargo, aun uando eta
va emprica de las verdades particu-lares
hubiera Eido la
ocagin de todoo loa degcqbririent, no hubiera sido su-
ficiente para
alcanzarlos;
y
loo mismos inventores han
sentido gran
contento
al encontrar las mximas v vcr-
dadcs generalcs
cuando han
podids
ha,llarlas:
-dc
lo
contrario, sus invenciones hubicran eido muv imrer-.
fectas_. Todo lo que
ec
pucde
atribuir a las- lcu:las
y
a los profesores
es habcr recocido
v ordenado la
mximae y
las dems vcrdade
cenrilee : v olusic-
ee a Dios que,lo
hubicsen hocho-con
ms iuidad v
jricio,
y
cntonces lae ciencias no ae enconharan tai
disgregadas y
taa embrolladas. Por lo dern. confic-
so que
muchar veces hay difcrcncia entre el mtodo
quc
sc cmplea
para
enecar la ciencia
y
el
que
sirrrc oaa
conatruir la
;
pero
no es dc csto de loqut se trata. Alcirn
vca, como
ya
lo he obaervado, cl azar ha dado
oc.-asidn'
a las invenciorrcs. Si e hubicran reqistrado stas ocasio-
neE v a hubiesc tansmitiilo sue hisioia a la
postcridad
(lo que
hubiera sido muy til), tal detalle constra una
Darte mv coeiderable de la historia de Is artes. Deo
no habr sido
propio para
hacet loe sistemae. Algunas
veceg tambin los inventoree han
procedido
razonable-
mnt a la vrdad,'pero dando grandes rodeos. Yo creo
oue en ocasiones imDortanteE log-autoes hubicra oresta-
do un servicio al
pblico
ei hubiesn
querido
macr sin-
ccramntc en sus scritoe las hucllas de sug ensavos : Dro
si el aistsna de la ciencia deba ser fabricado
-"obr.
.".
pie,
sea cono si en una cosa acabada se
quiiera
conSer-
var todo el andamiaic de
que
los oberoE 8 han eervido
pa-
, ra terminarla. Loe buenos mtodoe de enseanza son tales
'
que
la cicncia hubiera
podido
ser claborada iertamente
oor u camino: v entonces,.
gi
no son emicos. ee decir.
li las verdadg n enscadas
por
raron o por pruebaa
eacadas de las i&as, siempre sera
por
axlomas, teore-
mas, cnones
y
otras
propoiciones gneralcs
de bta cla-
se. Otra cosa sucedc cuando las verdades son aforisuo,
como loa de Hipcrates, es decir, verdadea de hech o
gerieralcs,
o,
por lo meo, verdaderag las mg de las ve-
c:s, aprndidas
por la <rbservacin o fundadas, en expe-
rcncraa,,y de la3
qu
no a trenn razones completamnte
connccntcs, Pcro n<i cs eso de lo
que
aqu sc trata,
pus
staa verdalea no son conocidaa
por
la relacin de
L," id."".
Fu,-He aqu la marrcra como nustro incenioso au-
tot concibe oui s ha introducido la necesiad d las
mrximai. Hibiendo establcido las ecuelas la disputa
como
pie&a
de tooue de la habilidd de lae centeg. adiu-
cab la ctoria al
qu quedaba
dueo
dil'campo de
batalla v hablaba el lmo, Ms. oaa dar mediog
para
cont enr a lo,e rcalcitrantes, fu
prcciso
cstablcer las
mxiira.
Teo.Je ecuela de filosofa habran hecho meior.
sin duda. en unir la
prctica
a la teora, como hacen laa
cecrelae de medicina. de oumica v dc matemticas. v de
dar el
pemio
al
que
hubicra obiado meior. sobrc iodo
cn moril. antee oe al oue hubiera habldo meior. Sin
embargo, como hay materiae en
qrrc
el discurso miem
ea un efecto. v a vecca
el nico efecto v la obra maegtra
quc puc& hacer patente la habilidad de un hombre, como
en lae nrtcriag metafsica. ha habido azn en alcunas
ocaiones para
j".gar
de 19 habilidad de las gentes por
el
178
rito orc hn tenido en
gus
confrcncias, Sc abe tambin
or
al comienao de l Reforma, loE
protdant! provoc.
rbn
a
sus adversariog al tcrreno dol dilogo
v
de lig dispu
tag
I
y
alcunas vcces.
or el to'de eetai diaputa. cl i.
blico-s a decidido
ior
loa rbformadc. Tairbien ea'sa-
bido cunto
poder
tiene el arte de la dialctica cn u
consejo de E{adg
v
{,go.t
u, en un tribunal dc
justicia,
en uni conerlta de medlcoe
y
ha*a en
'.."
corvacion,
Y cet&mos oblimdo a rccurr a egtc medio v a contc-
1
tarnga con platrrar
cn lwar dc hechoe cn ;t ocasio-
nee. oor la razn de orc torces sc trata dc un aconte-
cimito o dc un hcch futrno. en
qrrc
Be demasiado tar-
:
de conoccr la
yerdad
por
el ofccto.'As el arte de disputar
o de combatir por midio dc ra'ionoa, eq el cual-
yo
iom
.
,)
Drendo aqu la- aloccin de laa autoridade v loa eiem-
iloa,
ea.oiuy
crn
y
nruy nportantc
;
pa"
-e*
d"iE"-
.i
cia. egt muv mal rculado
por
eato tbio mrra
"J"" oo * oncluyc iada o e co"cl*yc mal. Por cao hc
'
teridoc dc un vez cl ropsito dc hccr obscwacio-
.
es "o6te loa colcuicn di loi telocos. de orc tercroc
ndicia,
para po!r
d mani6c*o loJ cetoi
quc
dl !c
-
:
prrcden
notar i loc rencdioa ouc sc
podan
apli. E la!
;ili-Ji.'i;'"4-;l;ib"'dA;;;-p*
no ticncn el csprilu
muy
alido, la autoridad y Ii elocrcn-
g!. se
.impoge
odiniamete- cuando c coaligan contre .
. , . - :
. '
' i i !
: ' . ' i -
'
, 1; ,
: a . r .
l _
'.:"
.
br
'a
xtravra
de loc ivn,
deevindole
del
n siniera de La verdad, o m,s
: ei efectivamerte
eiste algun
merezca adlesin. P.ero
Yo
creo
cxcepto
loc lugares que han qd-
'
o. Pod
juz4ar
dc ello
pe loa
plovebloa,
9.' 91u
en
rgo
en todae ls neiona'
y
qu no son ordmanamnte
sno m,iximas
&
qre
el
pblico
est convencido'
Srn em-
g", ""*d"
pcison"e-* eflexin dicen algo
que nos
. Dffece
contrerio E l vcrdad' es
pecr3o hacrls la
lr-3-
.
iicia de suponer
gtrc s eqigg?n
mg.cn
la exprcsrn
dc su
pcDseiento-qu en 8u8
rxdot
m.ramoa;
y eato es
'lo
qu
lrcmos confuinado
en. l caso
de nuatro
-auto:'
rcpceto
dcl cual
ya
comienzo
a ve el motivo
que le ant-
mi
conta
nu6tr4s
rnl(imas
;'
y
eE
qu'
etectvamente'
en lo diecuoa
ordiorios,
cn los
que
ro se trata d ele-
citarbc como e lie esclrcla8, e broma
Pnsar
en
qu qu+-
rno
qu m
Pcfsuadan
pal.a rendirnot;
por otra
parie,
las rn& vcirg s supmen
las mayo.res,
que s sobre-
,
cnti.crdcn,
y
nos conlpntanq6 con nhrnma8,
y-aun'
-s,n
formar oemisas.
basta muchas
vccs sertar el medius
termiru, o idea medja,.
a.qre
el epritu ""oltPt:"qu
'
cifttrnent
la relacon, n
quQ.naya ncealoaq
qe
coeala.
Y esto r-r
mece
bien cuando ta relacin
+9-iDcontettabl
! .pero
-qonfeaars.
tambi,n, eeor,
gue
mrrchas vces a 8uDontroa
precrEtadamente' lo
qu da
hga a
pralogisros, de.sucrte
qric en la mayoa. dc
lcs
: . ' ' 1 : i , l '
.
: :
, 1
n2
t:.
(1, .g$trlo'f
c.P. L'
NUEVO TRATN)O SOBRE. EL ENTENDIMIENTO TruMANO
383
.r"" id"e dc lo
que l llanra cugrpg" como de ura cosa
qu lro a
ry*
q* cxrcnea,
pucde dcmosEar fcilment:,
por- etta mxma,
(lo
quc cs, at),
qq no ray vaclo
I
ea
dcrr, Gspacro arn c.ucrpo. rua conose.9u
propla
,ro4,
corooe
qr
clla ct lo
quc
cE
y
no otra rd;
por
lo,que
aicndo
pqra l c$enso, cuerpo
I
gPlcio
trcU palabras
oJ
gfsmhcan
una mgrta coEa, dGclr e apacro es
puer-
.
po,
.J"ooto
decir que el crrc1po cr cuerpo.
$,
13..Pro
otro Dara
quD
curpo 8rgnrla una ertlaon aollda,.
dir on el
-nrino
dcicho
-que
decir:
qrrc
el epacio no
s cucrpo, es tan,sguro como cualquier otra
ptoposicin
que
8
puda
Probar
por
eEtl maruna : es mpoalDr
que
rrra cosa ea v no lca a.l mdno bc[Do,
Teo.-EI al uo de las mximas no dcbc er ca,aa
de ccnua de su uso cn enel ;
toda la verdadcs est
. suictas al inconvenicnte de
quc
tmindolas a falsodadee
s'ouede concl faleamete o hasta contadictoriante.
'
Y in eete eiemplo o hay ncccgidad de eos axiomas idn-
ticoo a los
que
se impuia la. causa dcl error
y
de la con-
tradiccin. Esto sc v;a ci el argumento
dc los quc con-
4".tr
dS sus definicionc!
g.r"."l
opurg.i curpo, o
qu
cl capaclo no ea crrpor 3trvIclc dact{lo en tu popra
fora. Hav en vedad lco dc xcsivo e cata cons-
c,rcncia : e[ cuepo es xteneo
y
alido, luego l extenein,
es decir, lo etenso, ro
gs
cucrpgr
y la extensin no es
coca corporal, que,e
r1,hc
hccho notar
cry.hal
expreeio'
na auDrtluaa dc lag da5. o
qu
no mrltrplrcan laa co-
ca, como i alguno dijcra I
por
triquetrum errtiendo
yo
un
tiqeulo triltero;
y conqluye de aqu que todo tiltcro
. o triaulo. Ag, un cartesiano
oodra
dccir
que
la
idca de la cxtcnsin
glida
ee de lJ misra natuileta,
ce deci,
qo
hv cn olla ura
gupcrflidad
;
corno, en efec-
to. tmno la txtensin Dor alco Eustncial. tod extcn-
aiu ha dc scr slida, o 6ien ta cxtensin e coo-
ral. Por Io
qtrc
ee efiere al vaco, u cartceiano tendr
dcrccho a concluir dc su idea o apaiencia de idea
que
no
lc hy. uponiendo
que
au idca ea buena;
pero
oto no
'tci&l
rajn
para
cncluir dcde luego de la suya
q,r"
lc
puede
haber; como, n cfccto, aunqu
yo
no aoy de la
opinin de Descartea,
yo
crco rin gnbargo
qrrc ng h-ay
vaco,
y
cro
quc
n 8tc oaso ae hace peor uso d las
idcac ouc de h mims.
$
t5.
,
Flr-.Jor lo
.mcnc,
parec,e quc,.
cualquicra
ouc lca d ro olG tc aura naoe .(lc laa malna3 Gn laa
fropoeicionea
virbatc, uo noa po&an dar cl mcior co-
a
G. V. LETBMZ,
nocimiento sobre las sugtancias
qu
existen fuea de no-
otros.
Teo.--Soy complettmente de otuo Teo.--Sov comDltmente de oo oaecer. Por eiem-
plo,
esta mxima,
que
la natualeza or.
po,
la va ms xima,
que
la natualeza obra
por
la va ms
lo menos por la ms determirda, baata por
:lar razn de casi toda la otic. catotrica v
corta, o
por lo menos
por la ms determnada, ba8ta
por
s sola
paa
dar razn de casi toda la otic. catotrica v
dipti. cs decir. de lo oue sucede fuea d" nostros
s sola
pra
dar azn de casi
diptrica, cs decir, de lo grrc. diptica, cs decir. de lo
que
sucede fuea d nosotros ex
la lcciores
{c
t9
!uz,
.oo ya lo he demoaqadg en otra
fuea de
ocaain,
y.M.
M.g.lineux lo ha probado
en eu Dr<ptrica,
que
E un buen libro.
Fu-.--tp pretendq
ain embargo,
que
ouando ncrd rr-
ros dc Ios ririncioios idnticoe
para
orobar
prooosicio-
mos dc Ioe
principiog
idnticoe
para probar proposicio-
rrcs cn las qu hay palabrqs qu
iignifiian
ides
omple-
iqs,
como hxnbfies o virtud, au uso es ertrenadminte
- ' '
mximas comnmerrt para probar propoeiciones
contra-
dictorias.
Teo.-
Qu
inluaticia, cenaurar a
.iaa pobree
rxi-
mas de lo
que
detrc impgtarse al mal ueo di loe trminoc
y
a sus equivocaciooc:t Por la misma razD, s cnEu-
rar los silogiemos,
poqrc
ce concluye mal cuando los
trminos eon cquvocos. Pcro cl silosismo.no
dne
la cul-
pa de eato,
porqu.
en Cccto, cn eito. casc liay cuatro
trminos contra las reclas dl silosiemo. Por l misma
razn s censuar tadbi& el clcilo d. los aitmticc
o de los algebristas,
porqrrc poniendo.rna
X
por
una V,
o. tonando a por b por- cquivocacin,
se deducen coelu-
aronea taba8
y
conEadrctaras.
$
19. Fu.-Yo cre,
por
lo mcnos,
que
laa mrirar'
loir poco
tilcg cundo
'se
ticn ideas clarrs
v
di*.in-
tas
;
y
otrs
praendcn
a&ms
que
no son dc'ninquna
utilidad,
y que
aqucl
due
en cstas ocasiones no
o-,rcde,
dieririr la verdad dc fa falsdad ein esta clasc d; m-
ximas. no
po&
haccrlo
po
u medio : v nueato autor
6
l, 17) liacc vet <iue lo-lirvcn
para
Jeidir ci un'hom-
bre es ul hombe o'no lo cg-
Dal aacl dc els crta vcdacil,
pues
el eEDlitu ras
'
lmgtca
"irtuhc
y haco ru conclusin de
-rin
golp"
y
ia inrcm*ios. Pcro cin lo .rioma
y
loe toorcmas
.
ya
conocido, loe ;:aemticos ao
podian
dar un
paso,
,
irrc
en lee Lqar coeecuenciag b,rcno dtenr; dc
'
tic rDo cn tiompo
y
fonr como columas militarec en
mcdio dcl cnio,-
q,"
*rvinin
para
marcale a los dc-
mr. Si eo, co hrgoa caminoa aeran muy incno-
,
do
y
hota
paoceran
conluoe
y
oscuros, sin
quc
se
prcd
cn elloe dicrni m ore el lucar en donde se
;t. Ec Io mimo que ir.por el mer siribnnda, cn rna
.
'
. nochc oa, ein
,icr
fondo; ni orillas, ni etrcllas
;
es
-
rncbr por vaetaa. hndar, cn dode no hay rboles, ni
'-
colina, ni pyrrcloq
;
ei tambin cmo rma cdena de
..i$oE,
dstib.da,& mcdu loneituds emeiantee cntre
g
rcgridcrcne, ain__a disncin dc rosari, o de granos
..ioE,
d8tis.da,& mcdu loneituds emeianteg cntre
g
rcgridcrcne, ain,rma disncin dc rosari, o de granos
mlgrE. o cte unoa mvorr. u ohaa drvBroDE ou Do-
dran marca loa
pes,
l6-tosas. etc. El epritu
qc
a;na
la unidad en la multitud une algunar dc la" con*c,*n-
ciae
paa
{ormar ioncluirmes medias. v stc E el so
'
dc l, mrhnas y
_de
.Ios
toas.
Por- ote medio'hey
ms
placcr.
ma luz,
_m
rccuerdo, ruia apli:acidn
!,
'
!.
,
ncn rcecticir. Si lc|n aalicta no nudiea suDonc'.
d cdcul cac. do6
ccornEaa o,re cf cr."-
drdo de l hipotenu ea iqual i los dos iudrados del
:
rbgulo recto,
ytqre
lo lado-corrcrpondientea dc los tin-
r grrlos
son proporcionale,
iraaginando que,
al
. -
.
t<nei l dcraostrarcin dJ cgtos dos teorema
-po
Ia rela-
; ci6n
de-hc
ideae que
encicnan,
podrfa prerinlir
de elloa,
.
poie4do
cn.eu lugar
-l_aa
ideai mimis,
Ec
ncontrara,
.
i
flr
alciado
$
au fm. Jvl pra qu
40
creia, eqor,
.q.re
,,
nrry aarado de su fm. Ma para quc
no cr,eia, egor,
qe
ol bdcD ulo de lag mximas est cncerrado en los lfui-
tc d'lacietoias matinticas olamcnte, rlerig
crmo no
cs rrrrnof a le
jurieprudcrrcia;
y
uno
dc lo
erincioalec
media & hrocrl ms frcil y
deLbarcat u alto
oc3air",
'
odrio. Gn- h t{p gog, fico, gs
'rriucit
urill gnn
cuti-
<ted
$c {lrrniaacionca
particrtlarea
a
principios
mfu
Fe-
&d
d.,
rr*l.
de las
'l
rlrarclonca pancu|arcr
a prrncpo8
mr gG-
Fmplo, vemt
tt ur
ltan cntidad
dc lor- digestoe, dc acci,otes Jdc ercepcio-
a principioa
mria
de las
nes, de lab quc
re detnimr
ih
fscttt
dcpndn d';ra
'
rrirra : rre
quts:alt*ius
damno
lta'ltnle*or.
.o
de-
cir, gue
un individuo'no
dc! aproecliarej
ilcl dfio ou.
sucr& a oho,' ld
que
Labrra
qrrc
prerar ra
poco
nis
sucrde a ohd,'lo-
que
}tab|ia q
Ffe!r [i poco
tris
prGcrEamcnt.
.t8
vrdad.
quc
hay
qrG
hacr {a
{Jr
diatincin
entre las reglae dc dereiho, *,lalo
de laj
6ue-
at
nas
y
de cicrtas
bocard
(bocadica) introdrrcidoe
4or
loe doctois,
quc. son vago6
y oscurot' aulqrrc t8 rcgtag
tambin oodrrn
a Yccesaer buerns
y
trl9s Er laE retor-
*utatr,
-icott"e
qud con rur di*icionc infrnita
^(cum
$Ais lallelntiis)
no sirven rr,
qtrc
Paa
nbrollar.
Ahor,a
bicn
; .laq
buenaa rcglae 8n eforirrnoc
o mrimar'.
y bao
ls mdrras-comprdo
tanto los ariomc.oong
loe
t:q
:
' !;' l l :.;' ,' ri
1 6
. . . i c . v . . t E n u u .
, '
, .
, , ,
'
que
acabo dc ctr
y qrrc prohrb l
plovccno
9n
pcrJul-
cio de
otro. Flay tambien rcglas cuyaa elgpcloncr
on
cio de
otro. Flay tambien rcglas cuyaa elgpcrolrl
Eon
raras,
y
Por
conaigujcnfc
grrc paEan paf uutIF.P:, .4f
raras,
y por
conaiguicnre
grrc pasar! pq :ni\6.!ct.. .41
es la rcsla dc la In*itrai,onea
dcl cnPcr9dpr
Jul'
rrce er e[
$
2 dcl ttul,o dc la9 cci-on3,
+tb:cc $a
cuar-
do c trata dc coeas
qq5PqtslE!;.cl actc no
P9.ce,
crccpto
no en el s

(cl
trqo clis {
.l'rjru@r
$qE.sw
do sc trata d coas cuDorahr; d actc no
p9ace,
trccpto
'
cn un solo cE,
qrrc
cl cmtt'crdo
diS
qt
6.t tor?lgq!'
do en lo Digestot.
Pcro toderb se la est burado. f
to"..""tio
"ioo
gon
foriemos
qu re fotmdtr
pr in-
duccin
y
obcrvacin
y.lg
Po.r
razonamicnto

prioi,
!
-,,- l-. mrqnc nlndilr lratt tabtrca(lo detDuet Oe
;-';;;;."t"id
han fbricado desirqQ di
na reviiin
dcl dcrecho etablccido,
Et
txto dcl
-iu-
icoinulto
(l)...
e el, tltulo dc-loa Digcstoe,
que hable
Ji UIa ""olri dcl &recho, cn cl lugar : non ex rcgala
iut
;;J;
r;i-;i;
;i.-**]"ni
Jterr
;
es-
dcciri
qrl E
saca'dc
las.rglt & un dcecho
ya conogiqg'
P!.

or'
.
dare meior,
pcro (nc
Do !c stablce G
@o
,obG
;;';;i;l
; t*6ti-."
f undamceIe
suc
coris-
'
titwcn l d"recho mismo
y forman las' apcioncs,.c:ccp-
cioics. plicas,
ete.,
y gu cuando
ron.corade- gor
la
pui
rain
y
no
proccden
del
podqi artqab
-det
E:'
taJo, conatituycu
cl Detecho.
4tu9l
;
y
ql cr la
rgla
'
que
acabo dc
gitar
y
grrc
prohibe el
provccho
9n
pcrul-
:
do en lo Diestoa.
Pcro todrvb se la est bu+fdo. L
l
vcrdad
quc
{*,""
l"s"*yf::y r11-13':_T
,,
no unor
y
dc un caso Ee
PLccln
hacr rruchoa argDra
"o".". tc los mdicos, tl funto M. Barrcr,
quc
noe
I
haba hccho esperat un Norcr?c Sennertus, o nrrcvo ie-
-
tlrrn dG modaa, acornodado a los nucvoo dccubi'
mientos u oriinionp,
al daroo au Podromut
dicc
'qrrc
la
nencra
qoclloc mdicos
-
a- or'dinaiamc+te
co
lus
:.
i
mncra cuelloc mdicos obcrvaa or'dinariagcttc
cn
rus
gistm!
dc
prAaica
e! etplice el atc de cuu, ttg4,
{o .de
una
cIfrrredad
deapu& dc otra'
rcgri!,cl orql.
d,far
prtc8
dl cuatpo humano u
9tro,
llD aDar
gaoo
dc.la
prtc
dcl cucpo humano u
gbo,
ein habc
dbdo
'
or"..otcr de
prctica
unierd, conunc
a mrrcha! GD1
lctmlaih
y
kntgnaa
y qrrc
G.to
lc. ltreY a uD qcia
i
dc eocticiouec ;
dc rucrt
q?
e
podtr
crci@,
!a-
g 1, dc la
qe
crra*a paTf
dcl Scwt'at
q
rcriar
,
(1)
.{
!:y.-,C
l"!"-.,9"
.l
Fr"}!,t
.,
t
.'
..
|
.:
'
NrrEvo TMTAD6 s@i EL ENTE!$|MIENTO HUMANo 387
l ciencia infiniamente
por
medio de
propoeiciones
ce-
ncralea. v sobc todo
po-aorrellas
oue cnvienen al ho-
Iu
protoi
de.Aisutcl; .,dccir;
que
,son
recprocas o
ou tc aDfonman a Ias. Io cto ou hav rarona Dara
dconciai ete mtodo. sobre todo ttioecto-& los nr*.eo-
to, cn log
que
la mecliciaa e racional. Pero cn'cuanio
cg
.cmprica,
Bo
p-
ttg fcil ni tan segwo formar
propo-
alclollE umvraanc3. I adcmaa, nay ordlDaramntc com-
plicacionee
en la cnlermeddes
particlerce quq
for-.
man comp una imitacin dc lag eustancias
;
de modo
que
.
un enfermedbd cs corro una
planta
o como un animal.
que
eirigen una hitoria apart!;
g
decir, on modoa,o
maDcra dc ef a log oltc coftvlcne Io
qrrc
lrenoa dcho de
loe curpo o coses sustsncialg, eicndo una 6ebre cuar-
tea' tD fcil de analizar como el oro o el mercuid.
:As, c breo, a
peai
de loo
precepto
univeraaleg.
brecr cn lae eepciee de enfermedad mtodos
para
crar
y te-edio. que
satiafagan muohaq indicacionis, y
concursoS de cauaas
Ju
amnt,
y
Sobre todo recogr loa
que
la experiencia ha autoizado; lo
que
Senner{us no
hizo sufiientement,
puj: muchae,personaa erpertas han
notado, que laa composrcrons, d lag ecc-taa q.u pfopo-
D C$An mUCnaS VOea fo[naoaa maE e: tngeruo.
Dor ea-
'
timacin,
que
autorizadas
por
la expcricnci;, cd d"b"-
ra etarlo
para
cata ms securos de su accin. Creo.
prrc8, que lo-mejor eer unir ld doe procedimientoe y
no
qujars
de lae repeticioncs
en rura materia tan dclicada
y
tarr importantc como ee la mcdicina, en la cual encuen-
tro ou nos
falta lo
quc
tenemoe de sobra e la iuisoru-
dcnci; es decir, libioe. caos
paticulars
v eertrios
dc lo
qu ya
ha sido o,rrvado;
pucs
creo
iuc'la mil-
simr
pirte
de los libc de loc
juiiaconsultoe-
no basta-
.
r,
pcro qrc
nurrca tcrdEmoa bastante
Dor lo ouc se
eeic a la medicine, auorrc hubiamoo hecho niil ".-
ce mds obryaciocg bin- rcunstanciade. Y cs oue la
iuriprudcnci
eet toda basda en razr a lo
que
no est
*pre.mcbt indicad en la leys o en las costrmbres.
Ptca todo sc
prred
saca o dc la ley o del deiecho na-
.tural,
en defccto dc la ley,
por
mec d la razn. Y lag
lcycs de. cada par. eon finitas. y
&tcrmiaadas, o, pueden
*fro, mrcnras. quf
c\ ".t"r"*" to8 pflncrpros
dc e:pe-
ncnqa. cs occrr, ra8 oDtctvact@a, no rcnan nulca de-
masiado rnltiplcs
par
dar a la az mg ocasionca de
dccifrar lo q la-naturaleza o ioo da a conoger
ms
qrr a mcdiar; Por lo derne,.yo no de nadic que
crn.
3t8
t ,
f r _
plee
loe axiomas
dc la mnera
qrrc
el hbil autor d
qtrc
Lablarnoa ls atribuye
(S
l, l7), como ri alguien,
para
demostrar a un irio ore un nco es'un hqnbr, se Eir-
vieee del
principio:
lb
que
ea,-ct; dicicdo: un gto
ticne el alma ralional; aboa bien, cl ala raciod
ycl
hombre on una mialra coaa,
y por
cosiguhate, si tc'nicn-
do el alma racional no fuesc hombre, sr falrc
qrrc
..
lo
qu
s, o bicn, una miema cos scra
y
bo scr al mino
ticmpo. Pues sin crndear cta mximas.
qilc
no sd opol,
trlnai aou " tro .ni"tt directamcnte en-C razoranh'
to, com taipoco adilantan nada, todo.el mundo 8 con-
tentara con iazonar a: un ncqro tiene cl alrna raaio-
al; el
que
tiene cl alma
racional
e un hombrc, luego
el neqro eg un honib,re. Y i lguno, con cl
prcjuicio
de
o,n o hav alma rcioinl cuando no apaeca. dcdu-
ire ouc loa nios
qr
acaban de nacer
y
h' imhcat ho
io" de la egpecie liumana
lccnno,
en eico, cl rutbr r
ficrc haber diaouddo con
tcraoRas
muv razonblca
qrg
lo neqaban). vo no.crco
qu
el mal uso d h tnima
(ca
impoiible
qrr
..tt" coea ;a
y
ng !a a la v&) le edu'-
ieri.'ni ou )cnsarcn en efli al hacer eete razonarili-
io. La furc de eu error ser una extenin &l
prirci-
pio
de nueetro autor,
qu
nidga
que haya algum coea ai
el alma, de la cral no nog demos crnta, fnicntrar crc'cr-
toa sces llegaran a ntAar el lma
misr"dtendo o|ros
:.,
::
i'
..
!
lrr
R,
k.$
1.
l | ,
no la pcrcibcn.
cAPITr,Jt-O v|n
D, L S PnOPOSIC|ONES FFJVOS
-
NUEVO
TRAT^DO SOBS! EL ENTENDIMIENTO
HUMANO
389
instruccin,
si no s
h
da hacer ver algunas
vGcs a rna
pergon;
efabsutdo
n
que aG va a cat'
'
-
Tso.-Y
tcn ego
por
Poco, -eeor,
y no rcon(>
cis oue reducir
ura
propoaicin a! abudo ca dcmo&
tra s cordictoria
l Creo, en efecto,
que no instrumos
rnucho a,un hohbe
crando le decimos
que
no debe afu-
rar y-rgar
l rylemo
tirpo;
po se le instruye. enee-
ndolc
po
la tuerza d laa conscunclaa'
qu lo nace
sin das cunta.
Es difcil' creo
yo, prbgcindir eiemp-re
dc eetas demogtracioncs
apagfuicaa,
ee dci,
que redu-
cer la
propooicin
al bsurdo,
y
limitaree a las ogtensi-
t'a",
.coino-se las lhna,
y lol.gcmetrb,
qu son muy
cuiosoa cn eta materia,
lo sabcn
tuhcGntmnt. fro-
clo
lo hace notar
de v:z en cuado' aI
ver que
ciertoe
ge-
mctrss anguo,
poatcrioree a.Etrclidcs,
han encontrdo
ua demotiacin-ms
dircta
(como se cree)
que-la suya.
Pero el silerrcio de eate antiguo comntarista
noe hace ver
oue ato no sucde mrchas vceg.
'
S 3. Fn-.-Po lo menos, confeais, seor,
quc a
orcen formar un milln de
propoeiciorcs
a
poca
costa,
ircro
tambin muy
poco tilea
no
ea una frivolidad'
por
icrnolo. hacc conatar
que
la oetra es ostra,
y qu
e6
filao naaI".
o &cir
q
la osta no s otra ? Sobe lo
cul nuc-dtro autor dicc
gracicame4t
que
rn hombre
que
'
hiciea ile tta oatra, unE vces el sujeto
y
otraa el
pre-
. dicado, o el
preclieotqm, parecera
justamente
a un mono
orrc
g
divirtira n lanzat una oatra Jc una mano a la
ott.,
Io q,* podra satisfacer e-l hamb-re del
mono, tanto
como sas
propoacrones satidacen el entendimiento del
hombrc.
.
T,o.-Me
.p,rec qr
stc autor, tan lleno dc ingenio
corno dotado & iuicio,
tiene razn
qrrc
le
gobra
paa
ha-
blar contra lo
que
a
proccdieeen.
Pero
ya
sabis cmo
hay
qrrc.emplear lag, idntica
psra gue
,
eean ' tiles
;
eg
morEado,
trrcrza d consclrclrclaa
y
dhnrcrores,
quc
otras vtrdrJ
qr.re
ee
quiercn
etablecer s reduccn
eh.
.
$
4. Fn.--J-,o- rconozco,
y vco pefctarnnte
.que
esto 3G
pued aPllca, on mayor rajzon, a
laE
proposlcro-
na
que parecn
trvola,
y
lo 8on en muchaa ocasron3
9n
gie
"na pgte de la.idei.compleia eg a6rmada del ob-
ItO
d 8ta rd6a, COmO 8l drtcranoa : l
plomo
9 un mc-
lal. cn el eepritu de un honbre
que
conocc h significscin
dc'cts
plabra y qrc
eab
qrrc
el
plomo
eignifica ,rn
crrcpo
muy poado, Iuible y mdeable
;
hay-este eolo
**r;Ai-,r*.
190
i
!
G. V, LEIB IZ
rso,
quc
diciendo metal s le aoicna de un
olpc muchs
d la; ideas simplca, en luca de cnrncril& rna or
una,
$
5. Lo miqo iucedc cuando ua
parte
dc'la
dcnicin s afimada del trmio dc6nido, omo aI de-
cir: todo oro es fueible. uponiendo
ouc c h dcfiuido
el oro, como u buqpo' amaillo, fuiblc
v
malcablo.
Igualmente, decir
que
e! trigqlo tienc tcc- lados;
quc
w
palahoi (palabra
fracesa iatiqua) ca un alimal
reliircha, l ii:al siffe
nara defnirlas'Dalabra! " o itt
aabcr alguna coa fucii dc la definici. Pcro-c r; en-
eca alguna coaa ciendo
qc
el hombre tirrc una o-
cin de Dios,
y qu
el opio lc umercc e el sro,
Tro.-Adei de lo
qlu
h dicho Je loo idnticoe oue
lo eo erteramcntc, vaeo tambin
quc
cos idcntie
a mpdiaa tierrcn
algrma tidad. Por ejdrqplo; "ua
hmbe
sabio es aiempre un hombre: eato da a ionoccr orc r.o
e infaliblc, qqg
es mortal, crc,, Supongqm4
que gn
in.
dividuo, cn
fligro,
tienc ncccsidad de-u bala
paa
su
piatola, pero
carcc dc
plomo para
fundirl; u ahisg lc
dice : <Acordaos
qrrc
la
plata que
l.lcwi en Ii bolea fu-
sibler.; c_gte amigo no lc-cnacL una cualidad de la
plata; sibler
;
cgte amico no lc cnaca una cualidad de l olt;
pcro
lc har
pcnar
er el ueo
que pucdc
haccr di ci
para
diuponcr dc balac en quol'momcnro dc
pdigro.
[Jna
buena partc
dc las vrdadeC
moralca
y
dc lat m-fu bailr ,
sntncis de loe autocs on de esta nitrrelcza. No cn,
gcan
nada muchar vi:ces.
pco
hacen cnar cn l uti-
lidad que
eg. pgedc aca de lo que
s eibe. E*c gmo
dc la tragedra tratrna :
fyfa
potlt
coic,
qod
cdqusm
frotlt
(que
sc
podrr
tradrcir al- aunou con mcnos bdlcza i
'
iJ
o" t
pu""
;;;;-;; ;";e;;;"d--;-;"
t r - i r . . , r
unor, no naoe maa
qlrc
tootoarnor Ia condlcron numana :
Quqd 4lhJ
hurnani a nobis aticnrtrn
putare
ilebemus. Ea
. i
rcgla de loc
jurbconeultoo
I
qu
frlre
suo utitur, nemini
tact
inlutiam
(el qrrc
uaa dc su deocho no hocc daq
.
tact
inlutiam
(el qrrc
uaa dc su deocho no hocc daq
nadie)
parcce
Hvola, Sin embargo, tienc una breq
ep-
cacin en ciertas ocasioneE v hace oensa iutamcotc tn
lo ouc es dcbido. Cono si lrno lerraa's.t ca en b
mcdida
que lo permiten loa &arutos
y o; y
& crtc
modo
quitase
la vrta u veciuo,
gc
conttala con ct
eela d dcrccho
gi
!c auciara. For
'lo
dcnlie. la rooo.
sic-ioncs dc hccho. o lai c-xppniercia, caho Ia
col
di..
que
el opio ec un nactico, no [evan mr lcjoe
que
lae
vcrdades de la
prna
razn,
qrrc
no ioo
pudsD
unca con-
ducir me all dc lo
que cst{
ya- cornprendido
Gn
nus-'
has idat clara
y
{*ntaa..
Por lo
quc 'e rcre aesta
noooeicin.
qrc
todo hombr
hcn una nocron rc
Loa'
;T.-i;;;"-.
;"ado
noci
Eigni6ca
ida' Pucs la idea
de Dio, ! i
iuicio,
c9 innata
9n
tdgs
lo3, hombrE ;
rixo ri e*a
nocion ignihca
una ida n la crar c-
prcnia
ictuaHentc,
es uaa
propoaicion d9
elbo -q-.rc
dcPtbqe
de la hitoria
ibl
gero humno.
S
,/.
rd.
Yltr9o'
dcclr
.que
un trigulo
tinc trcg ladoa o a ta rdntrco
como
i"0...,
p,r.t-o prccico un
poco de tencin
Pa
vcr
qrrc
n r;olcono
debc terrcr tantos
.ngulos
cmo adot
;
aar
tcn&la un lado
mr ai no Ie rupueierqmoa
cerrado'
-- P
5.
^ I*:Ji:=*ql:H"oftff ffi "T*ff" H:
c {rnn obe. la austarcias
so.n q
sy
nr9yor.
Pattf
t'n-
vol. i or icta3. Y l
qlrc
rabe l srgmhcacon
oc rE
odebrt
tustncia
hombre, animal
forme, alma veget-
iive. enEitiva,
raciornl.
formar con cllas muchae
pro-
po"ihorro"
indubitablcs,
pero
intilc9'
Perticularutcat
so'
Lre el alma.
de la
qc. c habla mrchq sifi
^{b.cr.lo
que e!
realmente.
C.ada cual
prrcde ver una,iLlrnidadr
de propo-
iE.ffi.:'i!;';;i;;
l! .-*li""*
a"
si' r"-
t;t;;;
t* ii"- de mctafsica,
de tpolgga escole-
tha v dc r.ui cierta eapecie
de faica, cuya lcura
-no-
l
d*ii"t6
da. tt."o ilc
pic,
ile loe etpritu
v
df l$
crrcrpo3
guc lo
gu ya aba antes d
rccorrer e8to lr"
broc.
=--o.-E"
verdad
que loe compe-ndioe
de metalgica
y
algunoa otros libros de csta naturaleza,
'q
vemoa co-
mrdrntc, no cnea ma
que palabraB. Lclr'
por
ciemolo.
qu
la metfsica
c9 la ciencia dcl aer cn
gene-
1, i
grrc- "talica
loe
-princ.iiios
y
lac afcccionca
quc
de
l cnan
;
quc-loa p-rrnctprot del tcr. !xn.a sncra
y
la
c*istcDcia:
qu
las leccions
son o
Pnmrtlvaa'
a aabet'
lo uno. lo veddeto.
lo brcao, o detivativas, a aber,
lo miro
y
lo diverso,
lo simplc
y lo compue. eto, etc.;
y
al hahla ile ead
rmo de esto trmrcs, no dar mt
que
ocirxrcs vca! v
disti:cionet verblee er abuaar del nom-
hnc dc ciena. Sin embarco, Drcioo
3 rcndir
justicia
a
loc escolsticos ms
profund (cpmo por
ejernplo
Su-
rez. d
que
tanto caso haca Gocio), rcconociendo
que
preicntan
alcunas
vcs discusiotas d importancia, como
iobrc el coninuum.
sobre cl infinito, aobrc la contingen-
cia. eobr la realidad de los abettacto.
sob,re el
princi-
.
nio & individuacin, sobre el oricen dc les fonnas, sobe
il alma
y sus facultader, eobr ef concurco dc Dioe a las
':
!

