1

1. UVOD

Sa sigurnou se moe tvrditi da je pojava vatre sa svim njenim prateim korisnim i
tetnim efektima oznaila nastajanje jedne nove ere u razvoju ljudskog drutva. Ove poetke je
vremenski veoma teko precizno odrediti, ali je sasvim izvjesno da to vrijeme duboko zadire u
praistoriju ovjeanstva. S obzirom na veoma spor napredak u toku dugih milenijuma praistorije,
vatra je predstavljala nerazjanjenu pojavu kojoj su pridavana izuzetna, esto i nadprirodna
svojstva.
Prvu prirodu vatre i gorenja objasnio je Lavoazije, krajem XVIII vijeka, dokazivi da je
vatra proces oksidacije koji dovodi do sjedinjavanja materije koja gori sa kiseonikom.
Za nastajanje i odvijanje procesa gorenja potrebna su sljedea tri uslova: materija koja
moe da gori, dovoljna koliina toplotne energije potrebne da materiju zagrije do odreene
temperature-temperature paljenja i prisustvo kiseonika.
Ukoliko neki od navedenih uslova nije ispunjen, po pravilu, pojava vatre nee biti
mogua.
Vatra predstavlja proces oksidacije koji se brzo razvija. U nizu srodnih procesa, na
jednom kraju nalazi se veoma spor proces korozije metala, a na drugom kraju trenutni proces
oksidacije, uz oslobaanje ogromne koliine energije koji se definie kao eksplozija.
Kontrolisana vatra je izuzetno korisna i primenjuje se kao izvor toplotne energije za
zagrijevanje i za razne industriske svrhe. Meutim, vatra ima i svoje drugo lice, kada se
pojavljuje iznenadno i nekontrolisano, pri emu izaziva esto ogromne materijalne tete, a
ponekad uzrokuje povrede i smrtne sluajeve. Takva vatra definie se kao poar.
Posao vrenja uvidjaja kod poara je specifiniji nego kod ostalih uvidjaja. Specifinost je
posebno potencirana posledicama koje mogu da nastupe usled poara (mogunost stradanja velikog broja
ljudi, ogromne materijalne tete), visoka temepratura koja prati svaki poar, velike koliine sredstava za
gaenje na lilcu mjesta, velike promjene lica mjesta usled akcije gaenja i spaavanja ljudi i imovine.
Utvrdjivanje uzroka poara i eksplozija se iskljuivo zazniva na materijalnim tragovima, dok
izjave svjedoka treba uzeti u obzir ali nikako donositi miljenje na osnovu njih.
Takodje, okolnosti pod kojima je izbio poar, ne smiju uticati na miljenje o uzroku poara, jer
esto se podesi takav sklop okolnosti da lice koje utvrdjuje uzrok poara moe da donese pogreno
miljenje ukoliko dovoljno ne poznaje materijalne tragove to moe da izazove vrlo teke posledice.

2

2. SAGORIJEVANJE MATERIJE

Sagorijevanje je sloen fiziko-hemijski proces pri kome se iz gorive materije oslobadja hemijski
vezana toplota i to kao rezultat vezivanje kiseonika sa sagorivim sastojcima u materijalu.
Da bi otpoeo proces sagorijevanja mora da postoji:
- goriva materija,
- vazduh (kiseonik) i
- izvor toplote (energija).
Sve materije se mogu podijeliti na dvije velike grupe i to:
- nezapaljive ili negorive, i
- zapaljive ili gorive.
Ovakva podjela nije sasvim precizna jer postoji veliki broj materija koje se mogu svrstati i u jednu
i u drugu grupu a kojoj e pripasti u konkretnom sluaju, zavisi od vlanosti, istoe, usitnjenosti i sl.
Nezapaljive materije su one materije koje se pod normalnim uslovima nee zapaliti na povienim
temperaturama.
Zapaljive materije su one materije koje se pod normalnim uslovima pale i nastavljaju da gore.
Javljaju se u tri agregatna stanja:
- vrstom,
- tenom i
- gasovitom.
Osim zapaljivih i nezapaljivih materija postoje i teko zapaljive ili samogasive materije koje se
pale i gore samo dok na nih direktno djeluje plamen, a uklanjanjem plamena se gase.

2.1. Mehanizam sagorijevanja vrstih materija

Sagorijevanje vrstih gorivih materija odvija se u dvije faze i to sagorijevanje gasne faze i
sagorijevanje vrste faze (koksnog ostatka).
Zagrijavanjem vrste materije otpoinje proces termikog razlaganja i izdvajanja isparljivih
komponenti koje sa vazduhom stvaraju gorivu smjeu koja se pali kada se dostigne temperatura paljenja
smjee.
Za vrste gorive materije su karakteristine dvije temperature: temperatura paljenja isparljivih
sastojaka i temperatura paljenja vrstog dijela (koksnog ostatka). Temperatura paljenja vrstog dijela je
ona temperatura do koje se mora zagrijati vrsti dio da bi se usijao. Na ovu temperaturu utie veliina
3

estice. to je vrsti gorivi materijal sitniji to je vea njegova povrina koja dolazi u kontakt sa vazduhom
a tim i mogunost oksidacije je vea pa je temperatura paljenja nia.
Sa gledita utvrdjivanja uzroka poara vrlo su bitne promjene koje nastaju na vrstim
materijalima koje nam omoguavaju da utvrdimo, razvoj i pravac irenja poara.
Na drvetu i proizvodima od drveta karakteristina je povrina posle sagorijevanja na kojoj postoji
niz pukotina koje imaju izgled krokodilske koe pa se i naziva krokodilska koa izgorjelog drveta.
Krokodilska koa nastaje pucanjem ugljenisane povrine drveta pod dejstvom isparljivih
komponenti koje isparavaju pod dejstvom toplote.
Isparljive komponente izlaze na povrinu kroz ve nastale pukotine tako da ugljenisana kora prska
u sve sitnije komade. Debljina ugljenisanog sloja postaje vea i meka.
Naprsline su dublje a komadii krokodilske koe sitniji i izraeniji tamo gdje je vatra due
trajala tj. na povrinama drveta koje su blie centru poara.

2.2. Paljenje i sagorijevanje tenih goriva

Sagorijevanje gorivih tenosti mogue je samo u gasnoj fazi. Kao primjer, moe da poslui
podatak da je temperatura paljenja tenih goriva uvijek vea od temperature kljuanja. Da bi se neko teno
gorivo upalilo potrebno je da se obrazuje smjea para zapaljive tenosti i vazduha u granicama
zapaljivosti. Oblast zapaljivosti je oblast izmedju donje granice zapaljivosti i gornje granice zapaljivosti.
Donja granica zapaljivosti ili eksplozivnosti je najnia koncentracija para gorive tenosti sa
vazduhom kada dolazi do paljenja, ako se smjea zagrije do temperature paljenja. Ako je koncentracija
nia od ove granice nema sagorijevanja.
Gornja granica zapaljivosti ili eksplozivnosti je najvia koncentracija para gorive tenosti sa
vazduhom pri kojoj dolazi do paljenja ako se smjea zagrije do temperature paljenja. Ako je koncentracija
vea od gornje granice zapaljivosti nema procesa sagorijevanja, bez obzira na temperaturu do koje se
zagrije smjea.
Granice zapaljivosti mogu se iskazati u zapreminskim odnosima (%) i masenim jedinicama g/m.
Na pr. za benzin su granice zapaljivsoti ili eksplozivnosti 1,0 - 6% zapreminskog udjela, dok je alkohol
3,3 18,9%.
Kod gorivih tenosti karakteristine su dvije temperature i to: temperatura zapaljivosti i
temperatura paljenja.
Temperatura zapaljivosti (t
z
) ili taka paljenja je najnia temperatura kod zapaljivih tenosti na
kojoj se iznad tenosti stvara doboljna koliina para koje sa vazduhom obrazuju zapaljivu smjeu i mogu
se upaliti otvorenim plamenom.
4

Temperatura paljenja (t
p
) ili temperatura samopaljenja je ona temperatura na kojoj se materija (ili
njena optimalna smjea sa vazduhom) pali sama od sebe bez varnica ili plamena pri emu nastavlja da
sagorijeva.
Primjer: benzin ima temperaturu zapaljivosti -20
o
C dok mu je temperatura paljenja 260
o
C dok
dizel gorivo ima temperaturu zapaljivosti t
z
= 40
o
C a temperaturu paljenja t
p
= 220
o
C.

2.3. Paljenje i sagorijevanje gasovitih goriva

Kod sagorijevanja vrstih i tenih goriva vidjeli smo da se sve deava u gasnoj fazi tj. prvo dolazi,
usled zagrijavanja, do ispravanja gasnih komponenti, stvaranja zapaljive smjee i na kraju do paljenja i
sagorijevanja.
Da bi otpoeo proces sagorijevanja potrebno je ostvariti odredjene uslove i to:
- stvoriti smjeu u granicama zapaljivosti (eksplozivnosti);
- zagrijati je do temperature paljenja.
Vidimo da kod gasovitih goriva ne postoji temperatura zapaljivosti ve samo temperatura
paljenja.
Paljenje gasne smjee moe se izvesti na dva naina. Prvi nain se sastoji to se cijela smjea
gorivog gasa i vazduha (ili kiseionika) zagrijeva do temperatura na kojoj se pali po cijeloj zapremini bez
spoljanjeg uticaja. Ovaj nain paljenja naziva se samopaljenje.
Drugi nain paljenja gorive smjee sstoji se u tome to se hladna smjea pripaljuje samo u jednoj
taki zapremine smjee pomou nekog izvora toplote zagrijanog do odredjene temperature kao to je
elektrina varnica, usijano tijelo ili plamen. Ovaj nain paljenja se naziva prinudno paljenje ili
pripaljivanje.
Kod gorivih smjea temperatura paljenja ili temperatura samopaljenja zavisi od procentualnog
sastava smjete. Najniu temperaturu samopaljenja imaju smjee iji je sastav blizak stehiometrijskom a
siromane i bogate smjee imaju vie temperature samopaljenja. U takvim smjeama se velika koliina
toplote troi na zagrijavanje u prvom sluaju vika vazduha a u drugom sluaju vika gorivog gasa.
Radi pojanjenja, potrebno je znati da je stehiometrijski sastav ili stehiometrijska mjeavaina ona
smjea zapaljivog gasa i vazduha ili para zapaljivih tenosti i vazduha kada je svaki molekul gorive
materije okruen potrebnom koliinom kiseionika da dodje do potpunog sagorijevanja (sagorijevanje kada
u produktima sagorijevanja nema gorivih materija) ili kada nema ni vika ni manjka vazduha. Siromana
smjea je ona smea gdje imamo viak vazduha u odnosu na potrebnu koliinu vazduha da bi se proces
5

sagorijevanja odvijao po stehiometrijskoj jednaini. Bogata smjeta je smjea koja ima viak gorive
materije u odnosu na stehiometrijsku jednainu.
Temperatura samopaljenja nije fiziko-tehnika konstanta koja karakterie neku odgovarajuu
smjeu gasa i vazduha. Ona zavisi od uslova u kojima se odvija sagorijevanje tj. od materijala od koga su
napravljeni zidovi suda, od sastava smeje, od zapremine suda u kome se nalazi smjea.
Ako je pritisak smjee vei temperatura samopaljenja je nia i obrnuto, to je prikazano na sl.1.



Slika 1. Zavisnost temperature samopaljenja od pritiska smjee

Prinudno paljenje ili pripaljivanje se vri pomou varnice, usijanog tijela, plamena i sl.
Mehanizam pripaljivanja se u principu ne razlikuje od procesa samopaljenja. Proces se odigrava u
maloj zoni smjee za raziku od samopaljenja gdje imamo proces u cijeloj smjei.
Mehanizam pripaljivanja elektrinom varnicom je dosta sloeniji jer zbog visoke temperature
varnice dolazi do jonizacije molekula.












6

3. TOPLOTA I TEMPERATURA


Toplota je energija koja je u neposrednoj vezi sa kretanjem velikog broja molekula u materiji.
Toplota se prenosi sa toplijeg na hladnije tijelo sve dok se temperature ne izjednae i predstavlja mjeru
unutranje energije tijela.
Kako je sutina toplote energije u kretanju estica (molekula i atoma) toplotno stanje neke
materije je odraz odredjenih veliina veliina stanja (temperatura, pritisak i specifina zapremina).
Uredjaj za mjerenje koliine toplote naziva se kolorimetar a jedinica za toplotu je J (dul), kao i za
svaku drugu energiju.
Temperatura se obino definie kao stepen zagrijanosti tijela. Medjutim temperatura predstavlja
fiziku veliinu koja je proporcionalna srednjoj kinetikoj energiji translatornog kretanja velikog broja
molekula tj.

2
2
mw
BT =
T temperatura,
m masa estice,
w brzina traslatornog kretanja molekula i
B koeficijent proporcionalnosti.
Temperatura je veliina koja se direktno ne moe izmjeriti ve preko neke druge veliine (irenje
materije, elektrine veliine i dr.).
Instrumenti za mjerenje temperature su termometri, termoparovi i dr.
Jedinice za mjerenje temperature su stepeni. Po naunicima koji su ih pronali postoje skale
Celzijusa, Reomira, Farenhajta i Kelvina.
Fiziar Celzijus je stepen Celzijusa (
o
C) dobio na taj nain to je temperaturu topljenja leda
obiljeio sa 0
o
C a temperaturu kljuanja vode sa 100
o
C i skalu podijeli na 100 jednakih djelova.
Reomir je stepen reomira (
o
R) dobio tako to je temperaturu topljenja leda obiljeio sa 0
o
R a
temperaturu kljuanja vode sa 80
o
R i tu sklau podijelio na 80 jednakih djelova.
Farenhajt je stepen farenhajta (
o
F) dobio tako to je temperaturu topljenja leda obiljeio sa 32
o
F
a temperatura kljuanja vode sa 212
o
F i skalu podijelio na 180 jednakih djelova.
Preraunavanje jednih u druge stepene vri se po sledeim relacijama:
7

( )
5/ 9( 32 ) 5/ 4
32 9/ 5 32 9/ 4
4/ 5 4 / 9 32
o o o o
o o o o o
o o o o
t C t F t R
t F t C t R
t R t C t F
= =
= + = +
= =

Apsolutna temperatura se izraava u stepenima Kelvina. Temperatura od 0 K predstavlja
apsolutnu nulu tj. temperaturu na kojoj nema kretanja estica u materiji. Zavisnost izmedju apsolutne
temperature (T K) i temperature izraene u stepenima (t
o
C) data je sledeim odnosom:

T K = 273 + t
o
C.

Toplota je jedan od presudnih faktora koji dovode do poara uz prusustvo gorivog materijala i
vazduha (kiseonika). Toplota za nastanak poara moe biti dovedena spolja ili moe nastati u samom
zapaljivom materijalu usled raznih fizikih, hemijskih ili biolokih procesa.

3.1. Prostiranje toplote

Vrlo je bitno, sa aspekta utvrdjivanja uzroka poara poznavanje naina prostiranja toplote, imajui
u vidu da izvor toplote ne mora da bude na mjestu poetka poara.
Prenos toplote sa jednog tijela na drugo moe da se odigrava kada postoji temperaturska razlika
izmedju ta dva tijela. Toplota prelazi sa tijela koje je zagrijano do vie temperature na tijelo sa niom
temperaturom.
Prostiranje toplote moe se vriti na sledee naine:
- prevodjenjem ili kondukcijom,
- prenoenjem ili konvekcijom, i
- zraenjem ili radijacijom.

3.1.1. Prevodjenje kondukcija

Prevodjenje ili kondukcija je prostiranje toplote od jedne estice na drugu koja se nalazi u
neposrednoj blizini. Ovaj nain prenosa toplote mogu je jedino kod vrstih tijela.
Koliina toplote koja se prenese proporcionalna je koeficijentu provodljivosti toplote i padu
temperature.


8

Postoji vie primjera poara do kojih je dolo usled provodjenja toplote:
- paljenja zapaljivog poda ispod pei,
- paljenje drvene grede krovne konstrukcije uzidane u dimnjak,
- paljenje nekog zapaljivog materijala od zagrijane eline cijevi najee kod radijatorskog
grijanja prilikom izvodjenja radova autogenog sijeenja i zavarivanja u prostoriji gdje se ne
izvode ovi radovi.

