CORPUS THOMISTICUM

Sancti Thomae de Aquino

Super I Epistolam B. Pauli ad Corinthios lectura
a capite I ad caput !I
Reportatio "ul#ata
Caput $$
%ectio $
&'())*+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $$ l. $
Supra apostolus remo"it a -ideli.us id quod est contrarium
Eucharistiae sacramento, scilicet participationem mensae
idolorum, nunc autem instruit -ideles de ipso Eucharistiae
sacramento. Et primo praemittit quamdam admonitionem
#eneralem/ secundo accedit ad propositum, i.i "olo autem "os
scire, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo proponit
admonitionem/ secundo si#ni-icat quomodo Corinthii ad
praedictam admonitionem se ha.e.ant, i.i laudo autem "os,
-ratres, et cetera. Circa primum considerandum est, quod ita se
ha.et naturalis ordo rerum, quod ea quae sunt in-eriora in enti.us
imitantur ea quae sunt superiora secundum suum posse. Unde
etiam naturale a#ens tamquam superius assimilat si.i patiens.
Primordiale autem principium totius processionis rerum est -ilius
0ei, secundum illud Io. I, 12 omnia per ipsum -acta sunt. Et ipse
ideo est primordiale e3emplar, quod omnes creaturae imitantur
tamquam "eram et per-ectam ima#inem patris. Unde dicitur Col.
I, $42 qui est ima#o 0ei in"isi.ilis primo#enitus omnis creaturae,
quia in ipso condita sunt uni"ersa. Speciali tamen quodam modo
e3emplar est spiritualium #ratiarum, qui.us spirituales creaturae
illustrantur, secundum illud quod in Ps. CI, 1 dicitur ad -ilium2 in
splendori.us sanctorum e3 utero ante %uci-erum #enui te, quia
scilicet #enitus est ante omnem creaturam per #ratiam lucentem,
ha.ens e3emplariter in se splendores omnium sanctorum. Hoc
autem e3emplar 0ei prius erat a no.is "alde remotum, secundum
illud Eccle. II, ". $52 quid est homo, ut sequi possit re#em
-actorem suum6 Et ideo homo -ieri "oluit, ut homini.us humanum
e3emplar prae.eret. Unde Au#ustinus dicit de a#one Christiano2
qua per"ersitate non careat, qui dicta et -acta illius hominis
intueri dili#it et sectatur, in quo se no.is ad e3emplum "itae
prae.uit -ilius 0ei6 Et sicut di"initatis eius e3emplar primo
quidem imitantur An#eli, secundario "ero reliquae creaturae, ut
0ion7sius dicit cap. an#elicae hierarchiae, ita humanitatis
e3emplar principaliter quidem imitandum proponitur praelatis
Ecclesiae tamquam superiori.us. Unde et dominus apostolis dicit
Io. c. III, $42 e3emplum dedi "o.is, ut quemadmodum e#o -eci,
ita et "os -aciatis. Secundario "ero ipsi praelati in-ormati e3emplo
Christi, proponuntur e3emplar "itae su.ditis, secundum illud I
Petr. ult.2 -orma -acti #re#is e3 animo/ et II Thess. III, 82 ut
nosmetipsos -ormam daremus "o.is ad imitandum nos. Et ideo
apostolus si#nanter dicit2 di3i ut sine o--ensione omni.us sitis, et
hoc quidem -acere poteritis, si hoc quod dico ser"etis. Imitatores
mei estote, sicut et e#o Christi, scilicet sum imitator. Imita.atur
enim eum primo quidem in mentis de"otione. 9al. c. II, 5*2 "i"o
e#o, iam non e#o, "i"it "ero in me Christus. Secundo in
su.ditorum sollicitudine. Unde dice.at Phil. II, $(2 si immolor
supra sacri-icium et o.sequium -idei "estrae, #audeo et
con#ratulor omni.us "o.is, sicut et Christus o.tulit semetipsum
pro no.is, ut dicitur Eph. !, 5. Tertio quantum ad passionis
tolerantiam. II Cor. I!, $*2 semper morti-icationem Iesu in corpore
circum-erentes. Et 9al. ult.2 e#o sti#mata domini Iesu in corpore
meo porto. Est autem notandum, quod non simpliciter dicit,
imitatores mei estote, sed addit sicut et e#o Christi, quia scilicet
su.diti praelatos suos imitari non de.ent in omni.us, sed in
qui.us illi Christum imitantur, qui est inde-iciens sanctitatis
e3emplar. 0einde, cum dicit laudo autem "os, -ratres, ostendit
qualiter Corinthii se ha.e.ant ad admonitionem praedictam. Circa
quod considerandum est, quod su.diti suos praelatos sequuntur
dupliciter, scilicet quantum ad -acta et dicta. :uantum quidem ad
-acta, dum su.diti praelatorum e3empla imitantur, unde dicitur
Iac. !, $*2 e3emplum accipite, -ratres mei, prophetarum, qui locuti
sunt in nomine domini. :uantum "ero ad dicta, dum eorum
praeceptis o.ediunt. Pro". I!, ;2 custodi praecepta mea et "i"es.
In his autem Corinthii de-icie.ant, et ma3ime quantum ad
maiorem multitudinem, et ideo apostolus, alloquens eos, dicit
laudo autem "os, -ratres, quasi dicat2 super hoc laudandos "os
prae.ere de.etis, sed non -acitis, quod per omnia memores estis,
quasi ad imitandum mea e3empla. <on enim possumus illorum
e3empla imitari, quorum memoriam non ha.emus. Unde dicitur
He.r. c. III, (2 mementote praepositorum "estrorum, quorum
intuentes e3itum con"ersationis, imitamini -idem. :uantum "ero
ad dicta, su.dit et sicut tradidi "o.is, praecepta mea tenetis,
quasi dicat2 eodem tenore o.ser"atis, quo e#o tradidi/ hoc enim
dicit, quia a. o.ser"antia praeceptorum eius recesserant. Io. !,
5*2 si sermonem meum ser"a"erunt, et "estrum ser"a.unt. Sed
"idetur hic modus loquendi non esse con"eniens "eritati sacrae
Scripturae, quae nihil patitur -alsitatis, secundum illud Pro". !III,
'2 iusti sunt omnes sermones mei, et non est in eis pra"um quid,
neque per"ersum. Sed dicendum, quod ironica locutio est una de
locutioni.us -i#urati"is, in qui.us "eritas non attenditur
secundum sensum quem "er.a -aciunt, sed secundum id quod
loquens e3primere intendit per simile, "el contrarium, "el
quocumque alio modo. Et ideo in ironica locutione "eritas
attenditur secundum contrarium eius quod "er.a sonant, sicut in
metaphorica, secundum simile. 0einde cum dicit "olo autem "os
scire, -ratres, etc., accedit ad propositum, instruens scilicet -ideles
de Eucharistiae sacramento. Et circa hoc tria -acit. Primo
redar#uit eorum errores circa ritum huius sacramenti/ secundo
ostendit huius sacramenti di#nitatem, i.i e#o enim accepi a
domino, etc./ tertio docet con"enientem ritum, i.i itaque, -ratres
mei. Circa primum tria -acit. Primo redar#uit eorum errorem, quo
scilicet erra.ant in ha.itu, quia scilicet mulieres ad sacra m7steria
con"enie.ant capite non "elato/ secundo ar#uit errorem in
con"entu, quia scilicet dum con"enirent ad sacra m7steria
contentioni.us "aca.ant, i.i haec autem praecipio non laudans,
etc./ tertio quantum ad certum ci.um, quia scilicet pransi ad sacra
m7steria sumenda accede.ant, i.i2 con"enienti.us autem "o.is,
et cetera. Circa primum duo -acit. Primo praemittit quoddam
documentum, e3 quo sumitur ratio su.sequentis monitionis/
secundo ponit monitionem, i.i omnis autem "ir orans, et cetera.
Circa primum ponit triplicem comparationem, quarum prima est
0ei ad hominem, dicens2 di3i quod praecepta mea tenetis per
contrarium/ sed ut appareat "os irrationa.iliter a#ere, "olo "os
scire, tamquam rem necessariam, secundum illud Is. c. !, $12
capti"us ductus est populus meus, quia non ha.uit scientiam,
quod omnis "iri caput Christus est, quod quidem dicitur
secundum similitudinem capitis naturalis, in quo quatuor
considerantur. Primo quidem per-ectio, quia cum caetera mem.ra
unum solum sensum ha.eant, scilicet tactum, in capite "i#ent
omnes sensus/ et similiter in aliis "iris in"eniuntur sin#ulae
#ratiae, secundum illud quod dicitur in-ra II, '2 alii datur per
spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae, etc./ sed in
homine Christo est plenitudo omnium #ratiarum. <on enim ad
mensuram dat ei 0eus spiritum, ut dicitur Io. III, 1;. Secundo in
capite in"enitur su.limitas, quia ut, scilicet in homine, est
superius omni.us mem.ris, ita etiam Christus supereminet non
solum omni.us homini.us, sed et omni.us An#elis, secundum
illud ad Ephesios I, 5* s.2 constituens illum ad de3teram suam in
caelesti.us, super omnem principatum et potestatem, et in-ra2 et
ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam. Tertio in capite
in"enitur in-luentia, quia scilicet quodam modo in-luit caeteris
mem.ris sensum et motum, ita a capite Christo in caetera mem.ra
Ecclesiae motus et sensus spiritualis deri"atur, secundum illud
Col. II, ". $82 non tenens caput, e3 quo totum corpus per ne3um et
coniunctiones su.ministratum et constructum crescit in
au#mentum 0ei. :uarto in capite in"enitur con-ormitas naturae
ad caetera mem.ra, et similiter in Christo ad alios homines,
secundum illud Phil. II, ". (2 in similitudinem hominum -actus et
ha.itu in"entus, ut homo. Secundam comparationem ponit
hominis ad hominem, cum dicit caput autem mulieris "ir. :uod
etiam secundum praedicta quatuor "eri-icatur. <am primo
quidem "ir est per-ectior muliere, non solum quantum ad corpus,
quia, ut philosophus dicit in li.ro de #eneratione animalium,
-oemina est masculus occasionatus, sed etiam quantum ad
animae "i#orem, secundum illud Eccle. !II, 582 "irum e3 mille
reperi unum, mulierem e3 omni.us non in"eni. Secundo, quia "ir
naturaliter supereminet -oeminae, secundum illud Eph. !, 55 s.2
mulieres "iris suis su.iectae sint sicut domino, quoniam "ir caput
est mulieris. Tertio, quia "ir in-luit #u.ernando mulierem,
secundum illud 9en. III, $)2 su. "iri potestate eris, et ipse
domina.itur tui. :uarto "ir et -oemina con-ormes sunt in natura,
secundum illud 9en. II, $'2 -aciamus ei adiutorium simile si.i.
Tertiam comparationem ponit 0ei ad dominum, cum dicit caput
"ero Christi, 0eus. Est autem considerandum, quod hoc nomen
Christus si#ni-icat personam praedictam ratione humanae
naturae2 et sic hoc nomen 0eus non supponit solum personam
patris, sed totam Trinitatem, a qua in humanitate Christi, sicut a
per-ectiori, omnia .ona deri"antur, et cui humanitas Christi
su.iicitur. Alio modo potest intelli#i, secundum quod hoc nomen
Christus supponit dictam personam ratione di"inae naturae2 et sic
hoc nomen 0eus supponit solum personam patris, quae dicitur
caput -ilii, non quidem secundum maiorem per-ectionem, "el
secundum aliquam suppositionem, sed solum ori#inem et
secundum con-ormitatem naturae, sicut in Ps. II, ( dicitur2
dominus di3it ad me2 -ilius meus es tu, e#o hodie #enui te.
Possunt tamen haec m7stice accipi, prout in anima est quoddam
spirituale coniu#ium. <am sensualitas -oeminae comparatur,
ratio "ero "iro, per quem sensualitas re#i de.et. Unde et caput
eius dicitur. !el potius ratio in-erior, quae inhaeret temporali.us
disponendis, mulieri comparatur/ "iro autem ratio superior, quae
"acat contemplationi aeternorum, quae caput in-erioris dicitur2
quia secundum rationes aeternas sunt temporalia disponenda,
secundum illud E3. !, ;*2 inspice et -ac secundum e3emplar
quod ti.i in monte monstratum est. 0icitur autem caput "iri
Christus, quia sola ratio secundum superiorem sui partem 0eo
inhaeret.
%ectio 5
&'())$+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $$ l. 5
Praemisso documento su.iun#it admonitionem, cuius ratio
sumitur e3 documento praedicto. Et circa hoc duo -acit. Primo
ponit admonitionem e3 parte "iri/ secundo e3 parte mulieris, i.i
omnis autem mulier, et cetera. 0icit er#o primo2 dictum est quod
caput mulieris est "ir, omnis autem "ir orans aut prophetans
"elato capite, deturpat caput suum. Circa quod considerandum
est, quod quili.et homo iudici assistens, suam conditionem "el
di#nitatem de.et pro-iteri, et praecipue assistens 0eo, qui est
omnium iude3/ et ideo, qui 0eo assistunt, ordinatissime et
con"enientissime se #erere de.ent, secundum illud Eccle. I!, $(2
custodi pedem tuum in#rediens domum 0ei. 0upliciter autem
homo 0eo assistit. Uno modo humana in 0eum re-erens, quod
quidem -it orando, secundum illud Eccli. I, ". ) s.2 in
conspectu altissimi depreca.itur, aperiet os suum in oratione, et
pro delictis suis depreca.itur. Alio modo di"ina ad homines
de-erens, quod quidem -it prophetando, secundum illud Ioel. II,
5'2 e--undam spiritum meum super omnem carnem, et
propheta.unt -ilii "estri. Unde si#nanter apostolus dicit "ir orans
et prophetans. His enim duo.us modis "ir 0eo tamquam iudici,
"el domino assistit. 0icitur autem prophetans dupliciter. Uno
modo inquantum homo aliis annuntiat, quae ei di"initus
re"elantur, secundum illud %c. I, ". )( s.2 =acharias pater eius
impletus est spiritu sancto, et propheta"it, dicens2 .enedictus
dominus 0eus Israel, et cetera. Alio modo dicitur homo
prophetans, inquantum pro-ert ea quae sunt aliis re"elata/ unde
illi qui in Ecclesia dicunt prophetias, "el alias sacras Scripturas
le#unt, dicuntur prophetantes. Et sic accipitur in-ra I!, ;2 qui
prophetat, Ecclesiam aedi-icat/ et ita etiam hic accipitur. Pertinet
autem ad di#nitatem "iri >ut in-ra pate.it? carere "elamine capitis,
et ideo dicit quod omnis "ir orans, aut prophetans "elato capite,
deturpat caput suum, id est, rem incon"enientem si.i a#it. Sicut
enim in corpore pulchritudo dicitur e3 de.ita proportione
mem.rorum in con"enienti claritate "el colore, ita in acti.us
humanis dicitur pulchritudo e3 de.ita proportione "er.orum "el
-actorum, in qui.us lumen rationis resplendet. Unde et per
oppositum turpitudo intelli#itur, quando contra rationem aliquid
a#itur, et non o.ser"atur de.ita proportio in "er.is et -actis. Unde
supra !II, 1) dictum est2 si quis turpem se "ideri e3istimat, super
"ir#ine sua, quod sit superadulta. Sed contra hoc o.iicitur2 nam
multi "elato capite in Ecclesia orant a.sque omni turpitudine
secretius orare "olentes. 0icendum est autem, quod duple3 est
oratio. Una pri"ata, quam scilicet quis 0eo o--ert in propria
persona/ alia pu.lica, quam quis o--ert 0eo in persona totius
Ecclesiae, ut patet in orationi.us, quae in Ecclesia per sacerdotes
dicuntur, et de tali.us orationi.us apostolus hic intelli#it. Item
o.iicitur de hoc quod dicit 9lossa, quod prophetans dicitur
Scripturas reserans, et secundum hoc ille qui praedicat,
prophetat. Episcopi autem praedicant capite tecto mitra. Sed
dicendum est, quod ille qui praedicat "el docet in scholis, e3
propria persona loquitur. Unde et apostolus, Rom. II, $), nominat
E"an#elium suum, scilicet propter industriam qua ute.atur in
praedicatione E"an#elii/ sed ille, qui sacram Scripturam in
Ecclesia recitat, puta le#endo lectionem, "el epistolam, "el
E"an#elium, e3 persona totius Ecclesiae loquitur. Et de tali
prophetante intelli#itur, quod hic apostolus dicit. Sed tunc
remanet o.iectio de his, qui cantant Psalmos in choro capite
tecto. Sed dicendum, quod Psalmi non cantantur, quasi a. uno
sin#ulariter se 0eo praesentante, sed quasi a tota multitudine.
0einde cum dicit omnis autem mulier, etc., ponit admonitionem
quantum ad mulieres, dicens omnis autem mulier orans, aut
prophetans, ut supra, non "elato capite, quod repu#nat propter
conditionem eius, deturpat caput suum, id est, rem
incon"enientem -acit circa sui capitis detectionem. Sed contra hoc
o.iicitur, quia apostolus dicit I Tim. II, $52 docere in Ecclesia
mulieres non permitto. :uomodo er#o competit mulieri, ut oret,
aut prophetet pu.lica oratione, aut doctrina6 Sed dicendum est,
hoc intelli#endum esse de orationi.us ac lectioni.us, quas
mulieres in suis colle#iis pro-erunt. 0einde cum dicit unum est
enim, etc., pro.at admonitionem praedictam. Et primo inducit
pro.ationem, secundo pro.ationis iudicium auditori.us
committit, i.i "os ipsi iudicate, et cetera. Circa primum duo -acit.
Primo inducit pro.ationem, secundo e3cludit o.iectionem, i.i
"erumtamen neque "ir, et cetera. Circa primum ponit triplicem
pro.ationem, quarum prima sumitur per comparationem ad
humanam naturam/ secunda per comparationem ad 0eum, i.i "ir
quidem non de.et, etc./ tertia per comparationem ad An#elos,
cum dicit et propter An#elos. Circa primum considerandum est,
quod natura, quae caeteris animali.us pro"idit au3ilia su--icientia
"itae, homini.us prae.uit ea imper-ecta, ut per rationem, arte,
usu, manu si.i ea per-icerent, sicut tauris dedit cornua ad
de-ensionem, homines autem arma de-ensionis si.i praeparant
manuali arti-icio rationis. Et inde est, quod ars imitatur naturam,
et per-icit ea quae natura -acere non potest. Sic i#itur ad
te#umentum capitis natura homini dedit capillos. Sed quia hoc
te#umentum insu--iciens est, per artem praeparat homo si.i aliud
"elamen. Eadem i#itur ratio est de "elamine naturali capillorum,
et de "elamine arti-iciali. <aturale autem est mulieri, quod
comam nutriat. Ha.et enim ad hoc dispositionem naturalem, et
ulterius inclinatio quaedam inest mulieri.us ad comam
nutriendam. In pluri.us enim hoc accidit, quod mulieres ma#is
student ad nutriendam comam, quam "iri. !idetur er#o conditioni
mulierum con"eniens esse, quod ma#is utantur arti-iciali
"elamine capitis, quam "iri. Circa hoc er#o tria -acit. Primo ponit
con"enientiam "elaminis naturalis et arti-icialis, dicens2 dictum
est mulier non "elans caput, deturpat caput suum, unum est enim,
scilicet unius rationis, pri"ari scilicet "elamine arti-iciali, ac si
decal"etur, id est, ac si pri"etur naturali "elamine capillorum,
quod in poenam qui.usdam praedicitur Is. III, $(2 decal"a.it
dominus "erticem -iliarum Sion, et crinem earum nuda.it.
Secundo ducit ad incon"eniens, dicens nam et si non "elatur
mulier, tondeatur, quasi dicat2 si a.iicit "elamen arti-iciale,
a.iiciat pari ratione etiam naturale, quod est incon"eniens. Sed
contra hoc "idetur esse, quod sanctimoniales tondentur. Ad quod
dupliciter potest responderi2 primo quidem, quia e3 hoc ipso quod
"otum "iduitatis "el "ir#initatis assumunt, Christo desponsante,
promo"entur in di#nitatem "irilem, utpote li.eratae a su.iectione
"irorum, et immediate Christo coniunctae. Secundo quia
assumunt poenitentiae lamentum, reli#ionem intrantes. Est
autem consuetudo "iris, quod tempore luctus comam nutriant,
quasi hoc sit suae conditioni con"eniens2 mulieres autem e
contrario tempore luctus comam deponunt. Unde dicitur Ier. c.
!II, 582 capillum tuum tonde, et proiice, et sume indirectum
planctum. Tertio concludit propositum dicens si "ero turpe, id est
indecens, est mulieri tonderi aut decal"ari, id est, pri"ari naturali
"elamine, arte, "el natura, "elet caput suum, utens scilicet
"elamine arti-iciali. 0einde cum dicit "ir quidem, etc., ponit
secundam pro.ationem, quae accipitur per comparationem ad
0eum. Et primo inducit ad pro.ationem, secundo pro.at quod
supposuerat, i.i non enim est "ir, et cetera. Circa primum duo
-acit. Primo ponit rationem eius quod est e3 parte "iri, secundo
illud quod est e3 parte mulieris, i.i mulier autem, et cetera. 0icit
er#o primo2 dictum est quod turpe est mulieri tonderi, sicut et non
"elari/ "iro autem non est turpe, cuius ratio est haec "ir quidem
non de.et "elare caput suum, quia est ima#o et #loria 0ei. Per
hoc autem quod dicit est ima#o 0ei, e3cluditur quorumdam error,
dicentium quod homo solum est ad ima#inem 0ei, non autem est
ima#o, cuius contrarium hic apostolus dicit. 0ice.ant autem,
quod solus -ilius est ima#o, secundum illud Col. c. I, $42 qui est
ima#o in"isi.ilis 0ei. Est er#o dicendum, quod homo ima#o 0ei
dicitur et ad ima#inem. Est enim ima#o imper-ecta2 -ilius autem
dicitur ima#o, non ad ima#inem, quia est ima#o per-ecta. Ad
cuius e"identiam considerandum est, quod de ratione ima#inis in
communi duo sunt. Primo quidem similitudo, non in
qui.uscumque, sed "el in ipsa specie rei, sicut homo -ilius
assimilatur patri suo. !el in aliquo quod sit si#num speciei, sicut
-i#ura in re.us corporali.us. Unde qui -i#uram equi descri.unt,
dicuntur ima#inem eius depin#ere. Et hoc est, quod dicit Hilarius
in li.ro de s7nodis, quod ima#o est species indi--erens. Secundo
requiritur ori#o. <on enim duorum hominum, qui sunt similes
specie, unus ima#o alterius dicitur, nisi e3 eo oriatur, sicut -ilius a
patre. <am ima#o dicitur a. e3emplari. Tertio ad rationem
per-ectae ima#inis requiritur aequalitas. :uia i#itur homo
similatur 0eo secundum memoriam, intelli#entiam et "oluntatem
mentis, quod pertinet ad speciem intellectualis naturae, et hoc
ha.et a 0eo, dicitur esse 0ei ima#o/ quia tamen deest aequalitas,
est 0ei ima#o imper-ecta. Et ideo dicitur ad ima#inem, secundum
illud 9en. I, 5)2 -aciamus hominem ad ima#inem et similitudinem
nostram. Sed -ilius, qui est aequalis patri, est ima#o per-ecta, non
autem ad ima#inem. Considerandum est etiam, quod #loria 0ei
dupliciter dicitur. Uno modo qua 0eus in se #loriosus est, et sic
homo non est #loria 0ei, sed potius 0eus est #loria hominis,
secundum illud Ps. III, ;2 tu, domine, susceptor meus es et #loria
mea. Alio modo dicitur #loria 0ei claritas eius a. eo deri"ata,
secundum illud E3. ult.2 #loria domini imple"it illud. Et hoc modo
hic dicitur, quod "ir est #loria 0ei, inquantum claritas 0ei
immediate super "irum re-ul#et, secundum illud Ps. I!, (2
si#natum est super nos lumen "ultus tui, domine. 0einde cum
dicit mulier autem, etc., ponit id quod est e3 parte mulieris,
dicens mulier autem est #loria "iri, etc., quia claritas mulieris
deri"atur a "iro, secundum illud 9en. II, 512 haec "oca.itur "ira#o,
quoniam de "iro sumpta est. Sed contra hoc o.iicitur, quia ima#o
0ei attenditur in homine secundum spiritum, in quo non est
di--erentia maris et -oeminae, ut dicitur Col. III, $$. <on er#o
ma#is de.et dici, quod "ir dicitur ima#o 0ei, quam mulier.
0icendum est autem, quod "ir dicitur hic specialiter ima#o 0ei
secundum quaedam e3teriora, scilicet quia "ir est principium
totius sui #eneris, sicut 0eus est principium totius uni"ersi, et
quia de latere Christi dormientis in cruce -lu3erunt sacramenta
san#uinis et aquae, a qui.us -a.ricata est Ecclesia. Potest etiam
quantum ad interiora dici, quod "ir specialius dicitur ima#o 0ei
secundum mentem, inquantum in eo ratio ma#is "i#et. Sed melius
dicendum est quod apostolus si#nanter loquitur. <am de "iro
di3it, quod "ir ima#o et #loria 0ei est2 de muliere autem non di3it,
quod esset ima#o et #loria "iri, sed solum quod est #loria "iri, ut
detur intelli#i quod esse ima#inem 0ei, commune est "iro et
mulieri2 esse autem #loriam 0ei immediate proprium est "iri.
Restat autem considerandum, propter quid "ir non de.eat "elare
caput, sed mulier. :uod quidem dupliciter accipi potest. Primo
quidem quia "elamen, quod capiti superponitur, desi#nat
potestatem alterius super caput e3istentis ordine naturae2 et ideo
"ir su. 0eo e3istens, non de.et "elamen ha.ere, super caput, ut
ostendat se immediate 0eo su.esse, mulier autem de.et "elamen
ha.ere, ut ostendat se praeter 0eum alteri naturaliter su.esse.
Unde cessat o.iectio de ser"o et su.dito2 quia haec su.iectio non
est naturalis. Secundo ad ostendendum, quod #loria 0ei non est
occultanda, sed re"elanda2 #loria autem hominis est occultanda/
unde in Ps. CIII, ". 8 s. dicitur2 non no.is, domine, non no.is, sed
nomini tuo da #loriam.
%ectio 1
&'())5+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $$ l. 1
Praemiserat apostolus quod mulier est #loria "iri, quod hic
pro.are intendit. Et circa hoc tria -acit. Primo ponit pro.ationem/
secundo assi#nat rationem eius quod di3erat, i.i etenim non est
creatus, etc./ tertio in-ert conclusionem intentam, i.i ideo de.et,
et cetera. Circa primum considerandum, quod, sicut supra dictum
est, mulier dicitur #loria "iri per quamdam deri"ationem, et ideo,
ad hoc pro.andum, su.dit non enim, prima scilicet rerum
conditione, "ir est e3 muliere, scilicet -ormatus, sed mulier e3
"iro. 0icitur enim 9en. II, 55, quod aedi-ica"it dominus 0eus
costam, quam tulerat de Adam in mulierem. 0e "iro autem dicitur
-orma"it dominus 0eus hominem de limo terrae. 0einde cum dicit
etenim, etc., assi#nat rationem eius quod di3erat. Ad cuius
e"identiam considerandus est talis ordo per-ecti et imper-ecti,
quod imper-ectum in uno et eodem su.iecto prius est tempore,
quam per-ectum. Prius enim aliquis homo est puer, quam "ir/
simpliciter tamen per-ectum est prius imper-ecto, tempore et
natura. <am puer producitur e3 "iro. Haec i#itur est ratio quare
mulier producta est e3 "iro, quia per-ectior est muliere, quod e3
hoc pro.at apostolus, quia -inis est per-ectior eo quod est ad
-inem2 "ir autem est -inis mulieris. Et hoc est quod dicit etenim
non est creatus "ir propter mulierem, sed mulier propter "irum, in
adiutorium scilicet #enerationis2 sicut patiens est propter a#ens,
et materia propter -ormam. Unde dicitur 9en. II, $'2 non est
.onum hominem esse solum, -aciamus ei adiutorium simile si.i.
0einde cum dicit ideo de.et, etc., in-ert conclusionem intentam,
dicens ideo, scilicet quia "ir est ima#o et #loria 0ei, mulier autem
est #loria "iri, mulier de.et ha.ere "elamen super caput suum,
quando scilicet 0eo assistit orando, "el prophetando, ut per hoc
ostendatur, quod non immediate su.est 0eo, sed su.iicitur etiam
"iro su. 0eo/ hoc enim si#ni-icat "elamen, quod capiti
superponitur. Unde alia littera ha.et, quod mulier de.et ha.ere
potestatem super caput suum, et idem est sensus2 nam "elamen
est si#num potestatis, secundum quod in Ps. %!, $5 dicitur2
imposuisti homines super capita nostra. 0einde cum dicit et
propter An#elos, etc., assi#nat tertiam rationem, quae sumitur e3
parte An#elorum, dicens et etiam mulier de.et ha.ere "elamen
super caput suum propter An#elos. :uod quidem dupliciter
intelli#i potest. Uno modo de ipsis An#elis caelesti.us, qui
con"entus -idelium "isitare creduntur, praecipue quando sacra
m7steria cele.rantur. Et ideo tunc tam mulieres, quam "iri ad
re"erentiam eorum honeste et ordinate se de.ent ha.ere,
secundum illud Ps. C!II, $2 in conspectu An#elorum psallam
ti.i. Alio modo potest intelli#i, secundum quod An#eli dicuntur
sacerdotes, inquantum di"ina populo annuntiant, secundum illud
Mal. II, ". (2 la.ia sacerdotis custodiunt scientiam, et le#em
requirent e3 ore eius, quia An#elus domini e3ercituum est. 0e.et
er#o mulier "elamen ha.ere semper in Ecclesia propter An#elos,
id est, propter sacerdotes, duplici ratione. Primo quidem propter
eorum re"erentiam, ad quam pertinet quod mulieres coram eis
honeste se ha.eant. Unde dicitur Eccli. !II, 112 honora 0eum e3
tota anima tua, et sacerdotes illius. Secundo propter eorum
cautelam, ne scilicet e3 conspectu mulierum non "elatarum ad
concupiscentiam pro"ocentur. Unde dicitur Eccli. c. I, 42
"ir#inem ne aspicias, ne -orte scandali@eris in decore illius.