/:.
[la tzcto*tc.
t92'
...
\', --
)
.
luEvo
TRATADo sOnE
EL
ENiEt{Ds'ffiNTo
HUMANo . 391
rc a la. vz la mctafica
ral
y la sroral rrs
perfqcta.
C 12. Fn.-FIc
ahi eonocii,entos, sin duda,,
quc
es-
tfn-ruv
]oioa dc eer fvoloo o
puragrentc vebcles. Peo
oacce Lrr" eetos ltimos eon aqucllos en
que
dos abetrac-
ioe eon
-a6rmdo
cl ro del otro
;
por
eiemplo,
que
el
lorro er. frugalidad,
que la gratitud es
jusricia,
y por es'
pcEionr
gc g*..
Foposlciols
y
atas
paezca! alguag
rrcoe!, a l
pr}'lrcf
oJcda, En emDfgo, 8r laa exP.rnu-
mos vcBcmoe
qu n.o cCDtind otra co84
qu la 8ignilrca-
cin de loa trmioe.
To.-Feo
la sisi6cci6 de loe trminoe, o decir.
Ias efniciffi rnid log axiollag nticos, cxpresan
loe
princiiioe
dc toda I dcrnoctraciones
;
y
aomo aa
dcfiicioris
pude
hcer coaoocr al mismo ticmpo las
idcar v ru..
posibilidad,
ea evidcrte
gue
lo
qrrc
de. cllag
dcDc& no
+
pur.rrcnt verbal ' Por lo qrrc.
sc rc6ee al
crcllp,lo
.$t la
Cfa6tua,
e8,
Jt{tcB,
o m* brer urla pr-
te dc la
iuticie,
no eg de deedea,
puee
es
preciao
cono-
cer oue lo or.re le llama actio ineal o la
queia
cotra la
inrrthud, it"b eta menoe ile4rcciada- ci lo tribu-
na-la. Los romanoa aceptaban esta atcin conta loo'li-
bcrtc.o cncipado,
y
aun hoy dla se aplica a la re-
voc*in d lag
-doDadon.
Po lo demis,
ya
he dicho
eu oti
prte qrp
tambin
lae idag abatractas pucden
oha
Dlrte
qte
tafibrf:n ,aa daa abstractas
pucden
cr
prcdicads
rnas d otras, el
gnero
a Ia eapccie
;
coino
crando ec dice : la duracin ea uDa continuidad, la vc-
dd e un hibito
:
poro
la
jueticia
univcral es no h-
mte uoa
virtud, ino la virtud motal entea.
C\PITU-O IX
'
,.rL
coN,o<xliEltTo
QUE
TENEATOS DE rrESTnA ExStEtrCI
$
| . Fu..Jlata agu. do brnoe coDsidado m,8
qu.la
c*,i de he coaag.
y
cqno nuestro eeritu lo
lie cnoce mr
grrc por abstracci4, eeparrndolao dc toda
citemia oaticular
qu
no 8a Ia
que
et mrsto
cntendimicirto. no no dan abeolutamentc coocimieto
de ninguna existcncia real. Y la prop<riciorrcr univcsa-
lcr. de las
qr pdmoe
tcnor un corocimicto eieto, no
c refieen la-existencia. Y oor lo dcmc. sicmDte oue
ec atribuyg alguna coea " ,- individ,- de un genero o-&
ur e8p@rc,
Por*u9? Pl9P9Pcron
qrc no tena ctr8, al ro
m)3mo rctc amDuxro l
geDfo
o a a ctPclc cn
goDcrar,
\ ' ,
.
i:il
.-i-r
r)
"f
' :.
la ooposicin
no
pcttcnccc'oi+.r th t'r!rcs'
y no
haie onoccr
ma
qtc rm clrir actidctal
en coaa!
;;i.;i;;
p*ti"-"1t, cono cuando
sc dice
gue tirl
horbrc c docto,
-*f;.d;"i"";
y
en Grc ecn$do ca cn el
quc.lor
filaofos
tambin, al disdlguir tan fclhtcsr.nt
lo
quc
oot"*.
" la cencia
dt lJ
que
Pcr$rru i
la cxietctrci'
iefrcen a la e:ietcrnia todo
lo
quc cs-acidcrrtal
y cdb-
ccntc.
Con harta fccuencia Do
8 sabc ci Lar
p'ropcno-
ie univenalc.
quc
Do conogemoa
mr
quc p,<rr clrycncr-
cia. no scrn tanibi6n accidcntls
qui, porquc- nttcstra
eiperiencia
ec limiud, domo ed los
paree cn
dond el
aga no se hiela, la propoaicin
u-c
s tormara d
quc
el acua cat aianpFe cn cstado" lluido
no-6 ctencl$'
if
-
ru irnncialidad e conoc{la
viaiando t
!9q.
Pr.
F?
qr
.
fros. Sin cmbago, ae
puede tomal
-lo
acc-
.:G lFl l
marcra m ectricta,
& sl|crtc
qu hyr lE-rc(llo Ec
Iti'cncial
y lo incrcocial;
y ebtc nrcalio c!'lo Datul'
i'&.ii, Jt
i""
a
la c-o bruarian@;
394
'.c.
it. r.B,li'
'*;;;
;"tst
l"-';
;t.pio
si nada gc ol4c. r ch'
A, allrno
podr
eoatcrrcr
que el eetado
.de
trudcc
.1o
ouc no6 hac conoccr nrrcsEa
L - - - - l - - ^- ^- - - - ^-
-;, h.;-c"" "ot*"4-o"
g9n una cvidcnch
cqg.nf,3
ta : de tal modo,
que
arn cuando
Jo
tata dc drldlt dG
tos la ccar, ta duda no rc
prmitd ddlr dc m
critcncia.
En u
palabra
: sohrc cac
p{sto trDcfird .l
m alto
gado
de ertidumbre
qrc c$c inadnr.
E.
NI.EVO TRJTADO SOBRE EL EIIE}DE}iTO
HUMANO 395
Teo.--Estot, cntcrmlnt
dc acuedo con todo so.
Y aado
-quc
Ia apcrccpcin
inmediata dc nuctra exie'
tcucia v dd ntarro
pBamicntos
noE srt"ninistra }as
pri-
irncra icrdadca a
piori
o dc hcbo, cg dccir, las prime-
ras crpericociar,
@g k"
proposi4qDj idnticas cotic'
'n
laa
prtmcraS
vcfdadct a
F'(
tl o dc raiolt' et occrrl
'h
rinimras lucc. l, ua
v.
lar olras so! irrcapaces de
'cr
irobad
y
?relen
sc llaiad! incditas ; aqullas'
oordue hav iincdiacin crtre cl cntendimicnto
y
su ob-
ia.L
a4ai,
porquc hay inmcdiaci'n enne cl auicto
y
el
prcdcad,o.
' l
.
CAPITULO
X
DEL @{oCN,TEI{TO
QUE
TENEMOS Df, L.A. E STET'ICIA DE DIOS
*T*.-D-.
o lo ha dado al alra
.facultadcs
pro-
pia pn conocccle, aino
que
tamliin le ha imprceo ca-
ili.
;
t. *"r."rr, .,-q,r. el alma tenga ieccsldad
dc egtas facultadcs
para prcibir
eltoa cractrs' l'rJ
ro ouiero repair lo
qe
va
}a sido discutido cntrc nootog
obie lae ici:ag v
lde vlrdadeg innatas, Dtr las cualce
'cnrrto
la idea dc Dioe
y
la verdad dc su exiltcrrci. Pero
vcnsar a loe hecho.
'
Ft,-A.hora bic: aroorc
le existencia de
Dioe
eea
la vcrdad mic fcil &
probar, y
su evidcncia iguEl, ai
no mc encito.
a la de h dernostrsciore
matemticas,
erigc ain mbargo algrlaa atcncin. As,
yo aupongo
que
cada uno conoc
qrc
? lqufra cooa
quc exrd,actulmen-
te,
y qr. poJ cgnsr.gucDt
hal rln.scr rcal. J hay argruen
.ou
pudr
4dar cl ru
propr
exEtcncra,
yf)
declao
qu
iio ei a l a
quicn
habl.
S
3. Sa'bemoe tambi&r,
por
un
conocimiento.de
gimple
vita,
que
Ia
pura
nada no pue-
& sodrrcir un ser rell. Dc donde sc sicu con evidercia
rirntica
que
also ha cxi*ido de toda eternidad,
pues-
to
quc
todo l
que
[iere un comicnzo &be habcr eido
pro-
ducido oor aljna ota coea.
$
4. Aora bicn; todo sr
ouc tr; u ctcncia de otro, trae tambin dc l todo
l
que poscc y todae aua facultd. Luego Ia funte eter-
q.
v.
imagino
quc hay dctro dc l
.un
entedimicato
{
lD
razD'
.y.
qrc cin cflrbaro no qaya -tgq,".ra "tCry,.
ou
qobcrne
todo eEt vasto umvcrSo' lre Io
qrc
acDo
dc dicir ee eigrrc cleramcnrc
que nosq.F tc-ncmoa u
,%
L.
dc dir ee sicttc clramcnte
cnre nosoFo3 tcncmo' u
cocimierto
r,s cia:rto de Dis
que
de
irlqicr
ota
cora orc egt fuera dc uootroe
"*t;;5;
']J&; ;:;
pe.rfectaisinccrided. qrc
m causa mucho
.crroio
tldcr
qu decr algo coqh clt
dcrnoetracidn;
pero lo hago olamcnte
paret deroc
opa.
sin dc lera un vaco.
5c trata
prccisente
del
punto
en oue decs
($
3)
que
ha aitido llso Ce toda otcrnidr&
Yo incuento''o cierta anbisdad, ai
querr
decir
oue no ha habido runca un thmpo en
qu
no cxiti n*
{a.
Estoy dc acucrlq,
J
"U9 "o slgu.c vcrdaderancntc &
Iat arrtcds DropoSclotGt
por
ua conaecuncr co-
DlctEntc m;tdltica. Prrc ;i als"ne vcz no hubicr
habido nada, nunca hubiera habido nada,
porque
le na
no
puede
oroduci cl cer
j
lrrcco nmtros millJroo tlo ci-
tirimos, l'o
qrrc
va cqrtra h
irimera
verdad de cpcrieri-
cia. Pero la ionecrrcncia nc hacc ver. dced. luego,
quc
si decimor
que
alctlla eoaa ha eritido d toda ctcrBi-
<isd,
qucrcnLs
haElar de una coaa ctera. Sin errbrrgo,
dc lo
rc
hob dicho hat aq no ec eigrrc
que
ai siEt-
pe
ha habido alqtma coaa. simDe hrvi habido rn
ioaa determinada I es dcir, un
.ge
aoto. Puce cicto
advcraior dra
qrrc yg
he
sido
roducido
por
'drat
co:
i;;..
a-
a dc todos
loa sqrca cs tambin el
principio & todes su
ootecia :.
dc auerte
que
e8t s terno deib scr tambin
omnipotente. $
5. Ailcms, el
hombre
ercrrcntra
er s
el arocimiento,
-
Luego hay un scr inteligrt".
,
AI.t"?
bicn; es imposible
qu rna coaa absolamcntc
dehtui-
d de conocimiento
y-de perccpcin
produzcg.
un aer tn-
telicente. v e3 contrano a la da d la Eatela,
I)frvada
de Lntimiento,
el
prodtrcira
ella miema. Luao la fucn-
te de las coEaa cs itcligcnte,
y
ha habido un scr intcli'
gerite dc toda una.eternidad.,S
6. Ut 8r etcrnRmuyrlto:
dcroeo
y
muy rntelgente es lo que l.afnamoE Uloa. r sl
hubiese alguien ba*arte irrcional
para suponer
gue.el
hombre es cl nico ser
quc tiare conoclmiento
y sabidu-
ra,
pero qlc sin ernbargo. ha sido formado
got
.*, ,I
qu
eEe mrmo
Pnn9Pg
Clego
/
8ln cooclmlcno ea. lo
ouc cnduce todo el unrvrto, l advrure
qn
cfdul
detcnidamcnte
la ccnura
pefcctmente
a'lida
y
llcna dc
nfasis
dc Cicern
(De
feglbu.r,
lib. III|
$krtanrcate'
dicc, o habr nadic
tan ncciamntc orgrto.o
quc'e
NUEVO TRATADO SOSRE EL ENTiN'N'NTO
HJMANO 397
1 . .
, G. V, rF|BNrz'
),:
I
. l
ir
k,
XrerO fmrrOo SoBE
E!:;Ei{ENDTMIENTo
}lUM No 399
pb
6oti&p,
quca
l/1 & ur
pndrdo, pda
ua dc cu-
yF yih{ciomr
c le ltitut & *5" a igusl un sesrr-
Suicrt.
tcrcuro su idea, .ee
.
un indicio engaador,
porque
al hbLr dcl movimicnto
perDetuo
mccnibo,
po
eicn-
plo, sabemoc Lo que. dcidci y ain ernberg? te niovi-
mtnto 8 Ba cola mpolrble
;
lrco no
poctemoa
tene!
Hc dc l ino cn aoahcrcia. Y cn snundo lucar. te
mirno aumieDto n
pueba
cuficicntcr;cnte
qu;
la idea
de Dior, la tamnde,.
prownga
del original. Pero no
quicro
deterneme aqr
por
d morneto. Me dirie, e-
ot,
que
al rcconocer- en-noeotroe Ia ida innata dc Dioe
.
vo no dcbo dccir orrc rc debe ooner en duda orrc hava tl
ido.. Pcro to no id*ito ."t" dod" ino rscto una
dcmootracii
.icuroGa
fundda eobrc la idoa solamente.
Pcg oq lo derns. cst.hoo bastnte scos de la exis-
tcnci'& Dio. Y
ya
o acordas
que-yo
he moetrado
cmo h idao ctn en noaotra, no eiernprc de modo
que
o dcsc crcnta de clla. sino siempre de modo
qu
*
la rcdc acar de su
propio
fondo
v hacerlas ocrtco-
bles. Y lo migmo cro ilc la idea d" Dio. cuva'oosibili-
dad v eiencia hc demoetado de variae maircrie. Y
la
misra arona
prcetablecida
noe euminita otro medio
inccrtestable. Pr lo dcns vo co or todos los me-
di< orrc c han einpleado
para
de.moetrar la exietencia
de DiL son buenoe'y
puo&n
rervir
para
ollo, i sc les
pcccionas, y
no so,y
*
p*,
ef*
quc
ee deba desxe-
crtr cl
que
8e saca del orden d laa co8a8.
S
9. Fn.-Qui sa oportuno inistir un
roco
sobre
la cuestin dc si rm ser
peDsante puede. provenir
de un er
Do Dctiant v
privado
de todo entir
y
de todo conoci-
uioirto, tal
cm;
podrl
ecrlo la mat;a.
g
10. Y hasta
cs bctante manife*o
qu
ma Dart dc la materia es in-
cepaz dc
noducir.
nada
-por'
noma
y
de dotarse de mo-
Vmrcnto, ts8 Drcao. Dr8. o Ore au movrmlcDto aa etr-
o, o.qo l ;a irrrprimdo pi un ecr ms podcroao. Si
cgte movimiento frec otcro. eera eisrpre incapaz de
produc-i
conociminto. Aurqrc la divl{{ii c.9
ryuiee
tan
Dcoca! como ouei. como Dar aDttulrzarla : aun-
i"d
l" ir to""'lae figu.
v
fodoe l& movimicntoe
que
.c os sntoie; aunguc hagris dc clla rm.globo, un cubo,
uD Dnoma. un crlrndro- Gtc,. ctvot dtmtros no 6ean
mi
que Ia 10.000.'patte de. unsw,
que
es l/10 dc una
l fnca, guc
ee l /10 de
"na
pul gada, que
ea.l /10 de un
ma
qu ta ru.t ,(r.-
Pat
d. ungrg,
que
eE l/lu dc una
lfca,
quc
ee l/10 de um
pulgada, que
e.l/10 de ru
pb
6oeftp,
quc
a l/1 & ul
pndrdo, pda
ua dc cu-
'*
yih{ciomr
c le ltitut & *5" a iguEl a un eegur-
dl,dc' tfumpo.,Eca partcd dc rrateria, por pcqrrca que
EGA, nO ODrata apDte oFoa Guppq d ua
gt6o qrrc
re
i
. l !
\ . , . . ,
' t
j
YPar
'{c,
.
,,:':li'l+:.
.
.,:.:
.
{00 G.
!t.
I.ENE
sea proporcionedo,
dc otro modo
qrrc
corno lc cucrDo
qrrc tienen una pulgoda
o un pic d diftFo oban L-
hc i. Y con la mism az *
pucJ
err oroducit
scrrtiminto,
pixsamiento

conocimiento, rrieado
cran-
de
pqcione
de materia dc ciera ficura v dc dile!ili-
nado m<yvimicnto, ctnno
por
rnedio dJ l rla
peqcr
ptes
dc matcria
qre
haya cn cl mundo.
Efi
.ltio
chocan, c cmpujan
y
rcridcn la un a la ode
juascn-
tc cono laa grandee, y
es lo que pue&r
rcei. Pero ri
la maieria pudicae sacar de
gu
seno el
lrcntimicnto,
la
percepbion y
cl conirimicnto, innrcdiatamente
y
aln m-
quina.
o in el socoaro de- firarag v momientos. en ial
caeo "ta" cualidde dcbctfjn a,r una
popiedad
ineoa-
rable de la materi
y
dc todar su"
p..,tes.
A lo cuel- sc
podr
aadir
quc,
aun crundo la ida senal v cmcl-
a
que
tencmoo dc h matcria no llevi
c
tt*fu
& rh
ccxno si f'ura rna co6a mica en nmeto,
gitr
csrbrrco.
toda la materia no es
propiamcnte
una coa individual'rc
cxista corno un
gcr
m,aterial o un cuerpo sire!lar
ouc nor-
otos cor@camoa, o
gu podamoo
oncor. Dd
.s,rcrte
que
si la matcia fucs-el sr etmo ppnsntc,
no habrfa
uri er nic-o etrno, ih6nito
y peaaante,
eino.u nrnceo
..' .' ,
. . . ' '
i
',
r
l,
3
r
e
F'
t
di,entec los unos d los otros. cuyai fucza
etarrn.Iimi-
tadaa y
cuyos
pnc.Dticr*or
eeran distintoe,
y
tc,
por
consiguicnt, no
podraa
nunca haber
prodrrciao
-Grtc
or-
den, csa arryronia y
cae hcrrooura quc
ee advicrte en b
natualeza. Dc donde ec aiguc necesriamcrtc
quc
el
pri-
rrrcr se rro
puede
scr la mtcria. Espero
oue atai
ms atiafocho, so, d cete razqramicto ionedo ilcl
artor clobre de la demo*r*in
anterior, dc lo
quc
D,'
ecia egtarlo de 'u dcmoataciin
TnO.;-,Enctrentro
cc :onirnicnto
el mc lido dd
,UEVO
TIATADO SOBRE E. ENTENDIMIENTO HUMANO 4OI
constituv un coniunto
de un nmero in6nito de sees.
Slo falia aqu
qu
nuestro autor d un
paso para llegar a
mi sigtema. Prcs, en efecto, conccdo
percepcin a todos
calos aers infnitoa. cada uno & los cualeg ea como un
ardmal dotado dc alma
(o de algn
principio activo ana-
,lgico
que
conetituye
gu-unidad[
co lo
que,le
es
preciso
Dara se Daslvo. v dotado cle un cuerpo organrco. Anola
biot r ."tb" ""."" han recibido su naiualeia, tanto acti-
va como.
p,aeiva
(ca
decir, lo quc,tienen de inmaterial
,y
d materalr, cle una cauaa
gneral y auprema,.
poque cl
lo contrarro, como el autof hac notar muy brn, senclo
independicntcs los unos de lo otroa, no
Dodran
nunca
produci
cste orden, esta armonq, cgta belleza
qu
nota-
moa en el mundo, Pero clte argumcnto,
que
no
pa{ece
tcner mg
que
una certid,lmbe moial. ee lhvado a una
neceaid tromoletamerte
metafsica
Dot
la nueva espe-
cic & anilona
qrrc yo
he introducid,
que
es la armo-
na
preestablecida.
Pues expresando cada una de estaa
alms a su mancr lo3ue paia fuera de ella,.y no
pudien-
'do
tcner nineuna influencia sobre los dem eeres
bar-
ticul_area, o t" bi"tr, debiendo sacar esta exprcsin- del
fondo & su natualeza, es
preciso
necesariamente
que
cada uno hava rccibido su naturaleza
(o
esa razn inter-
n dc expccin de loo
qrrc
existe fuera) de una causa uni-
versal d Ia cual dependan todos eetos seres
y que haga
oue estn
prfctamnt
de acuerdo los unos con los
toa: lo
que
no
puede
hacerse sino con una sabidua
v conocimiento infinitos v
por
un artificio
qande
con re-
icin sobre todo al conniimiento espontneo de la m-
quina
con l,as
acciones
del alma racional,-
que
un ilugtre
autor,
que
hizo'obecrones con esta ocasin en su mara-
villoao diccionario, dud casi si no rebasaba toda la sa-
bidua
pcible.
diciendo
que
la de
Dioe
no le
pareca
demasiado
grande para
tales efctos,
y reconociendo por
lo rnenos ou no a haba dado baetant dieve a las d-
bilee concpciones
que podemos
tener de la
perfeccin
divina.
$
12. Fn.-l Cunto me regocija esa conformidad
de vrrcstras ideas con las de mi autor I Espcro
que
no o
enojar, seor,
que
os xponga tambin el reeto de u ra-
zoramicnto sobre este tema. En
primer
lucar, l erami-
na
gi
el
.e
nsante del cual deenden tooa loe dems
aeros intclinte
(v
con mavor
-razn
todoc Io derns
sercs). E terial'io no. I i3. El e reapond oue un
aer
ftnrante
podra.
ecr raterial. Pero
piensa
tambin

't
t
.d
$
:i
d
i
J
"q
. J
G. V. LE|BNI
.
n2
que,
aun cuando a fuera, barta
qu
eea un 8s ctcrno,
gu tenga una cierrcia y
rn sr i-Gnitoa. Aderrrrs, si el
pensamiento y la matcria
pueden
ser separadoe, la eria-
tcncia eterna de la materi;a no ser una coneegrencia dc
Ia existencia eterna de n ser
pcneante,
$ 14. Se
precun-
ta tarrbin a loa
que
..ecr un Dios ruataial ii dcct
que
cada
parte
de la rnateria
piensa.
En 6te caro e se.
guira que
habra tantoe diooc como
patcular
de mate-
iia. Peio si cada pa.rte
de la rratcria
-o
picua,
hc aqu
r
ya
un Er
pnaant
compr8to dc Dartcs ro Dcnrantcs.
u
'.fut.ao'.
S
it. t "i ";ei; . -.t*i"-*t*-"o]
,:
lamente, y
1"" dq"+ parte.s.,
aunque igualmente eternaa,
no piensan,
es decir gratuitamentc, que
una
partc
de
la mteria est infinitamntc
por
cncima dc la otra v oo.
duce los srcs
pnsantes
rro Lterno".
S
0, Y ; J o-"..
Je
que
cl eer pcnsante eterno_
y
matcri'i ea rui cjcrto ion-
junto
particular
de,la materii,. cuyrs partc!
! no
pao-
sants, CamoA n lo qrrc hA srdo rtutado,
pCs
laS
pAI- ii
tca
.de
la materia
puode-n
nux bien e*ar
juitae,
per
m
po
eso
pueden
adquirir mrs_
quc
una nrrcva relacin lo-
.
,.t
cal
guc
no poda comunicade
cl conocirnicato.
$
17. No
l
importa qu
este conjunto e8t en rcporc o c movimicn-
I
to. Si est en repoo, no ser ma'que ua snr sin ac-
- j
cin, que no tend ningrn privilcgio
sobrc un &omo; i
1:
eet cn
gromiento,
eatc movimiento,
qrrc
lc diatisrc
.
.
j
dc las otras
partes,
debe producir
el priamiento, poi lo
-i
que
todos eslos pneamitoa
srn irccidcotalcr'y limi- .r
tadoe, porgue
cada,
pa*e
carece. de penranicnt. y.
uo
i,
tienc nada
que
regule
gus
momintoa. Asl no hrbr ni
libcrtad, ni leccin. ni sabidura, como n la simple ma,
:
j
tcria bruta.
$
18. Algunoa
creen
qu
la matoia eg
por
'i
lo merros coctrna con Dios. Pero nq dicen por qu
la
l1
noduc.9r1..{e.n
c, pcpat, que.
elloa adni:n, mu-

gno mgg drrcl


que
la d la mtcrra,
que
e8 menoa
pcr-
.i
fccta. Y
qui (dice
el autor) ei
quisi,ramos
aleiarnej u
!^
poco
dc laa ideas comuu, d
'vuclo
a nuesrr; spitu ;i
c intrnarno
9rr
el eramen
-ma
profimdo q,E puira,
. .:
mo hacer dc la uatraleza & laa-cosas,
npocLlioc llc-
:+i
gar
harta concbir, rmquc de una manda impcrfoct. +
cmo la matlcris pucdc
hbcr ido hccha rl
priicipio, y
I
cmo ha
podido
omcnzar a cxiti
pq
d
p,iie
dc c;
primcr
aer ctcmor-. Pcro verfanos al
misd
-tianpo
qrr
1.r
dar ecr a rm ccpitu cc un efccto dc catc
po&
tuin c
infinito, lo.
que-ca
mucho m difcil d tlnpittdcr. Y
como cto mc ?arfa rnudro (aade)
n& [a ueioaer
,
-.
;
I
i'' l
' .
. , : 4
r
r
I
t

F
r

I
t
NUEV(' TRATADO 5ONP, I. EENOMIE{TO KUMAI.|o 4O3
ma. t a SUSTAIT{CIA,
cm manieculas,
poJra
hacer aos-
.
pcchar que
concibe la
produccin
de la miteria como la de
.. ..
loe acciderrtee, loa cll no tin di6cultd en sacar-
!
-t
loe de la nada; y di*inguicndo
eu
pcnsaminto
singular
loe d la nada;
y
di*inguicDdo
eu
Dcnsami;nto sincular
(dc
la filosofia,
que
et orccisamcnte fudada el
mundo, o en erte lugar de la tier,
yo
no sf i ha te-
nido er Ia mente a los
platnicog, qu
tomaban la ma,
tcria por
algo hdizo y pasairo,
a la mancra d los ac-
cidcrtes, y
tenan otra idea de los espritue
v
le
las al-
rna3.
obrc la culeg la lobofa ost al
peent
fundda cn el
mundorr, o r m
podr perdonr gue
rne alcja* t."-
to, o invcetigarc, e' cuanto la
crmtica lo ermite.
gi
en
el fodo la-opinin com'nmrc admitidd es conrrari,a
a este sentimirto
particula;
har. mal, dico. en inter-
narm n eeta diiusiin, sobre todo
cn eid lucar de la
tierra, en
quc
la doctiina admitida ea bastante trena
Dara
mi desiqr.io,
puesto
que
sinta cono indudable quc
una
vcz admlu(la l clccroD o l comlnzo d alcuna auStan-
cia eacada de la nda, se
puede
suponer con Ia miema fa-
+lid"4
la crcacin dc todi otra susiaacia, excepto el crca-
dor nisi;
.
.
Tpo.-Mc habir.proporcionado
Fn
placcr,
ecor, al
relatatnc ctc
pnaamnto protundo
de vlcatro
autor. oue
.n
prrddsia,
demasi.do eecrupulosa, ha imoedido ie-
pooducb
rtro. Sra una lstima
que
le suDrimieE
v
Doc djae con Ia micl bn los labioe. O accdo
que
ha'r
algo importante y
bcllo oculto bajo eota cscic de cnic.
ma. t a SUSTAIT{CIA,
cm mayrieculas,
poJra
hacer ad-
$
19. Frl.-Por. ltimo, si alsunos rcan la crea-
cin,
por
la cual las
coeas
pe
han lecho &-la nada.
oor-
'
qrrc ro abcn concebirla, nertro autor, al escribir. ants
de coroccr vuestro dlcrbimicnto
sobre la razn de la
rni6"
F
alma con el
guqpc
\
obga q
no compren-
ocn como rcB movlnentE volutarroS 80n Droduclldoa
en cl cucrpo por, la voluntad &1. alrya, y n deian de
coeno ooyeDcldoa por
Ia crpcrrrDch; y replca,
con
rron, a' loc quc r,e3pondn qu
l alma no
podra produ-
cir u nrrcvo movimiento, y
loe capritue
.animalcl
slo
lma ueva dircccin,
que
Io
'uno
er tan iconcebibl
como
Io otro. Y nada mcjor dicho
qrc
lo
quc
l aadc en esta
ocaein,
que guerer limitar l
$c.
DioE pucdc
hacer, a
lo qu
Doeotro podmo8
coqrpetdcr, cg d una extcn-
sin infinita
a nuestra comprcnsi, o hccr a Dio mig-
no 6aito.
'
.
Teo.-Auqrrc
as ot orillda la diGculrad d la uBin
: - j ,
il,"
'
t' i'
'
i
t
del alma con el cuerpo. a mi
iuicio
an
qucda
mg. Ya hc
demostado a aosteriori.
poi
la armonla
preestablcida,
que
todas lae mnadae han ecibido su sr de Dioa
y que
de l dependen. Sin embargo, no sabrarnog comprcnder
el cmo en detalle;
v
en el fondo, su consrvaci no ce
ota coba oue una cieacin continua, como loa escolsti-
cos lo han- ecohocido
pcrfcctamente.
,
CAPITULO
XI
.
DEL CONOCIMIENTO
QIJE
TENEMOS DE I,]I EXISTENCIA
DE LAS DEMS
COSA3
S | . Fn-,-Como la mea existencia dc Dioe ticae una
relaiin neccsaria con Ia nueeta, lae ide
quo podnos
tener de cualquier
iosa no
prueban
la exiscnc dc esta
cosa, m
que'el etrato de un hombrc
privara tu existcn-
cia en el mundo.
$
2. Sin ernbarso,
la icrtidumbrc
que yo
te-ngq d9 lo blanco.
y de lo negro sobe cste
pancl,
nor
l.a
va d la En8acln, eE tan
g?ancle
como ta dc movr-
-i.oto d. mie manos,
q,re
n
""dc me
qe
al conoci-
miento de nutra xi*;cia
y
al conocimilnto
de Dios.
'ff;.'ti$;;
;;;;"";-t;-d"-;;i;4J".
;
Puca no creo
qrrc
unr
peraoa pueda
eer err vcr'ddd tan
cscptica
que
dud de li cxictcncia dc csta cors
qrrc
vc
v oc eicntt. Por lo menoa, el
que
llve
u
duda tan all,
v ouc eicntt. Pqr lo menos, el
que
lleve us dudas tan all,
iruirca
potr,diacutir conmigo,
pusto
quc
jam,s
.po&
cstar Eequro de
qu
vo
no dqo atgo contra ara Ecntrrmcn-
tos. Laa-percepcion de.las oal smibles
($
4) lon
po-
.
ducidas ior
caueas cxteriorcs
que
afectan a nlrctos aeu'
\
dd;;---rr* n""otr"" tt" adooi.i*o" esta3 Deccione!'
"i" i"'rg""*;
y
"i t* atga"* basta n,'las
pto"ti-
ran siemprb.
$
5. Adems,
yo
binto algunas veccs
gue
no podra impcdir
qrrc ae produjeen n i espri-
tu sar DrcDciorcs.
como
pot
eiemplo la luz cuan-
{o leuo
loe
-
ojoa abiertoo en un
'
lugar
{@ 9l ,
eot
,
.
Ducd Dntaf: mrcntaE
que pudo
arolar.la! r dee!
. ' F
qu tcrgo en ml mmona,
,
Es
prccr*),
Frca.
qu
hava alna eauaa ixtcrior de eita impin viva,
1
c"i* ei..t"a. no pucdo .{.nio.t,
S
.
-
AlgTi: d.
a
:
. ataa DrcDconc3 !e .Droaluoen
er notoEoa
.acompa-
adas
'd
dlor. a.-orr"
.I.eco Ia! ecordcmog in s
la mcnor molesti. Bicrr."'c-tmpoco lae dcrnoctrrionee
matcmticas dcpeaden.d
los e-ntidos;
pin
crrbargo, el
:\
,-::
:11
I
NIJEVO TRATADO SOBRE'EL ETEDTME}ITO
I{TJMANO 405
exann ou en ella s hace
por
medio de las 6gurae sir-
ve de mcho
para probar
la lvidencia de nucstr visin,
v oate.e daIe un certidumh,re
qre
se apoxima a la
hiima d"mosnacin.
S
7. Tambin er muchoe casos
nuegtrog sentidos ee sirven dc testieo loe unoa a los otros.
El
que
ve el fueco
puede
sntirle, si duda de 1. Y al es-
cribir esto veo oe
-puedo
cambiar
las apaiencias del
pa-
pel
v decir de ntmano ou nueva idia va a
presitar
il .pritu;
pro
cuando eitos caracteres estn
-trazadoa,
va n
pued
evita el verloe talg como ellog son, ade-
i" di
qe
la vista dc eatoa caractera.har
pronuncia
a oto hombre loe mismos aonidos,
$
8, Si alguno creye-
1e
que
lodo
eto no eg mg
que un largo sue,
podr so-
a. s lc Dlece. or vo l dov esta cEDuEta:
que
nues-
tra certidrimbe. fundada sobie el testimonio di nuegtros
sertidoe, es tan
pdcta
como nuestra naturaleza lo per-
mite v nueetra condicin lo oide. El oue ve ader una can-
dela I experimenta cl calo de la llima.
que
le
producc
dolor- si no retira el dedo. no oedi rn mavr certi-
dmbre oaa resular su accin: v si 8e durminte o so-
ador n lo hici-era,
pronto
desx.itara de su 8ueo. Esta
securidad.
que
es tan cierta como el
placer y
el dolor,
. n-baeta,
p,le", po.gr..
el
placer y
el dolor son do co-
'
saa me all de lag cuales no tenemos ningn intes en
el coiocimiento o exietencia de las cosas.
-$
9. Pero ms
all de nuestra snsacin actual no hay conocimiento,
y
no tenemos ms oue veosimilitud. corno cuatrdo vo c.e
ore hav hombcs en el mundo. en lo iual hav una exter-
tia
pt"L"bilid"d.
aunque ahora, eolo n mi
cabinete,
no
va yo
a ninqrn horbre.
$
J0.
.n"i, pues,
-sra
locura
aDerar una demoatraclon aoDre canta co8a v no oDrar
s;n la" verdades clars v evidentc cuando-o son de-
msnableg. Y un hombe iue neccsitase de ellas no
po-
d/a eperar ms
que pe.ecr
n un corto Dlazo.
Te<i--Y" li" olsevado n nuatras cinferencias an-
teriorea
que
la vedd de las cosas sensibtes se
justifica
po
su relacin,
qu
depend de las verdad intelectua.
les. fundadas en la raz6,
y
de las obeervacignes conatan-
tee-en las coaas snsibles migmas, aun cuando los razona-
mientoa no aDarezc.an. Y como eataa razones v obseva-
ciones nos
pioporcionan
el medio de
juzgar
d.I
pot".-
nir
por
lo ou respecta a nustros intercsea. no Dodmos
ocdir ni obiene r- -u"o. certidumbre sobre stos ob-
ietos. As nodcmo dams cuenta de los sueos mismos
i de su fa'lta de relaci,dn co ot?oe fenmenoe. Sin em-
- | ' : '
_
il":
46 c. v. LElBNrz
bargo, cleo
que
se
podrfa
extcodcr la apclacin dcl co.
nocimicnto
y
de la ocrtidumbrc ms all dc nrrcsbas !c[-
sacioee actuale,
porqc
la clidd v,la cvidccia van
ms all,
y yo
laa-conaidcr,o cqno un cepccie de cati-
dumbrc;
y
scra ain duda locura duda
-eriamcnte
i
hay hcnbres cn el mundo cuando no loe vmo.. Dudar
criamente es dudar con rclaain a la
prctica,.y
e oo-
dra ton^cr la ccrtidumbre
por
un conocimicrto di Ia ver-
dad con la cual no se
prcdc
dudar con relaiin s Ia
prc-
tica
gi
delirio;
y.
alcunos la toman an ms ccoral-
mcnte
y la aplicai a l* .*F Gn.que no sc p"dr dr.rdar
aln mceoer cnsura. fro la evrdncl^a Erla una crtl-
i
drmbre lrmrinoaa, ce deci, or la ual no,e duda, a cau'
a de la relacin
quc
se vc eotre lae idca. Sco csta dc-
finicin de l cerdumbre, crtamos cie?tor dJ <nrq C"-
tartinopla
ect en el mundo. de orrc. Conrtmtirio Ala.
jandro
}4agno
y
Julio
C:ar'vivieion. E verdd
dw
al-
gn
aldeano dc Ias
.Ardcns
podra
duda dc cllo
ju-
tamcrrtc,
por
falta de infomacin
;
pcro
un hcnbre
de
leuas y
de mundo no lo
podra
haccr, o rc
qc
tr
cspfiitu cltuca
ctandernentc
peturbado,
-
$
| l. Fn..-=
Fatamos
seguios vrdadcramqrtc, por
uegtra nrcmoria. dc uchas cosas
qrrc
hrn oaerdo: Dro.
no
podcrnor,juzgar
gi
rubsisten,an.
.$y* $
yo
"gi,"
y
un crrro nurnclo de vctrqol cl| bco6 cotorca olrc e
formaron sobrc este au". Ho., egtov cicrto dc ori "etae
vcjigaa han dxi*ido; p.ro ya
-n"
s1a exietenci
prcaar-
te del agua,ms cirtament qrc
la de lh vcjig,al, pgp..
quo
c na oDacrvado
quc
al
agua eE duractca
y
a! velt-
gar
desapareccn.
$
12: Ea n; fuera de Dioc
y
de noc-
oFoa, no conocemoa otros rpritua sino riof la cvela-
9i-n,
y no tecmos
& elloe m ccrtidumlre
qrrc
la dc
la fc.
'
To.-Sc ha obervado
ya quc
nueltra memoria no
engaa algunas vcces. Y l'peatamo fe o no. ernin ce
rg o mcros viva
y
cst mt o mcuoa lisada a la coar
que
oabcmoa. Y arin cuando etcmos sliros dc lo
pin-
cipal,
podemos
muchae rcce dudar di la rcunla.
cia. Yo lre acrrcrdo dc habcr conocido cicrto individuo,
puea
siento
que
eu imagen, cdno au voz, o d udya
pa-
ra
m ;
y
este doble indicio c
paa
m myor srantfa
quc
uno solo
;
pcro
no po&a
acordarme de dnilc le he
vrato. Jn cmbago, rccd, auqtc rara
ycz
quc
vemoa
a una
perlona
en suo6 antca dc rcdi en cnc v hrrco.
Y me han ascgurado
qu
una scorita de cicrta o*e co-
NUEVO TMTADO SOBRE
'EL
ENTENDIM.IENIO
HUMANO 407
ocida
vi cn sueo8,
y dcscribi{ a sra am!gas-, al gue
haba de sct au espoao. aa como
la aala en donde se ha-
ban dc celcba fas bodad; lo
que
hizo antce
de ver
y
conocer ni al honbrc ni cl lug. Esto sc atribuy a no
e
qu prcrcntimiento secr.eto;
pcro el azar
puede produ-
ci ctc cfccto,
porqrc
ca baEtantc raro
qu
ctto auceda;
adems de
que, laa'imgenes dc los sucge,
ryI.,*t
uit
{)OCO OSCUtaa, Ducdn
8r rlaconadag oon mag llDrraq.
'
$
11. Fr.-Concluirernos.
que
hay doe claeer. de pro-
posicione : Lag.unaa,
parhcularE
y
aobe
la exEtencla'
como eu
uD letante exrtt; tras oag,
gnalea aobe
la dcpdcrrci
de las idear, como
por
ejemplo
que loe
hories deben obedccer a Dioa.
$
14. [-a rpayor
parte
dc cstas Dropoiciorcg
generales y
ciertae llean el nom-
bre dc v&didcs cternas,
y,.en efccto. lo son todae. No
Doroue son DroDolclona
tormadaa actralment cn al'
iruo
p-t
d" toa ,ta etcrnidad,
ni
que
eatr
grabadas
in el tapritu, aegn un cierto modelo
que.exiati aiem-
pre, sino
porqu stamos
geguros
qus cando un crratu-
ra. Drovtsta Suhcrntemnt
de tacultacla
y
mdroa
para
ello. aolicue sus
penEamintog
a la consideracin dc e-
tas ide;.'ver
la verdad de estae
propoaiciones.
Tno.-Vresta
divisi
parece
reducirs a la ma de
DrroDoEicbcr de hecho v
prposiciones
de
razn.
Las
pro-
locicionc"
dc hscho
puden tambin llegar a eer
genera-
ls en crrta marra,
pcfo e8
por la lncucclon
-u-
oose-r'
vacin. De eurt
que no ee me
qu
-una
multitud d
hechoo scmeiantea, como cuando ae obEwa
que todo
mcrcurio se &afora
por la accin del fuego,
y eEto
4o
eE
una generalizacin
pcrfecta,
porqYe ng conocemoa su ne-
csidad. La8 proposrclo.nes
genralea de razon aon nceaa-
rias,.armque la iazn,las suministrc tambin
que no.son
abolutamnte
gnerals, y no Eon mas
qu voalmlls,
c(foio cuando
presrmlmog
que
una rdca a
poarDt naata
quc
s decubre
lo conttarlo
por un rnvestlgacron maE
*acta.
Hay,
por ltimo,,
proposiciones mixtaE, sacadag
&
pcmisas, algunas de lag cuales
proceden de l.o9 he-
.
choe
y-de laE. ob3rvaconeE,
y
otras,aon
Proposrcrotrs
necesaiag;
tals Eon ura
graD
cantrdad d
propoarclo-
ncs geogrfrcaa
v
3stronmias
sobre el
globo
lenqugg'
v Sobr l curso d los asros
qu
nacen
por
la comDl-
acin de las obsvaciones de los viajeroe
y de los as-
trnomo con los teoernag de
gcometra y de ariun-
tica. Pero como,. eegrn el uso d los lgic&, l cor4lu'
si6n sigr a la mg dbil dc las prcmiaas, y no
podra
\
.
:
. !
i
i
I
fl
I
{
!
-t
I
t
.t
B
- i
i
.t
408
'
c..v. r.rnNz
tener m'cetidumbe
que
sta. cstas
proDosicioricr
mit'
tas no tienen ms cetidumbre v feneialilad
quc
la oue
corresponde a las observaciorc". Pot lo oue eficr a
lae v;dadeg ternas. s
preciso
obsrvar ouc cn,el fon-
do eon todas condiciones-v dicen en efecto': suoucsta tal
coca eucede tal otra. Por iie-plo, i decimo:
'toda
ficu-
ra
que
ticne tres ladoe tndr tmbin
-trs
ngulo, no i-
remo otra cosa sino
que,
suponiendo
que
ha\a un frcu-
ra dc tres lados, Eta'miemi fisura te;dr tiee culos.
Dico eto mismo. v en esto es n lo oue las
propcio-
nei categricas,
qt