3.1.2. Prenoenje konvekcija

Prostiranje toplote konvekcijom odigrava se izmedju gasa ili tenosti i vrstog tijela pri njihovom
neposrednom dodiru. Toplotna energija se prenosi pomou estica gasa ili tenosti koje se kreu kao i
provodjenjem toplote kroz sloj gasa ili tenosti koje nalee na povrinu vrstog dijela. Ovo je sloen nain
prostiranja toplote koji umnogome zavisi od osobine gasa ili tenosti i naina njihovog kretanja.
Zavisno od naina kretanja postoji prirodna i prinudna konvekcija. Prirodna konvekcija nastaje
kao posledica razlike specifine teine gasa ili tenosti usled razlike u temperaturama zbog ega dolazi do
kretanja a time i prostiranja toplote.
Prinudna konvekcija ja izazvana kao posledica prinudnog kretanja gasa ili tenosti (ventilatori,
fenovi, pumpe itd.).
Koliina toplote koja se preda od gasa ili tenosti povrini vrstog materijala izraunava se po
formuli
( )
1 2 k k
Q t t F =
Q
k
= koliina toplote koja se preda konvekcijom
k
= koeficijent prelaza toplote konvekcijom
t
1
= temperatura gasa ili tenosti u
o
C
t
2
= temperatura materijala koji prima toplotu
o
C
= vrijeme razmjene toplote
F = povrina dodira gdje se vri prenos toplote.
Usled prenoenja toplote konvekcijom moe doi doi do poara kod
- gorionika na teno ili gasovito gorivo,
- plamena svijee, petrolejske lampe,
- grijalice na benzin, petrolej, propan butan gas,
- kod ognjita itd.
9

3.1.3. Zraenje radijacija

Svako tijelo zagrijano na odredjenu temperaturu zrai toplotnu energiju koje drugo tijelo nie
temperature apsorbuje. Zraenje toplote je jedan od mnogih vidova zraenja energije koja se prenosi
pomou elektromagnetskih talasa.
Sposobnost zraenja tijela ili emisija, proporcionalna je apsorpciji zraenja (A) i koeficijentu C
koji zavisi od temperature i talasne duine zraenja

E = CA

Kao uzroci poara koji se esto javljaju usled prostiranja toplote zraenjem mogu se uzeti:
- paljenje ostavljenog rublja pored pei;
- paljenje gorivog materijala od ukljuene elektrine grijalice koja se nalazi na odredjenoj
udaljenosti.




















10

4. UZROCI POARA PREMA NAINU STVARANJA TOPLOTE


U normalnom uslovima postoji mnogo gorivih materija koje su okruene vazduhom
(kiseonikom). Da bi dolo do procesa sagorijevanja tj. poara potrebno je gorivoj materiji dovesti toplotu
da bi se zagrijala do temeprature paljenja.
Naini na koji se stvara toplota sistematizovani su u sledee grupe:
- Direktan kontakt gorive materije sa plamenom , uarenom materijom ili usijanim predmetom;
- Samozapaljenje i hemijske reakcije;
- Eksplozija;
- Atmosfersko pranjenje elektriciteta;
- Elektrina energija;
- Statiki elektricitet;
- Mehaniki uzrok poara (trenje, pritisak, udar);
- Prirodni uzrok poara (sunce, zemljotres).
Iz ovoga se moe zakljuiti da je uzrok poara nain stvaranja toplote da bi se goriva materija
zagrijala do temperature paljenja a utvrdjivanje uzroka poara predstavlja utvrdjivanje naina stvaranja i
dovodjenja toplote gorivoj materiji da bi otpoeo proces sagorijevanja.


4.1. Direktan kontakt gorive materije sa plamenom, uarenom materijom i usijanim
predmetom

Otvoreni plamen predstavlja vidljivi plamen od usijnih zapaljivih gasova nastao sagorijevanjem,
vrste materije, zapaljivih tenosti i zapaljivih gasova (sagorijevanje drveta, papira, plamen svijee,
plamen gorionika za gosovito ili teno gorivo itd.). Temperatura ovako nastalog plamena kree se od 600-
1000
o
C i vie, i dovoljna je zapali svaki gorivi materijal.
Uareni materijal predstavlja vrsti zapaljivi materijal koji sagorijeva bez plamena (drvo, papis u
uslovima kada je smanjeno prisustvo vazduha). Najtipiniji predstavnik uarenog materijala ja opuak
cigarete.
Usijani predmet predstavlja bilo koji negorivi predmet zagrijan na temperaturi iznad 400
o
C.
Ovakvi predmeti javljaju se prilikom autogenog zavarianja i rezanja, kod elektrinog zavarivanja i kod
bruenja.
11

Direktan kontakt otvorenog plamena, uarenog materijala ili usijanog predmeta sa gorivim
materijalom posle odredjenog vremenskog intervala dovodi do pripaljivanja tog materijala. Poar se moe
razvijati kao tinjajui (arei) ili plamtei a najee kombinovan.
Najei predstavnik uarenog materijala kao izvora toplote za izazivanje poara predstavlja
opuak cigarete ili ar od cigarete. Pored opuka cigarete uareni materijal predstavlja uareno drvo,
uareni ugalj i dr.
Ovi uareni toplotni izvori su veoma opasni jer u veini sluajeva poar poinje neprimjetno, bez
spoljanjih manifestacija (plamena i dima) tj. razvija se kao tinjajui poar a kada se primijeti obino je
sve kasno.
Kada se neki materijal pripali uarenim izvorom toplote on nastavlja da gori arei. arei poar u
zatvorenom prostoriji e trajati due vremena zbog nedostatka kiseonika potrebnog za ovakvo gorenje.
arenje se moe nastaviti sve dok ima materijala za ovako gorenje. Ovakvi poari, praksa je pokazala
mogu da traju i do nekoliko dana zavisno od materijala koji je upaljen areim izvorom i strujanja
vazduha.
Kada se iz bilo kog razloga u prostoriju dovede kiseonik (pucanjem stakla na prozorima ili
otvaranjem vrata) poar postaje plamtei i naglo se razvija u cijelom prostoru.
Ispitivanja koja su vrena na upaljenim cigaretama pri brzinama strujanja vazduha od 5 m/s
pokazala su da se temperatura ara ree izmedju 350
o
C i 650
o
C zavisno od kvaliteta i mekoe cigarete.
U uslovima strujanja vazduha brzinom od 5 m/s ar moe zadrati konstantnu temperaturu 6 12 minuta.
Ukoliko je opuak cigarete izazvao poar u veini sluajeva i sam potpuno sagori a poto su
produkti sagorijevanja cigarete isti ili slini sa drugim materijalima, njegovo prisustvo u centru poara ne
moemo dokazati nijednom analitikom metodom.
Zbog toga se primjenjuju metode eliminacije pojedinih drugih izvora toplote u centru poara.
Kada posle eliminacije svih moguih uzronika opuak cigarete ostane kao najvjerovatniji toplotni izvor
treba odgovoriti na sledea pitanja:
- da li materijal koji se nalazi u centru poara moe da se zapali direktnim kontaktom sa arom
upaljene cigarete,
- ako moe, da li je do paljenja dolo u trenutku kontakta ili je prvo dolo do areeg poara,
- koliko je vremena, obzirom na vrstu materijala, nain smjetaja i uslove ventilacije trajao
arei poar,
- da li je u centru poara mogao da dospije opuak cigarete.



12

4.2. Samozapaljenje i hemijske reakcije

Samozapaljenje je proces koji dovodi do paljenja gorive materije na obinoj ili neto povienoj
temperaturi kao posledica biolokih, fizikih i hemijskih reakcija koji se deavaju pod odredjenim
uslovima u gorivom materijalu.
Reakcije se odvijaju uz izdvajanje toplote koja sa manjim dijelom odvodi u okolinu a daleko
veim dijelom sakuplja akumulira u unutranjosti gomile materijala.
Proces samozapaljenja je vremenski i odvija se u dvije faze. Prva faza je samozagrijavanje i ona
esto traje dosta dugo, a druga faza je samozapaljenje tj. stvaranje takozvanih uarenih jezgara. Na
mjestima gdje je materijal manje sabijen, uareni dio se preko poarnih kanala iri prema spoljanjoj
povrini, a na mjestu gdje dodje u dodir sa spoljnom atmosferom poinje sagorijevanje otvorenim
plamenom.
Samozapaljenje je mogue kod vrstih, tenih i gasovitih materijala.
Duina vremena potrebnog za samozapaljenje zavisi od vie inilaca:
- stanje materijala (suv, vlaan, sitan, impregniran, vru, ist, budjav i sl.);
- naina uskladitenja (ima li ventilacije ili nema, veliine gomile);
- spoljne temperature;
- vrste materijala.
Kod prvog procesa samozapaljenja nema dovodjenja toplote iz okoline. ei su sluajevi da
materijali koji su skloni samozapaljenju budu dovoeni u takvo stanje, uticajem spoljnih izvora toplote da
se proces samozapaljenja ubrzava. U ovom sluaju uticanjem spoljne temperature goriva materija se ne
zagrijava do temperature paljenje jer bi to bilo paljenje a ne samozapaljenje.

Najtipiniji oblici samozapaljenja su:
- Samozapaljenje masti i ulja;
- Samozapaljenje materijala biljnog porijekla;
- Samozapaljenje uglja;
- Samozapaljenje praina;
- Samozapaljenje raznih hemijskih materijala.





13

4.2.1. Samozapaljenje ulja i masti
Do samozapaljenje ulja i masti najee dolazi ako su natopljene u materijale koji su loi
provodnici toplote a mogu se lako upaliti (tkanine, pamuk, papir itd.).
Od ulja koja mugu biti mineralna, biljna i ivotinjska, samozapaljenju su najsklonija ulja biljnog
porijekla. Masti i ulja koja sadre veliku koliinu glicerida nazasienih kisjelina imaju sposobnost
samozapaljenja.
Najvea sklonost ka samozapaljenju izraena je kod sledeih ulja i masti:
- laneno ulje,
- konopljino ulje,
- orahovo ulje,
- makovo ulje,
- olein,
- suncokretovo ulje,
- sojino ulje,
- ulje od pamukovog sjemena,
- ulje od repice,
- ulje od kikirikija,
- kokosovo ulje,
- ulje od ricinusa,
- maslinovo ulje,
- guija mast,
- kotana mast,
- svinjska mast,
- govedji loj,
- palmino ulje,
- pelinji vosak,
- maslo,
- oviji loj.
Kada se kod utvrdjivanja uzroka poara ustanovi prisustvo navedenih materijala uvijek postoji
osnovana sumnja da je uzrok samozapaljenja to se materijalnim tragovima mora dokazati.
Najlake se pale vlaknaste materija (pucvala) natopljene lanenim uljem (firnajzom) i to u odnosu
1:2 tj. jedan teinski dio pucvalda i 2 teinska dijela firnajza.
Sapozapaljivost ulja se moe odrediti u posebnom uredjaju uredjaju po Makejevu.
14

Sposobnost samozapaljenja zamaenih materija se uveava ako se doda neki katalizator koji
ubrzava oksidaciju i polimerizaciju ulja. Kao katalizatori se upotrebljavaju soli i oksidi raznih metala
(mangan, olovo, kobalt). Oni se zovu sikativi.
Na principu samozapaljenja masti i ulja mogu se praviti improvizovana zapaljiva sredstva za
namjerno podmetanje poara. Najee se u ovom sluaju koristi laneno ulje kome se dodaju kobaltovi i
olovni sikativi. Sa ovako pripremljenom sjeom se namoe pamuni materijali i postavljaju u kontejnere
kako bi bilo manje odvodjenje toplote.

4.2.2. Samozapaljenje materijala biljnog porijekla

U ovu grupu spadaju nedovoljno osueni materjali kao to su sijeno, djetelina, silosna mast, slad,
pamuk, itarice itd. U procesu suenja materija biljnog porijekla stvara se pogodna podloga za razvoj
mikroorganizama. Djelovanjem nekih mikroorganizama (termofilnih bakterija) dolazi do stvaranje
toplote. Usled loe toplotne provodljivosti biljnih materijala stvorena toplota se troi na zagrijavanje te
materije i tako se moe dostii temperatura oko 70
o
C. Na ovoj temperaturi mikroorganizmi izumiru ali se
proces oksidacije nastavlja i ak na ovim temperaturama poinje ugljenisanje biljnih materija uz
oslobadjanje toplote i poveanje temperature.
Utvrdjeno je da se u poslednjem stadijumu samozapaljenja iz djelova biljaka stvara piroforni ugalj
koji ima veliku mo oksidacije pa se u kontaktu sa vazduhom pretvara u ar.
Temperatura paljenja sijena iznosi 220 - 240
o
C. Glavni uzrok koji dovodi do samozapaljenje
materija biljnog porijekla je voda.
Ona moe da nastane ako sijeno prije uskladitenja nije dovoljno osueno, ako je za vrijeme
kosidbe padala kia. Sijeno moe da povue vlagu iz zemljita na kome je smjeteno. Znaajnu ulogu
pored vlage ima i koliina materijala biljnog porijekla i nain uskladitenja iz razloga odovodjenja
stvorene toplote unutar gomile.
Kada je uskladiteni biljni materijal sklon samozapaljenju, sabijen ili pokriven nekim drugim
materijalom, ili se nalazi u potpuno zatvorenom prostoru, mogue je da dodje do samozapaljenja i manjih
koliina ovog materijala.
itarice, koje su takodje sklone samozapaljenju, sastoje se od bjelanevina, ugljenih hidrata
(eer, skrob, celuloza) masti i neorganskih soli. U zrnu ima i takozvanih enzima ili fe rmenata koji imaju
zadatak da na odredjenoj temperaturi i vlansoti izazovu klijanje zrna. Enzimi utiu na razgradnju ugljenih
hidrata i bjelanevina uz oslobadjanje toplote. Usled ove toplote moe doi do porasta temperature i do
70
o
C kada enzimi izumiru.
Proces oksidacije i autooksidacije se dalje nastavlja i tako moe doi do samozapaljenja ita.
15

Proces samozapaljenja je posebno intenzivan u sluaju skladitenja vlanog i neistog ita to
pogoduje razvoju enzima. Kod ita kao i kod drugih biljnih materija proces poinje u dubini gomile gdje
se stvara poarno jezgro koje se putem poarnih kanala iri na povrinu.
Proces samozapaljenja materija biljnog porijekla moe da traje najmanje nekoliko dana (za sijeno
oko 10 dana) pa do 3 i 4 mjeseca.

4. 2.3. Samozapaljenje uglja

Sklonost samozapaljenja uglja je razliita i zavisi od:
- vrsta uglja
- prisustva pirita i vlage
- hemijske gradje
- stepena usitnjenosti.

Ugalj kao i mnoge druge materije ima sklonost da asprbuje gasove iz okoline. Apsorcija je
najintenzivnija u poetku odnosno odmah posle vadjena uglja iz nalazita. Apsorbovan kiseionk vri
oksidaciju organskih materija u uglju, pri emu se oslobadja toplota, pa se ugalj zagrijeva. Takodje, zbog
oksidacije uglja stvaraju se produkti, kao sumpordioksid, koji sa vodom iz uglja stvara sumpornu kisjelinu
a koja dalje rastvara gvodje, mangan i druge metale koji se tu nalaze. Reakcija rastvaranja metala od
strane sumporne kisjeline osobadja odredjenu koliunu toplote koja se akumulira u gomili uglja i tako
poveava temperaturu.
Kada temperatura u unutranjosti gomile uglja dostigne vrijednost od 300-400
o
C otpoinje
proces gorenja.
Od svih vrsta ugljeva najsamozapaljiviji je usitnjeni treset. esta je slika da na velikim
deponijama uglja postoji proces gorenja u unutranjosti gomile uz vidno osobadjanje produkata
sagorijevanja.
Proces gorenja nastao kao posledica samozapaljenja uglja se ne prekida jer ne postoje takve
metode gaenja koje bi imale ekonomsku opravdanost.
Opasnost od samozapaljena uglja na deponijama moe nastati odovodjenjem uglja na neka druga
mjesta ili izazivanjem poara na transportnim linijama za ugalj.




