UNIVERZITET CRNE GORE

ELEKTROTEHNIKI FAKULTET

STUDIJSKI PROGRAM: ENERGETIKA I AUTOMATIKA
PREDMET: ANALIZA ELEKTROENERGETSKIH SISTEMA I
FOND ASOVA: 2+2+0.5
LABORATORIJSKA VJEBA BROJ 3
NAZIV: PRORAUN TOKOVA SNAGA

CILJEVI VJEBE:
- Formiranje modela mree za proraun tokova snaga,
- Uporeenje rezultata sa rezultatima koji su dobijeni raunskim putem (auditorne vjebe iz
Analize elektroenergetskih sistema I),
- Analiza uloge balansnog generatora, generatorskog i potroakog vora,
- Analiza razliitih metoda prorauna tokova snaga,
- Analiza odnosa P- i Q-V kod prorauna tokova snaga.


POTREBAN PRIBOR:
- kalkulator.

IME I PREZIME: ________________________________.
BROJ INDEKSA: ________.
BROJ POENA:
OVJERAVA:
DATUM:
Laboratorijska vjeba 3 PRORAUN TOKOVA SNAGA
2
1. APARATURA
Na raspolaganju je softver NEPLAN 5.2 u studentskoj verziji za simulaciju rada
elektroenergetskih sistema (Slika 1.1).



Slika 1.1 Radni prozor softvera za simulaciju EES


Laboratorijska vjeba 3 PRORAUN TOKOVA SNAGA
3
2. TEORIJSKA OSNOVA LABORATORIJSKE VJEBE
2.1 Proraun tokova snaga
Problem tokova snaga sastoji se u odreivanju modula i faznih stavova napona vorova i
tokova aktivnih i reaktivnih snaga u vodovima pri specificiranim uslovima o snagama potroaa,
aktivnim snagama i modulima napona generatora. Kao to e se pokazati, opta priroda problema,
uslovljena karakterom veza izmeu snaga i napona, dovodi do sistema simultanih nelinearnih
algebarskih jednaina za ije rjeavanje su neophodni iterativni numeriki postupci. Postoji vie
matematikih modela koji odraavaju problem tokova snaga, pa u skladu sa tim i vie razliitih
iterativnih postupaka. Poslije 1956., kada su startovali prorauni tokova snaga na ondanjim
raunarima, razvijen je veliki broj numerikih algoritama. Meutim, u najveoj primjeni su naprijed
izloeni Gauss-Seidelov i Newton-Raphsonov iterativni algoritam.
Ovdje se, normalno, podrazumijevaju uravnoteeni simetrini trofazni sistemi, pa se u
proraunima primjenjuju monofazna interpretacija i sistem jedininih vrijednosti.
S obzirom na etiri osnovne veliine koje se pridruuju svakom voru:
- moduo napona U
- fazni stav napona
- aktivna snaga P
- reaktivna snaga Q
vorovi mree se klasifikuju u tri osnovne kategorije: balansni, generatorski i potroaki.
Balansni vor odgovara sabirnicama onog generatora koji prvi reaguje na promjene
optereenja u sistemu. Balansni generator mora biti opremljen osjetljivim i brzim regulatorima
snage zbog ega je on prvi agregat koji podie ili sputa snagu kako to situacija zahtijeva.
Dakle, preko ovog vora obezbjeuje se i dodatna aktivna i reaktivna snaga za balansiranje
(pokrivanje) prenosnih gubitaka koji unaprijed, odnosno do kraja prorauna nijesu poznati. Zbog
toga se kod balansnog generatora ne specificiraju aktivna i reaktivna snaga da bi se ova jedinica
mogla prilagoavati promjenama reima u sistemu, ali se specificiraju preostale dvije veliine:
napon U i fazni stav . U sistemu jedininih vrijednosti obino je U = 1.0 |0
o
.
Generatorski vor (ili naponski kontrolisani vor) odgovara sabirnicama ostalih generatora
(bez ili sa prikljuenim potroaima) kod kojih je specificirana aktivna snaga PG i moduo napona U.
Ovo zbog toga to sve generatorske jedinice imaju automatsku amplitudnu regulaciju napona, pa
reaktivna snaga generatora QG nije direktno specificirana, pa se ovaj vor naziva i PV vor.
Reaktivna snaga generatora se odreuje proraunom, pri emu se postavlja i dodatni uslov da ta
snaga ostane u intervalu realnih minimalnih i maksimalnih granica