pueden
sr enuncidas sin c"idicin,
aunoue san condicionalee en el fondo. difieren de lag
quc
s llaman hipotticae, como sea eeta
proDosicii
:
rii una fisura ticne trcs lados. sue nqulos ieir ;cuales
a dos rc-to. donde s ve oue la orooui"io accnte
la saber. la 6cura de tres ldos) v l cosiEuicrtc l Ea-
er- los ,ncule
dc la 6ra de ues lados ion icualcg a
dos'rectos) iro tienen el irismo eujeto, como lo
ran
en
el caso ntcrior. en oue el antecedente era: esta ficura
es de trce lado. v el ionsiquiente: la dida firrua cne
tee nguloe; auque tamin la hipottice trtche "e-
ces
pueda
s transformada en catecica, trcro can-
biando un
poco
los trmiiros. como si-en lucai dc t'hi-
potica
anlerior vo diiese: los nnulos di tod fiqura
de tres lados son i;uale; a dos rectoell,o scol,ticdAis-
cutan mucho d.e constantio su6eci, como clloc dccan;.
ea decir. de c6mo la
prmosicin
hecha sobrc un su;eto
puede
tener una verdad eal si este 8ujeto no i!tc. Y ca
que
la vedad nb e me crc condicinal. v dice orrc cn
cl caso de
que
el sujao exista teridr tal tributo. Pero
ae
prcguntar
an:
en
qu
cetar fundada
esta cone.
xin, pueato quc
ah dentro hay realidad
(nrc
no enga-
'
a? La respusta rer
que
egt cn la elacin de lac idcs.
Pero ee
prbguntar,
rcplicando:
en
dnde cstarlan es-
tas idag si ninfn espritu c:isties. v cul eera crton-
ces el fundameto el de csta ccrtidu;br dc las vda-
des etcnas ? Esto nog lleva,
por
ltimo, al fundamento
de las verdades; a saber, a e espritu suprcmo
y
uni-
versal, que
no
puede
dejar de existir.
y
"vo "nicrtdi-
mient, a deci ver&d, c la regin dc la verdader etcr-
ns, como San Agustn lo reconoci y lo erprcs de urm
.mancra
bagtant vva. Y
Dara
que
no se clea ou no ca
recesario regurrir a 1. hav
que
conidera ou cstaa vcr-
dadeg ncsaria contien;h la az detcminante v cl
principio
rcguhdd de lac xi8tenciar mirmaa y, cn
-una
i
; : ' l
.
r ) 1,
1, . . ' , , ,
' - - . '
- " - l .
r '
. r qt '
i l
: '
< .
\
_ .
.
I

{
i:
NUEvo TRATADo soBRE EL ENTENDMIENTo iurrao
'l09
:: .
! oalabra. lae levcg del universo. A, siendo eatae verda-
:
de tr""egaria"
-antriores
a la xistcncia
d loE sefs con-
t.' tincents, eg
prciso que
stn
frndadag e la eriatencia
,' d
-una
sustancia neccgria' All es donde
yo
encuentro
l,
'cl
original de lag ideae
y de, laa vcr{a.des
grabadas en
;
nuEtras lmas,
no n forma d
proposrcronca,
glno
como
,
freqtes cuya apcacin
y las ocaaio. nea, harn nacer enun'
'
claclorrcE acualca.
'
'
LOS MEDQS DE AUMENTAR
N.IESTROS CONOCIMIENTOS
S l. Fu-.-Herros hablado de lag eepecics de conoci-
mieirtoe oue tenmos. Ahoa hablernoe de los medios de
aumentai
nustros conocimientoa
o de enconta la vet
dad. Ee opinin
generalizada
entre los sbios
que las m-
ximag "ot lo" fuida*entog
de todo conocimicnto,
y que
'
cada ciencia el Drticular
est fundada en ciertas cosaE
ya
c.'locidas
(praecognto),
$
2. Confreeo
*e
las
1n1-
tmtcas Darecen
tavorcr est meodo
por
au
gran
exr'
to. v basnte
habs rccalcado
v
esto. Pero ee duda
an i no aen ms bien las idas, las que han srvido de
bace a su elacin,
y
no dos o tre mrimas
generales
'
aentadas al
principio. U_n
joven
conooe
qu:Y clre,rpo e8
mavor oue 8u dedo
melque ;
peo
o n nrtud cle eEte
srima i
quc
el todo el mayoi
que
Ia
partc.
El conci'
miento ha comenzado
por
las verddea
paticulares; pero
desous Ee ha ouerido-
descaca la.memoria,
po
medio
dc'las nocionei cenerales,
pira
deseanbarazarnos de la
multitud de hcch&
particulrcs. Si el lenguaie fuera tan
iuperfccto
qrrc
no luviera trminos relativos, como el
todo v la a,te. s"
poda
eabe
que
el todo es mavor
que
la part ? ror o [no3,
yo
os
Pento
laa razones
de m autot, arnq creo entrvr lo
que
va3 a dcclr
-
por
lo oue va haba dicho.
'
Teo.-Yo o s ou mana tienen contra las mxi-
mas Dara atacarlas tin reitcradamente: si sirven
para
des.aicar
la memoria de una
cran
cantidad de ideas
par-
ticulaa, como se reconoce,
-deben
ser muy tiles, un
cuando no tuesn otro uso. Pro
yo
aado
que
no na-
ccn d aou. Dus no ee les encuentra
po
la induccin
de lOa eJemplos. .E
l
que
conoc
g\e
SY
a maa quc nue-
v,
que
el cuepo a mayor que el cedo
y qu ra caaa es
4t 0 G, V.
.I.EIENIZ
desrasiado
gaadg para podcr
alirae
por b prerta,
Go-
nocc cacla una de stag Drq)@rcronc! Dartrcularc3. Dor
una miema razn
ceneral
-qu
a ellag csi incorporadi
y
ciemplicada en cllas, as coin-vmoa trazc targadoi
dc colores cn.los que la
propoeicin
y la conguracia'
coralatn
propamt
n lor raagos,
cualguda
que sa
el color. Ahora bien : csta razn comn e el aioma mie-
mo,
qu
es conocido,
pbr
decirlo as, implcitamente, aun-
quc
no lo sa dsde lcgo de una mana abobacta
y
se-
arhda, Loa eiomploo sacan Eu verdad del arioma incor-
irorado,
y
el otira no ticre el fundamcnto en los ejcm-
olo. Y corno eta azn coinn de egtas verdades
particu-
lares cst n el espritu dc todog loe hornbree,
ya
veis
bien orc no tiene;cccsidad ore
las
palabraE
<todor
y
npo.t ,, * encucbc eri el lenguaje- dd
q.
& dh
crt
peetrado.
I
-
4. Fu-.--Pcro. no ca
pelicroso
attniza la ru-
noalciorcs baio el
preicto
d; Id axiomls l El uno u-
'oondr.
con il"" antiquoe. ouc todo ea matcria; el
itro, -t Poleron,
qrrc
l mundo es Dios
;
u tcrc-
ro
pon&
eobre el tapctc
que
el sol es la
principal
divi-
nidad.
Iuzcad
q"
rlici" tendamos ci
-!to
cltuvicic
permitido.
Tan "crdd ln gue es pgligroso aceptag
prin- p"rmitd".
Tan vcrdd
-eg
que
es
peligroso
aceptq
prin-
ciios Ein ctica, sobe tido cuando intorcgan a la mo-
ral.
puea
alcrno eEpcrar ota
vida eemci!rtc ms bicD
a la de AiJtipo,
bric
cifnba la beatitud in lm
placcrea
del cuerpo,
que
a la dc
Attcneg,
que
so*cnla
qu
la.
virtud basta
para
haccrnoa felices. Y Arquclao,
qrc pon-
dr
por principio que lo
j"rg
y lo iniusto, lo honeato y lo'
dcshonesto eon niqamente determiradoc
por
laa leryce,
y
no oo la naturalezi. tendr sin duda otraa mcdida dcl
biei v dcl ural moral oue loc
quc
rcconoccn oblircio-
ne antctio"cg " lag cotittrcinc, humanas.
$
5. FJ
pro
cio,
pucs, qrrc
loe
principior
sean cicrtos.
$
. Pero c*a
certidumbrc no vicrrc mo
quc
dc la compaacin dc lae
ideas; as, nootroc no tcnchoa neceeidad de oto
prin-
cipios,
y^
segn esta nica regla, ircnos ms lcjos que
sometindo nuestro espritu a la discrcin dc otro.
Teo.-Me asombro, eor, de
que
volvir contra las
mximas
;
eg decir, cmtta loa
principioe
c&r*es, lo
gue
re
pucde
decir
y
ac dcbe dccir contra loo
principioc
qr
8e suponc gratuitoe. Cuando sc
pide prcccognic .n
laa clcnctat, o Eca concIlucroc antcnoret,
qrrc
llfva
para
fundar la cicncia, se
p lcn principic conocidoa,
y
no
po8croncE
arbrEanat cuya vcrcl(l no er o(xrcclda;
y
' i ,
'
',r,i
{ ,
' . ; 5
r:ii
..r*
..
1,{
.,a:i
, : A
ii:"1
,.
ra3
.
:.$
',,fl
rg
:' ' ]
T
.
rlx
.
:tj
' : ' . i .
' , :
i
,
iuevo rfraiADo sor r- et'|tr.rDtMtENro
HUMANo
4l I
el migsro Ariettd lo erticnde as :
gu las
-cicnciaa
in-
feriores
y mbaltcr. s
loman -rur.
prirrcipios de otraa su-
".oner
".o
la cualca han eido dimostladoE,
excepto
la
irimcra
dc hr
giencle,
que llamamoq
.metafsica'
gue,
i-. "" ;4" ada'a'lar
otras.
v
l;s suminista'lgs
rpnog dc
qrrc
tinn ncsidad;-
y clando
dice dei
psincipios de
qc bnn noetrdad;.y clando
dc det
Deue ton m''n:p,l4tlo, l rprendrz
dcb ctcr a au
iestru,
au opidn .r
qu no lo. dcbe haccr
nrir
gue
"
i.n",
",t!odo oo t arfor'insudo
en lag
.cien'
ciae euDriorc, dc arrcrtc
quc
no a Erno
por prvson.
As,
pea,
cetao!
muy lejos de accptar
principioa gra-
tuitos, a lo cuirl
hay
quc
andir
qrrc auJl aquelloa
grn-
cipios cuya.cftza no s cornplta
PudD
tencr &Puca-
cio. ci n; .c coDttuve sobre elloo me
que por demoatia-
in. orcg srol toat l conclusioner n catc caso
:lo
la' m
qrc'
condicionales,
y
vddral solamente au-
ooricdo ou el
pritcipio
fuera vcrddcro
I
sin crnbargo,
tta clacin mieina
y
esos erciedos
condicionales 8c-
ran
por
lo mcos derro*ados
;
dc srde
que eera muy
de dsear oue
tuvicrroa muchos
libot eacritoe de csta
-acra.
pu"s
en elloc no habra
pdigro
dc error, estaado
advertido el di*pulo de la condict6n. Y no se reglar La
orctica sobre egtag condicions, eino a mcdida
que la
iodici
n a encrrc!trc
vericada en otra
parte.
Eete
m-
todo sive tambin, mudhas
vces. pard verificar las rupo-
iciorrcs o hip&esb, cuando
de ellas nacen mrrchs con-
clu"ioo..,
cuya vedad es conocida
por otra
partc, y
al-
quas ycces
esto da una completa
inversin
qtrc sirve
pqra
Jenoatrat la ver&d dc la hip&csis. M' Conring, mdico
de orofcgin,
pero
concten[c en toda clas & erudicio-
rrcsl e:ceDto cid "n lg matemticat,
escribi una carta
a un amiio,
oupado cn reirnprimir eo Helmgtacdt
cl libo
de Mott. filofo
pcripatico
cetimado,
que trata de
erolita la demoanalin v
Io analticos
poeteriores de
Al*telea.
Esta carta fu uida al
lib,ro,
y
M. Conring
cenraba er ella a Cappug, cuando dice: el anlisis se
propdc
Gnco.ar
lo dgconocido, en cuanto lo prcsupo-
nc oomo conocrdo,
y
d aqui
por
conEccunclas
cga a
verdadcs conocida;-lo
qrrc
va n contra dc lgica
(deca
l). oue ensea
que
& faledad nada verdadero se
pue'
d diducir. Peo
yo
le hicc saber deepua
que en el an-
lisis s sirven denicidc8
y
otras
proPosicions recpqoas,
ou dan ocasin Dara
volve ota
vez a nconta
dtrio8-
tiaciones sintetic;. Y aun cuando ecta vulta no cs de-
moetrativa. como etr la ffica; no dejan muchas veci'd
412
ou la cirrcla ha dc h.mda$. Y s alEutlo crc-v!! Ct!
esta imacinacin da la relaci,6n de doi,idces atini.;
no est bshnte inatntido sobre la ftEntc de la vcdadct'
y
muchas
proposiciorrca, demoauablc! protra
aicrio-
iea,
paearn
isus ojoe
po
inmeatas. Esto es lo
gc
o
han ionqiderado bratantc muchoe dc loc qub han ccryu.
rado a Euclidee. Estae irngenec o o ms
qrrc
idcar
confusas,
y
el
que
no conoc la lnea rect ms
qrrc
Bnr
cstc mcdio.
no se capaz de demoata ada: Pq cm
Euclides, a falta de ua ide distintamcntc ctpcad;
cito,
y
lo es an, acpta en Gcomea Io
grc
la img.-
nee'nos dicen, sin procurar por laa defiriiion y Ios ario-
cs dcit, de un definicin de la lnea rebta
(puce
la
qrrc
l da
proeioralmcntc
s oaura v no le sirvc en las dc-
mostaciones), ha tenido
que
lecurrir a dos ariomar
quc
le han srvido dc do6nici
y quc
emplea en sus dm-
tracioncg : el uno es
qu
doa ctas no tirn
Darte c@r;
l otro
que
no ciran rm .oapacio. Argumc&r la ddo
una cspcie de deGnicin de la eca, diciendo
quc'3
la
lnea me cota entre doE
punto,
Pero supone tcitamcrr-
tc- emoleando en su! definicioncs elemcntos tle corno
los de Euclids, fundadoe sobre loc dos aridinae de
quc
acabo de hacer mencin,
quc
las afcccioncs, de
quc
ha-
blan csos axiornas, conenen a I lfrcq
guc
1. dc6nc.
Ae, si ctis, con vueEtroa amigos, baio
preterto
de la
conveniencia o diconveuiencia de la. idca,
qre
cra l-
'.;
-
a
! . f
' . ' .
. 413
-
rn es
rigor d dqrnoetracin
que
Ioe
gntiguos han exigido
en esla ciercia
(que
como
yo crco, muchab
Fr3ona8
uz-
carn falta de inormacin),
os confesa, eeor,
que esto
6aata
par*hs qrrc no ae
preocupaban ms
que de tal o cual
gometra
pctic,.
Pro
no
paa 106
qu,aman la crn-
cia,
que
ce la
qtrc
ha
prteccroDado
\a
practrca. r s,l lo8
antiguos
hubicran sido de esta opinin
y
ac hubieaen aban-
donado en este
putlto,
creo
que
no hubrcran do muy
leloB
v no noa hubiean deiredo
ms
qu
una
gcometra cmp
i."
t.l "orno era al
parec"r la de los- clipcios,
y tal corno
Darec eu
la dc los chinos es an; lo
que nos habr
pn-
i'o ailoo
mg belloa
-conocimientog
lsicoe
y mccnicos
oue la ceomctla
noo ha
proporcionadd y que aon dsE-
cbnocid cn toda
partes
donde lo eg nuestra
geometra.
Tarnbin
ae
puede
rcer
qu. abadondonoa
a log sn-
tido v a la inlcner,
habramoe cado en errors,
como
'lc
gu;cde
por cjmplo a todos los
que
no estn istrudoa
en una ceomtra
xacta,
que hefrn
por Indudabl' tan'
dose de-su imaginacin
que dos lncas que.sc aproximao
continuamDt Ee dcben encontrar
al hn, mrcntra
que tos
continuamDt
ae dcben encontrar
al hn, mrcnra
que toE
semetras
presertdr
eiernplos
contanioe cn ciertas lneas,
u. Ilanan'ahtotas. Pe adems de.esto, noa vcramos
, p;"J""
dc
lo
q"" yo
estimo
me en-la
geomctrh ion re-
ri!
que.Euclides ae vi obligado, sin embargo, a limi-
tang a ciertog ariomas,
cuya evrdncla no
ge
v maa
qu
cofu.samente
por medio de las imgenes. Os cone-so
que,
efcctivamentc,
ae limit a. catos axiomas,
-pro
vala
m limitase a
.un
pcqueo nneo de vedades de esta
ntufalza
que
le
parcan
lae m3 Eencillae,
y deducir
d ellas las otra. u o{ro mnos cxacto haba to,nado
t -titt pot cie*as, sin dmostracigq,
Sue,
dejar ndemoe-
tradaS- muotras,
y, lo
qq
cs
Por,
dcraf a las gntE en tr-
bertad d ]race extensivo su abandono al comPs de su
humor. Veis.
pues,
sor,
que
lo
que
habia dicho con.
vuestrc amib& sobre la rclacin de lag ideas, dndolo
oot la verdadera
'fuente
de lag vctdade, tiqne necesidad
de erplicacin.
'
Si- os Dlce
contcntao8 con ver confusamnt ta
clcion.. &bilitaris
la exactitud d l's demoetraciones,
y
Errlides ha hecho mucho mcior, sin comparacirn alguna,
al cdrcirlo
todo a las dc6niciones
y
a un. pcquco n-
, condern1".in:
cfue s dejai entrever
la ver-
ftr"nte d" las- .,".dad." eterns.
y
-dcl
medio Je
dsdra funt de las vcrdads eternas
y
del medo J
lomprender
la necegidad de stas,
que laa ideas confusag
de ls sentidos
no nos haan ve distintamente.
Mc di-
' G'
9.
m-cro de.*iora, Y ri quq6a que
cst clacin dcrlu
idas Ee va y
!e cprcae ditintmctc, oa vuds forza-
a recurir a la dclicione y
a loo axiomas idntice,
,
oomo yo
lo pido; y
dlgunaa vca oa vers obligado
contentaros con alguos aionae mcooc
primivoc.
corno
hicjcr_on
Erclides y
Arquxrd
;
cuando o cuc tra-
b"jo ll"g"r a un
perfcto
anilii,
v
hards
quc
descuider o diftrir alguno 6dlos d
qrrc ya podrri9
ercontar
pcr
su medio, comq cn GfGc-
to, ya o! he dicho o& vEz, ecor, que yo
creo
quc
o
tendramoa geometra (y
crrticndo
por
tal una ciencia dc-
moctrativa) si los aatiguos no hubicran querido
avanzar,
atc de habcr
_dcrntado
loe,axidnai que
cc vieron
obliqados cmlca.
$
7,
'Fn.--Canicco
a comprcrdcr. lo
tpl."in idcas, disintaacntc
conmida, y
dc ct maea los xidas o eesarit V;
qrrc
ea pr.eciao quc
ql mtodo
qu
sigaraba cB..
inveatigacioncc
cuedo * trata dc eianir l
inveatigaciorrcc
cuedo * trata dc exanir la idca
est celado e cl
.eierplo
dc ls matemtic.r,
qoc
dc-
pus
dc cicrtoe_principioe
muy claroe y fricila
(q$
ao ba
pus
dc cicrtoe prnipie
muy claroe
v
fricila
(&
ao r
ota cosa que Joa a:icnaa y
las definicion)
a$cn,
por
tr
Gqucnoe gfadoa y por
un encadenamcDto
cdrnuo L
p.c";*;'-;;;';;;;;:;;';;;;;.7
azonamieutos.
al descimiccto
v a la daotracido J
verddes
qrc parcoe!
al
principio por
cniin dc- h. ca,
p9g,i{d hrnan._ El arti dc ncontra
prudao y
eroe |J(;rr
rurrr4. E t iac
qc
ccon[rar
DE'uc|,al
y
cloS
..
n&odos a&nirables curc han inrrcntado oaa dciila. v
poncr
cn odcn las idiag mcdiag, eg lo
que
h
ptod,ri .
acontcimintos tan asombroooa y
tan iirespcridor. Pcr
lo qrr yo
lo
puedo purtqlizar
cs si con el hempo se
p-
d invets olro h&odos cmeiantes
ouc irvan oi
las dcrs ijlrs, tnto corng
p
la1
c"9
g9.; rcficren l:
-"s"ih. F;b;;;;
J"-iL*';;;]
miadi
rgrn el modo odinario a los matemtico,
".,J'""d;;;t*--,'il*IJiii
podemoa Ggur.arnoc,
$-8,
y
c*o ec
liarmcntc n Ia, moral, c]o lo va
, l
.
NJEVO TRATADo 3OE8, ELNTENDMq{Io
HUMANO 415
uo nicgo
qu9 un hombre acoetumbrado a haccr erperien-
cias raciona.lec v reguLaea no aa caDaz d lorrrar con-
jctua
ms
nrris
q" otro sobrc sris
pro,piedadcs an
deconocidas. Pero eto es
juicio
y
opinin.
y
no conoci-
micnto
y
ccrtidurabre. Esto rr hc crer guc la faica o
e caraz dc convcrtiro en una cioncia n mestras manos,
I
.Sin nbaTgo,
las erpericncias,r lae obeervacio,nes hist'
rcat
prt3clc gvnol,
con relacon a'la aaru|l
(e
DueS-
trc;s cicmo v a la comodidades de la vida.
'
Tso.:-E;oy & acuudo en
grrc
h feic entera no
1
:
j
I
sr Dlnca una ciercia Dcfecta Gn nuatraa
manoa.
pro
no dejenos uca de tericr alguna ciencia fsica,
y ya
tenerno'l algunoa cjcmploc de ello. Le magrrctologa, ain
ir mrr lcin,.
puede
aa3r,por
tal, cicrcia,.
pues
haciendo
4OC3
rPOCrODeE nnuadaa c,n Ia exltrrcra
PdgTo9
damoalrf
lor
rma ooDsocunca ctta una gran cantlda{
de fnsrcnoa,
que
succden efeetivamcntc, corno vctnog
ouc la razn Io anuncia. No debemoe Drar
qrc
daremoc
razn a todae lae expcricacias, as colt tampoco loe
ge&
metras
hn conaecuido todava
pobr
todm m aiomas
;
oero del mismo odo orc e hin corctdo con reducir
'un
qran
nmeo de tofrnas de un
pcqueo
nmero de
priipios
de la rizn, bagtantc cg tmLin
que
loe ffai-
o. oo medio de alcunoa
principios
de expeiencia, den
azi dc mrrchoe fei,rrrcn&
y
hata
puedan predecirloa
c la
prctica.,
S [1. Frr-.i-Puesto ou mrestraa facuhades no estn
diaJuestag
pa.a
hac"tno" discernir la fbrica interio,r dcl
cr.crpo, debemos
juzgar
que
eg bastante que nos deacu-
bran la e:ietencia de Dos.y un
gtan
conocimiento de nos-
do misnoe
paa
instmirnos cn nutros deberee v en
n.rc.ttos ts
pcciadoa
interescs, con tlacin, sobrc
todo, le
etcrnidad.
Y creo estar en situaci de infri d
lquj
qqc
nlernoral es verdadra cicncia
y
el
gnn
negocio
dc lor'hotrbrca cn
genral,
como,
por
da
partc,
lar dr-
frcgtcr ca.
qrrc
e eficren a fcrenteg
pate
de la
trlc. oon'l
ptrimonio
de loe
particulircg,).
Pued
docire,
por
ctmplo,
grc
la ignorancia del ueo &1. hierro
ea cauaa
que
en los
pases
de Amrica, cn loe
que
la na-
tualeza ha derramado orfiicamcntc toda clae de bie.
ns, falte la mayor
part
d li'e comodidadcs dc la da.
Ae, lejoe de dcepreciar la cicncia & la natualcza
(li
l2),
yo
ctarqe si tte cstudio ce bicn dirigido,
pucdc
scr dc
na utilidad al cnco humano mavor de todo lo oue ac
ha hccho harta aqu
I
y
cl
gue
inviat l imprcna, o el
E T , ,
i
fi
l ' t '
' \ l '
i.\
i :
I
"A
i t
\i
1.',
f ,
F '
d.
F
F
.
f
lt
' .
..
4t
ouc descubri ol uso de la bruiula o hizo conocer
las vi-
tideg de la
quinina,
han contribudo a la
propagaci'n del
conocimient v al aumento de las comodidadcs
tilee a
la da. v han salvad ms
cents
dc la mucrte
que
loa
fundadorig de los colegios
y
te los hopitahs
y de otroa
monumentoE de la ms insigne caridad, oletvados
a gran-
des castos. ---fno-".b
podae
dccir, eor,
quc
mr f uera dc
mi acrado. La vdadcra moral o
piedad.'noe
cb llcvar
a cuftivar las aies, lejos de favorlcr la
Peeza
dc algu-
noa ouietists
holcazana. Y, como
ya
dije no ha mucho
tiempo,.una mejr.polica aera capaz dc
protporcionar-
nos un da una mdrcrna mrqho mag
pertccronaua que ra
Dresnte lams
recomendadamos
drasiado eeto, des-
b"" d.l .iad" de la vi*ud.
"-
jt.
--F;.:,;
lJ'
roo-i"rdo
l"
cr'e.n"opi",
rro ".deo
laa hipteaia
irobablea
Ellae
pup{cn eondu-
cinog a nucvog derubrimientoa
y
son,
Ito
lo menoa, dc
un
qran
E@oro
paa
la
memoria' Pero nrcsbo e4ritu
cs
mu| inclinado a
-ir
dernagiado lejos
y a
pgrse de algu-
nas apariencias
ligera:,
por
no tomarsc el trbaro
,y.
cl
tiempo
qrrc
cs
preciao para aplicarlos a uua
g?an cantidad
dc fcnmenos,
Tpo.-EI ate de descubri lag cauai dc loa feo,arc-
noe. o las hiptesis verdaderas, a como C artc dc &*i-
frar. en el rrc
muchas vces una co
jgtura
ingcnioea
abrevia mucho camino. Lord Bacon cdmtrz a desaro-
Ila. er
preceptos,
el artc de experimentr,
y
cl caballcro
Bovlc dmosti cran talento
pala practicarh.
Pero si no
*
-,rn"
" esto el rte dc cmploa lai expericncias
y
de &'
car las cgnscurrciar, no [egremos, litto
por mcdio de
dispcndios reales, a lo
quc
un hombe
de una
gran
:c.
nctraci6n
podra
dcscrbiir dccdc luego. M: Decartcs,
ouc lo cra squramentc.
ha
hecho
una obaervacin
ee-
iinte en una-dc sus carta! con ocsin dcl mtodo del
tanciller dc lnglaterra