16

4.2.4. Samozapaljenje praina

Praine su sitne estice, najee nepravilnog oblika, koje due ili krae vrijeme lebde u vazduhu i
koje se djelovanjem sile gravitacije taloe na podlogu.
Prema porijeklu praine mogu biti:
- neorganske (estice metala, cementa i dr.);
- organske (praina od itarica, pamuka, vune, uglja);
- mjeovite (sastav im moe biti razliit i one se najee javljaju).

Jedna od najvanijih osobina praina jeste da se smanjivanjem veliine estice znatno poveava
ukupna povrina u kontaktu sa kiseonikom a samim tim i mogunost za oksidaciju odnosno
samozapaljenje. Na primjer kocka nekog materijala ivice 1 cm ima povinu 6 cm
2
. Ako tu kocku
usitnimo na manje kocke koje imaju ivicu 1 povrina e se poveati na 6m
2
, tj. poveala se za 10.000
puta.
Toplota oslobodjena oksidacijom sitnih estica praine zagrijeva istu do temperature na kojoj
moe doi do samozapaljenja ili do brzog paljenja djelovanjem nekog drugog izbora toplote.
Veoma sitne estice se taloe mnogo sporije od velikih estica zbog velikog otpora vazduha i
male mase.

4.2.5. Sapozapaljenje raznih hemijskih materija

Samozapaljenje raznih hemijskih materija se svodi na egzotermne hemijske reakcije (reakcije koje
se odvijaju uz oslobadjanje toplote) pri emu jedan od reaktanata (ili oba) sagorijeva.
U neorganske materije koje se na vazduhu pale samo od sebe spadaju: sulfid gvodja, bijeli
fosfor, fosforvodonik fosfin, prah aluminijuma, cirkonijum i dr.
Sulfidi gvrodja FeS, FeS
2
, Fe
2 3
S imaju osobinu samozapaljelja koja se sastoji u oksidaciji
vazdunim kiseonikom pri emu se izdvaja velika koliina toplote. Sulfidi gvodja se mogu stvoriti u
rezervoarima za uvanje naftnihh produkata zapaljivih gasova, u raznim aparaturama i instalacijama gdje
je prisutan vodoniksulfid. Do samozapaljenja dolazi najee prilikom vrenja remonta ovih postrojenja
kada stvoreni sulfid gvrodja dolazi u dodir sa kiseonikom.



17

Fosfor
Fosfor se javlja u dvije altropske modifikacije: bijeli i crveni. Bijeli fosfor reaguje sa kiseonikom i
zapali se sam od sebe pri emu nastaje fosforpentoksid i oslobadja se toplota.

2 2 5
4 5 2 P O PO Q + = +
Ovo moe biti uzrok poara na lako zapaljivim materijalima (itna polja, ume i sl.). Bijeli fosfor
se uva pod vodom gdje je stabilan.

Organska jedinjenja
Od organskih jedinjena samozapaljiva su neka organometalna jedinjenja kao dietilcink i
trietilaluminijum (TEA). Dietilcink se stavlja u posebne ampule, a oslobaa se prilikom razbijanja
ampule i automatski pali. Na ovom principu radi poseban tip upaljaa za iniciranje eksploziva i zapaljivih
sredstava.
Trietalaluminijum je tenost koja se na vazduhu odmah pali. Koristi se za proizvodnju zapaljive
materije sline napalmu. Pri sagorijevanju trietilaluminijuma razvija se temperatura oko 2300
o
C.

Materije zapaljive pod uticajem vode

U ovu grupu materija spadaju: kalijum, natrijum, rubidijum, cezijum, kalcijumoksid,
kalcijumkarbid, karbidi alkalnih metala i dr.
U reakciji alkalnih metala izdvaja se vodonik i odredjena koliina toplote koja moe da zapali
stvoreni vodonik.
Pri reakciji natrijumsuperoksida Na
2 2
O sa vodom izdvaja se atomski kiseonik i toplota pri emu
dolazi do paljenja gorive materije.
Kalcijumoksid, poznat pod nazivom negaeni kre, reaguje sa manjom koliinom vode i pri tom
se zagrijeva do usijanja. Na ovaj nain moe da zapali gorive materijale u neposrednoj blizini.
Kalcijumkarbid C
2 a
C sa maliom koliinom vode hemijski reaguje pri emu se stvara acetilen,
kalcijumhidroksid i toplota koja moe dovesti do poveanja temperature i do 1000
o
C pri emu se sigurno
pali acetilen ija je temperatura samopaljenja 300-360
o
C.
Natrijumperoksid, voda i eer, reaguju pri emu dolazi do samozapaljenja eera.



18

Materije samozapaljive pod uticajem oksidansa

Oksidansi su materije bogate kiseonikom koji lako otputaju i koji se moe iskoristiti za
sagorijevanje. Tu uglavnom spadaju soli (kalijumnitrat, kalcijumpermanganat, kalijumhlorat,
kalijumperhlorat itd.) i oksidi (barijum peroksid, olovodioksid, ferioksid i dr.). Poznate su izrazito
egzotermne reakcije izmedju oksidansa i goriva pri emu se izdvaja toliko toplote da se materija zapali
sama od sebe.

Primjeri ovakvih reakcija su:
- kalijumpermanganat i glicerin (usled kontakta glicerina sa kalijum permanganatom dolazi do
naglog porasta temperature i paljenja glicerina),
- koncentrovana sumporna kisjelina i kalijum hlorat.

Materije samozapaljive pod dejstvom svjetlosti

Reakcije koje se odvijaju uz obavezno prisustvo svjetlosti nazivaju se fotohemijske reakcije. U
veini sluajeva su vrlo burne uz oslobadjanje velike koliine toplote za paljenje gorive materije.
Vrlo su pogodne za podmetanje poara u nonim asovima kada nema svjetlosti a izbijanje poara
e biti danju kada uz pomo svjetlosti otpoinje reakcija.
Najkarakteristinije fotohemijske reakcije su:
- Hlor i antimon;
- Hlor i pare terpentina;
- Hlor i pare etra, i
- Hlor i vodonik.

Navedenih i slinih hemijskih reakcija koje mogu da izazovu paljenje neke gorive materije ima
mnogo pa u sluaju poara treba paljivim radom, pregledom i analizom svih tragova nastalih usled
poara odrediti najprije centar poara, izvriti pregled na tom mjestu, a zatim uzeti i zapakovati uzroke da
bi se kasnijom laboratorisjkom analizom tano utvrdilo o kom se materijalu radi.





19

4.3. Eksplozija kao uzrok poara

Sve eksplozije se mogu podijeliti u dvije osnovne grupe:
- Mehanike eksplozije;
- Hemijske eksplozije.

4.3.1.Mehanike eksplozije

Mehanike eksplozije su rasprskavanje ili raspadanje sudova i vodova pod pritiskom. One
predstavljaju isto fiziku pojavu. Mehanike eksplozije su propraene efektima razaranja i odbacivanja
sudova pod pritiskom, ruenjem objekta ili dijela objekta, pojavom udarnih talasa i dr. Kod mehanikih
eksplozija nemamo oslobadjanje toplote kao posledicu hemijske reakcije ali deava se da do poara moe
doi kao posledica ruenja ognjita i loita, kao posledica oteenja elektrinih instalacija koje mogu
izazvati paljenje gorive materije. Ukoliko dodje do eksplozije sudova pod pritiskom u kojima se nalazi
neki zapaljivi gas, poar moe nastati kao posledica paljenja zapaljivog gasa od varnice koja nastaje od
cijepanja elinih posuda.
U praksi su vrlo este pojave eksplozija bojlera u domainstvima. Nastaju u sluaju da je
sugurnostni ventil neispravan ili nepravilno ugradjen i ako je dolo do kvara na termostatu bojlera. Ako
ova dva uslova nijesu ispunjena ni u kom sluaju ne moe doi do eksplozije.
Rasprskavanje sudova u kojima vlada podpritisak nazivaju se implozije. Efekti implozija mogu
biti isti kao i eksplozija sudova pod pritiskom.
Eksplozije sudova pod pritiskom mogu da nastanu kao posledica:
- upotrebe neodgovarajueg materijala ili neadekvatne obrade materijala,
- slabljenje zidova usled korozije materijala,
- prepunjavanje, ime se prekorauje dozvoljeni pritisak,
- izlaganje sudova pod pritiskom povienim temperaturama,
- neadekvatno odravanje,
- greke u rukovanju i manipulaciji itd.

Eksplozije sudova pod pritiskom su praene i stradanjem ljudi a naroito kod eksplozije sudova u
kojima se dre toksine materije.



20

4.3.2. Hemijske eksplozije

Hemijske eksplozije su procesi sagorijevanja odredjenih materija velikom brzinom pri emu se
oslobadja velika koliina toplote i stvara veliki nadpritisak. Ove eksplozije su praene udarnim talasima
koji se kreu nadzvunom brzinom usled ega se javljaju zvuni efekti.
Materije koje mogu proizvesti hemijsku eksploziju svrstavaju se u sledee grupe:
- eksplozivne materije,
- zapaljivi gasovi i pare lakozapaljivih tenosti,
- praine organskog porijekla i praine metala.


Eksplozije eksplozivnih materija

Pod pojmom eksplozivne materije podrazumijavaju se u smislu zakona vrste i tene hemijske
materija i predmeti punjeni tim materijama, koje imaju osobinu da pod pogodnim spoljnim uticajem,
eksplozivnim hemijskim razlaganjem oslobadjaju energiju u vidu toplote ili gasova.
U eksplozivne materije se svrstavaju:
- eksplozivi
- sredstva za paljenje eksploziva
- pirotehniki proizvodi
- privredna municija
- barut
- sirovine eksplozivnog karaktera za proizvodnju navedenih materija.

Kod eksploziva imamo tri vida sagorijevanja:
- obino sagorijevanje na otvorenom prostoru (deflagracija),
- eksplozivno sagorijevanje u zatvorenom prostoru (eksplozija)
- detonaciono sagorijevanje (kao poseban vid sagorijevanja detonacija).

Kod obinog sagorijevanja eksploziva brzine su male, nekoliko metara u sekundi (crni barut 3-5
m/s). Eksplozivno sagorijevanje ima daleko veu brzinu koja se kree do 1000 m/s a dok je dotonaciono
sagorijevanje najsavreniji vid eksplozije sa ogromnom brzinom sagorijevanja preko 1000 m/s, sa
pritiskom u centru eksplocije koji se kree i do 19,6 x 10
5
Ra i tempetarutom od oko 6000
o
C.
21

Kod eksplozije eksplozivnih materija bez obzira na visoku temperaturu koja se stvara i koja moe
da zapali svaku gorivu materiju esto ne dolazi do poara iz razloga to je vrijeme trajanja eksplozije vrlo
malo.
Eksplozija moe i posredno da izazove poar ruenjem ognjita i loita kao i kidanjem
elektrinih instalacija nad naponom.

Eksplozije zapaljivih gasova i para zapaljivih tenosti

Do eksplozije gasova i para lakozapaljivih tenosti doi e samo ako su ispunjeni sledei uslovi:
- zapaljivi gas, odnosno pare zapaljivih tenosti, moraju se u vazduhu nalaziti u odredjenoj
koliini odnosno biti u odredjenoj srazmjeri;
- smjea mora postojati u veem zatvorenom ili otvorenom prostoru;
- mora postojati izvor energije koji e inicirati stvorenu smjeu.

Paljenje smjee se obino vri na jednom mjestu pa se sagorijevanje rasprostire kroz gasovitu
smjeu brzinom od nekoliko cm/sec do nekoliko km/sec. Kao posledica velike vrzine sagorijevanja
osobadja se velika koliina toplote a usled velike koliine produkata sagorijevanja dolazi do porasta
pritiska i stvaranja udarnih talasa uz zvune efekte.
Minimalna koncentracija para zapaljivih tenosti ili zapaljivog gasa u vazduhu pri kojoj smjea u
odredjenim uslovima moe eksplodirati naziva se donja eksplozivna granica. Ispod ove granice ne moe
doi do eksplozije. Poveanjem koncentracije para zapaljivih tenosti i zapaljivih gasova smjea moe da
bude eksplozivna do odredjene koncentracije koja se naziva gornja eksplozivna granica i koja predstavlja
maksimalnu koncentraciju para zapaljivih tenosti ili zapaljivih gasova u vazduhu pri kojoj e doi do
eksplozije. Izanad ove koncentracije nema eksplozije.
Eksplozivne granice mogu biti date procenturalnim ueem zapaljive tenosti ili zapaljivog gasa
u smjei ili masenom koliinom po jedinici zapremine.
Podruje izmedju donje i gornje eksplozivne granice naziva se eksplozivno podruje.
Eksplozivna smjea je opasnija ukoliko ima niu donju eksplozivnu granicu i ire eksplozivno
podruje.
Pri svim koncentracijama gorive materije unutar eksplozivnog podruja snaga eksplozije nije ista.
Najvei efekti eksplozije su pri stehiometrijskim koncentracijama tj. Pri koncentraciji gdje svaki molekul
gorive materija ima teoretsku potrebnu koliinu kiseionika da potpuno sagori.

22

Na primjer, smjea vodonika i vazduha eksplozivna je u gradnicama od 4,1% - 74,2% a najvei
efekti su kod koncentracije od 28,6% vodonika.
Energije koje su potrebne da upale odnosno iniciraju smjeu su vrlo male i primjera radi najmanje
su za smjeu vodonika i vazduha i iznose Emin = o,o19mJ, dok je za metan Emin = 0,28mJ.
Tragovi koji nastaju prilikom eksplozije su vrlo karakteristini i uoljivi pa je jednostavno utvrditi
njihovo porijeklo. Kod eksplozije bitno je utvrditi nain nastanka eksplozivne smjee tj. koji je gas ili para
zapaljivih tenosti dospio u prostor gdje je dolo do eksplozije i na koji nain je inicirana eksplozivna
smjea.
Vrlo su rijetke eksplozije para zapaljivih tenosti ili zapaljivih gasova na otvorenom prostoru iz
razloga to je teko stvoriti eksplozivnu smjeu, ali zahvaljujui vremenskim uslovima i do ovakih
eksplozija moe doi.


Eksplozije praina organskog porijekla i praina metala

Pod prainom se smatraju vrlo sitne estice vrstih materija koje se u industriji pojavljuju kao
koristan proizvod (npr.brano) ili kao otpadni produkt (praine gvrodja kod bruenja) koje sa vazduhom
mogu stvoriti eksplozivne mjeavine.
Poznato je da se smanjivanjem veliine, estice vrste materije mnogo lake pale i bre
sagorijevaju iz razloga to je poveana povrina koja je u kontaktu sa kiseonikom.
Da bi mjeavine praina sa vazduhom bile zapaljive potrebno je da su ispunjeni sledei uslovi:
- praina mora biti goriva,
- prisustvo dovoljne koliine kiseonika,
- postojanje izvora paljenja ija e energija biti dovoljna za iniciranje procesa sagorijevanja.

Ukoliko se sagorijevanje odvija u zatvorenom prostoru, a to se u veini sluajeva dogaa
sagorijevanje prelazi u eksploziju.
Prema porijeklu praine se mogu podijeliti na neorganske, organske i meovite. Neogranske
praine mogu biti sastavljene od estica metala i njihovih jedinjenja, raznih minerala i vjetaki
proizvedenog neogranskog materijala kao to su cement, staklo, radioaktivne praine i sl. Praine metala
aluminijuma i magnezijuma su vrlo opasne posle proizvodnje jer je tada oksidacija intezivna a posle
odredjenog vremena se presvlae oksidom pa je dalja oksidacija oteana. Organske praine se sastoje od
estica biljnog ili ivotinjskog porijekla. To su na primjer celulozne praine, praine itarica, krmnih
23

sirovina, pamuka, vune, kostiju i dr. Ovdje se ubrajaju i praine od sintetikih organskih materijala raznih
plastika od organskih boja i dr.
Mjeovite praine sastoje se od estica i organskog i neorganskog porijekla pa njihov sastav moe
biti vrlo razliit. U praksi se najee susreemo sa ovim tipom praine.
Mnoge praine zavisno od veliine estica mogu biti samozapaljive, dok neke praine mogu biti
eksplozivne ako su prisustne estice kritinih veliina.
U veini sluajeva temperatura paljenja zapaljivih praina lei izmedju 260
o
C i 600
o
C a
prilikom eksplozije praine zavisno od sastava razvijaju se temperature i do 2500
o
C.
Vrlo fini prah odredjenih materija ima tako nisku temperaturu paljenja da se moe smatrati
pirofornim (materije koje se pale u dodiru sa vazduhom).
Mehanizam paljenja i rasprostiranja fronta plamena je slian kao i kod smjea para zapaljivih
tenosti ili zapaljivih gasova.