Gm G GM
Q Q Q (2.1)
Potroaki vor je sabirnica sistema u kojoj je prikljuen samo potroa (bez generatora) sa
specificiranom aktivnom PP i reaktivnom snagom QP, pa se zato naziva i PQ vor. Napon vora po
modulu U i faznom stavu odreuju se proraunom. Ako u nekom voru nema ni generatora ni
potroaa, onda se takav vor moe tretirati kao potroaki kod koga su PP = QP = 0.
Na Slika 2.1 su prikazani razliiti tipovi vorova, sa specifikacijom zadatih veliina, uz
konvenciju da je pozitivan smjer injektirane generatorske snage ka voru, a snage potroaa od
vora.
Matematika formulacija problema tokova snaga moe biti u konceptu vorova ili u konceptu
kontura, bilo u admitantnoj ili u impedantnoj formi. Raniji pristup koristio je koncept nezavisnih
kontura u admitantnoj formi, ali je ovaj pristup naputen zbog naporne pripreme podataka oko
specifikacije mrenih kontura. Kasniji pristupi se oslanjaju na koncept nezavisnih vorova i
korienje YB ili ZB matrica.
Laboratorijska vjeba 3 PRORAUN TOKOVA SNAGA
4
U poglavlju 3 je naglaeno da se matrica YB moe dobiti direktnim uvidom u analiziranu
mreu, kao i da je ova matrica slabo popunjena, tj. blizu 80 85 % su nulti vandijagonalni elementi.
Zbog toga se danas u konceptu YB za vee sisteme koristi tehnika rijetkih (''sparsity'') matrica.
Koncept sa ZB nema problem slabe popunjenosti. ZB kao inverzna matrica matrice YB je puna
matrica, pa tehnika rijetkih matrica ovdje ne moe biti primijenjena. U cilju ubrzanja prorauna i
racionalnog korienja memorije u konceptu matrice ZB se za velike sisteme koristi Metoda
dijakoptike.


Slika 2.1 Osnovni tipovi vorova: (a) balansni, (b) generatorski,
(c) potroaki, (d) potroaki za PP = QP = 0.

2.2 Gauss-Seidelov postupak za proraun tokova snaga
Gauss-Seidelov YB postupak predstavljen je relacijama:

i 1 n
(k 1) (k 1) (k)
i i
ij ij i j j *(k)
j 1 j i 1 ii i
i 1 n
*(k) (k 1) *(k) (k) (k 1)
ij ij i j i j i
j 1 j i
P jQ 1
U Y U Y U ,
Y U
Q m U Y U U Y U .

+ +
= = +

+ +
= =
(

=
(

| | | |

= +
` | |
\ \ )


(2.2)
Gauss-Seidelov ZB postupak predstavljen je relacijama:

( )
i 1 n
(k 1) (k) k 1 j j j j
ij ij j j i R *(k 1) *(k)
j j
j 1 j i
j j
*
n
j j
i
ij i R i *
j 1 ii j
j i
P jQ P jQ
U U Z ( y U ) Z ( y U )
U U
P jQ
U
Q m U U Z .
Z U

+ +
+
= =
=

= + +
(

(
=
`
(

(
)

(2.3)
Relacije za reaktivnu snagu koriste se samo kod PV vorova. Izraunate vrijednosti
generatorskih reaktivnih snaga moraju ostati u granicama definisanim relacijom (2.1). Ako
izraunato Qi
(k+1)
pada unutar specificiranih granica, izraunava se nova vrijednost napona Ui
(k+1)
.
Moduo ove nove vrijednosti Ui
(k+1)
se u svakoj iteraciji, shodno karakteru PV vora, izjednaava sa
specificiranim modulom napona PV vora, da bi se zatim odredila vrijednost faznog stava i
(k+1)
.
U sluaju da izraunata reaktivna snaga Qi
(k+1)
izlazi iz opsega, onda se postupa na sljedei
nain:

(k 1) (k 1)
i iM i iM
(k 1) (k 1)
i im i im
Q Q Q Q
Q Q Q Q
+ +
+ +
> =
< =
(2.4)
Pri nametnutim uslovima (2.4) PV vor se, zapravo, tretira kao PQ vor sa specificiranim
aktivnim i reaktivnim snagama.
Laboratorijska vjeba 3 PRORAUN TOKOVA SNAGA
5
3. ZADACI LABORATORIJSKE VJEBE
1) Koristei Gauss-Seidelov YB postupak, za dio EES-a sa Slika 3.1 proraunati tokove snaga
i naponske prilike ako je balansni generator u voru 1. Vodove ekvivalentirati sa I emom.