-v
Eapinora
(que
no tcngo incon-
vcnicnt en citarle cuando
dice bucnaa cosas), on ima dc
aus cartaa d difunto M. Olilenbourc, eecrctario de la
So-
ciedad rel de lglaterra, impreaae- entre laa.obraa
ps-
tumaa d cEte tudio
6rht, hqcc uta observacon
aproxt'
mada sobtc una obra dc M. Bovle,
quc
s dtienc dema-
siado, a dcir verdad, cn no aacar de una infiidad de
las erpeti"ncias otra conclusin.
que
la
que
P,9da
to'
mar
pPr
Prirrcipio
qrrc
sc
pucdc
a*rrerT
por la oLi razn
y
Eurrca
.po
ta8 cxpcnencraa,
Po
mrrcaa
qc ac nagan.
417
CAPITULO
eTlils
cotstERAcIoNEs soBRE
xtu
T'EST.O @NOCIMENTO
S
|, Fn,-No deja de rr opouno aad
que nues-
ttri cmocimicnto tieie mucha rcacin con la vi*a. as
cqro cofl otr muchas co6a8, n
que
no s ni enterai'er-
t tcccr&io, tri cntetamnte
volutario; No
podcmoa
mc-
e de vcr crando tenernoe abirto8 loe ojoe a
ta
luz
;
pero
c h
pubdc
diiigir hacia ciertoe objetoa
($
2)
y
comiderar-
ld or : nifo atenci.
As, una vcz aplicada la
facukad. va no dDcnde de la volmtad detcrminar e[ co-
nocimicn
;
lo rnirno
quc
un horinbre no
prc;
deja dc
ver lo
qrc
ve. Pcro hay- quc emplcar la facultadc como
.
cc dcbido Dra irtruirrc.
To.
-
Ya lrcos hablado n otra cucttin dc Gsc
rto,
y
hcooc coarcsido en
qrrc
no &pcnde
dcl hom-
..
CAPITTJLO
XV
i r s L . l
p R o . B A B t L I D A D
S t . Fn.Ji l demoetracin
'hace
ver la clacin
.
dc lae idcaa. la urobabilidad
no c! otra coea
que
h apa'
icncia de egt aci6r,
fundada
cn
pruebaa
en las que
.
no s v corci6n
inmutb'le.
S
2. H"V muchos
gradgs
-
dc aenmicto, dcdc la reguridad hqata
!a
conietura, la
'
duda v la desd.on6."'..
'S
3, Cuando hav rteza,
hay in-
tuicid tn'todaa las Dte" dcl razonamiento,
laa cuales
dcrohn ru rdacin;-peso
lo
que
mc hace crecr ea algo
crualto,
S
f.,,fhora
l;ign; Ii
probabilidad e*{ fundada
codormididc con le
que nosotros
'sabemoE
o en cl
^ toitimonio dc los
qrrc
!8b4.
'
Tso.*Peferifa sostnr
'orIc
eet eimpr fundada
'
en la verosiinilitud o ca la comomidad con l* verdad,
y
el testimonio de oto cs tanbitr unr. cosa
que
lo verda-
r
'
dero ti"n" costumbe de tcner de u
partc
regpecto de los
hcehoo
que
etn a nustro ali:nce. Por cirnJiguint, 8e
pucdc.
dicir
que
la eerriapza de lo
probable
con lo ver'
aadctd cat t;mada, o de la cosa misma, o deelguna cosa
cxhaa. Los retricoe hablan de dos class de argumen-
tos : 106 rticiales,
que
eatn
gacadoe
de las cosas
por
l
razonamintb.
y
log inartificiales,
qr
no s fundan m8
quc
cn cl testinionio expreo, o ihl hombrc, o
quiz
tam'
'
6iu de la coea miema, Pero los hay tambi& mir.too,
puee
'
el ttcimoio
puede
suministrar un hecho
que
tienda a
-
fem rr acirnrnto atifibial.
$ 5. Fn.--Cuado noaotros no crsomos fcilmente lo
o.rJtto * aorcixim a l
que
eabcmos es
por-falta
dc s-
irciaza con lo'veddeo. A, crando un embajador
ce
al iev de Sian otrc el acua 8 ardureca de tal mancra
en
invierno enti nootroe,
que
un elfant
poda
cami-
nar
por.encima
sid hundirs, el rey lb diio: rrHasta hoy
o haba credo de bucna fe; hoy
ya
s
que
rrcnts.))
S
'
Pcro i el testimonio de loe dcma
prrcdc
hacer un hecho
probablc.
la opini de los dm& no dcbc
pagar por
un
vcrdadcro fundamento de
probabilidad.
Pes hay rrs
eror
qus
conocimiento ente los ho.mbres
;
y ii la crcen-
cia dc los
q
nosotos conocmda
y
cstimamoe es un
fundamento lectimo de asentimierto, los hombrc ten-
dlan razn
pala aer
paganos
cn cl
Jap6n,
mahcneta-
r r ; { ! . Ft f an.
::l
-
'
.:
dd
pas,
en tanto x)
ve 6! dlo r
r
Do. et gn
+tuqoi4
de abor si
ha,
gobcador
gc
p,l-.",
crlgr.!ra
qr
tG
r
Pcrtcnqg8, lt ,oulga
a ca(r.{no a u
dc va! or d. la crccncla
que
elte
ovb
que
elte
ovcb Drotcra.
tre M. Mccc
v q
nco cd matriaide f.,
{
atst*"oto
$l
gral nrirrcro, e matlria
algrma! voseE loa, rnot
l l
alerma "o"e" loa
-unoe
conccdcn denrado
y
otrqb lc-
maiado
poo.
Hay otror-
prejuicior crnejntgi
Pe
Ic
mariado
poo.
Hav otror- Eciuicio.
crncintc!
pe'
lc
:
cralec l; hcnbrci oodkii ccidi dc l .&td6t,
Esto e lo
que
Tuliso, cn u tatdo cpoo, lldil
pocripcionis;
Fvicndocc
.dc
un. trnilo
gq"
,to1
4,
.
'
qguos
yJl*on8tto6,
cu'o.,lcrgtF
ro
lc. cra
(lc'cQno-
-
.
cido, apcaban a muchar clar de excpcloDcE,o cq-
_
crolc! eltranta
y prevoral
;
.
Dro
gue
noy or lo'c
1, , 9
gobcrnador Jc
cio&c! crtrars
y previsorar;
.lcro
cJue ho-y iI
!o:i
aplica rns
-.que
a
Detcdc rchaza I
irgnti n el r
brgntad en el ticrnpo
qc
DrEn
cono se }ar,nroehrndo
-lcgfng.
I
Dartc dc le lckda tqnm comb dc
rie
'iantcs.
Se hi vico ors hab mlio te o
dad, por ejemplo, ti

Ios unoc po'mo i
cirtos rsDdctoe. c(xno. crr&do l
'
r do lu mayona,r dJror la
,
tqr
nacloncr cclesaauca,.. y lot fol
'
qui
hov il o:l
- '
tcinponl; cirano ge
antiguo canon dc loa bo dc" la Sgid
Eiitir del
Amicuo Tetamcrto" ccmo v hc ddoFado cn:baitd-
te clidd cE una disPwa.
qe turc
gor.
irrito;
y
iqp
dl"lalS
NTJEVO TRATADO SOBAE EL ENTENDIMIENTO
HUM^NO 42I
tidae vccca. con Mcr. el Obhpo
de Meaur,
que
acaba'
mos de ocrde. ceqn laa notiiiag de etos ltimos das.
As, cso rcprochc can recIroco,
por lo que la tlo..e'
dad, aurcrrc d lugar,a sosPcchar de crror cn eatar ma-
tcnaa, no et un
prucua
osclova.
CAPITULO XVI
DE I.OS GNADOS Df A3E}fiMIENTO
S
| . Fru.Jo lo
que
rc reGerc a log
gradqs
de ascn-
timieto. c!
prcciso
tcicr cuiddo de
qrrc-los
fundamcn'
tgs dc Drobbilided
que
tcncoo no oben me a
dt
qd
dc la arraicncia
qu
r crcucnta o
que
ee ha
. encontrdo l oraninrlos. Pues hay
qrrc
confeear
que el
ctimieto
no
Dodra etar
sicmnre fundado en una vi-
ein actuel de
la: azonc
cre han
pevalecdo
en el cs-
,
pritu.
y
".44
n1i{
difcil, ro.a aqrrclos,crre, tienen ua
memorra admrrblc, tetcnr tCfnptc
todaa laE pruebag
que
lea han encaminado hacia cictes seatimicntoo,
y que
podran
algunas veces llear r volumen aob,re una sola
crestin, Faata co ouc una vez haya desflorado la ma-
tcria cinccramente
y
con cuidado
y que
hayan,
po
decir-
Io asi tomdo un
partido.
$
2. Sin esto sera
precieo que
hc hombrcs fuesen muy escpticos o cambiaaen de opi-
nin a cada momcnto oara endirs a cualoera
qr
'
habicndo eraminado la iuestin
poco
tiomoo antee.lcs
Dc-nte arcumntos a loa crl ro oodian cortee-
ir atiJactoriamntc
por
el rrromcnto, a falta de mc-
morie o de tiernpo. $ 3. Es orecieo confesar oue esto hac
mcha veces a'loe hlbrca obstinados .r,.1 "rro,
;
p"ro
la falta es, no
que
haran coGado en
gu
memoria, sino
oue havan iuzpado ml antriorrcnt. Pue con fre-
cuencia- loo ltobt"" lultituyen el eti*en con la refle-
xin de
que
nunca ha
pcnsad
de otra manera. Peo Ce
odinario, Ios
que
mnor hn cxaminado sus opinioncg
on loe ms afenadoe a ell. Sin embaso. la idhesin
r lq
quc
sc ha visto
e loable
;
pero
no
gimpre
a lo
que
r. ha crcdo,
Dorque
se
pueden
habcr'egcepado aluias
cogidaaciorcs cpaz di tratornalo todo. Y ouii oo
lprr
.,ro. rcreona,n
el mundo gu,tenga
el vag;, la
pa-
crdrcra y iog medroa dG rcun todas Iar
prubaE
robre
l cucotioc bn
que
l opira,
pata
conDar etas Drr-
bas y para
cocluir con- scgdidad quj
no
qucda'rrls
rior
sabr merccd a rna imb amplia iiutnrccin. Sin ern-
bago, el cdado de nue*a vida
y
de nrrcstroe ma
grands intreEes no
poda
euftir dcrqora,
y
{
abao,lu-
tamnt ncesrio gue u6tro
juicio
ee dctcrmirc sobr
puntos
en los cuatrs no somoa cacs.d lhgar a un cr.
nocimicnto cierto.
Tro.-Todo lo
que
dcce me.Darc btrcno v lido.
seor. Sra de
'dcscir,
sin "mbari",
que
loe hprirbrce tu-
vicsen en alqunae ocaaiore cornoendioc Dor csito
(en
forma de mnorias) en lo "ual const;n la3 azo;r
oue les han inclinado a cicrtas opinions
quc
catn oblica-
Jo" rj""ti6."t "ttte sua propioa Ljoa o utr lo" oios e los
l:
dcrn. Po lo derns, aunquc e4 materia de
iusticia
no sea
dc ordinaio
pcrmitido
retractdrs de lor
juicios
que
se
ha hecho. v de vdver
a coea
paeadas
lde
lo corEario
aiempre eetaamoe inouiaog. lo oue scri nir. intolcra-
ble, gue no sc aupiera alempre
guardar las oticias dc h
""L'
p."I
t
-"
-"u-rii., ".n"J,'*.r,
1-;
"";
cuencii de nrr.,ou d"to", e- admitido a scr odo en
ius-
ticia
y hasta a obterrcr lo gub se llama rqsitucin in
lnfc-

".:
:
:,i
grum
contra lo
que
\a
sido decretado
;
dcl mino niodo,
n nueEtros
propios.asuntos,
sobre todo cn
hr
matcriar
lnuy
inlpottairtei, donde todava,ee lcito retrccder y don-
de no hay
perjuicio
en
guepndir
la cjccucin
y
cn ca-
mina cot orecaucin. las decisiones dc nrcstro eepfri-
tu fundadas en
pobabilidades.
no deben trca adqui-
ir la frrcrza de coaa
juzgada
(in
rem
juilicdwn),
como
dicen loc
juriaconaultoo
;
de tal modo
quo
no tcmos dir-
pueetos
siempre a la rcvigin del razonaminto cuando
nuevas razones de imoortancia as lo aconsian..Pc
J
cuando
va
no ea tiemp de delitcrar. debemos squir el
juicio
qc
hcmos hechoe, cd tanta firmera como
(ue-
se infalible, aunqu no sicmpre con tanto rigor.
$
4. FI-.-Ppsto
qu
l hombes no
p-odran
exclr'
'
saree dc xDonrse al error al irzoar v de tener divergas saree dc xDonrse al error al irzoar v de tener divergas
opiniones. cuando no "upbs; i'l.ai las coas oor lo
mism-os l1dos, deben por 1o min" Jott"er.,"t la q entre
' I.:
a,
y loa debcres de hrimanidad, en eeta divcrsidd de opi-
ionee, ain
pretendcr que
Ioa dcma cairLie repcn-
tlnamente de
oinin
por
nuatras obieciones. eobre todo
cuando hay motivo
para pcnsar qs
el advcraio
qb
por
inters o ambicin,r o
por
cualquicr ouo otivo indi-
-
vidral. Y.Ias ms vecs, le
quc quran.
imponer a loe
dems la nccei<iad de iendic a se eentimicr;tos- no han
examinado bien las coss. Pres Jos qrrc
hrrl
pqofrmdia'-
i : '
NUEVO TRATADO
SOBRE EL ENTENDITTTE}O I;MANO 423
do eufcintrnente en la discusin para satrir de la duda
son en tan pequeo
nmero-

cncuentraD tan
pocos
mo-
trvoS para
corKlcnar a loa otoa,
que
Do
9
debe e8perar
nada vrolcnto Do au Dade.
To.--.E{cciivameirte, lo que hay
.mrs
motivo
para
censura a loe hombes o son aua oprruona, !o sua rur-
cioe temcaioa cuando ceneuran a.los dems
:
lo
que.-en
los autore dc estas
pasionee y
odios
qrrc
se encarsan de
propagarlos
entre lai gnte8,
es el eficto de un piritu
a'ltanerg
y.
pocg,Juato
que gusta
dc domlnar y no tolea
conadrccron. l\o E
qlrc
no hava muv trecuentemente
motivo
para
cenaura lo opinin-de loe dems: Dro es
piecieo
}accrlb con esDriiu de eouidad v comadec"r
Ia dcbilidad humana. F vedad oe hav
-dereclio
a to-
trar
precarrciones
conta las ma.lag doctriras.
que
tienen
in-0trcrrcia en las codumbes v en la orctica de la oie-
dad;
pero
no las debmos atiibuir a Iag
gentes,
en
;r-
juicio.
suyo sin
grandes pruebas.
Si la equidad exigc que
8 OJe a Un rado
a las
prsonaE,
la
predact
orcfna
qu
ae
determine en
qu
coneiete el mal efecto de sus dogmas,
cuando son nocrvoS, como auced con loa
que
van contra
la
providencia
de un Dios Defectament eabio. bueno v
juaio,
y
contra esta inrorialidad de las almas
que
laE
hacc susceptibles de los efectos de su iusticia. sin-hablar
de otras opiniotre"
polieosas
contra li moral v lae cos-
tumbres.
!o
s
qui
hnbres muy bueaos y
muy bien
intencionados sosiienen
que
estas opinionea
't(is
tie-
n rrcnos influencia en ia
pctica-de
lo
oue se cree. v
s tamb'n que
hay
persons
de un excelente natual
quiencs
laq opiniones
jama
harn
cae en indisnidad;
corno, por
otra
parte, que los que
han cado n eos
grr,ores,
pgr la especulacin estn por
c.ostumbre ma ale-
Jadoa
Cl Ios vrcros d
que
aon susceptrbles la mayor Dar-
te de los hombres,
adeins de
que
velan
por
la dicnidad
de la secta. de
que
son
jefes;
y,se puede-
decir
gy" Epi-
curo y E)rnosa, por
eremplo, obsevaron una vrda co[r-
pletamnte
ejemplar. Peo eetas razons c8an
por
lo
ce-
ncral en eus discpulos
e imitadores-
que.
cevndce ds-
cargados del importuno temor de u
providencia
visi-
lante y
de un
porvenir
amenazador, sueln la brida a s-us
pasiorrcs
brutales
y,dirigen
su espritu.a seducir y
a co-
romper
a loa dernas; y
sr aoh alnbctoEoE y
de un na-
tual u
poco
duro, sern capircs,. por
su inters o
pla-
cer, cle pcgar tugo a la tlerra por
los cuatro extremos.
v
yo
he conocido a algunos de este temple a
quienes
l
.,
I
424
3, v
LEN\rtt
mrrcrtc hr arrebatado. Llcgo hasta crGer
qu
algug opi-
nionc dc cstc cncro e ilinan Doco
.
Dooo cn cl c-
D?itu d los h;nbres del rnan mn'ttdo
q.ri
ien a loc
iLttt",
y
de
los cuales dperden loe .untoe,-
y dcali-
ndos cn lo libroe a la moda, dieponcn todag Ie! co-
sa! a la revolucin
general
dc
que
Europa cst mcna-
zada;
y
acaban de deetruir lo que queda
arln en el mun-
do de cntimientos
gncrosoa
de loe antiguoe
gricgos y
rornanoa,
qrrc pefcrn
el amor a la
patrie y
al bicn
p-
bJico,
v
e,l cuidado & la
poeteidad,
a la fortrmi c in-
cluso a la vida. Eog <public
gpirits,),
como los llamn
loe iugleer, diaminuycr conrideablemente
y
no eEtn
ya
'
a la moda,
y
deaaparecern enterambrrte cuando dejen
dc estar sostenidos
por
Ia buea moral
y por
la veda-
&ra religin.
que
li ran at"tal miairi o cc{,
L.oe mejcer del carcter opusto
qu
comiczr rcin
no ticn otro
principio
oie lo oue clloo llmrn hooerl
Pco Ia maca "t hmbr hon ao v d rn hqnbrc dc
hono ca crtrc cllos nicainente no hcr igrn bai:za,
-
tal como dlos la enticndn. Y ai
por
ambicin o
lxr
ci-
pricho
alguno dcrramas un diluvio dc sange
;
i lo it-
tornasc tddo dc aiba a abajb, lo considrar coiro un
nonada,
y
un EroEtrato dc loa antiguoe, o,bicn un Dm
Juan
en ol Conoidado de
piedra, paar
or
un hroc.
Sc brrlan decnfadadamcnte del amor a J Dai : nc
rrcn cn ridculo a los quc
ienen
cuidado del bicn p6lf-
i-i
{
co,
y
cuando un hombrc bien intencicudo hbla de lo
r
que
sucedr a la
poateridad,
rspondcrr: tah largo me
,'
! 6is. Pero
podr
sucdcr
q.r"
i"tas D.rronas ocri-.
mcnen ellas migmas loc mal
que
ct&r cer"adb
otros. Si ae corrigieren arln. lm lniomaa dc ceta enlerin.,
dad epidmica, cuvo malos dectos comienzan a ser vi
eiblcg. astos maler
podran
arn acr
pevcnidos:
ocro a .
van crccicxdo, la Providercia corrr a loc
'hmbrc
.
por
loa malcr mi:moc
guc
dcben sbrevcnir dc aqu
;
puce
auccda lo
quc
succda, todo volver al fin a laa ua.
iorcg vas. aunou no in cl castico de loa orc ha'cot-
iribufdo al bi cor su mismal accionc
'nrlar.
Pcro
dejcmor crta digcuin
quc
noa ha llevado la conida
racin de laa opinioncr nocivar
y
del dcech<i a oem-.
rartra, Ahorq bien; conro e teologa l cenasl va
rrh n leior que
cn otra partc, y-loe qrrc hacco vdcr
!u ortoctoxra condcnan tcucntqDcnt a aua adven-
rior, a loe cualc e oponcn en tr minno
partiio
lor
qrrc
on llamadoa sicrctirta! por
s rdecn{io, csta opi-
L
)
Nt,EVO TRATADO SOBRE-EL ENIENDIMENTO HUMANO 425
nin h hcclo traee sura! civilc entre loa rcidoa v los
cordcsccrdicntes en misno Dartid. Sin etn-Latco. "o-
mo rehusar la alvacin eterna i lo orrc son de ot ooi-
nin ee dccidir sobc los derechos dc-Dioe, Ios m
piu-
dcntcs de lc.que condenan no ac
preocupan
m, oui del
pcligm
cn
qc
cGe-n ver a la almis extriviadas,
y
aban-
donan a la nicc,ricodia incular & Dioe a aouelloe cu-
ya
maldad no les hrcc incapaccs de aprovecharsc dc ella,
)'por
Eu partc
ae crcen- obligados a,hacer todos los es-
tuerzoa rmaglnablea
Dara
rhratloa d tan Dllcroo eg.
tado. Si etae
pror! que
iuzsan ae del uuli;o de los
demr han llecado a tl
-
oDi;i; degoua de ui ex.amen
coDrc'nientc, y si no hay- medio di deecngaarloe, no
podamos
censrar s condrrcta micntraa no emoleaen
mr
quc
medioa dc dulzura. Pero en el momento'en
oue
vag mr lcjos ee ya violar la.s leyce de la unidad. Pes
dobcn
penmr que
otroa, tan
pereuadidos
como cllos. tie-
nen el migmo derecho a rntene srn sentimintos.
y
aun hasta propagarloe,
ei los crcen importantes,
Debe-
mos ercptuar laa opinioner <ne ensan loe crrrcnce,
que,no se,deben tolcrar y que
hay dcrccho a ahogar
por
mooro oe ra coaccron, aun cuando Eea vcrde<t
que
el ma-
mo
que
lae deGcnde no
puede
desaccrs de eilas, como
hy derecho a destruir uia be*ia vennosa,
po
inoccnte
que
&ta eea. Pero
yo
hablo de ahocar la sec
v no a loe
homb,rg,
pucsto que
a stos Ee lea
fuede
impedir que
ha-
al oano
y que
doqrnuoen.
-
S
5. Fn-.-Voliiendo al fundamento
v a los
cadoa
dc acntimiento, bucno c hacer nota
qc
la
Dr;po!i-
cione on dc dq olaee: Ias unae eon de hech. v de-
pcndicndo
de
la
obecrvacin puedcn
ectar fundadas iobre
un tetinonio humano; las otras on cpecultiva.
v s
efieren a la coca
qu
nrstro3
gntidos
o no"
oa-rmi-
tcn decubrir, por
lo
gue
no eon capoces de smiiante
testimonio.
$
. Cuando un hecho paiticular
cgt confor-
m con nueatras
observacione constantes
y
con lo e.
latos uniformes de loa deme, na baamos-n
l tan 6r-
mcinnt como si fuera u conocimiento
cierto.
v crando
cst conforme con el testimorio
dc tode loa hobrcs.
en
todoc los eigloe, en cuanto ete
puede
aer conocido.
ooee
cl
trimero. v
ms alto
grado
da probabilidad
;
po.
jem-
plo, qyg
el fircgo calicna, que
el hicrro cae al fondo del
rgua. Nuh crncia. constru&
obre ta,les fuirdamen-
tos_, sc- elcva. hsta la seguridad.
$
7. En cflrdo lumr.
todas la! hietoriar rcren que
tal individuo )ra prcfcr:ido
t
CI, V. LEIIAEz
u bier
paticulaLr
atr oHico. v colro hcmoe obcrvado
or tal s la coatunbic dc la havor oarte de loa hul-
bres, el aaentimiento
qu yo
doy i estis histodas eg una
confianza.
S
8. En tecer lugar, cuando la natualeza de
las cosas no tiene nada
que
est cr
pro
o. en contra, uD
hecho.-atesticuado
por
el'tcstimonio de oerora o sos-
pechosas, pJr
ejodplo
qrc
Julio
Cgaf ha c*istido, cs
objao de una firme croetcia.
$
9. Pero cuado los teti-
monios se encuntran contrariados en ol cuo ordinaio
dc la natura'leza, o ente s, loo
gradoE
ds
probabilida,l
pueden
divergificarse haeta lo innito, de dondo necen
isos
gados quc
noqotro llamamog creencia. conictua,
duda,- inccrtidumbrc, dcconGanza;
y
en esto elen
lo
gue
hace falta exactitud
par.a formar un
juicio
recto
y pro-
porcionar
nuestro asciminto a los
grador
dc
proba-
Lilidad.
Teo.
-
Los
jrisconrultq,
al tatar dc la
pntql,
pcsuncioncs,
conjeturae c irdicioa, ha dicho mucha
ioeas bunas sobe csta matria
v
han llecado hsta dc-
talles intlantcs. Conienzan
poi
la notoiiedad. orrc no
neceaita
pruebas., l.uego pasan
a las pruebar enLch,e,
,o
quc pasan por tlca, Eobr la8 cua-tcs 8c scntocra
Por
lo
menos cn mateia ciI,
pro que en ciertoa sitioa otn
sujetaa a mayor esya en nateria crimial,
y
no se hace
rnal .en oedir orucbag ms cne olenas- v eobrc todo lc
q,r.
" ll"*a ;onus ilelicd. "ei" la naiurali:za dcl he-
cio.,Hay,,pnes,
inrebas
m{s
qlq
glnae,
y hy tambin
Pnrcbas Plna8
ordrnanaa. Lu8o hal
pcauPcoet qrrc
pasan por prubaa
ntra8
provrsronalmcnt,
a dstt, cn
ianto nb aa
prueba lo contrio. Hay
pruebas ms
qrrc
re-
: \
l
miolenas
(plooiame*e
hablando) en las orrc sc
permi-
te i ao"el'oui en ellaa ae fuda el iuamlnto o.. "..-
olirlas :' es e7 iuramentm st,rlc.oriu.:.. Hav otai menoa
que
eerriplen, en lae
qu,
or
el contrari, e dcfierc cl
jirramentir
al
que
nicga a trictr"
para
disclpars dc,l;
catc es l
juro,men
irm
progotinis,
h ra de sto, hay uFa
gran
cantidad de
gradoa,
de conleturas
y
de indicios. Y
particulamente
cn matcia criminal hav indicioo /d fo-
turam)
Dara
llesar a la cuestin lque ticne
sus
smdo6
marcadoe
por
li frinr'la dcl dccra)
;
hay inci
(ad
tennclum) suficientes
Dara
mgtar los irstrumcntos de
la torture
y preparar
laj coea! cmo si l tortura sc fucae
a imoonct. Las hav lod caturem)
para
arhurarg con-
tra n hombre "o"iho"o,'y
(
ail'inqurenlim)
paa
in'
foniarc
por
lrqjo de cuerda
y
sin ruido. Y
euae
difcren-.
<iias
pucdcn
tanbin srvir cn otrr ocagiorrcs semeian-
tai,
y
toda la forma dc loe pracdimientoe
en
juatidia
no
ea otra coa, n f,cto,
que
una espccie de, Iqica anlica-
'
.d
a la cuctioes de delecho. Loe mdico tambl'o ti.-
.
cr rmrchoo grados y
diferencias
en sus sisnos e indica-
cioner, loa cualce
podemoe
9r ent
cllog,-Los materr-
ticoE dc nucstro tiernpo han corenzado
a esmar el azar
cn lde
jueqoe.
El Cballeo de Mer,. cuyoa Agrements
y
ocmar
obraa haD sldo mprmda8, hombr de rn es_
pritu pnctrant y qr
cra
jugador
y
6lofo, di oca-
in a eo
proponiendo
cueetiones ob,re lo
partidoa.
oaa
eber cunto vatrdra cl
juego
ei fucra intcrrmpido
ii tal
estado o en tal otro. Por &ta mucra indujoi M. Pae-
cal a ocuparee un
poco
dc eEta8 coaa. La cueetin sur-
gi y
di ocasin a M. Hugene
paa
ecribir eu Eatado
dc Ale. Otros ho,mbr! doctoe ttrciaron.
Se establecie-
r.on
-_c.iertoa
prirrcipioe, qre
utiliz M., el
pensionario
de Wit, en rm pcqueo
dicuao impreso en holands
sobre las rentas vitalicias.
EI fundamento sobre el cua.l
se construyd si reduce
i la
prosfapheee,
cs decir, a to-
mar una mdia aitmtica' ente muchs suposiciones
.
igualmente
aceptables, y
nrctroa
aldeanos
j
sirvieron
dq
{
dur?nt largo tiempo-, aegtp sf matemtica
natu-
'
ral. l-ot eJrnplo, cuando alguna herencia
o tiera ha de
ser vendida, forman tres hindos
de estimadbres:
estos
bandos son llarrados Schurzen, en bajo sajn, y
cada
b-ando hce
irnE
estimacin de la tiera, Suponsamos
ou"
-'
et uno la
qstima'en
1.000
escudos, "l ott iril.lOO]
tcrccro n | .500; s surran estas tree cifras,
que
hacen un
total dcr 3.900, y
como hay tes bandos s sa'ca Ia tercero
p8tc,
qu
es 1.300,.que
da el valor
medio buacado;
o
Dtcn, to
que
s Io m8mo, e toma la
guma
de las tce_
ras
partes
de cada egtimacin. E el arioma aeguclibus
aequa.ta,
gy
dtc qug para
slpu3tos rguales hay que
nacr consldracrong guals. fero
cuando lo8 supugtos
eon desguales, be los compara
entre s. Supongamos, por
cFmplo. que
coq dos dadoE et uno deb ganar
si hace
rlcte puntos, y
el oto n hacc nueve; se
pegunta
ou
proporr,in
s encontrr
entre las
porbabi.lidaJe
de ia-
nar. Yo digo gue la gobabilidad plra
el ltimo no vI"
ms que
dos, trceras partes.
de laa del primero, pues
el
prrmero pud
hact Erte de trea [ranrs
con.dos da-
4* , ;
" ob" . : I y6,
o 2y- 5, o3 y4; yel
ot r o no pue-
de hacl
uty
n]8 qu
de dos manraE,
co_n 3 y
o
con I
y
). I toqas eataa manera! son igualmente po_
18
:.
i . , ,
:
i
I
i'
I
I
i
t
I
h.
t.
t
.'
i
t,
:.
i
l
ii
i .
4. , ,
F
tla
sibl!.
Lueco
laa
probabilidade!'
qe roh corno^los
'
mco de li
posibilidadce igualee,
eern como
' a o
como
I a
'21I.
Ya h9 dioho
-mr{q
dc una
vz
quc,aJi
neccsaria
ua nueva eEpcie
de lgica
qqp tratala
clc.loa
. .
rrados
d
pobabilidad' porqu
Aristelca
c-n !u8
toP-
Io no ha Lecho rada de csto,
y
e.c conte-nt.9on.
pog
;"i;-"J;;i"rta"
rcglas
iopularca;
ditribudag
*'
cn
lo ldgarcs comunca'
qrrc. puedcg
.rernr
cn a'lgu
&""itt.tt!t
" s trate dc "gtpli"."t
el
diwro
y dc dar'
ffi;.;; tt"
i"-"""" "r t'i"u"o
dc danoa
-a
batran"
; ;A;"
iit.
p"-t las grarienciaa
v
para former ao-
bre cllas
un
juirio
slido.
Bucrio
oeJa
qu el,
qge
9u1'
l;*;;";;;; [u"ig.*
"l crahen
de'los
fu-
coE de
azar,
y gccrdlncnte
yo dceaf,a quc
un naDu
iratentico
quisien hrcer una amplra gbrt
brcn rcum-
tanciada v
bien razonada
Ere toda
tlelc
q!
Fr8a'j.
ro
que
lera a
gran utilidad
pqra perfcccinar "l try de
F'
ventar,
porqrc el espritu hrrmano
e tntn
rrL' I ro'
iuecos-qirc
a la matria
mls
-eeriae' .
'
tr tO. Fn-.-La
ley dc Inglatena
ob.! le rcgla dc
o"""
ti-""'pit
,- tt
recinocida
-conro
Lutntica
pc
;i";;;;.
brrcaa
prueba;
pero le- capra
* $"
"*
pia,lun
aaverqda
por testigos
los ms ecrEdrtedot',o
cs nutrca admitida
por prucba n
Julcro' Jam*!
n otqo
'
.
r nadic esta labia Drevencin.
for o mcnc
E
uede hace rta obsrvacin:
qu un'tG'trrro o
trco
meoo"
fu"rza a mcdida
guc ect
me el'iado- d l v-
". Ugi",
qu est "n l to."a mirma;
miatre
qr
ctc
cicrta
cntca
s uta dc ellos de r'rna masct ccln-
olctamente
cntraria.
Lar opiniones ad<iuicren
!ucr4
al
enveicccr,
y lo que no hutiera
parecido
prq*{e
i
uft
hombre
razonablc, conttrnporno
dcl
qu ccrtlhc cl
ptrl-
;;;';;;
f;'C.t
t". p& "tt"
porque varior
lo o+'
ticnen con !u teSbmono.
--Jio--{oi
crticor cn materia de hieqorie dim
grau
valor a loe tcstigoc contcmpotcoe
d ht coar; olh
embarco,
an un coaternporno
no meecc tcr
Peldo
ma
qe
gobre
los icontccimiclto
p'ubliog
;
,pco
cutr-
ffil d;il;"t;;
'J.'' d" f* '."*t."
-,'lt. ., lc la cosas dicutiblce. como
por
ciemplo dc
;-; E I." .""."
dicutiblce, como
x)r
ci:rnplo dc
loa enve rrcnamientos;
d lo! rinato,
g!ralnrcntc
Ji." l" o".
han croo loe mt.
Procopio ce rirr'y orct
ble cuano habla dc h
guern dc Seliario contr.
l*,."n'
daloa v log codos
pcro
cuando
lrabla dc lar mdlGdccn-
cie hibl contra
l crrpaattiz
Tcodor ca su nc'
t '
Y,
qy
,P't? ,a
qo
ce ra vroa
viajar por
Frania,
n8, como al
4W
.
dc Sloidn"
quc
bn
eu
t
L9 actas Dblca8,
dc &3 Gat
y aEanDr"4
y rG vo sd\"-
tos artor-izados
por lod
prnciPc!' Y si Dot
qudaEc
9{
mcrox ecnipulo
obre ete
pufo,
Pronto
tc.dl$Parts
oor la
qcelnt
historia
dc ni iluatre
-amigo
eI
(ru,nto
M. S.ckeodott
(cu
fa- 9ul
yo no
Puedo,rinos
dc clt-
;;;-;;;'d;
u" "a"Eiao
juslifrad
po
l& g'
tratos
iI" ua infini&d
de
piezas dc loo achrvoe-
sao'
;;,
;";-t
"i; " "" A.p*i"i"'
amnqu
M', de Meaur'
.oue e dedic
a catc
aeirnto,
y a
qrrre4
yo
-3
la en'ne'.me
rbpontdi
gdamente guc c* libro
-era
de
una horrhl
prdtiiida{
I
pero
yo deaeara
ou tura
dob vees rnaa
srand.
Luanto
mae anpno
toe, m- iuhrabh*,erl'
oran" no habra
quc
clcgir
'loE
puntoE- dG
+tque
; ,
aclcrm
ll" ue hav obras
histicas
cstimadas
'qrrc
Eq mucbo
ms'srand!.
Por
lo des, no aiecrp-re
se dPrcga
a
los aoes
de los tienpoc
pooteriores- a-loc
qu dercnbD'
cuando
lo
qre cuntan cg ve-osmil.
Y stlcd
muchl
vccs
quo ggnryrvtt tfozos de
1o3.. maa
aauFu96'
rr:'f
;.n"dJ. '* ha duddo
dc
qu fami]ia
p".a] nl*.tg,
y
hrogo
Pap,a "gP-{1
.,_,.
. _. ] ri . , ! rt ^
dad. todos le
que
Ie hran copiado no lc aaden ningn
oeo. o ms bin n ecr- tnidos
poc
nada' Y esto
iuto
rns i lo qrrc diccn frera- del nmcro-fon
opar le'
'
|
rcmenbn,
dc ls coeag
que
no han sido dicha m8
que
'
Da eol
v2.'cm las cdt
qusa
hacer
:rn
libro M' Me-
.
ac,
Y atn hoy, crndo cicn mil
pcgucos
egcritores
-
etica.n
las mglcdiccnci del Boleec
(por
eiemI,o), un
hmbrc de iuicio
no ha ms caso de dlaa
qrc
del
;; J" los
;niato.
Loo
jurirconsultos
han eacrito'de
f,de
''
histotica;
pero Id rtxctia rigfa una inve-stigacin rrir :
histoca:
pero
li matcri eris una investigacin m!
r.
xacta. " l"on* ds cctos reorg
he
gido
muv indul-
'
cento.
Por Io
qu"
ac reGere a
la
gtan
antigiiedad, algu-
' '''
ios de aua hechoe rir billatcr
gon
dudosoe. Petonag
'
& &
b
"i[" e Romb. .Si diacutc sobrc- l murte de
, Ciro.
y
dcrris, h opoicin cnrre Fl'eodoto
y
Ctcsias
-
Ir dcJ':crtado
duda! t*Ec la hi*oda dc loc alirios, babi
lonio v
peraa",
L dcXbrrcodonor Judi v
hgta la db
loio
v
peraas,
L &)Nbrcodonoror
Judit
y
hagta la de
Aau:-r Je Eetcr tropieza co
grandes dic\ltades.
,i
i dc la
ctica histdrica
y
sobre todo de Ia historia sagra-
:. .- da.
qu
sostiir los fundamentos de Ia revelacin,
y (de-
I
'
i"d a rn lado las cenealocag v los derechoa de los
'
i"tid;
a un lado las
genealogas y
los derechoa de'los
:'
lracipes.
y dg loa
loderoaoe)
cn- las cnsczas tjls
a
aio
los ejmploe nor egniniatran. No me parece rnal que
'. t
:
; d"cln-pole
la antigiicdad hasta en aua-menoree baga-
'
, " tle-
.ouce
alqunaa rcccs. el conocimiento ouc loe crti-
'
, tclae,
pus, alqunac
rcccs, el. conocimiento
quc loe citi-
'.
!
c6 lacan de ellas
puede gqvi pas
cl csclarccimicnto de
j,
.-
'
aanto rns impoitantce.
Fftoi,
codormc, por cjemplo,
,
,
r
cn
qu
se 8crib la higtoria dJl aic
y
del art dc la saitre-
'
ra desde las vestiduia. de lo
pontficcs
hebreoe. ilus- :!
ra desde las vestida. de lce
pontficcs
hebreoe. ilus-
: tt,ittdol" Dor ndio dc las antisri esculturas v'oituras
.
'hechaa
d;sde lace siclor. Yo rino, si dcund l dc"""-
ee, anministrara
las
-memoria
dc un horbrt de Aus-
necnaa
(leaoe
Iaoe stgroa. I o mrarno. a atquno lo ccta-
sc, anmi4istrara
las
-memoria
dc un horbre de_ Augs-
jes
lrrc
hab uiado,&ede su inlancia hasts la
edad de
: ircsc;t v trs aos. Y rlo s
quin
md &io oue el difun-
r.:'.
to l\d,, duqu" de Arxnont,
grn
conoccdr e las bellas
:
'anticiicdadcs,
tuvo una curiosidad d ctc cnro. E to
'
,podla
qr',i"-sv pra discernir lbo monuirentos lcg
itnor dj loa
que
nolo son, sin hablar dc ahunoc otroe
.
it''
Y.p,.f+i,.que
s9
tFrqft
a ls horibrcr-iugar, mr
r
'
El uso de la lrietor-ia comirte' principalmcntc cn el
t.
r
'
El uso de la lriitir codf'prftrcipalmcntc cn l
r , ' '
:
,
placer que,propolcioa cmoct
los/egeacr,
e la
justi-
cla
qu
ae hace a lo8 nolnDes
quc
nan ErcrGcroo lcono-
-
cimito de los
dmB honbrcs, en cl cgtblccimicnto
rl;1;;
'O
la
cftii:a hist&ica
y
sobre todg de la hii*oria saga-
'
i , ,
ri,
.:: ,.
.
ti,;;,
'
r
cto
sr:
clae dc
Fcrmnfrcs
qu
t
ei sus dc
pr
iticco
por
clli. Pero dcear
qrrc.hubicec pereon qi
ac aplic;n
prfercotmcnta
acar de,la
histbria
-
lo
;*'f,"""s;tH;:]^:,JFr*-i*t#;ff
d:
traorclnano8 dc vrrtud, obt{trvadolc8 Eobrc laE com(F,
..
didadcs de la vida v
gobre
hs estratccrras' il la
pdf-
'.
,
tlc y de la grerr3. Y quiaiera
gue
rq hiiiac epresaiiren-
te una espccrc dc luEtona uDvraal ouc no sC ocuDae .-;
mg
qrrc
Je estaa
cosas
y
alguna! oti e ms contocin-
.'
'
:
cia,
nrea
algunas vces sc loer un
gr libro
de hi*o- .
q?,
ptlp algunas vesei sc-loer, un
qran.libro
-na,
EaDra, Drcn clcrtl(), aqGcu3oo

loE nneE
(
y excelente en au
g(rrc,ro,, pgo que
no contnga
clasg
9e
gneenaD?i8- qeE,_
por'43 cuane no
aqu simpler roraliddc;
dC
que
el
rrutnae
y
afguros
-otroE
0[rl!:9106 st
\
Blos,
.tcr,r obrc
lag
C
r.loo
pli'!tb. y
cn otr
o,
i Jo lttno
eobrc
atc
dc lirc
obras de la
o
padcDor
tenc m
anlogi ee la ma grt
g,
o
trnrcndo
lcr rDr
t.
r
r.
t
l'