4.4. Elektrina energija kao uzrok poara

U dananje vrijeme elektrina struja je nala primjenu skoro na svim mjestima, bilo da se radi o
industrijskim postrojenjima, o domainstvima, transportu, poljoprivredi itd. Vrlo rijetko se deava da na
mjestu poara nije bila prisutna elektrina struja pa je zbog toga prilikom utvrdjivanja uzroka poara
potrebno poznavati praktino korienje elektrine struje kao i teoretsku oblast elektrotehnike.
Pored ovoga potrebno je poznavanje Pravila tehnike eksploatacije i mjere sigurnosti prilikom
korienja elektrinih uredjaja kao i Propise za izvodjenje elektrinih instalacija.
Elektrina struja pri prolazu kroz provodnik ili prilikom koriena u mainama i uredjajima
dijelom se pretvara u toplotnu energiju. Svakoj vrijednosti elektrine struje odgovara odredjeni porast
temperature. Ovaj porast temeperature se mora ograniiti kako ne bi dolo do oteenja izolacije a time i
do izazivanja poara.
Elektrina struja moe izazvati poar na sledee naine:
1. Zagrijavanje elektrinih provodnika, namotaja i drugih uredjaja kroz koje protie elektrina
struja;
2. Kratki spoj;
3. Veliki prelazni otpor;
4. Varnienje;
5. Elektrotermiki uredjaji.


24

4.4.1. Zagrijavanje elektrinih provodnika, namotaja i drugih uredjaja kroz koje protie
struja

Prolaskom elektrine struje kroz provodnike, namotaje i druge ureaje dio elektrine struje se
pretvara u toplotu.
Koliina toplote koja se razvija prilikom proticanja struje prema Dul Lencovom zakonu
proporcionalna je kvadratu jaine struje, otpora provodnika i vremena prolaska struje.
2
Q I R =
Q(J) koliina oslobodjene toplote
I(A) jaina struje
R() otpor provodnika
(sek) vrijeme prolaska struje.
Ukoliko dodje do prekomjernog zagrijavanja provodnika moe doi do oteenja izolacije i do
paljenja lakozapaljive materije koja se nadje u neposrednoj blizini.
Do pregrijavanja provodnika, uredjaja i instrumenata dolazi prilikom prekoraenja strujnih
optereenja od dozvoljenih jer provodnici nemaju odgovarajui presjek. Odnos presjeka provodnika i
dozvoljene struje dat je u sledeoj tabeli:
Nazivi Grupa 1 Grupa 2 Grupa 3
Presjek Cu Al Cu Al Cu Al
Mm
2

A A A A A A
0,75
1.0
1.5
-
12
16
-
-
-
13
16
20
-
-
-
16
20
25
-
-
-
2.5
4.0
6.0
21
27
35
16
21
27
27
36
47
21
29
37
34
45
57
27
35
45
10
16
25
48
65
88
38
51
69
65
87
115
51
68
90
78
104
137
61
82
107
35
50
70
110
140
175
86
110
-
143
178
220
112
140
173
168
210
260
132
165
205
95
120
150
210
250
-
-
-
-
265
310
355
210
245
280
310
365
415
245
285
330
185
240
300
-
-
-
-
-
-
405
480
555
320
380
435
475
560
645
375
440
510
400
500
-
-
-
-
-
-
-
-
770
880
605
690
Tabela 1. Odnos presjeka provodnika i dozvoljene struje
25


Cu provodnici od bakra
Al provodnici od aluminijuma
Grupa 1 jedan ili vie izolovanih provodnika tipa slinog provodnicima P i P/F
Grupa 2 izolovani rpvodnici slini tipu PP/R, PP, PP/L, PP/J, GG/J i PP/O
Grupa 3 izolovani provodnici postavljeni u slobodnom prostoru pri emu je kod paljenja medjusobno
rastojanje najmanje jednako preniku izolovanog provodnika kao u komandnim i razvodnim ormarima.
Prema tome ukoliko je struja jaa od dozvoljene dolazi do pregrijavanja provodnika i dolazi do
oteenja izolacije a kod veih preopreteenja i do zapaljenja izolacije na provodniku.
Vrlo je est sluaj da preoptereenje nije tako veliko ali estim zagrijavanjem provodnika na
65
o
C dolazi do dehidracije izolacije ime se gubi elastinost izolacije i dolazi do pucanja.Tako oteena
izolacija gubi svojstvo izolatora te vrlo esto dolazi do proboja i kratkog spoja.
Preoptereenja se najvie manifestuju na spojevima i kontaktima provodnika pa se na tim
mjestima mora obratiti posebna panja.
Prilikom preoptereenja dolazi do pada napona u elektrinoj mrei to se odraava na rad
potroaa a posebno se osjeti kod elektrinih sijalica.
Vrlo su esti sluajevi preoptereenja provodnika u seoskim domainstvima gdje je elektrina
instalacija dimenzionisana za mali broj potroaa (osvjetljenje i nekoliko utinica) to je uslovljavalo
izbor provodnika malog poprenog presjeka. Vremenom su se domainstva opremila sa potroaima
velike snage (elektrini tednjaci, bojleri, itd) a da instalacija nije rekonstruisana to ima za posledicu
pregrijavanje provodnika i izbijanje poara.
Poznati su primjeri da kod vazdunih mrea sa aluminijumskim provodnicima usled
preoptereenja dolazi do topljenja provodnika i prekida snadbijevanja elektrinom strujom.
Do preopreteenja provodnika i topljenja moe doi i usled smanjenje poprenog presjeka kao
posledica optereenja. Ova pojava je esta kod licnastih napojnih kablova potroaa gdje usled savijanja
provodnika dolazi do kidanja odredjenog broja licni a time i do smanjenje poprenog presjeka to ima za
posledicu pregrijevanje provodnika, paljenje izolacije i esto izazivanje poara. Treba imati u vidu da u
ovom sluaju osigura nee pregorjeti jer ne postoji preoptereenje u odnosu na snagu potroaa ve
snaga ostaje ista ali se smanjuje popreni presjek provodnika.
Preoptereenje elektromotra moe nastati usled:
- nepravilnog izbora elektromotora za obavljenje odredjenih poslova,
- zbog nepanje posluioca,
- zbog greke na uredjaju koji pokree elektromotor,
26

- ukoliko trofazni elektromotori rade na dvije faze jaina struje se toliko poveava da moe
doi do zapaljenje izolacije rotora i statora.


4.4.2. Kratki spoj

Kratki spoj je pojava u elektrinim mreama u kojima dolazi do meusobnog spajanja preko
malog otpora provodnika razliitih potencijala.
Ukupni otpor elektrinog strunog kruga u trenutku kratkog spoja naglo se smanjuje to dovodi
do naglog poveanja jaine struje u odnosu na jainu struje u normalnom reimu rada.
Na mjestu kratkog spoja postoje otpori koji se sastoje od otpora nastalog elektrinog luka i otpora
ostalih djelova strunog kruga. Kratki spojevi mogu biti od jedne faze na drugu ili od faze na zemlju. U
veini sluajeva otpori kratkog spoja su mali pa se mogu zanemariti osim u sluaju zemljospoja.
Najkarakteristiniji tragovi kratkog spoja su istopljeni provodnici i drugi djelovi instalacije i
uredjaja usled nastalog elektrinog luka ija temperatura moe da iznosi od 1500-4000
o
C.
Ovo topljenje u veini sluajeva ima izgled kuglice iz zadebljanja na krajevima prekinutog
provodnika. Prekinuti provodnik sa ela ima glatku, zaobljenu formu sa jasno izraenim granicama
topljenja.
Topljenje na provodniku usled djelovanja toplote poara irih je razmjera i nema otro izraenu
granicu. Povrina takvog provodnika izgleda kao da je prekrivena neravnim koljkama.
Nemogue je utvrditi tragove kratkog spoja na provodnicima od aluminijuma iz razloga to
temperatura topljenja aluminijuma iznosi oko 660
o
C a prosjene temperature poara kreu se od 900
1100
o
C pa se aluminijumski provodnici potpuno istope a vrlo esto i sagore u poaru.
Glavni uzroci nastajanja kratkih spojeva su oteenja izolacije elektrinih provodnika. Oteenja
izolacije elektrinih provodnika mogu nastati usled:
- mehanikog oteenja,
- oteenja od ivotinja,
- starenja izolacije,
- stalnog preoptereenja provodnika i
- djelovanja vlage i agresivnih sredstava.

Sve iznijete injenice odnose se na kratki spoj koji je nastao usled raznih neispravnosti prije
izbijanja poara, meutim moraju se uzeti u obzir i kratki spojevi koji nastaju kao posledica oteenja
27

izolacije od toplote poara. Imajui u vidu da je vizuleni izgled kratkog spoja na provodniku koji je
izazvao poar i kratkog spoja koji je nastao kao posledica poara isti, vrlo je teko utvrditi kako je nastao
kratki spoj.
U daljem tekstu razlikovaemo dva kratka spoja i to:
- primarni kratki spoj je kratki spoj koji djelovanjem elektrinog luka izaziva poar,
- sekundarni kratki spoj je kratki spoj koji je nastao kao posledica poara tj. zbog oteenja
izolacije od toplote poara.

Utvrdjivanje da li je kratki spoj primaran ili sekundaran vrlo je skup i sloen potupak. Ovom
problematikom se bavi samo odredjen broj institucija u svijetu i kod nas.
Na osnovu rendgenskih i netalograskih ispitivanja koja se zasnivaju po Depye-Schereu moe se
utvrditi da li je kratki spoj uzrok ili posledica poara.
Za ova ispitivanja su posebno opremljenje laboratorije sa optikim mikroskopima i rentgen
aparatima i visokostrunim kadrom osposobljenim za ova istraivanja.
Metoda po Debyu-Schereu se zasniva na mikrostrukturnom ispitivanju provodnika sa tragovima
kratkog spoja.
Kod primarnog kratkog spoja elektrini luk naste u atmosferi sa normalnim sadrajem kiseonika a
iz hemije je poznato da istopljeni bakar ima afinitet da se vezuje sa kiseonikom i stvara bakaroksid CuO i
bakaroksidul Cu
2
O i to na mjestu i blioj okolini kratkog spoja.
U sluaju sekundarnog kratkog spoja elektrini luk nastaje u atmosferi osiromaenoj kiseonikom
pa u tom sluaju ne moe doi do poveanja kristala.
Mikrostrukturnim ispitivanjem strukture bakarnog provodnika utvrdjuje se koliina kristala
bakaroksida i bakaroksidula pa se detaljnom analizom zakljuuje da li je kratak spoj primaran ili
sekundaran.
Imajui i vidu da je metoda dosta skupa i sloena treba je koristiti samo za uzroke kod poara gdje
je velika materijalna teta.
Za praksu je vrlo bitno da se na samom mjestu poara izvre odredjena ispitivanja kako bi se
kratak spoj iskljuio kao uzrok poara. Ispitivanje se vri po Schhtag-ovoj metodi koji se sastoji u
ispitivanju vstoe na savijanje provodnika na kome postoje tragovi kratkog spoja. Ako je provodnik lako
lomljiv tj. krt to se dokazuje ako pukne posle savijanja pri uglu od 360
o
, 180
o
, 90
o
, 60
o
pa ak i 45
o
u
njemu ima velika koliina oksida bakra to najvjerovatnije ukazuje da je to primarni kratki spoj.
Ukoliko je kratki spoj sekundarni to znai da u strukturi ima vrlo malo, ili nema oksida bakra, isti
nee pui ni posle 10 20 savijanja pri uglu od 90
o
.
28

Prilikom utvrdjivanja uzroka poara obavezno se mora obratiti panja na stanje osiguraa. Mora
se utvrditi koji osigura je titio dio instalacije gdje je nastao primaran kratak spoj i u kakvom se stanju
nalazi osigura.
Sa aspekta utvrdjivanja uzroka poara najpogodniji su topljivi osigurai jer njihovim pregledom
na osnovu tragova topljive ice moemo utvrditi kako je nastalo pregorijevanje ili usled preoptereenja ili
kratkog spoja. Takodje moemo utvrditi da li su osigurai predimenzionisani, da li su krpljeni (licnovani).
U sledeoj tabeli data je zavnost nominalne struje od prenika i broja licni.


Prenik u mm 0,1 0,15 0,2 0,3 0,2 0,3 0,3 0,3 0,3
Broj licni 1 1 1 1 2 2 3 5 7
Nominalna struja (A) 4 6 10 15 20 25 35 50 60

Tabela 2. Zavisnost nominalne struje od prenika i broja licni kod topljivih osiguraa

Zemljospojevi kao uzroci poara su takodje teki za dokazivanje. U oba sluaja i kada je kratki
spoj i zemljospoj uzrok poara mora se prvo sa sigurnou odrediti centar poara a onda u centru poara
traiti izvor toplote.

4.4.3. Veliki prelazni otpori

Prelazni otpori nastaju na svim spojnim mjestima gdje se provodnici pod naponom spajaju, bilo
da se nastavljaju ili spajaju sa razliitim elementima (potroaima, sklopkama, razvodne kutije, utinice i
dr). Ako je na spojnom mjestu slab kontakt dolazi do varnienja i zagrijavanja spojnog mjesta usled ega
moe da dodje do paljenja gorivog materijala i poara.
Najkarakteristinija mjesta koja dovode do pregrijavanja su razne vrste utinica u koje su
ukljueni termiki ili drugi potroai. Na tim mjestima dolazi do prelaznog otpora usled oslabljenih
kontakata, dotrajalosti kontakata i korozije kontakta.
esti su primeri izbijanja poara usled velikih prelaznih otpora na produenim kablovima sa
utikakom kutijom na kojoj se nalazi vie utikakih mjesta koje se esto u stanovima stavljaju iza kreveta,
ormara pa usled dotrajalosti kontakta dolazi do pregrijavanja i paljenja lako zapaljivog materijala u
neposrednoj blizini.
Takodje poari izbijaju u razvodnim ormarima kao posledica velikih prelaznih otpora na
spojevima koji vremenom olabave.
29

Osim labavih spojeva prelazni otpori mogu nastati kada su spojevi provodnika oksidirali to je
dosta izraeno kod aluminijumskih provodnika.
Vibracija opreme dovodi do slabljenja kontakata a time i do pojave prelaznih otpora to se moe
zakljuiti na osnovu odvijenih vijaka kojima su provodnici bili privreni.

4.4.4. Varnienje

Varnienje moe da izazove poar, a ee da inicira ekspozivnu smjeu para zapaljivih tenosti
ili zapaljivih gasova sa vazduhom. Prilikom varnienja dolazi do rasprskavanja estica metala koje nose
veliku toplotnu energiju i ako padnu na gorivu podlogu mogu je zapaliti.
Varnienje moe nastati iz vie razloga:
- prekid ili uspostavljanje strujnog kola u razliitim elektrinim uredjajima,
- prekid strujnog kola usled mehanikog oteenja,
- varnienje kao pratea pojava zavarivanja ili rezanja,
- slabi i oksidirani kontakti,
- varnienje u elektrinim mainama (kolektori, klizni prstenovi, etkice),
- oteenja izolacije i dodirivanje provodnika poloenih na malom rastojanju ili blizu
uzemljenih konstrukcija,
- dodirivanjem golih provodnika padom jedan na drugi ili usled vibracije, vjetra itd.

Varnienje vazdunih provodnika iznad nekog uskladitenog lako zapaljivog materijala ili iznad
objekta sa zapaljivim krovom esti su uzroci poara.