Au#ustinus autem aliter e3ponit praedicta. Ostendit enim quod
tam mulier quam "ir est ad ima#inem 0ei, per hoc quod dicitur
Eph. I!, 51 s.2 reno"amini spiritu mentis "estrae, et induite no"um
hominem, qui reno"atur in a#nitione 0ei secundum ima#inem
eius qui crea"it eum, u.i non est masculus et -oemina. Et sic
patet, quod ima#o 0ei attenditur in homine secundum spiritum,
in quo non est di--erentia masculi et -oeminae/ et ideo mulier est
ima#o 0ei sicut et "ir. E3presse enim dicitur 9en. I, 5(, quod
crea"it 0eus hominem ad ima#inem suam, masculum et
-oeminam crea"it eos2 et ideo Au#ustinus dicit hoc esse
intelli#endum in spirituali coniu#io, quod est in anima nostra, in
qua >sicut supra dictum est? sensualitas, "el etiam in-erior ratio se
ha.et per modum mulieris, ratio autem superior per modum "iri,
in qua attenditur ima#o 0ei. Et secundum hoc mulier est e3 "iro
et propter "irum, quia administratio rerum temporalium, "el
sensi.ilium, cui intendit in-erior ratio "el etiam sensualitas, de.et
deduci e3 contemplatione aeternorum, quae pertinent ad
superiorem rationem, et ad eam ordinari. Et ideo mulier dicitur
ha.ere "elamen, "el potestatem super caput suum, ad
si#ni-icandum quod circa temporalia dispensanda de.et homo
cohi.itionem quamdam et re-raenationem ha.ere, ne ultra
modum homo pro#rediatur in eis dili#endis. :uae quidem
cohi.itio circa amorem 0ei adhi.eri non de.et, cum praeceptum
sit 0eut. !I, 42 dili#es dominum 0eum tuum e3 toto corde tuo.
<am circa desiderium -inis non apponitur mensura, quam necesse
est apponi circa ea quae sunt ad -inem. Medicus enim sanitatem
inducit quanto per-ectiorem potest, non tamen dat medicinam
quanto maiorem potest, sed secundum determinatam mensuram.
Sic "ir non de.et ha.ere "elamen super caput. Et hoc de.et
propter An#elos sanctos2 quia, sicut in 9lossa dicitur #rata est
sanctis An#elis sacrata et pia si#ni-icatio. Unde et Au#ustinus
dicit de Ci"it. 0ei, quod 0aemones alliciuntur qui.usdam
sensi.ili.us re.us, non sicut animalia ci.is, sed sicut spiritus
si#nis. 0einde cum dicit "erumtamen neque "ir, etc., e3cludit
du.itationem quae posset e3 dictis oriri. :uia enim di3erat, quod
"ir est #loria 0ei, mulier autem est #loria "iri, posset aliquis
credere, "el quod mulier non esset e3 0eo, "el quod non ha.eret
potestatem in #ratia. Unde primo hoc e3cludit, dicens2 licet mulier
sit #loria "iri, qui est #loria 0ei, "erumtamen neque "ir est in
domino, id est, a domino productus, sine muliere, neque mulier
sine "iro/ utrumque enim 0eus -ecit, secundum illud 9en. I, 5(2
masculum et -oeminam crea"it eos. !el aliter2 neque "ir est sine
muliere in domino, scilicet in #ratia domini nostri Iesu Christi,
neque mulier sine "iro, quia uterque per #ratiam 0ei sal"atur,
secundum illud 9al. III, 5(2 quicumque in Christo .apti@ati estis,
Christum induistis. Et postea su.dit2 non est masculus, neque
-oemina, scilicet di--erens in #ratia Christi. Secundo assi#nat
rationem, dicens2 nam sicut in prima rerum institutione mulier est
de "iro -ormata, ita et in su.sequenti.us #enerationi.us, "ir per
mulierem productus est, secundum illud Io. I!, $2 homo natus
de muliere. <am prima productio hominis -uit sine "iro et
muliere, quando 0eus -orma"it hominem de limo terrae, ut dicitur
9en. Secunda autem -uit de "iro sine muliere, quando -orma"it
E"am de costa "iri, ut i.idem le#itur. Tertia autem est e3 "iro et
muliere, sicut A.el natus est e3 Adam et E"a, ut le#itur 9en. I!, 5.
:uarta autem est e3 muliere sine "iro, ut Christus e3 "ir#ine,
secundum illud 9al. I!, ;2 misit 0eus -ilium suum -actum e3
muliere. Tertio ostendit rationem esse con"enientem, dicens
omnia autem e3 0eo, quia scilicet et hoc ipsum, quod mulier
primo -uit e3 "iro, et hoc quod postmodum "ir est e3 muliere, est
e3 operatione di"ina. Unde ad 0eum pertinent tam "ir, quam
mulier. Unde dicitur Rom. %, 1)2 e3 ipso, et per ipsum, et in ipso
sunt omnia. 0einde cum dicit "os ipsi iudicate, etc., committit
iudicium eius quod di3erat auditori.us. Et circa hoc duo -acit.
Primo committit iudicium rationali.us auditori.us/ secundo
comprimit proter"os auditores, i.i si quis autem "idetur, et
cetera. Circa primum quatuor -acit. Primo committit auditori.us
iudicium eius quod di3erat, more eius qui con-idit se su--icienter
pro.asse, dicens "os ipsi iudicate, et cetera. Pertinet enim ad
.onum auditorem iudicare de auditis. Unde dicitur Io. !I, 582
loquentes id quod iustum est iudicate. Et II, $$2 nonne auris
"er.a diiudicat6 Secundo proponit su. quaestione id de quo de.et
esse iudicium, dicens decet mulierem non "elatam orare 0eum.
Hoc prohi.etur I Petr. III, 1, u.i dicitur2 quarum sit non e3terius
capillatura. Tertio ostendit unde de.eant sumere suum iudicium,
quia a. ipsa natura, et hoc est quod dicit nec ipsa natura docet
"os. Et "ocat hic naturam ipsam inclinationem naturalem, quae
est mulieri.us ad nutriendum comam, quae est naturale "elamen,
non autem "iris. :uae quidem inclinatio naturalis esse ostenditur,
quia in pluri.us in"enitur. Oportet autem a. ipsa natura doceri,
quia est 0ei opus2 sicut in pictura instruitur aliquis arti-icio
pictoris. Et ideo contra quosdam dicitur Is. I!, 42 trans#ressi
sunt le#es, muta"erunt ius, dissipa"erunt -oedus sempiternum, id
est, ius naturale. :uarto autem a natura sumit rationem/ et primo
ponit id quod est e3 parte "iri, dicens quod "ir quidem, si comam
nutriat, more mulieris, i#nominia est illi, id est, ad i#nominiam ei
reputatur apud plures homines, quia per hoc "idetur mulie.ris
esse. Et ideo E@. %I!, 5* dicitur2 sacerdotes comam non nutriant.
<ec est instantia de qui.usdam, qui in "eteri le#e comam
nutrie.ant, quia hoc erat si#num, quod tunc erat positum in
lectione "eteris testamenti, ut dicitur II Cor. III, $;. Secundo ponit
id quod est e3 parte mulieris, dicens mulier et si comam nutriat,
#loria est illi, quia "idetur ad ornatum eius pertinere. Unde dicitur
Cant. !II, 42 comae capitis eius sicut purpura re#is. Et assi#nat
consequenter rationem, cum dicit quoniam capilli dati sunt ei,
scilicet mulieri, pro "elamine/ et ideo eadem ratio est de capillis
nutriendis, et de "elamine arti-iciali apponendo. Cant. I!, $2 capilli
tui sicut #re3 caprarum, et cetera. 0einde cum dicit si quis autem
"idetur, etc., comprimit proter"os auditores, dicens si quis autem
"idetur contentiosus esse, ut scilicet rationi.us praedictis non
acquiescat, sed con-identia clamoris "eritatem impu#net, quod
pertinet ad contentionem, ut Am.rosius dicit, contra id quod
dicitur Io. c. !I, 582 respondete, o.secro, a.sque contentione/ et
Pro". , 12 honor est ei, qui separat se a contentioni.us. Hoc
su--iciat ad comprimendum talem, quod nos Iudaei in Christum
credentes talem consuetudinem non ha.emus, scilicet quod
mulieres orent non "elato capite, neque etiam tota Ecclesia 0ei
per #entes di--usa. Unde si nulla esset ratio, hoc solum de.eret
su--icere, ne aliquis a#eret contra communem Ecclesiae
consuetudinem. 0icitur enim in Ps. %!II, (2 qui ha.itare -acit
unius moris in domo. Unde Au#ustinus dicit in epistola ad
Casulanum quod omni.us, in qui.us nihil certi di--init sacra
Scriptura, mos populi 0ei, atque instituta maiorum pro le#e
ha.enda sunt.
%ectio ;
&'())1+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $$ l. ;
Postquam apostolus redar#uit Corinthios de eorum errore in
ha.itu, quia scilicet mulieres ad sacra m7steria con"enie.ant
capite non "elato consequenter ar#uit eorum errorem de scissuris
in con"entu, quia scilicet dum con"enirent ad sacra m7steria,
contentioni.us "aca.ant. Et primo tan#it eorum de-ectum in
#enerali/ secundo in speciali, i.i primum quidem, et cetera. 0icit
er#o primo hoc autem, quod dictum est supra quod mulieres
"elatae sint in Ecclesiis, praecipio, ut sic tripliciter eos induceret
ad huiusmodi o.ser"antiam. Primo quidem ratione, secundo
consuetudine, tertio praecepto2 quod solum sine aliis
necessitatem induceret. Pro". I!, ;2 custodi praecepta mea, et
"i"es. Et Eccle. I!, ". $5 dicitur2 -uniculus triple3 di--icile
rumpitur. <on laudans, sed ma#is "ituperans, quod con"enitis, in
Ecclesiam, non in melius, sicut de.eret esse, sed in deterius, e3
culpa "estra. Omnia enim animalia #re#alia, puta colum.ae,
#rues, o"es, naturali instinctu in unum con"eniunt, ut sit eis
corporaliter melius. Unde et homo cum sit animal #re#ale "el
sociale, ut philosophus pro.at, I %i.. Politic., secundum rationem
a#ere de.et, ut multi in unum con"eniant propter aliquod melius,
sicut in re.us saeculari.us multi in unitatem ci"itatis con"eniunt,
ut sit eis melius saeculariter, scilicet propter securitatem et
su--icientiam "itae. Et ideo -ideles in unum con"enire de.ent
propter aliquod melius spirituale, secundum illud Ps. ci, 512 in
con"eniendo populos in unum, et re#es ut ser"iant domino. Et
ali.i2 in consilio iustorum et con#re#atione, ma#na opera domini.
Sed isti in deterius con"enie.ant propter culpas quas
committe.ant dum con"enirent. Is. I, $12 iniqui sunt caetus "estri.
Eccli. I, $*2 stupa collecta s7na#o#a peccantium. 0einde cum
dicit primum quidem, etc., ponit in speciali quomodo in deterius
con"enirent. Et primo ponit iudicium culpae, dicens primum
quidem, inter caetera scilicet quod in deterius con"enitis,
con"enienti.us "o.is in Ecclesia, audio scissuras esse inter "os,
scilicet per contentiones quas e3erce.ant. :uod quidem Ecclesiae
non con"enit, quae in unitate constituitur, secundum illud Eph. c.
I!, ;2 unum corpus et unus spiritus, sicut "ocati estis in una spe
"ocationis "estrae. Hoc autem praedicitur Is. II, 82 scissuras
ci"itatis 0a"id "ide.itis, quia multiplicatae sunt. 0icit autem
9lossa, quod dicendo, primum, ostendit quod primum malum est
dissensio, unde cetera oriuntur. U.i enim est dissensio, nihil
rectum est. Sed contra "idetur esse, quod dicitur Eccli. c. , $42
initium omnis peccati super.ia/ et I Tim. ult.2 radi3 omnium
malorum cupiditas. 0icendum est autem, quod hae auctoritates
loquuntur quantum ad peccata personalia sin#ularium hominum,
quorum primum est super.ia e3 parte a"ersionis, et cupiditas e3
parte con"ersionis. Sed 9lossa hic loquitur de peccatis
multitudinis/ inter quae primum est dissensio, per quam sol"itur
ri#or disciplinae. Unde dicitur Iac. III, $)2 u.i est @elus et
contentio, i.i inconstantia et omne opus pra"um. Secundo ponit
credulitatem auditorum, cum dicit et e3 parte credo, id est,
quantum ad aliquos "estrum, qui erant ad contentionem proni,
secundum illud quod di3erat supra I cap., ". $$ ss.2 contentiones
sunt inter "os. Hoc autem dico, quod unusquisque "estrum dicit2
e#o quidem sum Pauli, e#o Apollo, e#o "ero Cephae. Alii "ero non
erant contentiosi, e3 quorum persona i.i su.ditur e#o autem
Christi. Unde et Cant. c. II, 5 dicitur2 sicut lilium inter spinas, sic
amica mea inter -ilias, id est, .oni inter malos. Tertio assi#nat
rationem suae credulitatis, dicens nam oportet, non solum
quascumque scissuras, sed etiam haereses esse. U.i duo
consideranda sunt. Primo quid sit haeresis, secundo quomodo
oportet haereses esse. Circa primum sciendum, quod, sicut
Hieron7mus dicit super epistolam ad 9alatas, haeresis 9raece a.
electione dicitur2 quia scilicet eam si.i unusquisque eli#at
disciplinam, quam putat esse meliorem2 e3 quo duo accipi
possunt. Primo quidem quod de ratione haeresis est, quod aliquis
pri"atam disciplinam sequatur, quasi per electionem propriam2
non autem disciplinam pu.licam, quae di"initus traditur. Secundo
quod huic disciplinae aliquis pertinaciter inhaereat. <am electio
-irmam importat inhaesionem2 et ideo haereticus dicitur, qui
spernens disciplinam -idei, quae di"initus traditur, pertinaciter
proprium errorem sectatur. Pertinet autem aliquid ad disciplinam
-idei dupliciter. Uno modo directe, sicut articuli -idei, qui per se
credendi proponuntur. Unde error circa hos secundum se -acit
haereticum, si pertinacia adsit. <on possunt autem a tali errore
propter simplicitatem aliquam e3cusari, praecipue quantum ad
ea, de qui.us Ecclesia solemni@at, et quae communiter "ersantur
in ore -idelium, sicut m7sterium Trinitatis, nati"itatis Christi, et
alia huiusmodi. :uaedam "ero indirecte pertinent ad -idei
disciplinam, inquantum scilicet ipsa non proponuntur, ut propter
se credenda, sed e3 ne#atione eorum sequitur aliquid contrarium
-idei2 sicut si ne#etur Isaac -uisse -ilium A.rahae, sequitur aliquid
contrarium -idei, scilicet sacram Scripturam continere aliquid
-alsi. E3 tali.us autem non iudicatur aliquis haereticus, nisi adeo
pertinaciter perse"eret, quod a. errore non recedat, etiam "iso
quid e3 hoc sequatur. Sic i#itur pertinacia qua aliquis contemnit
in his quae sunt -idei directe "el indirecte su.ire iudicium
Ecclesiae, -acit hominem haereticum. Talis autem pertinacia
procedit e3 radice super.iae, qua aliquis prae-ert sensum suum
toti Ecclesiae. Unde apostolus dicit I ad Tim. !I, 1 s.2 si quis aliter
docet, et non acquiescit sanis sermoni.us domini nostri Iesu
Christi, et ei quae secundum pietatem est doctrinae, super.us est,
nihil sciens, sed lan#uens circa quaestiones et pu#nas "er.orum.
Secundo considerandum est, quomodo oporteat haereses esse. Si
enim opportunum est haereticos esse, "idetur quod sint
commenda.iles, et non sint e3tirpandi. Sed dicendum est quod
dupliciter de aliquo dicitur quod oportet illud esse. Uno modo e3
intentione illius, qui hoc a#it, puta si dicamus quod oportet
iudicia esse2 quia scilicet iudices, iudicia e3ercentes, intendunt
iustitiam et pacem in re.us humanis constituere. Alio modo e3
intentione 0ei, qui etiam mala ordinat in .onum, sicut
persecutionem t7rannorum ordina"it in #loriam mart7rum. Unde
Au#ustinus dicit in Enchiridion, quod 0eus est adeo .onus, quod
nullo modo permitteret -ieri aliquod malum, nisi esset adeo
potens quod de quoli.et malo posset elicere .onum. Et secundum
hoc dicitur Matth. !III, (2 necesse est, ut "eniant scandala,
"erumtamen "ae homini illi per quem scandalum "enit. Et
secundum hoc hic dicit apostolus, quod oportet haereses esse, e3
eo quod 0eus malitiam haereticorum ordina"it in .onum -idelium.
Et hoc dicit primo quidem ad maiorem declarationem "eritatis.
Unde dicit Au#ustinus de Ci"it. 0ei, %i.. !I in 9lossa2 a.
ad"ersario mota quaestio, discendi e3istit occasio2 multa quippe
ad -idem Catholicam pertinentia, dum haereticorum callida
inquietudine e3co#itantur, ut ad"ersus eos de-endi possint, et
considerantur dili#entius, et intelli#untur clarius, et praedicantur
instantius. Unde et Pro". !II, ". $(2 -errum -erro acuitur, et
homo e3acuit -aciem amici sui. Secundo ad mani-estandam
in-irmitatem -idei in his qui recte credunt. Et hoc est quod hic
su.dit apostolus ut et qui pro.ati, id est, appro.ati sunt a 0eo,
mani-esti -iant in "o.is, id est, inter "os. Sap. III, )2 tamquam
aurum in -ornace pro.a"it illos. 0einde cum dicit con"enienti.us
er#o "o.is, etc., redar#uit eos de tertio delicto, quia scilicet
pecca.ant in modo et ordine sumendi corpus Christi. Et potest
totum quod sequitur, dupliciter e3poni. Secundum autem primam
e3positionem redar#uuntur de hoc quod corpus Christi pransi
accipie.ant. Circa hoc er#o quatuor -acit. Primo ponit
detrimentum quod incurre.ant/ secundo ponit culpam, i.i
unusquisque enim, etc./ tertio inquirit de causa culpae, i.i
numquid domos, etc./ quarto concludit eorum "ituperationem, i.i
quid dicam "o.is, et cetera. 0icit er#o, primo, ita2 con"enienti.us
"o.is, scissurae sunt inter "os, er#o con"enienti.us "o.is in
unum, corpore, non animo, iam ad hoc ad"enistis, quod non est, id
est, non licet "el non competit "o.is, dominicam coenam
manducare, id est sumere Eucharistiae sacramentum, quod
dominus in coena discipulis dedit. Hoc enim sacramentum, ut
Au#ustinus dicit super Ioannem, est sacramentum unitatis et
charitatis. Et ideo non competit dissentienti.us. Cant. c. !, $2
comedite, amici, et .i.ite, et ine.riamini, charissimi. !el melius
potest re-erri ad ea quae sequuntur, ut sit sensus2 non solum
con"enienti.us "o.is scissurae sunt inter "os, sed con"enit "o.is
con"enienti.us iam, id est in praesenti hoc determinatum ha.etis,
quod non est, id est non licet "o.is, dominicam coenam
manducare, ad quam pransi acceditis. :uia enim dominus
discipulis suis post coenam hoc sacramentum tradidit, ut le#itur
Matth. !I, 5), "ole.ant etiam Corinthii post communem
coenam sumere corpus Christi. Sed dominus hoc rationa.iliter
-ecit propter tria. Primo quidem, quia ordine con#ruo -i#ura
praecedit "eritatem. A#nus autem paschalis erat -i#ura, si"e
um.ra huius sacramenti. Et ideo post coenam a#ni paschalis,
Christus hoc sacramentum dedit. 0icitur enim Coloss. II, $( de
omni.us le#ali.us, quod sunt um.ra -uturorum, corpus autem
Christi. Secundo ut e3 hoc sacramento statim ad passionem
transiret, cuius hoc sacramentum est memoriale. Et ideo di3it
discipulis sur#ite, eamus hinc, scilicet ad passionem. Tertio ut
arctius imprimeretur hoc sacramentum cordi.us discipulorum,
qui.us ipsum tradidit in ultimo suo recessu. Sed in re"erentiam
tanti sacramenti postmodum Ecclesia instituit, quod non nisi a
ieiunis sumatur, a quo e3cipiuntur in-irmi, qui in necessitate, quae
le#em non ha.et, possunt non ieiuni sumere corpus Christi. :uia
"ero aqua non sol"it ieiunium, aestima"erunt quidam, quod post
potum aquae posset aliquis sumere hoc sacramentum, praesertim
quia, ut dicunt, aqua non nutrit, sicut nec aliquod aliud simple3
elementum. :uam"is autem aqua secundum se non nutriat, et o.
hoc non sol"at ieiunium Ecclesiae, secundum quod dicuntur aliqui
ieiunantes, nutrit tamen aliis admi3ta, et ideo sol"it ieiunium
naturae. Et secundum hoc dicuntur aliqui ieiuni, qui scilicet
eadem die nihil sumpserunt, nec ci.i, nec potus. Et quia reliquiae
ci.i, quae in ore remanent, sumuntur per modum sali"ae, hoc non
impedit aliquos esse ieiunos. Similiter et non impedit aliquos esse
ieiunos, si tota nocte nihil dormierint, "el si etiam non sint plene
di#esti, dummodo eadem die omnino ci.i "el potus nihil
sumpserint. Unde quia principium diei est sumendum secundum
usum Ecclesiae a media nocte, ideo quicumque post mediam
noctem aliquid sumpserit quantumcumque modicum ci.i "el
potus, non potest eadem die sumere hoc sacramentum. 0einde,
cum dicit unusquisque enim, etc., ponit culpam, et primo
secundum quod pecca.ant in 0eum/ secundo prout pecca.ant in
pro3imum, i.i et alius quidem, et cetera. 0icit er#o primo2 ideo
dico quod non licet "o.is dominicam coenam manducare, quia
unusquisque "estrum praesumit, id est ante sumit, suam coenam,
scilicet ci.orum communium, ad manducandum. :uili.et enim
eorum porta.at ad Ecclesiam -ercula praeparata, et comede.at
quili.et seorsum antequam sumeret sacra m7steria. Os. I!, ". $'2
separatum est con"i"ium eorum, nunc interi.unt. Eccli. I, $8
dicitur in persona parci2 in"eni requiem mihi, et comede.am de
.onis meis solus. 0einde, cum dicit et alius quidem, etc., ar#uit
culpam eorum, inquantum erat contra pro3imum. 0i"ites enim
laute comede.ant in Ecclesia, et .i.e.ant usque ad e.rietatem,
pauperi.us autem nihil da.ant, ita quod remane.ant esurientes.
Et hoc est quod dicitur et alius quidem esurit, scilicet pauper, qui
non ha.e.at unde si.i praepararet, alter autem e.rius est, scilicet
di"es, qui super-lue comede.at et .i.e.at, contra id quod dicitur
<ehem. c. !III, $*2 comedite pin#uia, et .i.ite mulsum, et mittite
partes eis, qui non praepara"erunt si.i. Io. I, $(2 si comedi
.uccellam meam solus, et non comedit pupillus e3 ea. 0einde,
cum dicit numquid domos, etc., inquirit de causa huius culpae. Et
primo e3cludit causam per quam poterant e3cusari. <on enim est
licitum domum 0ei, quae est deputata sacris usi.us, communi.us
usi.us applicare. Unde et dominus Io. II, $) eiiciens ementes et
"endentes de templo, di3it domus mea domus orationis "oca.itur,
"os autem -ecistis eam domum ne#otiationis. Et Au#ustinus dicit
in re#ula2 in oratorio nemo aliquid -aciat, nisi ad quod -actum est,
unde et nomen accepit. Tamen propter necessitatem, quando
scilicet aliquis aliam domum non in"eniret, licite posset Ecclesia
uti ad manducandum, "el ad alios huiusmodi licitos usus. Hanc
er#o e3cusationem e3cludit apostolus, dicens numquid non
ha.etis domos, scilicet proprias, ad manducandum et .i.endum6
Ut propter hoc e3cusemini, si in Ecclesia con"i"ia cele.retis, quae
de.etis in propriis domi.us -acere. Unde et %c. !, 58 dicitur quod
le"i -ecit Christo con"i"ium ma#num in domo sua. Secundo, cum
dicit aut Ecclesiam 0ei, etc., asserit causam quae eos
ine3cusa.iles reddit, quarum prima est contemptus Ecclesiae 0ei.
Et hanc ponit dicens aut Ecclesiam 0ei contemnitis6 Et ideo in
Ecclesia praesumitis coenam "estram ad manducandum. Et potest
hic sumi Ecclesia tam pro con#re#atione -idelium, quam pro domo
sacra, quae non est contemnenda, secundum illud Ps. CII, 42
domum tuam decet sanctitudo/ et Ier. !II, $$2 numquid spelunca
latronum -acta est domus ista, in qua in"ocatum est nomen meum
in oculis "estris6 Isti autem utrumque contemne.ant, dum,
praesente con"entu -idelium, in loco sacro con"i"ia cele.ra.ant.
Secundo ponit contemptum pro3imorum in hoc quod su.ditur et
con-unditis eos qui non ha.ent. In hoc enim pauperes
eru.esce.ant, quod ipsi esurie.ant in conspectu totius
multitudinis, aliis laute comedenti.us et .i.enti.us. 0icitur
autem Pro". !II, 42 qui despicit pauperem, e3pro.rat -actori
eius. Et Eccli. I!, 52 animam esurientem ne despe3eris. 0einde,
cum dicit quid dicam, etc., concludit eorum "ituperationem,
dicens2 quid dicam "o.is e3 consideratione praedictorum6
<umquid laudo "os6 Et respondet2 et si in aliis -actis laudo "os, in
hoc tamen -acto non laudo. Et est ad"ertendum quod supra dum
de ha.itu mulierum loqueretur, saltem ironice lauda"it eos,
dicens2 laudo "os quod per omnia mei, et cetera. Hic "ero nec
ironice "ult eos laudare, quia in #ra"iori.us delictis nullo modo
sunt peccatores palpandi. Unde et in Ps. I, 1 dicitur2 quoniam
laudatur peccator in desideriis animae suae, et iniquus
.enedicitur. E3acer.a"it dominum peccator. Et Is. III, $52 popule
meus, qui .eatum te dicunt, ipsi te decipiunt. Secundum aliam
"ero e3positionem ar#uuntur de alia culpa. In primiti"a enim
Ecclesia -ideles panem et "inum o--ere.ant, quae consecra.antur
in san#uinem et corpus Christi, qui.us iam consecratis, di"ites,
qui multa o.tulerant, eadem si.i repete.ant, et sic ipsi
a.undanter sume.ant, pauperi.us nihil sumenti.us, qui nihil
o.tulerant. 0e hac er#o culpa apostolus eos hic reprehendit,
dicens con"enienti.us enim "o.is in unum, iam non est, id est,
non conti#it inter "os, dominicam coenam manducare. Coena
enim domini est communis toti -amiliae/ unusquisque autem
"estrum sumit eam, non quasi communem, sed quasi propriam,
dum si.i "ult "indicare quod 0eo o.tulit/ et hoc est quod su.dit
unusquisque praesumit, id est, praesumptuose attentat, ad
manducandum coenam, scilicet domini, id est panem et "inum
consecratum, quasi suam, id est, quasi propriam "indicans,
scilicet ea quae consecrata sunt domino in suos usus. Et ita
sequitur quod alius, scilicet pauper qui nihil o.tulit, esurit, nihil
scilicet sumens de consecratis, alius autem, scilicet di"es qui
multa o.tulit, e.rius est/ ad litteram, propter hoc quod nimium
sumpsit de "ino consecrato quod scilicet quasi proprium
repoposcit. Sed "idetur hoc esse impossi.ile, quod de "ino
consecrato aliquis ine.rietur, "el etiam nutriatur de pane,
quoniam post consecrationem su. specie.us panis et "ini nihil
remanet, nisi su.stantia corporis Christi et san#uinis, quae non
possunt con"erti in corpus hominis, ad hoc quod e3 eis nutriatur,
aut ine.rietur. 0icunt er#o quidam, quod hoc non -it per aliquam
con"ersionem, sed per solam immutationem sensuum hominis a.
accidenti.us panis et "ini, quae remanent post consecrationem.
Consue"erunt enim homines e3 solo ci.orum odore con-ortari, et
e3 multo odore "ini stupe-ieri et quasi ine.riari. Sed con-ortatio
"el stupe-actio, quae pro"enit e3 sola immutatione sensuum,
par"o tempore durat, cum tamen post consecrationem panis aut
"ini, si "inum in ma#na quantitate sumeretur aut panis, diu
sustentaretur homo propter panem aut stupe-ieret propter "inum.
Et praeterea mani-estum est quod panis consecratus in aliam
su.stantiam con"erti potest, e3 hoc quod per putre-actionem
resol"itur in pul"eres, aut per com.ustionem in cineres. Unde
nulla ratio est, quare ne#etur posse nutrire, cum ad nutriendum
nihil aliud requiratur, quam quod ci.us con"ertatur in
su.stantiam nutriti. :uidam er#o posuerunt, quod panis aut
"inum consecratum possunt con"erti in aliud, et sic nutrire, quia
remanet i.i su.stantia panis aut "ini cum su.stantia corporis
Christi et san#uinis. Sed hoc repu#nat "er.is Scripturae. <on
enim "erum esset quod dominus dicit Matth. c. !I, 5)2 hoc est
enim corpus meum, quia hoc demonstratum, est panis, sed potius
esset dicendum hic, id est, in hoc loco, est corpus meum. Et
praeterea corpus Christi non incipit esse in hoc sacramento per
loci mutationem, quia iam desineret esse in caelo. Unde
relinquitur quod i.i incipiat esse per con"ersionem alterius,
scilicet panis, in ipsum/ unde non potest esse quod remaneat
su.stantia panis. Et ideo alii di3erunt quod remanet i.i -orma
su.stantialis panis, ad quam pertinet operatio rei2 et ideo nutrit,
sicut et panis nutriret. Sed hoc non potest esse, quia nutrire est
con"erti in su.stantiam nutriti, quod non competit nutrimento
ratione -ormae, cuius est a#ere, sed ma#is ratione materiae, cuius
est pati. Unde si esset i.i -orma su.stantialis, panis nutrire non
posset. Alii "ero di3erunt quod aer circumstans con"ertitur "el in
su.stantiam nutriti, "el in quodcumque aliud huiusmodi/ sed hoc
non posset -ieri a.sque multa condensatione aeris, quae sensui
latere non posset. Et ideo alii di3erunt quod di"ina "irtute ad hoc
quod sacramentum non deprehendatur in huiusmodi
con"ersioni.us, redit su.stantia panis et "ini. Sed hoc "idetur
esse impossi.ile, quia, cum su.stantia panis con"ersa sit in
corpus Christi, non "idetur quod possit su.stantia panis redire,
nisi e con"erso corpus Christi con"erteretur in panem. Et
praeterea si su.stantia panis redit, aut hoc est manenti.us
accidenti.us panis2 et sic simul erit i.i su.stantia panis et
su.stantia corporis Christi, quod supra impro.atum est/ nam
tamdiu est i.i su.stantia corporis Christi, quamdiu species
remanent. Aut redit specie.us non manenti.us, quod etiam est
impossi.ile, quia sic esset su.stantia panis a.sque propriis
accidenti.us, nisi -orte intelli#atur quod 0eus in termino
con"ersionis causaret i.i quamdam materiam quae sit su.iectum
huius con"ersionis. Sed melius est ut dicatur quod sicut "irtute
consecrationis miraculose con-ertur specie.us panis et "ini, ut
su.sistant sine su.iecto ad modum su.stantiae, ita etiam eis
miraculose con-ertur e3 consequenti quod a#ant et patiantur
quidquid a#ere aut pati posset su.stantia panis aut "ini, si
adesset. Et hac ratione species illae panis et "ini possunt nutrire
et ine.riare, sicut si esset i.i su.stantia panis et "ini. Caetera non
mutantur a prima e3positione.
