8

KULIAH 2 : NILAI MUTLAK dan FUNGSI

Objektif :
Pada akhir kuliah ini, anda boleh
1. Mencari nilai mutlak bagi sesuatu nombor tertentu
2. Menyelesai masalah yang melibatkan nilai mutlak, ketaksamaan dan
selang
3. Mempelajari konsep fungsi dan dapat mencari nilai fungsi bagi
sebarang pembolehubah
Nilai Mutlak dan Jarak
Nilai mutlak suatu nombor nyata x ditanda dengan x dan ditakrifkan oleh
x
x jika x
x jika x
=

<

0
0
Oleh itu, x adalah jarak di antara titik x dan asalan di atas garis nyata.
Perhatikan bahawa nilai mutlak suatu nombor nyata sentiasa positif.
Contoh :
Cari nilai mutlak nombor berikut ;
(a) 3.25 (b) -2
Penyelesaian :
Dari takrif nilai mutlak ;
( ) . . ( ) ( ) a b 3 25 3 25 2 2 2 = = =
Jika x nombor nyata tak negatif, maka punca kuasadua x diberi oleh nombor
nyata tak negatif x dengan sifat
( )
x x
2
= . Ini diikuti dengan x x
2
= .
Contoh : ( ) = = = 5 25 5 5
2
9
Nilai mutlak boleh digunakan untuk mewakili jarak di antara dua titik
x dan x
1 2
yang diberi oleh ;
x x x x
1 2 2 1
=
Hubungan antara Nilai Mutlak dan Selang
Andaikan p sebarang nombor nyata positif. Jika x sebarang nombor nyata yang
memenuhi mana-mana sifat berikut, maka hubungan antara nilai mutlak dan
selang yang melibatkan p dan x disenaraikan seperti jadual berikut ;
Tanda nilai mutlak Tanpa nilai mutlak Tatatanda selang
x p < -p < x < p ( -p , p )
x p
p x p
[ -p , p ]
x p > x > p atau x < - p ( , ) ( , ) p p
x p
x p atau x p ( , ] [ , ) p p
x r p < r - p < x < r + p ( r - p , r + p )
x r p
r p x r p +
[ r - p , r + p ]
x r p > x > r + p atau x < r - p ( , ) ( , ) + r p r p
x r p
x r p atau x r p + ( , ] [ , ) + r p r p
Rajah 11 : Ketaksamaan
Contoh :
Selesaikan ketaksamaan berikut :
( ) ( ) ( ) ( ) a x b x c x d x < < + > 4 3 2 5 2 3 2
1
2
6 2 4
Penyelesaian :
10
( ) a x x x < < < < < 4 3 3 4 3 1 7
] 5 , 1 [ 5 1 10 2 2
4 6 2 4 6 4 2 6 4 4 2 6 ) (
6
5
2
1
2
1
2 3
2
1
2 3
2
1
) 2 3 (
2
1
) 2 3 (
2
1
2 3 ) (
2
7
2
3
7 2 3 2 5 2 2 2 5 2 ) (

+
< > < + >
< + > + > +
< < < < < < <
x x
x x x d
x atau x x atau x
x atau x x c
x x x x b
Operasi nilai mutlak
( ) .
( )
( )
1
2 0
3
ab a b
a
b
a
b
b
a b a b
=
=
+ +
Ketaksamaan (3) dinamakan ketaksamaan segitiga
Bukti bagi (3)
Kita guna takrif nilai mutlak
2
x x = . Oleh itu,
( ) a b a b a ab b + = + = + +
2 2 2
2 . Kita juga tahu bahawa a a a
jadi,
( )
b a b a
b a b a b b a a b ab a a a a
+ +
+ + = + + + +
2 2 2
2 2
2
2
2
2 2
Bahagian 2 : Fungsi dan Graf
11
Takrif : Andaikan X suatu set nombor nyata. Fungsi f dengan domain X
adalah satu petua yang menghubungkan setiap nombor x X dengan hanya
satu nombor nyata f(x). Nombor f(x) yang dihubungkan dengan x oleh f
dinamakan imej atau julat bagi x di bawah f , atau nilai f di x . Kita baca f(x)
sebagai f dalam x . Set bagi semua imej dalam X dinamakan renj bagi f .
f
Renj Imej/Julat
Rajah 12 : Hubungan antara renj dan julat
Fungsi yang dihuraikan dengan sesuatu rumus
Cara yang paling mudah untuk menghuraikan sesuatu fungsi ialah dengan
menggunakan suatu rumus . Satu rumus itu menjelaskan secara tak tersirat
bagaimana untuk mencari imej bagi nombor tertentu dengan menyelesaikan
operasi aritmatik yang diberi.
Contoh :
Nyatakan dalam perkataan setiap petua yang diberi oleh rumus berikut :
( ) ( ) ( ) ( ) a f x x b g x x = + = 2 1 2
Penyelesaian :
(a) Fungsi f menghubungkan dua kali nilai x ditambah dengan 1. Untuk
mencari imej x, darab x dengan 2 dan tambah 1.
(b) Untuk mencari imej x dibawah g , tolak x daripada 2 dan cari punca
kuasadua hasil perbezaannya.
Contoh :
X
f(x)
12
Bagi setiap fungsi berikut, cari f(0), f(-2), f(p) dan f p ( )
2
x x f b
x
x f a = = ) ( ) (
1
) ( ) (
Penyelesaian :
p p p f p p f tertakrif tidak f f b
p
p f
p
p f f tertakrif tidak f a
= = = =
= = =
2 2
2
2
) ( ; ) ( ; ) 2 ( ; 0 ) 0 ( ) (
1
) ( ;
1
) ( ;
2
1
) 2 ( ; ) 0 ( ) (
Contoh :
Cari domain fungsi berikut :
( ) ( ) ( ) ( ) ( ) ( ) a f x
x
x
b g x x c F x x =
+

= =
1
2
4 4
2 2
Penyelesaian :
(a) Fungsi f wujud bagi semua nilai x kecuali bila x = 2 . Oleh itu domain f
diberi oleh ( ,2) ( , ) 2
(b) Fungsi g wujud bagi semua nilai x di dalam R. Jadi domain g ialah R.
(c) Fungsi F wujud bagi nilai x sedemikian hingga 4 0
2
x . Jadi, domain F
ialah
4 0
4
2
2 2 2
2
2

x
x
x
x [ ,2]
Graf suatu fungsi
Takrif : Graf suatu fungsi f adalah semua titik (x , f(x)) di dalam satah
koordinat, dengan x di dalam domain f .
13
Oleh itu, jika fungsi f mempunyai domain X, maka
Graf f = { (x , y) : y = f(x) dan x X }
y
x
Rajah 13 : Graf f
Ujian garis mencancang
Jika f A B : suatu fungsi yang menghubungkan unsur di dalam A dengan
unsur di dalam B, maka f boleh diwakili oleh sebarang lengkung graf. Untuk
menguji samada f suatu fungsi atau tidak, kita boleh guna ujian yang
dinamakan ujian garis mencancang. Ujian ini dilakukan dengan melukis garis
mencancang yang selari dengan paksi - y dan memotong lengkung graf f . Jika
garis mencancang ini memotong lengkung hanya sekali pada semua titik x di
dalam set A, maka f adalah satu fungsi. Jika terdapat sebarang nilai x di mana
garis mencancang ini memotong lebih daripada sekali, maka f bukanlah satu
fungsi.
Contoh:
Rajah 14 : Ujian garis mencancang
y=f(x)
fungsi
Bukan
fungsi