4.4.5. Elektrotermiki uredjaji

U elektrotermike uredjaje spadaju svi uredjaji koji elektrinu energiju pretvaraju u toplotnu.
U ove uredjaje spadaju sva grejna tijela (elektrini poreti, reoi, grijalice, termoakumulacione
pei), elektrine pegle, sijalice sa uarenim vlaknima pa ak i uredjaji poput friidera, televizora, ve
maina i mnogi drugi koji dio elektrine energije pretvaraju u toplotnu.
U praksi se vrlo esto pojavljuju improvizovana grejna tijela, nesturno izradjena, koja izazivaju
poar.
Veina elektrotermikih uredjaja razvija dovoljno visoku temperaturu da moe zapaliti gorivi
materijal koji je bio u direktnom kontaktu ili u neposrednoj blizini.
30

Grejni uredjaji koji u sebi nemaju ugradjen termostat vrlo esto su uzronici poara jer griju dokle
god su ukljueni i razvijaju vrlo visoku temperaturu.
Ako se prlikom utvrdjivanja uzroka poara u centru poara pronadje neki elektrotermiki uredjaj
bitno je utvrditi:
- da li je uredjaj ukljuen u elektrinu mreu,
- ako je ukljuen da li ima prekida i u kom stanju se nalazi prekida,
- ako je uredjaj bio ukljuen u veini sluajeva na napojnom kablu i to blie ureaju ili u
unutranjosti ureaja usled razaranja izolacije dolazi do kratkog spoja iji tragovi se moraju
pronai.
Posebnu opasnost predstavljaju sijalice sa uarenim vlaknom kada se nadju u neposrednoj blizini
zapaljivog materijala, a na sebi nemaju zatitno zvono ili kuglu. Fluroscentne sijalice razvijaju malu
temperaturu ali kod njih neispravne prigunice a pogotovu starteri mogu izazvati poar najee
ispadanjem startera na zapaljivi materijal.


4.5. Atmosfersko pranjenje elektriciteta

Munja je elektrino panjenje izmedju dva oblaka koji su suprotno naelektrisani, dok je udar
groma pranjenje izmedju naelektrisanog oblaka i zemlje koja je uvijek negativno naelektrisana.
Vrijednost struje koja se javlja prilikom udara groma kree se od 3 50KA. Najea vrijednost
jaine struje groma je oko 30KA dok za podruje Alpa, tzv. gigantski gomovi imaju struju pranjenja
oko 200KA. Naponi koji se javljaju prilikom udara groma kreu se od nekoliko MV pa do nekoliko
stotina MV a snaga groma je veliline 10
8 9
10 MW. Temperature koje se javljaju kreu se i do 5000
o
C
pa je iz ovih razloga udar groma est uzrok poara.
Udari groma se javljaju u veini sluajeva prilikom vremenskih nepogoda to ne mora da uvijek
bude, ali se obavezno mora utvrditi kakvi su vremenski uslovi vladali prilikom izbijanja poara, jer se
esto vremenske neprilike koriste za podmetanje poara.
Usled udara groma na mjestu poara ostaju vrlo karakteristini tragovi na osnovu kojih
zakljuujemo da je udar groma uzrok poara.
Specifini tragovi udara groma su:
- istopljeni metalni djelovi u centru poara ( temperatura topljenja vea od temperature koje su
vladale u poaru).
- Namagnetisani fero metali (gvodje, elik).
- Vrlo esta oteenja na objektu u vidu rupa na zidovima i krovu.
31

- Na staklu se mogu pronai otopljene rupe ili je staklo prslo u najsitnije djelove.
- Ukoliko dodje do pranjenja preko elektrine instalacije vrlo esto su provodnici pokidani u
sitne parie a licnasti provodnici stvaraju spiralne smotuljke nepravilnog oblika.
- Svi elektrini uredjaji koji su prikljueni u elektrinu instalaciju preko koje je izvreno
pranjenje atmosverskog elektriciteta pregorijevaju i esto se pale.
- Na utinicama i razvodnim kutijama izbija plamen pa postoje tragovi zagaravljenja oko njih.
- Na zidovima objekta moe doi do obojenja u vidu spektra vrlo velikog broja razliitih boja.
Prilikom vrenja uvidjaja mora se obavezno provjeriti postojanje gromobranske zatite kao i
ispravnost iste.
Praksa je pokazala da ne postoji stopostotna zatita od urara groma pa se deava da grom udari u
objekte koji se nalaze u zoni zatite gromobrana.


4.6. Statiki i dinamiki elektricitet

Stvaranje statikog elektriciteta moe nastati:
- trenjem estice ili trenjem dviju povrina,
- dodirivanjem i rastavljanjem dviju razlitih supstanci,
- proticanjem lako zapaljivih tenosti,
- strujanjem praina,
- prenoenjem obrtnog kretanja putem remenica i remenika.

tetni uticaj pojave elektrostatikog naelektrisanja u opasnom, ekspolzivno ugroenom prostoru,
moe da u odreenim uslovima bude uzronik paljenja i izaziva eksplozije i poara. Sam postupak i
metodoloki pristup dokazivanju ovog uzroka je veoma sloen, jer podrazumijeva potpunu primjenu
razliitih metoda, zakljuno sa metodom eliminacije.
Meutim, samo dokazivanje ili eliminacije ove pojave, kao uzronika paljenja, usloava se i
sasvim neodgovornim odnosom prema ovoj problematici, poev od preventivnog istraivanja same
pojave, do primjene mjera zatite, koje moraju da imaju podlogu u tehnolokom procesu koji se odvija, od
strane pravnih subjekata.

Ilustracije radi, navode se neka praktina iskustva.
a) Naelektrisani oblak CO
2
sa koliinom naelektrisanja od Q=6x10
6
C, prenika 1m, dovodi do
paljenja eksplozivne atmosfere propana. Zapaljive tenosti su posebno opasne, jer pored toga to mogu da
32

se upale elektrostatikom varnicom, one same po sebi predstvljaju generator statikog elektriciteta.
Primjera radi, tabela pokazuje mogue naponske nivoe pri razliitim manipulacijama.

Materija Vrsta operacije Generisani napon (KV)
Benzol Strujanje kroz cijev pod pritiskom od 1,5 bar 3
Eter Strujanje kroz cijev brzionom od 3m/s 3,1
Benzin Slobodan pad 4
Vuna i benzin Pranje, uklanjanje neistoa 5
Nitroceluloza Trenje 40
Asfalt i benzin Filtriranje kroz svileni filter 335

Tabela 3. Generisani naponi pojedinih zapaljivih tenosti

Iz navedenih podataka je uoljivo da rad sa pomenutim materijalima i konkretnim operacijama
moe da dovede do poara i eksplozija, tim prije, to se velika veina smjea zapaljivih tenosti i gasova
sa vazduhom pali energijama veliina izmedju o.01 i 0,3mJ sem teko zapaljivih gasova, kao to su
sumporprovodnik i ugljen monoksid.


Tenost/gas Minimalna energija paljenja (mJ)
Petrolej 0,20
Butan 0,25
ist benzin 0,20
Metan 0,28
Etilacetat 0,50
Metilalkohol 0,60
Ugljendisulfid 0,009
Vodonik 0,019
Acetilen 0,019
Sumporvodonik 7,0
Ugljenmonoksid 8,0

Tabela. 4. Energija paljenja nekih zapaljivih tenosti i gasova

33

Isto tako, ovjek koji ustaje sa stolice od sintetike mase, ili sa sintetikom oblogom, a ima obuu
koja nije provodna, moe da zapali sve smjee ugljovodnoka i sve inicijalne ekspozive (kondezator
kapaciteta od 100 200 pF).
Dinamiki elektricitet je kretanje elektriciteta kroz provodnike. Ovo kretanje naziva se
elektrina struja. Elektrina struja nastaje uvijek u nekom provodniku, koji spaja druga dva
provodnika razliitih elektrinih potencijala ( napona) i traje sve dok postoji ta razlika. Uinak
elektrine struje zavisi od njene jaine, dok jaina zavisi od njenog napona i otpora provodnika
kroz koji struja protie.


4.7. Kinetika energija kao izvor toplote
Kinetika energija je energija koju tijelo poseduje usled svog kretanja. Kinetika energija je vid
mehanike energije. Sva tijela koja se kreu linearno ili rotiraju posjeduju odreenu kinetiku energiju.
Prilikom trenja, udara ili pritiska mehaniki rad se pretvara u toplotu koja moe postati uzrok paljenja.To
je sluaj kada se gasne smjee zapale prilikom jakog sabijanja, kada se dvije povrine intenzivno taru, a
jedna je zapaljiva ili kada se usljed trenja i udara pojavi iskra koja upali prisutne pare ili zapaljive
eksplozivne smjee gasova
4.7.1. Trenje, udar, pritisak

Trenje, pritisak i udar spadaju u mehanike naine izazivanja poara kojom prilikom se mehaniki
rad pretvara u toplotu.
Mehaniki uzroci su kada se gasna smjea zapali prilikom sabijanja, kada se usled toplote
prilikom trenja zapali goriva materija ili usled udara doe do iniciranja eksploziva ili se stvori varnica koja
ima dovoljnu energiju da zapali gorivu materiju.
Prilikom utvrdjivanja uzroka poara, kada se pretpostavi da je mogui mehaniki uzrok poara
obavezno treba provjeriti:
- stanje povrina koje se taru,
- ispravnost mazalica,
- ispravnost pogonskih vratila i osovina,
- neispravnost koionih sistema,
- ispravnost leajeva.
34

U mehanike uzroke izazivanja poara spadaju i oteenja i lomovi koji nastaju kao posledica
zamora materijala kojom prilikom moe doi do porasta temperature u odredjenim postrojenjima i do
paljenja gorive materije.
U ove uzroke spadaju i mehanike eksplozije sudova pod pritiskom sa zapaljivim tenostima i
gasovima koje se pale usled varnice nastale prilikom kidanja materijala.
Vrlo esti poari usled trenja su poari na trakastim transporterima usled bokiranja jedne od
rolnica (valjak preko koje traka prolazi). Paljenje trake nastaje posle zaustavljanja trakastog transportera
usled prenoenja toplote sa blokirane rolnice na traku. Poetni poar se moe prenijeti na cijelu traku koja
moe biti duga i do nekoliko stotina metara.

4.7.2. Udarno dejstvo municije i pirotehnika sredstva

U dananje vrijeme, veoma est uzronik poara su razna pirotehnika sredstva, a ne moe se ni
zanemariti dejstvo municije. esta je pojava, koja je veoma izraena u sunim periodima, da do nastajanja
poara dolazi prilikom izvoenja vatrometa. Javni vatrometi, koji se izvode pod kontrolom ovlaenih
slubenika MUP-a ili policije, uz obezbijeeno prisustvo vatrogasnih vozila, rjei su uzronici poara.
Meutim, danas je na sivom tritu prisutan veliki broj raznih pirotehnikih sredstava, koja se
upotrebljavaju van kontrole i na nepropisan nain, pri emu se ne vodi rauna o pravcu usmjeravanja,
sasuenosti terena i sl. Ima primjera da se poari na otvorenom prostoru izazivaju ispaljivanjem
vatrometnih raketa koje imaju vei domet, ime je i poinioca tee otkriti.
U praksi je zabiljeeno izazivanje poara dejstvom zapaljive municije, to je veoma teko za
otkrivanje i dokazivanje. Takoe, ovaj vid izazivanja poara prisutan je i prilikom vojnih vjebi, ako se ne
povede rauna o obezbjeenju poligona. Takav sluaj zabiljeen je 1983. godine, na vojnom poligonu na
Radovu, u blizini Podgorice, kada je prilikom bojevog gaanja dolo do poara koji je nakon toga trajao
skoro dva mjeseca, a kojom prilikom je unitena i vea povrina borove ume.


4.7.3. Paljenje dovoenjem toplote
Neispravnost u ureajima za stvaranje toplote i odvoenje dima

Poznata je injenica da jo uvijek veliki broj domainstava koristi pei na vrsta goriva za
zagrijavanje objekata. Kroz praksu se pokazalo, da nije rijetka pojava da su upravo takvi ureaji esti
izazivai poara. Prilikom loenja vrstih goriva, vrata za loenje se ostavljaju otvorena, nakon ega
35

dolazi do ispadanja ara, to za posledicu ima izazivanje poara i kasnije priinjavanje, po pravilu, velike
materijalne tete.
Takoe, neispravnost dimovodnih kanala, esto dovodi do nastajanja poara. U praksi su
zabiljeeni sluajevi da je drvena greda ugraena u dimovodni kanal, te da je poslije viegodinje
eksploatacije dolazilo do njenog zapaljenja, a zatim i do irenja poara. Kod raznih rotilj pei, kanali za
odvod dima se rade na nepropisan nain, od lima koji ne zadovoljava ni osnovne standarde, a uz to se
postavljaju uz konstrukcije od zapaljivog materijala, to za posledicu takoe ima izazivanje poara.

Blizina i pregrijavanje zapaljivog materijala

Svjedoci smo da je poetkom devedesetih godina, dolo do ekspanije u proizvodnji i upotrebi tkzv.
kvarcnih pei, koje su se koristile za zagrijavanje prostorija, a koje isijavaju veliku toplotu. Prilikom
ostavljanja takvih pei uz lako zapaljive predmete, kao to su dnevne garniture, ormari, kreveti i sl.,
poslije izvjesnog vremena dolazi do paljenja predmeta i poara sa velikim materijalnim tetama, ako se
poar ne primijeti u poetnoj fazi. Takav poar se desio 01.03.1998. godine, kada je zbog zaboravljene
kvarcne pei u spavaoj sobi dolo do poara na devetom spratu stambene zgrade u Podgorici, kojom
prilikom su dva stana potpuno sagorjela, a od prosute vode prilikom gaanja poara, oteeno je vie
stanova na niim spratovima.
Sva tijela koja isijavaju toplotu ( reoi, sijalice sa uarenim vlaknima, kola od el poreta i sl. ), su
potencijalni izazivai poara.

4.8. Prirodni uzrok poara

U prirodne uzroke poara spadaju toplotno djelovanje sunca, zemljotresi i pad meteora. U nekim
podjelama u prirodne uzroke poara ubraja se i atmosfersko pranjenje elektriciteta koje je ovdje obraeno
kao poseban uzrok poara.

4.8.1. Suneva energija

Sunce kao izvor toplote moe da izazove poar direktno i indirektno. Direktnim djelovanjem
sunevih zraka dolazi do paljenja gorive materije, ako se goriva materija nalazi na mjestu gdje se sijeku tj.
skupljaju sunevi zraci to se deava kada sunevi zraci prolaze kroz soiva ili konveksne staklene
povrine koje imaju ulogu soiva a goriva materija se nalazi u ii ovih soiva.
36

Temperature koje se postiu na tom mjestu su vrlo esto vee od temperatura paljenja materija, pa
pri tom dolazi do paljenja i poara.
Deavaju se poari izazvani toplotom sunca na otvorenom prostoru za vrijeme sunih godina i
visokih dnevnih temperatura.
Ukoliko se pretpostavi da je toplota sunca uzrok poara onda se u neposrednoj blizici centra
poara mora pronai predmet koji je iamo ulogu soiva kao to su savijeno staklo, staklena soiva, lupe,
staklo od runog asovnika, staklo od barerijske rune lampe, konkavna (udubljenja) ogledala i dr.
Indirektno djelovanje toplote sunca na izbijanje poara manifestuje se djelovanjem sunca na
sudove sa lakozapaljivim tenostima i gasovima pri emu dolazi do irenja ovih fluida u zatvorenoj
posudi, poveanja pritiska i na kraju do pucanja ovih sudova.
Varnica koja uvijek nastaje usled kidanja metalnih sudova pali zapaljivu tenost ili gas i tako
dolazi do poara.
Ovakvi poari su vrlo esti u domainstvima koja koriste boce sa smjeom propan butan a iste
se esto dre ili pored prozora ili na terasama gdje mogu biti izloene toploti sunca.
Kao posledica zamljotresa moe doi do izbijanja poara usled
- ruenja ognjia i loita pri emu dolazi do nekontrolisanog sagorijevanja,
- ispadanja ara iz pei na vrsta goriva ili iz kotlova pri emu dolazi do paljenja gorivog
materijala,
- ruenja dimovnih kanala,
- kidanja elektrinih instalacija po naponom,
- ruenja i kidanja gasnih instalacija.


