PERANAN TULISAN JAWI DALAM PERADABAN MELAYU

Oleh :Nurul Afifah Bt Zainal Abidin

1.0 PENGENALAN
Sistem Tulisan Sebelum Tulisan Jawi : Satu Sejarah Ringkas
Para sarjana mempercayai bahawa ketika zaman bahasa Melayu kunooran!
Melayu sudah mempunyai huruf dan sistem tulisan" Perkemban!an bahasa Melayu
kuno dapat dian!!ap bermula pada abad ketujuh Masehi" Ada empat batu bersurat
tin!!alan abad ini:
#$ Batu Bersurat % :&ijumpai di 'edukan Bukit di kaki Bukit (i!untan! bertarikh
)*+ Masehi
##$ Batu Bersurat , :&ijumpai di -alan! -uwo Palemban! bertarikh )*. Masehi
###$ Batu Bersurat + :&ijumpai di 'aran! Brahi /ambi bertarikh )*) Masehi
#0$ Batu Bersurat . :&itemukan di 'ota 'apur Ban!ka bertarikh )*) Masehi
'esemua batu bersurat ini tertulis den!an huruf Pali 1Palla2a$ iaitu huruf
oran! Palla2a di (elatan #ndia" Bahasa yan! terdapat pada batu3batu bersurat itu
terlalu jauh berbeza daripada bahasa Melayu kini namun para sarjana
men!an!!apnya seba!ai contoh bahasa Melayu kuno" (ebuah batu bersurat la!i
dijumpai di 4andasuli /awa -en!ah" Batu bersurat itu ditulis den!an huruf Na!iri"
5uruf ini berasal dari utara #ndia dan mempunyai hubun!an rapat den!an a!ama
Buddha"
Menurut 5ashim Musa 1,667$ pula bahasa Melayu sebelum men!!unakan
tulisan /awi telah men!!unakan beberapa sistem tulisan yan! lain yan! telah
di!unakan oleh masyarakat Melayu pada masa itu antaranya ialah sistem tulisan
'awi dan sistem tulisan 8ejan! 1(umatra$"
Pen!!unaan tulisan 'awi terdapat dalam dua contoh batu bersurat iaitu satu di
Minyak -ujuh Aceh bertarikh %+*6 M dan satu la!i ialah Batu Nisan Ahmad Majnun
di Pen!kalan 'empas (un!ai 9jun! Ne!eri (embilan bertarikh %.)+" Batu nisan
Ahmad Majnun mempunyai dua sistem tulisan sekali !us iaitu tulisan 'awi dan
tulisan /awi" Pen!!unaan tulisan 'awi ini menunjukkan den!an jelas zaman transisi
dari zaman dominasi 5indu3Buddha kepada zaman pemerkasaan #slam sepenuhnya
apabila tulisan /awi di!unakan secara meluas di seluruh 'epulauan Melayu"
Batu3batu bersurat yan! dijumpai seperti yan! dinyatakan memperlihatkan
bahawa bahasa Melayu kuno men!!unakan tulisan yan! dibawa dari #ndia sesuai
den!an zaman dominasi 5indu3Buddha" :alau ba!aimanapunBahasa Melayu
den!an tulisan ini tidaklah sebandin! den!an mutu bahasa Batu Bersurat
-eren!!anu yan! lebih dekat den!an !aya bahasa Melayu kini dan kemelayuan
bahasanya ju!a jelas" ;ebih menarik la!i apabila kita fikirkan pandan!an Profesor
(yed Muhammad Na!uib al3Attas 1%<)<$ yan! men!atakan bahawa sebelum #slam
tiba di 'epulauan Melayu tiada terdapat suatu bahasa umum yan! dapat di!elar
bahasa Melayu" Menurut beliau :
Bahasa Melayu kuno yang difikirkan orang itu sebenarnya
tiada daat dirumuskan sebagai Melayu! kerana "aman itu namaknya
belum timbul konse bahasa Melayu# $rasasti%rasasti kala sebelum
&slam tiada memberi kesimulan yang 'uku dan jelas terhada
bentuk sifat bahasa orang Melayu( hanya seolah%olah tulisan%tulisan
yang terahat adanya! adalah bentuk sifat bahasa 'amuran bahasa
$ali dan lain%lain yang mungkin ula meruakan bahasa golongan
tertentu yang tiada membayangkan bahasa orang sehari%hari#
)amaknya besar ula kemungkinan bahawa ada "aman ra%
&slam tiada terdaat satu tulisan tunggal! satu abjad! yang menyatu
adu serta dengan kukuhnya mengikat bahasa meliuti golongan%
golongan yang daat diberi gelaran Melayu#*
Pendapat ini disokon! Awan! (ariyan dalam syarahannya =Pemartabatan
Bahasa 'eban!saan dalam Pembinaan Ne!ara Ban!sa di #P4 -en!ku Ampuan
Afzan'uala ;ipis Pahan!>?