%ectio 4
&'());+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $$ l. 4
Postquam apostolus redar#uit Corinthiorum inordinationes, quas
committe.ant con"eniendo ad Eucharistiae sacramentum
sumendum, hic a#it de ipso sacramento. Et primo a#it de
di#nitate huius sacramenti/ secundo inducit -ideles ad re"erenter
sumendum, i.i itaque quicumque manduca"erit et cetera. Circa
primum duo -acit. Primo commendat auctoritatem doctrinae
quam daturus est/ secundo ponit doctrinam de di#nitate huius
sacramenti, i.i quoniam dominus noster, et cetera. Circa primum
duo -acit. Primo commendat auctoritatem doctrinae e3 parte
auctoris, qui est Christus, dicens2 di3i quod iam non est "o.is
dominicam coenam manducare, sacramentum Eucharistiae
dominicam coenam "ocans, e#o enim accepi a domino, scilicet
Christo, qui est auctor huius doctrinae, non a. aliquo puro
homine. 9al. c. I, $2 Paulus apostolus non a. homini.us, neque
per hominem, sed per Iesum Christum. He.r. II, 12 quae cum
initium accepisset enarrari per dominum, et cetera. Secundo
commendat auctoritatem doctrinae e3 parte ministri, qui est ipse
Paulus, cum su.dit quod et tradidi "o.is. Is. I, $*2 quae audi"i
a domino e3ercituum 0eo Israel, annuntia"i "o.is. Sap. !II, $12
quam sine -ictione didici, et sine in"idia communico. 0einde cum
dicit quoniam dominus Iesus, commendat di#nitatem huius
sacramenti, tradens institutionem ipsius. Et primo ponit
institutionem/ secundo tempus institutionis, cum dicit in qua
nocte trade.atur, et cetera. Tertio modum instituendi, i.i accepit
panem, et cetera. Institutor autem sacramenti est ipse Christus.
Unde dicit quoniam dominus noster Iesus Christus, et cetera.
0ictum est enim supra cum de Baptismo a#eretur, quod Christus
in sacramentis ha.et e3cellentiae potestatem, ad quam quatuor
pertinent. Primo quidem quod "irtus et meritum eius operetur in
sacramentis/ secundo quod in nomine eius sancti-icetur
sacramentum/ tertio quod e--ectum sacramenti sine sacramento
prae.ere potest/ quarto institutio no"i sacramenti. Specialiter
tamen con#rue.at ut hoc sacramentum ipse in sua persona
institueret, in quo corpus et san#uis eius communicatur. Unde et
ipse dicit Io. !I, 452 panis quem e#o da.o "o.is, caro mea est pro
mundi "ita. 0einde cum dicit qua nocte trade.atur, descri.it
tempus institutionis huius sacramenti, quod quidem con#ruum
-uit, primo quidem quantum ad qualitatem temporis. Auit enim in
nocte. Per "irtutem enim huius sacramenti anima illuminatur.
Unde I Re#. I!, 5( dicitur quod Ionathas intin3it "ir#am in
-a"um mellis, et con"ertit manum suam ad os suum, et illuminati
sunt oculi eius/ propter quod et in Ps. C!III, ". $$ dicitur2 no3
illuminatio mea in deliciis meis. Secundo quantum ad ne#otium
quod in illo tempore #ere.atur, quia scilicet quando trade.atur ad
passionem, per quam transi"it ad patrem, hoc sacramentum, quod
est memoriale passionis, instituit. Unde dicitur Eccli. I, 112
transi, hospes, et orna mensam, et quae in manu ha.es, ci.a
caeteros. 0einde cum dicit accepit panem, etc., ostendit modum
institutionis. Et primo ponit ea quae -ecit et di3it Christus
instituendo hoc sacramentum/ secundo e3ponit, i.i
quotiescumque enim, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo
a#it de institutione sacramenti huius quantum ad corpus Christi/
secundo quantum ad eius san#uinem, i.i similiter et calicem, et
cetera. Circa primum ante e3positionem litterae, oportet primo
considerare necessitatem institutionis huius sacramenti. Est
autem sciendum quod sacramenta instituta sunt propter
necessitatem "itae spiritualis. Et quia corporalia sunt quaedam
similitudines spiritualium, oportet sacramenta proportionari eis
quae sunt necessaria ad "itam corporalem. In qua primo in"enitur
#eneratio, cui proportionatur Baptismus, per quem re#eneratur
aliquis in "itam spiritualem. Secundo ad "itam corporalem
requiritur au#mentum, per quod aliquis perducitur ad
quantitatem et "irtutem per-ectam2 et huic proportionatur
sacramentum con-irmationis, in quo spiritus sanctus datur ad
ro.ur. Tertio ad "itam corporalem requiritur alimentum, per quod
corpus hominis sustentatur, et similiter "ita spiritualis per
sacramentum Eucharistiae re-icitur, secundum illud Ps. II, 52 in
loco pascuae i.i me colloca"it, super aquam re-ectionis educa"it
me. Est autem notandum quod #enerans non coniun#itur #enito
secundum su.stantiam sed solum secundum "irtutem, sed ci.us
coniun#itur nutrito secundum su.stantiam. Unde in sacramento
Baptismi, quo Christus re#enerat ad salutem, non est ipse
Christus secundum suam su.stantiam, sed solum secundum suam
"irtutem. Sed in sacramento Eucharistiae, quod est spirituale
alimentum, Christus est secundum suam su.stantiam. Continetur
autem su. alia specie propter tria. Primo quidem ne esset
horri.ile -ideli.us sumenti.us hoc sacramentum, si in propria
specie carnem hominis ederent, et san#uinem .i.erent/ secundo
ne hoc ipsum esset derisi.ile in-ideli.us/ tertio ut cresceret
meritum -idei, quae consistit in hoc quod creduntur ea quae non
"identur. Traditur autem hoc sacramentum su. duplici specie
propter tria. Primo quidem propter eius per-ectionem, quia, cum
sit spiritualis re-ectio, de.et ha.ere spiritualem ci.um et
spiritualem potum. <am et corporalis re-ectio non per-icitur sine
potu et ci.o. Unde et supra , 1 s. dictum est quod omnes
eamdem escam spiritualem manduca"erunt, et omnes eumdem
potum spiritualem .i.erunt/ nam et corporalis re-ectio non
per-icitur sine ci.o et potu. Secundo propter eius si#ni-icationem.
Est enim memoriale dominicae passionis, per quam san#uis
Christi -uit separatus a corpore/ et ideo in hoc sacramento
seorsum o--ertur san#uis a corpore. Tertio propter huius
sacramenti e--ectum salutarem. !alet enim ad salutem corporis,
et ideo o--ertur corpus2 et "alet ad salutem animae, et ideo
o--ertur san#uis. <am anima in san#uine est, ut dicitur 9en. I, ;
ss. O--ertur autem specialiter hoc sacramentum su. specie panis
et "ini. Primo quidem, quia pane et "ino communius utuntur
homines ad suam re-ectionem. Et ideo assumuntur in sacramento
haec, sicut aqua ad a.lutionem in Baptismo, et oleum ad
unctionem. Secundo propter "irtutem huius sacramenti. <am
panis con-irmat cor hominis, "inum "ero laeti-icat. Tertio quia
panis, qui e3 multis #ranis -it, et "inum e3 multis u"is, si#ni-icant
Ecclesiae unitatem, quae constituitur e3 multis -ideli.us. Est
autem haec Eucharistia specialiter sacramentum unitatis et
charitatis, ut dicit Au#ustinus super Ioannem. His autem "isis
circa litterae e3positionem, primo considerandum est quid
Christus -ecerit/ secundo quid di3erit, i.i et di3it, et cetera. Tria
autem -acit. Primum quidem desi#natur, cum dicit accepit panem,
per quod duo si#ni-icari possunt2 primo quidem quod ipse
"oluntarie passionem accepit, cuius hoc sacramentum est
memoriale, secundum illud Is. %III, (2 o.latus est, quia ipse "oluit.
Secundo potest si#ni-icari quod ipse accepit a patre potestatem
per-iciendi hoc sacramentum, secundum illud Matth. c. I, 5(2
omnia tradita sunt mihi a patre meo. Secundum tan#it, cum dicit
et #ratias a#ens. In quo datur no.is e3emplum #ratias a#endi de
omni.us quae no.is di"initus dantur, secundum illud I Thess. ult.2
in omni.us #ratias a#ite. Tertium tan#it, cum dicit -re#it. Is. %!III,
". (2 -ran#e esurienti panem tuum. Sed "idetur hoc esse
contrarium usui Ecclesiae, secundum quam prius consecratur
corpus Christi, et postea -ran#itur2 hic autem dicitur quod prius
-re#it, postea protulit "er.a consecrationis. Et ideo quidam
di3erunt quod Christus consecra"it prius "er.is aliis, et postea
protulit "er.a qui.us nos consecramus. Sed hoc non potest esse,
quia sacerdos, dum consecrat, non pro-ert ista "er.a quasi e3
persona sua sed quasi e3 persona Christi consecrantis. Unde
mani-estum est quod eisdem "er.is qui.us nos consecramus, et
Christus consecra"it. Et ideo dicendum est quod hoc quod hic
dicitur et di3it, non est sumendum consequenter, quasi Christus
acceperit panem, et #ratias a#ens -re#erit, et postea di3erit "er.a
quae sequuntur, sed concomitanter, quod dum accepit per se
panem, #ratias a#ens -re#it et di3it. Et ideo cum Matth. !I, 5)
dicatur quod Iesus accepit panem, et .enedi3it, ac -re#it,
apostolus non cura"it hic de .enedictione -acere mentionem,
intelli#ens nihil aliud esse illam .enedictionem, quam hoc quod
dominus di3it hoc est corpus meum. 0einde cum dicit et di3it,
ostendit quid Christus di3erit instituendo hoc sacramentum. In
"er.is autem primo quidem iniun3it sacramenti usum/ secundo
e3pressit sacramenti "eritatem/ tertio docuit m7sterium. Usum
quidem sacramenti iniun3it, dicens accipite. :uasi diceret2 non e3
potestate "el merito humano competit "o.is usus huius
sacramenti, sed e3 eminenti 0ei .ene-icio. Sap. !I, 5*2
An#elorum esca nutri"isti populum tuum, domine. Supra I!, (2
quid ha.es quod non accepisti6 Et determinat speciem usus, cum
dicit et manducate. Io. !I, 4;2 nisi manduca"eritis carnem -ilii
hominis. Io. I, 1$2 si non di3erunt "iri ta.ernaculi mei2 quis
det de carni.us eius, ut saturemur6 Sciendum est tamen quod
haec "er.a non sunt de -orma consecrationis. Est enim haec
di--erentia inter haec et alia sacramenta, quia alia sacramenta
per-iciuntur non quidem in consecratione materiae, sed in usu
materiae consecratae, sicut in a.lutione aquae, aut in unctione
olei seu chrismatis. Et hoc ideo, quia in materiis aliorum
sacramentorum non est aliqua natura rationalis, quae sit #ratiae
sancti-icantis suscepti"a/ et ideo in -orma aliorum sacramentorum
-it mentio de usu sacramenti, sicut cum dicitur2 e#o te .apti@o, "el
con-irmo te chrismate salutis, et cetera. Sed hoc sacramentum
per-icitur in ipsa consecratione materiae, in qua continetur ipse
Christus, qui est -inis totius #ratiae sancti-icantis. Et ideo "er.a
quae pertinent ad usum sacramenti, non sunt de su.stantia
-ormae, sed solum illa quae continent "eritatem et continentiam
sacramenti, quae consequenter ponit, su.dens hoc est corpus
meum. Circa quae "er.a tria oportet considerare. Primo quidem
de re si#ni-icata per haec "er.a, quod scilicet sit i.i corpus
Christi/ secundo de "eritate huius locutionis, tertio utrum haec sit
con"eniens -orma huius sacramenti. Circa primum considerandum
est, quod quidam di3erunt corpus Christi non esse in hoc
sacramento secundum "eritatem, sed solum sicut in si#no, sic
e3ponentes quod hic dicitur hoc est corpus meum, id est, hoc est
si#num et -i#ura corporis mei, sicut et supra , ; dictum est2 petra
autem erat Christus, id est, -i#ura Christi. Sed hoc est haereticum,
cum e3presse dominus dicat, Io. !I, 4)2 caro mea "ere est ci.us,
et san#uis meus "ere est potus. Unde alii di3erunt quod est i.i
"ere corpus Christi, sed simul cum su.stantia panis, quod est
impossi.ile, ut supra ostensum est. Unde alii di3erunt quod est
i.i solum corpus Christi, su.stantia panis non remanente, quae
annihilatur, "el in praeiacentem materiam resol"itur. Sed hoc non
potest esse, quia, sicut Au#ustinus dicit in li.ro %III quaest.2
0eus non est auctor tendendi in non esse. Secundo quia etiam per
hanc positionem tollitur hoc quod su.stantia panis con"ertatur in
corpus Christi, et sic cum corpus Christi non incipiat esse in hoc
sacramento per con"ersionem alterius in ipsum, relinquitur quod
incipiat i.i esse per motum localem, quod est impossi.ile, ut
supra dictum est. Oportet i#itur dicere, quod corpus Christi "ere
sit in hoc sacramento per con"ersionem panis in ipsum.
Considerandum tamen quod haec con"ersio di--ert a. omni.us
con"ersioni.us quae sunt in natura. Actio enim naturae
praesupponit materiam, et ideo eius actio non se e3tendit, nisi ad
immutandum aliquid secundum -ormam "el su.stantialem "el
accidentalem. Unde omnis con"ersio naturalis dicitur esse
-ormalis. Sed 0eus qui -acit hanc con"ersionem, est auctor
materiae et -ormae, et ideo tota su.stantia panis, materia non
remanente, potest con"erti in totam su.stantiam corporis Christi.
Et quia materia est indi"iduationis principium, totum hoc
indi"iduum si#natum, quod est su.stantia particularis,
con"ertitur in aliam su.stantiam particularem, propter quod
dicitur ista con"ersio su.stantialis seu transu.stantiatio.
Contin#it i#itur in hac con"ersione contrarium eius quod accidit in
con"ersioni.us naturali.us, in qui.us, manente su.iecto, -it
transmutatio interdum circa accidentia. Hic autem, transmutata
su.stantia, manent accidentia sine su.iecto, "irtute di"ina, quae
sicut causa prima sustentat ea sine causa materiali, quae est
su.stantia causata ad hoc quod corpus Christi et san#uis sumatur
in specie aliena rationi.us supradictis. Et quia ordine quodam
accidentia re-eruntur ad su.stantiam, ideo dimensiones sine
su.iecto remanent, et alia accidentia remanent in ipsis
dimensioni.us, sicut in su.iecto. Si autem su. illis dimensioni.us
nulla su.stantia remaneat, nisi corpus Christi, du.ium potest esse
de -ractioni.us hostiae consecratae, cum corpus Christi
#lori-icatum sit, et per consequens in-ran#i.ile. Unde non potest
huic -ractioni su.stare, sed nec etiam aliud potest -in#i quod
su.sistat, quia sacramentum "eritatis non decet aliqua -ictio.
Unde nihil sensu percipitur in hoc sacramento, quod non sit i.i
secundum "eritatem. Sensi.ilia enim per se sunt qualitates, quae
quidem remanent, sicut prius -uerant in hoc sacramento, ut
dictum est. Et ideo alii di3erunt quod est quaedam i.i "ero -ractio
sine su.iecto, unde nihil i.i -ran#itur. Sed nec hoc dici potest,
quia cum -ractio sit in #enere passionis, quae ha.et de.ilius esse
quam qualitas, non potest esse in hoc sacramento sine su.iecto,
sicut nec qualitas. Unde restat dicendum, quod -ractio illa
-undatur sicut in su.iecto in dimensioni.us panis et "ini
remanenti.us. Corpus autem Christi non attin#itur a. huiusmodi
-ractione, quia totum remanet su. quali.et parte dimensionum
di"isarum. :uod quidem hoc modo considerari potest. <am
corpus Christi est in hoc sacramento e3 con"ersione su.stantiae
panis in ipsum. <on autem -it con"ersio ratione dimensionum.
<am dimensiones panis remanent, sed solum ratione su.stantiae.
Unde et corpus Christi est i.i ratione suae su.stantiae, non autem
ratione suarum dimensionum, licet dimensiones eius sunt i.i e3
consequenti, inquantum non separantur a su.stantia ipsius.
:uantum autem ad naturam su.stantiae pertinet, tota est su.
quali.et parte dimensionum. Unde sicut ante consecrationem tota
"eritas su.stantiae et natura panis erat su. quali.et parte
dimensionum2 ita post consecrationem totum corpus Christi est
su. quali.et parte panis di"isi. Si#ni-icat autem hostiae
consecratae di"isio, primo quidem passionem Christi, per quam
corpus eius -uit "ulneri.us -ractum, secundum illud Ps. I, $(2
-oderunt manus meas et pedes meos. Secundo distri.utionem
donorum Christi e3 ipso pro#redientium, secundum illud in-ra II,
;2 di"isiones #ratiarum sunt. Tertio di"ersas partes Ecclesiae.
<am eorum qui sunt mem.ra Christi, quidam adhuc in hoc mundo
pere#rinantur/ quidam "i"unt in #loria cum Christo, et quantum
ad animam et quantum ad corpus/ quidam autem e3pectant
-inalem resurrectionem in -ine mundi, et hoc si#ni-icat di"isio
hostiae in tres partes. Secundo considerandum est de "eritate
huius locutionis. !idetur enim haec locutio esse -alsa hoc est
corpus meum. Con"ersio enim panis in corpus Christi -it in
termino prolationis horum "er.orum. Tunc enim completur
si#ni-icatio huius locutionis. Aormae enim sacramentorum
si#ni-icando e--iciunt/ et ideo sequitur quod in principio locutionis
quando dicitur quod non sit i.i corpus Christi, sed sola su.stantia
panis, quae demonstratur per hoc pronomen hoc, quando est
demonstrati"um su.stantiae. Idem est er#o, hoc, cum dicitur hoc
est corpus meum, ac si diceret su.stantia panis est corpus meum,
quod mani-este -alsum est. 0i3erunt er#o quidam, quod sacerdos
haec "er.a materialiter et recitati"e pro-ert e3 persona Christi, et
ideo demonstratio huius pronominis non re-ertur ad praesentem
materiam, ut e3 hoc locutio -alsa reddatur, secundum quod
o.iectio procede.at. Sed hoc non potest stare. Primo quidem,
quia si haec locutio non applicetur ad praesentem materiam, nihil
-aciet circa eam, quod est -alsum. 0icit enim Au#ustinus super
Ioannem2 accedit "er.um ad elementum, et -it sacramentum.
Unde necesse est dicere, quod "er.a ista -ormaliter accipiantur,
re-erendo ea ad praesentem materiam. Pro-ert autem ea sacerdos
e3 persona Christi, a quo "irtutem sumpserunt, ad ostendendum
quod eamdem e--icaciam nunc ha.ent, sicut quando Christus ea
protulit. <on enim "irtus his "er.is collata e"anescit, neque
temporis di"ersitate, neque ministrorum "arietate. Secundo, quia
eadem di--icultas remanet de prima prolatione qua Christus ea
protulit. Ideo alii dicunt quod sensus huius est hoc est corpus
meum, id est hic panis, desi#nat corpus meum, ut l7 hoc, desi#net
id quod est in principio locutionis. Sed hoc etiam esse non potest,
quia cum sacramenta e--iciant quod -i#urant, haec "er.a nihil
e--iciunt, nisi quod si#ni-icant. Secundo, quia e3 hoc sequeretur,
quod per haec "er.a nihil e--iceretur, quam quod corpus Christi
esset i.i2 sicut su. si#no, quod supra impro.atum est. Et ideo alii
dicunt quod l7 hoc, -acit demonstrationem ad intellectum, et
demonstrat id quod erit in -ine locutionis, scilicet corpus Christi.
Sed nec hoc "idetur con"enienter dici, quia secundum hoc sensus
esset corpus meum est corpus meum, quod non -it per haec "er.a,
cum hoc ante "er.a consecrationis -uerit "erum. Et ideo aliter
dicendum est, quod -ormae sacramentorum non solum sunt
si#ni-icati"ae, sed etiam -acti"ae2 si#ni-icando enim e--iciunt. In
omni autem -actione oportet su.iici aliquid commune tamquam
principium. Commune autem in hac con"ersione non est aliqua
su.stantia, sed accidentia quae et prius -uerunt, et postea
manent/ et ideo e3 parte su.iecti in hac locutione non ponitur
nomen, quod si#ni-icat certam speciem su.stantiae, sed ponitur
pronomen, quod si#ni-icat su.stantiam sine determinata specie.
Est er#o sensus hoc, id est, contentum su. his accidenti.us, est
corpus meum. Et hoc est quod -it per "er.a consecrationis. <am
ante consecrationem id quod erat contentum su. his accidenti.us
non erat corpus Christi, quod tamen -it corpus Christi per
consecrationem. Tertio autem oportet considerare quomodo est
haec con"eniens -orma huius sacramenti. <am hoc sacramentum,
ut dictum est, non consistit in usu materiae, sed in consecratione
ipsius. Consecratio autem non -it per hoc, quod materia
consecrata solum suscipiat aliquam "irtutem spiritualem, sed per
hoc quod transu.stantiatur secundum esse in corpus Christi/ et
ideo nullo alio "er.o utendum -uit, nisi "er.o su.stanti"o, ut
dicatur hoc est corpus meum. Per hoc enim si#ni-icatur id quod
est -inis, quod si#ni-icando e--icitur. 0einde cum dicit quod pro
"o.is tradetur, tan#it m7sterium huius sacramenti. Est enim
sacramentum repraesentati"um di"inae passionis, per quam
corpus suum tradidit in mortem pro no.is, secundum illud Is. l, )2
corpus meum dedi percutienti.us/ et Eph. !, 52 tradidit
semetipsum pro no.is. Et ut ostendat rationem -requentandi hoc
m7sterium, su.iun#itur hoc -acite in meam commemorationem,
hoc recolendo scilicet tam ma#num .ene-icium, pro quo "o.is me
tradidi in morte. Unde et Thren. III, $8 dicitur2 recordare
paupertatis meae, a.sinthii et -ellis. Et in Ps. C, ;2 memoriam
-ecit mira.ilium suorum misericors et miserator dominus, escam
dedit timenti.us se.
%ectio )
&'())4+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $$ l. )
Postquam apostolus posuit institutionem huius sacramenti
quantum ad consecrationem corporis, hic ponit institutionem eius
quantum ad san#uinis consecrationem. Et primo ponit ordinem
institutionis/ secundo "er.a, cum dicit hic cali3, et cetera. Ordo
autem attenditur quantum ad duo. Primo ad concomitantiam
utriusque speciei, cum dicit similiter et calicem. Utrumque enim
est de per-ectione huius sacramenti, tum propter per-ectionem
re-ectionis, tum propter repraesentationem passionis, tum
propter e--icientiam salutis animae et corporis, ut supra dictum
est. Sed si prius consecratur in hoc sacramento corpus Christi, et
postea san#uis, "idetur sequi quod ante consecrationem
san#uinis, corpus Christi in hoc sacramento sit e3san#ue2 quod
quidam incon"eniens reputantes di3erunt, quod duae -ormae se
e3pectant in e--iciendo, ita scilicet quod prima -orma
consecrationis corporis non consequitur suum e--ectum,
antequam per-iciatur -orma consecrationis san#uinis/ sicut etiam
dictum est, quod "er.a quae pro-eruntur in consecratione
corporis, non consequuntur suum e--ectum usque ad -inem
prolationis "er.orum. Sed hoc non est simile. <am si#ni-icatio
"er.orum qui.us consecratur corpus Christi, non completur nisi
in termino prolationis eorum. Et quia "er.a sacramentalia
si#ni-icando e--iciunt, ideo non possunt ha.ere e--ectum ante
terminum prolationis. Tunc autem ha.ent plenam
si#ni-icationem, etiam antequam pro-erantur "er.a consecrationis
san#uinis, et ideo necesse est quod etiam tunc ha.eant suum
e--ectum. Alioquin sacerdos peccaret statim, post "er.a
consecrationis, proponens hostiam non consecratam populo
adorandam, nisi iam esset corpus Christi, quia induceret populum
ad idololatriam. Est er#o dicendum, quod ante consecrationem
san#uinis est in hoc sacramento corpus Christi, non sine
san#uine. Sciendum est enim quod in hoc sacramento dupliciter
aliquid est. Uno modo e3 "i consecrationis, illud scilicet in quod
terminatur con"ersio panis et "ini, sicut per -ormam
consecrationis si#ni-icatur, et sic su. specie panis est corpus
Christi. Alio modo est aliquid in hoc sacramento e3 reali
concomitantia, sicut di"initas "er.i est in hoc sacramento propter
indissolu.ilem unionem ipsius ad corpus Christi, licet nullo modo
su.stantia panis in di"initatem con"ertatur. Et similiter est i.i
anima, quae coniuncta est realiter ipsi corpori. Si "ero in triduo
mortis Christi, -uisset corpus Christi a. aliquo apostolorum
consecratum, non -uisset i.i anima quae tunc realiter erat a
corpore separata. Et idem dicendum est de san#uine. <am su.
specie.us panis e3 "i consecrationis est corpus Christi, in quod
su.stantia panis con"ertitur. San#uis autem est i.i e3 reali
concomitantia, quia tunc realiter san#uis Christi non est a. eius
corpore separatus. Et, eadem ratione, su. specie "ini est san#uis
Christi e3 "i consecrationis, corpus autem e3 reali concomitantia,
ita quod su. utraque specie est totus Christus. Si "ero tempore
passionis quando san#uis Christi erat e3 corpore e--usus, -uisset
hoc sacramentum a. aliquo apostolorum per-ectum, su. panis
specie -uisset solum corpus Christi e3san#ue, su. specie.us
autem "ini -uisset solus san#uis Christi. Secundo, attenditur ordo
per comparationem ad ci.os materiales, qui praecesserant, u.i
su.dit postquam coena"it, quod "idetur si#nanter addidisse. <am
Christus corpus suum tradidit inter coenam. Unde Matth. !I,
5) dicitur, quod coenanti.us illis accepit Iesus panem, et cetera.
Sed san#uinem dedit e3presse post coenam. Unde et %c. II, 5*
dicitur similiter et calicem postquam coena"it, dicens, et cetera.
Cuius ratio est, quia corpus Christi repraesentat m7sterium
incarnationis, quae -acta est adhuc le#ali.us o.ser"antiis statum
ha.enti.us, inter quas praecipua erat coena a#ni paschalis. Sed
san#uis Christi in sacramento directe repraesentat passionem, per
quam est e--usus et per quam sunt terminata omnia le#alia. Unde
He.r. I, $5 dicitur, quod per proprium san#uinem introi"it semel
in sancta, aeterna redemptione in"enta. 0einde ponit "er.a,
dicens hic cali3, et cetera. Et primo demonstrat "eritatem huius
sacramenti/ secundo iniun#it usum, i.i hoc -acite, et cetera.
:uantum er#o ad primum, dicit hic cali3, et cetera. :uod quidem
dupliciter sumi potest. Uno modo meton7mice, ut scilicet ponatur
continens pro contento, quasi dicat2 contentum in hoc calice/ quod
con"enientius ponitur in consecratione "ini, quod ratione suae
humiditatis indi#et aliis terminis contineri, quam in consecratione
panis, qui ratione suae siccitatis, propriis terminis continetur. Alio
modo potest accipi metaphorice, ut sit sensus2 sicut cali3 ine.riat
et pertur.at, ita et passio. Unde Matth. , 55 dicit2 potestis
.i.ere calicem, quem e#o .i.iturus sum6 Et Matth. !I, 182
transeat a me cali3 iste. Est er#o sensus hic cali3, id est,
contentum in hoc calice, "el haec mea passio, est no"um
testamentum in meo san#uine. Unde considerandum est, quod
testamentum dupliciter sumitur in Scripturis. Uno modo
communiter pro quoli.et pacto, quod quidem testi.us
con-irmatur, et sic considerandum est, quod 0eus dupliciter
pactum iniit cum humano #enere. Uno modo promittendo .ona
temporalia et a malis temporali.us li.erando2 et hoc "ocatur
"etus testamentum, "el pactum. Alio modo promittendo .ona
spiritualia et a malis oppositis li.erando2 et hoc "ocatur
testamentum no"um. Unde dicitur Ier. I, 1$2 -eriam domui
Israel et domui Iuda -oedus no"um, non secundum pactum quod
pepi#i cum patri.us "estris, ut educerem eos de terra Ae#7pti,
sed hoc erit pactum2 da.o le#em meam in "isceri.us eorum, et ero
eis in 0eum. Est autem considerandum quod apud antiquos erat
consuetudo ut alicuius "ictimae san#uinem -underent ad
con-irmationem pacti. Unde 9en. I, 4; le#itur, quod
postquam inierunt enim -oedus %a.an et Iaco., immolatis "ictimis
in monte, "oca"it -ratres suos. Unde et E3. I!, ' le#itur, quod
Mo7ses sumptum san#uinem respersit in populum, et ait2 hic est
san#uis -oederis, quod pepi#it dominus "o.iscum. Sicut er#o
"etus testamentum seu pactum con-irmatum est san#uine -i#urali
taurorum, ita no"um testamentum seu pactum con-irmatum est in
san#uine Christi, qui per passionem est e--usus. Et in hoc calice
sacramentum taliter continetur. Alio modo testamentum accipitur
ma#is stricte pro dispositione haereditatis percipiendae, quam
necesse est secundum le#es certo numero testium con-irmare.