4.8.2. Meteori i meteoriti

U bezvazdunom prostoru tijela odreene veliine i sastava, koja se ne mogu vidjeti optikim putem
jer su suvie mala i koja krue oko Sunca nazivaju se meteoroidi. Onog trenutka kada, kreui se oko
Sunca, Zemlja presee putanju meteoroida on ulazi u zemljinu atmosferu, sagoreva i pri tome emituje
svjetlost koju mi vidimo a pojavu nazivamo - meteor. Ako je meteoroidno tijelo bilo veliko, te ako nije u
potpunosti sagorjelo u zemljinoj atmosferi, ono pada na Zemlju ostavljajui na njoj oiljak u vidu kratera
odreene veliine. To tijelo koje padne na povrinu Zemlje se naziva meteorit. Godinje na nau planetu
padne oko 20 000 tona meteorskog materijala ali najveim dijelom u vidu fine praine koja se ne vidi
golim okom.Vei meteoriti prilikom kretanja kroz atmosferu, usljed trenja sa vazduhom, zagrijavaju se
do usijanja i pri padu na gorivne materijale mogu da ih zapale.
37

Takoe, oko Zemlje krui niz raznih letilica i njihovi djelovi, koji povremeno padaju u nie slojeve
atmosfere. Prilikom kretanja velikim brzinama kroz vazduh dolazi do njihovog zagrijavanja i usijavanja.
Ako pri padu prema zemlji potpuno ne sagore moe doi do zapaljenja gorivih predmeta u koje one udare.
Sve vei broj letilica koje se izbacuju u Zemljinu orbitu, kao i mogunost havarija na njima tokom
lansiranja, predstavljaju sve veu potencijalnu opasnost kao uzronici poara, emu ubudue treba
posvetiti posebnu panju.
Poseban problem predstavlja smee koje krui zemljinom orbitom. Poetkom ove godine Nasin
centar za praenje nadzirao je kretanje oko 17.000 raznih komada otpadaka koji su u orbiti zavrili
zahvaljujui ljudskim aktivnostima u svemiru. Strunjaci kau da se radi o rastuem problemu koji je
posebno opasan za posade svemirskih atlova i to u fazama tokom leta sa Zemlje i ulaska u orbitu kao i
prilikom povratka na Zemlju. Problem stvaranja svemirskog smeaje rastui je i s vremenom koje je pred
nama postajae sve vaniji.




















38

5. KRIMINALISTIKA PODJELA UZROKA POARA

Pored podjele uzroka poara po nainu dovodjenja toplote postoji i kriminalistika podjela uzroka
poara koja se odnosi na nain izazivanja poara. Prema ovoj podjeli imamo:


5.1. Prirodni uzrok poara

Djelovanjem prirodnih sila moe se stvoriti toplota koja izaziva poar. Ovakvi poari nastaju
nezavisno od volje ovjeka i bez ikakvog njegovog uticaja u njegovom nastajanju. Ovdje spadaju poari
izazvani gromom, usled potresa i sunevom toplotom.

5.2. Poari izazvani nehatom ili nepanjom

Ovdje spadaju poari koji su nastali ljudskom nepanjom tj. nesmotrenim postupkom ili zbog
nepreduzimanja odgovarajuih mjera kao na primjer:
- nepropisno izvedene elektrine i gasne instalacije,
- loe uradjena ognjita i dimovodni kanali,
- odbaeni opuak ili ne ugaena ibica,
- izbacivanje pepela sa arom,
- nepaljivo rukovanje lakozapaljivim tenostima,
- samozapaljenje,
- nestruno odravanje instalacije i uredjaja,
- eksplozije i dr.

Usled nepanje izbija preko 50% poara. Praksa pokazuje da je veoma veoma teko razgraniiti
da li je do poara dolo usled nehata ili namjerno proputene radnje.

5.3. Namjerno izazvani poari

Namjerni ili kriminalni poari ili paljevine su poari koji su izazvani svjesnom ili promiljenom
radnjom iz razlitiih pobuda na razliite naine u cilju unitenja imovine.
39

Kod namjerno podmetnutih poara vrlo je bitno znati motiv koji moe biti vrlo razliit kao to je
osveta koja moe da se bazira na beznaajnim razlozima (svadja, tua, ljubomora, zavist) prikrivanja
drugih krivinih djela (kradje, ubistva, pronovjere), zastraivanje, iznuda, piromanija i dr.
U zadnje vrijeme prisutni su namjerno izazvani poari iz koristoljublja kada se imovina osigura na
veliku sumu a zatim se teta naplati od osiguravajuih drutava.

5.4. Poari izazvani djeijom igrom

Djeca kao izazivai poara zauzimaju znaajno mjesto iz razloga to vole da se igraju sa ibicama,
upaljaima, da imitiraju starije ili vrlo esto da imitraju glavne junake na filmu gdje u nekoj sceni postoje
paljenje kua, uma, objekata i dr.
U dosta sluajeva djeca se posle izazvanog poara kriju u ormare gdje se najee ugue i izgore.


















40

6. TRAGOVI KOD POARA

Karakteristini tragovi koji ostaju kod poara a na osnovu kojih se utvrdjuje uzrok poara kao i
otkrivanje izvrioca kod namjerno podmetnutih poara ili poara izazvanih nehatom dijele se na:
- tragove u okolini mjesta poara,
- tragove u izgorjelom objektu,
- tragove na elektrinim instalacijama,
- tragove u centru poara i
- tragove kod osumnjiene osobe.

6. 1. Tragovi u okolini mjesta poara

U okolini mjesta poara moe se pronai veliki broj tragova koji su u direktnoj ili indirektnoj vezi
sa uzrokom poara kao to su tragovi stopala, tragovi pneumatika, predmeti iz objekta, djelovi uredjaja i
instalacije, razne posude u kojima su drane lakozapaljive tenosti za pospjeivanje poara i dr. Svi
tragovi u okolini mjesta poara mogu dospjeti namjerno u cilju dovodjenja u zabludu lica koja utvrdjuje
uzrok poara ili nenamjerno a to je u direktnoj vezi sa uzrokom poara.
Tragovi koji se pronadju u okolini mjesta poara moraju se propisno fiksirati a tragovi stopala i
pneumatika mulairati.

6.2. Tragovi u izgorjelom objektu

Sve tragove u izgorjelom objektu moemo podijeliti na:
- tragove na spoljanjoj strani objekta,
- tragovi na unutranjosti objekta.

6.2.1. Tragovi na spoljanjoj strani objekta

Jedan od vrlo vanih tragova na spoljanjoj strani jeste postojanje ili nepostojanje naslaga garei
iznad otvora (prozori, vrata) takozvanih oreola dimnih gasova.
Oreoli dimnih gasova nastaju samo ako se proces sagorijevanja odvija u zatvorenoj prostoriji to
podrazumijeva prostoriju sa nepropusnim plafonom.
41

Sagorijevanjem gorive materije oslobadjaju se produkti sagorijevanja koji vremenom stvaraju
odredjeni nadpritisak u prostoriji. Kako produkti sagorijevanja kao topliji popunjavaju gornje djelove
prostorije i usled nadpritiska tee da izadju, nailaze na prve pukotine iznad prozora i vrata kuda i izlaze.
Na spoljanjim zidovima objekta koji su hladniji dolazi do kondezacije vlanih produkata sagorijevanja a
time i do stvaranja naslaga garei oreola dimnih gasova.



Slika.2. Izgled oreola dimnih gasova iznad prozora izgorjelog objekta

Do stvaranje oreola dimnih gasova nee doi ako poar prvo izbije u tavanskom prostoru objekta
a zatim se prenese na unutranjost objekta jer u tom sluaju poslije ruenja plafonske konstrukcije i
prenoenja poara u unutranjost prostorija dimni gasovi kao topliji slobodno izlaze kroz sruenu
plafonsku konstrukciju.
Takodje do stvaranja oreola dimnih gasova nee doi ako u prostoriji nemamo plafonsku
konstrukciju i u sluaju da je plafonska konstrukcija propusna za dimne gasove kao to je ukrasni
reetkasti sputeni plafon ili kao to su plafonske konstrukcije od trske i dr.
Ukoliko na objektu iznad veeg broja prozora i vrata postoje oreoli dimnih gasova to ukazuje da
se poar prenosio iz prostorije u prostoriju preko otvora kojima su povezane u tom sluaju poar je izbio u
prostoriji iznad koje su najintenzivniji oreoli dimnih gasova, ili ako na istoj prostoriji postoji vei broj
otvora, onda je mesto izbijanja poara u blizini otvora gdje su najintenzivniji oreoli.
Ovdje se mora uzeti u obzir koji je materijal gorio jer nas intezitet oreola dimnih gasova moe
zavarati ukoliko je gorio materijal koji oslobadja veliku koliinu dimnih gasova kao to je guma i neke
plastine mase.
42



Slika 3. Izgled kada se poar prenio u kancelarijski prostor

Pored oreola na spoljanjem dijelu objekta treba obratiti panju na oteenje prozora i vrata sa
spoljanje strane, oteenja dimnjaka, oteenja oluka ako postoje, oteenja fasade i dr.
Kod praenja svih ovih tragova uvijek treba porediti intezitet oteenja dva ista ili slina traga
(prozori, vrata, oluci, dimnjaci) i na osnovu toga zakljuivati koji je due bio zahvaen poarom a time i
blii centru poara. Ovdje se svakako mora uzeti u obzir raspored gorivih materija, akcija gaenja, kao i
vremenski uslovi koji su vladali (brzina i pravac vjetra, atmosferske padavine).


6.2.2. Tragovi u unutranjosti objekta

U izgorjelom objektu na svim njegovim djelovima, inventaru, instalacijama i drugim predmetima
u objektu bez obzira koliko su zahvaeni poarom, da li su gorivi ili negorivi postoje tragovi koji nam
nepogreivo ukazuju na smjer irenja poara a time nas dovode i do mjesta izbijanja poara to i jeste
osnovni zadatak kod utvrdjivanja uzroka poara.
Da bi se svi tragovi detaljno pregledali i medjusobno usaglasili potreban je mukotrpan rad esto sa
dosta fizikog napora kao i poznavanje ponaanja odredjenih materijala posle djelovanja vatre. Iz ovih
razloga uvidjaj kod poara na lilcu mjesta moe da traje po nekoliko dana pa ak i do nekoliko nedjelja.
Uvijek treba porediti stepen oteenosti pojedinih materijala, predmeta, opreme uredjaja sa istim
ili slinim koji su manje oteeni ili nijesu oteeni.



43

6.2.2.1. Tragovi na drvetu

Drvo je jedno od najzahvalnijih materijala sa aspekta utvrdjivanja centra poara. Spada u grupu
vrstih gorivih materijala. Stepen zapaljivosti drveta zavisi od vrste drveta, od obraenosti povrine,
stepena usitnjenosti, stepena vlanosti i dr. to znai da se tvrdo drvo tee pali. Manji komadi se lake
pale od veih. Komadi ija je povrina hrapavija lake se pale od komada sa glatkom povrinom. O
navedenom se obavezno mora voditi rauna jer se u poaru obino nadju razliite vrste drveta. Do paljenja
drveta dolazi na temperaturama od 250 - 300
o
C.
U dijelu sagorijevanja vrstih gorivih materija objanjen je nastanak stvaranja krokodilske
koena drvetu pa emo jo jednom naglasiti da kod sagorjele povrine drveta gdje imamo komadie
krokodilske koe sitnije a naprsline dublje ta strana drveta je bila blia centru poara.
Kod ovih tragova obavezno prilikom donoenja konane odluke obavezno uzeti u obzir pravac
strujanja vazduha, akciju gaenja i da li je drvo prethodno bilo tretirano nekim vatrootpornim premazima.
Prilikom tumaenja tragova gorenja na drvetu ako pronadjeno da je dolo do pregorijevanja
debelih drvenih greda, do progorijevanja stolova mora se imati na umu da ovakvi tragovi nastaju kod
areih (tinjajuih) poara i najee su prouzrokovani ili opukom cigarete, ili djelovanjem povienih
temperatura dui vremenski period (kod uzidanih greda i dimnjak) ili od nekog usijanog predmeta
prilikom zavarivanja, rezanja, lemljenja ili od toplote elektrine struje (kratak spoj, varnienje dr.).
Progorijevanje radnih povrina stola na jednom mjestu moe biti prouzrokovano od nekog
ostavljenog grejnog tijela (reo, pegla i dr).
Svi djelovi od drveta posle poara moraju se rekonstruisati i utvrditi od ega potiu i gdje su se
nalazili prije poara.
Mjesto pronalaska drvenih elemenata u odnosu na mjesto gdje su se nalazili prije poara moe
nam ukazati na smjer djelovanja toplote (stolovi i stolice sa drvenim nogarima).
Na osnovu mjesta pronalaska drvenih djelova, na osnovu mjesta gdje su se nalazili prije poara na
osnovu stepena i strane nagorjelosti a uvijek uzimajui u obzir smjer strujanja vazduha, akciju gaenja
sigurno emo odrediti pravac irenja poara to ima za cilj pronalazak centra poara.
Danas su u upotrebi velike koliine ploa od drvenih otpadaka nastale presovanjem iverja sa
lijepkom (iverica i dr.) koje zbog prisustva zapaljivog lijepka esto potpuno izgore u poaru ali na njima
su karakteristini tragovi gorenja kao i kod drveta na osnovu kojih utvrdjujemo smjer irenja poara tj.
centar poara.



44

6.2.2.2. Tragovi na staklu

Imajui u vidu da je temperatura topljenja stakla oko 770 C na mjestu poara uvijek pronalazimo
razbijeno i istopljeno staklo. Dobro je ako moe da se utvrdi da li je staklo razbijeno usled toplote poara
ili je razbijeno usled udara tvrdim predmetom i cilju izazivanja poara. Kod pucanja stakla usled udara
javljaju se prskotine koje su mnogo due i izraenije nego usled toplote. Takoe naslage garei na staklu
nam mogu ukazati da li je staklo razbijeno prije poara ili usled poara. Kod poara na automobilima i
pariima stakla koja prilikom razbijanja padnu izvan auta nema naslaga garei a poar je izbio u
unutranjosti automobila moemo tvrditi da je staklo prethodno razbijeno. Ovo vai i za objekte pod
uslovom da se parii stakla posle pada ne mogu kontaminirati naslagama garei.
Staklo spada u materijale koji su loi provodnici toplote pa usled zagrijavanja jedne strane druga
strana se mnogo sporije grije usled ega dolazi do pojave napona izmedju razliito zagrijanih slojeva i
loma stakla.
Kod udara groma mogu se na staklenim povrinama nai okrugli zatopljeni otvori.
Kod armiranog stakla dolazi do prskanja ali ne i do ispadanja pa ove povrine esto imaju ulogu
prepreke za plamen.


6.2.2.3. Tragovi na hartiji

Hartija pripada grupi vrstih materijala koja moe da intenzivno gori to umnogome zavisi od
oblika pakovanja. Ako se radi o hartiji sloenih lsitova kao to su knjige, risovi, rolne papira ista e vrlo
teko gorjeti zbog nedostatka kiseonika. Ovdje e tragovi gorenja biti dublji i izraeniji sa strane koja je
prvo zahvaena poarom.
Ako se radi o otpacima hartije, odnosno o hartiji u rastresitom stanju onda se proces sagorijevanja
vri intenzivno do potpunog sagorijevanja.
Treba uvijek razmiljati u pravcu da se rasuta i rastresita hartija koristi za podmetanje poara.
Takodje na potpuno izgorjeloj hartiji moe se proitati tekst u sluaju da nije uniten akcijom
gaenja.





45

6.2.2.4. Tragovi na metalnim elementima

U gradjevinarstvu se dosta primjenjuju metalne konstrukcije koje mogu biti nosee, krovne ili
pregradne, a najee su izradjene u obliku profila razliitih oblika.
eline konstrukcije koje se najvie primjenjuju imaju dobre karakteristike ali su veoma
neotporne na poviene temperature. Zbog dobre toplotne provodljivosti brzo se zagrijavaju i brzo
deformiu. Ispitivanja su pokazala da ve posle 15 minuta intenzivnog djelovanja poara eline
konstrukcije gube nosivost.
Oblici nastalih deformacija i nastale promjene boje pomau nam da utvrdimo pravac irenja
poara odnosno nadjemo mjesto izbijanja poara.
Usled djelovanja toplote dolazi do veeg izduenja vlakana metala koja su okrenuta prema izvoru
toplote pa usled toga dolazi do savijanja prema izvoru toplote. Ove deformacije na pregradama od metala
mogu sa sigurnou ukazati u kojoj prostoriji je prvo dolo do poara. Ovdje se mora uzeti u obzir kako je
konstukcija optereena.
Boje koje se pojavljuju na istoj povrini elinih predmeta ukazuju na vrijednost temperatura do
kojih se zagrijavo elini predmet.