[i
f -
i
I
t
I
1 . ,
I
I
L
.
de aemcjante refraccin
j
y
endo
qrc
hav una conexin
gradual
entie todas hs
pates
de h'ceacin
oue oucden
cstar Eujtad
a la obsrvacin humana, sin ninsn vaco
conaidprable
entre dog de cllag, tenemos motivo
para
Dn-
.
ar qe
laa cos se elevan as hacia la
pefcccin.
ooco
a
poco, y por gradoe
iiengiblce. F-s difcil
decir d3nde
9onienzp
lo oensiblc y lo racional y
cul es el
grado
ms
trmo de lae
coaa vrvas; succde
aqu como en el conci
'
regular, en dondc laicantidad
arnen o dieminuvc. Hav
.una
diferencia
excicivi'entre
ciertos hombres y
ciert"e
bnmaleE brutos; pcro
i
queremoe
cotnpara
el cntendi-
micntci y
Ia capacidad de ciertoe homErcs
.v
de ciertas
be8tiaa|
ncontrarrrs tar poca
difccncia,
ouo sa
inuy difcil
dscgura qtrc
el entcndimicnto
de egoE hom-
bres lubsc .ns puro y
ms ertnao
que
el il ciertae bs_
[ter.
l'or coneiguicnte,
cuando obsrvamo tal crada-
'
cin. incnible-
entre le* partes
& la creacin, deide
el
hombr
hasta Lae cosag rn fm, la rcla de la ana_
loga nos hace
conidea
como
probable que
en las
co-
aas que
existn por
encima dc l
y que
sc escapan
a nueE_
ta observacin
exite un gtqdac_r,fo eemejant, y
esta
cepecie de, probabilidad
es e'l fundamento
J" 1"" i6i..
58 raconale-
Tno.-Basndoee
FI
hta and,oga,
-M.-
Huyghens
.
Juzga.
n sua. Losmofleoro$ qr.re
el etado de loa
otoe
pnnclpals
qlgntaE. s baEtant
aproximado
al nuestro,
cacpto las drterncaa qu
dsb cauaa au difcrente dis_
tancia del.sol, y
I\,!_. d Fontenelle, que ya
haba
publi_
c?do,ggs
9itogoa
llenoc de.ingetig y
de saber so6r la
ptualldd
de loe mundoa, ha dicho lindas coeas sobre
egtas mteia,
-encontrando
el ate de divetir
de rrna
manera difcil. Se dir quc.todo
""t"
e"
pi"t"i
."-o
qu"-
rc. t.E vrdad quezce juzga.dq
otra manra
de las lunas
.
(que
son satlit
eolamcite) q".
J. 1."-
ltL.t " ,li".l
r
p3,ls:
Keplero ha, deiado uir }ibrito
_que
cntiene
u-ra 6c-
,
clon, rngnoga
sobrc
ct
fsl*do -d
La luna, y un ingls,
noElDre de tngcnor
.noa
hd hcho una divettida
descrip;
cin dc un espaol imaginrdo pod
l ;
C"."
l*
-o-e;*L
cugrantes
llevaron
a la luna, sin habla
de Citano.-
oue
tu C$pu&
!. encontrar
a std espaol.
Alcunos iro;_
rue cecpus
!. encontrar
a std espaol.
Algunos hoin_
Drcs. rt. tngcnro, queiudo
-prcsntt
u
.cufdro
de la
oa vd;..pasen
las almds biaiavettrrida
.do.
mrrn_
db en mado, y nuestra imaginaiin
eircrentra
aq
uda
Far.te
ctejar beae
ocupaciolt: que.ei puede
asignt
a los
gnor.
r@d;
'por
ru.ho
esttlco qua
haga;
dudir quc
I
a
nl*not
Eraf
-
\
\
t6da{
lr
EGFTF
y
di lo corttario
por
un iucco dc
palabrg.
Por'lo dens.
vo
pio-uh
la ba d fa"eLil*: lar
phnter,
loc ir:
EG9t9
y
ll
laomia cornpa-ad cle lor aD-male8,. no8 U-
Dilistrr! cd vcz nt iobe todo cuad continucmo
irvidono
dcl
microccopio n m
dc lo
quc
actuel.
menrc lo hacno, Y en le mateii m cna]cs
vre-
rag_
+g
i i*
gobrc-
las mfuadr, lob,ie la con"et.,"-
raoina
cd.vcz
S dcl
mir
vcz
ns'
sobre
_to{o
cuapdf coi
simplee animah. eobr los cucDoa ore is rzonable
'atribuir
a
loe
cenio. eobre l armnh dc las almas v de
lor cucrpor,,
q-ue hace quc
cad uno siga
perfectarnente
su!
'Droolat
cy8 3tn ler Dcrturbado Do el otro v sln cue
dcbi didcuhe Io
yol'rmtaio
dc'lo involu-tario;
're
ver, go,
. qr
todr estas i&as egtn compltamente
.
coat{
r la.fnalqrfs
dc la coai
que
obaervarnos
y
ldc ro
or{pdo
lorr-nct
m6
ll
de nrestras obsrva- .
cronc_, sr Im+IlT
q.
crcIt!.
porctorrc9
d lo mateI,a,
y
a cerraa ealcrea
qe
aceFnn,
y qu
nq
nay maa
(-
rencia..que de lo grandc

lo peglrc$o, de Io scnsible a lo
tnamrble.
.
$
13., Fj.-Sin cmbargo, hay r7r caso en quc
noa-
otro6 oeoemoa menoa a ra aatogla
qe
raa coage
4atura-
L
qu
l expeiencia noa hac conocr,
que
al testimonio
ccnterio
de
un
hecho xtrao
qu
se aleja- de ell. Pues
i cuiodo
los
acontcimientos
eobrenatuals don conormcs
loc 6es del quc tiene podor. para cambiar
el curso de la
turaleza, no tneno motlvo
pqpa dJr d creo,
ricrlxc
qq
c*n bie tcstimoDiado,
y
este es el caso
microccopio n m dc
lo
quc
actual.
rp, Y en lae mateia mre
gcncralcs
vere-
ra6 oa rtrfu idc
gobrc
las mnadas. sob,re la consrva-
cii dcl itI con el.alira,
gobre
lar
perccocionc poco
dirinra c un cierto cstado. tl coo la rircrte di los
,1.
t - .
n
gue
hmoo de.ecir en otra
partc.
CAPITUI.O
XVII
irE. LA RAzI.l
.ft:ir;
l"t
HUM^NO 439
;, r decir, el anirrra o vicntd. el hombtc ce un erlmal;
"
lucco cl hqtnh c, rdviclc. E vadd
qrc
loa eilogisnos
prrar
vit
d.
c*brir rrn faleidad
ocult
baio prral
ctvit
da
c*brir rrn faleidad
ocult
bajo
. il brillo de trr orlrtrt totnado dc la rctdrica,
y
cr
''
dato ticmpo cr:
yo qc
cl ilogiuno era nccrrio,
por
Lo menc
-pt
dcfeld&c dc loc eofismas diCrazador bejo
.i
-
.
Lo mena ut
dCeidg dc Io eofisms diCrazedor bejo
;' , ,
h'.
dltl!s.nedt.;-
pto
dcart d u4 *vro rrmn
'
I
q.-urr
|r(rf,;t ; tE!,
t4Pu@
i
b omndo o
bit coo-dodinda
lc idee dc
qrc
rfandt h eonruenci
rtFrto
& qitcllas oras
qit
fundat h eonruenci rrpccto d salEllas otras
q
o ucrfiue.
y
cofoalhr an un s&n natutal
para
rodr; su incoerocia. Yo onocl a rm horhbrc
para
'
ll r lo
qe
h dct cmq sincdndrta. E cviden-
mbin
qrc
ctc cdc c el ms iratural :
'obre--LDte1.-vtYtnt
atrlrl-Viytto. Eombre-Ai.EL Eonis--Ylvtct
orien lc eclas dl siloniemo eran drono<id,
qlrc
nq'
tiba al moriento Ia de5ilidd
y
Ia falsdd de loa argu-
rcnto8 d un laqo dicureo a ificioo
v
pltsible.
rior
.
los crale otrag
psonas
eiercitadag en
-toda
lg iltilc-
zas de la lgicE e dejabu atrapar;
y yo
co
quc hl-
br pocoa de mi lectorer qrrc- no conozcan a afuunac de
ctei.oereone. Y si ceto o firee a, los
prfncipcs,
en
l mted rc itcera a
!u
corona
y
a
gu
digni&d, o
-\'
'.
.. ddl dc hscr rr lot cilspiamos en lag dilcrions
ti ino"*unto. on l ore. i ernbarso. todo el mun-
r
i
do *rc'orrc rfa ridlculo s.'rvirs d dfoa. En Aia, en
: rrfiic v'cn Arn&ica. cnc to ouebloa indepeadientes
de lo iuopcoe, c:ri ;die ha oJo hablar
rdel
-ilogismo.
.
.
Por ltimo, ve*noc arr r6rumid! ctrcntas
quc
ea for-
.
mas egcolticag to et3 rEiror snitas a ertor
;
y
tam-
.
. io"U.o, ni sc ls cevhc, loi * [""
persuadc.
Todo
lo me reconocern
gu
u rdvrario e m hbil
:
pcro
iarp narrrdid J lr irrli" d. ,, rr"" Y "i .; .t
lo me rconoccrn
gq
!u tdvrsano e m hbil
:
pro
tisucn
persuadidos
& la
iutfoia
de u causa. Y si eh el
''
ilogirmo se prrcden deslii:r argumeirtoa falcca, es
pre-
clrc- or la filacia Eucda sr dscubirta
por
alcn otro
ddi; ge no eea il cilogirtio. No soy de opirn, sin

;id; d;;;;';il; ;i'do;-"I';-q,," ""
:.
:
privc
al entendimiento dc nigrin auxiliar, Hay ok!
qu
'tictcn
ecesidad de le*c:
pelo
los
quq
dc cllos rc ir-
vcn no dbcb decfu
quc
todo
el und debe crvirs dc
W:i:..;
t '
:
-
, .
: . i . .
qu
o !c pdan demqqtar ea rigor por .eilogia.
riro a
-ca"ibia.
"n p-oco Ia trninfu

y q
camtfo
n*,
locismo.
qrrc
vita la repcticr4 aun d ua cucata. btatr
hha, un tlculo de lgbra, n an,triaia
dc
lps-.ifoltc. .
simalcs. son Dara m ott(E tatrros
porquc su fsira de razoar ha eido porquc su fGma de razoar ha Erdo dmorb
urano, de Euet
qu
eatarrrca seguros ild no r
Y loa argumcntoe de Erclidog cas Eon agrr
malce laa ms
pe
lao vec-e9, puca cuando hrce
malce laa ms de las vece,
pca
cuando hce e*imcinr'.
'
'..
en apariencia,,la
proroaicin-
ruqrimida,
y qc, pctco.$di
.
...i
taf, e8t 8uDlda
por
la crtcltt l mafgen. G do[dc !c. l-
..
:
dica el meilio dc.cnconharla
yq dcmootrada, lo qrrc
abrc.
via mucho sin suprimir nada.-Etae inversionca. iprtr,t
ciocs
v
divigion; de los razonamicntoo, &
qui
l c si:
v. no Eon ms ouc dos ecDoci de formas dc arcumc,
tarr
paticularcs
tr
prgpias
&
loc gratcrnticoo
y de1a,m"
'lEo.-Vueotro
razonamiento
gobre
el
pco
uso
silocismo et llcno dc obrervacim dccuada
lla. Es
precio
confcear
q!rc
l fqrma ccolstica
"jbgtq",b s
poco
rnplcirda c,r.r
l
yrn{Q
;y
crx
"jbgt"l",i" s
poco
rnplc;4a c,n el
srlnd.;
:y
crc
r.rh
demagiado
proliia
v hos cordi
i
h
quieiramos
cxn- n
oloar ecriaircnt. Y. ein cmbarco.
lo-crorio ?. Yo crco
l"
iu. l. i"".""i"'de la iorma dI ld sih,ioa C a. dc
"-au-.ti.. .1 *;t" Ii"-"""
y.s;
d" lr.
e&
ir.'
laa ms bllaa dl spntu humano
y.ila
C9
lfr.|pfu.
mf
portantca,
-Ee
una lpecic de'rqatcrnit$r
.uivcrr*
Tqi
:
mpoftarrcla no.e5 baatantc .onocrd
i
y
.tG
p{cF
dclf .
qu
contiene un
ate dc infalibilidd, siebpo
quc
rei:
moa v
qre podatnoe geryirDos
bien dc dla, l
-q,rc-no
"iia-.
pre
'poriblc.
Ahora bicn
;
es
prciro rEc
.qrc
r PIC
Ct
llolrJrc.
'uror rJrcr
;
st
Pet
!v Frq
.r{w
}rr-
.:
.
argt[ntoa cp forma o' enticndo smctrte G
-4f&
.
:
ralscoltica dc argume*ar de
quc
e
inen
co lgl cc.
::
.
,
lccios, ino todo azonapietoa
quc
corchyc
pot
lr frry- ,
:'
zi dc la forma. v en cl ouc no ]rav ncccsida dc
auelir
"
alctin
artculo;'d
suerte
iuc
un roit?er, otro teido. de;:
-
Ioeismo- orrc evita la eocticin aun dc ua
qrcata.bit[
mo dc los timinoe-hacc la con6ccugria'hlf*ica, Hay
ffil:F{ftrl:.:
--:E--_ -'---
(\ _
1' -
' . '
f , . ,
' , . . . '
a ' j
ii;l
NUEvo
rrroo sons EL EI{IENDMIENTo
HUMANo
f4l
I muchoe d &os, cooo, cntfe otro, a ieto ail
lisuour.,
Po ciranplo. lccucrieto cg Dic :
lrrcEo. la
madrc
d.
lesu-
:
cristo'es li troare de .Dic
;
rrem, lo
qrl
hbilca
lgico; han
i.
-
,
dcnoininado invein de rclacin,
pomo. por
ejerplo, orla
ili'
coreeouencia: si David es
padi
de Salomn,'ein duda
;:
'
t
,jan
dc acr dcmoerablee
por verda&s de las
quc lor mis.
-r
'
'
,jan
dc.;acr, dcmoerablee
p9r verda&s de las
quc lor mis.
j
no silogismoe vulgaree dcpenden. Los eilogiamos, ade-
; ms, no son solamntc catigicoa, sino tambin hipo-
*.
ttieoe. entre loe cuales eshricombrpndidoa
los diruti-
l
vos. Y s
nugdc.decir,que
loe catig'ricoa son simpler o
.-: COmDUCSI6. Log Catqoncoa ErmDls aon toa
que
8
quen-
tan rdinriamente, ei dccir, segn loe
modoa de las. 6gu-
'raa
;
y
rc
hc obacrvado
qrc
laa cuatro figurat tiener cada
.r cis modoe. de srrt
qu
hay 24 modo en.
totgl.
'
.
; .Los ixatro mqdo. vkars de la
primera
figura no aqn
ir
m,a
que
la aignificacin de loe sig;os: Tod, Ninguno,
'
,Aleuno. Y loc doa
que
.vo aado,
para
no omitir Dada,
it no-"on ms
qu
la'ubaltcrnqcion;
de
la
proposicio'
: ;
nee universal. Prr dc loe, d@ modos
ordinrioa,
todo
'
-):,.
B es C, todo A cs B,
lueep todo A cs C
;
ilem ningn
'.,,
B ec C, todo A er B, luego ninEn A cs C, se
puedcn
'
f,ornar eetos doe modoe adici,onalee : todo B es C, todo
: A ec B, Iuego algrin A es C; iem ningn B ee C, todo
.r
A ea B, luego algn A no es C. Pues no ea necegaio
de-
'
. moatra la subaltcrnacin ni
pobar
sus consecuniias r
t' . todo A es C, l uego al grn A ee C; i fem ni ngn
Acs
C,
.': lrcgo, algrin A no ee C, aunque,s
pueda demostrq pgr
,. Drimra
ficua, de ata hancra : tdo
A
'es
C; al$n
A ea A, l,iego al$in A es C. Item nin$fur A es C, at;in
. A es A, luego
alsn,A no eg C. De surte
que
los doe
'
modos adicionlee de la
primea
6cura ee demueetran
por
los doe modo ordinrioe
de
dicha 6cura con la in-
:
iev"n.in de la subalternacin, demosha6le sta
por lbs
':'i
otros dos modos de la
mima 6cura. Y de la migm ma-
I
rcra. la scunda cura tione t;nbin otro dos nevoe.
Af,, h
pririera y
li eegunda
.tienen
eeis
;
la tercer tuvo
-sis
en, todoE loa tiempos; a la crata s atribuan cin-
co
;
pcro
vmos
quc
tiee eeis tambin,
por
el miamo
pincipio
de adicin. Pero es
preciao
saber-
quc
la foma
'
Iogfu.ino nos obliga a eete ord;n de propoeicionee
de q'.re
. se
girven
commente,
y
soy dc vueetra opiniu or st
'
otr,o oden valc rd", todo-A ee
B.
todol B ." C, l""
todo
A
ca C, lo que
serra prticularmcrtte poq lo. so-

t.
\\ 'i :.
l
!
t
L--
--
*-
r'
'+i.!g:;.-
mroa uno ro, c(ino t cucta
por loa
ddr
o cmo
rc cuient
la hors & un rcloj dc torre
;
lo
qrr
nor dcs-
cub,riL
bu
ccupidcz ai no
pudicc cota dc ota rtrc-
i.a. v i o
pudioe
saber, s-iro cot avrda dc. lo dcdoe'
cub,riL
pu
otrpidcz ai no
pudcc contq dP qgq
TqPc-
i v i o Dudic*
sbr' siro cot ayuda d3 'o' dcdo'
d 5 v 3 n L o bien indicsa un capricho ci rupicee
a aSrevicin v
o
quisicte
crvirr de dae ni
deiar
dr* c irvicrn
loi dcrns. Scrf tarbi csno ur hom-
',1'
Nu
que
no
quiricre quc ae cmplcacq
loe ariomas
y ico'
ncltr." ". ddmoeds, rc
prctxto
de
que
todo razona-
rnicnto's dcbc cdrrcir:aiem-pre a loo
prirneros ptin"ipi"s'
loe orrc sc ve l rckcin imediat &
las id"! d
qrc.
en Jccto. dto6 totcmer mcdioc dcpendcn. Derput&
de hebcn crpticado cl uq
&
la formae lgic de l
co
quc
rc debc hacct,
paso
a vrrctr con-
,
tY
I
ro
.veo,
.cor,
9r,ro
nrote.nji1
que
no irtt-.rnf.quc
ltala
YGr
r:a
consron 03 lat
tl LFiilro
no iJv..rnt,quc
pala YGr la consron {3 lat
prtlba!.
en un 8o,lo JerPlo.
!r9r
gttc
sl
ctp[lftr ve alcs-
prc tcrlmente la8 com6-crnclat t lo
-qut
o
poc?Grt
|'
dcrnoetrar,
puea hay muchas Yccc!
(por
lo menor cr loa
razonamieiog aion-oc) "n
qrrc
hay motivoo
para dudar'
,i mientae
no a v la danoatrcin. Ordinaiamente noa
i..:,'-
itvinoe
de los ejemplos
para
jueti6car
las conrecuctr- i.:,:-
itvinoe
-de
los etmploo
pari
jueti6car
las conrecrctr-
'
. ,
i$a
I
paro 8to no eg sjempe bastante seguro, aunqn ha-
t u art d elcr
106 tmplos
que
6 demoaar no
' . .
. y
gn art d elgrr
to6 Jrnptos
que 6
(remoaEar
no
'
t bitrro 8r la conEccunca no ea buna. r o no ceo
ot
frrc
permitido
cn lag egcela bic cgidag Dcgsr
'dcfadamente
las corucctGocia mnietas dc las
,
y
no m
paoc qte
c cmplce el silogierno
para
rlg.
Por lo rrcaos cstc no er ru
principal
o nico
n veccs de lo
que
ac
picnoa
se ver (era-
balosi!ro
de ]os autore)
qu pcca(m
.1,gic3,
y yo_ mismo hc crpcrimcn-
conta.ll tglr dc la'lSica,
y yo, mtsmo hc. caPcrimcn-
tado alqunas
vcca arn dlscutrDdo
por
crto con
per-
"or.r Ja bren fc,
qrrc
no s han cornenzdo a entnder/
eino cuando ee ha irgumentado cn formd para deem-
biollar un caos d raznamiento. Sea ridulo,. in du,
'd-
querr
arsumentar a la cscolstica en las delibra-
cione importantes', a causa de lae
prolijidad
importu-
t$s d eSta torma de ra;zonar
y porqu
e8 como contar
por
loo dcdos. Pero,
gin
cmbargo, no cs menoc vsrdad
gue
in la m importantee delibraciones
que
c ieferen a
l vida, al E*ado, a la ealud, loe hombrr se djan dcs-
Iunbra mrchag vce8
por
el
pego
de la autoridad.
por
l luz de le elocuencia,
-por
ejempbs mal aplicadoc,
ior
'etimemas
quc
suponen falsamente Ia cridencia de las
i
t .
-
I
lL-
'
'
,-*- . l:&4flb"-
'<r-_]---__.---
Se vc que
ste azonaninto s un rcjido dc ilo-
girmos
cnterarrrcntc conforme con las leyes de
$
lgi-
ca,
pua
no
qrrero
coxndra ahora au materla: en
dnde.hab'
que
hacer obrrvaciorrcs v
que
Ddir
aclaraciorrc. Pd'cjempfo, cuando un horbre no'puc-
de obrar & ouo modo, hay casos en
que
Dodra
ser culpable antc Dios, como ei fuea bi flil no
poder socorrer al
p,,jimo paa
tcner una excua- Para
concluir, coneso
qu
la forma esclatica de arcumen-
tai e ordinaiamet inc.rmoda, ingu6ciente, mal ad-
\
ministrFda
;
pero
digo al mismo ticmpo que no hay nada
''
'
:
ms impotante
que.
d at de arcurrcn en forma e-
.
gr
I: verdadera
-
Igic, cs decir,-plcnarrrcntc n cranto
'
la materia,
y
claramente cn cuanlo al oden
y
a la for-
;i
'
:
.
g*J3_.:1T.-"_:Tl1-ra
evidcntcs por
s riienas,
forma.
r.r;
I
..,
i'|t'o-adae
de antetnao.
' '
:
$
5. Fn-.-Yo ca
qu
el eilorismo
gra
arLn mc-
I
:
nos til o, mejor, absoluinnte d nincrin usb en lg
probabilidades, porqre
no Eitr m,8 quJ un solo argu-
porqrrc
o strllr maa qrrc un
,8ol()
agu-
mnto topco.; pero- yo veo
ahora
qr
_Ca
prc8o probar
slrdarnente lo que
hay de aeguro en el argumerrto tpi-
co ml8mo, 9 clecrr, la apatrencra qr
en l ae encu4-
!a,
y
que la fuer de la congecencia consiste
n li
t+.
b*sa foma. El anliaic & loa mtiguo. cra, rcgn Pa'
D. tomrr lo
qrrc.c pi& y
sac las cdtcucncias
ha-
i qrr s [ega algqia ca dada o conocid.
l4
p,.'

'
do gue pare st Giecto-cc
Prec-lEo.quc
l8
Propo8crdrc8
ro. r.jtoro""r, a fin de
qlrrc
la dcrnoatacin sinttie
pucd reiasar cn dirccin:-contraria
por la huellas dcl-
anlisis
;
pero esto es sirpre sacat co-nEeclrcrrct{. Ec
brrcno, iri embargo, notar iqu
qrrc cn las hipdtcaid ar-
tonmicas
o ficas la vclta no tiene lugar;
pcro taqt'
poco el reeuhado denrmta-la
vcdad dc la hiptccir. Ea
;:J ;*-il;;'"b;bt*
p;
;;;;;
piJ'bi,,
lidad
parcch pccar
cntra la rcgla lgica,
que ensea
quc
lo ver-dado bredc
rr cado de lo faleo, e
dir
quc
lar rcgtaa lfr.."- t- urten efecto crgtr re.nt en las
lo ver-dado
-p,-d.
et cado de lo faleo, e
dir
quc
la: rccla l,cag ro nrrte efecto ctcremente en las
cue*iolrer'prbablcs.
Rcspondg.
qu
cs
PGiblG
q,.
h .
,
vcidadero sea concludo
dc lo faleo;
pcro
Do G araR
probable,
iso,b're
todo cuado una simple hip&ic dr a-
.
'
;lC"il'+"
;;-Ld-, i;
luc
es raro:
y'
rc cncurntr
:
dllfcilmcrte. Se
podr decir cn
Cardan
que ia
Jfuio *
I
.
la: rccla lcicas no urter fcto c[&rernent
.,r."ti"l,o'
ptb"Ulcs.
-Rcspondg.
que
ca
iociblo
ti"ii. s"
;A;-k;;;-c";d""
c".1.
qsiAdc
:i
loe robrblcs tie-ne otrae conscuencias
qrrc
la lgica
&
. .;
las vcrdads neccsarias.
Pero la
probabilidad qir d
l
crcncias de la lcica dc lo neceearios.
---$-7.
FL-;.;
quc
hacis la apolog de l.1'
'
-
gici.vulgar;
pcro
rico
qirc Io
que vos arortia
PGrtDeo'
;;; lA;; il" ri-nln., con'respcto'r,b...+I
l.'*t
;;; ;;;;il";'*;;;;
-;b;d*;
*"'
icin , lo
que
mi rccttrd on
paeaje
dpl
jubioco
Hoo,
Lcr,
que
en u libro intituldo <[,a
polici cclciutie
fliv.
I,
$
) ccc
qe
ai ec pudieran auminictra loe rcr-
dadcroc.'auxilior
del sabcr
y
dd- arte de razgar,
qrr cn
ctc siclo.
qrrc
nasa
pq
esclacido,
no s conocca
mlEho,
v dc Jue no
ptc.rp"
die mucho,
habla tntr di-
i-.tr.L "on rclacin a la rclidci &l
juicio
ente lo.hot-
,
brcs
que
c eirviran,&
fl
t.l" buc,loe
hombrcr,eou l
pre"ent",
como cttc loa hombri del
prcsente y
loc i
Lcils. Derco
que
nr.cotra confencia
puedg
dr
ocai
r ou!
clcontrrnos egoc vcrdadeoe uxiliet dcl
lftc
gF It
tcol,
i -
t
gu
tan p4ctrBtc
p.frf) qc
cryo
pl
ebp
<
--r' .]!
i:ib-
,j,,
eicco dc nucries
ragriao3, i e tomqran.l
tabajo
d
' -
dirici su EDranirro
por
cc ldo.
To.4labi obcrvado
bien, ror, co eI difun-
To.4labi obcrvado
bien, ror, co eI difun-
.
.
t" M] H""k",
grc
c[ mudo
-no
ec
prtocupa.&
qgo,;.dc
l o
.cdai,o,
o
crco
qu habria
y
,
quc hubGta habdo
nir coaccr dc conscquir
qrandcs
rgrltadoa
cn cEta
ilr"t
; i:ecr dc coiscguir
grandca resultadoe
cn cetc
''
iudto, E
prccio
confci,
ain crbargo'
quc temoa
,
.lLsr clan-
avud, tato
por prte de la matcmticae
',
ro Ju la filoeofa, eu la
-que
loa enaayoe concernientes
J enterdimiento
hnao d; vuctro excelcntc amigo no
son de lo
peor.
Vcrcrnoe ei hay medio de grovecharloa.
aon d lo
por.
v
,
A 6. Fc-.-T
'
;;; i"
**.
V.n"tnou ei'hay medio dc govecharloa.
,"
$
6. fru.-Tengo.
qtle droe an,
aeof,
cre
lrc
.:
creio
quc
cn eso f,iba un mcnooprecio
visiblc de lar
:. rccla!
dcl ilogirro;
pero
dgd
qre
confereciano
'.
.
iroq.
no Labis hcho dudar. Sin cmbargo, o.a explice.
';'
r -i dG"dt dr Se dlcc
(quc
ningn razonaminto Eilo'
t. cftico
pucdc
ar
conQlu!cnte si no conticnc
por l,o aci
.: in. otpo.i"io
uiv"ru.
Pcco me
prcce que
rlo
laa
,',
cosas
ticulars
-an el.objeto
inrrcdiato dc nrutros ra-
417
i
.*ai
patti.ulare
-u el.obFto
isrcdito dc nrutros.ra-
'.
zonanientos v d nrchoo
'conocimicntoe;
rcrsn sobEo
l' 'la
convenie"ii"
d" la idd, cda ula & las cualea no
.', .
tic4c ms
que ura eitcncia
pcticula y no rpretta
'.
ticc ms
que ra erittcncia
pcticula y no rprelta
''.
ms oue una cosa sincular.
.,- TEo.-Al concebi la rmejanza
de la cogae concebs
alco
xris,
v
la universalidad no consiste ms
que
en esto.
N:uca
p;<!:gndris ninguno de nuestros angumcntoe'
sin
do, fucs
quien
frec, recgr de u Maeetro. As, cst
silogimo : San.Pedro rcncg de u. Masto
(aunque
cn
N:uca
p;<!:gndris ninguno de nuestros rgumcntos strt
cmpl,e
verdads uuv-raals, ttueno es, aln Gmbrgo, no-
'
t
quc (en
cuanto a la forma) las
popoliciGe
singul-
ra itn comorendidag baio las univrsalcg. Prrcs an-
dlrc sa verdad
qr
no hay'ma
que
rm Sa.
Pedo
aps.
,
.
tA, re puede siri
-embarg.
decir-
que
cl- ap*ol
.S
P.-
r)'.
l o. haya ma
qrre dor
noeorieiory
singrulars), !c
conErdea corno comrato dc u!vdaalcS arIanva8,
y
cl modo eer ilorupti dc la tcceere figure'
',
Fn.-Quera
tambiin. dcciro
qrc
nc
prece
mcior
Er.pqer
lag
pcmiqe
$
lor riJog
-ino.
drcir :- todo
braE(nr lias Drcmrsa dc ot .lo{rGoa
y
dacl : todo
A; B. todo
-B
e C, lueco todo-A e C;
qrg
dccir:
todo B ca C, todo'A e B, lrrcso todo A C. Pcro
p-
rGce,
p{x
lo
q.y haMb
4;9h",
q*
n hy i$fcemir
n
quc
trboa Eodoa
8 ca$atcr ciDo uno mglo. DrGt-
i,a
r
vrrdd, como h$i nardo,
c,n
la
dirpo&in
pra
afa
Yar6, corno nFar ncf,aor
qe a
sll)oflGoB
dif.crcnrc de
.h
vulgll
.c
E&
Fopir
pa
h.c.t ua lc-
i.l"
d" muchor silogEm
:
. :
i -
,' :1.
ar
s.
t A '
:IF
,
'rF
:
I
r - 1
Tro'.-Eetov en un todo conforme con vos, Sin egi-
i
' r ' 7 ' . '
bargo,
parcce quc
E. ha crrdo.
qrrc
,era
mP dlalecuco
'
cornonza^r Dor
proposrcloncs
unrvcrSales, ta.t?s como ro
son laa rnyonja en la primera y en la eegunda
gura;
hay an ordores
que ticnen
9st
corturnbra Perg la p-
rat
qu
v-qvLr
Yu!
.!vr
laiin
paroce
meioi como vos la
proponis.
En oo tic,m-
no not oue Ariitteles
pudo
tener una lazn
particulr
5i"i' a""i-"iili?-i-*iii-Fi."-""-t"'i
*iiX."
a
i:
iena costuinbc d" der B cet en AI Y & csta malcra
'
'l
iena costumbrc de decir B cet en A. Y de csta macra
de enrmciar, la ehcin misna
que
voe
peds
l
qbtn-
dr en la dieposicin aceptada. Puea cn lugar de dceir
B es C. A ei B. lueo A es C, cnurciar a: C es
en B,.B cst en A, lfcgo C et cn A, Por eiemplo, en
Itca de decir: el rctnculo es isgono
(o
de ngulos
iguales); cl cuadrado s lgulo, lucgo ol cua&ado
-ce
;iagon, Adrtetkg, si! trpoler'lar.
frppoaiciixi,,
dc'.
jb
en el, centro el
.t.rmino
nedio,.
por cEta rrn'cra do
.. .
enuDcrar laa
popoBrcrona que
rnvrert6 lod tcruD6,
y
di : el icoiro
-eat
en l rctnculo, cl ecteslo ere
;i "".iii, t'Jg" iJ"i"I'i'." .i;;JiJo:-Y
"
'
sta manera de enunciar
no
e de dd,
Inrqnc,
cn'
ofecto, el
p*.di""d"
et en d uieto, o bicn l ie &L
;;JAi;;';;'';d"
"" it"-i"""i..F.'E-"-
'
'
plo
: el isgono eet en cl rectngiulo,
prs
eI rctguo plo.:
e-l isgono. eet en cl rectngiulo,,
prs
eI rctgul o
.:t:,
cs la htura n la cual todoa loE nculot. rctoa aoD lgqar
les entr s. lucco cn la idea del rectnnJo crt la idci dc
:
:'
,tna 6gura cuyo-s ngulos todos son ig-ualcs, lo.quc corla-
,'l
tituye
-la
-idei
del iJgono,
,l-a
manera dc'aunc^r
T+
-
.,
utuve la lda del reogoro, La manra oc'enunclar YUF
'* t"fi.r" *"iot u To" iodid,roa :
po
l de Aristt-
fee drrc ni riacin con.las ideaE rriversalcc. Pca
si lcimoe ; <todo honbrc ca animal,
qucrcmos
dci
'
oue. todoe la honbee estn compendidos n todos los
inimal6:
pco
tarrbin
q,rrc"nd
decir'qre ta idc dct
aimal cct?i comprendida cr la idca dil hcmbre. El
nimal csnprcnd ms individuoe
que
el hcrr,e,
pco
el
'
'
.-
h;;-J";-;d" ;" i;;il"-io"'*laifi
r
J
:-
l;;:;la.;"[ -*'ipj.1
"i-"u'"a1"J +^-5!1i'.a ;
',,
i
la.rma ms crtenin; l otra mg ihtn8in, As,
pucd'
'

dccire ccn rordad oue tod la doctrira


giloqrdcs
6odfu
sr dcmotada
por
L de cor{inene
el oontto., d ccm-
tirrcntc,y.ilil
citenido,.qtrc
r difntb dc
!a.
del,todo y. nrrcnt
y
oc
9(mc
(lo, qrb
c rrentc oc ta.ccl r(xlo
y
l,
prte, prce
cl todo crccde ricaxc
,a
la
pb,
lno
el
continente
y
el conterido on. irlgrinar rrccclligrrahr; conm
ueedc en la
propoioioreE
tccproor.
.
'
S
9. FL.-Cmiezo a foa de la ldsica una
.
,,
_+ ,_
:,-A
uEvo TRATDo
soBRE EL ENTENDMIENIo
HUMANo
149
j
idca muy distinta
de la
qu-e he tcnido en otra poca'
Yo
la tomaa
por
u
iuego
d egcolares;
y vo
qu, entn-
dida como
voa la entendia,
e8 una espcie de.matem-
tica unfuersal. Oial llegas a eer algo
ma de l'o..que es
ahora, a fin de
que pudiramos ncontrar en ella
-
esos
""t".-" ."*ili"s di l" razn de
que nos hablaba Hoo-
kcr,
que
elevara
a loe hombres muy
-por-encima
de su
pregente
estado.
Y Ia razn ee una tacultad
-que
tlne
ianta me necesidad
de ella cuanto
quc tu eEtudio es bas-
tante limitado
y nos falt-a en muchae- ocaeiore.
Y esto
es: oimero,
potqrc
con trecuenca'
laE rdcgg mlSlnea nos
fJ.
S
10. Y luego, aegundo,
porque mucha:
v.ea 8on
:1) ;;;;;"" imp"tfec"t"";
i.tt "i
quc
a
donde son cla'
i
.* v dietins. como cn los nmeroa,
no encontra[roa
. diGciltadc insuprbles
ni caemos en ninguna contra-
di""i6t: S li. T3t".to' Muchas
veces tambin
la dificul-
.
tJprocile
dc
-qq.e
n99 falta las ideas a mdias.
Se sabe
ouc intes
quc
cl lcebia, es
gran
instrumento
y
eEa
pne-
a insicne
'de
la a;cap.idad dl hbmbc
hubiese sido d-
""Ui"tt,
los hombn coideraban
con asomlro
-muchaa
e-*tt.iott"s de los aatiguos maternticoe'
.$ 12'.
Sryq-
de tambin, cuarto,
que :re consuye sobr-e
PnncrPlos-
tal-
sos lo oue
puede
intenarnos en dificultades, en dorde la
razn, ins
que
esclarecer,
confunde.
$
13. Por ltimo,
quinto, los timinos cuya signiGcacin ee incierta emba-
z an a la razon.
TEo.-Y no s si nog faltan tantae idcas cno ae
cee. se entiende, ideag dietintas. En cuanto a
las idas
confusas o ms bien imgenea, o si
queris-impiceionea,
como coloes, saboes, etc.,
que
son el resultado d9 nlu-
chae
pequeae idoas distintas en s mimae,
pero de laa
ouc no nos damog cunta exacta[ntc,
noa tantan una
i;6nidad oue son convenientes a otrag'criaturae
mejor
qu
a noaotroe. Pero tambin estas impresiones sirven
miis
para
fundar
instittoo
y para euminitrarnos
obsgrvS-
cioncs
de expericncia
$re Para
proPorcrdiar matcrra- a la
, ft7D. a no sr
qu
Yaya acdnpaadas
de
pcrcpcone8
, ditiats. Principalmente, el dcfccto derconocilniento
que
tancmos dc cetai ideas distintas, ocultas en laa confusas,
ec lo
que
nos deticnc,
y aun c]ldo todo est c]ara-
rcnt xprsto a nugtfos entidos o a nu$tro captu,
la multitrid de cosas
quc
hay
que considerar noo ernbro-
lla mucha vecee. Por eimplo, si colocane un montn
d 1.000 bolas ante nustro oios, evidsntc
qu paia
corcebir bien el nmero
y
laa
propiedade de ccta mul-
n
4n
titud !ra muv til odenarla en figuras, corro rc hacc cn
.
loo almacenec. a 6l de tener de ellaa idca distintar
y
do
fiiarlas de Euert
qu
no tengarnos
que
contarlas muchs
.,teg. La multitud de coaiJcracionlg ea tambi lo
que
hace
que
en la ciencia de los nrfuneroa misrga haya difi-
culta{s muy.grandca,
prcs en ella
gc
buecan procedi-
mrcnto8 abrevtado8,
y
a veoeE no 9e Eab E la naturalcla
i?;;r;-;;G's"."
-p.r;-.i -""*-dr
q'. * ti"t"'
Por cjepp{o,