<on autem testamentum sic acceptum con-irmatur nisi per
mortem, quia, ut apostolus dicit He.r. I, $(, testamentum in
mortuis con-irmatum est, alioquin nondum "alet, dum "i"it qui
testatus est. 0eus autem primo quidem dispositionem -ecerat de
aeterna haereditate percipienda, sed su. -i#ura temporalium
.onorum, quod pertinet ad "etus testamentum/ sed postmodum
-ecit no"um testamentum, e3presse promittens haereditatem
aeternam, quod quidem con-irmatum est per san#uinem mortis
Christi. Et ideo dominus de hoc dicit hic cali3 no"um testamentum
est in meo san#uine/ quasi dicat2 per id quod in calice continetur
commemoratur no"um testamentum per Christi san#uinem
con-irmatum. Est autem ad"ertendum quod eadem "er.a quae hic
apostolus ponit, ha.entur %c. II, 5*, nisi quod i.i additur2 qui
pro "o.is e--undetur. %ucas enim discipulus -uit Pauli et eum in
conscriptione E"an#elii est secutus. Sed Matth. !I, 5' dicitur
hic est enim san#uis meus no"i testamenti, qui pro multis
e--undetur in remissionem peccatorum. Eadem "er.a ponuntur in
Mc. I!, ". 5;. 0icunt er#o quidam, quod quaecumque -ormae
horum "er.orum pro-erantur, quae sunt scripta in canone
su--icere ad consecrationem. Pro.a.ilius autem dici "idetur quod
illis solis "er.is per-icitur consecratio, qui.us Ecclesia utitur e3
traditione apostolorum structa. E"an#elistae enim "er.a domini
recitare intenderunt quantum pertinet ad rationem historiae, non
autem secundum quod ordinantur ad consecrationem
sacramentorum, quas in occulto ha.e.ant in primiti"a Ecclesia,
propter in-ideles. Unde 0ion7sius dicit in ultimo cap.
ecclesiasticae hierarchiae2 per-ecti"as in"ocationes non est -as in
Scripturis e3ponere, neque m7sticum ipsarum ante -actas in ipsis
e3 0eo "irtutes e3 occulto in communi adducere. Sed circa ista
"er.a qui.us Ecclesia utitur in consecratione san#uinis, quidam
opinantur quod non omnia sint de necessitate -ormae sed solum
quod dicitur hic est cali3 san#uinis mei, non autem residuum
quod sequitur2 no"i et aeterni testamenti, m7sterium -idei, qui pro
"o.is et pro multis e--undetur in remissionem peccatorum. Sed
hoc non "idetur con"enienter dici. <am totum illud quod sequitur
est quaedam determinatio praedicati. Unde et ad eiusdem
locutionis sententiam seu si#ni-icationem pertinet. Et quia, ut
saepe dictum est, -ormae sacramentorum si#ni-icando e--iciunt,
totum pertinet ad "im e--ecti"am -ormae. <ec o.stat ratio quam
inducunt, quia in consecratione corporis su--icit quod dicitur hoc
est corpus meum, quia san#uis seorsum consecratus, specialiter
repraesentat passionem Christi, per quam eius san#uis separatus
est a corpore. Et ideo in consecratione san#uinis oportuit
e3primere Christi passionis "irtutem, quae attenditur, primo
quidem, respectu nostrae culpae quam Christi passio a.olet,
secundum illud Apoc. I, 42 la"it nos a peccatis nostris in san#uine
suo, et, quantum ad hoc, dicit qui pro "o.is et pro multis
e--undetur in remissionem peccatorum. E--usus est siquidem
san#uis in remissionem peccatorum, non solum pro multis, sed
etiam pro omni.us, secundum illud I Io. II, 52 ipse est propitiatio
pro peccatis nostris, non pro nostris autem tantum, sed etiam pro
totius mundi. Sed quia quidam se reddunt indi#nos ad
recipiendum talem e--ectum, quantum ad e--icaciam dicitur esse
e--usus pro multis, in qui.us ha.et e--ectum passio Christi. 0icit
autem si#nanter pro "o.is et pro multis, quia hoc sacramentum
"alet in remissionem peccatorum sumenti.us per modum
sacramenti, quod notatur si#nanter, cum dicitur pro "o.is, qui.us
di3erat accipite. !alet etiam per modum sacri-icii multis non
sumenti.us, pro qui.us o--ertur/ quod si#ni-icatur cum dicitur2 et
pro multis. Secundo, "irtus eius consideratur per comparationem
ad "itam iustitiae, quam -acit per -idem, secundum illud Rom. III,
5;2 iusti-icati #ratis per #ratiam ipsius, per redemptionem quae
est in Christo Iesu, quem proposuit propitiationem per -idem in
san#uine ipsius. Et quantum ad hoc, dicit2 m7sterium, id est
occultum -idei, quia scilicet -ides passionis Christi erat occulta in
omni.us sacri-iciis "eteris testamenti, sicut "eritas in si#no. Hoc
autem Ecclesia ha.et e3 traditione apostolorum, cum in canone
Scripturae non in"eniatur. Tertio, "irtus eius attenditur quantum
ad "itam #loriae, in quam per passionem Christi introducitur,
secundum illud He.r. , $82 ha.entes -iduciam in introitum
sanctorum in san#uine Christi. Et quantum ad hoc, dicit2 no"i et
aeterni testamenti. Aeterni siquidem, quia est dispositio de
haereditate aeterna. <o"i autem, ad di--erentiam "eteris, quia
temporalia promitte.at. Unde He.r. I, $4 dicitur2 ideo no"i
testamenti mediator est, ut morte intercedente, repromissionem
accipiant, qui "ocati sunt aeternae haereditatis. 0einde cum dicit
hoc -acite, etc., iniun#it usum huius sacramenti, dicens hoc -acite,
quotiescumque sumitis, in meam commemorationem, scilicet in
memoriam meae passionis. Unde et Thr. III, 5* dicit propheta2
memoria memor ero, et ta.escet in me anima mea. Et Is. %III, (2
miserationum domini recorda.or. Est autem notandum quod in
calice principaliter quidem de.et poni "inum, rationi.us
supradictis. 0e.et autem apponi et aqua. Pro.a.ile enim est quod
Christus in coena "inum mi3tum discipulis dederit, propter
consuetudinem terrae illius, in qua, ut temperetur -ortitudo "ini,
a. omni.us "inum .i.itur aqua mi3tum. Unde et Pro". I, 4
sapientia dicit2 .i.ite "inum quod miscui "o.is. <ihilominus
tamen aqua "ino mi3ta si#ni-icat populum Christianum Christo
per passionem coniunctum, secundum illud Apoc. c. !II, $42
aquae, populi sunt et #entes. Et participatio san#uinis Christi a
-ideli.us pertinet ad usum sacramenti, qui non est de necessitate
huius sacramenti. Sed potest "inum consecrari a.sque aqua, licet
peccet qui sic consecrat, non ser"ans ritum Ecclesiae. Et ideo si
sacerdos ante consecrationem "ini ad"ertat quod aqua non -uerit
apposita calici, de.et apponere. Si "ero post consecrationem
ad"ertat, non de.et apponere, sed de.et per-icere sacramentum.
<ihil enim post consecrationem est san#uini Christi miscendum
quia talis permi3tio non posset esse sine qualicumque
corruptione "ini consecrati, quod pertinet ad crimen sacrile#ii.
0icunt autem quidam quod cum de latere Christi pendentis in
cruce -lu3erit san#uis et aqua, ut le#itur Io. I, 1;, sicut "inum
con"ertitur in san#uinem, ita aqua in aquam. Sed hoc non
competit, quia in illa aqua -i#uratur a.lutio quae est per
Baptismum. Et ideo alii dicunt quod, -acta con"ersione "ini in
san#uinem, aqua remanet in sua su.stantia, et circunte#itur
accidenti.us "ini. Sed hoc non competit, quia aqua admiscetur
"ino ante consecrationem, quando non di--ert a. alio "ino. Unde
non seorsum manet, sed permiscetur. Et ideo dicendum est, quod
aqua con"ertitur in "inum et sic totum con"ertitur in san#uinem
Christi. Propter quod mos est modicum de aqua apponere et
praecipue si sit "inum de.ile, quod non potest nisi modicum
aquae in seipsum con"ertere. 0einde cum dicit quotiescumque,
etc., e3ponit "er.a domini quae di3erat2 hoc -acite in meam
commemorationem, dicens quotiescumque enim manduca.itis
panem hunc, et cetera. Et dicit panem, propter species
remanentes. 0icit autem hunc, propter idem numero corpus
si#ni-icatum et contentum. Et calicem, scilicet hunc, .i.etis,
mortem domini annuntia.itis, repraesentando scilicet eam per
hoc sacramentum. Et hoc, donec "eniat, id est, usque ad ultimum
eius ad"entum, in quo datur intelli#i, quod hic ritus Ecclesiae non
cessa.it usque ad -inem mundi, secundum illud Matth. ult.2 ecce
e#o "o.iscum sum usque ad consummationem saeculi. Et %c. I,
152 non praeteri.it #eneratio haec, scilicet Ecclesiae, donec omnia
-iant.
%ectio (
&'()))+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $$ l. (
Postquam apostolus ostendit di#nitatem huius sacramenti hic
e3citat -ideles ad sumendum illud re"erenter2 et primo ponit
periculum quod imminet indi#ne sumenti.us/ secundo adhi.et
salutare remedium, i.i pro.et autem, et cetera. 0icit er#o primo
itaque, e3 quo hoc quod sacramentaliter manducatur, est corpus
Christi et, quod .i.itur, est san#uis Christi, quicumque
manduca"erit hunc panem, "el .i.erit calicem indi#ne, reus erit
corporis et san#uinis domini. In qui.us "er.is, primo,
considerandum est qualiter aliquis indi#ne manducat et .i.it2
quod quidem, secundum 9lossam contin#it tripliciter. Primo
quidem quantum ad cele.rationem huius sacramenti, quia scilicet
aliquis aliter cele.rat sacramentum Eucharistiae, quam a Christo
traditum est2 puta si o--erat in hoc sacramento alium panem quam
triticeum, "el alium liquorem, quam "inum de "ite. Unde %e". , $
s. dicitur quod <ada. et A.iu, -ilii Aaron, o.tulerunt coram
domino i#nem alienum, quod eis praeceptum non erat2
e#ressusque i#nis a domino, de"ora"it eos. Secundo e3 hoc quod
aliquis non de"ota mente accedit ad Eucharistiam. :uae quidem
inde"otio quandoque est "eniale2 puta cum aliquis, distracta
mente ad saecularia ne#otia, accedit ad hoc sacramentum
ha.itualiter retinens de.itam re"erentiam ad ipsum/ et talis
inde"otio licet impediat -ructum huius sacramenti, qui est
spiritualis re-ectio, non tamen -acit reum corporis et san#uinis
domini, sicut hic apostolus loquitur. :uaedam "ero inde"otio est
peccatum mortale, quae scilicet est cum contemptu huius
sacramenti, prout dicitur Malach. I, $52 "os polluistis nomen
meum in eo quod dicitis2 mensa domini contaminata est, et quod
supponitur contempti.ile. Et de tali inde"otione loquitur 9lossa.
Tertio modo dicitur aliquis indi#nus e3 eo quod cum "oluntate
peccandi mortaliter, accedit ad Eucharistiam. 0icitur enim %e"it.
I, 512 non accedat ad altare qui maculam ha.et. Intelli#itur
aliquis maculam peccati ha.ere, quamdiu est in "oluntate
peccandi, quae tamen tollitur per poenitentiam. Per contritionem
quidem, quae tollit "oluntatem peccandi, cum proposito
con-itendi et satis-aciendi, quantum ad remissionem culpae et
poenae aeternae/ per con-essionem autem et satis-actionem
quantum ad totalem remissionem poenae et reconciliationem ad
mem.ra Ecclesiae. Et ideo in necessitate quidem, puta quando
aliquis copiam con-essionis ha.ere non potest, su--icit contritio
ad sumptionem huius sacramenti. Re#ulariter autem de.et
con-essio praecedere cum aliqua satis-actione. Unde in li.ro de
Eccl. do#mati.us dicitur2 communicaturus satis-aciat lacr7mis et
orationi.us, et con-idens de domino mundus accedat ad
Eucharistiam intrepidus et securus. Sed hoc de illo dico quem
capitalia peccata et mortalia non #ra"ant. <amque, quem mortalia
crimina post Baptismum commissa premunt, hortor prius pu.lica
poenitentia satis-acere, et ita sacerdotis iudicio reconciliatum
communioni sociari, si non "ult ad condemnationem Eucharistiam
percipere. Sed "idetur quod peccatores non indi#ne accedant ad
hoc sacramentum. <am in hoc sacramento sumitur Christus, qui
est spiritualis medicus, qui de se dicit Matth. c. I, $52 non est
opus "alenti.us medicus, sed male ha.enti.us. Sed dicendum
quod hoc sacramentum est spirituale nutrimentum, sicut
Baptismus est spiritualis nati"itas. <ascitur autem aliquis ad hoc
ut "i"at, sed non nutritur nisi iam "i"us. Et ideo hoc sacramentum
non competit peccatori.us, qui nondum "i"unt per #ratiam2
competit eis tamen Baptismus. Et, praeterea, Eucharistia est
sacramentum charitatis et ecclesiasticae unitatis, ut dicit
Au#ustinus super Ioannem. Cum i#itur peccator careat charitate,
et sit separatus merito a. Ecclesiae unitate, si accedat ad hoc
sacramentum, -alsitatem committit, dum si#ni-icat se ha.ere
charitatem, quam non ha.et. :uia tamen peccator quandoque
ha.et -idem huius sacramenti, licitum est ei hoc sacramentum
inspicere, quod omnino in-ideli.us dene#atur, ut 0ion7sius dicit
III cap. ecclesiasticae hierarchiae. Secundo considerandum est,
quomodo ille qui indi#ne sumit hoc sacramentum, sit reus
corporis et san#uinis domini. :uod quidem in 9lossa tripliciter
e3ponitur. Uno modo materialiter2 incurrit enim reatum e3
peccato commisso circa corpus et san#uinem domini, prout in hoc
sacramento continetur, quod indi#ne sumit, et e3 hoc eius culpa
a##ra"atur. Tanto est enim eius culpa #ra"ior, quanto maior est
contra quem peccatur. He.r. , 582 quanto ma#is putatis
deteriora mereri supplicia eum, qui -ilium 0ei conculca"erit, et
san#uinem testamenti pollutum du3erit6 Secundo e3ponitur per
similitudinem, ut sit sensus reus erit corporis et san#uinis domini,
et mortis domini poenas da.it, hoc est, ac si Christum occiderit,
punietur, secundum illud He.r. !I, )2 rursum cruci-i#entes
si.imetipsis -ilium 0ei, et ostentui ha.entes. Sed secundum hoc
"idetur #ra"issimum esse peccatum eorum qui indi#ne sumunt
corpus Christi. Sed dicendum quod peccatum aliquod ha.et
#ra"itatem dupliciter. Uno modo e3 ipsa specie peccati, quae
sumitur e3 o.iecto, et secundum hoc #ra"ius est peccatum quod
contra di"initatem committitur, puta in-idelitas, .lasphemia "el
aliquid huiusmodi, quam quod committitur contra humanitatem
Christi. Unde et ipse dominus Matth. II, 15 dicit, quod qui
di3erit "er.um contra -ilium hominis remittetur ei2 qui autem
di3erit contra spiritum sanctum, non remittetur ei. Et iterum,
#ra"ius est peccatum quod committitur contra humanitatem in
propria specie, quam su. specie sacramenti. Alio modo #ra"itas
peccati attenditur e3 parte peccantis. Ma#is autem peccat qui e3
odio aut in"idia "el e3 quacumque malitia peccat, sicut
pecca"erunt illi qui Christum cruci-i3erunt, quam qui peccat e3
in-irmitate, sicut interdum peccant illi qui indi#ne sumunt hoc
sacramentum. <on er#o per hoc intelli#itur quod peccatum
indi#ne sumentium hoc sacramentum, comparetur peccato
occidentium Christum secundum aequalitatem sed secundum
similitudinem speciei2 quia utrumque est circa eumdem Christum.
Tertio modo e3ponitur reus erit corporis et san#uinis domini, id
est corpus et san#uis domini -acient eum reum. Ita enim .onum
male sumptum nocet, sicut prodest malum quo quis .ene utitur,
sicut stimulus Satanae Paulo. Per haec autem "er.a e3cluditur
error quorumdam dicentium, quod quam statim hoc sacramentum
tan#itur a la.iis peccatoris, desinit su. eo esse corpus Christi.
Contra quod est quod apostolus dicit2 quicumque manduca"erit
panem hunc, "el .i.erit calicem domini indi#ne. Secundum enim
praedictam opinionem nullus indi#nus manducaret "el .i.eret.
Contrariatur autem praedicta opinio "eritati huiusmodi
sacramenti, secundum quam tamdiu corpus et san#uis Christi
manent in sacramento, quamdiu remanent species, in quocumque
loco e3istant. 0einde cum dicit pro.et autem, etc., adhi.et
remedium contra praedictum periculum. Et primo ponit
remedium/ secundo assi#nat rationem, i.i qui enim manducat,
etc./ tertio rationem mani-estat per si#num, i.i ideo inter "os, et
cetera. 0icit er#o primo2 quia tantum reatum incurrit qui indi#ne
sumit hoc sacramentum, ideo necesse est ut primo homo seipsum
pro.et, id est, dili#enter e3aminet suam conscientiam, ne sit in eo
"oluntas peccandi mortaliter, "el aliquod peccatum praeteritum,
de quo non su--icienter poenituerit. Et sic, post dili#entem
e3aminationem securus, de pane illo edat, et de calice .i.at, quia
di#ne sumenti.us non est "enenum, sed medicina. 9al. ult.2 opus
autem suum pro.et unusquisque. II Cor. III, 42 si estis in -ide
Christi, "os pro.ate. 0einde cum dicit quicumque enim
manduca"erit, etc., assi#nat rationem praedicti remedii, dicens2
ideo pro.atio praee3i#itur, qui enim indi#ne manducat et .i.it,
iudicium, id est condemnationem, si.i manducat et .i.it, sicut
dicitur Io. !, 582 resur#et qui male e#erunt in resurrectionem
iudicii. <on diiudicans corpus domini, id est e3 eo quod non
discernit corpus domini a. aliis, indi--erenter ipsum assumens,
sicut alios ci.os. %e". II, 12 omnis homo qui accesserit ad ea
quae consecrata sunt, in quo est immunditia, peri.it coram
domino. Sed contra "idetur esse quod dicitur Io. !I, 4'2 qui
manducat me, "i"it propter me. Sed dicendum est, quod duple3
est modus manducandi hoc sacramentum, scilicet spiritualis et
sacramentalis. :uidam er#o manducant sacramentaliter et
spiritualiter, qui scilicet ita sumunt hoc sacramentum, quod etiam
rem sacramenti participant, scilicet charitatem, per quam est
ecclesiastica unitas. Et de tali.us intelli#itur "er.um domini
inductum2 qui manducat me, "i"it propter me. :uidam "ero
manducant sacramentaliter tantum, qui scilicet ita hoc
sacramentum percipiunt, quod rem sacramenti, id est, charitatem
non ha.ent, et de tali.us intelli#itur quod hic dicitur2 qui
manducat et .i.it indi#ne, iudicium si.i manducat et .i.it. Est
autem praeter duos modos qui.us sumitur sacramentum hoc,
tertius modus sumendi, quo manducatur per accidens, dum
scilicet sumitur non ut sacramentum, quod quidem contin#it
tripliciter. Uno modo sicut quando aliquis -idelis sumit hostiam
consecratam, quam non credit esse consecratam/ talis enim ha.et
ha.itum utendi hoc sacramento, sed non utitur eo actu, ut
sacramento. Alio modo sicut quando hostiam consecratam sumit
aliquis in-idelis, qui nullam -idem ha.et huius sacramenti/ talis
enim non ha.et ha.itum utendi hoc sacramento, sed solum
potentiam. Tertio modo sicut quando hostiam sacratam comedit
mus "el quodli.et animal .rutum, quod etiam non ha.et
potentiam utendi hoc sacramento. E3 hoc i#itur quod spiritualiter
sumentes hoc sacramentum acquirunt "itam, alliciuntur quidam
ad hoc quod -requenter hoc sacramentum assumant. E3 hoc
autem quod indi#ne sumentes acquirunt si.i iudicium, plures
deterrentur, ut rarius sumant2 et utrumque commendandum
"idetur. %e#imus enim %c. I, ), quod =achaeus recepit Christum
#audens in domum suam, in quo eius charitas commendatur.
%e#itur etiam eodem, !II, ), quod centurio di3it Christo2 non sum
di#nus ut intres su. tectum meum. In quo commendatur honor et
re"erentia eius ad Christum. :uia tamen amor prae-ertur timori,
per se loquendo, commenda.ilius esse "idetur quod aliquis
-requentius sumat, quam quod rarius. :uia tamen quod est in se
eli#i.ilius, potest esse minus eli#i.ile quantum ad hunc "el illum2
considerare quili.et in seipso de.et, quem e--ectum in se ha.eat
-requens susceptio huius sacramenti. <am si aliquis sentiat se
pro-icere in -er"ore dilectionis ad Christum et in -ortitudine
resistendi peccatis, quae plurimum consequuntur homines, de.et
-requenter sumere. Si "ero e3 -requenti sumptione sentiat aliquis
in se minus re"erentiam huius sacramenti, monendus est ut rarius
sumat. Unde et in li.ro de ecclesiasticis do#mati.us dicitur2
quotidie Eucharistiam sumere, nec laudo nec "itupero. 0einde
cum dicit ideo inter "os, etc., mani-estat praedictam rationem per
si#num. Et primo ponit si#num/ secundo assi#nat causam illius
si#ni, i.i quod si nosmetipsos, et cetera. Circa primum
considerandum est, quod, sicut Au#ustinus dicit in I de Ci"it. 0ei,
cap. !III2 si omne peccatum nunc mani-este 0eus plecteret poena,
nihil ultimo iudicio reser"ari putaretur. Rursus, si nullum
peccatum nunc puniret, nulla esse di"ina pro"identia crederetur.
In si#num er#o -uturi iudicii 0eus etiam in hoc mundo pro
peccato quosdam temporaliter punit, quod ma3ime o.ser"atum
"idetur in principio le#islationis, tam no"ae quam "eteris.
%e#imus enim E3. c. II, 5', propter peccatum "ituli aurei
adorati, multa millia hominum perempta. Rursum le#itur Act. !,
$B$$, propter peccatum mendacii et -urti Ananiam et Saphiram
interiisse. Unde et propter peccatum huius sacramenti indi#ne
sumpti, aliqui in primiti"a Ecclesia punie.antur a 0eo in-irmitate
corporali "el etiam morte. Unde dicit ideo, scilicet in si#num
-uturi iudicii, inter "os, multi indi#ne sumentes corpus Christi,
sunt in-irmi corporaliter. Ps. !, ". ;2 multiplicatae sunt
in-irmitates. Et im.ecilles, id est lon#a in"aletudine la.orantes, et
dormiunt multi, scilicet morte corporali, secundum quod sumitur
dormitio I ad Thess. I!, $52 nolumus "os i#norare de
dormienti.us. 0einde cum dicit quod si nosmetipsos, etc.,
assi#nat duplicem rationem praedicti si#ni, quarum prima
sumitur e3 parte nostri, secunda e3 parte 0ei, i.i cum iudicamur
autem, et cetera. E3 parte autem nostra causa di"inae punitionis
est a ne#li#entia, quia in no.is ipsis peccata commissa punire
ne#li#imus. Unde dicit quod si nosmetipsos diiudicaremus,
redar#uendo et puniendo peccata nostra, non utique iudicaremur,
id est, non puniremur a domino neque postmodum in -uturo,
neque etiam in praesenti. Sed contra est quod supra I!, 1 dictum
est2 sed neque meipsum iudico, et Rom. I!, 55 dicitur2 .eatus
qui non iudicat semetipsum. Sed dicendum est quod aliquis
potest seipsum iudicare tripliciter2 uno modo discutiendo, et sic
aliquis de.et iudicare seipsum et quantum ad opera praeterita et
quantum ad -utura, secundum illud 9al. ult.2 opus suum pro.et
unusquisque. Alio modo sententialiter seipsum a.sol"endo, quasi
iudicando se innocentem quantum ad praeterita, et secundum hoc
nullus de.et iudicare seipsum, ut scilicet se innocentem iudicet,
secundum illud Io. I, 5*2 si iusti-icare me "oluero, os meum
condemna.it me. Si innocentem me ostendero, pra"um me
compro.a.it. Tertio modo reprehendendo, ut scilicet -aciat
aliquid quod ipse iudicat esse malum. Et hoc modo intelli#itur
quod inductum est2 .eatus est qui non iudicat semetipsum in eo
quod pro.at. Sed quantum ad ea quae iam -ecit, de.et quili.et se
ipsum iudicare, reprehendendo et puniendo pro male-iciis. Unde
dicitur Io. III, $42 "ias meas in conspectu eius ar#uam, et III,
;2 ponam coram eo iudicium, et os meum reple.o increpationi.us.
Et de hoc iudicio Au#ustinus dicit in li.ro de poenitentia, et
inducitur hic in 9lossa2 "ersetur ante oculos nostros ima#o -uturi
iudicii, et ascendat homo ad"ersum se ante -aciem suam, atque
constituto in corde iudicio adsit accusans co#itatio, et testis
conscientia, et carni-e3 cor. Inde quidem san#uis animi con-itentis
per lacr7mas pro-luat, postremo a. ipsa mente talis sententia
pro-eratur, ut se indi#num homo iudicet participem corporis et
san#uinis domini. 0einde cum dicit cum iudicamur autem, etc.,
ponit causam quae est e3 parte 0ei, dicens cum iudicamur autem,
a domino, id est in hoc mundo punimur, corripimur, id est hoc -it
ad correctionem nostram, ut scilicet quili.et propter poenam
quam sustinuit a peccato recedat. Unde et Io. !, $( dicitur2
.eatus "ir qui corripitur a domino. Et Pro". III, $52 quem dili#it
dominus, corripit. !el etiam dum per poenam unius, alius peccare
desistit, Pro". I, 542 pestilente -la#ellato stultus sapientior erit,
et hoc ideo, ut non damnemur, aeterna damnatione in -uturo, cum
hoc mundo, id est cum homini.us mundanis. 0einde cum dicit
itaque, -ratres mei, etc., reducit eos ad de.itam o.ser"antiam2 et
primo ponitur id quod nunc ordinat, secundo ponitur promissio de
ordinatione -utura, i.i caetera autem. Circa primum tria -acit.
Primo ponit ordinationem suam, dicens itaque, -ratres mei, etc.,
ne unusquisque coenam suam praesumat ad manducandum, cum
con"enitis, scilicet in Ecclesia, ad manducandum, scilicet corpus
Christi, in"icem e3pectate, ut scilicet simul omnes sumatis. Unde
E3. II, ) dicitur2 immola.it haedum multitudo -iliorum Israel.
Secundo e3cludit e3cusationem, dicens si quis autem esurit, etc.,
et non potest tantum e3pectare, domi manducet, scilicet
communes ci.os, postmodum Eucharistiam non sumpturus. Eccli.
!I, 5*2 omnem escam manduca.it "enter. Tertio rationem
assi#nat, dicens ut non con"eniatis, scilicet ad sumendum corpus
Christi, in iudicium, id est in "estram condemnationem. 0einde
ponitur promissio, cum dicit caetera, scilicet quae non sunt tanti
periculi, cum "enero, praesentialiter, disponam, qualiter scilicet
ea conser"are de.eatis. E3 quo patet quod Ecclesia multa ha.et
e3 dispositione apostolorum, quae in sacra Scriptura non
continentur. Eccli. , 12 ci"itates inha.ita.untur, id est Ecclesiae
disponentur, per sensum prudentium, scilicet apostolorum.
Caput $5
%ectio $
&'())(+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $5 l. $
Postquam apostolus prosecutus est de tri.us sacramentis, scilicet
Baptismo, matrimonio et Eucharistia, hic incipit determinare de
his quae pertinent ad rem sacramentorum. Est autem duple3 res
sacramenti2 una si#ni-icata et contenta, scilicet #ratia, quae
statim cum sacramento con-ertur/ alia si#ni-icata et non contenta,
scilicet #loria resurrectionis, quae in -ine e3pectatur. Primo er#o
a#it de donis #ratiarum/ secundo de #loria resurrectionis, !
capit., i.i notum autem "o.is -acio, et cetera. Circa primum a#it
de #ratiis #ratis datis/ secundo prae-ert omni.us his charitatem,
quae pertinet ad #ratiam #ratum -acientem, III cap., i.i si lin#uis
hominum, etc./ tertio comparat #ratias datas ad in"icem, I! cap.,
i.i sectamini charitatem, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo
principaliter e3ponit quid intendat, dicens2 di3i quod caetera,
quae pertinent ad usum sacramentorum, cum "enero disponam,
sed quaedam statim "o.is tradere oportet. Et hoc est quod dicit
de spirituali.us autem, id est de donis #ratiarum quae sunt a
spiritu sancto, o -ratres, nolo "os i#norare. Est enim ma3imum
#enus in#ratitudinis i#norare .ene-icia accepta, ut Seneca dicit in
li.ro de .ene-iciis/ et ideo ut homo non sit 0eo in#ratus, non
de.et spirituales #ratias i#norare. Supra II, $52 spiritum
accepimus qui e3 0eo est, ut sciamus quae a 0eo donata sunt
no.is. Is. !, $12 propterea capti"us ductus est populus meus, quia
non ha.uit scientiam, scilicet spiritualium. Secundo i.i scitis,
quoniam cum #entes, etc., prosequitur suam intentionem et primo
ostendit spiritualium #ratiarum necessitatem/ secundo ponit
#ratiarum distri.utionem, i.i di"isiones "ero, et cetera.
<ecessitas autem alicuius rei ma3ime co#noscitur e3 de-ectu
ipsius. Unde circa primum duo -acit. Primo ponit de-ectum quem
patie.antur ante susceptam #ratiam/ secundo concludit #ratiae
necessitatem, i.i ideo notum "o.is, et cetera. 0icit er#o primo2
scitis, quasi e3perti, quoniam cum #entes essetis, id est #entiliter
"i"entes, nondum suscepta #ratia per Baptismum. 9al. II, $42 nos
enim natura Iudaei, non e3 #enti.us peccatores. Eph. c. I!, $(2
#entes am.ulant in "anitate sensus sui. Eratis euntes quasi
prompta mente et assidua, secundum illud Ier. !III, )2 omnes
con"ersi sunt ad cursum suum, quasi equus impetu "adens in
proelium/ Pro". I, ". $)2 pedes eorum ad malum currunt. Ad
simulacra muta, scilicet adoranda et colenda, secundum illud Ps.
CIII, 42 os ha.ent et non loquuntur. Et ponitur specialiter in eis
de-ectus locutionis, quia locutio est proprius e--ectus co#nitionis/
unde ostenditur non intelli#ere simulacra, et per consequens nihil
di"initatis ha.ere si sunt muta. Et hoc prout duce.amini, id est
sine aliqua resistentia. 0uce.antur autem "el allecti e3
pulchritudine simulacrorum, unde dicitur in epistola Ier.2 "ide.itis
in Ba.7lonia deos aureos et ar#enteos, "idete ne metus "os capiat
in ipsis/ aut etiam e3 imperio alicuius principis, sicut le#itur 0an.
III, $, quod <a.uchodonosor co#e.at homines adorare statuam
auream. Et II Mac. !I, ( dicitur de qui.usdam quod duce.antur
cum amara necessitate in die natalis re#is ad sacri-icia. !el etiam
instinctu 0aemonum, qui ad hoc praecipue anhelant, ut di"inus
cultus eis e3hi.eatur, secundum illud Matth. I!, 82 haec omnia
ti.i da.o, si cadens adora"eris me. I.ant er#o ad idola colenda,
prout duce.antur, id est sine aliqua resistentia, sicut de iu"ene
etiam "ecorde dicitur Pro". !II, ". 552 statim eam sequitur, quasi
.os ductus ad "ictimam. Per hoc er#o apparet, quod homo ante
susceptam #ratiam prompte currit in peccatum sine resistentia.
Specialiter autem -acit mentionem de peccato idololatriae propter
tria. Primo quidem, quia hoc est peccatum #ra"issimum
introducere alium 0eum, sicut #ra"issime peccaret contra re#em
qui alium re#em in re#num eius introduceret. Unde dicitur Io. c.