+alam "aman ,esultanan Melayulah untuk kali ertama bahasa Melayu
memunyai tulisan yang benar%benar meluas enggunaannya dalam elbagai
bidang kehiduan sehingga mun'ul tradisi bahasa Melayu ersuratan yang menjadi
asas bahasa Melayu baku# +alam "aman kuno! meskiun ada tulisan $ala-a! ,awi!
Ren'ong dan sebagainya! tidak terdaat bukti sejarah tentang keluasan fungsi dan
enggunaannya di tengah%tengah masyarakat# Tiada tinggalan karya sebagaimana
yang kita warisi dariada "aman ,esultanan Melayu#
/awi pada masa itu bukan setakat satu sistem tulisan tetapi sinonim den!an
istilah Melayu iaitu =oran! /awi> ialah oran! Melayu =ban!sa /awi> ialah ban!sa @
umat Melayu =tanah /awi> ialah ne!eri3ne!eri Melayu =bahasa /awi> ialah bahasa
Melayu dan tentu sekali =tulisan /awi> ialah tulisan Melayu" Oleh yan! demikian tidak
hairanlah bila (ultan Aceh menulis surat kepada seoran! nakhoda #n!!eris
1kemun!kinan (ir /ames ;ancaster$ pada tahun %6%% 5ijriah 1%)6, Masihi$ maka
surat itu dinamakan =/awi yan! dipersembahkan kepada 'apten #n!!eris itu> iaitu
surat dalam bahasa /awi 1maksudnya bahasa Melayu$" #stilah Melayu atau /awi
meran!kumi pelba!ai suku ban!sa dan etnik yan! menduduki 'epulauan di
-en!!ara Asia termasuk (emenanjun! -anah Melayu" Aan! menjadi elemen
penyatuan dan kesepunyaan ba!i seluruh rumpun Melayu daripada ratusan suku
kaum dan etnik 1Aceh Minan! Batak Mandailin! /awa (unda Madura Ambon
Bali (asak Bu!is Banjar #ban 'adazan Murut &usun Melanau (uluk -ausu!
Meranau dan lain3lain$ tidak lain dan tidak bukan ialah bahasa Melayu yan!
bertulisan /awi"
Bahasa Melayu 'lasik dikatakan terpisah dari bahasa Melayu 'uno apabila
wujudnya tulian /awi 1Asmah 5aji Omar %<<+$" 'emunculan tulisan /awi ini
membuka lembaran baharu dalam sejarah bahasa Melayu" 5al ini berlaku apabila
sebuah batu bersurat dijumpai pada tahun %*<< Masehi di (un!ai -eresat kira3kira
+, kilometer dari muara (un!ai -eren!!anu"
Pada batu itu terpahat huruf3huruf yan! dian!!ap tulisan /awi yan! tertua di Asia
-en!!ara"Pada batu bersurat itu tertulis pen!umuman sepuluh fasal =syarat undan!3
undan!>"
Pen!umuman itu dimulakan den!an perisytiharan supaya semua raja dan
oran! besar yakin dan berpe!an! te!uh pada a!ama #slam dan ajaran 8asulullah
(A:" -ulisan ini sebenarnya dapat dinamai tulisan Arab3Melayu tetapi oran! Melayu
lebih suka menamakannya tulisan /awi" 'ata jawi berasal daripada istilah Arab al%
Jawah#
Tulisan Jawi digunakan
di Batu Bersurat
Terengganu!
menunjukkan engaruh
&slam di Tanah Melayu#