-qu
hay de
g.ro
eimple en a4aricacia
quc
la nocln
dl nrnro
pruntvo,
e8 dQcrr, clcl numcto cn-
tero indivisible
por cualquiet otro, excePto
por la
unidad
v
por
s migmo?
Sin cmbarco, an sc busca una maro
'
iitiua v
fcil
para
reconocerloe ciertamente sin
probar
iodos loi dicois
primitivoo,
mnoea
gue la raZ guq-
drada del nrnero
primitivo
dado. Flay ul ctidad dc
eisnoe
que
nos
hacn saber sin mucho i.ltulo
$rG
@
,
dJtermiiado nnrro no cs
primitivo
;
pcro ae pidc una
que
sea fcil
y quc
haga conoccr fcilmente
-qrrc
el n-
ero es
primivo cuanJo lo ea. Esto s lo gui lracc
-tarn:
i
l'
mero es
primitivo cuando lo ea. hsto s lo gue hec
-tam-
i',;
bin quccl lgcbra sea an. imperfccta, aunqr.re no hal
nada mE conocrdo
quc
laE ldaa de qrts tc srrve,
Puco
q!e
qo- significan nada
ms
-que
nrneror cn,
scDal,
pcs
i,
.l otbli. tto tiene an mcdioo
pata
sacar la. rct lra-
cionales de nincuna cracin me ll dcl cuarto
grado
l.rc.anto en ,rr, "o n,r" limitado). Y loa mtodos da ouc.
lcrccoto cn un aso m,ty limitado).
Y loa mtodos dc
quc.
ie
girvicon
Dofanto, E"ip;on d Fer.y l-ouir d Fa-
re para el segundo, trceo
y.cuarto grado, ePcctiva-
mcnte, a hn dc rclucrrlos al
prrmero,
o
pt8
reducl ura
ecuacidn afectada a rna
pura,
son conrplmcntanlt
diferenes etr,e s; es dcii. el
que
airve
-para
,rtt
gado
difiere un
Eado
del,qrrc airrrc
rala
otro.,Ptrcs
$
s.sundo
grado,
o la cracoa cuadrcla, e rcduce al pumcro,
.
uitando olamen cl securdo trmino. El tcc
cl:o,
,i
la ecuacin cbica, ha sido rcerrckg
polguc didi,lrr-
.
--
do la iccniia c
pte
rc forn fclimeic ura eeua.
I
:ir
do la iccniia cD
patr
rc forn folimtc utra ecua.
I
:l
cin dc a,undo cido.
Y en el orto crdo, o d lor
ffi Lff JHH:itr".b; ;i;iffi;*' til ;.ffi
para p9&r
erhacr la az de rna pa*e y dc oE;
-y
t6
.
ve tambin, felizmcntc,
quc para
bterrr cstc
no f,ce flt
ms
guc
uia iuqfi gr{bicg qoh4ntc.
Pcno ceto no eo ma
qrrc
una- rn*cla de fclici{ad o dc rrr
con ol artc o m&odo, Y tcnidolc c ortd'dol Itim6
cradoo. no sc br i sc lorr rernltdo. Ad hacc frl-
tambin alsr. otro tificio
par
coruirlo.cc C cni> ta tambin alg. otro artificio
pan,."g"-ryi
to o.aao
8ao0q
quc
*tr lutrGf)rlflt oDl
rCcni *'
. Y
.
NIJEVO TRATDO SOBRE EL ENTEMIMTENTO HUMANO 45I
ot" Da""arto cfr,era au el mtodo de oue
ge
serva
en el cuarto crado] concibiendo la ecuacin'como
produ-
cida
por
otra doa ecuaciones cuadadae
(pero
ouC en el
fond no
podra
dar mia
que
la de Loiie de'Fenare).
resuhara tambin en l sxto, esto no e ha conrmado,
Esta dificultad.hac ver que
aun las ideae ms claraa
y
distintas no nos dan siempre todo lo
que
e
pide
ni todo
lo
que
de ellas sc
puede
sca. Y esto hace tambin Dn-
sar
que
el lgebri dirta mucho de sr el ate de inven-
tar,
poque
tiene rrccesidad de un arte mg ceneal: es
decir-, el-arte de los caracteres ee una avudJ maravillo-
ra,
porque
descarga la imaginacin. No s duda, vien-
do fa aiitmtica de Diofani
y
los libros
ceomtticos de
Apolonio
y
de Pappus,
que
loE anticuos no
pcrdieron
el
mpo. Vite
ha
-dado
ms extensin a too esto, ex-
presando
no solamente lo
que
se
pide,
sino tambin los
. nmeros dados
por
caractres cenerales. haciendo al cal-
cular lo
que
Eclides haca
v al razona. v Descartes
ha extendido la aplicacin d eete clculo la
seo*e-
tra, macando lag lnas
por
las ecuaciones. Sin mbar-
go.
aun despus del descubrimiento de nrrcstra lgebra
moderna, M. Bouillaud
(lsmael
Bullialdus), excelentJce-
metra sin duda, a
quien yo
conoc'todava en Pars,
-mi-
raba con asombro las demostaciones de Aqumdes
so-
bre la espiral,,y no poda.comprende
cmo a este
grande
nomDre 8 l nabra ocurrdo emplear la tangnte de esta
lnea
para
la dimensin dcl cculo. El
padre
Greeoio de
Saint-Vincent cree haber adivinado.
luzcando
-oue
ha
llegado all
por
el
paraleliamo
de la elpiial con
'la
.pa-
raoo4, rro Eta vra ea mrannt
parhcular.
mrn-
tras
que
el nuevo clculo de Ioe infiniteiimales.
que
Dro-
cede
por
la va dc
hB
diferencias,
que
a m se m"
-h"
c"-
rrid y que,he participado
al
pblico
con xito, propor-
clona rna va genIal,
Gn la qu
est descubnmte.nto p9
r
f|
f;ntrat
no 8 maE qy
un
Juego
y,un
n8ayo d los mB
raclrs, como ca8r tod<) to
que
ae haba hecho ants n
materia de dime-neiorrce de curvas. La razn de la ventaia
dc este nuevo clculo es tambin
que
descarca la ina-
acin en loe
problemas que
M. Deecartee
liaba excli-
do de.su geometra
bajo pretcxto
dc
gue
.condwan
al
mccamgmo gnralment, pro
n Gl f ondo
Dorqu to
co'nverag a su clculo. Poi lo
que
se rfiere i l eno-
-res
quc provienen
de los trminoa ambiguoe, &pende de.
nootoa el cntarloa.
Ftt-.Jlay tambin un caso cn el
quc
la razn ao
pue-
:1 ,
:j
' !r' )}lr
de sr aplicada,
pro
tambin en donde no-ha me-nes-
a.;
t.;;""
la ita vle
.ms
que
la r?Jn.,
Q
e1
l
co-
nocimiento
intuitivo, n l
qu
la rlacrn
d la8 rdas
y
J. hr ".td"de se v inneiabmente.
Tal ee el conoci'
-i."to d. las mximas'hdubitabl,
y estoy tntado a
creer
que este es el
g:ado de evidencia
qu9 loa ngelee
tinn
pro3nt, y que los Epirrtu
d lo8 hombrei
,y8-
toe, llegadoc
e
l
perfcccin, tondrn en un estado
tu-
t* "ot miles coias
que
scapan
al
prscnt- a-nua-tro
''
conocimiento.
$
15, Pero la demostracin
fundada
sobt
iJ;;;;i"" ia un conocimiento
razonado.
Por eso e'
'
p"i l" q". la elacin de la idea nedia con
lps
extremos
L n"cetria
y
Ee ve
Por
una
yustaposicin de evidencia
semejante
a la de una vara dc medir
qu: se aglrca a.
un
pao y
a otro
paa vr al, ao,n rgualcs.,.s lo.,rcro
ar ra
' ' l
-
i.i..idtt.t"."
-"
q.t probable, el
juicio
no da m
q;
una opl on.
--To.
-
Dios solamente
tiene
la ventaja d9 no tcrrcr
-a "".
.""o.i-1""t*
intuitivos.
Pero
lis almas bien-
'
'l
:i
aventradas,
aun aeparadas
dc loa cuerpos
groscroo, y los
'-
r,,rt l
avnturadag. aun apara{raa
qe
roa curPor
gruF!(' y
aq! '.
t
lilr
genios
mismos,
por lublimea
qu san, aunqtrc
tcngan un
.
,
onocimiento
ms intuitivo
que nosotr-os: sin compa'
'
:
'
:ffi:E;:#J;;;
d.';;" "bi.l"q". ";t'*
,.
no enlontramos
me
que a fueza de conaccuercias,
de3-
i
pus
de habr cmpleado
mucho tiempo
y trabeio' dcbctl
e encontra tam6in di6cultades en u camio' si!
lo
cual no tcndrair
placer
cn hacer deecubrimiento,
4uc
e6
uno de
los me
grandes.
Y hay siempre
guc recQnooer
que
habr una infinidad &
verdades
que les
-son
ocul-
te. o completamcnt,
o
por
cicrto tiempo,
y las cualee
es necesai
que
lleguen a
frcrza de consccuencias
o por
la dcmostacin
y a veces
por conieturas.
Fr.-Luego
eaoa
genioa no aon ms.que,animaler ma
pefectos que
nosotrop,
y
s como si dueser8, con l cm-
irrador
de la luna : r,Todo sucde como aqul cntr n6- .
otoa. ))
Tpo.*Y vo
lo dira no en absoluto,
pero'id
en cuan-
I EO.-I YO
lO
qlrE
rlo n ac'AOIUa(,'
Ircrt,
!I cfl
(.}u4_
to al
fondo dc lag- co"""-,
puee Ia manera
y los gradoe dc
to al tondo dc las coaaE,
pra
la manela
y loa
8rqoc
oc
pcfeccin vaan hagta loin6nito. Sin embargo, el fondo
cs biemore el mismo cn toda
parte,
lo
qrrc
e'onituyc
.
,rn" -iiina fundamental cn toda mi losofa. Y
yo
no
'
concibo la cooas desconocidas o confusamcnte
coroci-
as "ino dc la marrcra de las
qt
noe son diatintamcntq
conocidas,
lo
que
hacc a la filosofa bien fcil;
y yo
crco
oue
as Ec debi
practicar.
Pcro si lta Glosoa cG la ms
*_-.* a
I
,
,,
NUEVO TMTADO SOIE E. ENIENDTMENO HUMANO 453
,
sencilla en el fondo, es tambin la ms rib en las for-
maE,
porque
la naturalez
pued
variarlas al innito. co-
mo lo hace con tanta abundancia de oden v ornamcntoa
como 8ea
pooiblc
figurarnos. Por esci creo qg
o.
}'ra.se-
nro, por suormc qu
sea, qu no tenga ura Innnrlad por
ncrma cl el. JrD mbarco. aunou no8otrog seamos tan
inferioree a tantog scrs i-ntolieenies. tenemoe la ventaia
de no estar controladoo vieiblemenrc
en este
clobo, n
el cual ocupamoa in contradiccin el
primer.
iango; y
a
pEar
de la rgnoranca n
qu
eatamoa sumrdos, tcne-
.
nro.s aiempre el
placer
{c,
no ver
quicn
nos sobrepaee. Y
ar rueramos vanoa, podnamo penga
como Legar, qu
tterra
aer el
prrmro
r una alda
qu
el sgundo en,
Roma. Po lo ilem,
yo
no hablo ao ms o" d. lo"
conocimientos de esos espritus.
v no de la visin beat-
fica, ni de las lucee
gobrenaturales
que
Dioe lee
quiere
ronccdcr.
$
19. Fn.--Como
cad uno de rioeotros se airve de
Ia razn, o para s, o
para
los dems, no ser intil ha-
cer aqu algunas observacion8 sobe cuatro clases de ar-
gumntos
de que los hombre ticnen cogtumbe de sr-
vrs para
convence a su8 amjanteE,
o
por
lo menos
para
tenerlos en una especie de respeto
oue les imoida
contradecir. El
primero
se
puede
llarnar arpumentu ail
oerectndiam,
que
es el
qu
se emplea cuaido se cita la
o4inin de aquelloe que
han adquirido.autoridad por
su
8abr, ango, poder,
etc... pus
cuando alguien no s
rlnoe a el nog sennmoa lnclnadoa a cnauarl como llno
16
y?idad
y
aun a tachale de insolcncia,
S
20.
Hay,
sgundo, el orgumentum
ad ignorcntiam-, gue
consis-te en
exgr
que
el actvrsarto admlta la
pruba
o oue aduzca
otra mejor.
$
21. Hav, tecero. el arsumenfu ad honi-
nem, cuando se apremia a un hombri
por
aouello oue l
mismo ha dicho.
S
22. Y por ltimo hay, cuarto, l or-
gumentum
ad
iuUicium,
qu
consist en emplear orue-
bas sacadaE de alguna de las finte del concimiento o
de Ia probabilidad
;
y
este ee el nico qrrc
nos hac avan-
za
y que
no-r inetruye, puee
si por regpto yo
no me atr-
v-o a contradecir,
o_si no_ tengo nada mejor que
aducir, o
g,
me contradrgo, d todo e8to no s slgue que vos ten-
gars
razon. r o
pudo
i
,modsto,
rgnorant,
estar enga_
nado, y
voJ.podels,
no obstant,
estar equivocado.
,
,
I Eo.-Pro
es
preciso
dietinguir
entre lo que
se debe
(rccrr
y
lo que
Ee debe crer, sIn ernbatgo.
como la ma-
yor part
de las verdades prrcden
rer stenidas
osada-
i#.
.-
lir'' .
i9.yr.
'Tr,'
:r, r
-C.
V. LEIMZ
451
mente, hay algrn
prejuicio contra la opinin
qu9 ee ocql-
ta. El arqumcnto ad ipnrantiam es buno en el caso dc
presunci=n
en el'crraf cs razonable atnrs a una oPi-
ii hasta
qrrc
la contraria s
prueb.
El argumento ad
Aomineln mucstra oue la una o la otra asrcin es falga
v oue el adversaio est encaado culquiera
qrrc
ca la
pinin
q,r. de l se admit.
T"*\lt-t*-a11f_.111:
.:
,
cionar otrog argrmentos
;
por elemplo, el
qlrc podrlamog
ll"-". od Deinem, ".t.tido raLna de'est manra- : t
;'
si esta
prueba
aceptada, no tlmoa mcdio alguno dc
flegr
i la certidumbre
.
eobre el
punto de
que se,trata,
lo
que
se toma
por un absurdo, Est argumnto es bueno
en iertos caaos-, c,omo si alguien
quiai&a negar laa vcr-
dades primitivas e inmcdiatas.;
por
ejernplo,
que nada
puede
se v no aer al mi8mo trcmpo,
prrcE
ar tuvlcac t'
in tto h"b." ningn medio de conocci nada. Pcro cua-
do hemos aceptqdo cicrtoe
principios y quremo! torte-
'
do hemoE aceptado crcftoa
pnncrproa y qurernol tolc-
nerloc. noiquC de lo contraio cualq,r sistme re dc
numbari, l argumento no ee decisivo,
puee ea
procieo
distincuir entre lo oue es necesario
para gogtenr
nucrtiot
? '
de fndamento a nucltr!
conoclmentos
y Io qu slrv
doctrinas aceptadas a nuestras
prcticas.
Algunar ve-
"."-. l* i"ii*'"*"i .* * ttr" "o"i" d. un razamierto
;il;;::;*#;l"iii",1" .""a"na <i la tortua do,loo ..t.'*
aproximdo
para
iuEti6car
la condena o la tortua de loc
-:
supuestos brujos sobre la disposicin de loe otrog acrta-
:
r ' i r
doa del mrEmo ermen,
pua s dcia : al eate agumnto
.l
cae,
ic6mo
los cot.'ettc"te-oa ? Pero ct no cg-ua i.
',
'',1
zn. El hecho
pmeb simplemente
quelal qu poncr m,i
i
1
curdado
y
no
que
haya
que
creer maa llgramNe, ct-
|
."pi"i""-".1-ir."*G.igi".Ji"'""td-'.i;**,
; '.;
mo por ejernplo en matcia de alta traicin, cn
gue
atr
conarcleraclon eE de
pcso,
no
para co_ndenar a un n(fnoe,
sino oara imoedi ue ae lJ
periudioue:
dc srcrt duc
p.'.d
h"bo ,ttr
m"io,
no "nire i"lpibl"
y
no culpabld,
:
sino entre la condenacin
y
la absolucin, cn los
i:uicios
':
'
cn
que la ley y la costurrbre le'admitcn. Deede hac al.:
cn
tiempo nos venimoe eirviendo de un argumcnto c- .:i
rejante en Aler4ania
para
disculpar
ilas
fbrica dc moc- . meant n Alemanra Dara dSculDaf la3 taDrrcaa dc moDc-
da'falsa. Dua,
a dice, ai hubiera
que
ateerae a Ia
eclas
preslitae
o s
podra
acuar sin
prdida.
Dcbc,
pues.
oemitirse alterar la lica. Po adcm-!
de lo
qte ge
ieba'hacer, ea disminuir-el
p9o y
no la ley g'el -
tulo,
para
mejor cvitar loa fraudea, se auporrc
\ue
ee.
necesia una
pctica
ouc no lo ca. Dua io hv
-or&n
del cielo ni dc la ley h,r-"na
q,-
obligt- a btir mo-
i
i:
1':
-
t , ' .
# * . - '
rieda a aquollor
que
no ticnen
plata
cn barrag,
y
hacer mon<
ue
no ticnen mina ni ocain dc rcner
v hacer moneda dc moncda ee un rral
NUEvd iRA?iDo soBRE EL ENTf,NixMENTo HUMANo 455
plata cn
bia sobre la
$
23. Flr.-:Despus de habe dicho alnuiraa
pala-
i sobre la relacin de nuestra razn .".i l"u dirrn," azn con loe dem,
principio, que
condrrce naturalmente al descdito. Pero,
cmo
cjcrcercrnog, dicen ellos, nueeta regala dc hacer
morcda ? l-a reapreeta.es fcil, Contentao con batir al-
gn poco
d
plata,
aun con una
pequca
prdida,
si
crci ore os conenc 8r Duatoa ei e'l cuo. sin oue
tcngia neceridad ni derecho a inunda el mundo de mo-
rrcd.a faloa.
hombe. aadamos alco eobre su elacin con Dioe. oue
hace
qu
dietincamos
-enbe
lo
que
ee contaio a Ia ia-
zn,y )o que
esi
por
encima d la rarn. De la prime-
ra clase eC todo'lo
quc
es incomDatible con nuestrai ideas
claae v diantae: e la seeunda. todo eentimiento cuva claae v diantae: " l" seqottda. todo eentimiento cuva
t:Td"{-
q
probabiliFd
n9 1.""*9e
gge
pueda
q9.r
ftdg-
claras v diantae: de la serunda. todo eentimiento cuva
verdad o
probabidad
no 1""*o
que pueda
sr dedu-
cida de la sensacin o d" la t"i*i',tt i". "i" " lu
razn. As. la existencia de ms de un Dioe es contra-
ia a la razn,
y
Ia reaurreccin de los mrrcrtos est
por.
ercima de l raz6n.
Teo.-Tengo que
hacer algunaa observaciones eobe
vueatra definicin, de lo
que
est
por
encima de la razn.
por
lb urcnos ei la efers al uso-de esta fa8. DuGs me
parecc que la forma en que.ha
sido incubada ta defi-
nicin va por un lado demasiado lejos, y por.otro
se-qu-
da clmasrado corta
i
y
sr la 8gutmoa, todo lo qu
igno-
rarnos
y
no eatamoa en eituacin de conocer en nuesto
cstado actual eatara
por
encima de la razn;
por
eiem-
plo, que
una estrella fija es ms o meno
$ane
qe
el
sbl; item, que
el Veaubio arrojar fuego n tal o cual
ao,
que
son hechos cuyo conocimiento
est
por
encima
de nuesta posibilidad,
no porque
eetn
por
ericirra de Ia
razn, sino porque
estn,por encima de.los sentidoe
;
pues
podramo8
Juzgar
muy bln d esto Er tuvlramos
rca-
nos ms
perfectos y
mcjor informacidn
de las circu;s-
tanciae. Hay tambin
diGcultades que
eatn por
encima
de nues,tra presente
facultad, pero
n por_
encima de nes-
tra rajzon
;
por
lemplo,
no hay aStrnomo
que
Due_
da calcula el deta'lle
& un eclipae, en lo que
se-'tarda
en
r9zr
yt
padrenuestro y,
sin cogcr la plum
en la mano
:
sin embargo, puede haber. genioe para quienes
esto no
Ea mas
qu
un
,uego,
Aai,
pua,
todaS
estas coaag
Do_
dan eer practicables
o conocidas co el concurgo de la
ItfFr:rr'''i
' :'
razn si tuviramoe ms informacin
de
hcchoa u rsi-
noa ms
perfecte y
esplritu ms cultivado.
Fu.-Esa
objeci'r'n iea, i
yo
aplico mi de6nicin.
no slo a mi snsacin o eflexin,
sino tambin
a la d
todo otro espritu.crcado posiblc:
I
i
.
TEo.--Si-
la tordis
as, tcnic razn; Pcro sicmrie
,
quedar
otra dif,cultad,_ y
es que,
eegrln y,rotr-
"-
.
:
rii&sqra vqa uueu.afj, y
c' ruc rcaqfl vl|galra
qglut-
cin, nunca
habra nada
por
ncimi tlc la razn. oor-"
que
Dios
podr
siempre da mediog de conoccr
poi
la
seneacir y.la
reflexiir
-cualquicr
verdad,,ia

-qrr9
r"; It. J
.s vv-v
wE\.tur .4
quE
l l sar i I
como, n efecto, los ms
grindcs
misterios ir ; haccn
.
conocidog por
eJ teatimonip
_de Di*,
gre
sc recondce
'
..
por
loa motivoa de credibilidad. sobe loe'cuales est fun-
aino-ei un espritu ceado es capaz de conoccr l c,mo d
eee hecho,
9
lq r3zn
a,prlbri de eea veded; dc sucrtc ' t
i .
- - -
gye
se
ngede
decir. qrrc
lo que
est
p*
"oiima de
,la
ra-
,
;
zon puo,muy
ben
gr
coroc-tdo, pr-o
_no
pude
.tef
-
comprendido pr las
aa
y
}as furl8 d" l" rititn
ctea-
da,
por grande y revelada qre
eea. A Dios solamcnte s.
i: :TJ?j:
.""nderlo, como a l solo concaponde lteva-
F[-.-Esa
considracin me parece-
bcna, y
-!s
ca
como yo quiro que
se torn nuatra definicin.
Y cto
mismo me confirma tambin
en la opinin de
que
aqrrc-.
poi loa motivoa de credibilidad, sobe loe'cuales
est fun-
dada nueeta definicin. Y
cstos motivos deoenden. sin
duda. de la'sensacin y
de la eflexin. Pieii-
t*r,
que
la cuestin es, no si la existencia de un lrochot c b
vedad. de
.una
propocici6_n puede
scr ddrcid de los
'-
i
;"''
principios
de
que
ac
give
la ran. eg decir. dc la sc-
l.
sacin. y
de la reflcxin,
o bicn de los
scntidoc, ertcrnoe,
.
:
rtrre
c, corurra qmoen
en ra Opmon d qU
aqlrc",
Iho quc
oponen la razn a la fe, auniue eatn muy ir-
.,)
rizados, no stn cn lo cicrto,
pes por
la razn
ej oor lo
.
-
que detcrminamoo lo quc
dcmos
ceer. f-a fe ca rur
l
firme ?rsentimicnto, y
cl arentimiento reclado como c.
p^reciso
no puede
.ser
preatado
sino por
bil.nas lazone.
Aa.r,. t
quc
cr srn te.n[
ngna razn para
crcer; po_ .
dra estat enamoado
d su! tantaSas,
pero
no ea cicrto
gue
bueque la vedad
ni
que
rinda uni obedidrcia
lcql
tima- a
_ru
divino Macstro, qrrc qucrra qt,e
ueae dc s
lacultades
.con
qlrc
la ha dotado para'preoewade
dj
i facultades.con qrrc
l" h; e;LF;;.-;-;;;j;
fi
{
,
cror. l)e lo contrario,
gi
cst en el buen camino ae
'
,',.
p",r
atg,
y
si ert cxtraviado
ocr por culpa
cuya de.qu
.
-,'
'..
clb dar clrcnta a Lrroa_ deb dar ctrcnta a lJroa.
,
, ,r
.
T.uo.-Me parece
bicn,
9co.J,
eue.
ciii
cric.la
tc
rt tundada
n la azn
;
ain elb,
cmo
prderirfenoa
sobre la vfdad
dc la religin
cigtiara y
tarr b"ena" pru*
oaE contra loa paganos y
otros malcynts arttiquo v
modernoe. As, 106 sabios iempe han tenido or sos-
pechoeoc.a
loa
.quc
han prgtndiao
qrc
no habj qrrc
to-
maEe trabaJo alguno para
buscar ra:zonea
y prebae
cuan-
do c trata.dc-crr;
cosa irposible,
en f&toi a mcnoa
. . , ' ' ' \
, h Biblia al Cor cra loa anticuos,libo de lc Bramanes ?
A^ a l ^ L- - - - - - - - - : l
.As lo,han
-rccoocido
nuotL tqlogoe y
mr U.",
l:
Y
-a
ello dcternoe tan bollae obra c-omo
g
h&n sciito
iE rE"c
t
(;(,ra
frp{rorsre,
efSctoi a mcnoE
.
que
crGer eignifiguc-
rccitar o iepetir y dejar paaar
ain to-
mara ngna molstra,
como
_
hcen
muchas personas
,
y
como eet n el cdcter
dc algunas nacings;,
q;
.
. cn
-otra.s.
l'or sto, alguno
fileofo8- aristotlicos
de Io8
"
*glo"
X! y
XVI" cyao huclias t'a"
s"b*tJo
-Iar
. funto M.
$arde
y
l-oa l!d;an, abicndo querido
so6!9ncr "lqgqs
op^ueatag,
|a_ ura 6loeca y Ia
otra
li.'
-
tcoleria:
el. ltimo'Conil"
"-Gt ,
-j"
'trA-X,
luvg
razn de. oponcr8
a
-esta
tcora, ccmo
-ya
creo ha-
bto drcho. Una disputa
dg esta_ clqeg aurgi en Helms_
ri , .
.
dcca que
,en
"iatgr;a
{!
fe .r" preci"o
"utt"r*
-i-""
r.
.
psra
ver claro, y
I ertuhano
_d-ice
en cictto pasaje:
<Esto
'
betlq dicho. Una disputa
dc esta claee ausid en Helme-
:
tadt e.n otro ti:mpi.
entc Daniel
Hoffmqnn, telogo, y
Lorlue lvtarhn. hlsot-o; po
con- la diterencia de que
r .-cl
6l{eofo conclliaba la filofa """ t. *".."i3"
" "j i-
,
,. !9gg
la..p-rorcriba.
Pero el duque
Jules,
fundadr
de la
.
.'
,lJnrycrsidad,
se ponunci
por
el-filsofo.
Es verdad que
,/
gr
nuestro
timpo, una-peraona
de la ms alta distincin
lit'
es vrdad,
ngdrrc^er
impoeible;
o
p.";""-.tto,
por-

g].rc
ea abEurdo.)r Pero
ei.l intencin
de
_los
quc
se er_
t.
plrcan
de egta manra
e8 buena,
erempre laa
cxpresions

son exageral{aa y pueden
hacer dao. San
pa6lo
habla
,
ms acrtadamente-
cuando
dice gue
la inbidura
de Dios
s locura
ante loa hombrcs, y
es porque
los hombrcs
no
'...,
Juzgan
de.las
cosas. sino
lcStun
su eTprincia, qu
es ef_
i:i r\
aordnanamente
llrn-rt8r, y
todo Io que
no se ajusta
a
i:1,,
ella ts parc
absurdo. Irro
ste
juicio
ea muv trnera_
:
rio, pus
{raV
urra infinidad
de cosas ratuales
r.
p"*-
.. nan po1
qb.surdas- sr nos la8 contaran,
como.cl
hielo dcl
quc, sc hablaba
al rey de Sian.
pero
no iendo
el orden
. de la r,iaturaleza
misma de necesdad
metafsica,
no eat
lundadg
ms. grq
en,la volutad
de Dio,
de suerte quc
ae
puedc
alclar d l por
las azone
de la
cracia, aun-
que
eato no se deba ceer sino con.bucnas piuebas.
oue
no pueden
proceder
ms gue
d"l t;;;
-mi;"';;
i
,.
no pueden
pocedr
ms gue
del testimonid
miemo de
t-
,!
j .
' ,
I
l - . :
r
; '
'
"
l l
. . .
c.
.
v. LEIEMZ
CAPITULO
DE IA FE Y D LA RAZN Y DL
Y\ / I I T
sus TJMITES nEsfusrrvo$
$
| . Fn-.-Acomodemnog, sin embargo, al bnguaie
coricnte,
y
tolerernoa
qu
en un cierto sentido ee distin-
.
ga la fe de la razn. Ptro es
justo
qug,se expJnug b.in
r".
claramcnt eat aentrclo
y que E establzcan loa lmlr.s
- - - - - - - - - - - - - - ' i
l - - . i , i
que
hay enbe estas do6 cosas,
pus la in"grtidum)e de
.
'
eitoa linites ha
producido.
iertahente en el munfo
gan-
'
dcs dioutaE, v
qui
ha ciusado
srands
deardcno. Pq
lo -"trL .. *ur,ioto
q,t
ha"ta-q.." loe hayainoE
dcier-
iiii"l"-" "iii"'i".Ji" Ji"p*Ii
; dp"e
I i
"i"i-tl''"i1"
p-"
a'i*"iiil il.'S ivl'.-p""*i
q,,t-"'J& i'i
secta se sive con
gusto
de la razn n cranto cre
po-
i
r.
gecta
s arve Con
gusto
d la razon n cranto cfe
po-
'
..
der obtencr de ella lgrir auxilio; sin embargo, cn cuan-
i:.
to la razn falta ae
frita
que
s trata de u4 artfculo de ;
. fo ta fa:o a(a !c ar]
quc
rc Lra(a
fe oue est
po
ncia
de-la razn. Pero el antagorrista
:i
,
habia
podio
sevirs de esta miema derota cuirdo *
;:;.
:
!',
J"d." " -r""". con 1, a -.tt*
q""
no ee dmustr
):
:.1;i
por qu
eato no es
permitido n un caso a y cn otro ng. -
"
1-.;$
Yo euoonco oue
l tazn s aqu el decubtimieuto dc' r'
'':
la ccrduib-re o de la probabilidad. de las,propoeigioaca i
la ccrdumbe o d l
probabrlldad
d laE,propo6rcto!3
sacadas de los conocimientos
que
hemos dqiido
por
el uso de nueetras facultades, s decir,
por
io"aqin
y
nor reflexidn. v oue
la fc eel asntimiento
qu
darnds
;
i ua
poppeicii fundada en la revelaci{n, es decir, lo-
be un cihunicacin cxtraordinaria de Dioe,
quc
la h.
I
\,
hecho cnoce a loa hogrbres.
$
3. Peo un-honbre insp.i-
.
:, ii
.; ";-b-;-ri*JJ""i'ii*i"
l* "-" ;ne.'-;
':'
.'':r
otra idel
simple
,-porque
no, se
-sirve
ms
que- de pala-
. . .
'
.r'
bas o de otos EisnoE
qrrc
dspiertan en nos&o lda!
simol"s o,re .i hb"t" l" h" a"i'coado. o de su combina-
'
''
;:;
cin. v alcunas idcas nuevac
quJ
San Pablo ecibi cun-
'
'
do fu3 llado al sptimo cielo, todo lo
que pudo.decir
':,,
.
i
$'it fi:i;ff;I;'iil;tJ
i" "i.-a'
",
fu <que- er-an coeas
-que
los ojoa no-hqbaiT visto,. que cl
odo no habla cscuohado v orc no haban entrado nun-
ca en el corazn de los hombr;r. Suponiendo quc hubiece
seres en l nlaneta lpite
provictos
de seis sentido,'y
que
Dos "on".di"". ioLteraiualmcnte a uno de ou
lirg ideas da cstc sxto sentido, no
podra nrnca hacer.
l
.
IUEVO TR^fADO SOB
ELTIJE'I\DTM|ETO
HUIiAI.IO 459
Iae nacr cn el epritu
de lo hombres
por
mcdio de
pa-
labras. Es
pr,ecia, puca,
distinguir cnirc la revelacin
original
y
la tradicioral. L.a
primera
es una imircain
que
Dios cauga inmcdiatamente sobrc cl cepfritu, a Ia cual no
pt'*",g
6jar lmitee
;
la otra no llegi mrs que
or
.las
Yraa omlnanaa de t comumcaclon,
y
no nos
Podna
dar
'
nucvas idear simples.
$
4. Es cierto
qre
tambin lag ver-
dades
que.ae
ueden
descubrir
po,r la raztn nos
pueden
*I
COfnUmCOa
por
Una vracron aoclonI, como 3r
Dios hdbieec
querido
comunicar a los hombrer teor1a
seomtricas : Dcro e8to no tendra la
misma crteza ouc
.
Ji dougiramos de la demoatacin aacada de la rclra-
.
ci de las ideas. As ee como No tuvo un conocimicn-
to ma cierto del diluvio
que
el
que
nosotos tenerns de
l
por loa libros de Moies,
y
cmo la seguridad que tc- l o Io libros de Moiss. v cmo la squridad oue tc-
na'el
que
vi a Moies esctibirlo,
y los milagor
qc
ius-
tiGcaron su inspiracin era ms srande ou
la
nuestra.
$
5. Esto es, lo gue,hace que la ievelacin no prrcda ir
cona una clara vloncla o la azon,
poque,
arn cuan'
do la evelacin ea inmediata
y
oisinal. es Dreciso sa-
ber con evidencia
que
no nos ngamos al tribusla
a Dios
y que
comprendemoa su sentido;
y
esta evidencia
.
no
puede
nunc.a aer mayor
que
la de nuestro conocimipn-
to,intuitivo,
y, por
conaiguiente, ninguna proposicin po-
orra
ger
acepaoa como revlacron drvrna cuando ea opus-
ta contradictoriamcnt a 8t conocimiento inmediato.
De lo contrario no habra ninsund difeencia cn el mun-
do entre la vedad y
la faleedad, ninguna medida de lo
creble
y lo inceble. No es creble
que
de Dioa venga
alcuna cosa oue. acepada oor noaotios como verdadl-
al derribe los fundamcntoe'de nuestro conocimiento v
haga todas nuestrag facultades intileg.
$
6. Y loe
que
n
ha ecibido la revelacin eino medianente v o tra-
dicin, de boca en boca. o
por
errito, tienei tambin
ms necesidad de la n
para
cercioars. S
7. Sin
embaco. siempre es vedad oue lag coeas oue eitn ms
'
a:ll & lo
que
nuestras lacultades ntualo
p,re-
dcn decubrir ion las matbriae
propias
de la,fe, cimo
la cada de los neles rebeldeg. la regurccin de los
mutos.
$
9. En esto es en lo que
hay
que
escuchar so-
lamente a la evelacin. Y aun resDito de las
poooai-
ciones
probables,
una revelacin evidente nog dctrmi.
na conta la
probabilidad.
Tro.-Si no tomis la fe ms ou como lo oue est
'fundado
en motivoe de credibilidad
(como
ee loi llama),
-
a .
,
' t ' . -
| / ' '
'l
i
, i .
'
dumbe
al razoramiento.
Por cl contrario.ei
precieo de-
,
ci
qu
es
principio
cet mal aplicado.
El m-igmo autor
t "hrr en u Filoeofa lag distincioDes virtuales
que
los
t
r"ch"t"
en iu Filoeofa lag distinciotrs virtuales
que- los
'
''
otietas
hacen dc lae cosaa creadas,
porqrrc-iran,- dice,
,
.ottit" "l
principio de conadicci.;
y'cradoe le ob-
;;d;;il
admitir cstas distinioncs en Diog, res'
'
;";
q.r.'la
f" lo odena.
Pero,
c6mo
puode ordenar
:
[r f" "lio
qo" vaya contre un
prinpio
gin
el cual toda
:,'.
creencia,
afirmacin o negacin seran vanar
? Eg
pr-
;il;
p.rl!. tt""o*i" "nt
que doa
proposicio-nes ver'
, daderas al mismo tiempo no sean conhdrctotns,
y
ar
A v
C no son una miema coaa, es
procioo que B'
que ea
l inismo
que
A, sa tomada de oto modo
quc
B,
quc
ea
. lo: misrno
iue
p.
-Niqplaus
Vgd.gli,us'
profesor dc Gine-
L* " d""".i"
de Devnter,
public
en
-otro
tiempo un li-
'
'bro
iit.rlilo Rotot ole Theoleicqm, a
quierr
Jean
Mu-
t'
sacus,
profsor de
Jena
(quc
ee una Uniyereidad evang'
aacus,
plolesq
q
Jcla lquc
c ua lruvEaluru EY-rlE'
'
lica en Turingia) opuso otro libro sobre el mismo- atunto