I, 5)2 si "idi solem cum -ul#eret, et lunam incedentem clare,
et osculatus sum manum meam, scilicet quasi cultor solis et
lunae, quae est iniquitas ma3ima et ne#atio contra 0eum
altissimum. Secundo, quia a peccato idololatriae omnia alia
peccata orie.antur, secundum illud Sap. I!, 5(2 ne-andorum
idolorum cultura omnis malis causa est. Tertio, quia hoc peccatum
apud #entiles commune erat et non reputa.atur, unde in Ps. C!,
4 dicitur2 omnes dii #entium 0aemonia. Est autem considerandum
quod quidam di3erunt hominem in peccato mortali e3istentem
sine #ratia quadam non posse a peccato, cui su.iacet, li.erari,
quia remissio peccatorum non -it nisi per #ratiam, secundum illud
Rom. III, 5;2 iusti-icati per #ratiam eius/ posse autem se
praeser"are a peccato mortali, sine #ratia, per li.erum ar.itrium.
Sed haec positio non "idetur "era. Primo quidem, quia non potest
aliquis se a peccato mortali praeser"are, nisi omnia le#is
praecepta ser"ando, cum nullus mortaliter peccet nisi
trans#rediendo aliquod le#is praeceptum/ et ita posset aliquis
o.ser"are omnia le#is praecepta sine #ratia, quod est haeresis
Pela#iana. Secundo quia charitatem, per quam 0eus dili#itur
super omnia, nullus potest ha.ere sine #ratia, secundum illud
Rom. !, 42 charitas 0ei di--usa est in cordi.us nostris per spiritum
sanctum qui datus est no.is. <on potest autem esse quod homo
omnia peccata declinet, nisi 0eum super omnia dili#at2 sicut illud
ma#is contemnitur, quod minus dili#itur. Poterit er#o esse per
aliquod tempus, quod ille qui caret #ratia, a peccato a.stine.it
quousque occurrat illud, propter quod 0ei praeceptum
contemnet, a quo ducitur ad peccandum. Si#nanter autem
apostolus dicit prout duce.amini. 0einde cum dicit ideo notum
"o.is -acio, etc., concludit duos e--ectus #ratiae, quorum primus
est quod -acit a.stinere a peccato/ secundus est quod -acit operari
.onum et hoc ponit i.i et nemo potest, et cetera. 0icit er#o primo2
e3 quo quando sine #ratia eratis, prompte ad peccandum
curre.atis, ideo notum "o.is -acio, quod si #ratiam ha.uissetis
hoc "o.is non conti#isset, nemo enim in spiritu 0ei, etc., id est,
per spiritum 0ei, loquens, dicit2 anathema Iesu, etc., id est
.lasphemiam contra Iesum secundum illud I Io. I!, 12 omnis
spiritus qui sol"it Iesum, e3 0eo non est. <otandum quod supra
posuit #ra"issimum peccatum, quod est .lasphemia, quod per
#ratiam declinatur, ut de aliis minori.us peccatis intelli#atur.
Potest autem per hoc quod dicitur anathema Iesu, intelli#i
quodli.et peccatum mortale. Anathema enim separationem
si#ni-icat. 0icitur a. ana, quod est sursum, et thesis, quod est
positio, quasi sursum positum, quia olim res, quae a. usu
hominum separa.antur, suspende.antur in templis "el in locis
pu.licis. Omne autem peccatum mortale separat a Iesu,
secundum illud Is. %I, 52 iniquitates "estrae di"iserunt inter "os,
et 0eum "estrum. :uicumque er#o mortaliter peccat, dicit corde
"el ore2 anathema, id est, separationem a Iesu. <emo er#o in
spiritu 0ei loquens dicit2 anathema Iesu, quia nullus per spiritum
0ei peccat mortaliter, quia, ut dicitur Sap. I, 42 spiritus sanctus
disciplinae e--u#iet -ictum. Sed secundum hoc "idetur quod
quicumque ha.et spiritum sanctum, non possit peccare
mortaliter/ quia etiam dicitur I Io. III, 82 omnis qui natus est e3
0eo peccatum non -acit, quoniam semen ipsius in eo manet. Sed
dicendum est quod quantum est e3 spiritu 0ei, homo non -acit
peccatum, sed ma#is a peccato retrahitur. Potest tamen peccatum
-acere e3 de-ectu "oluntatis humanae, quae spiritui sancto
resistit, secundum illud Act. !II, 4$2 "os autem semper spiritui
sancto restitistis. <on enim per spiritum sanctum inha.itantem
tollitur -acultas peccandi a li.ero ar.itrio totaliter in "ita
praesenti. Et ideo si#nanter apostolus non di3it2 nemo spiritum
0ei ha.ens, sed nemo in spiritu 0ei loquens. 0einde cum dicit et
nemo potest, etc., ponit secundum e--ectum #ratiae, scilicet quod
sine ea homo non potest .onum operari. 0icit er#o et nemo potest
dicere, quod Iesus est dominus, nisi in spiritu sancto. Contra quod
"idetur esse, quia per spiritum sanctum homo introducitur in
re#num caelorum, secundum illud Ps. C%II, $*2 spiritus tuus
.onus deducet me in terram rectam. 0ominus autem dicit Matth.
!II, 5$2 non omnis qui dicit2 domine, domine, intra.it in re#num
caelorum. <on omnis er#o qui dicit2 dominum Iesum, dicit hoc in
spiritu sancto. 0icendum est autem quod dicere aliquid in spiritu
sancto, potest intelli#i dupliciter. Uno modo in spiritu sancto
mo"ente, sed non ha.ito. Mo"et enim spiritus sanctus corda
aliquorum ad loquendum, quos non inha.itat sicut le#itur Io. I,
;8 ss., quod Caiphas hoc quod de utilitate mortis Christi
praedi3erat, a semetipso non di3it, sed per spiritum prophetiae.
Balaam etiam multa "era praedi3it motus a spiritu sancto, ut
le#itur <um. c. III et I!, licet eum non ha.eret. Secundum
hoc er#o intelli#endum est quod nullus potest dicere
quodcumque "erum, nisi a spiritu sancto motus, qui est spiritus
"eritatis, de quo dicitur Io. !I, $12 cum autem "enerit ille spiritus
"eritatis, doce.it "os omnem "eritatem. Unde et in 9lossa
Am.rosius, hoc in loco dicit2 omne "erum a quocumque dicatur, a
spiritu sancto est. Et specialiter in illis quae sunt -idei, quae per
specialem re"elationem spiritus sancti sunt ha.ita, inter quae est
quod Iesus sit omnium dominus, unde Act. II, 1) dicitur2
certissime sciat omnis domus Israel, quia 0eus -ecit hunc
dominum Iesum quem "os cruci-i3istis. Alio modo loquitur aliquis
in spiritu sancto mo"ente et ha.ito. Et secundum hoc etiam potest
"eri-icari quod hic dicitur, ita tamen quod dicere accipiatur non
solum ore, sed etiam corde et opere. 0icitur enim aliquid corde,
secundum illud Ps. III, $2 di3it insipiens in corde suo2 non est
0eus. 0icitur etiam aliquid opere, inquantum e3teriori opere
aliquis suum conceptum mani-estat. <emo, er#o nisi ha.endo
spiritum sanctum, potest dicere Iesum dominum, ita scilicet quod
non solum hoc ore con-iteatur, sed etiam corde re"ereatur ipsum
ut dominum et opere o.ediat ipsi quasi domino. Sic i#itur e3
"er.is praemissis tria circa #ratiam considerare possumus. Primo
quod, sine ea, peccatum homo "itare non potest, secundum illud
Ps. CIII, $(2 nisi quia dominus adiu"it me, paulo minus in
In-erno ha.itasset anima mea. Secundo quod per eam "itatur
peccatum, secundum illud I Io. III, 82 qui natus est e3 0eo, non
peccat. Tertio quod sine ea non potest homo .onum -acere,
secundum illud Io. !, 42 sine me nihil potestis -acere. 0einde
cum dicit di"isiones "ero, etc., incipit distin#uere #ratis datas, et
primo distin#uit eas in #enerali/ secundo mani-estat in speciali,
i.i unicuique autem datur, et cetera. In his autem quae per
#ratiam spiritus sancti con-eruntur, tria oportet considerare.
Primo quidem -acultatem hominum ad operandum, secundo
auctoritatem, tertio e3ecutionem utriusque. Aacultas quidem
ha.etur per donum #ratiae, puta per prophetiam "el potestatem
-aciendi miracula, aut per aliquid huiusmodi. Auctoritas autem
ha.etur per aliquod ministerium, puta per apostolatum "el aliquid
huiusmodi. E3ecutio autem pertinet ad operationem. Primo er#o
distin#uit #ratias, secundo ministeria, tertio operationes.
:uantum er#o ad primum ostendit necessitatem #ratiae, quae
tamen non totaliter ad"enit omni.us, nisi Christo, cui datus est
spiritus non ad mensuram, ut dicitur Io. III, ". 1;/ sed quantum ad
alios sunt di"isiones #ratiarum, quia quidam a.undant in una,
quidam in alia. Sicut enim in corpore naturali caput ha.et omnes
sensus, non autem alia mem.ra, ita in Ecclesia solus Christus
ha.et omnes #ratias, quae in aliis mem.ris di"iduntur, quod
si#ni-icatur 9en. II, $5, u.i dicitur quod -lu"ius, scilicet
#ratiarum, e#redie.atur ad irri#andum Paradisum, qui inde
di"iditur in quatuor capita. Et Matth. !, ". $4 dicitur et quod
uni dedit quinque talenta, alii duo, alii unum. Et quam"is dona
#ratiarum sint di"ersa, quae a di"ersis ha.entur, non tamen
procedunt a di"ersis auctori.us, sicut pone.ant #entiles, qui
sapientiam attri.ue.ant Miner"ae, locutionem Mercurio, et sic de
aliis. Ad quod e3cludendum su.dit idem autem spiritus, scilicet
sanctus, qui est auctor omnium #ratiarum. Eph. I!, ;2 unum
corpus, et unus spiritus, et, Sap. !II, 552 est spiritus unus et
multiple32 unus in su.stantia, multiple3 in #ratiis. 0einde ponit
distinctiones ministrationum, dicens et di"isiones ministrationum
sunt, id est di"ersa ministeria et o--icia requiruntur ad
#u.ernationem Ecclesiae. Praelati enim Ecclesiae ministri
dicuntur, supra c. I!, $2 sic nos e3istimet homo ut ministros
Christi. Pertinet autem ad decorem et per-ectionem Ecclesiae, ut
in ea di"ersa ministeria sint, quae si#ni-icantur per ordines
ministrantium, quod mira.atur re#ina Sa.a in domo Salomonis,
ut le#itur III Re#. , 4. Omnes tamen uni domino ser"iunt. Unde
su.ditur idem autem dominus. Supra !III, )2 no.is unus dominus
Iesus Christus, per quem omnia. 0einde ponit distinctionem
operationum, dicens et di"isiones operationum sunt, qui.us
aliquis in seipso .onum operatur, sicut per ministrationes ad
pro3imum. Ps. CIII, 512 e3i.it homo ad opus suum, scilicet si.i
proprium. Eccli. III, $$2 immuta"it, id est distin3it, "ias, id est
operationes, eorum, quae tamen omnes procedunt a. uno
principio. Unde su.dit idem "ero 0eus, qui operatur omnia, sicut
prima causa creans omnes operationes. <e tamen aliae causae
"ideantur esse super-luae su.dit in omni.us, quia in causis
secundariis prima causa operatur. Isa. !I, $52 omnia opera
nostra operatus es in no.is. Et notandum quod apostolus "alde
con#rue #ratias attri.uit spiritui qui est amor, quia e3 amore
procedit quod aliquid #ratis detur ministerii a domino cui
ministratur/ operationes 0eo sicut primae causae mo"enti. Et
quod dicit spiritus, potest re-erri ad personam spiritus sancti/
quod dicit dominus, ad personam -ilii/ quod dicit 0eus, ad
personam patris. !el haec tria possunt attri.ui spiritui sancto, qui
est dominus 0eus.
%ectio 5
&'())'+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $5 l. 5
Posita in #enerali distinctione #ratiarum et ministrationum, et
operationum, hic mani-estat ea quae di3erat in speciali. Et primo
quantum ad di"isionem #ratiarum/ secundo quantum ad
di"isionem ministrationum, i.i et quosdam quidem posuit 0eus,
et cetera. Circa primum duo -acit. Primo ponit distinctionem
#ratiarum in speciali/ secundo adhi.et similitudinem, i.i sicut
enim corpus, et cetera. Circa primum tria -acit. Primo ponit
conditionem #ratiarum #ratis datarum/ secundo ponit earum
distinctionem, i.i alii quidem datur, etc./ tertio descri.it earum
actionem, i.i haec autem omnia, et cetera. 0icit er#o primo2
dictum est, quod sunt di"isiones #ratiarum, unicuique autem
datur2 in quo desi#natur earum su.iectum. Sicut enim nullum
mem.rum est in corpore quod non participet aliquo modo sensum
"el motum a capite, ita nullus est in Ecclesia qui non aliquid de
#ratiis spiritus sancti participet, secundum illud Matth. !, ".
$42 dedit unicuique secundum propriam "irtutem et, Eph. I!, (2
unicuique nostrum data est #ratia. Mani-estatio spiritus, in quo
desi#natur o--icium #ratiae #ratis datae. Pertinet autem ad
#ratiam #ratum -acientem, quod per eam spiritus sanctus
inha.itet, quod quidem non pertinet ad #ratiam #ratis datam, sed
solum ut per eam spiritus sanctus mani-estetur, sicut interior
motus cordis per "ocem. Unde Io. III, ' dicitur2 "ocem eius audis,
et in Ps. C!II, 5 dicitur2 notum -ecit dominus salutare suum.
Mani-estatur autem, per huiusmodi #ratias, spiritus sanctus
dupliciter. Uno modo ut inha.itans Ecclesiam et docens et
sancti-icans eam, puta cum aliquis peccator, quem non inha.itat
spiritus sanctus, -aciat miracula ad ostendendum, quod -ides
Ecclesiae quam ipse praedicat, sit "era. Unde dicitur He.r. II, ;2
contestante 0eo si#nis et prodi#iis, et "ariis spiritus sancti
distri.utioni.us. Alio modo mani-estatur per huiusmodi #ratias
spiritus sanctus, ut inha.itans eum cui tales #ratiae conceduntur.
Unde dicitur Act. !I, ', quod Stephanus plenus #ratia -acie.at
prodi#ia et si#na multa, quem spiritu sancto plenum ele#erunt/
sic autem non conceduntur huiusmodi #ratiae nisi sanctis. Et ne
huiusmodi mani-estatio "ana "ideatur, su.dit ad utilitatem,
scilicet communem. In quo desi#natur -inis harum, et hoc "el dum
pro.atur "era doctrina Ecclesiae/ et sic -ideles con-irmantur et
in-ideles con"ertuntur/ "el dum sanctitas alicuius proponitur aliis
in e3emplum. Unde et in-ra I!, ". $52 ad aedi-icationem
Ecclesiae quaerite ut a.undetis, et supra , 112 non quaerens
quod mihi utile est, sed quod multis, ut sal"i -iant. 0einde cum
dicit alii quidem, etc., ponit distinctionem #ratiarum, quae
quidem, ut dictum est, dantur ad utilitatem communem. Et ideo
oportet earum distinctionem accipere secundum quod per unum
potest aliorum salus procurari. :uod quidem homo non potest
-acere interius operando, hoc enim solius 0ei est, sed solum
e3terius persuadendo. Ad quod quidem tria requiruntur. Primo
quidem -acultas persuadendi/ secundo -acultas persuasionem
con-irmandi/ tertio persuasionem intelli#i.iliter proponendi. Ad
-acultatem autem persuadendi requiritur quod homo ha.eat
peritiam conclusionum et certitudinem principiorum, circa ea in
qui.us de.emus persuadere. Conclusiones autem in his quae
pertinent ad salutem, quaedam sunt principales, scilicet res
di"inae et ad hoc pertinet sapientia, quae est co#nitio di"inarum
rerum, ut Au#ustinus dicit, li.ro III de Trinitate. Et quantum ad
hoc dicitur alii quidem per spiritum datur, scilicet sanctum, sermo
sapientiae, ut possit persuadere ea quae ad co#nitionem
di"inorum pertinent. %c. I, $42 e#o da.o "o.is os et sapientiam,
cui non poterunt resistere et contradicere omnes ad"ersarii "estri.
Supra II, )2 sapientiam loquimur inter per-ectos. Secundariae
conclusiones sunt quae pertinent ad notitiam creaturarum,
quarum co#nitio dicitur scientia, secundum Au#ustinum i.idem.
Et quantum ad hoc su.dit alii autem, scilicet datur, sermo
scientiae, secundum eumdem spiritum, ut scilicet per creaturas ea
quae sunt 0ei, mani-estare possit. Huic enim scientiae attri.uitur
illud quo pia -ides de-enditur et ro.oratur, non autem quidquid
curiositatis in humanis scientiis in"enitur, ut Au#ustinus i.idem
dicit. Sap. , ". $*2 dedit illi scientiam sanctorum. Is. c. III, )2
di"itiae salutis sapientia et scientia. Est tamen notandum quod
sapientia et scientia inter septem dona spiritus sancti
computantur, sicut ha.etur Is. I, 5. Unde apostolus si#nanter
inter #ratias #ratis datas non ponit sapientiam et scientiam, sed
sermonem sapientiae et scientiae, quae pertinent ad hoc ut homo
aliis persuadere "aleat per sermonem, ea quae sunt sapientiae et
scientiae. Principia autem doctrinae salutis sunt articuli -idei et
ideo quantum ad hoc su.ditur alteri, scilicet datur, -ides in eodem
spiritu. <on autem hic accipitur pro -idei "irtute, quia hoc
commune est omni.us mem.ris Christi, secundum illud He.r. I,
)2 sine -ide impossi.ile est placere 0eo. Sed accipitur pro
sermone -idei, prout scilicet homo potest recte proponere ea quae
-idei sunt, "el pro certitudine -idei quam aliquis ha.et e3cellenter,
secundum illud Matth. !, 5'2 mulier, ma#na est -ides tua. Ea
"ero quae pertinent ad salutarem doctrinam non possunt
con-irmari seu pro.ari ratione, quia rationem humanam e3cedunt,
secundum illud Eccli. III, 542 plurima supra sensum hominis
ostensa sunt ti.i. Con-irmantur seu pro.antur si#no di"ino/ unde
et Mo7ses, mittendus ad populum Israel, si#num accepit a 0eo,
per quod con-irmaret ea, quae e3 parte 0ei dice.at, ut patet E3.
I!, $B8, sicut et si#no re#io con-irmatur quod aliquid sit de
mandato re#is. Si#num autem 0ei sumitur uno quidem modo a.
eo quod solus 0eus -acere potest, sicut sunt miracula, quae
apostolus hic in duo distin#uit. <am primo dicit alii, scilicet
datur, #ratia sanitatum, id est per quam alicuius possit sanare
in-irmitatem, in uno, scilicet et eodem, spiritu. Ier. !II, $;2 sana
me, domine, et sana.or. E3 his enim persuadetur aliquis, non
solum propter ma#nitudinem -acti, sed etiam propter .ene-icium.
Secundo autem dicit alii datur operatio "irtutum, e3 qui.us
aliquis persuadetur solum propter ma#nitudinem -acti, puta cum
mare di"iditur, ut le#itur E3. I!, 5$, "el quod sol et luna stetit in
caelo, sicut le#itur Ios. , $1. 9al. III, 42 quis tri.uit no.is
spiritum, et operatur "irtutes in no.is6 Alio autem modo accipitur
si#num di"inum a. eo quod solus 0eus co#noscere potest. Hoc
autem est "el -uturum contin#ens, secundum illud Is. %I, 512
annuntiate quae "entura sunt, et sciemus quia dii estis "os. Et
quantum ad hoc dicit alii, scilicet datur, prophetia, quae est di"ina
re"elatio inter e"entus immo.ili "eritate denuntians. Ioel. c. II,
5'2 e--undam de spiritu meo super omnem carnem, et
propheta.unt -ilii "estri. Aliud autem est co#nitio humani cordis,
secundum illud Ier. !II, 8 s.2 pra"um est cor hominis et
inscruta.ile, quis co#noscet illud6 E#o dominus scrutans corda et
pro.ans renes. Et quantum ad hoc su.dit alii discretio spirituum,
ut scilicet homo discernere possit, quo spiritu aliquis mo"eatur ad
loquendum "el operandum, puta utrum spiritu charitatis "el
spiritu in"idiae. I Io. I!, $2 nolite credere omni spiritui, sed
pro.ate spiritus si e3 0eo sunt. Aacultas autem persuasionem
pronuntiandi consistit in hoc quod homo possit loqui
intelli#i.iliter aliis. :uod quidem impeditur dupliciter. Uno modo
per di"ersitatem idiomatum. Contra quod remedium adhi.etur
per hoc quod dicit alii, scilicet datur, #enera lin#uarum, ut scilicet
possit loqui di"ersis lin#uis, ut intelli#atur a. omni.us, sicut de
apostolis le#itur Act. II, ;, quod loque.antur "ariis lin#uis. Alio
modo per o.scuritatem Scripturae inducendae. Contra quod
remedium datur per id quod su.ditur alii interpretatio sermonum,
id est di--icilium Scripturarum. 0an. !, ". $)2 audi"i de te quod
possis o.scura interpretari. 9en. %, '2 numquid non 0ei est
interpretatio6 0einde cum dicit haec autem omnia, etc.,
determinat auctorem praedictarum #ratiarum. Circa quod tres
errores e3cludit. Primo quidem #entilium attri.uentium di"ersa
dona di"ersis diis. Contra quod dicit haec autem omnia operatur
unus atque idem spiritus. Eph. I!, ;2 unum corpus et unus
spiritus. Secundo errorem eorum qui 0eo attri.ue.ant solum
uni"ersalem pro"identiam rerum, ponentes quod distinctiones
particularium -iunt solum per causas secundas. Contra quod
su.ditur di"idens sin#ulis prout "ult. Eccli. c. III, $$2 in
multitudine disciplinae domini separa"it eos. Tertio e3cludit
errorem eorum qui di"ersitatem #ratiarum attri.ue.ant "el -ato,
"el humano merito, et non solum "oluntati di"inae, sicut
Macedonii, qui dice.ant spiritum sanctum esse ministerium patris
et -ilii. Et hoc e3cludit per hoc quod su.dit prout "ult. Io. III, '2
spiritus u.i "ult spirat.
%ectio 1
&'())8+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $5 l. 1
Posita distinctione #ratiarum, hic mani-estat eam per
similitudinem corporis naturalis. Et primo ponit similitudinem in
#enerali/ secundo e3empli-icat eam in speciali, i.i nam et corpus,
et cetera. Circa primum duo -acit. Primo ponitur similitudo/
secundo similitudinis adaptatio, i.i ita et Christus, et cetera. Circa
primum considerandum est, quod, sicut in ! metaph7sicae,
tripliciter dicitur aliquid unum per se. Uno modo indi"isi.ilitate,
ut unitas et punctum, secundum quem modum unitas e3cludit
totaliter multitudinem, non solum actualem, sed etiam
potentialem. Alio modo dicitur unum continuitate, ut linea et
super-icies, quae quidem unitas e3cludit multitudinem actualem,
sed non potentialem. Tertio modo inte#ritate, quae non e3cludit
multitudinem neque potentialem, neque actualem, sicut domus
est una quae constituitur e3 di"ersis lapidi.us et li#nis. Et, eodem
modo, corpus hominis aut cuiusli.et animalis est unum, quia eius
per-ectio inte#ratur e3 di"ersis mem.ris, sicut e3 di"ersis animae
instrumentis/ unde et anima dicitur esse actus corporis or#anici,
id est, e3 di"ersis or#anis constituti. Proponit er#o primo
apostolus quod unitas corporis, mem.rorum multitudinem non
e3cludit, dicens quod sicut corpus unum est, et multa mem.ra
ha.et, unde et Rom. II, ". ; dicitur in uno corpore multa mem.ra
ha.emus. Item proponit quod multitudo mem.rorum non tollit
corporis unitatem, unde su.dit omnia autem mem.ra corporis
cum sint multa, nihilominus unum corpus sunt, quod e3 omni.us
per-icitur. Unde et Io. , $$ dicitur2 pelle et carne "estisti me,
ossi.us et ner"is compe#isti me. 0einde cum dicit ita et Christus,
etc., ponitur adaptatio similitudinis. Et primo adaptat
similitudinem, dicens ita et Christus, scilicet est unus, secundum
illud, supra c. !III, )2 unus dominus noster Iesus, per quem
omnia. Et tamen multa et di"ersa ha.et mem.ra, scilicet omnes
-ideles, secundum illud Rom. II, 42 multi unum corpus sumus in
Christo. Secundo ponitur ratio adaptationis, u.i ponitur duple3
ratio distinctionis. Una quidem ratio unitatis est spiritus sanctus,
secundum illud Eph. I!, ;2 unum corpus et unus spiritus. Sed per
"irtutem spiritus sancti duple3 .ene-icium consequimur. Primo
quidem, quia per ipsum re#eneramur, secundum illud Io. c. III, 42
nisi quis renatus -uerit e3 aqua et spiritu sancto. Unde dicit
etenim in uno spiritu, scilicet per "irtutem unius spiritus sancti,
omnes nos, qui sumus mem.ra Christi, sumus .apti@ati in unum
corpus, id est in unitatem Ecclesiae, quae est corpus Christi,
secundum illud Eph. I, 552 ipsum dedit caput super omnem
Ecclesiam, quae est corpus eius/ et 9al. III, 5(2 omnes qui in
Christo .apti@ati estis, Christum induistis. Secundo, per spiritum
sanctum re-icimur ad salutem. Unde su.dit et omnes potati
sumus in uno spiritu, id est per "irtutem unius spiritus sancti.
Potest autem hic potus intelli#i dupliciter. Uno modo de interno
re-ri#erio quod spiritus sanctus cordi humano prae.et,
e3tin#uendo sitim carnalium desideriorum et concupiscentiarum.
Unde Eccli. !, 12 aqua salutaris sapientiae pota"it eum, et, Io.
!II, 1', -lumina de "entre eius -luent aquae "i"ae. Alio modo
potest intelli#i de potu sacramentali, qui per spiritum sacratur.
Supra , ". ;2 omnes eumdem potum spiritualem .i.erunt.
Interponitur autem duple3 ratio di"ersitatis. Una e3 parte ritus,
cum dicit si"e Iudaei, si"e #entiles, etc., alia e3 parte conditionis,
cum dicit si"e ser"i, si"e li.eri. <ulla enim huiusmodi di"ersitas
impedit unitatem corporis Christi. Unde 9al. III, 5' dicitur2 non
est Iudaeus, neque 9raecus/ non est ser"us, neque li.er/ unum
enim estis in Christo Iesu. 0einde cum dicit nam et corpus,
e3plicat similitudinem in speciali. Et primo descri.it conditionem
corporis naturalis et mem.rorum ipsius. Secundo adaptat ad
corpus m7sticum Christi, i.i "os autem estis, et cetera. Circa
primum duo -acit. Primo descri.it inte#ritatem corporis naturalis/
secundo ha.itudinem mem.rorum ad in"icem, i.i non potest
autem oculus dicere, et cetera. Circa primum tria -acit. Primo
proponit quod intendit/ secundo mani-estat e3empli-icando, i.i si
di3erit pes, etc./ tertio pro.at ducendo ad incon"eniens, i.i si
totum corpus oculus, et cetera. 0icit er#o primo2 dictum est quod,
omnes nos in unum corpus m7sticum .apti@ati sumus, quod
repraesentat similitudo corporis naturalis. <am corpus naturale
hominis non est unum mem.rum, sed multa. :uia scilicet eius
per-ectio non sal"atur in uno mem.ro, sed inte#ratur e3 multis,
quae necesse ha.ent deser"ire di"ersis potentiis et acti.us
animae. Unde et Rom. II, ; dicitur2 sicut in uno corpore multa
mem.ra ha.emus, omnia autem mem.ra corporis non eumdem
actum ha.ent, ita multi unum corpus sumus in Christo. 0einde
cum dicit si di3erit pes, etc., mani-estat quod di3erat
e3empli-icando in mem.ris qui.usdam. Et primo in mem.ris
deser"ienti.us motui2 et ponit duo mem.ra2 pedem, tamquam
i#no.ilius mem.rum, eo quod calcat terram et portat totius
corporis pondus/ manum autem tamquam mem.rum no.ilius, eo
quod ipsa est or#anum or#anorum. Et hoc est quod dicit si di3erit
pes2 non sum de corpore, quoniam non sum manus, non ideo non
est de corpore6 :uasi dicat2 per-ectio corporis non tota consistit
in uno mem.ro, quam"is no.iliori sed ad eius per-ectionem
requiruntur etiam i#no.iliora. Per mem.ra autem deser"ientia
motui, desi#nantur in Ecclesia homines dediti "itae acti"ae, ita
quod pedes sunt su.diti, de qui.us dicitur E@. I, (2 pedes eorum
pedes recti/ per manus autem -i#urantur praelati, per quos alii
disponuntur, unde et Cant. !, $; dicitur2 manus illius tornatiles
aureae, plenae h7acinthis. Sunt autem in Ecclesia necessariae non
solum manus, id est praelati, sed etiam pedes, id est su.diti.
Unde Pro". I!, ". 5' dicitur2 in multitudine populi di#nitas re#is.
Secundo e3empli-icat de mem.ris ser"ienti.us "irtuti
apprehensi"ae, et ponit oculum qui deser"it "isui et aurem quae
deser"it auditui. <am isti duo sensus praecipue deser"iunt
humanae sapientiae2 "isus quidem quantum ad in"entionem, eo
quod plures rerum di--erentias ostendit/ auditus autem quantum
ad disciplinam, quae -it per sermonem. Horum tamen sensuum
di#nior est "isus quam auditus, quia et spiritualior est et plura
demonstrat, ac per hoc oculus est di#nior aure. 0icit er#o et si
di3erit auris, quae est i#no.ilius mem.rum, non sum de corpore,
quia non sum oculus, qui est mem.rum no.ilius, non ideo non est
de corpore6 et cetera. Per mem.ra er#o deser"ientia "irtuti
apprehensi"ae, desi#nantur in Ecclesia illi qui student "itae
contemplati"ae, inter quos sunt, sicut oculi, doctores, qui per
seipsos "eritatem inspiciunt. Unde dicitur Cant. !, $52 oculi eius
sicut colum.ae super ri"os aquarum, quae resident iu3ta -luenta
plenissima. Per aures autem si#ni-icantur discipuli, qui a
ma#istris "eritatem audiendo recipiunt. Unde et Matth. III, $8
dicitur2 qui ha.et aures audiendi, audiat. Sunt enim in Ecclesia
necessarii non solum doctores sed etiam discipuli. Unde et Io.