Slika 3.1 Dio EES-a


Izrada:
Laboratorijska vjeba 3 PRORAUN TOKOVA SNAGA
6
Izrada:

Laboratorijska vjeba 3 PRORAUN TOKOVA SNAGA
7
2) Koristei softver Neplan 5.2 za simulaciju EES, formirati model iz prethodnog zadatka
proraunati tokove snaga i fazore napone u vorovima. Dobijene rezultate napisati u Tabela 3-I.
Uporediti rezultate sa proraunom iz prethodnog zadatka. Poraunati procentualnu greku u
odreivanju amplitude napona. Koliki je gubitak snage u vodovima?

Tabela 3-I Rezultati simulacije
Prvi vor Drugi vor Trei vor
Amplituda napona U [kV]
Fazni stav napona [ ]
Odstupanje od prorauna [ % ]

Snaga na sabirnicama generatora u oba vora:
________________________________________________.

Gubici u vodovima:
________________________________________________.


3) Ponoviti simulaciju iz prethodnog zadatka tako to se uzmu u obzir i otoni parametri voda.
Koristei softver proraunati tokove snaga i fazore napona u vorovima. U Tabela 3-II upisati
dobijene rezultate.

Tabela 3-II Rezultati simulacije
Prvi vor Drugi vor Trei vor
Amplituda napona U [kV]
Fazni stav napona [ ]

Snaga na sabirnicama generatora u oba vora:
________________________________________________.

Gubici u vodovima:
________________________________________________.


4) Ponoviti simulaciju iz prethodnog zadatka tako to se vod 2-3 iskljui na oba kraja.
Koristei softver proraunati tokove snaga i fazore napona u vorovima. U Tabela 3-III upisati
dobijene rezultate.

Tabela 3-III Rezultati simulacije
Prvi vor Drugi vor Trei vor
Amplituda napona U [kV]
Fazni stav napona [ ]

Snaga na sabirnicama generatora u oba vora:
________________________________________________.

Gubici u vodovima:
________________________________________________.


Laboratorijska vjeba 3 PRORAUN TOKOVA SNAGA
8
5) U osnovnom modelu iskljuiti vod koji povezuje generatore samo kod vora 1. Koristei
softver proraunati tokove snaga i fazore napona u vorovima. U Tabela 3-IV upisati dobijene
rezultate.

Tabela 3-IV Rezultati simulacije
Prvi vor Drugi vor Trei vor
Amplituda napona U [kV]
Fazni stav napona [ ]

Snaga na sabirnicama generatora u oba vora:
________________________________________________.

Gubici u vodovima:
________________________________________________.


6.) U okviru osnovnog modela, dodati potroa snage P = 30 MW u vor 2. Izvriti proraun
tokova snaga i fazora napona u vorovima. Rezultate upisati u Tabela 3-V.

Tabela 3-V Rezultati simulacije
Prvi vor Drugi vor Trei vor
Amplituda napona U [kV]
Fazni stav napona [ ]

Snaga na sabirnicama generatora u oba vora:
________________________________________________.

Gubici u vodovima:
________________________________________________.




Laboratorijska vjeba 3 PRORAUN TOKOVA SNAGA
9
4. ZAKLJUAK
Na osnovu uraenih zadataka, odgovoriti na sljedea pitanja.

1. Koja je uloga balansnog generatora?
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________.

2. Nabrojati metode za proraun tokova snaga i navesti njihove prednosti.
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________.

3. Kakav uticaj na naponske prilike u potroakom voru ima iskljuivanje voda 2-3?
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________.

4. Kako se ponaa vod koji je otvoren na jednom kraju?
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________.

5. Kakve je prirode vor u kome su prikljueni generator i potroa?
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________________.