':,'
"" d".i., s"btl l """ de la ran en teologa. Me acuer'
do de haberlos examinado en otro timpo
y de haler no'
461
tado oue la controversia
pincipal
estdl; mbollqda
por
cuestines
incidentales, c-o Cuando ee.
pgunta lo
gue
, es un.conclusin
teolgica,
y si es,preciao
juzgar
por,los
trminos
que
la componen o
por
el medio de la
prueba,
v- oor coneicuiente.
ii O"Lum tuvo razn o no l decir
i"
l" cienc de una misma conclusin es la triema eual'
t
quiera quc
aca el medio
que se emplee
para probarla
Sin embarco, Mreaus mismo convena en
que lc prin'
cipioa necelarioe dc una necesidad
lfgica, es-decir, ague-
[os cuyoe op,uslos implican contradiccin, deben
y pue-
dcD.ser mpladot
seguramnt en tcologa;
pro haba
.
,motivo
Dara
rrccai
quc
lo
que
es eolamente neceearic
'
con riEc;idad
f;ica
(es
decir,-fundada sobe la induccin
'.
con riccegidad
fiica
(s
decir, fundada sobre la induccin
de lo
que
sucedc car"la natralcza o sobre las lyes
na'
I'
turalee,
que
son,
por decirlo as, de,rcceeidad divifs)
'
turalee,
que
son,
por
decirlo as, de,rcceeidad divifs)
.
baeta Daa
efutar la cr<incia er un mieterio o en un mi-
lacro,
Duesto
que
de Dioa dependc el alterar el curao o.
i
diiaio de las cos. As cs como,
gegn
el orden de la
'
naturaleza,
se puede
aEgurar
que una misma
persona
no
po&a se al mismo ticmpo madre y virgen, o
que un
.
cucrDo humano no
podra
deiar d caer ant nucstos
.-
ojos, aunque lo contrario de lo uno y. de lo otro sea po-
'.'
j t'ible
-a-Dioo-.
Pero ae discte.algunas vcces sobre ciertos
'
.'
+'i'ible
a Dioo. Pero s discte alsunas vcces sobre ciertos
' :'j;:''
jilhrior..si
Eon nccesaios ldcarnente o si no lo son
i,at
d
ficamerte. Tal es li disputa con los socinia-
sumir en una
proposicin
ms
que
rna necesidad fsica.
.
Pero creo ore iu" una crcsti;
que
los autos d or
acabo dc h;bla;
no
han meditado etantc,
y
hcla aq : acabo dc hablar no han meditado bastantc. v hcla aou :
suponierrdo
quc
dc un lado tencamos el entido literal de
un tcxto dc li Saqrada EEcritur;. v de oo una
qran
aa-
iencia de;mpoeiLilidad lsica.'o
por
lo menoi una im-
posibilidad
fiica reconocia,
q
s ms razonablo,
icrunciar al scntido litcral o al orincioio losfico ? Es rerunciar al sentido litcral o al
principio
losfico ? Es
Egrto
que
hay
pasajee
en los
quq
no hay dificultad
cn
cnunciar a la letra. como cuando la Escritua degcrib
a Dios con manoe v-le atribuve la clera. la
pcnitcn
i a Dios con mano v le atribuve la clera. la ocnitcncia v
otrag
pasiorc*
hurianas: de
-lo
contraio ha6ra
qrc p;
ns
-d
parte
de
loa antropomorfitas o de clcrtoi fai-
ticos de Inglatcrra,
qu
cryron
que
Herodcs baba sirio
metamorfoseado cfcctivamcnte n zorro, cuando
Jetu-
cisto l llam dc cstc modo, Aou es donde las ccl;! dc
interpretacin tierrcn efccto. v si'no suministran nu. orr"
comatr cl scntido liaral pqra favorece
lf
mxiura 6lq
sfica,
y
si,
por
otra
parte,
l sntido literal iro ticoc nada
que
atribuva a Dios alcuna impefecci. o trac d-
gtn pliqr
en. la
prct-ica
dc-li
piq.lad,'ea
m& aeguro
v aun ma raconal aquul. Lstoa dos autde orrc ca-
y
aun ma racional seguirle. Estoe dos autces
que
aca-
bo de nombra discuten a[r sobre la elnoera & Kcrlcr-
mann, oue
quera
demotrar la Trinidad oor la nit-
como haba atado de hacerlo en oto tienoo Raimundri
Lulo. Pero Muaaeus rconla con baetante suidad
.
fr
I
I
I
l
rl
;':
li:
,
t : a r ,
i ;
l . f
.
, { .
I
quc
ai la dcmogtacin del altor refomado habi sido
bucna
y
justa,
no habra habido uada
quc
doch;

haba habido razn


para
aoatcr con relacin a cctt
naDnS naDdo razon
paa
aoterct con re|aclon , catc
puntg qqc la lur dcl.Espritu Santo podra
scr enccndiila
punto qr
a lu? dt E 8prtu Janto
Dodta s rccndtda
por la filoaofh. Tambin agitaron t cueetin famoea dc
ii aqrrclloa
qrrc,
ein tener coocimicnto de la cvelaci dcl
Antiguo o-del Nuevo Tcgtamcnto, murieron eB
la
pfc-
i . - -
' ,
dad natwa,
pudicron
er aalvadoe
por
cste medio
y
ob-
tcner la rcmiiin de sus Dccado6. S;bido c. oro CIo.-- tcner la
-rcmie_in
de sus pccado6. Satido ca quc Clem.n-
te de.Aleiandra,
Juetin
prtir y San
Juaa'
Crisccorno
c irrclinrbn en cierto modo a cs tcia] v ro mimo -hc
-
hccho vcr cn otra ocin a M. Pcli"-n
q.rc
un
Bra
catidad de excckrrtes doctore dc lr Islc!i t"---tl l"-
ios
dc condcn a loe
protcatntcs
.to-.cqhmccs.
qri-
aieon salvar ncluso a
los
patanoo
v sostrrcr
que
lag
Dcrsoaa
dc
que
acibo de hiblr
podan
ealvaEe bo:
un
icto de corticin, ce dcir. dc
penitencia
fudad en el
amor dc bencvolencia. o i,irttrd dcl cual se ama a Dios
sobre todas lac cosae.
porqr
aus
perfecciones
le lacen
obcranaurcntc amable. Lo
que
hace
que
lucso
nos in-
clicmos dc todo corazn a- con{ormainos cn su v-.
luntd
y
a imitar aue pcrfecciones para
mejor unir
'
noa con 1,
pues qu parc
justo
que-
Dioa no rc-
huc eu
iacia a aqrrclloa oue abundan en talea sntimien-
.
tos.- Y sin hablar e Errsmo
y
dc Luia Vives, reproduz-
co loe sentimientoa dc
Jacquei
Payva Andradiusi doctor
i
portugus
muy cIebre de su tiempo,
quc
fu uno de los
..
telogoa &l Concilio de Trento,.yque &ca que los que
no convnran cn eato haclan a Lrroa cruet en auDremo cra-
.
do
(ncqae
enim, inquit, inmanitqs d.ete'ilor ulla esce-po-
fet). M. Pelisson encontr con trabajo este libro en Pa^
rs. lo que
demuestra
qu
autors eetimados en eu tiem-
po
son luego olvidaidos. Esto eg lo
que'hizo
juzqar
a
M. Bayle
que
muchoa no citan a Andiadiue sino
or
el
testimonio de Chemnitius, au antasonista. Lo oue ouede
ser muy bien cierto;
pero
en cuanto a m. vo le }aba
ledo antcs de citale. Y su disputa con Chemnitiu le
'
ha hecho clebe en Alemania,
pues
haba eecito en
.
po
de los
jesutas
contra este autor, y
en su libro ee en-
cuentra algun_os
particulares
elativob al origen de esta fa-
mosa companra. ra he notado
qu
algunoa
protestantea
-
llamaban ndadieneee
a
aquelloi
que
eran d
gu
ooinidn
sobre la materia
.de
que
acbo de hablar. Ha habio au-
tos qrrc
han escrit xpresamnte de la salvacin de
Aristtels sobre estog mismoC
prirrcipios,
con aprobacin
de los cceors, Loo libroo de Colline, en latn, y
de mon-
.
eeor Lemothe le Vayer,
en francs.
sobrc la- salvacin
)
de los
paganod,
son muy conocidos. Pero un cierto Fran
cieco Puccius iba ms lejos. San Agustn, a
pcsar
de sr
tqn hbil
y pntrart
como era, ca en el &tt"*o con-
'-
ttqrio, hasta condnar a log nio muertos ein bautismo,
y'los
cccolsticoa parece qu tuvieron razn para
abqndo-
,
l9llg
e este puto,
aunqu, p9I
otra part, prsotas
muy
, naDrca, y
algunar dc gran
mento,
pro
de un humor ru
-
poco
misntropo n s rspecto, hayar
querido
eeuci-
tar la doctina de eete eanto Padre y iuiz-la hayan exa-
gerado. Y eate espritu puede
habei ieiido muchj influen-
'cia
entr varios doctore- dmaeiadD anihados, y loe
je-
sutai rhieionros de la China insinuaron que
loe
-antiguoa
; . , .
. . :
cUoe
hUiu"
tido la. wddcra eligin d9
su ticmpq
-x,tt+
v vcrdadcroi'santos. v ouc la doctrini dc Confucio no .ti
.*
icn ada dF idol*;i iii de atea,
por lo qirc, parece qu
-
-.r
'k"
tuvrcron razn
e!
KolIa.para no tJurr
_Conden$
a,rua;.-
.,,
l41
P4.
(, r|usrE
\rgEua
& las ma andes nacionce sin oiila. Afortunaddrrcntc.
-
"
.
Dil.r;dh;; fild;t;;p"
;;l;
t-"-ur*. G"-.*
t:
perTnas
er. e*ii""a"
dd*; ",1
fl"
p"t sen$rnien,
.
toa duoar
rE
rmaglnan qrc
n9
9'
podrra
coel crl eI pCq.
do orrgrnal an aer de au optnron;
Pcro
n c8o-sc enSt- do oricrnal arn aer de su oDtnin: DGro
n cao sc eng-
an. Y no ce deb crcer
c"
les g salvan.
los paga-
.
noE_
y
a otoa
que
-caroen
dc loE
_fccu!8oc -ordrnarroc
lo
.,
r
y
urf(r rluc slrrE(fErt
qE
ru, frq,urlar5
truyan a las
golas
fterzas de la natualeza
(aunque
quiz
algunos Padrcs hayan cido de ceta opinin).
por-
que
ae puede Eostnr grc Dios, al concederles la gra-
cia de excita en clloe la
.contrici6n,
Jeg
d tambin"
g"
plcita o .vidualmcntc,
pero sicrnpre obrcorrao$".
.i-.-,
ntes de morir. aunque no eca me
qrrc
Gn b? hi
momntoa. toda la hiz de Ia Ie v'todo'cl ador dc h
ridad,quc leg cc rrccesario pa9'9a]varac-. Y d es
Lib. VIII, Gn:, ad'tt,).
Zwinclius. aue fu bagtante cxpreeo obo stc Dud
la saliacin ie lo'a hgmbrcs virtirosoo del
peenmo,
to como lo pudieron sr lor doctore
{c
la lglcdE r, to como lo Dudiron sr loa doctores dc la lqlcra roma.\
ii1.
na.
d,s
esti doctrina
4o
ticrc nada de com--rin
p9n
clto'
:i
con la doctina
particular
de loo
pelagiaaoc q
d;.|o. o;
,;,
'.
4
\s-.
m,rpelaFanos d
quc
wnguus
_cataba.
Euy alcJado, E..
't
grn
aaDmo8. I como 3 en8na coniTa loa
Deracrlnc
,
...,
i'-.
g';+
";ulg".i;;l .;1od;-"l""li* qL-;c":ii
j-i
i
ua cracia sobnatural en todoe aouellos orc titrc fi -'
(en
l cual convienen lai trcs elicionce accDfadar, ero.o- ,
to
quiz
loE discpulos de M. Paion). v ae ioncede a lc
nia
que
reciben el bautismo, ; 6i.; b fe, o bier l--l
..
gunos
scntimientoa apoximqdoo a sta, no cs dc e-,
.I
It'^-1*-^f--'::*{:-'*"-:g-T!il-:ltr'::y-*,
brena vohntd,
por
lo maoe en el artculo
-<lc
la nrcr-
'
t, yq. qrrc
no
han tcrido l fctrua de se inleuldo. tr:.
-.
las enrcanzar ordirarias dcl cristiarismo. Pero d
par-
J
laa ntcna&zat ordlnanas dcl cnatauamo. rto d
paF
tido mri prudcnte
e.no determina ada obrc

gpreril que-
Dic o
pod
hacer nada
qu
no cct
co-
forme con la bondad
v
la
juticii
suprenras : miliq s.
dubitar.e--de_occuhit
grTam litigare il rnceti
(Agustfn
I
i

q
{1
L1r
q1
f,
:.:,
I
l
1
'
rruEl'o TnAADo soBhG-EL Er$Er,D;MrENTo
HUMANo
,
465
CAPITULO
>CX
'
, D E L E N T U 3 I A S M O
ffi
nrcetra
incliacin.
$
I' Ee difcil
dc.ecrle
de, aqul'
D()rqrrc !a
prctedi cctcu
ri
Fucba -hataga
ta va-
iid"d v
.l amor
&
lo extrordirnio.
Los taDtce,com-
Dara
-8u
opini; r b vi*l
y-al rcdqrcnto'.
vn ra
rluz
divina como DoEotlos
vsiros la d-l lol G
p-llrg pqlo'
ii.T"*,i*'-i*i"- i

"t ccrnb
dc l a-
i
"" c l" ruttrc'
S
9. &t
ateguredo'
Potquc
'tio
-
,
;;;;
p.-"ftn es
.rccta
prque-cr
fucrtc'
p.ca '
a clto te lcducc
su rcngrnp
figliad'
Pero
.ccno
hry
.1.. oerccpcioncs.
l de la
pmposici
y h
-d !' I9v?
dc
perccpcioncs.
h de la
pmpqgicin
y
1r.d l' ItY
;i;-;i-;-;iA;
pgsuqtrt d'd
.t{
l cleridrd'
"'i'
5i #;
"l""p*tiii
dc ta
propoicinr
iPara
qu
la rcvelacin
? Es
precio. ptrs' grc rca e cl Enir-ntn;
il ET;iA;d:-F;;,-t-"i"i
g.ba.qrrc
c' Dio cl
anc erda
y (ntc
no or vlctiras
+
un fcgo
tatuo
glc
tt
palea alre&-dc
dc ua clrculo
?, t'c uqevg]:l
ry
li:
par
alrcdedc
dc u cftculo
?
-i
t' una-evGhgr
ItG-
:
qne-
vo
lo cco rmcmclte,
y
y9
-lo
ct-o hrm-emie
c
Por-
, :
r.
-ce
.-" revclacin
?
5
ll.
Hav
algo.
mtu ap19Pryj
.
.">:.
i orccipitamos
cn
cl cttor
guc tomar
l u.nagrnqPn
Pq
sa?
$
12. San.Pablo
tcna
y1 q"l^fl"-
"_r:T1"
9:- .''
mia? 5
12. San
Pablo tcna
un
gan ce.lo crado
trlr-
''.
ccula a
los citianos,
y
4o
p9
-c!o
dqllb'
*:ngl8|r:
'i;
!
"cI I 13.
Se rbe
qrrc
el diablo ha tcnido
mrtc!,
y
?r
r;-;;
e"tar
i"re"dido",
no
podamor.
{i4iag95
ilJffi;Ji;
;;s':;:;'-
i-nlpiocio,c
dcl EsflrL
lil*i:";s:l"Fi;"#,*.rij
j:,:x,lgJff
ii
cia la
probasc,
incurriramos
en cl rculo
vrcroao- de
que
;;'d.-[rbtt.
Lo cantos
que reciban
revclcionc
de Dio temlan ignoa
crteriores
quc ls
persuadian- dc
la vc,rdad de l luz interior. Moisa
vi una zaza ardren-
-;i.--ttit*,
y oy6 una vo-z quc aala dc derrtro
de la zrza,
y
Dioe,
pan legurarle
dc su mistn, cuan-
J b crtti
; Eeipt"
Par
liEcrtr
a us hermanos,
cm-
p
.l -ii"gto
i l iucrda trufornda
cn rcrpicntc'
Cedcn
fu, cnvido
po
un ngel
para- lbr$
-
Pucblo
dc
lirac dd
rgo
de loe madiaite.
-
Sin cmbergo'
pt-
i -t
orro
-p"ia
"ctar corivercido
de tne csta
comi-
iJ" t" &f; iid"
"-l-id"
por
D{oc.
$
l. lo n'i:go'
rin crltcrgo,
Src
fXo ikrmirc algrruaa.
veccs d c+{ritu
dc log hornbc!
pon lnccrlcr cg4rplc[gft
,ctcrtl3
rGrtd-
dcr lnpotanfc
o
nra
conducldc a ha bGrG- oDl'
mr h lsltcacia v
lr tirtncir
irodirta dcl t
t'ath
b*ro
rh niasn sigao ctracdinaio
gc acanpdc
,a
ca irfiuccia- Pcro
tabln ca dor cm;
tcrcroor 13
ru
y
la Grcrtru,
dc rcglac iralible
para
fuzlltr
&
'
Tso.-E ctuirmro rra al
principio
u bcn norn-
bre. Y cono ol
ao6ns rnarca
proniamerrtc un cjercicio
'
dc l ebidua, cl entueiano igni6ca
quc
en nootros
bay
,ma divinidad. Et Deus m nobrs. Y Scrater
pre-
, tcid
quc
un dioc o un
'dmonio
le ingpiab inteior-
'-
ment,
ih ucrtc
qu
.l ntusiasno
pc-un
intito
di'
vino.
Pcro
como loc
hombrc han ccraagrado sus
pe-
',i.,
'riosr
s fntada8,
u eccos
y
haeta ru frror codo
lco divb,
el entuimo comenz a signi6cr uta
pr-
.' . turbca dc cpritu atribuda a la frrcr de alguna di-
- viDdrd ec
e supoa
qu
habiteba en
loc
que
le scn-
u
,
I
ifa. orri loe divinot v
leg adivinadora hacn el efcc-
. to dc- aliendoa c,nd
su dio6 .e apodcraba' d .llo,
cqno la Sibila d Cum de Vigilio. Dirpu se atri-
icgr.dtr.
Tpo.-El
,r
bre, Y corro r
.,L
'iqrsatie
#i
Di i,r hrc rdoren metibB adliDt
Eurysle, tr sus
qulq6 DsuB it ara ctrpl'lo?
cqro la Sibila de Uum de vlglro. Lreapuer te tx-
.buv
a lo oue credn sin fundamnto
qu4r
sus movi-
mintoo
procdan
& Dioe. Nisu. en el ioemu citado,
gintiendol
impuleado
por yo no s
qu furza a ru^a rn-
.
pr8a pelrgoaa, n,la.que
[rco rcon
Eu an-rgo, a a
Bl:I)"".
." eEtoa ternrnoa unos
(re
una ouoa razo{a-
No dei, dc scquir cst indinto.
quc
no ea si vena
d Di"o ; de un-fatl dceo de eobrealir. Pcro si hu-
biea triudo, no hab deido & autorizae co l
t otro cas
y
cres impulsado
por
alguna
potercia
divin. Lo entuittr dc
hov d& creD tanbin rcibir
de Dio loc docers
qtre
les ilumina. Loo temblorooe
ctn en eeta
pcrsurin, y
Bacly, su primer
uto( mc-
tdico,
pretcnde qr
clrcrcntran rn os rul cicrtr luz
gue
_ee
aco conoc; por a
_rr-rirna.
Pcro,

por gu
[ar
li" l"
qrr.
no hacc
-vcr
? Yo s
que hay pcrrm q{
abud n st drpciciD de erpfritu,
qc
vc djp*s
y
h$t also rr,s lumoco

pro
eta imagc$ de luz cor-
porI,
eeiiada n
ello
grDdo
8u
tpritus
er, nad-
,id, o
da luz
el
eprtr.- Algno idiotra
quc
tianen
' .i
/
b
iqcDci agid& e. fotaa
coDepcipn
qu
Er-
p. p-tcc; ega bf
.detn
bc|hs
as, o
{p
lo
Earo
tEy.
rund8 i fman
coa [8m
y
ncfo
' . : . . .
t : \ " 1
, ) | |
- - .
" .
t ,
.48
.
r
:
6
.v
i l EBntE.
..
I
.,t..
.
-
,
1 . . . -
i
admirat a loa dene esta frtilidad
qrc, pad. por. ins.
"'']11
racin, Esta ventaia
proced,
en
part,
dc una
gar
ima'
ginacin q,re la pasi'n atrima
y. de na mcnruia fcliz
quc
ietiene las -.triru" de hablar de los lib,ro
profticoa que
'.
.
'r'.''
la lectua g 19 s,digcursgs gien"s
t- han, hecho. familia-
.,- ,::i
res. Antoniette de Bouricnoi se srvia dc la facilidad
que
tena
paia
hablar
y paia escribir como una pruoba dc
su misin divina. Y
yo
conqzco uit visionario
-qu
funda
.
:
la auya ed el talento
quc tien dc hablar
y dc rezar cn noz
'
.
-,1
alta aurant un da tgro, sin canEars;
y
sin
que e lc
*:lll;
seque la boca. Hay
peraouai que dcepu*
{p
hgber
pracJ ,
;
ticido austeridadcs,
-o
depui de un eatado de tisteza,
diefrutan de una
paz y conaolacin anmicas
quc les er-
tasa. v bncuentran tanta dulnira,
qrrc
brccn
gue
es un
fecto dcl EsDritu Santo. Much v;drd ea'qe cl cor-
tnto
que
ae incuenta en la consdracin
de la gatd-
za
y
de la bordad de Dioo, cn el
'cumplimicnto
de u . ;
volntad, en la
prctica
de las v tudc, cc rma
gracie
dc Dioc v de lae me crends ;
pro
no et sicrnprc. rma
:,
'-' ' '
I ailio sobrcnatural sien- .:
gracla quc tcnga nGccardo o.l aulllo Eoo.rgnatufa !crn'
frc
renvado,-comg
pretenden muchas de'cstd brrcna
l1;:'
ine renvado.lomo
pretenden
muchas de
asta!
bunE
cedtee.
No ha mucho tiempo a vi6 uda
jov
muy rrr'.
Jata en todo lo dems
quJ
crca
que
hablaba cori
Jcst
',
cristo
y que
a su espoaa. Su madre, e lo
que s cfc-
'.
cisto v oue a au esDoaa. Su madre. lo
que
sc cfc-
a. e"iaba tambin un
poco
tocada de cntusiasmo
;
po
. I
.r
i. i'i]]""" ""i.L,ll't;tit*;f";;"[
-" i..". S'i -.':
:'
tisfaci;
y
au
gozo
ean indecibles, cu
aabidur
sc
IG.
.
,
iil;:; ;";"i-"; ;';;;i;i;-#a-i";.
'
eoeh
iba sin enbargo tn lejos,
quc
rcciba cartaa dirigi- '
das a Neetr_o Seor_
y las devolva cenadas, coiro lr.
. i
- .
it
.*.
riri
rbtan
de irear Eccta
y
hgn
{e
pr
1
I
htbrfamoc
podido
dar rne crdilo aciud zbtcro t,
Eodinario-. Y.i b *;;flt;-Ant;;B-frrn;-
h,r, .
.
bicre
gumini*rado
a Bcrtrrnd l, Coate" inrcairo fr'
'
;'1,..
c dc Harrburco, la luz c le crcecis ct l crd h-
'
I
:-'li;, cr dc Harburgo, la luz
cn la: creecia
qu
l crc l-
.
ber recibido d ella, como lo manificct l dodi.{rl o
libro d la cuadatrr del crculo
(Gn
el'q!, hicdo.lu 1 ,, ,,j
si a Antonietr
y
Bcrtrn, la llmba la A cn tdolocf..
'
'
corno l se amaba a c mismo B cn metcrnticasl. no e
hirla csbido
ou
deir. Pero no cc vcn cicmplol dc un
r:j.l
habrla cabido
qu
dccir. Pero no cc vcn
eiemploi dc un
lto- conidcable_ de eeta narura-lcza, rd plcdiccionce erto contrdcrabl d e6ta naturt-tcz! it
orc(hcctotr
que
hayan rerultado cicrtaa a talcs
pereon.
fa
p!o-
ca dc Poniatovi, dc
,Dtabitir
y
dC ouoc.
qc
d li.tfa,
do Commeniu public
cn cu Lui rn tcne6tii,
y qt6 prc:-
..
.
-
dujeron agitacions rr las ticras hceditari dl cieo
ador, feo:r fa:lsp,
y
loc qrrc
cn ellar clTcron, bic dar-
qaciadgr. Rogozky, prinUic
dc Transilvinia,- fu l4
.
'do
por
Drabitius a la crnpcsa de Polonia. cn Ia oro <t-
.
ji
u
cjrcito, y lrrgo ;ue Estador y
u vida;
i
ol'p*
., t
;r;"i;"i';",i;;,'.;tr'd;h
)
ta aoc, fu &capitado,
bot
or?en dcl cnocrado. Sin
embargo, no dudo
9.ue
haya
pcrlona! que
hagaa cviyir
.
't,
embargo, no dudo que
haya
pcrlona! que
hagaa cvivk
.
't;.
etas
prcrcripcionea
inoDotunmcnte. co ocain dc lc
dcc6eos dc
llr1era,'ain
reflexiona quc
ro. pta"trd,
"
d;
r"i;J"lb";;
i;;-;.;;;i"1;;d"';-ti
:,
po,
crr lo cual hacezr como aqucl
qu.
dcrDu dcl bor"
bardco de Bruelas,
public
una hia olanitcra
en I
que :
';:
se incrtaba un
parajc
tonado dc un libro dc Mllc. Anlo..
,.r:
ctte,
-guc ,no
quiso
ir- a dioh ciudad potqrrc (si
no fuccr-r
'
,.,:
do rnal) haba
pcneado
ved cn llms
: ero dicho [irm-.
bardco no s Jcctu hasta dcrp de su muc c. Cono-
.
"
c un hombrc
que
fu a Fani durantc la
ucrra
qrc
termin
oor
l'paz dc Nimccs a imoortua- -. M.
'llc
.
Montauicr- y_a
M..d-c P-ompnng ore frmdinc_nto
,
de las orofecfa ublicadas bor Comcnius. v rc habrfa
credo inspirado
(-crco yo)
ci'hubie! hccho iur
propoci
ionce cn un tiemoo narecido
'al
nrcstro. Lt orrc ha
.
'
!
ionce cn un tiempo
parecido'al
nrcstro. Lt orrc Lacc
.
!'
vrr rro lo el
poc
fundamcnto, clno htnbir cl
pc[*to
d caa obcccicionec. Lor hitoiadotcr cooen cl eI dg crtaa obcciciorrec. Lo.. lir?oiadorcc cdroccn.ll I'
',
.;;,;
Jccto de las
Drofccad
falic o ml cnelrdida'. como i
i
pucdc ver c una sabia
y
juioaa
discrtrci D o!frcla
.t,;,
iri boni chca
tutura
contingentia que
cl difunto M.
Ja-
. f l
colnr Thernaius, olcb'nc
podcor
dc Lcipzig, di co
otro ticlnpo el
pblico. E vcrdad, rin embugo,
que
or-
tt
pcr8Etohcr
r&Dn a vcccs g?an
clGcto
y
srrv
ra
nadc cnmocr.
prc
Dio c
pucde
crvir d crro
p*rr
ablccr ra*ciet la veded. Pcro
yo
no cro
qrr
rnrs
.r llcito noolco crvinoo dc lo fnudo
piadcor
au
L,l
, c<ld bue fin. Y e cuanto a loc dogrna: de la religin,
'
tto tercmo nccci&d & nrrcvas rcvclaciom
;
bast
qu
no, propongan, rgl aludablcs,
Psra
guc
cstmos
obli-
..,
Eado a turfloar uEqu l
quc
la
Droponga.no
nqEa .., gad
a- *guirlc, eurque el
qrrc lar prqoga.no hag
,
q"gf"
milaqro;
y
au$rc
Jceucrirto
cauvicac
provirto
lnn milago;
y
aun$rc
Jccrito
crtuvicrc
provilto
dc ilo., no deia dc rohuar alguna vcz de hrced,oc
parr
domplacer a lta rza
prvcrrt,
orc
pcd
iq crm
do nb
prcdicabe
mo
que
la virtud'y to-
qrrc ye
}rtL sido
cr.tado
pq
h rrn natual
y
loe
profctr.
EAPITULO XX
DEL ERROR
S
| .
FrI-.-Despus
dc habd hablado bastanrc d to-
doa los meio6
qre
noa hacen conoccr o adivina la ve-
dad, digamoe algo de nueatroe erora
y
felng
juicioo.
AI
ve
qrrc
hay tarta! dnalora entre lo ombre3, a
plc.
cio creer ouc ac encaan muchas vccca. [.as cauras dc
ccto. crror
ec
pudcn
rcducir cuatro : l.o La falta dc
orucbag. 2." L- ooca hbilidad
pera
aervige dc ella.
3.'L" f.lt" de voluntad dc emplealas, 4." [.as falsas re-
'
glaa
d hs
probabilidades.
$
2. Crr^ardo hablo de falta
de
pruebea,
comprcndo cntrc cllar las
quc
ee
podran
en-
contrar ci tuviramoc los mcdioe v la ocasin oara ollo:
pro
esto es lo
qrrc
falta la mg de lag vccE, Tal
e et
ctado dcl hombe, cuya vidb ee
psa
en bucar loe mc-
dios de subeistencis : tan
poco
instrudos cetn dc lo oue
accde en el mundo, gue
un caballo de carga
que
va eim-
pre por
el mismo camino
puedc
llecar a er mg hbil <uc
illoa en la
co{rafa dc eri Es. L hombres neceeitaran
loo idioma, lJlectur, la c'ovcrsacin, la obsrvacims
de la naturaleza y lae expetienciar del artc,
$
3 Ahora bien,
cono
quicra quc
clto nc co'nvin a u estado. dircoa
qrc
la mayo
-parte
de l['s hombre van conducitoc a la
fclicidad y
a l miecria por un ciego azar ?

Dcbcn aban-
l!$$.
*-.-*'
."
|
.if.
ri
; i - ! ; . .
.
-
i r ' .
ddrde d l opinioncg otrintes
y
a lae'
gu*: autoii-
zedaln e[
pas,
aur con rlpcto I l salvecin etcrna
?.