I, $$ dicitur2 auris audiens .eati-ica"it me. 0einde cum dicit
si totum corpus, etc., pro.at ducendo ad incon"eniens duple3,
quorum primum est su.tractio necessariorum a corpore,
secundum est remotio inte#ritatis corporis, i.i quod si essent
omnia, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo ponit
incon"eniens quod sequitur, dicens si totum corpus esset oculus,
quod est mem.rum no.ilius, u.i esset auditus6 Id est
instrumentum audiendi, quasi dicat2 si in Ecclesia omnes essent
ma#istri. Unde dicitur Iac. III, $2 nolite plures ma#istri -ieri,
-ratres mei. Et, iterum2 si totum corpus esset auditus, id est
instrumentum audiendi, u.i esset odoratus6 et cetera. Per quem
possunt in Ecclesia intelli#i illi qui, et si non sint capaces
"er.orum sapientiae, percipiunt tamen quaedam eius indicia a
remotis, quasi odorem. Unde et Cant. I, 1 dicitur in odorem
un#uentorum tuorum currimus. Secundo asserit contrariam
"eritatem, scilicet quod nec auditus corpori de.et deesse, dicens
nunc autem 0eus posuit, id est ordinate disposuit, mem.ra
di"ersa. <am et si mem.rorum distinctio sit opus naturae, hoc
tamen a#it natura ut instrumentum di"inae pro"identiae. Et ideo
primam causam dispositionis mem.rorum assi#nans, su.dit
unumquodque eorum in corpore, quasi dicat2 non sic posuit
mem.ra di"ersa, ut unumquodque eorum secundum se separatim
e3isteret, sed ut omnia con"enirent in uno corpore. Et sicut "oluit/
nam prima causa institutionis rerum est "oluntas di"ina,
secundum illud Ps. CIII, 12 omnia quaecumque "oluit -ecit. Sic
autem et in Ecclesia disposuit di"ersa o--icia, di"ersos status
secundum suam "oluntatem. Unde et Eph. I, $$ dicitur2
praedestinati secundum propositum eius qui operatur omnia
secundum consilium "oluntatis suae. 0einde cum dicit quod si
esset, etc., ducit ad aliud incon"eniens, quod est de-ectus
inte#ritatis corporis. Unde primo ponit hoc incon"eniens, dicens
quod si essent omnia unum mem.rum, u.i esset corpus6 Id est
u.i esset inte#ritas corporalis6 :uasi dicat2 non esset. Ita si
omnes in Ecclesia unius conditionis et #radus essent, tolleretur
per-ectio et decor Ecclesiae, quae in Ps. %I!, $* descri.itur
circumamicta "arietate. Secundo asserit "eritatem contrariam,
dicens nunc autem multa quidem sunt mem.ra, sed unum corpus
quod e3 omni.us inte#ratur. Sic Ecclesia e3 di"ersis ordini.us
constituitur. Unde et Cant. !I, 8 descri.itur2 terri.ilis ut
castrorum acies ordinata. 0einde cum dicit non potest autem
oculus, etc., ponit comparationem mem.rorum ad in"icem. Et
primo quantum ad necessitatem/ secundo quantum ad cultum
mem.ris adhi.itum, i.i et quae putamus, etc./ tertio quantum ad
mutuam sollicitudinem, i.i sed in ipsum, et cetera. Circa primum
duo -acit. Primo proponit omnia mem.ra corporis esse necessaria,
quam"is quaedam sint i#no.ilia/ secundo ponit necessitatis
comparationem, i.i sed multo ma#is, et cetera. Ostendit autem
primo rationem necessitatis mem.rorum secundum duplicem
di--erentiam. Primo quidem secundum di--erentiam mem.rorum
deser"ientium motui, unde dicit non potest autem oculus, qui
deser"it co#nitioni et si#ni-icat contemplati"os, dicere manui,
quae deser"it motui et si#ni-icat acti"os opera tua non indi#eo.
Indi#ent enim contemplati"i per opera acti"orum sustentari.
Unde et %c. , 18 s. dicitur quod cum Maria secus pedes domini
sederet, audiens "er.a eius, Martha sata#e.at circa -requens
ministerium. Secundo ostendit idem secundum di--erentiam
praelatorum, qui si#ni-icantur per caput, et su.ditorum, qui
si#ni-icantur per pedes/ et hoc est quod su.dit aut iterum caput,
id est praelatus, secundum illud I Re#. !, $(2 caput in tri.u.us
Israel -actus es, non potest dicere pedi.us, id est su.ditis, non
estis mihi necessarii, quia, ut dicitur Pro". I!, 5', in multitudine
populi di#nitas re#is. 0einde cum dicit sed multo ma#is, etc.,
comparat di"ersa mem.ra ad in"icem quoad necessitatem eorum,
dicens quod mem.ra corporis quae "identur esse in-irmiora, sunt
ma#is necessaria, sicut intestina. Ita etiam in Ecclesia sine o--icio
aliquarum a.iectarum personarum, puta a#ricultorum et aliorum
huiusmodi, praesens "ita transiri non posset/ quae tamen posset
duci sine aliqui.us e3cellentiori.us personis contemplationi et
sapientiae deputatis, quae Ecclesiae deser"iunt ad hoc quod sit
ornatior et melius se ha.ens. E3 hoc enim aliquid dicitur
necessarium, quod est utile ad -inem. Illa "ero quae sunt
no.ilissima, non se ha.ent in ratione utilium, sed sunt per seipsa
appetenda ut -ines. Et ideo dicitur Io. I, 182 si -ructus terrae
comedi a.sque pecunia, et animam a#ricolarum eius a--li3i.
0einde cum dicit et quae putamus, etc., comparat mem.ra
quantum ad e3teriorem cultum. Et primo ponit di"ersitatem quae
di"ersis mem.ris adhi.etur/ secundo causam di"ersitatis
assi#nat, i.i 0eus tempera"it, et cetera. Cultus autem e3terior
mem.ris adhi.itus ad duo pertinet scilicet ad honorem, sicut ea
quae apponuntur ad ornatum, ut monilia et inaures/ et ad
honestatem, sicut quae apponuntur ad te#umentum, ut .rachae et
alia huiusmodi. :uantum er#o ad primum cultum, dicit primo et
quae putamus esse i#no.iliora mem.ra corporis, his
circumdamus a.undantiorem honorem, idest maiorem ornatum,
sicut auri.us alicu.i suspenduntur inaures, oculis autem nihil
apponitur, et pedi.us apponuntur calceamenta depicta et
#emmata, secundum illud Cant. !II, $2 quam pulchri sunt #ressus
tui in calceamentis, -ilia principis. Manus autem nudae ha.entur.
Et, similiter in Ecclesia, imper-ectiori.us sunt ma#is
consolationes adhi.endae, qui.us per-ectiores non e#ent. Unde
dicitur Is. %, $$2 in .rachio suo con#re#a.it a#nos, et in sinu suo
le"a.it, -oetas ipse porta.it, et, I Petr. III, ( dicitur2 "iri quasi
in-irmiori "asculo mulie.ri impartientes honorem. Secundo
prosequitur quantum ad cultum honestatis, dicens et quae
inhonesta sunt, a.undantiorem honestatem ha.ent, scilicet per
studium humanum. 0icuntur autem mem.ra aliqua inhonesta in
sanctis, non propter aliquam peccati turpitudinem, sed propter
ino.edientiam mem.rorum #enitalium su.secutam e3 peccato
ori#inali. !el etiam quia sunt i#no.ili usui deputata, sicut omnia
mem.ra quae deser"iunt emissioni super-luitatum, qui.us
a.undantior honestas adhi.etur dum studiosius te#untur, quo
non indi#ent mem.ra no.ili.us usi.us deputata. Unde su.dit
honesta autem nostra nullius e#ent, scilicet e3terioris honestatis,
unde nec -aciei "elamen apponitur. Et similiter in Ecclesia illi qui
sunt in aliquo culpa.iles, sunt admonendi et custodiendi,
secundum illud Eccli. %II, $$2 super -iliam lu3uriosam con-irma
custodiam. Et 9al. !I, $ dicitur2 si praeoccupatus quis -uerit in
aliquo delicto "os, qui spirituales estis, huiusmodi instruite in
spiritu lenitatis/ illi autem qui sunt a.sque culpa his non e#ent. Et
est notandum quod triplicem de-ectum circa mem.ra nota"it,
scilicet inhonestatis, i#no.ilitatis et in-irmitatis. :uorum primum
in mem.ris Ecclesiae pertinet ad culpam/ secundum ad
conditionem ser"ilem/ tertium ad statum imper-ectionis. 0einde
cum dicit et 0eus tempera"it, etc., ponit causam praedicti cultus,
et primo assi#nat causam e--icientem primam. %icet enim
homines taliter se ha.eant ad cultum mem.rorum, hoc tamen
procedit e3 ordinatione di"ina, unde dicit sed 0eus tempera"it
corpus, a.undantiorem honorem tri.uendo ei mem.ro cui deerat.
<am homines hoc -aciunt e3 quodam di"ino instinctu, secundum
illud Io. III, $)2 aperit aures "irorum et erudiens eos instruit
disciplina. Secundo ponit causam -inalem, dicens ut non sit
schisma in corpore. :uod quidem sequeretur, si de-ectui
mem.rorum non su."eniretur. Hoc autem schisma quantum ad
mem.ra corporis m7stici mani-este "itatur, dum pa3 Ecclesiae
custoditur per hoc, quod sin#ulis ea quae sunt necessaria
attri.uuntur. Unde et supra dictum est cap. I, ". $*2 idipsum
dicatis omnes, et non sint in "o.is schismata. Sed quantum ad
mem.ra corporis naturalis, schisma esset in corpore si de.ita
proportio mem.rorum tolleretur. 0einde cum dicit sed in
idipsum, etc., ponit comparationem mem.rorum ad in"icem
quantum ad mutuam sollicitudinem. Et, primo, proponit eam,
dicens2 non solum praedicta mem.ra operantur ad in"icem, sed
etiam per se in"icem sunt sollicita in idipsum, id est in unitatem
corporis conser"andi. Et hoc quidem mani-este in corpore naturali
apparet. <am quodli.et mem.rum naturalem quamdam
inclinationem ha.et ad iu"amentum aliorum mem.rorum. Unde
et naturaliter homo opponit manum ad prote#endum alia mem.ra
a. icti.us. Et similiter alii -ideles, qui sunt mem.ra corporis
m7stici, pro se in"icem sollicitudinem #erunt, secundum illud
Eccli. !II, $52 unicuique manda"it 0eus de pro3imo suo, et, 9al.
!I, 52 alter alterius onera portate. Secundo, speci-icat hanc
sollicitudinem/ et primo in malis, in qui.us ma#is est mani-estum.
Unde dicit et si quid, scilicet mali, patitur unum mem.rum,
compatiuntur omnia mem.ra. :uod quidem mani-estum est in
corpore naturali. <am uno mem.ro lan#uente, totum corpus
quasi lan#uescit, et ad locum lan#uoris con-luunt spiritus et
humores quasi ad su."eniendum. Et similiter de.et esse in
-ideli.us Christi, ut unus, malo alterius compatiatur, secundum
illud Io. , 542 -le.am quondam super eo qui a--lictus erat, et
anima mea compatie.atur. Secundo in .onis, unde su.dit si"e
#loriatur, id est, quocumque modo "i#oratur, unum mem.rum,
con#audent omnia mem.ra. :uod etiam mani-estum est in
corpore naturali, in quo "i#or unius mem.ri in iu"amentum cedit
aliis mem.ris. Sic de.et etiam esse in mem.ris Ecclesiae, ut
unusquisque .onis alterius con#audeat. Phil. II, ". $(2 #audeo et
con#ratulor omni.us "o.is. Rom. II, $42 #audere cum
#audenti.us, et -lere cum -lenti.us. 0einde cum dicit "os autem
estis, etc., adaptat similitudinem ad propositum. Et, primo,
quantum ad corporis unitatem, dicens "os autem, scilicet qui estis
in unitate -idei con#re#ati, estis corpus Christi, secundum illud
Eph. I, 55 s.2 ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam, quae est
corpus eius. Secundo quantum ad mem.rorum distinctionem,
cum su.dit et estis mem.ra de mem.ro. :uod potest intelli#i
tripliciter. Uno modo sic2 estis mem.ra dependentia de Christo
mem.ro, quod quidem dicitur mem.rum secundum humanitatem
secundum quam, praecipue, dicitur Ecclesiae caput. <am
secundum di"initatem non ha.et rationem mem.ri aut partis,
cum sit commune .onum totius uni"ersi. Alio modo sic2 "os estis
mem.ra dependentia de mem.ro, inquantum per me Christo
acquisiti estis, secundum illud, supra I!, $42 in Christo Iesu per
E"an#elium e#o "os #enui. Tertio modo posset e3poni ut
desi#naretur distinctio et series mem.rorum, ut sit sensus2 "os
estis mem.ra de mem.ro, id est ita distin#uimini et ordinamini ad
in"icem, sicut unum mem.rum ad aliud. 0einde cum dicit et
quosdam quidem, etc., prosequitur de distinctione
ministrationum. Circa quod tria -acit. Primo assi#nat ordinem
ministrationum/ secundo mani-estat earum distinctionem, i.i
numquid apostoli omnes, etc./ tertio ordinat eorum a--ectionem
circa di"ersas administrationes et #ratias, i.i aemulamini autem,
et cetera. Circa primum duo -acit. Primo ponit maiores seu
principales administrationes/ secundo ministrationes
secundarias, i.i opitulationes, et cetera. Maiores autem ministri
in Ecclesia sunt apostoli ad quorum o--icium tria pertinent,
quorum primum est auctoritas #u.ernandi -idelem populum, quae
proprie pertinet ad o--icium apostolatus/ secundo -acultas
docendi/ tertio potestas miracula -aciendi ad con-irmationem
doctrinae. Et de his tri.us ha.etur %c. I, $ s., u.i dicitur2
con"ocatis Iesus duodecim apostolis, dedit illis "irtutem et
potestatem super omnia 0aemonia, et ut lan#uores curarent, et
misit illos praedicare re#num 0ei. In omni.us autem potestati.us
seu "irtuti.us ordinatis, illud quod est principale reser"atur
supremae potestati/ alia "ero etiam in-eriori.us communicantur.
Potestas autem -aciendi miracula, ordinatur ad doctrinam sicut ad
-idem, secundum illud Marc. ult.2 sermonem con-irmante
sequenti.us si#nis. 0octrina autem ordinatur ad #u.ernationem
populi sicut ad -inem, secundum illud Ier. III, $42 da.o "o.is
pastores secundum cor meum, et pascent "os in scientia et
doctrina. Et ideo primus #radus inter ecclesiastica ministeria est
apostolorum, qui.us specialiter competit Ecclesiae re#imen. Et
propter hoc dicit et 0eus posuit, id est ordinate colloca"it, in
Ecclesia, quosdam, scilicet in determinatis ministeriis, secundum
illud Io. !, $)2 posui "os, ut eatis. Primum quidem apostolos,
quorum re#imini commisit Ecclesiam, secundum illud %c. II, ".
582 e#o dispono "o.is, sicut disposuit mihi pater meus re#num.
Unde et Apoc. I, ". $8 s. super duodecim -undamenta ci"itatis
descri.untur duodecim apostolorum nomina. Propter quod et ipsi
inter caeteros -ideles primatum in spirituali.us #ratiis
o.tinuerunt, secundum illud Rom. !III, 512 nos ipsi primitias
spiritus ha.entes. Et quam"is ad apostolos praecipue pertineat
doctrinae o--icium, qui.us dictum est Matth. ult.2 euntes docete
omnes #entes, tamen alii in communionem huius o--icii
assumuntur, quorum quidam per seipsos re"elationes a 0eo
accipiunt, qui dicuntur prophetae/ quidam "ero de his, quae sunt
aliis re"elata, populum instruunt, qui dicuntur doctores, unde
su.dit secundo prophetas, qui etiam in no"o testamento -uerunt.
:uod enim dicitur Matth. I, $12 le3 et prophetae usque ad
Ioannem, intelli#itur de prophetis qui -uturum Christi ad"entum
praenuntia"erunt. Tertio doctores, unde et Act. III, $ dicitur2
erant in Ecclesia quae erat Antiochiae, prophetae et doctores.
Similiter etiam et #ratia miraculorum -uit aliis communicata, quae
primitus a Christo data -uit apostolis, unde su.dit deinde "irtutes,
qui scilicet miracula -aciunt circa ipsa elementa mundi. 9al. III, 42
operatur "irtutes in no.is. :uantum autem ad miracula quae -iunt
in corpori.us humanis, su.dit e3inde #ratias curationum,
secundum illud %c. I, $2 ut lan#uores curarent. 0einde cum dicit
opitulationes, etc., ponit minores si"e secundarias
administrationes, quarum quaedam ordinantur ad re#imen
Ecclesiae, quod ad apostolatus di#nitatem pertinere di3imus/
quaedam "ero ad doctrinam. Ad re#imen Ecclesiae pertinent in
#enerali quaedam opitulationes, id est illi qui opem -erunt
maiori.us praelatis in uni"ersali re#imine, sicut archidiaconi
episcopis, secundum illud Phil. I!, 12 adiu"a illas quae mecum
la.ora"erunt in E"an#elio cum Clemente et caeteris adiutori.us
meis. In speciali autem ponit #u.ernationes, sicut sunt
parochiales sacerdotes, qui.us committitur #u.ernatio aliquarum
particularium ple.ium. Pro". I, ". $;2 u.i non est #u.ernator,
corruet populus. Ad doctrinam autem pertinet secundario, quod
su.dit lin#uarum #enera, quantum ad illos qui "ariis lin#uis
loquuntur ma#nalia, ut dicitur Act. II, ;/ nec scilicet propter
"arietatem idiomatum e"an#elica doctrina impediretur. :uantum
"ero ad amo"endum impedimentum doctrinae, quod posset
pro"enire e3 o.scuritate sermonum, su.dit interpretationes
sermonum. In-ra I!, $12 qui loquitur lin#ua, oret ut
interpretetur. 0einde cum dicit numquid omnes apostoli, etc.,
mani-estat distinctionem praedictarum ministrationum, dicens
numquid omnes in Ecclesia sunt apostoli6 :uasi dicat2 non.
<umquid omnes prophetae6 et cetera. E3 quo patet di"ersitas
harum administrationum. Eccli. III, $$2 in multitudine
disciplinae domini separa"it eos. Et !II, ". 1$2 non omnia
omni.us e3pediunt. 0einde cum dicit aemulamini autem, etc.,
ordinat eorum a--ectum circa praedicta spiritualia dona, dicens2
cum multa sint dona spiritus sancti, ut dictum est, aemulamini, id
est desiderate, charismata meliora, id est #ratias potiores, ut
scilicet ma#is desideretis ea quae sunt meliora, puta prophetiam
quam donum lin#uarum, ut in-ra c. III, $ s. dicetur. I Thess. ult.2
omnia pro.ate, quod .onum est tenete. Et ne in praemissis donis
eorum a--ectus quiesceret, su.dit et adhuc e3cellentiorem "iam
"o.is demonstro, scilicet charitatem, qua directius in 0eum itur.
Ps. C!III, 152 "iam mandatorum tuorum cucurri. Is. c. , 5$2
haec est "ia, am.ulate in ea.
Caput $1
%ectio $
&'()(*+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $1 l. $
Apostolus #ratiarum #ratis datarum distinctionem assi#na"it, et
ministrationum in qui.us mem.ra Ecclesiae distin#uuntur, hic
a#it de charitate, quae insepara.iliter concomitatur #ratiam
#ratum -acientem. Et quia promiserat eis se demonstraturum
"iam e3cellentiorem, ostendit praeeminentiam charitatis ad
caetera #ratuita dona. Et primo quantum ad necessitatem, quia
scilicet sine charitate alia dona #ratuita non su--iciunt/ secundo
quantum ad utilitatem, quia scilicet per charitatem omnia mala
"itantur, et omnia .ona a#untur, i.i charitas patiens est, etc./
tertio quantum ad permanentiam, i.i charitas numquam e3cidit,
et cetera. Omnia autem dona #ratuita reducere "idetur apostolus
ad tria. <am primo ostendit quod donum lin#uarum, quod
pertinet ad locutionem, sine charitate non "alet/ secundo quod
etiam non "alent ea quae pertinent ad co#nitionem, i.i et si
ha.uero prophetiam, etc./ tertio ostendit idem de his quae
pertinent ad operationem, i.i et si distri.uero in ci.os pauperum,
et cetera. Erat autem apud Corinthios multum desidera.ile donum
lin#uarum, ut in-ra c. I! T. pate.it/ et ideo, a. eo incipiens, dicit2
promisi me demonstraturum e3cellentiorem "iam, et hoc primo
patet in dono lin#uarum, quia si lin#uis hominum, scilicet
omnium, loquar, id est, si ha.uero donum #ratiae, per quod loqui
possim lin#uis omnium hominum/ et ad maiorem a.undantiam
su.dit et An#elorum2 charitatem autem non ha.eam, -actus sum
"elut aes sonans aut c7m.alum tinniens. Recta comparatione
utitur. Anima enim per charitatem "i"it quae "i"it 0eo, qui est
animae "ita, secundum illud 0eut. , 5*2 ipse est "ita tua.
Unde et I Io. III, $; dicitur2 translati sumus de morte ad "itam,
quoniam dili#imus -ratres/ qui non dili#it manet in morte. Recte
er#o comparat loquelam charitate carentem, sono rei mortuae,
scilicet aeris aut c7m.ali, qui licet clarum sonum reddat, non
tamen est "i"us sed mortuus. Ita etiam locutio hominis charitate
carentis, quantumcumque sit diserta, tamen ha.etur pro mortua,
quia non pro-icit ad meritum "itae aeternae. Est autem di--erentia
inter aes sonans et c7m.alum tinniens, quia aes, cum sit planum,
e3 percussione simplicem sonum emittit/ c7m.alum autem, cum
sit conca"um, e3 una percussione sonum multiplicat, quod
pertinet ad tinnitum. Aeri er#o comparantur qui "eritatem
simpliciter pronuntiant, c7m.alo "ero qui "eritatem multiplicant
et pronuntiant, multas rationes et similitudines apponendo, et
conclusiones plurimas eliciendo, quae tamen omnia sine charitate
ha.entur ut mortua. Considerandum est autem quae lin#uae
An#elorum dicantur. <am cum lin#ua sit mem.rum corporeum et
ad eius usum pertineat donum lin#uarum, quod interdum lin#ua
dicitur, ut pate.it in-ra !I, neutrum "idetur An#elis competere
qui mem.ra non ha.ent. Potest er#o dici quod per An#elos
intelli#untur homines An#elorum o--icium ha.entes, qui scilicet
aliis homini.us di"ina annuntiant, secundum illud Mal. II, (2 la.ia
sacerdotis custodiunt scientiam, et le#em requirunt e3 ore eius,
quia An#elus domini e3ercituum est. Su. hoc er#o sensu dicitur si
lin#uis hominum loquar et An#elorum, id est non solum minorum
sed etiam maiorum qui alios docent. Potest etiam intelli#i de ipsis
incorporeis An#elis, prout in Ps. CIII, ; dicitur2 qui -acit An#elos
suos spiritus. Et quam"is non ha.eant lin#uam corpoream, per
similitudinem tamen lin#ua in eis dici potest "is, qua mani-estant
aliis quod ha.ent in mente. Est autem sciendum quod in
co#nitione mentis an#elicae aliquid est, de quo superiores An#eli
non loquuntur in-eriori.us, neque e con"erso, scilicet ipsa di"ina
essentia quam omnes immediate "ident, 0eo se omni.us
monstrante, secundum illud Ier. c. I, 1;2 non doce.it ultra "ir
pro3imum suum, et "ir -ratrem suum, dicens2 co#nosce dominum.
Omnes enim co#noscent me a minimo usque ad ma3imum eorum.
Aliquid autem est in co#nitione mentis an#elicae, de quo
superiores loquuntur in-eriori.us, sed non econ"erso. Et
huiusmodi sunt di"inae pro"identiae m7steria, quorum plura
co#noscunt in ipso 0eo superiores, qui clarius eum "ident quam
in-eriores. Unde superiores de huiusmodi in-eriores instruunt "el
illuminant, quod locutio potest dici. Aliquid "ero est in co#nitione
mentis an#elicae, de quo superiores loquuntur in-eriori.us et
econ"erso/ et huiusmodi sunt occulta cordium quae e3 li.ero
ar.itrio dependent, quae soli 0eo patent, et his quorum sunt,
secundum illud supra II, $$2 quae sunt hominis, nemo no"it nisi
spiritus hominis qui in ipso est. :uae in notitiam alterius
de"eniunt, eo cuius sunt mani-estante, si"e sit in-erior, si"e
superior. Ait autem huiusmodi mani-estatio dum in-erior An#elus
superiori loquitur, non per illuminationem, sed per quemdam
si#ni-icationis modum. Est enim in quoli.et An#elo aliquid quod
naturaliter a. altero An#elo co#noscitur. 0um er#o id quod est
naturaliter notum, proponitur ut si#num eius quod est i#notum,
mani-estatur occultum. Et talis mani-estatio dicitur locutio ad
similitudinem hominum, qui occulta cordium mani-estant aliis per
"oces sensi.iles, aut per quodcumque aliud corporale e3terius
apparens. Unde et ea, quae sunt in An#elis naturaliter nota,
inquantum assumuntur ad mani-estationem occultorum, dicuntur
si#na "el nutus. Potestas autem mani-estandi conceptum suum
hoc modo metaphorice lin#ua nominatur. 0einde cum dicit et si
ha.uero, etc., ostendit idem de his quae pertinent ad
co#nitionem. Est autem attendendum quod supra proposuit
quatuor dona #ratuita ad co#nitionem pertinentia, scilicet
sapientiam, scientiam, -idem et prophetiam. Incipit er#o hic a
prophetia, dicens et si ha.uero prophetiam, per quam di"initus
occulta re"elantur, secundum illud II Petr. I, 5$2 non enim
"oluntate humana allata est aliquando prophetia, sed spiritu
sancto inspirati locuti sunt sancti 0ei homines. Secundo, quantum
ad sapientiam, su.dit et no"erim omnia m7steria, id est occulta
di"initatis, quod pertinet ad sapientiam, secundum illud supra II,
(2 loquimur 0ei sapientiam in m7sterio a.sconditam. Tertio,
quantum ad scientiam, dicit et omnem scientiam, si"e humanitus
acquisitam, sicut ha.uerunt philosophi, si"e di"initus in-usam,
sicut ha.uerunt eam apostoli. Sap. c. !II, $(2 dedit mihi eorum
quae sunt "eram scientiam. :uarto, quantum ad -idem, su.dit et
si ha.uero omnem -idem, ita ut montes trans-eram. Potest autem
e3poni id quod dicit omnem -idem, id est omnium articulorum/
sed merito est ut e3ponatur omnem, id est per-ectam -idem,
propter illud quod su.ditur ita ut montes trans-eram. 0icitur enim
Matth. !II, $82 si ha.ueritis -idem sicut #ranum sinapis, dicetis
monti huic2 transi hinc, et transi.it. Et quam"is #ranum sinapis sit
minimum quantitate, non tamen intelli#itur par"a, sed per-ecta
-ides #rano sinapis comparari. 0icitur enim Matth. I, ". 5$2 si
ha.ueritis -idem, et non haesita"eritis, non solum de -iculnea
-acietis, sed etiam si monti huic di3eritis2 tolle et iacta te in mare,
-iet. Aides er#o quae non haesitat, #rano sinapis comparatur,
quod quanto ma#is atteritur, tanto ma#is eius -ortitudo sentitur.
O.iiciunt autem aliqui quod cum multi sancti per-ectam -idem
ha.uerint, nullus le#itur montes transtulisse/ quod quidem
sol"itur per id quod supra II, ( dictum est2 unicuique datur
mani-estatio spiritus ad utilitatem. Illo nempe modo, loco et
tempore miracula per #ratiam spiritus sancti -iunt, quo Ecclesiae
requiritur utilitas. Aecerunt autem sancti multo maiora, quam
translationem montium, prout erat -ideli.us utile, puta suscitando
mortuos, di"idendo mare et alia huiusmodi opera -aciendo. Et hoc
etiam -ecissent, si necessitas ad-uisset. Potest etiam hoc
trans-erri ad e3pulsionem 0aemonum de humanis corpori.us, qui
montes dicuntur propter super.iam. Ier. III, $)2 antequam
o--endant pedes "estri ad montes cali#inosos, ecce e#o ad te,
mons pesti-er, qui corrumpis uni"ersam terram. Attri.uitur autem
operatio miraculorum -idei non haesitanti, quia -ides innititur
omnipotentiae, per quam miracula -iunt. Si, inquam, ha.uero
omnia praedicta ad per-ectionem intellectus pertinentia,
charitatem autem non ha.uero, per quam per-icitur "oluntas, nihil
sum, scilicet secundum esse #ratiae, de quo dicitur Eph. II, $*2
ipsius sumus -actura, creati in Christo Iesu in operi.us .onis.
Unde et contra quemdam dicitur E@. !II, $82 nihil -actus es, et
non eris in perpetuum. :uod quidem -it propter de-ectum
charitatis, per quam homo .ene utitur intellectu per-ecto. Sine
charitate autem eius usus .onus non est. Unde et supra c. !III, $
dicitur, quod scientia in-lat, charitas aedi-icat. Est autem
notandum quod apostolus hic loquitur de sapientia et scientia,
secundum quod pertinent ad dona #ratiae #ratis datae, quae sine
charitate esse possunt. <am secundum quod computantur inter
septem dona spiritus sancti, numquam sine charitate ha.entur.
Unde et Sap. I, ; dicitur2 in male"olam animam non intra.it
sapientia. Et Sap. , $* dicitur2 dedit illi scientiam sanctorum. 0e
prophetia autem et -ide mani-estum est, quod sine charitate
ha.eri possunt. Sed notandum est hic quod -ides -irma, etiam sine
charitate, miracula -acit. Unde, Matth. !II, 55, dicenti.us2 nonne
in nomine tuo propheta"imus, et multas "irtutes -ecimus6 0icitur2
numquam no"i "os. Spiritus enim sanctus operatur "irtutes etiam
per malos, sicut et per eos loquitur "eritatem. 0einde cum dicit et
si distri.uero, etc., ostendit idem in his quae pertinent ad opera,
quae consistunt in hoc quod homo -aciat .ona, secundum illud
9al. !I, ". 82 .onum -acientes, non de-iciamus/ et in hoc quod
patienter sustineat mala, secundum illud Ps. CI, $4 s.2 .ene
patientes erunt, ut annuntient. Inter caetera "ero .ona opera
ma#is commendantur opera pietatis, secundum illud I Tim. I!, '2
pietas ad omnia utilis est. Circa quod opus quatuor conditiones
desi#nat. :uarum prima est, quod opus pietatis non totum
con#re#etur in unum, sed di"idatur in plures, secundum illud Ps.
CI, 82 dispersit, dedit pauperi.us. Et hoc desi#natur cum dicitur
si distri.uero. Secundo ut opus pietatis -iat ad su."eniendum
necessitati, non ad ser"iendum super-luitati, secundum illud Is.