Blijedouta boja Do 220
o
C
Zlatno uta Do 245
o
C
Ljubiasta Do 265
o
C
Tamnopurpurna Do 280
o
C
Svetloplava Do 300
o
C
Plava Do 320
o
C
Crna Do 420
o
C

Tabela 5. Temperaturna slika elinih elemenata

Pojava boje na povrini elika bazira se na optikim osobinama tankog filma oksida. Boja
omoguava da se sa dovoljno tanosti moe odrediti temperatura zagrijavanja pojedinih djelova elinih
predmeta.




46

Pored poznavanja temperaturne slike potrebno je znati razvojne temperature standardnog poara:

Temepratura (
o
C) Vrijeme (minuta)
200
450
800
1000
1025
1100
1150
1250
5
10
30
60
90
120
180
300

Tabela 6. Rrazvijanje temperature standardnog poara
Na mjestu poara, prilikom vrenja uvidjaja nailazimo na istopljene djelove metala i drugih
materija. Potrebno je znati temperature topljenja materija koje se najee nalaze na zgaritu:

Aluminijum 658
o
C Olovo 328
o
C
Bakar 1083
o
C Porculan 1420
o
C
Bronza 900
o
C Staklo 771
o
C
Cink 420
o
C Gvodje 1530
o
C
Hrom 1615
o
C elik 1350
o
C
Mesing 900
o
C Liveno gvodje 1200
o
C

Tabela 7. Temperature topljenja nekih materijala

Naroito je vano da se uoe promjene i deformacije na metalnim djelovima krovne konstrukcije,
jer se ispod najvie deformisanih mjesta, tamo gdje su najuoljivije promjene boje i gdje su najdue
vladale visoke temperature najee nalazi centar poara.
U svakom sluaju uz poznavanje navedenih temperatura i promjena do kojih dolazi, moe se
orijentaciono rekonstruisati stanje koje je vladalo za vrijeme poara tj. stvoriti temperaturna slika u
objektu.
U sluajevima gdje se trai vatrootpornost vea od 15 min., to je uglavnom sluaj, vri se zatita
eline konstrukcije vatrootpornim materijalima, pa su tragovi koji ostaju posle poara drugaiji o emu
se mora voditi rauna prilikom ispitivanja na zgaritu.
47

Za zatitu elinih konstrukcija upotrebljava se laki beton, cigla, keramika, gipsane ploe, malter
itd.
Ovakvi zatitni materijali se obino nanose na konstukciju prskanjem, jer se pripremaju u obliku
emulzije. Kao naroito dobra pokazala se masa napravljena od smjea azbesta perlita i gipsa. elini
stubovi zatieni ovom masom izdravaju 3 asa u uslovima poara. eline konstrukcije se u cilju zatite
od poara mogu premazivati i specijalnim bojama, koje pjenuaju pod dejstvom vatre. U normalnim
uslovima, ove boje tite konstrukciju od korizije. Pod dejstvom visokih temepratura one poveavaju
zapreminu i stvaraju termoizolacioni sloj koji moe poveati vatrootpornost na 30 minuta.
Premazi boje ostaju u vidu ljuspica na povrinama od metala, tako da se ponekad na osnovu
njihovog stanja moe odrediti smjer kretanja vatre. Tamo gdje nema ovog sloja, najverovatnije su vladale
vie temperature i poar due trajao. Naravno, i ovdje treba provjeriti da se tu nije nalazio neki materijal
koji sagorieva uz oslobadjanje velike koliine toplote. Isto tako treba vodi rauna o vrsti zatitinog
materijala i njegovoj otpornosti prema vatri, kao i tragovima na njima.


6.2.2.5. Tragovi na cigli

Glinene opeke se jo uvijek uveliko primjenjuju u izgradnji objekata. Imaju dobre termike
osobine i visoku vatrootpornost i koriste se svuda gdje se eli postii vea otpornost prema djelovanju
visokih temperatura. Dobijaju se od gline koja se specijalnim postupcima preradjuje a zatim, pomou
maina, formatizira i pee u krunim ili tunelskim peima na temperaturi od oko 900
o
C. Po zavrenom
peenju i hladjenju, opeka se ugradjuje u konstrukciju.
Temperature koje se obino javljaju u poarima, opeka moe da izdri jer joj je taka topljenja
negdje oko 1200
o
C. Zbog toga u poaru ne dolazi de veih oteenja i deformacija i takvi zidovi pod
djelovanjem visokih temperatura, odnosno opeke, ne pucaju u povrinskom sloju. Prema tome, kada na
izgorjelom objektu naidjemo na neka oteenja ovog materijala, prskotine i deformacije one nijesu nastale
kao posledica poara, ve iz drugih razloga (mehanika oteenja, potresi i sl.).


6.2.2.6. Tragovi na kamenu

U gradnji objekata se, takodje, mnogo upotrebljava kamen. Za tu svrhu koriste se sedimentne
stijene i to: krenjaci, dolomiti i pjeari. Tu se koriste jo i metamomorfne stijene kao mramor ili
semperin i to za dekoraciju.
48

Ponaanje ovih stijena na povienoj temperaturi nije isto za sve vrste stijena, ve to zavisi od
minerolokog sastava i od naina postanka pojedinih stijena. Granit, kao najizrazitiji predstavnik
magmatskih stijena, nije postojan na visokim temperaturama. Zagrijavanjem do 200
o
C (ovakve
temperature redovno vladaju u poaru) njegova vrstoa se povaava a tada poinje naglo da pada.
Pukotine se javljaju ve na temperaturi 5oo do 600
o
C, a kod temperature od 800
o
C dolazi do ruenja
elemenata za koje je granit upotrijebljen (sve ove temperature vladaju na zgaritu).
Krenjaki kamen poinje da puca na oko 600
o
C, a na neto vioj temperaturi se raspada.
Prilikom analize tragova na kamenu u izgorjelom objektu, ne treba izgubiti iz vida razne premaze kojima
se poveava otpornost kamena prema vatri, pa ponekad na njemu nema karakteristinih prskotina iako su
na tome mjestu djelovale relativno visoke temperature.
Kao premaz se najee koristi vodeno staklo.


6.2.2.7. Tragovi na betonu

Beton je mjeavina cementa i agregata (pijeska i ljunka) sa vodom. Danas se pored obinog
betona proizvodi i koristi u gradjevinarstvu armirani beton, laki ili pjena beton, betonsko azbestni
proizvodi i dr.

Obini beton

Ponaanje obinog betona na visokim temperaturama je uglavnom posledica ponaanja njegovih
sastavnih komponenata, agregata i cementa. Kao agregat se koriste ljunak, obina zgura, letei pepeo
perlit ili neki organski materijal (drvo, iverje, drvena vuna). U veini sluajeva ova vrsta agregata sadri
mineral silicijuma koji ve na 570
o
C mijenja svoju zapreminu i puca, a na betonskom elementu se
manifestuje u vidu ljutenja. Treba imati u vidu da toplota ne prodire duboko u unutranjost betona,
odnosno prostiranje toplote tee lagano, pa se tragovi dejstva vatre ne mogu primijetiti na prvi pogled, ve
se otkrivaju tek posle paljivog pregleda. Treba napomenuti da obian beton na temperaturama od 400 -
500
o
C ne mijenja svoju strukturu i izgled, dok promjene nastaju tek iznad 500
o
C. I ovdje se zatita od
visoke temperature vri raznim premazima, to treba uzeti u obzir prilikom pregleda zgarita.




49

Armirani beton

Armirani beon je gradjevinski materijal sastavljen od betona i elika. iroka primjena armiranog
betona zasniva se na velikoj mehanikog otpornosti ovog materijala. Pri temperaturama od 200 - 300
o
C,
ne dolazi do bitnih promjena na ovom betonu, medjutim na temperaturama od 400 - 600
o
C dostie
kritinu veliinu i tada najee dolazi do ruenja konstrukcije. Naravno da prilikom pregleda djelova
izgorjelog objekta koji su napravljeni od armiranog betona treba voditi rauna o vrsti ekika, debljini i
povrini.

Laki beton

Kod ovih betona se koriste agregati sa manjom zapreminskom teinom. Prema vrsti agregata
dijele se na etiri grupe:
- laki betoni od lakih mineralnih agregata, koji imaju zatvorenu strukturu, jer su upljine
izmedju agregata popunjene malterom (keramzit beton, varmikulit, perlit betoni drugi);
- laki upljikavi betoni ija je struktura otvorena, jer su upljine izmedju zrgna agregata
neispunjenje (jednozrni betoni);
- laki beoni koji koriste kao agregat meterije organskog porijekla (drvena vuna, iverje, durisol
dr.);
- elijasti laki betoni koji kao vezivo kroste kre ili cement, a proizvode se tako to se u svjeu
masu uvodi gas (penobetoni, siporeks).

Svi navedeni laki betoni su otporni na visoke temperature pa kod temperatura koje se razvijaju u
toku poara ne trpe nikakve promjene, to istovremeno znai da sva nadjena oteenja na elementima od
ovog materijala ne bi trebalo da potiu od poara.


6.4.8.Tragovi na malteru

Malter je vezivni materijal, koji se sastoji iz vezivnog materijala sitnozrnog agregata (pijeska) i
vode. Zajednika osobina svih maltera jeste njihova plastinost. Poznati su malteri: kreni, produni
cementni malter i dr.
Najvie upotrebljavani kreni malter se dobija mjeavinom gaenog krea, pijeska i vode.
Premazi od maltera se pri temperaturi od 530
o
C, usled izdvajanja vode razaraju, to ima za posledicu
50

odlepljivanje veih i manjih paradi maltera i ogoljavanje zidova. Na osnovu ovako nastalih tragova
moemo odrediti smjer irenja vatre.


6.2.2.9. Tragovi na elementima od plastine mase

Primjena plastinih masa u graevinarstvu je veoma velika. Po svojoj strukturi ne spadaju u vrlo
zapaljive materije. Dananje hemijske industrije proizvode veoma veliki broj plastinih materijala kao to
su PVC, poliesteri, poliuretani, polistiroli, epoksidne smole i dr.
Poliestri armirani staklenom vunom slue za izradu cisterni, silosa kao i noseih graevinskih
elemenata. Poliuretani takodje imaju veliku primjenu, naroito ekspandirane poliuretanske mase.
Variranjem osnovnih komponenata, mogue je dobiti itav niz razliitih poluretana, poev od vrlo mekih
pa do izrazito tvrdih sundjera sa zapreminskom teinom od 30 do 200kg/m
3
. Ekspandirane (sundjeraste)
tvrde poliuretanske mase koriste se u graevinarstvu iskljuivo kao termoizolacioni materijal. Svi
poliuretani gore u prisustvu plamena, meutim, po uklanjanju plamena oni se gase (samogasivi su) i
izuzev povrine na koju je bio prislonjen plamen, zadravaju istu strukturu i izgled po cijeloj zapremini.
Ba zbog ovakvog mehanizma sagorijevanja (nesagorijevanja) esto emo u literaturi, naroito u
prospektima kojima se reklamira ovaj graevinski materijal, naii na podatak da su poliuretani nezapaljive
materije. Iste podatke e nam dati i nedovoljno upuena struna lica. Medjutim, u praksi ne samo da nije
tako, ve su nestruno ugraivane poliuretanske ploe pomogle da se poar brzo iri. Naime,
poliuretasnke ploe se lijepe na objekat bitumenom ili ter papirom, koji su veoma zapaljivi i koji posle
paljenja daju plamen dovoljan za burno sagorijevanja poliuretana u njegovom prisustvu. Dakle poliuretan
e goreti sve dok ima zapaljenog materijala koji daje plamen, a po prestanku djelovanja plamena na toj
strani e ostati karakteristina vrsta zatopljenja, po kojima se moe zakljuiti sa koje je strane doao
plamen.
Polistirol je poznat pod komercijalnim nazivom stiropor, a u gradjevinarstvu se iskljuivo
koristi kao sundjerasti materijal i to kao toplotni izolator. Kod nas se proizvode dvije vrste stripora:
normalni (niske i vosike gustine) i samogasivi. Stiropor ploe normalnog tipa, pod dejstvom stranog
izvora plamena intenzivno oslobadjaju zapaljive gasove koji brzo proiruju plamen. Zraenjem toplote,
provodjenjem toplote kao ni uarenim izvorom toplote stiropor se ne moe upaliti ve se samo topi i
ostavlja karakteristian trag.
Stiropor ploe samogasivog tipa, posle nestanka stranog izvora plamena prestaju da gore, dolazi
do samogaenja materijala, a nastali tragovi su isti kao i kod poliuretana.
51

Treba istai da analizom i praenjem tragova do kojih dolazi na materijalu koji je zahvaen
poarom, tj. poznavanjem izgleda materijala posle poara, moemo dobiti jednu temperaturnu sliku
oteenog objejkta, odnosno, moemo rekonstruisati tok irenja vatre, intenzitet sagorijevanja materijala i
na osnovu toga ustanoviti mjesto poetka poara centar poara.
U svim objektima postoji velika koliina plastinih elemenata ija nam oteenja tano ukazuiju
na smjer irenja poara.
Plastine garnile posle poara pae istopljene samo na jednom mjestu iz razloga to strana koja
se prva zagrijeva otpada od plafona i u jednom trenutku garnila visi i topi se na jednom mjestu.
Ovo isto vai i kod zatitnih plastinih plafonjera.


6.2.2.10. Tragovi na vratima i prozorima

Bez obzira da li su izgradjeni od drveta ili metala, kada na spoju izmedju krila prozora (vrata) i rama
(ragastova) nema tragova nagorijevanja ili promjene boje kod metalnih, znai da su u vrijeme poara bili u
zatvorenom poloaju. Kod otvorenog poloaja ovi djelovi su izloeni djelovanju plamena pa dolazi do
promjena, odnosno nagorijevanja. Tragovi nagorijevanja na vratima nas uvijek upuuju na prostoriju u
kojoj je dolo do poara, jer vie nagorela povrina vrata je uvijek okrenuta prema mjestu odakle dolazi
plamen. Najee je na toj strani i centar poara, ukoliko na irenju poara nijesu uticali neki spoljni
faktori kao promaja, ventilacija i slino, to treba provjeriti.
U prethodnom dijelu je objanjeno ponaanje stakla u poaru. Ono je uvijek na prozorima i
vratima umetnuto u ljebove i tako osigurano od ispadanja. Prilikom poara staklo puca ili se topi, ali
djelovi e uvijek ostati u ljebu i na taj nain se spreava kontakt plamena, i stvaranje naslaga garei na
unutranje povrine ljeba, pa ti djelovi ostaju svjetliji od djelova na kojima je ovo djelovanje bilo
omogueno. Ukoliko je staklo namjerno razbijeno prije poara onda lice koje to radi da bi sebi
obezbijedilo prolaz, uklanja sve komadie stakla iz ljebova, jer mogu da ga povrede. Na taj nain plamen
kasnijeg poara, koje to isto lice podmetne radi uklanjanja tragova, nesmetano dolazi u kontakt sa svim
djelovima unutranje povrine ljeba i nagorijeva ga ili samo garavi. Tako emo na ovom dijelu nai
zagaravljenja po cijeloj povrini ljeba kanala to treba imati na umu pri donoenju konanog zakljuka.
Iz svega iznijetog proizilazi da kod vata i prozora naroitu panju treba obratiti na dodirne
povrine izmeu pokretnih nepokretnih djelova (vrata i rama, krila prozora i rama) i na stranu koja je vie
nagorjela, jer je sa te strane dola vatra.
esto na izgorjelom objektu nalazimo samo djelove vrata i prozora i u tom sluaju treba pokuati
rekonstukcijom da odredimo poloaj u toku poara.
52

6.2.2.11. Tragovi na bravama

Prilikom pregleda mjesta poara, takodje, treba ispitati brave i zasune na vratima, prozorima,
kako bi se ustanovilo da li su bili zatvoreni, otvoreni ili provaljeni. U vatri djelovi brava i zasuna obino
ostaju sauvani, pa se mogu izvriti sva potrebna ispitivanja na njima. Ovdje nas konkretno interesuje
poloaj jezika brave u trenutku izbijanja poara i u toku poara, to nam ukazuje da li je bila zakljuana
ili otkljuana. Ukoliko je ist, odnosno njegove povrine nijesu zagaravljene, na njima nema tragova
garei i toplotnih promjena, na njega nije direktno djelovao plamen u toku poara, znai da su zakljuana
vrata ili prozor i obrnuto, ako se nalazio u izvuenom poloaju na njemu e biti naslaga garei. Kod
zasuna uvijek treba pogledati stanje materijala ispod njegove povrine. Ukoliko je nagorjela, zagaravljena
ili promijenila boju (kod metalnih) onda je zasun bio u krajnje izvuenom poloaju (zatvarao je vrata ili
prozor) u suprotnom, ako je ta povrina cijela, ista, nije dolazila u direktan dodir sa vatrom, bila su u
otvorenom poloaju.
Stanje brava je veoma bitno utvrditi, naroito kada su sumnja na paljevinu, pa u tu svrhu treba
uvijek angaovati i vjetake za brave, trasologe.