Scremoa disgraciadoa ca la-ote vids
por habcr'-nacido
iut"" o n:pals o en oub }'Flay
que
io,nfcel, sin cm-
bargo, gue ng@ es$ ah+upad
pir.el cuidrdo &.pro-
vcer a ru oubtstenqi,
qu nq tltrga' tifiPoJara
Pasar
'en
rrr .rlr +.niyr ihrtrrlrt de
llo
ou Ilchrc a la t!
en su alra v:Dra lnrtruirsd de lo
que
se,refierc a li or
ligi4| sil fr1 tan.a*kfurv
pi' e8k; cbmo lo es
par l*
L il" su familia oara investisar las verdadca'difciles, s
rrcn oblicados a
lsccuir
loe
gentimientoa
autorizadoo en-
'
tre elloa
I
sicmpre a preciso creer
qu en aquello+
qrrc
tacll v mas razonablc,
pro{esan
la vcidadera telicin sin
prucbae,
la
gracia
in-
ierior supli a
loa motivoi de cedibilidad,
y Ie caridad
nos hace- ceer tambien, como
ya
os he heclo notar,
que
Dios hace
oor
los hombrqs
dc
buena voluntad, edrcados
en las eEpcsas tinieblae de los erores ma
pcligreoe, todo
lo
que
su bondad
y
su
juscia
demandan, aunque
quiz
de na manea oue nos s tlesconocida. Sc cr:cntan his-
toriaa, aprobadas
por la lglcsia romana, de personas qrc
fueron rcsucitadag exDeaamente
para qu
no caccien
. de los socorros de salcin. Pero Dios-pucde ocor
la.B almas oor
Ia oeracin intena dcl Espritr Sato, si
rrecesidad dc tan
gran
milagro;
y lo
rre
l.ay dc br.rerro
y
consolador nara el cnero humano es
qu para
entar
'cn
la cacia d Dios t hace falta ms
que
la brrcna voltm-
ta{
pero
eincera v stria. Yo rcconozto
que
esta rnigma
'
bueni voluntad no se
poeeb
sin la
cracia
de Dioe,
porqrrc
todo bien natural o sobrnatural D;oced
de l:
peto
la
es bastante oue no hica flta mi
que
la volurad
y'qt:
eea imposiblc
que
Di
pueda
,
pedii' una condicin rs
i
i
j
1 !
i
.,'
.i
"jji
, \ ' ;
1 , , .
I 4. Fn-.-FIav hombres cue estn en sitraci, dc
.
por
todas la" conodidad"" D;opias
a eaclarec cus du-
.
dae: D"o se ven desviadoE de esie camino
por
6bstcu-
los artificiales.
que
es fcil imalinar Bin
qu
b( nccesa-
rio enumcaloe'aouf. Q 5. Mi me eusta habl dc l
ou cac de hbiliJad
paa
hacd valer lag
prutiae
que
tieneh,
poi
decirlo asj, ;n la mano.
y que no podrhn
ctcnci una-larba srie dc consecuricias iti
p"sar
toda"
lae circunst;cis.. Hay hombree de un goJo iilogiulo,.
r
i
'
nihar i csta irrsffcccin
cvienc'de
uaa difcroncia na,
tu!l d la. alrias mirnres o dc lc* 6rg!ios, s di depe-
d & la falta de icrcicib
qub
olimcnt
las'faoaltadts na-
'
tutale. B*anos
-deci
qu;'ei
vieibl;
y que
no hy is
quc
ir de_'Picio d d ls Bolsa a los hoepitdep
y
a laa ql
ir
-d-'l'Iacio
d d la lrolsa a lo3 hooPrtg
y
a laE
'
cata de locog rira dotarlo.
TEo.-Y no 6on solamcrte laa
pruebar
lo
que
necesi'
':.
'
tin
i
muchos ricog lcs f alta ms
qe
a elloq, porque loe
. :'
tn
;
muchos ricog lcs f alta ms
qe
a ellos,
porque loe'
oiimioe oiden demaido v se cold.an
volunttiamn-
ie en un espccie
de indidcncia
qe
leg imdc ateirder d
r
lag considcciones impor-tantes. El ejempli hace mrrcho..
C'enealmente sequimos el de nuesto ifualeE,
due.nob
'i
"emoa obligade-a'
practicr
sin manif;tar icbdldfa, y
esto hace q-,rc
xrr"oc-amo".fcilmcr*e
scmejanteg i llos.
tlo nace
qr przchmoE.laclmcme
gemranra
a euoa.
Es muv di{cil iontentar al misno timeo a la rzn
y
a
la coetirb,re En cuanto a loa que carcen de capacidid,
hav oui menot de lc ore 8e ce: v vb cieo'ui eI
'
buin
-
sentido con la aplicacin
p"ed"-n
-!.rtar
a'
@,
buet-sentido coi la plitacin
puedeh'bagtat'
tod
aquello
para l
que
no se erige
prlntitud.
Prcsupo4o'
pl
buen sntrclo
poqxrc yo
no crco
quc pltndaa qu rn-
vescuen la verdad los habitantes de loe nianiccrnioe.
Positivamente ee encontraran entr stos rniglno; mrrcho
que
Dodrlan recobrar la razn fcilmente ei
povrqmos
l* *udi""
para
ello,
y
cualquiera
qr"
""o Ia diferencia
original
que
hay entre nuegtas almas
(como yo
creo
que,
'
i ! - |
' r .
en etecto, la hayr., e8 srempr aeguro,
qu
la una podr
lr tan ltbs como Ia otla (pro no'qurza tan tle pnser
sN
fuera conducida como cs
prciso.
,
$
. Fn.-Hay otra clae de
gerrtea que
no carccer
:
mr
qrre
de voluntad" Un violento apego al
placer,
una
.
"
@mtant
aplicacin lo
que
ee re6ere a su foftun; una
i: mr
qrre
de voluntad" Un violento. apego al
placer,
una
l-
"
con:tante aplicacin lo
que
ee re6ere a su foftun; una
''
Drdza o neclicncii
qeneral.
una arersin
prtibular
ha-
'
li" .l estudio i
la mJditaci6n. les impidrr'pen8ar rcria-
'
mnt en la vjrdad. Los hay tambin-qu" creen
qu
una
investieacin exenta de toda
parcialidad
es nociva a bus
1
prcjuicios
y
sus dcsignios. Hiy
pet"onas
ggr no
quiercn
.
leer
-una
carta
qu praumn qr
trae malas notrcraa,
y
muchos evitan el
puntualizar gua
uentras o i#<rmage
del eitdo de sus biencs po-r'miedo de eabello'que qui-
siran isnora- Los hav tambi
que pon
srandes rcn-
tas. v tdas las empln er satisfacei " .otolt al cuer-
po,
itt
p.n".t
en lis medios de
pcrfc;olar
el entcndi-
miento.
-Tienen
gran
empeo n apanec sicmpre a-
jadoa
lujoea
y
billantemente,
y
n les importa
quc'su
lmd est cubierta de loo harpos de la
plevencin y
del
4r1
rnrto. l' cr ho
a'tdr'
{EE-
-ba}*
- aI E! t - E- - - : o . E
s*1dar l- l adoan cg!scr-
tellcte !qE
d.e
una, condicin icrior * Ia ruya,
.i,:
pero que
rcr roDcpJa .o "ooo"i-ioto",
pr*"
;
# r.
cieo qrr loc cicgor scan coducidos por h.,qu:
vc!
o,
"
il;,;
*ir-J'p;pii";;;;i;;
:;;
q,"'
.
&l ""ii-iit-' ,.,
.+i:ii
'
Teo.-No hay rrrcba m cvidcte dc la cclin-
:tj';-i'
ci de
loc hcrrrbrc-co rclcin a eu vcdadero
-intbe-
;
il;;
c
de
loa hcrbrc co relcin a r vcrdadrc itcrc- ,
.:i
scr
qu
el
poco
cuidldo
gc
ticrcn c co@
y pErcd-"
cu lb
qrc
convicnc la-alud,
b."d
q
"-o
i s' .
tor trayore bicne;
y
urgre loo
gtadc!
t tcticdaa
tdo o mr oe
lc otroa dc lo mdc dccto dc ct F ,
digqnci,
ao
9sclrrn ,i"!tan.
Por lo
qui
r o6cre a
b
fG,
.
muchoc cnidcnn cl ocamicnto
qe
hr Do& llcv* .
.;
a h di*ui6r, coo rn tcntacin del dcmoio;
qp
lo
cocn
podcr
rarca de otra rrrrcra rrix
qrc
diritiaedd
'
el- eapritu a otra co6. Lc hombre
qre
no
-aa
Ic ,
-
l sDtu a otra co6. L6 hombrc!
qe
no @ k ,
placerer
o
qrc
ee plican a cualquicr ocrpeci ti6
'
ioatumbre & decuida loo dcrn,s a*mtoc. U
jrgrdc,
un cazador, tm bebedor, loe miEmor aGcidado. a brd.
telg,
perdran
su fortuna
y
sui bicnca pc no rccm,
:i:
tar pleito o hablar "
prson"s
dc
bgdgi.
ta h7
'
i.
cuao "l "mp"rador Hordrio,
qtrc
cuando lc contam ll
'
i'
prdida
dc Rorna ccy6
qte
c refera r su gdliD,
f
'
i llernba ar,
y
crto lj
produjo
maycr triltcza
qoe
b
'i
vctdad. Sal dc dca
qrc
loa homber
q
tioncn
po- .
i ,
i l
vctdad. Sal dc dcar
qrrc
loa homber
q tioncn po-
& tueran cr Ia mirrna
proporcin
conocimicntoo
;
pcro
aun cuando no p@qycran
l dctalL laa cicncia, la tc+
la hitoria de la lergr, brta8b un
juicio
slido
y
eircitsdo
y
rm conocimicnto de h eosag
arandcr
y gg:
rcrha
i
cn una
palabrr,
arnm rerutn. Y acl cmo d
.
':
l"i"*"*'*t-t"i ,-';;;*Ji; L un-r*-.
'i
y rrcccd&dq &l Estado, al
que
llimaba bryil.iqul.r. V
. -oerli.
c oodla tarnbicn haccr rn comDcndio dc loa in-
'.
.r'
'
ictc;r dcl hombrc guc mccccra rc lhindo
qnchi?ibr
'
'
.
.:
"pi.trdt';, ;1". hbr*-;dirpc! d; ;;;.
t:';i
!ryansc;lr
(! rxxrrrDcr rc
tr
ocuPrlc! oc ro qc-Inlr
.
r
:r,.li;
l c rtaatt.
' ' ' ..,r:
'-
l?.
fit.--p* lhiro, ls nyr!
rt
dc iecc
,
...
3
' , r tt.-r(x ulrlro, 4, nyor
trraE
qc
uCEr
crroes
provicne de hs fla mcdidd dc
Fobilid.d
'
.'
.'.
. , , l
.
:
. 1: ;
'''r::
'1';'1
r , , ! ! l , "
sOuFs c1.
gtrQep
rro
{75
.drycnd#rldq
9l
cx & l
i d h
pro-
-f
: ' i i .
t
t
:{'
:
r
: ' ' l
'
.
, ot s conldnidad con lo
quc
conrdcramoa
cotno
Fltr'
;Dis incorntablca, v
esto aos hacc dceprcciae el tq
'
ti;odio dc loa dcrns'y hta el de lo ectido cando
ffi;Jd"-
dcI;;
y h."ta "l d. l9 "lrtidoe cuando
roD o Daeeen
conttgrioc;
pero
ant8 dc 6noc can ttq
tri r"Eh"
dc *o, convcnda eraminarnoc'con
toda
c".to. S
9. Lo niod accptan
propoeiciorrcr qup lcs
oa iculcidr
por !u
pa&e y
Por
8u rladc,
por !u! nt>
*irrl,-
pot
trr
itic+ti,ct
y
-pt
lp"
dcrne
pcrroner quc
.
h
!d.a!,
y
cdrndo ralcs c,n cllo etttt
pToPoacrdc'
i{- * rL. l rrrtf| v I l1fitr- o|'le Ltlog
-'
il.e Ed'lcadt
coro rm Urim
v
Thuin:
que Dioc
lbrh'rnc*o
co i CiD.
$
l0' Cucta
tra.bajo rcrirtir-
bs e <toc
q,cult
incror, mintrat
qrrc
no ttaglrrd
Ja #o"
q,cult
incror, mintrat
(ne
noa ttag-nd
lo mavores abarrdoc crdo c6n corcmc' con dloa.
E"to t
""
por
I ctenird* obdimci'D
que
s not!
n muchoE
hbmbrcs cn cccr
6tdc3rrc
opinioner di-
oDrrcstas cql rtleulc dc fe, unqre
scan
"to*dar. Tomad un hcrnbrc dc bren sen-
pero pcruadido de quc
q9.
debe cecr lo gue se cre-
tfibt IE
ltmcfa
comrnrn,
tal como EG Guna en
o on S,.o.i,
y
eatar dieprrcsto a .cepta le
la corustanciacin
y
a crccr
quc une mie-
lna coaa cs cEc Y Pan
Ia v2.
Tro,,-Mc
p"rci,
seor,
que
no,conocis
rugrc-n!1
..tr
:
..:
'
, ' ] : . '
rrtc loe scnmicntos
de los-evanglicc;
quc adqritcn
la ocgccia real dl crrcrpo de Nucgtro Scor en la Luca-
riEia. Mil veces hn diiho
qtrc
no admiten
la cogue
tanciacin dcl
pan y del no con
l carre
'y
la aangre
de lesucristo. v anln mcnog
qrrc
rna mitna coa tea car-
e i oan iuniainctc,
Lo
que
dicc e8
quc,
aeptardo
loo
dmllo"
sibl. rc rccib; de raa marcra invieible
y o-
b,rctural el cuemo del Salvador, ain
que
ert ecsrado
cn el
pan.
Y la
erercia
de
que
hablan no e local o
crpaciI,
por
decirlo ; cs dcir, dctcrminada
por lae
dimenaioles
del cuepo
pt3nt;
de
guerte
quc
todo lo
arie loa cntidoa DuJd
oponr a cato no se re6rc a
d[ac.
Y p"t" hacer ver qrrc loe- obstculoe.
qr:c po&a po'
nd le razn a 3ta creencia no lee alecttr tampoco, dccla-
rn suc
lo
ouc
ntiqfui
por
la
gutacia
del cucrpo no
consiitc en [a extensin
o
ilimensin,
y
no tin di6cl-
i

i
I
l
;
u!r. crna,?rccnca oro!rarla y,
bsal,.,pQIp. p4veru.
a_u .ltado ca d Jrgaruhlime en
qe.
sp,neurdr, go4E
j
.
/
plctarocnte,
diatinta
.dc
egt
preenaia.
sacrarrentl
.de..qu.
*.tr*q "gu
C
de. iu prescncia_milagota,-*ou
f
cual.riga
t,
"
a l,.lgle,
qu
'hoce
qu.est
np,en:.tdas
putce,r
cdno
_
:
.
Dioc; aino dl. donile
q6re.6ta:
lo
{ue,9s1un
snti'.
'
1;
'r.
mier*o dc los ms modrados,. de. sqtti.qr
pa-
rnos-
tr el
.absudo
de s doctirn sca..preciE
-<Iemotri
quc la eeencia dc loa.cucrpoe consi4;. Eolamentc. cn lq"
extenqin'y en lo que por.
eta ea
pedo,
lO
qre.
ndip.
ha coneegrdo todava,, gue yo
repa. A8, tieda eeta di6.
'
cultad no ae reec mcno log iformdoe
sue si{r
la,a
co'fsi one
.
galicana
v
betea;
h
declaracin de I
asambl de Serdosrir, compuesta dc
gctca
do
doc
cou
feeion,. augustinina
y
helvtica" corfqn, Ja.confo".
sin saiona, . detsrminada
por
el.
Coc-ilio
.dc,
Tccltqr
l-
profcain
de fe de lo rc{qmadoa del coliesis & .T}orn'
covocada bajo le autorided de Uladtalso, rcy de
.Pol
ta crl adnitit que
el cu:rpir.
utt. cirta :prccrcia oidarl un. cirta:?rccrrcia otdimri+. y. loeal
a,u otado ca d lgaruhlime en
que
ta!), xcepto
que,
adema de la condicin de la.pcrcep-
cin de loe smbolos.con
que.
Lutero se contenta, exise
tambi la condicin de la fe
paa
excluir la oaticioa-
cin dc loc indignoa. Y.yo encuentro. a C,alvini trrn
irc.
nia,
y
la
docna constnte de .Calvio
v
de
.Beza,
que
.
declararon dcl modo nis tcminant
v.[tqre
qre
,loo.
lin-
boloa uministran
cfectivamcnte lo qu.rcprcac-ntan,.y.ac
nosotros omoa patci.ce
de la eusDcia
nic dcl
ccr-
po y
de. la eangre de Cristo. Y Calvino,.
deepus dc h& .
ber rolutado.a loe
qe
s contentan con una oaticiaci,a.
metafrica de
pensamicnto
o de fe, aadi
que
ita
diapuesto a 6rmar todo lo
que
se
pudier
dcir oara ea.
tablecer la rcalidad, siempre
ar se evitas todo.l olrc.s.
refrcre a la circunscripcin de los lucacs o a la difuin
dc las dimeruiones
;
de modo
que pece qre
en
el fon-,
do su doctira cr Ia de Melanchton,
y
aun la de Lute-
ro
{como
.Io
pesrung
Calvino nismo cn una de.u
.ch-
i '
I
sitivo sobre egta comunin rcal en cien lucarcg
d suc
obras,
y
aln en lie cartas familiares, donde-no
tena rc-.
ccsidad de fingir,
que
no veo motivo para
sospechar d
8U
.
alnccrrdad.
$
t L Fn-.-Perdn os
pidc por
habcr hqblado &
esos
hombt sicuiendo la ooinin vulqar- Y rcucdo
ahora haber notdo teLocos'mrrv hbiIe de
la lclcsia
anglicana <iue hqn opindo
por
ta
poticipaca-roI.
Pcro & los
principiosi
esthlidos pasemos'a
tas hipi
NUEVO TRATAIO SODE-TL ENT:{DN{ENTO TIUMANO 477
tegie acDtadas. Los
qu
rcconocn or no
gon
ms orc
'
hiotegis no deian mcha veoes de inantenelas con a-
loi. casi cuno'oincioioe demoetradoe. v de deepeciar
las
probabilidad;s
cot tr'a.ia". Sera irsportable
p]aa
un
sabio
pofesor
ver su autoidad echada
por
tierr en r,m
instan oor un iecin
.llccado
oue rochezaa su8 hite-
-
eia

su autoridad, digo,
qe
eet en.boga dcsde t6ie-
to8 o cuatrocintos aos, adquirida traa muchae ciliaE.
aostenida
por
una
iran
c"t iidad de
griego y
de 1atn,
confirmada Dor una tradicin cnral v
por
una baba
verrerablc. Todos Io" atcom"nt
que
d oueden emplear
oae convencerlc dc li faleedad e
gu
}iteeie }ian
n
po"a
mella sobre su espritu como lcr iefuczoa
que
hizo-Borcas
para
oNipan al aiero a otarse la caoa oue
&tc uictab tarto m?s fuerterrente ,attto ttt" Jol"t
do en sus advere'irios orrc las hiD6tsia. rcconocidas co-
mo talea. no deian.de
'""r
"*t d"" .;tt atdicntc colo.
'
Y los cartesiano no
gon
ms celoooi de sus
patcu-
Ia acanaladas
y
us bolitas dtl acgundd elemento
que
si
fue,ran teorsnas de Euclideg;
y pacc qqe
el cclo
por

I
'
' i
t",.
nucEtras hiptegis no es mg
que
un efecto de Ia
pasin
I
'd.r.
mootramm Dor
hacernoe iesDetar de loe dems. Es
vedad
que
loe
iue
han co,ndeao a Gilileo han cedo
que
el rcposo di Ia tiera era ms
que
ura hiptesis.
pues
li crean- ajustado a la Escitua

^ l^ ,a.6n. Pcro'des-
pus advirtieron que la razn por Io mcinos no la
goste-
na;
y
en cuantb a la Escritua, el
padre
Fabrv,
penitcn-
ciario de San Pedro, excelente telogo
y
filsofo,
iue
pu-
blie6 en Rona una Apolosa dc ls
-Observaciohes 'd
Eutaquio l iliiino,
faiiroao
ptico, lio ie avereonz de
dcclirr
que
el momiento dil sol de
que
s [bl en
d terto sdLcradb no cra ms
qe
un conceptb
pdvisiio-
nal,
y quc
li la dDihi de Ctnjenico ile comrirolaba iro
liatrG ificultad dc e:plical como l
pasil"
d" Vh-
si l i di '
-'
, ,
.
,
'' ""
ter" uiu&qrie rbdeauit.
.
ferraquo uiueeqe rbceaunt.
E*o cr lo
guc
| .cacaDaf
ta
I
I
I
'
f .
en lar ociaigree cn
qrc
no
r - : - - - - - .
-
,
'o
l opl.orn o te dd.pr
-b.cro
qr
log!.
".ro
, . .o.. b."pratsa
,! quc
Euak fefrcxhd o EFata dgrr-
.
1
ci. di ipa'oo{1,,el, erritu r eplbe rr scridco-
.
'.
ci. ds cl erpritu G plbr fi scri.dcn-
'
tc p6r
lt
pcbrtdrder, y
.rlo
$e
e c.ao. c.d,
-
o aca crndo
potEmos
atercin, dEGn-
:
_
nci c cl cr*ido quc qrErEnos,
eicprc
$
hen cn lor
-
'
do'pertidoe djfcdlia; c'ompttlmnL Uiblct,-y lo crc
detcnnina nuho antimitrto sd? Ia rnryc probr.
479
h
ocfdrr )an{a o h
:.:.
bilidad.
ii:
.
, Ed habldo de cto bastac cr nstr; convcracioce
X,':i
.ncriqce,
crado tratfbmo
& l libctad,
Entorrccg
:
'
..
idiqu
qu
no cremo nrmcr lo
qnc quelcrnc
crcr, io
h
q*
q""
parece
mg
F+.b",
y quc,,
rin-grnbargo, po-
.'.
^('GEO3
hAoem6 CrGr Dflcctame to oE otcrcNtroa.
.d.fti.Sd"
la etcrcin & un obt*o dcniadaLlea para i.t
.
.
dcvindo la etcrcin de un obir*o dcnsdablea
na
-': ,
aplicarla a otro
quc
nos
plc

l"
q,.re
hite
qu..
"*i-
. vorito, llcgucmos
a crecrlc el m veoemil.
En cuanto a
laa opiniones.cn qu
trmos. intrs, y qu
aceptmos
por
.
ra:zona de.
,poca
monta, laa
aceptame poq,
no
poulco
atncron n la8 razona contrara. vernld |re
Pgnicndo.
ater:
'i
el antmtnto
pgniendo
aterrcin en las razoncs contrarias, venoe
qre
,
el entimicnto
qu
noa hace congidcrarla favorablcrrcnte
.
p!
tanto
y
ms en nosott@
qc
el acntimiento contra-
io, hast el
punto
de
quc
no hv nda
paa
l cn nre-
io, hast el
punto
de quc
no hy rda
para
l cn nrrcr-
tra
rercercin,
cqo
gi
huhiera l mirnas rajzorci en
I
l'.
L
loe cambioe iwibles
;
aderns de
quc
m\rlas veccs,
sin limitase a attigua, se han maido a
juzgar.
Esta
ea tm-bin, en el foado,.la opinin,de Grctrer,
+bio,ic-
'
;,riiH;i* iffi"aJ*=" iiir i,;;;;-
.
do
por
lrx tcologos de an ordc,
que
dicc
que la lgleeia
,.!
nlda iuzea
d laa controrrcraias creando nucvoa atcu-
iuzca
d laa controrrcraias creando nucvoa atcu-
-b,-porqtl"
lc ha sido
promctida l aiigtercia del
r Santo, aunqrrc se trata mrchs vccea d &s{r3-
:':;'r' zi
:ce
.ntimirto; obrc todo e Frarcia, cwo si
la
''|
fclcda no trviea
D
micin mrs
quc
eeclarcccr lac doc-
':'i
nas
ya
eatablccidae. Pcro el eiclarccimiento es una
,''r'
zi
:ce
.ntimirto,
.." I U,J...i- -^ ---:^-^ -*
Por lo derng. la
pevencin
de
partido
ea ua coaa ex-
'
traa: vo he visto Drgonaa ou aLrazaban aeitemette
.
a opitrin
po.
la-nica azn de
que
egtaba
ecibidq en
ru. ond"tr, o iolamerrtc
poqure
c contaia a la dc un
'hcnbrp
de una religin-o dc
un partido odiados, aunque
'hr;"b;;e.-.r*
;;ii;ia; ;, "" *rtil" od.do".-"u"""
l rcmi no tuviera ni.corerin con la relicin o con l*
i'.
intcr.oc dc la p*bl*.
Q{
ignoaban
qire
esta era e
1
realidad la frrcnrc de su clo;
pero yo
notaba
que
a la
.
primcra ncicia de gu.
.st9
o aqul habe.escrito solre
l aguto evolvn la bibliaccas
y
alamhicaban sur es-
':
r, .
pritue
animacr
pari
erconbar elmntc con.
qr:c
refu-
'.
"
,
lar'. Esto s.lo
qe
+
.pacticr tambn. con
frcqerrcia
.'
oor loe oue so{ieno taia <in Iq, univcrsidail v tratan
1
'
e. eealrs ccnta eu adv,crario. Pero,
.qu
-dircrnos
l
'
a eealrs ccnta eu adv,crcario. Pero..qu dircrnos
'
-
dc la doctrinaa
prcecritao
cr loq broq d'rdMlicoc dl
'j"
:, miemo
partido.
enfr,e loe proieatantca, que
,hccuentcmenrc
lj:.r'"-'a
: Eiemo
partido.
trte lo
prolcetants, que
frccuentcmeure
i,'.tt
:
oc
"ctt bligrdo a abrazar
,bajo
jwanirnro).Quc
.aleunoa
.-\
,-
'.
o.crGelr aignificar cntre tro.otloa rnra quc. a.obligacin
Gnurrcicin va accDtaa o e ot/a nrva
que
ac crce aa-
''
or dc la doi:tia'v .cdibida, La
prcti
se opone la
mayqr parre dc lae iccca- al
prirncr'se-ntido, y
"n ei "egrtn-
j
t,
dp;
l
-nucva
enuiacin
que
ee eatableic,.
qu
pucde
c n!
{rrc
un artculo nuevo ? Sin embargo,
yo
no Eoy
+:'.ft.opinin
de
gue se &sprecie la antigedad en materia
.
.
rcllglo3a,
y
arIr crco
qu
8
puede
decr
qu
Joa ha pe-
-
ervado a los concilios verdadeamente ecumnigos, has.
\
ta aou. de todo error eontrario a la doctrina
galudable.
'
ta aqu, de todo error eontrario a la doctrina
Por lo deng, la
prevencin
de
partido
ea ur
'rl
,i,-i
i
$
18.
fu'
F+a
o,Poeicidn
cnts'
ticubce,
y- au+ entrc
la oPtntors
rentce
pi*idoc, c u. mal
irevital
: rqil,
iJ
"* l,
piTT.TryQci^li
Do
cqDaidco
tsnbin
d
quc
SUEAC
OqF*r
l-icrd,
lino
&
qtfg tanlq F
gqgq
gtstBv,
crgfr+F
l+
p
crfti{n,
d9_,
eml
.po
]
cAPtTLJLO XXI
r LA DIKSTN
-E
LS.CE{(^9
y6
dc
' ;
:' l ' ..,'
. . , , ,
j r
" ' l
. '
r'l:
I
".i
. ' . ' , : 1 -
...,i' .;
' .
.
. ! . ' .
l#.i,:.
i .fi ' .!
' i ,.,..1i ."1.
;i1,,
,"'r,'
',
,,':
':
.
.
-
'l',:
.l:
.!";r:
'
,
" i '
uii;i;
oi oerttnec
t
v dd mal. & l,
iendet llcvar
'
precigo
habhi:etb v
dd mal, de la felicidrd
y
de Ia
iigeria. v lo d vo. dipended llenar mc
all cta doc-
tira
pa
}icer crtrar en elh tod la 6loeoffa
prctica.
En cimbio: tclo
podrla
entat n lu loof
pctica,
'
porqr tod sitve nietra fclicidad' Sabi9,
qup la teo''
, por(nr
todo. sirve nietra fclicidad' Sabiq
qt\c la teo.
:
loci es cosidrida. con razn, como una. cieircia
prc-
.
tid. v la iurigprudccia
tambin como la mediciira,
que
,
tro ii "on
-*"to"
:.
de srrcrt
que
l doctrina de la felici-
.
dad humana o de nrcrtrb bir
y
nuestro. mal
absorber
csta croci'!'ird
la Lcica
I v
l errlicdi
c la
doc.
trina d loa ieritr
lo
qJ p&tc-netc
a )a vgluited, rer
Ptaciso
todoE csto conocimientos,
qrc
eirven al fin
guc
la raz6n
s DroDon.
As ee
aomo
Zwingerus lo comprendi todo
en'gu-rTcatro
rnctdico de la vida humanarr,
que
Be-
verlins
dsorcniz introduciendo en l el orden al{ab-
co. Y tatarido todag las materias
por
medio de diccioi
narioe
por
or&n alfabtico, la doctrina de lar lenguas
kue
voe
ponis
en la lgica con los antiguog), er' decir,
h disusi"a, s apoderai a au vz dl t'Eitorio d
las dcnl8. He aqu,
pne", vne"tras trs
gen&s
Provin-
cias d la enciclopedia, en
guerra
continua,
nrce
quc
la
una invade continuamente
l tciitorio de l ota. Loe
ominalistas crean oue
haba tantas cistcias
pticulaes
como verdadea, las cual6 componan
luego tdoa, acgn
ee las ordnaba: v otros odnDaran el cuelDo e.tro de
mrcstos conocimintos al ocino,
que
ec ipdo do una
pieza, peo que
sc divid en atltico, neditcrrneo,
pa-
ifico. itc.. do.
nrcdio de lnea arbitrarias.' Sucde oidi-
narianente
-que
rra misme vdsd
pucdc
eer colocada
cn diferentea citios. sgn loe trminos
gr
contenga,
y
au csn loe trnioe medios o caugas dc
qu
depnda,
y
iegti les cdnsGcuacias
y los efectos,que
puedC tener.
Ua nrouosicin cateqrica simple no ene rts
que
dos
trmiioe:: Do rma ropoeiciir .hiDottica
pueili
tene
cuatro, sin lablar de laelnunciacio;re comp-restae. Una
.
historia memorablc Dtrcd 8er colocada en [oo anale de
la hi*oria univcrsal,
y
enJa hiEtoria del
pas
e
que
ha
acoutccido. v en la histoa de la vida d un hombre a
quien
interda. Y.suponiendo
que se trate dc algn bdlo
plcptg d m9,a,,-9f alguna estratagrna de gurra, dc
alqlna lnvonclon uul
para
la3 art3
qlrc
srvn a ra o(>
m;didad d la vida o a la salud de los hombes. eta mir.
ma hi*oria ser refcrida tilmente a la ciencia o arte a
ou Dcrtc-nc. v hastr sc todr
hace mencin & ella
"n de lugares de esta cicncia
;
a sabe i en la historia dc
-;ild."6,
no
"c*i ms
qr
ua cspecic dc rcpcr-
. v aiterirtica), colcando
lo t6mino cg@ cicr-'
*idi.rnett
cd[nc. todas
la nocioner I
yq
al-
c, eeg|ln la li:rgr ac.pt5da
p4t loe abioc. Ahota
jr
rt iepcrtorio e* ncceq.io
-p8r.
ecotrt'r.'te:
l: cStc
lpcrlorto Filta ocieLro
Pr.
E!rru..
rq
hr roposiciores
cn lae
qr
l trmio tntra de
ui
lozbtajrtc
signiGcativo,
pucs eegn
los
-dor
pr,xedi'
ntos
anteriorcE, cm le
que las vrdada clten colcF
ffi+1,ffi"rdrt"itt"
signiGcativo,
pucs eegn
los
-dor
pr,xedi'
K1"ti"nt"u
anteriorca, cm le
que lag vcrda& qtn
colcr
'1.
.
td acgn su origcn o eegn au uso, laa Ydadca
quE
ho tr;ino no
podrn
ercotara
r-
Ercliil_s
o
le f_u lcito, cturdo
'-'
i mta. Po. ciernolo. r
Ercliils no le fu lcito, cstdo
L*.i"b" . "o"oirtt"t
!a
ngtad dc un, qglot
1tuSt,:t
I
d
{

i:'i
: '
.1.,.
'
, b ctcren a un mito trmi
.
ieg" 1"" facultades
y las
irofcaiones.
De ella se sirven
mi"
de encontrar cl tcio,
porqu habia baetado ha-
blar de ccciones cnics <re b no
podan
colocrse
cn cote lugar. Pcro d repqiorio
puodc y dcbe indicar loa
itioo e
que
Ec cncircnffir
lE
propoac-on8 rmportbn-
tq
quc sc re6eren a u.n mirrro asunto.
Y,an caregetno
dc tal epcrtbrio en ceoncira,
que
sera de una
gran uti-
lidad, inilrr"o
p-.
ii"ilitar la invencin
y
hacer
quc pro-
celc la ciencii,
puee
aliviara la memoria
y
nc evitara
ir,rchas
'rreces
la
-pcna
de buscr de ntrcvo lo que ya est
. descubicrto. Y c mayor razn loe repertorios servirar
tambin en las otrap cienciag en
qu- el ertg dP azo:
nar tiene rrcnob eficacia,
y
eerla eo6rc todo de
una
etcrn neccsidd en
La midicina. Fero el arte dc ha'
cs talcg reoctqios no
gera
de los rnoea. Ahora bicn
;
congideraio csta6 ts diepciciones, veo
qu
8 da el
cao crrioso de csponder i l antigua divisin
que voe
habds recordado,
rque
vidc la cincia o la filosof en
tcrics,
prctica y
discuaiv; d bien e faica, moral
y
'
lgica. Puea la disposicin einttica reeponde a la tei- .
lclca. rut l dlspoSlclon alntetrca rapond a ta teoll-
.", la a-alca a la
prctica y la del repcrtorio segn
los trmios a Ia lgia: dc aurt
qu
sta antigua di-
'
vici6n va rnuv bien. siemore oue sc la entienda com) vo
viein va muy bien, simpre
qu sc la entienda com)
yo
acabo & cxDlicar cstrb dipoiciones; es dcir, no coino
ciencias dhtinbs. sino como diversad ordenacionce dc las
mismae veidads, siempre
que
se
juzgue
a propsito re-
'
petirlas. Hay tambin una divigiiin civil de
-las
ci:ncias
dcepccisr. La teoloca trata de la fclicidad ctcre
todi lo
quc
a
clla r-rficre, n cuanto dpcdc ,ld
todi lo
quc
a
clla !;fire, n cuanto depcode dd
y
de la ioncicncia.
Ea
como rna
jurispru&ncia
q
'
icfica a lo
qrrc
c lhm ile
trc
irerno,
y verlx-
sultancias e intcligecia iaviaiblee.
l-a
iurisprrl
ticrc
por
obieto el
gobicmo y.lu lcyca, cuyo ne
licidad dc los horrer' e2
-q"
'puede coahi'
tcrc
por
obrcto et
gobcto y.ltt |.lcE, cuyo nD
licidad dc los hdrres'ca trto.c'pud coatr
'
ella
por lo extorior
y rraible
;
pcro
nb ee te6erq
'
ptlm"nte
ms
qrrc
a lo
qrrc:dcperdo
de la ntunl
'
iaoritu.
y
no * interna sr el daallc dc las cdal
poialcs,
uya naturaleza tupong
para
emfleatlir t
medi-os.
{s
se dqcntln{e
{cdc
ltrcgo de tm-gra
t
irredioe.- As se derrcnticnde dcdc ltrcgo de rm
gre:
i
to, cl derente Ia. lud, al gor
y
a la
pcr{scia
"oopo hurnano,
-
cyo oido cdnfcrido
a
Jajac.rd
& mpdicina. Algunoa hn crcldo, no
gin
raz,.'sp:
aurt@
cEtas facultade e
mda aadir l de ecooornl,
'
,1,,
lq q
Be cfiee al
dctallc dc-la aubaidrcir' & l
' , ?:
,.:ii
r
.
: 1r -
: i -
'
'
,
.,'1.
'
ptltri""te ms
grrc
a lo
qrrc:dcpiido,de la ntunrr
480
dc la vda,
y
e l cual clh
rra v la aouitectura. Peo sc
cor,rprendUo
nlcubura
y
la aquitectura. Peo sc
Itd dc filcofl, todo lo
gue
no eot
ter fadrkadc! lhmadas suDeriors, v
abandon.- lfrtultd dc filcofl, todo lo
gue
no eot
conoendiUo c l tc facultadc! lhmadas suDeriors. v
esto'st rnl
bLo,
poer
lo
lraccn si-n dar m;dio6 a los
qrE perterroeD
r a curta facultad, dc
pcrfcccionarse
por la
prgtica,
cdo
priedcs
hacerlo los
que
cmlan las
facultades. Ao, cxccpto
qui
las matcmticas, no se
idea la facultad
dc frloeofi aino corno rma intioduc-
a las dem. Porr^ e*o ee.quicte
que
Ia
juventud
ertu-
clla la hietoria dcl te dc habla'
v
algunoe rudiinen.
la teologa y Ia
juriopruderrcia
naiural, indepcndico-
las leyes divinas y
hunlara, bajo.el ttulo de motaff-
icd<i eumtica, de moral
y
dc
poltica,
con algo de fnica.
agbin. paa
,srvi
a Ioa
jvencr
qfdi*. Esta
es
la
cfvll o la3 ccncas 8grm |a3 co
divid civil de las cicncias sclfu ls cororaciocg
y
la-
Eofciones
de loe sabioa
quJlas
en8air.
gin
hablai
dc li
pfof'esiones
de iouc[oe bu trabaian oara ol obli-
co
&
ittro modo
que
*
"us &ecuraoe,
y
iue
&6crfen
o ra
Dfoesrons
(rc
aouato8 ou trabatan Dara l Dbl-
co dc i*ro modo oue * "u" &**"o"'. t, oo" d.6.tf.o
sr dnifidos
por
I veidadcros sabios, si la Lrceni"cln
del abr fue buea. Y aun en las araig m^aiule z16
-
dd atr frrcse bueDa. Y arn en las
art maulo m,
Dobba, cl sabr bt muy bien unido a la
prctics.
v
po-
.
dr etarlo ms. Puee vxnos cmo etaba licad'er.
dra etarlo ms. PuE vemoa cmo etala licad
-n
la nedicia, rio solrr.nte en la
anciidad
(e qu.
106
rndicor
eran tambin cirujanos
v
boiicaios), sin tam-
bin hciv
en da, sobie todo entrc loo oumicoe. E8ta
alianz clc l
prctica
con Ia teora la vcmoe tambin hov
cn la gucrra y
en Ios
qre
enean lo
qrrc
ee llam. l
dqcicioe.
como tambi entrc los
pintorcs.
escultorca v
meicoe
-y
,alguna"
otra" espgcies ic ortoi. Y
gi
l
DnnctDto8 de todas alaa Drotegronc! v att- v aun oh-
msicos
V
,:ilsury"
otras sptcis dc orloi. Y
gi
lo
, Pnncrpro8
de todas alat prote$onc! y
ats,
y
aun oh-
'
"io", frcrari eneeadoe
prrcticameatc
entre loe lsofo!,
9
; alguna otra facultad de eabic, cualquiera
quc
gta
o en alguna otra facultad de eabic, cualquiera
quc
gta
fucr,
ctos sabioe sran verdadcamente
los ocotor8
de Ia Lrranidad. Peo sra
prccio
cambia
'en
much"e
dc m detalleg el estado
pregentc
de la literatru
v de
la cdrcacin dc la
juventuii,
y por
coneicuinte de I ad-
minietaci'6,n del Eetado. Y duindo
yo
oeidcro Io oue
han orocreado los hombres cn conocimientc- d..d" h""-
.
han progreeado
los hombres cn conocimientoe,
deede hce
''
un aiglo
o doe,
y
cun frcil lce sera ir mucho ms leioa
.
p"t
ser fclics, no descepero d9 que
e9 lle_gue
_a
un me-
para sr felics, no descepero dc
que
ee llecue a un ;-
'
joramiento
coniderable, bajo cl nado d alcun lIran
prncipe guc
Dioe
pudiera
hcer aurgir paa
biei dcf
s
T
I
i
.t
r.1
{
{
{
#
-H
;$
-l-rl
.4tr
. ' 1 l
N
F- - . . . -
f LJ I \,!,
Cpfiflo
80
8l
87
88
_
_:aaF-t-Er-:-rB---i----
T
Captulo
LBhO CUARTO
D e l c o n o c i m l e n t o ,
Captulo I.-Del conocimiento n crral...... 315
ci mi cnt o . . . . . . 320
III.-De la extcigin del colocimiento
229
2t4
244
252
257
261
288
292
2E)
29
310
'.
nrlano
IV.-D la relidad de nueato cono-
ci mi ent o . . . . . . . { . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
V.-De la vedad en cenral.
.. . . . . . .. . .
Vl.-Uc lar
propoiciorrce
universalea,
de eu vendad
y
dc su certidum-
Dr e . . . . . . . . . . . . . . . . .
Vl.-D las
oroposicioncs denomina-
(tas
maxrmaa o axtomas.........
)?5
?51
5) J
357
%
ri.v...i..ii

You might also like