%!III, (2 -ran#e esurienti panem tuum, et hoc desi#natur, cum
dicitur in ci.os pauperum. Tertio ut opus pietatis e3hi.eatur
indi#enti.us, secundum illud %c. I!, $12 cum -acis con"i"ium,
"oca pauperes/ et hoc desi#natur, cum dicitur pauperum. :uarto
ad per-ectionem pertinet, ut homo omnia .ona sua in opera
pietatis e3pendat, secundum illud Matth. I, 5$2 si "is per-ectus
esse, "ade, "ende omnia quae ha.es, et da pauperi.us/ et hoc
desi#natur, cum dicitur omnes -acultates meas. Inter mala "ero
quae quis sustinet patienter, potissimum est mart7rium. Unde
dicitur Matth. !, $*2 .eati qui persecutionem patiuntur propter
iustitiam. :uod etiam quadrupliciter commendat. Primo quidem,
quia lauda.ilius est quod, necessitate imminente, puta propter
de-ensionem -idei, seipsum o--erat passioni, quam si deprehensus
patiatur. Et ideo dicit si tradidero. Sicut et de Christo dicitur Eph.
!, 52 tradidit semetipsum pro no.is. Secundo quia #ra"ior est
corporis humani iactura, quam rerum, de quo tamen quidam
commendantur He.r. , 1;2 rapinam .onorum "estrorum cum
#audio sustinuistis. Et ideo dicit corpus. Is. l, )2 dedi corpus
meum percutienti.us. Tertio lauda.ilius est quod aliquis e3ponat
corpus suum supplicio, quam corpus -ilii, "el cuiuscumque
propinqui, de quo tamen commendatur quaedam mulier II Mac.
!II, 5*2 supra modum "idetur mira.ilis et .onorum memoria
di#na, quae pereuntes septem -ilios su. unius diei tempore
conspiciens, .ono animo -ere.at. Et ideo dicit meum. Iudicum !,
". 82 qui propria "oluntate o.tulistis "os discrimini pro domino.
:uarto redditur mart7rium lauda.ilius e3 acer.itate poenae, de
quo su.ditur ita ut ardeam, sicut %aurentius. Eccli. l, 82 quasi i#nis
e--ul#ens et thus ardens in i#ne. Si, inquam, praedicta opera tam
e3cellentia -ecero, charitatem autem non ha.uero, "el quia simul
cum praedictis operi.us adest "oluntas peccandi mortaliter, "el
quia -iunt propter inanem #loriam, nihil mihi prodest, scilicet
quantum ad meritum "itae aeternae, quae solis dili#enti.us 0eum
repromittitur, secundum illud Io. !I, 112 annuntiat de ea
amico suo quod possessio eius sit. Et notandum quod locutionem,
quae est "o3 animalis, si sit sine charitate, comparat non
e3istenti, opera autem quae -iunt propter -idem, si sint sine
charitate, dicit esse in-ructuosa. Sap. III, $$2 "acua est spes
eorum, et la.ores sine -ructu.
%ectio 5
&'()($+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $1 l. 5
Postquam apostolus ostendit charitatem esse adeo necessariam,
quod sine ea nullum spirituale donum su--iciat ad salutem, hic
ostendit eam adeo esse utilem et e--icacis "irtutis, quod per eam
cuncta opera "irtutis implentur. Et primo praemittit duo quasi
#eneralia/ secundo su.iun#it in speciali "irtutum opera, quae per
charitatem complentur, i.i charitas non aemulatur, et cetera.
Circa primum duo -acit. <am omnis "irtus consistit in hoc quod
aliquis in operando .ene se ha.eat in sustinendo mala, "el in
operando .ona. :uantum er#o ad tolerantiam malorum, dicit
charitas patiens est, id est -acit patienter tolerari mala. Cum enim
homo dili#it aliquem propter eius amorem, de -acili tolerat
quaecumque di--icilia/ et similiter qui dili#it 0eum, propter eius
amorem patienter tolerat quaecumque ad"ersa. Unde et Cant.
!III, ( dicitur2 aquae multae non poterunt e3tin#uere charitatem,
nec -lumina o.ruent eam. Iac. I, ;2 patientia opus per-ectum
ha.et. :uantum autem ad operationem .onorum, su.dit .eni#na
est/ .eni#nitas autem dicitur quasi .ona i#neitas, ut scilicet sicut
i#nis lique-aciendo e--luere -acit, ita charitas hoc e--icit, ut .ona
quae homo ha.et, non si.i soli retineat, sed ad alios deri"et,
secundum illud Pro". !, $)2 deri"entur -ontes tui -oras, et in
plateis aquas tuas di"ide. :uod quidem charitas -acit. Unde I Io.
III, $( dicitur2 qui ha.uerit su.stantiam huius mundi, et "iderit
-ratrem suum necesse ha.ere, et clauserit "iscera sua a. eo,
quomodo charitas 0ei manet in eo6 Unde et Eph. I!, 15 dicitur2
estote in"icem .eni#ni et misericordes. Et Sap. I, ) dicitur2
.eni#nus est spiritus sapientiae. 0einde cum dicit charitas non
aemulatur, etc., proponit in speciali "irtutum opera, quae charitas
e--icit, et quia ad "irtutem duo pertinent, scilicet a.stinere a malo
et -acere .onum, secundum illud Ps. III, ". $42 declina a malo,
et -ac .onum, et Is. c. I, $) s.2 quiescite a#ere per"erse, discite
.ene-acere. Primo ostendit quomodo charitas -acit omnia mala
"itare/ secundo quomodo -acit omnia .ona e--icere, i.i con#audet
autem "eritati, et cetera. Malum autem e--icaciter non potest
homo 0eo -acere, sed solum si.i et pro3imo, secundum illud Io.
!, )2 si pecca"eris, quid ei noce.is6 Et postea su.ditur2
homini qui similis tui est, noce.it impietas tua. Primo er#o
ostendit quomodo per charitatem "itantur mala, quae sunt contra
pro3imum/ secundo quomodo "itantur mala, qui.us aliquis
deordinatur in seipso, i.i non in-latur, et cetera. Malum autem
quod est contra pro3imum, potest esse in a--ectu et in e--ectu. In
a--ectu autem praecipue est, cum per in"idiam quis dolet de .onis
pro3imi, quod directe contrariatur charitati, ad quam pertinet
quod homo dili#at pro3imum sicut seipsum, ut ha.etur %e". I,
$'. Et ideo ad charitatem pertinet, ut sicut homo #audet de .onis
propriis, ita #audeat de .onis pro3imi. E3 quo sequitur quod
charitas e3cludat in"idiam. Et hoc est quod dicit charitas non
aemulatur, id est non in"idet, quia scilicet -acit ca"ere in"idiam.
Unde et in Ps. !I, $ dicitur2 noli aemulari in mali#nanti.us. Et
Pro". c. III, $(2 non aemuletur cor tuum peccatores. :uantum
ad e--ectum, su.dit non a#it perperam, id est per"erse contra
aliquem. <ullus enim iniuste a#it contra illum quem dili#it sicut
seipsum. Is. I, $)2 quiescite a#ere per"erse. 0einde cum dicit non
in-latur etc., ostendit quomodo charitas -acit "itare mala, qui.us
aliquis deordinatur in seipso. Et primo quantum ad passiones,
secundo quantum ad electionem, i.i non co#itat malum. Ostendit
er#o primo quod charitas repellit inordinatam passionem,
quantum ad tria. Primo quidem quantum ad super.iam, quae est
inordinatus appetitus propriae e3cellentiae. Tunc autem
inordinate suam e3cellentiam quis appetit, quando non su--icit ei
contineri in eo #radu, qui si.i est a 0eo praestitus. Et ideo dicitur
Eccli. , $;2 initium super.iae hominis, apostatare a 0eo. :uod
quidem -it, dum homo non "ult contineri su. re#ula ordinationis
di"inae. Et hoc repu#nat charitati, qua quis super omnia 0eum
dili#it. Col. II, $' s.2 in-latus sensu carnis suae, et non tenens
caput, et cetera. Recte autem super.ia in-lationi comparatur. <am
id quod in-latur, non ha.et solidam ma#nitudinem, sed
apparentem/ ita super.i "identur quidem esse si.i ma#ni, cum
tamen "era ma#nitudine careant, quae non potest esse a.sque
ordine di"ino. Sap. I!, ". $82 dirumpet illos in-latos sine "oce. Est
autem principalis super.iae -ilia, am.itio, per quam aliquis
quaerit praeesse/ quam etiam charitas e3cludit, quae potius
pro3imis eli#it ministrare, secundum illud 9al. !, $12 per
charitatem spiritus ser"ite in"icem. Et ideo su.dit non est
am.itiosa, id est, -acit hominem am.itionem "itare. Eccli. !II, ;2
noli quaerere a. homine ducatum, neque a re#e cathedram
honoris. Secundo, ostendit quomodo charitas e3cludit
inordinationem cupiditatis, cum dicit non quaerit quae sua sunt,
ut intelli#atur cum praecisione, id est ne#lectis .onis aliorum.
<am qui dili#it alios sicut seipsum, .ona aliorum quaerit sicut et
sui ipsius. Unde et supra , 11 apostolus di3it non quaerens quod
mihi utile est, sed quod multis, ut sal"i -iant. Contra quod de
qui.usdam dicitur Phil. II, 5$2 omnes quae sua sunt quaerunt, non
quae Iesu Christi. Potest et aliter intelli#i non quaerit quae sua
sunt, id est, non repetit ea quae sunt si.i a.lata, scilicet in iudicio
cum scandalo2 quia ma#is amat salutem pro3imi, quam pecuniam,
secundum illud Phil. ult.2 non quaero datum, sed requiro -ructum
a.undantem in iustitia "estra. :uod tamen qualiter intelli#endum
sit, supra !I dictum est. Tertio, ostendit quomodo charitas
e3cludat inordinationem irae, dicens non irritatur, id est non
pro"ocatur ad iram. Est enim ira inordinatus appetitus "indictae.
Ad charitatem autem pertinet ma#is remittere o--ensas, quam
supra modum aut inordinate "indicare, secundum illud Col. III, ".
$12 donantes "o.ismetipsis, si quis ad"ersus aliquem ha.et
querelam/ Iac. I, 5*2 ira "iri iustitiam 0ei non operatur. 0einde
cum dicit non co#itat, etc., ostendit quomodo per charitatem
e3cluditur inordinatio electionis. Est autem electio, ut dicitur in
III Ethic. appetitus praeconsiliati. Tunc er#o homo peccat e3
electione et non e3 passione, quando e3 consilio rationis a--ectus
eius pro"ocatur ad malum. Charitas er#o primo quidem e3cludit
per"ersitatem consilii. Et ideo dicit non co#itat malum, id est non
permittit e3co#itare quomodo aliquis per-iciat malum. Mich. II, $2
"ae qui co#itatis inutile, operamini malum in cu.ili.us "estris. Is.
I, $)2 au-erte malum co#itationum "estrarum a. oculis meis. !el
charitas non co#itat malum, quia non permittit hominem per
"arias suspiciones et temeraria iudicia co#itare malum de
pro3imo. Matth. I, ;2 ut quid co#itatis mala in cordi.us "estris6
Secundo, charitas e3cludit inordinatum a--ectum malorum, cum
dicit non #audet super iniquitate. Ille enim qui e3 passione
peccat, cum quodam remorsu et dolore peccatum committit/ sed
ille qui peccat e3 electione, #audet e3 hoc ipso quod peccatum
committit, secundum illud Pro". II, $;2 qui laetantur cum male
-ecerint, et e3ultant in re.us pessimis. Hoc autem charitas
impedit, inquantum est amor summi .oni, cui repu#nat omne
peccatum. !el dicit quod charitas non #audet super iniquitate,
scilicet a pro3imo commissa, quinimo de ea lu#et, inquantum
contrariatur pro3imorum saluti quam cupit. II Cor. II, ". 5$2 ne
iterum cum "enero humiliet me 0eus apud "os, et lu#eam multos
e3 his, qui ante pecca"erunt. 0einde cum dicit con#audet autem,
etc., ostendit quomodo charitas -acit operari .onum. Et primo
quantum ad pro3imum/ secundo quantum ad 0eum, i.i omnia
credit, et cetera. :uantum ad pro3imum autem, homo operatur
.onum dupliciter. Primo quidem #audendo de .onis eius. Et
quantum ad hoc dicit con#audet autem "eritati, scilicet pro3imi,
"el "itae, "el doctrinae, "el iustitiae, e3 eo quod pro3imum dili#it
sicut seipsum. In III Io. ". 12 #a"isus sum "alde "enienti.us
-ratri.us, et testimonium perhi.enti.us "eritati tuae, sicut in
charitate am.ulas. Secundo in hoc quod homo mala pro3imi
sustinet prout decet. Et quantum ad hoc dicit omnia su--ert, id est
a.sque tur.atione sustinet omnes de-ectus pro3imorum, "el
quaecumque ad"ersa. Rom. !, $2 de.emus nos -irmiores
im.ecillitates in-irmorum sustinere. 9al. !I, 52 alter alterius onera
portate, et sic adimple.itis le#em Christi, scilicet charitatem.
0einde cum dicit omnia credit, ostendit quomodo charitas -aciat
operari .onum in comparatione ad 0eum. :uod quidem -it
praecipue per "irtutes theolo#icas, quae ha.ent 0eum pro
o.iecto. Sunt autem praeter charitatem duae "irtutes theolo#icae,
ut in-ra dicitur, scilicet -ides et spes. :uantum er#o ad -idem dicit
omnia credit, scilicet quae di"initus traduntur. 9en. !, ". )2
credidit A.raham 0eo, et reputatum est ei ad iustitiam. Credere
"ero omnia quae a. homine dicuntur, est le"itatis, secundum illud
Eccli. I, ;2 qui cito credit, le"is est corde. :uantum autem ad
spem, dicit omnia sperat, quae scilicet promittuntur a 0eo. Eccli.
c. II, 82 qui timetis 0eum, sperate in eum. Et ne spes -ran#atur per
dilationem, su.dit omnia sustinet, id est patienter e3pectat quae
promittuntur a 0eo quam"is dilata, secundum illud Ha.. II, 12 si
moram -ecerit, e3pecta eum/ Ps. !I, $;2 con-ortetur cor tuum,
et sustine dominum.
%ectio 1
&'()(5+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $1 l. 1
Postquam apostolus ostendit quod charitas e3cellit alia dona
spiritus sancti necessitate et -ructuositate, hic ostendit
e3cellentiam charitatis ad alia dona quantum ad permanentiam.
Et circa hoc tria -acit. Primo proponit di--erentiam charitatis ad
alia dona spiritus sancti, quantum ad permanentiam/ secundo
pro.at quod di3erat, i.i e3 parte enim co#noscimus, etc./ tertio
in-ert conclusionem intentam, i.i nunc autem manent, et cetera.
Circa primum duo -acit. Primo proponit permanentiam charitatis/
secundo cessationem aliorum donorum, i.i si"e prophetiae, et
cetera. 0icit er#o primo charitas numquam e3cidit. :uod quidem
male intelli#entes, in errorem ceciderunt, dicentes, quod charitas
semel ha.ita, numquam potest amitti, cui "idetur consonare quod
dicitur I Io. III, ". 82 omnis qui natus est e3 0eo, peccatum non
-acit, quoniam semen ipsius in eo manet. Sed huius dicti primo
quidem sententia -alsa est. Potest enim aliquis charitatem
ha.ens, a charitate e3cidere per peccatum, secundum illud Apoc.
II, ; s.2 charitatem tuam primam reliquisti. Memor esto itaque
unde e3cideris, et a#e poenitentiam. Et hoc ideo est, quia charitas
recipitur in anima hominis secundum modum ipsius, ut scilicet
possit ea uti, "el non uti. 0um "ero ea utitur homo, peccare non
potest2 quia usus charitatis est dilectio 0ei super omnia, et ideo
nihil restat propter quod homo 0eum o--endat. Et per hunc
modum intelli#itur "er.um Ioannis inductum. Secundo, praedicta
sententia non est secundum intentionem apostoli, quia non
loquitur hic de cessatione donorum spiritualium, per peccatum
mortale, sed potius de cessatione donorum spiritualium, quae
pertinent ad hanc "itam per #loriam super"enientem. Unde
sensus apostoli est charitas numquam e3cidit, quia scilicet sicut
est in statu "iae, ita permane.it in statu patriae et cum au#mento,
secundum illud Is. I, 82 di3it dominus cuius i#nis est in Sion,
scilicet in Ecclesia militante et caminus eius in Ierusalem, id est in
pace caelestis patriae. 0einde cum dicit si"e prophetiae, etc.,
proponit cessationem aliorum donorum spiritualium, et
specialiter eorum quae praecipua "identur. Primo quantum ad
prophetiam, dicit si"e prophetiae e"acua.untur, id est cessa.unt,
quia scilicet in -utura #loria prophetia locum non ha.e.it, propter
duo. Primo quidem quia prophetia respicit -uturum, status autem
ille non e3pecta.it aliquid in -uturum, sed erit -inale
complementum omnium eorum quae ante -uerant prophetata.
Unde in Ps. %!II, ". 8 dicitur2 sicut audi"imus, scilicet per
prophetas, ita et "idimus, praesentialiter, in ci"itate domini
"irtutum. Secundo quia prophetia est cum co#nitione -i#urali et
aeni#matica, quae cessa.it in patria. Unde dicitur <um. II, )2 si
quis -uerit inter "os propheta domini, per somnium aut in "isione
appare.o ei, "el per somnium loquar ad illum. Et Osee II, $*2 in
mani.us prophetarum assimilatus sum. Secundo quantum ad
donum lin#uarum, dicit si"e lin#uae cessa.unt. :uod quidem non
est intelli#endum quantum ad ipsa mem.ra corporea, quae
lin#uae dicuntur, ut dicitur in-ra !, 452 mortui resur#ent
incorrupti, id est, a.sque diminutione mem.rorum. <eque autem
intelli#endum est quantum ad usum lin#uae corporeae. Est enim
-utura in patria laus "ocalis, secundum illud Ps. C%I, )2
e3ultationes 0ei in #utture eorum, ut 9lossa i.idem e3ponit. Est
er#o intelli#endum quantum ad donum lin#uarum, quo scilicet
aliqui in primiti"a Ecclesia lin#uis "ariis loque.antur, ut dicitur
Act. II, ;. In -utura enim #loria, quili.et quamli.et lin#uam
intelli#et. Unde non erit necessarium "ariis lin#uis loqui. <am
etiam a primordio #eneris humani, ut dicitur 9en. c. I, $2 unus
erat sermo, et unum la.ium omni.us, quod multo ma#is erit in
ultimo statu, in quo erit unitas consummata. Tertio quantum ad
scientiam, su.dit2 si"e scientia destruetur. E3 quo quidam
accipere "oluerunt quod scientia acquisita totaliter perditur cum
corpore. Ad cuius "eritatis inquisitionem considerare oportet,
quod duple3 est "is co#niti"a, scilicet "is sensiti"a et "is
intellecti"a. Inter quas est di--erentia, quia "is sensiti"a est actus
or#ani corporalis, et ideo necesse est quod desinat corpore
corrupto/ "is autem intellecti"a non est actus alicuius or#ani
corporei, ut pro.atur in III de anima, et ideo necesse est quod
maneat corpore corrupto. Si er#o aliquid scientiae acquisitae
conser"etur in parte animae intellecti"ae, necesse est quod id
permaneat post mortem. :uidam er#o posuerunt quod species
intelli#i.iles non conser"antur in intellectu possi.ili, nisi
quamdiu intelli#it. Conser"antur autem species phantasmatum in
potentiis animae sensiti"ae, puta in memorati"a et ima#inati"a/
ita scilicet quod semper intellectus possi.ilis quando de no"o "ult
intelli#ere, etiam quae prius intelle3it, indi#et a.strahere a
phantasmati.us per lumen intellectus a#entis, et secundum hoc
consequens est quod scientia hic acquisita non remaneat post
mortem. Sed haec positio est primo quidem contra rationem.
Mani-estum est enim quod species intelli#i.iles in intellectu
possi.ili recipiuntur ad minus dum actu intelli#it. :uod autem
recipitur in aliquo, est in eo per modum recipientis. Cum er#o
su.stantia intellectus possi.ilis sit immuta.ilis et -i3a,
consequens est, quod species intelli#i.iles remaneant in eo
immo.iliter. Secundo est contra auctoritatem Aristotelis in III de
anima, qui dicit quod cum intellectus possi.ilis est sciens
unumquodque, tunc etiam est intelli#ens in potentia. Et sic patet
quod ha.et species intelli#i.iles per quas dicitur sciens, et tamen
adhuc est in potentia ad intelli#endum in actu, et ita species
intelli#i.iles sunt in intellectu possi.ili, etiam quando non
intelli#it actu. Unde etiam, i.idem, philosophus dicit, quod anima
intellecti"a est locus specierum, quia scilicet in ea conser"antur
species intelli#i.iles. Indi#et tamen in hac "ita con"ertere se ad
phantasmata, ad hoc quod actu intelli#at, non solum ut a.strahat
species a phantasmati.us, sed etiam ut species ha.itas
phantasmati.us applicet2 cuius si#num est quod laeso or#ano
"irtutis ima#inati"ae, "el etiam memorati"ae, non solum
impeditur homo a. acquisitione no"ae scientiae, sed etiam a. usu
scientiae prius ha.itae. Sic er#o remanet scientia in anima post
corporis mortem, quantum ad species intelli#i.iles, non autem
quantum ad inspectionem phantasmatum, qui.us anima separata
non indi#e.it, ha.ens esse et operationem a.sque corporis
communione. Et secundum hoc apostolus hic dicit, quod scientia
destruetur, scilicet secundum con"ersionem ad phantasmata.
Unde et Is. I, ". $; dicitur2 peri.it sapientia a sapienti.us, et
intellectus prudentium eius a.scondetur. 0einde cum dicit e3
parte enim co#noscimus, pro.at quod di3erat2 et primo inducit
pro.ationem/ secundo mani-estat ea, quae in pro.atione
continentur, i.i cum essem par"ulus, et cetera. Inducit er#o primo
ad pro.andum propositum talem rationem2 ad"eniente per-ecto
cessat imper-ectum/ sed dona alia praeter charitatem ha.ent
imper-ectionem/ er#o cessa.unt super"eniente per-ectione
#loriae. Primo er#o proponit minorem propositionem quo ad
imper-ectionem scientiae, cum dicit e3 parte enim co#noscimus,
id est imper-ecte. <am pars ha.et rationem imper-ecti. Et hoc
praecipue "eri-icatur quantum ad co#nitionem 0ei, secundum
illud Io. !I, ". 5)2 ecce 0eus ma#nus "incens scientiam
nostram/ et !I, $;2 ecce haec e3 parte dicta sunt "iarum eius.
Proponit etiam imper-ectionem prophetiae, cum su.dit et e3 parte
id est imper-ecte, prophetamus. Est enim prophetia co#nitio cum
imper-ectione, ut dictum est. Tacet autem de dono lin#uarum,
quod est imper-ectius his duo.us, ut in-ra I!, 5 pate.it. Secundo
ponit maiorem, dicens cum autem "enerit quod per-ectum est, id
est, per-ectio #loriae, e"acua.itur quod e3 parte est, id est, omnis
imper-ectio tolletur. 0e qua per-ectione dicitur I Petr. ult.2
modicum passos ipse per-iciet. Sed secundum hoc "idetur, quod
etiam charitas e"acuetur per -uturam #loriam, quia ipsa est
imper-ecta in statu "iae per comparationem ad statum patriae.
0icendum er#o, quod imper-ectio dupliciter se ha.et ad id quod
dicitur imper-ectum. :uandoque enim est de ratione eius,
quandoque "ero non, sed accidit ei/ sicut imper-ectio est de
ratione pueri, non autem de ratione hominis, et ideo, ad"eniente
per-ecta aetate, cessat quidem pueritia2 sed humanitas -it
per-ecta. Imper-ectio est er#o de ratione scientiae, prout hic de
0eo ha.etur, inquantum scilicet co#noscitur e3 sensi.ili.us/ et
similiter de ratione prophetiae, inquantum est co#nitio -i#uralis et
in -uturum tendens. <on est autem de ratione charitatis ad quam
co#nitum .onum dili#ere pertinet. Et ideo super"eniente
per-ectione #loriae, cessat prophetia et scientia/ charitas autem
non cessat, sed ma#is per-icitur, quia quanto per-ectius
co#noscetur 0eus, tanto etiam per-ectius ama.itur. 0einde cum
dicit cum essem par"ulus, etc., mani-estat ea quae praemissa
sunt. Et primo mani-estat maiorem, scilicet quod "eniente
per-ecto cessat imper-ectum/ secundo mani-estat minorem,
scilicet quod scientia, et prophetia sint imper-ecta, i.i "idemus
nunc, et cetera. Ostendit autem primum per similitudinem
per-ecti et imper-ecti, quod in"enitur in aetate corporali. Unde et
primo descri.it imper-ectum aetatis corporalis, dicens cum essem
par"ulus, scilicet aetate, loque.ar ut par"ulus, id est prout
con#ruit par"ulo, scilicet .al.utiendo. Unde propter naturalem
de-ectum locutionis, qui est in par"ulis, commendatur sapientia
quod lin#uas in-antium -acit disertas, Sap. , ". 5$/ et ut par"ulus
loquitur, qui "ana loquitur. Ps. I, 12 "ana locuti sunt
unusquisque ad pro3imum suum. :uantum "ero ad iudicium
su.dit sapie.am ut par"ulus, id est, appro.a.am "el repro.a.am
aliqua stulte, ut -aciunt par"uli, qui quandoque pretiosa
contemnunt, et "ilia appetunt, ut dicitur Pro". I, 552 usquequo,
par"uli, dili#itis in-antiam, et stulti ea quae sunt si.i no3ia
cupient6 Sapiunt er#o ut par"uli, qui, spirituali.us contemptis,
terrenis inhaerent/ de qui.us dicitur Phil. III, ". $82 #loria in
con-usione eorum, qui terrena sapiunt. :uantum autem ad
rationis discursum, dicit co#ita.am ut par"ulus, id est aliqua
"ana. Unde et in Ps. CIII, $$ dicitur2 dominus scit co#itationes
hominum, quoniam "anae sunt. Et "idetur apostolus ordine
praepostero haec tria ponere. <am locutio praee3i#it iudicium
sapientiae2 iudicium "ero praesupponit co#itationes rationis. Et
hoc satis con#ruit imper-ectioni puerili, in qua est locutio sine
iudicio, et iudicium sine deli.eratione. Potest autem re-erri, quod
dicit loque.ar ut par"ulus, ad donum lin#uarum/ cum dicit
sapie.am ut par"ulus, ad donum prophetiae/ quod autem su.dit
co#ita.am ut par"ulus, ad donum scientiae. Secundo ponit id
quod pertinet ad per-ectionem aetatis, dicens quando autem
-actus sum "ir, id est quando per"eni ad per-ectam et "irilem
aetatem, e"acua"i, id est a.ieci, quae erant par"uli/ quia, ut
dicitur Is. %!, 5*, puer centum annorum morietur, et peccator
centum annorum maledictus erit. Et est attendendum, quod
apostolus hic comparat statum praesentem pueritiae propter
imper-ectionem/ statum autem -uturae #loriae propter
per-ectionem, "irili aetati.
%ectio ;
&'()(1+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $1 l. ;
Hic loquitur de "isione, quae est co#nitio 0ei. Unde omnia
praecedentia dona e"acuanda, sunt intelli#enda secundum quod
ordinantur ad co#nitionem 0ei. Circa hoc duo -acit. Primo enim
pro.at id quod intendit in #enerali/ secundo in speciali de seipso,
i.i nunc co#nosco, et cetera. 0icit er#o2 di3i quod e3 parte
co#noscimus, quia nunc "idemus per speculum in aeni#mate, sed
tunc, scilicet in patria "ide.imus -acie ad -aciem. U.i primo
considerandum est, quid sit "idere per speculum in aeni#mate/
secundo quid sit "idere -acie ad -aciem. Sciendum est er#o, quod
sensi.ile aliquid potest tripliciter "ideri, scilicet aut per sui
praesentiam in re "idente, sicut ipsa lu3, quae praesens est oculo/
aut per praesentiam suae similitudinis in sensu immediate
deri"atam a. ipsa re, sicut al.edo quae est in pariete "idetur, non
e3istente ipsa al.edine praesentialiter in oculo, sed eius
similitudine, licet ipsa similitudo non "ideatur a. eo/ aut per
praesentiam similitudinis non immediate deri"atae a. ipsa re, sed
deri"atae a similitudine rei in aliquid aliud, sicut cum "idetur
aliquis homo per speculum. <on enim similitudo hominis
immediate est in oculo, sed similitudo hominis resultantis in
speculo. Per hunc er#o modum loquendo de "isione 0ei, dico
quod naturali co#nitione solus 0eus "idet seipsum2 quia in 0eo
idem est sua essentia et suus intellectus. Et ideo sua essentia est
praesens suo intellectui. Sed secundo modo -orte An#eli naturali
co#nitione 0eum "ident, inquantum similitudo di"inae essentiae
relucet immediate in eos. Tertio "ero modo co#noscimus nos
0eum in "ita ista, inquantum in"isi.ilia 0ei per creaturas
co#noscimus, ut dicitur Rom. I, 5*. Et ita tota creatura est no.is
sicut speculum quoddam2 quia e3 ordine, et .onitate, et
ma#nitudine, quae in re.us a 0eo causata sunt, "enimus in
co#nitionem sapientiae, .onitatis et eminentiae di"inae. Et haec
co#nitio dicitur "isio in speculo. Ulterius autem sciendum est,
quod huiusmodi similitudo, quae est similitudinis in alio
relucentis, est duple32 quia aliquando est clara et aperta, sicut illa
quae est in speculo/ aliquando o.scura et occulta, et tunc illa "isio
dicitur aeni#matica, sicut cum dico2 me mater #enuit, et eadem
#i#nitur e3 me. Istud est per simile occultum. Et dicitur de #lacie,
quae #i#nitur e3 aqua con#elata, et aqua #i#nitur e3 #lacie
resoluta. Sic er#o patet, quod "isio per similitudinem similitudinis
est in speculo per simile occultum in aeni#mate, sed per simile
clarum et apertum -acit aliam speciem alle#oricae "isionis.
Inquantum er#o in"isi.ilia 0ei per creaturas co#noscimus,
dicimur "idere per speculum. Inquantum "ero illa in"isi.ilia sunt
no.is occulta, "idemus in aeni#mate. !el aliter, "idemus nunc per
speculum, id est per rationem nostram, et tunc l7 per, desi#nat
"irtutem tantum. :uasi dicat "idemus per speculum, id est "irtute
animae nostrae. Circa secundum "ero sciendum est, quod 0eus,
secundum quod 0eus, non ha.et -aciem, et ideo hoc, quod dicit,
-acie ad -aciem, metaphorice dicitur. Cum enim "idemus aliquid in
speculo, non "idemus ipsam rem, sed similitudinem eius/ sed
quando "idemus aliquid secundum -aciem, tunc "idemus ipsam
rem sicut est. Ideo nihil aliud "ult dicere apostolus, cum dicit2
"ide.imus in patria -acie ad -aciem, quam quod "ide.imus ipsam
0ei essentiam. I Io. III, 52 "ide.imus eum sicuti est, et cetera. Sed
contra est, quia 9en. II, 1* dicitur2 "idi dominum -acie ad
-aciem, et cetera. Sed constat, quod tunc non "idit essentiam 0ei/
er#o "idere -acie ad -aciem, non est "idere essentiam 0ei.