6.2.2.12. Tragovi na elektrinim instalacijama, uredjajima i osiguraima

Tragovi na elektrinim instalacijama su vrlo znaajni i na osnovu jih moemo vrlo esto pronai
centar poara. Usaglaavanjem ovih tragova sa svim drugim tragovima tano e se utvrditi centar poara
pod uslovom da je elektrina instalacija bila pod naponom za vrijeme izbijanja poara.
Ukoliko je elektrina instalacija bila pod naponom za vrijeme poara, prije poetka pregleda
zgarita, obezbijediti eme elektrinih instalacija, a ako na postoje, snimiti stanje i na osnovu izjava
strunih lica nacrtati grubu emu instalacija sa potroaima.
Ukoliko je elektrina instalacija pod naponom prilikom izbijanja poara usled sekundarnih kratkih
spojeva dolazi do pregorijevanja osiguraa pa je stanje svih osiguraa vrlo bitno jer osigurai selektivno
tite pojedine djelove instalacije.
Pregledom osiguraa mora se utvrditi da li je osigura originalan ili krpljen a na osnovu jaine
osiguraa, presjeka provodnika instalacije, snage ukljuenih potroaa da li je elektrina instalacija bila
preoptereena.
Na osnovu izgleda pregorelog umetka topljivog osiguraa ponekad se moe utvrditi nain
pregorijevanja. Ako dodje do pregorijevanja usled kratkog spoja bakarna ica (licna) se potpuno istopi pa
se mogu njeni tragovi pronai na zidovima porculanskog umetka u obliku kuglica.
53

Kod preoptereenja a ponekad i kod primarnog kratkog spoja usled postepenog zagrijavanja
dolazi do lijepljenja pijeska (ako je osigura originalan) na bakarnu licnu pa tek onda do prekida.
Iz ovih razloga svi osigurai se moraju paljivo otvoriti, detaljno pregledati i sve to unijeti u
zapisnik.
Ukoliko se osigurai ne izuzimaju najbolje je zbog eventualnih naknadnih pregleda osigurae
vratiti na svoja mjesta.
Prilikom pregleda elektrinih instalacija potebno je utvrditi sve okolnosti koje su prethodile
izbijanju poara i iste potpuno razjasniti na osnovu tragova posle poara a to su:
- da li je bilo ukljueno elektrino osvjetljenje,
- kada i kojim redosledom se gasilo,
- da li je uoeno treptanje ili neke druge pojave kao to je slabo usijavanje niti sijalice.

Elektrini provodnici povezuje se meusobno i na druge elemente (razvodne kutije, prikljuna
mjesta, mjerna mjesta, osigurai, pa na ovim mjestima najee dolazi do kvarova. Kada nije dobar spoj
na tom mjestu dolazi do varnienja pa i do izazivanja poara. Na tim mjestima detaljnim pregledom mogu
se nai zatopljenja a u okolini mjesta istopljene estice bakra koje su vidljive i bez upotrebe mikroskopa.
Kod elektrinih uredjaja za koje se sumnja da su uzronici poara mora se prvo utvrditi da li su
bili ukljueni u elektrinu mreu to se utvrdjuje na osnovu tragova na utinici i utikau. Ako je uredjaj
bio ukljuen u utinicu za vrijeme trajanja poara u tom sluaju na viljukama utikaa i na unutranjim
povrinama buksni utinice nema naslaga garei iz razloga to se utika nalazi u utinici i dimni gasovi ne
mogu da prodru u utinicu, dok u suprotnom ako je utika bio izvuen iz utinice imaemo naslage garei
i na buksnama i na viljukama.


6.3. Tragovi u centru poara

Ispitivanje tragova u centru poara i eksplozija se vri sa ciljem da se utvrdi nain na koji je
nastala toplota (uzrok dogadjaja) i sastav i osobine materijala koji se prvi zapalio, kao i eventualno
prisustvo materijala koji je posluio za pospjeivanje poara.
Naprijed je bilo dosta rijei o uzrocima poara i tu su iznijeti svi naini nastajanja toplote koja
izaziva poar, tako da e u ovom dijelu biti govora samo o ispitivanju nekih materijala u centru poara i
metodama kojima se moe utvrditi njihovo porijeklo.
Prilikom istraivanja na svakom zgaritu je bitno da se eliminie ili utvrdi prisustvo tenih goriva,
naftnih derivata, kojima se najee vri pospjeivanje poara. Prevazidjeno je miljenje da se upotreba
54

tenih goriva moe samo onda dokazati kada se u ostacima poara nadju izvjesne koliine ovih zapaljivih
tenosti u nepromijenjenom stanju. Uslijed visokih temperatura koje vladaju u toku poara, tenosti
upotrijebljene na pospjeivanje poara se najprije razlau (jednim dijelom), pa je jedini nain da se dokae
njihovo prisustvo da se putem analiza utvrde produkti sagorijevanja karakteristini za upotrijebljeno
gorivo. Traganje u centru poara za potpuno nepromijenjenim ostacima tenih goriva je bez izuzetka
osudjeno na neuspjeh. Zbog toga utvrdjivanje nerazorenih tenih goriva na tom mjestu moe esto da
bude sumljivo, jer je lice koje je podmetnulo poar moglo da ih izlije poslije poara u cilju prevare,
skretanja sumnje ili nabacivanja sumnje na drugo lice. Meutim, ponekad se ipak mogu nai i
nepromijenjeni tragovi ali samo teih goriva. Po pravilu se tada radi o paljevinama kod kojih je izostao
eljeni uspjeh, bilo zbog ugaenog vremenski tempiranog upaljaa ili zbog toga to je vatra okrivena prije
nego to je dospjela do materijala koji treba da izgori.
Osnovne karakteristike sagorijevanja tenih goriva (naftnih derivata) su:
- brzo irenje poara,
- crveni plamen,
- crni dim,
- specifian miris,
- razvijanje visokih temperatura i
- stvaranje velikih naslaga garei.

Za utvrdjivanje vrste upotrijebljenog tenog goriva od presudnog je znaaja mjesto sa koga se
uzima uzorak, nain uzimanja i pakovanja uzoraka. Uzorak se uzima sa vie mjesta kako iz centra poara
tako i van centra poara, pri emu se mora voditi rauna da ne dodje do kontaminacije uzoraka. Uzorci se
obavezno pakuju u hermetiki zatvorene posude (epruvete i boice) i plastine kese, to omoguava
ispitivanje i gasne a ne samo tene ili vrste faze uzoraka.
Tragovi nerazorenih tenih goriva mogu se nai i van zgarita, na mjestima gdje je, eventualni,
uinilac preao pre podmetanja poara, ili u posudama u kojima je teno gorivo doneseno a esto i na
odei samog izvrioca.
Za ispitivanje tragova zapaljivih sredstava koji ostaju posle poara ili paljevine u principu mogu
da se koriste sve fiziko-hemijske metode.
Medjutim, za svaku konkretnu fiziko-hemijsku metodu potrebna je odredjena minimalna koliina
materijala bez koje se metoda ne moe primijeniti.
Konkretno je mogue koristiti sledee metode:
- odredjivanje indeksa prelamanja supstance,
- odredjivanje specifine teine supstance,
55

- odredjivanje viskoziteta tenosti, i
- odredjivanje optike aktivnosti i supstance.

Primjena ovih fiziko-hemijskih metoda ograniena je relativno velikom koliinom materijala
potrebnom za analizu. Koliina potrebne supstance se kree od 0,1 mililitar, za odredjivanje optike
aktivnosti supstance.
Podaci koje dobijamo ovim analizama izuzetno su dragocjeni, s obzirom da se u svim svjetskim
standardima ba ove fiziko-hemijske osobine koriste za kategorizaciju pojedinih supstanci.
Medjutim, veoma se rijetko deava da se sa lica mjesta moe donijeti dovoljna koliina istog
uzorka da se za ispitivanje primijeni neka od gore navedenih fiziko-hemijskih metoda. Daleko ei je
sluaj da se iz spaljenog materijala moraju izdvajati samo tragovi supstanci. Za takve analize mogue je
koristiti samo one fiziko-hemijske metode za iju je primjenu potrebno izuzetno malo materijala. Ovdje
se prvenstveno misli na gasnu hromografiju i atomsko-apsorpcionu spektrofotometriju, a u nekim
sluajevima na spektrografiju i spektrofotometriju u UV vidljivoj i IR oblasti.
Posebno je interesanta gasna hromatografija, s obzirom da su granice osjetljivosti
plameno-jonizacionog detektora, koji se najee korsit 1x10
-12
gr. Ovako velika osjetljivost prua
nam mogunost da ekstrakcijom iz zemlje, pijeska, zida ili tkanine dokaemo prisustvo zapaljivog
sredstva u tim uzorcima. Iz naenih komponenti koje uzorak sadri moemo da odredimo koje je zapaljivo
sredstvo u pitanju.
Jo je vea osjetljivost atomsko-apsorpcionog spektrofotometra ali je njegova primjena
ograniena na detekciju pojedinih elemenata to u pojedinim sluajevima moe da ima znaaj u
rasvjetljavanju uzorka nastanka poara.
Pored ovih metoda postoje i druge, koje takoe moraju dati podatke interesantne za ispitivanje
nastanka poara. Ove fiziko-hemijske metode se redje primjenjuju, mada su interesantne s obzirom da
spadaju u nedestruktivne. Ovdje se misli na:
- neutronsku aktivacionu analizu,
- rendgensko-fluorescentnu analizu i
- rendgensko-difrakcionu analizu.

Nabrojane fiziko-hemijske metode mogu da daju podatke o elementarnom sastavu uzorka i o
kristalnoj strukturi uzorka. Interesantna je rengenska difrakciona analiza koja moe da odgovori i da li je
poar izazvan elektrinom strujom, tj. da li je kratki spoj primaran ili sekundaran.
U redje primenjivane metode spada i masena spektromatrija povezana sa gasnom
hromatografijom.
56

Ova metoda nam daje veoma korisne podatke o masenom broju pojedinih komponenti uzorka, to
veoma olakava utvrdjivanje vrste supstance.
S obzirom na injenicu da se za pospjeivanje poara u najveem broju sluajeva upotrebljavaju
tena goriva naftni derivati koji su veoma isparljivi, za utvrdjivanje vrste upotrebljenih materijala je
veoma pogodna primjena gasne hromatografije jer je osjetljivost ove metode veoma velika, kao i zbog
toga toje fazna faza u veini sluajeva najanje kontaminirani trag u odnosu na tenu i vrstu fazu u
kojima se tragovi nalaze.
Pomou navedenih metoda mogu se utvrditi vrste i svih ostalih materijala i njihovih produkata
koji su se nali u centru poara i prvi poeli da gore, mijenjaju se na drugi nain ili su izazvali poar.
Pored ovakvih naina ispitivanja tragova, treba pomenuti i mikroskopsko ispitivanje na mjestu
poara. Mada je kod poara najee na izgled sve uniteno, praksa je pokazala da ovakvi postupci esto
daju dobre rezultate prilikom istraivanja na zgaritu. Kod svih mikroskopskih ispitivanja poara od
odluujueg znaaja je odredjivanje pravog mejsta sa koga se uzimaju tragovi. Zbog toga je preporuljivo
da se u svim komplikovanijim i znaajnijim sluajevima za to angauje strunjak vjetak. Tragove koje
treba ispitati nalaze se veinom na uem podruju centra poara, ali se nalaze i na veoj udaljenosti od
njega, u djelovima objekta koji nijesu zahvaeni vatrom. Tragovi ije porijeklo na ovaj nain moemo
utvrditi, mogu biti biljnog porijekla, tragovi voska, zaostali djelovi neke naprave, kristali nekih silikata, a
bilo je sluajeva da je na ovaj nain dokazano i prisustvo duvana na osnovu ispitivanja pepela i to u
prostorijama gdje je inae zabranjeno puenje.
Da bi se za ispitivanje uzeli pravi uzorci, materijal u centru poara se ispituje sloj po sloj i na taj
nain utvrdjuje pored sastava i materijal koji se nalazio iznad i ispod prije poara.


6.4. Tragovi na osumnjienom licu

Kad god je to mogue treba obezbijediti obuu i odjeu osumnjienog lica jer se na njima mogu
nai tragovi koji bi ukazali da je ono zaista bilo u objektu neposredno prije izbijanja poara. Ti tragovi
mogu biti:
- tragovi zapaljivih tenosti,
- materijali istovjetni onima koji su se nalazili i izgorjelom objektu,
- tragovi zemlje na obui i odijelu koji potiu iz okoline objekta a lice tvrdi da nije tamo bilo i
drugo.


57

Ne treba zaboraviti da se uzmu uzorci iz kose i ispod noktiju osumniene osobe.
Na kraju treba napomenuti da je svako ispitivanje u oblasti poara ustvari istraivaki rad i da
svaka nepanja i propust moe dovesti do toga da se dogadjaj ne rasvijetli. Za to je potrebno veoma
paljivo i oprezno pristupiti ispitivanju svakog i najsitnijeg traga, usaglaavati, beljeiti, fiksirati i paljivo
analizirati.





























58

7. ZAKLJUAK

Posao vrenja uviaja kod poara je mnogo specifiniji i zahtjevniji nego kod ostalih vrsta
uviaja. Specifinost je posebno potencirana posledicama koje mogu nastupiti usled poara,
kao to su mogunost stradanja velikog broja ljudi, nastanak velike materijalne tete, visoka
temperatura, velike promjene lica mjesta i sl.
Struno lice zna da se u poarima moe upotrebiti mnogo materijalnih tragova na osnovu
kojih se moe utvrditi mjesto nastajanja poara, a zatim i uzrok nastajanja poara.
Utvrivanje uzroka poara se iskljuivo zasniva na materijalnim tragovima, dok se izjave
svjedoka uzimaju u obzir, ali se na osnovu njih ne moe donositi miljenje.
Velika je razlika, kada se radi na utvrivanju uzroka poara, da li se radi o poaru na
otvorenom prostoru ili o poaru u zgradama. Izuavanje poara u zgradama prvo zahtijeva
odgovor na logino pitanje da li je poar nastao u objektu, ili je prenijet sa spoljne strane.
Vatra na otvorenom prostoru ima dovoljno kiseonika, dok je kod poara u zatvorenim
prostorima sasvim drugaija situacija.
Iz svega navedenog, moe se zakljuiti, koliko je kompleksna problematika utvrivanja
uzroka poara, s obzirom na naine na koji mogu nastati, pa je samim tim neophodno i
angaovanje strunjaka iz ove oblasti kako bi se mogle nedvosmisleno utvrditi okolnosti pod
kojima je dolo do njegovog nastajanja.













59

8. Literatura

1. Busarevi Miroslav, Radmilac Dragan, Krsti Dragan, Cvetkovi Ljiljana, Gluica Branko,
Djordje Poljak; Osnovi kriminalistikih vjetaenja, Beograd 2001, izdava MUP Republike
Srbije
2. Nauno struni i informativni asopis; Poar Eksplozija Preventiva; godina I, Sarajevo, decembar
1980
3. Durmievi Izudin, Basari Mehmed; Istraivanje poara i paljevina; Beograd 1972; Izdava
Savezni sekreterijat za unutranje poslove, Beograd
4. Zakon o zatiti i spaavanju, Sl. list RCG , br. 13/07