Responsio. 0icendum est quod illa "isio -uit ima#inaria/ "isio
autem ima#inaria est quidam #radus altior, scilicet "idere illud
quod apparet2 in ipsa ima#ine in qua apparet et alius #radus
in-imus scilicet audire tantum "er.a. Unde Iaco., ut insinuaret
e3cellentiam "isionis ima#inariae si.i ostensae, dicit "idi
dominum -acie ad -aciem, id est "idi dominum ima#inarie
apparentem in sua ima#ine et non per essentiam suam. Sic enim
non -uisset "isio ima#inaria. Sed tamen quidam dicunt, quod in
patria ipsa di"ina essentia "ide.itur per similitudinem creatam.
Sed hoc est omnino -alsum et impossi.ile, quia numquam potest
aliquid per essentiam co#nosci per similitudinem, quae non
con"eniat cum re illa in specie. %apis enim non potest co#nosci
secundum illud quod est, nisi per speciem lapidis, quae est in
anima. <ulla enim similitudo ducit in co#nitionem essentiae
alicuius rei, si di--erat a re illa secundum speciem, et multo minus
si di--ert secundum #enus. <on enim per speciem equi, "el
al.edinis potest co#nosci essentia hominis, et multo minus
essentia An#eli. Multo er#o minus per aliquam speciem creatam,
quaecumque sit illa, potest "ideri di"ina essentia, cum a. essentia
di"ina plus distet quaecumque species creata in anima, quam
species equi, "el al.edinis a. essentia An#eli. Unde ponere quod
0eus "ideatur solum per similitudinem, seu per quamdam
re-ul#entiam claritatis suae, est ponere di"inam essentiam non
"ideri. Et, praeterea, cum anima sit quaedam similitudo 0ei, "isio
illa non ma#is esset specularis et aeni#matica, quae est in "ia,
quam "isio clara et aperta, quae repromittitur sanctis in #loria, et
in qua erit .eatitudo nostra. Unde Au#ustinus dicit hic in 9lossa,
quod "isio 0ei, quae est per similitudinem, pertinet ad "isionem
speculi et aeni#matis. Sequeretur etiam quod .eatitudo hominis
ultima esset in alio, quam in ipso 0eo, quod est alienum a -ide.
<aturale etiam hominis desiderium, quod est per"eniendi ad
primam rerum causam, et co#noscendi ipsam per seipsam, esset
inane. Sequitur nunc co#nosco e3 parte, et cetera. Hic, illud quod
pro.a"it in #enerali, pro.at in speciali de co#nitione sui ipsius,
dicens nunc, id est in praesenti "ita, e#o Paulus co#nosco e3
parte, id est o.scure et imper-ecte/ tunc autem, scilicet in patria,
co#noscam sicut et co#nitus sum, id est2 sicut 0eus co#no"it
essentiam meam, ita 0eum co#noscam per essentiam/ ita quod l7
sicut, non importat hic aequalitatem co#nitionis, sed
similitudinem tantum. Consequenter in-ert principalem
conclusionem cum dicit nunc autem manent, et cetera. Causa
autem quare non -acit mentionem de omni.us donis, sed de istis
tri.us tantum est quia haec tria coniun#unt 0eo, alia autem non
coniun#unt 0eo, nisi medianti.us istis/ alia etiam dona sunt
quaedam disponentia ad #i#nendum ista tria in cordi.us
hominum. Unde et solum ista tria, scilicet -ides, spes et charitas,
dicuntur "irtutes theolo#icae, quia ha.ent immediate 0eum pro
o.iecto. Sed cum dona sint ad per-iciendum "el a--ectum "el
intellectum, et charitas per-iciat a--ectum, -ides intellectum2 non
"idetur quod spes sit necessaria, sed super-lua. Ad hoc sciendum,
quod amor est quaedam "is uniti"a, et omnis amor in unione
quadam consistit. Unde et secundum di"ersas uniones, di"ersae
species amicitiae a philosopho distin#uuntur. <os autem
ha.emus duplicem coniunctionem cum 0eo. Una est quantum ad
.ona naturae, quae hic participamus a. ipso/ alia quantum ad
.eatitudinem, inquantum nos hic sumus participes per #ratiam
supernae -elicitatis, secundum quod hic est possi.ile, speramus
etiam ad per-ectam consecutionem illius aeternae .eatitudinis
per"enire et -ieri ci"es caelestis Ierusalem. Et secundum primam
communicationem ad 0eum, est amicitia naturalis secundum
quam unumquodque, secundum quod est, 0eum ut causam
primam et summum .onum appetit et desiderat, ut -inem suum.
Secundum "ero communicationem secundam est amor charitatis,
qua solum creatura intellectualis 0eum dili#it. :uia "ero nihil
potest amari nisi sit co#nitum, ideo ad amorem charitatis e3i#itur
primo co#nitio 0ei. Et quia hoc est supra naturam, primo e3i#itur
-ides, quae est non apparentium. Secundo ne homo de-iciat, "el
a.erret, e3i#itur spes, per quam tendat in illum -inem, sicut ad se
pertinentem. Et de his tri.us dicitur Eccli. II, '2 qui timetis 0eum,
credite in illum, quantum ad -idem/ qui timetis 0eum, sperate in
illum, quantum ad spem/ qui timetis 0eum, dili#ite eum, quantum
ad charitatem. Ista er#o tria manent nunc, sed charitas maior est
omni.us, propter ea quae dicta sunt supra.
Caput $;
%ectio $
&'()(;+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $; l. $
Posita e3cellentia charitatis ad alia dona, hic consequenter
apostolus comparat alia dona ad in"icem, ostendens e3cellentiam
prophetiae ad donum lin#uarum. Et circa hoc duo -acit. Primo
ostendit e3cellentiam prophetiae ad donum lin#uarum/ secundo
quomodo sit utendum dono lin#uarum, et prophetiae, i.i quid
er#o est, -ratres, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo ostendit,
quod donum prophetiae est e3cellentius, quam donum lin#uarum,
rationi.us sumptis e3 parte in-idelium, secundo e3 parte -idelium,
i.i -ratres mei, et cetera. Prima pars di"iditur in duas. Primo
ostendit, quod donum prophetiae est e3cellentius dono
lin#uarum, quantum ad usum eorum in e3hortationi.us seu
praedicationi.us/ secundo quantum ad usum lin#uarum, qui est
in orando. Ad haec enim duo est usus lin#uae, i.i et ideo loquitur,
et cetera. Circa primum duo -acit. Primo enim praemittit unum,
per quod continuat se ad sequentia, et hoc est quod dicit2 dictum
est, quod charitas omnia dona e3cellit, si er#o ita est, sectamini,
scilicet "iri.us, charitatem, quae est dulce et salu.re "inculum
mentium. I Petr. I!, '2 ante omnia charitatem, et cetera. Col. III,
$;2 super omnia autem charitatem ha.ete, et cetera. Secundo
su.dit illud per quod continuat se ad sequentia. Et hoc est quod
dicit aemulamini, et cetera. :uasi dicat2 licet charitas sit maior
omni.us donis, tamen alia non sunt contemnenda. Sed
aemulamini, id est -er"enter ametis, spiritualia dona spiritus
sancti. I Petr. III, $12 quid est, quod "o.is noceat, et cetera. %icet
autem aemulatio quandoque sumatur pro -er"enti dilectione,
quandoque pro in"idia, tamen non est aequi"ocatio/ imo unum
procedit a. alio/ @elari enim et aemulari desi#nat -er"entem
amorem alicuius rei. Contin#it autem quod res amata ita dili#atur
-er"enter a. aliquo, quod non patitur si.i consortem, sed ipse "ult
eam solus et sin#ulariter. Et iste est @elus, qui secundum
quosdam est amor intensus, non patiens consortium in amato.
Hoc tamen contin#it in spirituali.us, quae possunt per-ectissime
a multis participari, sed solum in illis quae non possunt a multis
participari. Unde in charitate non est huiusmodi @elus non patiens
consortium in amato, sed tantum in corporali.us, in qui.us
pro"enit, quod si aliquis ha.et illud quod ipse @elat, doleat2 et e3
hoc consur#it aemulatio, quae est in"idia. Sicut si e#o amo
di#nitatem seu di"itias, doleo quod aliquis ha.et eas, unde et ei
in"ideo. Et sic patet, quod e3 @elo sur#it in"idia. Cum er#o dicitur
aemulamini spiritualia, non intelli#itur de in"idia, quia spiritualia
possunt a multis ha.eri, sed dicit, aemulamini, ut inducat ad
-er"enter amandum 0eum. Et quia inter spiritualia est #radus
quidam, quia prophetia e3cedit donum lin#uarum, ideo dicit
ma#is autem, ut prophetetis, quasi dicat2 inter spiritualia ma#is
aemulamini donum prophetiae. I Thess. !, ". $8 s.2 spiritum nolite
e3tin#uere, prophetias nolite spernere. Ad e3planationem autem
totius capitis praenotanda sunt tria, scilicet quid sit prophetia,
quot modis dicatur in Scriptura sancta prophetia et quid sit loqui
lin#uis. Circa primum sciendum est, quod propheta dicitur, quasi
procul "idens, et secundum quosdam dicitur a -or -aris, sed
melius dicitur a pharos, quod est "idere. Unde I Re#. c. I, 8
dicitur, quod qui nunc dicitur propheta, olim "idens dice.atur.
Unde "isio eorum quae sunt procul, si"e sint -utura contin#entia,
si"e supra rationem nostram, dicitur prophetia. Est i#itur
prophetia "isio seu mani-estatio -uturorum contin#entium, seu
intellectum humanum e3cedentium. Ad huiusmodi autem
"isionem quatuor requiruntur. Cum enim co#nitio nostra sit per
corporalia et per phantasmata a sensi.ili.us accepta, primo
e3i#itur quod in ima#inatione -ormentur similitudines corporales
eorum quae ostenduntur, ut 0ion7sius dicit quod impossi.ile est
aliter lucere no.is di"inum radium, nisi "arietate sacrorum
"elaminum circum"elatum. Secundum quod e3i#itur est lumen
intellectuale illuminans intellectum ad ea quae supra naturalem
co#nitionem nostram ostenduntur co#noscenda. <isi enim ad
similitudines sensi.iles in ima#inatione -ormatas intelli#endas
adsit lumen intellectuale, ille cui similitudines huiusmodi
ostenduntur, non dicitur propheta, sed potius somniator. Sicut
Pharao, qui licet "iderit spicas et "accas, quae erant indicati"a
-uturorum quorumdam, quia tamen non intelle3it quod "idit, non
dicitur propheta, sed potius ille, scilicet Ioseph, qui interpretatus
est. Et similiter est de <a.uchodonosor, qui "idit statuam, et non
intelle3it, unde nec propheta dicitur, sed 0aniel. Et propter hoc
dicitur, 0an. , $2 intelli#entia opus est in "isione. Tertium quod
e3i#itur, est audacia ad annuntiandum ea quae re"elantur. Ad hoc
enim 0eus re"elat, ut aliis denuntientur. Ier. I, 82 ecce dedi "er.a
mea in ore. :uartum est operatio miraculorum, quae sunt ad
certitudinem prophetiae. <isi enim -acerent aliqua, quae
e3cedunt operationem naturae, non crederetur eis in his, quae
naturalem co#nitionem transcendunt. Secundum er#o hos modos
prophetiae, dicuntur aliqui di"ersis modis prophetae. Aliquando
enim aliquis dicitur propheta, qui ha.et omnia ista quatuor,
scilicet quod "idet ima#inarias "isiones, et ha.et intelli#entiam
de eis, et audacter annuntiat aliis, et operatur miracula, et de hoc
dicitur <um. II, )2 si quis -uerit inter "os propheta, et cetera.
Aliquando autem dicitur propheta ille, qui ha.et solas ima#inarias
"isiones, sed tamen improprie et "alde remote. Aliquando etiam
dicitur propheta, qui ha.et intellectuale lumen ad e3planandum
etiam "isiones ima#inarias, si"e si.i, si"e alteri -actas, "el ad
e3ponendum dicta prophetarum, "el Scripturas apostolorum. Et
sic dicitur propheta omnis qui discernit doctorum Scripturas, quia
eodem spiritu interpretatae sunt quo editae sunt. Et sic Salomon
et 0a"id possunt dici prophetae, inquantum ha.uerunt lumen
intellectuale, ad clare et su.tiliter intuendum/ nam "isio 0a"id
intellectualis tantum -uit. 0icitur etiam propheta aliquis solum e3
hoc quod prophetarum dicta denuntiat, seu e3ponit, seu cantat in
Ecclesia, et hoc modo dicitur I Re#. I, 5; quod Saul erat inter
prophetas, id est, inter canentes dicta prophetarum. 0icitur etiam
aliquis propheta e3 miraculorum operatione, secundum illud
Eccli. c. %!III, $;, quod corpus Elisei mortuum propheta"it, id
est, miraculum -ecit. :uod er#o dicit hic apostolus per totum
caput de prophetis, intelli#endum est de secundo modo, scilicet
quod ille dicitur prophetare, qui per lumen intellectuale di"inum,
"isiones si.i et aliis -actas e3ponit. Et secundum hoc planum erit,
quod hic dicitur de prophetis. Circa secundum sciendum est, quod
quia in Ecclesia primiti"a pauci erant qui.us immine.at -idem
Christi praedicare per mundum, ideo dominus, ut commodius et
pluri.us "er.um 0ei annuntiarent, dedit eis donum lin#uarum,
qui.us omni.us praedicarent. <on quod una lin#ua loquentes a.
omni.us intelli#erentur, ut quidam dicunt, sed, ad litteram, quod
lin#uis di"ersarum #entium, imo omnium loquerentur. Unde dicit
apostolus #ratias a#o 0eo, quod omnium "estrum lin#ua loquor.
Et Act. II, ; dicitur2 loque.antur "ariis lin#uis, et cetera. Et hoc
donum multi adepti sunt a 0eo in Ecclesia primiti"a. Corinthii
autem, quia curiosi erant, ideo li.entius "ole.ant illud donum,
quam donum prophetiae. :uod er#o dicitur hic loqui lin#ua, "ult
apostolus intelli#i lin#ua i#nota, et non e3planata, sicut si lin#ua
Theutonica loquatur quis alicui 9allico, et non e3ponat, hic
loquitur lin#ua. !el etiam si loquatur "isiones tantum, et non
e3ponat, loquitur lin#ua. Unde omnis locutio non intellecta, nec
e3planata, quaecumque sit illa, est proprie loqui lin#ua. His er#o
"isis ad e3positionem litterae accedamus, quae plana est. Circa
hoc er#o duo -acit. Primo pro.at, quod donum prophetiae
e3cellentius est dono lin#uarum/ secundo e3cludit quamdam
o.iectionem, i.i "olo autem "os, et cetera. :uod autem donum
prophetiae e3cedat donum lin#uarum, pro.at dua.us rationi.us,
quarum prima sumitur e3 comparatione 0ei ad Ecclesiam/
secunda ratio sumitur e3 comparatione hominum ad Ecclesiam.
Prima autem ratio talis est2 illud per quod -acit homo ea non
solum quae sunt ad honorem 0ei sed etiam ad utilitatem
pro3imorum est melius, quam illud quod -it tantum ad honorem
0ei/ sed prophetia est non tantum ad honorem 0ei sed etiam ad
pro3imi utilitatem, per donum "ero lin#uarum solum illud -it quod
est ad honorem 0ei/ er#o, et cetera. Huius autem rationis ponit
medium, et primo quantum ad hoc quod dicit, quod qui loquitur
lin#ua, honorat tantum 0eum. Et hoc est quod dicit qui loquitur
lin#ua, scilicet i#nota, non loquitur homini.us, id est, ad
intellectum hominum, sed 0eo, id est, ad honorem 0ei tantum.
!el 0eo, quia ipse 0eus solus intelli#it. Sap. I, $*2 auris @eli 0ei
audit omnia, et cetera. Et quod non loquatur homini, su.dit nemo
enim audit, id est intelli#it. Sic enim -requenter accipitur, non
audire, pro non intelli#ere. Matth. III, 82 qui ha.et aures
audiendi, audiat. :uare autem soli 0eo loquatur, su.dit quod ipse
0eus loquitur. Unde dicit spiritus autem 0ei loquitur m7steria, id
est occulta. Matth. , 5*2 non enim "os estis, qui loquimini, et
cetera. Supra II, $$2 nemo no"it quae sunt spiritus 0ei, et cetera.
Secundo pro.at id quod dicit, quod prophetia est ad honorem 0ei
et utilitatem pro3imorum. Unde dicit nam qui prophetat, etc., id
est e3planat "isiones seu Scripturas, loquitur homini.us, id est ad
intellectum hominum, et hoc ad aedi-icationem incipientium, et
ad e3hortationem pro-icientium. I Thess. !, $;2 consolamini,
pusillanimes. Tit. II, $42 loquere et e3hortare, et ad consolationem
desolatorum. !el aedi-icatio pertinet ad spiritualem a--ectionem,
quia i.i primo incipit aedi-icium spirituale. Eph. II, 552 in quo et
"os coaedi-icamini, et cetera. E3hortatio "ero ad inductionem ad
.onos actus, quia si a--ectus est .onus, tunc actus est .onus. Tit.
II, $42 haec loquere et e3hortare. Consolatio "ero inducit ad
tolerantiam malorum. Rom. !, ;2 quaecumque scripta sunt, ad
nostram doctrinam scripta sunt. Ad haec enim tria inducunt
praedicantes di"inam Scripturam. Secunda ratio talis est2 illud
quod est utile soli -acienti est minus quam illud quod prodest
etiam aliis/ loqui autem lin#uis est utile soli ei qui loquitur,
prophetare "ero aliis prodest/ i#itur, et cetera. Huius autem
rationis ponit medium, et primo quantum ad primam partem
medii, et hoc est quod dicit qui loquitur lin#ua, semetipsum, et
cetera. Ps. !III, ;2 concaluit cor meum intra me, et cetera.
Secundo quantum ad secundam partem, et hoc est quod dicit qui
autem prophetat, Ecclesiam, id est -ideles, aedi-icat instruendo.
Eph. II, 5*2 superaedi-icati supra -undamentum apostolorum et
prophetarum.
%ectio 5
&'()(4+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $; l. 5
Hic apostolus e3cludit o.iectionem seu -alsum intellectum, qui
posset esse circa praemissa. Possent enim aliqui credere, quod e3
quo apostolus prae-ert prophetiam dono lin#uarum, quod donum
lin#uarum esset contemnendum. Unde, ut hoc e3cludat, dicit "olo
autem "os, et cetera. U.i primo ostendit, quid intenderit
insinuare/ secundo rationem horum assi#nat, i.i nam maior, et
cetera. 0icit er#o2 licet haec, quae dicta sunt supra, di3erim, non
tamen "olo "os donum lin#uarum spernere, sed "olo "os omnes
loqui lin#uis, tamen ma#is "olo ut prophetetis. <um. I, 582 quis
tri.uat ut omnis populus, et cetera. Cuius rationem assi#nat, cum
dicit nam maior, etc., quasi dicat2 ideo "olo ut ma#is prophetetis,
quia maior est, et cetera. Et huius ratio est, quia aliquando aliqui
mo"entur a spiritu sancto loqui aliquid m7sticum, quod ipsi non
intelli#unt/ unde isti ha.ent donum lin#uarum. Aliquando autem
non solum loquuntur lin#uis, sed etiam ea, quae dicunt,
interpretantur. Et ideo dicit nisi -orte interpretetur. <am donum
lin#uarum cum interpretatione est melius quam prophetia/ quia,
sicut dictum est, interpretatio cuiuscumque ardui pertinet ad
prophetiam. Unde qui loquitur et qui interpretatur propheta est et
donum lin#uarum ha.et, et interpretatur, ut Ecclesiam 0ei
aedi-icet/ ideo dicit ut Ecclesia, etc., id est non solum intelli#at se,
sed etiam ut Ecclesia aedi-icetur. Rom. I!, $82 quae
aedi-icationis sunt in"icem custodiamus. Et Rom. !, ". 52
unusquisque pro3imo suo placeat in .onum ad aedi-icationem.
<unc autem, -ratres, et cetera. Hic pro.at donum prophetiae esse
e3cellentius quam donum lin#uarum, per e3empla, et hoc
tripliciter. Primo per e3emplum a seipso sumptum/ secundo per
e3emplum sumptum a re.us inanimatis, i.i tamen quae sine
anima, etc./ tertio per e3emplum sumptum a. homini.us
di"ersimode loquenti.us, i.i tam multa, et cetera. E3 seipso
autem ar#umentatur sic2 constat er#o quod e#o non minus ha.eo
donum lin#uarum quam "os/ sed si loquerer "o.is solum lin#uis,
et non interpretarer, nihil "o.is prodessem. Er#o nec "os a.
in"icem. Et hoc est quod dicit nunc autem, -ratres, si "enero ad
"os lin#uis loquens. Hoc dupliciter potest intelli#i, scilicet "el
lin#uis i#notis, "el, ad litteram, qui.uscumque si#nis non
intellectis. :uid "o.is prodero, nisi loquar "o.is aut in
re"elatione, et cetera. U.i notandum quod ista quatuor, scilicet
aut in re"elatione, etc., possunt dupliciter distin#ui. Uno modo
penes ea de qui.us sunt. Et sic sciendum est, quod illustratio
mentis ad co#noscendum, est de quatuor, quia "el est de di"inis,
et haec illustratio pertinet ad donum sapientiae. 0i"inorum enim,
ut supra dictum est II, $$ est re"elatio, quia, quae sunt 0ei, nemo
no"it, et cetera. Et ideo dicit in re"elatione, qua scilicet
illuminatur mens ad co#noscendum di"ina. !el est de terrenis, et
non de qui.uscumque, sed de illis tantum, quae sunt ad
aedi-icationem -idei, et hoc pertinet ad donum scientiae, et ideo
dicit in scientia, non #eometriae, nec astrolo#iae, quia haec non
pertinent ad aedi-icationem -idei, sed in scientia quae est
sanctorum. Sap. , $*2 dedit illi scientiam sanctorum, et cetera.
!el est de e"enti.us -uturorum, et hoc pertinet ad donum
prophetiae/ et ideo dicit aut in prophetia. Sap. !III, '2 si#na et
monstra scit antequam -iant, et e"entus temporum et saeculorum.
<otandum autem quod prophetia non accipitur hic communiter,
scilicet secundum quod supra dictum est, sed accipitur hic
particulariter prout est mani-estatio -uturorum tantum. Et
secundum hoc di--initur a Cassiodoro2 prophetia est di"ina
inspiratio rerum -utura immo.ili "eritate denuntians. Eccli. I!,
;)2 adhuc doctrinam quasi prophetiam e--undam, et cetera. !el
est de a#endis morali.us, et hoc pertinet ad doctrinam/ et ideo
dicit aut in doctrina. Rom. II, (2 qui docet in doctrina. Pro". III,
$42 doctrina .ona da.it #ratiam. Alio modo possunt haec distin#ui
penes di"ersos modos acquirendi co#nitionem. Et sic sciendum
est quod omnis co#nitio aut est a supernaturali principio, scilicet
0eo, aut naturali, scilicet lumine naturali intellectus nostri. Si
autem a supernaturali principio, scilicet lumine di"ino in-uso, hoc
potest esse dupliciter, quia aut in-unditur su.ito co#nitio, et sic
est re"elatio/ aut in-unditur successi"e, et sic est prophetia, quam
non su.ito ha.uerunt prophetae, sed successi"e et per partes, ut
eorum prophetiae ostendunt. Si "ero co#nitio acquiratur a
naturali principio, hoc est aut per studium proprium, et sic
pertinet ad scientiam/ aut traditur a. alio, et sic pertinet ad
doctrinam. Tamen quae sine anima, et cetera. Hic ostendit idem
per e3empla sumpta e3 re.us inanimatis, scilicet per instrumenta
quae "identur "ocem ha.ere. Et primo per instrumenta #audii/
secundo per instrumenta pu#nae, i.i etenim si incertam, et cetera.
0icit er#o2 hoc non solum patet per ea quae supra dicta sunt, sed
etiam quantum ad ea, quae sine anima "ocem dant, quod loqui
lin#uis non solum non prodest aliis. Et quae sine anima sunt
"ocem dantia. Contra. !o3 est sonus a. ore animalis prolatus,
naturali.us instrumentis -ormatus. <on er#o ea quae sunt sine
anima dant "ocem. 0icendum est quod licet "o3 non sit nisi
animalium, tamen potest dici per quamdam similitudinem, scilicet
secundum quod quaedam, sicuti instrumenta, ha.ent quamdam
consonantiam et melodiam, et ideo de illis -acit mentionem,
scilicet de cithara, quae dat "ocem tactu, et ti.ia, quae -latu. Si
er#o haec dant "ocem sine distinctione, quomodo scietur, et
cetera. Cum enim homo per instrumenta aliquid intendat
e3primere, scilicet aliquos cantus, qui ordinantur "el ad -letum,
"el ad #audium, Is. , 582 canticum erit "o.is sicut "o3
sancti-icatae solemnitatis et laetitia cordis, sicut qui per#it cum
ti.ia, ut intret in montem domini, "el etiam ad lasci"iam, non
poterit diiudicari ad quid canitur ti.ia, aut ad quid cithara, si
sonus sit con-usus et indistinctus. Ita si homo loquitur lin#uis, et
non interpretatur, non poterit sciri quid "elit dicere. Etenim si
incertam "ocem dederit, et cetera. Hic ostendit idem per e3empla
inanimatorum, scilicet per instrumenta ad pu#nam ordinata. Et
sumitur haec similitudo e3 %i.. <um. , ". $B$*. I.i enim le#itur
quod dominus praecepit Mo7si ut -aceret duas tu.as ar#enteas,
quae essent ad con"eniendum populum, ad mo"endum castra et
ad pu#nandum. Et pro quoli.et istorum ha.e.ant certum modum
tu.andi, quia aliter da.ant "ocem quando de.e.ant con"enire ad
Concilium, aliter quando mo"e.ant castra, et aliter quando
pu#na.ant. Et ideo ar#uit apostolus quod sicut si tu.a det
incertam "ocem, id est indistinctam, nescitur utrum se de.eant
parare ad .ellum/ et ita "os, si loquimini tantum lin#uis, nisi
distinctum sermonem dicatis interpretando, "el e3ponendo, non
poterit quis scire quid loquamini. Per tu.am potest intelli#i
praedicator. Is. %!III, $2 quasi tu.a e3alta "ocem tuam, et cetera.
Ratio autem quare non potest sciri quid loquamini est quia eritis
in aera loquentes, id est, inutiliter. Supra I, 5)2 sic pu#no non
quasi aera "er.erans, et cetera. Tam multa, et cetera. Hic sumit
e3emplum a di"ersis lin#uis loquentium. Et circa hoc tria -acit.
Primo ostendit di"ersitatem lin#uarum/ secundo inutilitatem
loquentium si.i ad in"icem in lin#uis e3traneis, i.i si er#o
nesciero, etc./ tertio concludit quod intendit i.i sic et "os quoniam
aemulatores, et cetera. 0icit er#o primo2 multae et di"ersae
lin#uae in mundo sunt, et quili.et potest loqui quacumque "ult/ si
tamen non loquatur determinate, non intelli#itur. Et hoc est quod
dicit tam multa, et cetera. Hoc potest dupliciter e3poni, quia
potest continuari cum praecedenti.us, ut dicatur2 eritis in aera
loquentes, et tam multa, ut puta, etc., quasi dicat2 ideo in aera, id
est, inutiliter loquimini omni.us lin#uis, quia loquimini sine
intellectu, quae tamen proprias si#ni-icationes "ocum ad hoc
ha.ent, ut intelli#antur. <ihil enim sine "oce est. !el potest sic
punctuari2 eritis in aera loquentes. Tam multa, ut puta, sunt
#enera lin#uarum, id est sin#ulis lin#uis. Si er#o nesciero, et
cetera. Hic ostendit horum inutilitatem. Et hoc est quod dicit2 si
loquar omni.us lin#uis, sed si nesciero "irtutem "ocis, id est
si#ni-icationem "ocis, ero cui loquar .ar.arus. Ier. !, $42 adducam
super te #entem de lon#inquo, #entem cuius i#noras lin#uam.
<ota quod .ar.ari, secundum quosdam, dicuntur illi, quorum
idioma discordat omnino a %atino. Alii "ero dicunt quod quili.et
e3traneus est .ar.arus omni alii e3traneo, quando scilicet non
intelli#itur a. eo. Sed hoc non est "erum, quia, secundum
Isidorum, Bar.aria est specialis natio. Col. III, ". $$2 in Christo
Iesu non est .ar.arus et Sc7tha, et cetera. Sed secundum quod
"erius dicitur, .ar.ari proprie dicuntur illi, qui in "irtute corporis
"i#ent, in "irtute rationis de-iciunt et sunt quasi e3tra le#es et
sine re#imine iuris. Et huic "idetur consonare Aristoteles in
politicis suis. Consequenter, cum dicit sicut, etc., concludit quod
intendit, et hoc potest dupliciter construi. Primo ut punctetur hoc
modo, quasi dicat2 sic e#o ero .ar.arus "o.is, si loquar sine
si#ni-icatione et interpretatione, sicut et "os eritis .ar.ari ad
in"icem/ et ideo quaerite, ut a.undetis, etc., et hoc quoniam estis
aemulatores, et cetera. !el, alio modo, ut totum ponatur su.
distinctione/ quasi diceret2 ne er#o sitis .ar.ari, sic scilicet sicut
e#o -acio, quoniam estis aemulatores spirituum, id est, donorum
spiritus sancti, quaerite a 0eo, ut a.undetis. Pro". !, 42 in
a.undanti iustitia "irtus ma3ima est. :uae quidem iustitia est
aedi-icare alios. Matth. !II, (2 petite, et da.itur "o.is/ quaerite et
in"enietis/ pulsate, et aperietur "o.is.
%ectio 1
&'()()+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $; l. 1
Supra ostendit apostolus e3cellentiam doni prophetiae ad donum
lin#uarum, rationi.us sumptis e3 parte e3hortationis, hic "ero
ostendit idem rationi.us sumptis e3 parte orationis2 haec enim
duo per lin#uam e3ercemus, orationem scilicet et e3hortationem.
Et circa hoc duo -acit. Primo enim pro.at e3cellentiam prophetiae
ad donum lin#uarum rationi.us/ secundo e3emplis, i.i #ratias a#o
0eo meo, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo ponit
necessitatem orationis/ secundo ostendit quomodo in oratione
plus "alet donum prophetiae quam donum lin#uarum nam si orem
lin#ua, et cetera. 0icit er#o primo2 di3i quod donum lin#uarum
sine dono prophetiae non "alet, et ideo, quia interpretari est actus
prophetiae, quae est e3cellentior illi, qui loquitur lin#ua, i#nota
"el e3tranea "el aliqua m7steria occulta, oret, scilicet 0eum, ut
interpretetur, id est, ut interpretandi #ratia detur si.i. Col. I!, 12
orantes ut 0eus aperiat ostium. 9lossa aliter e3ponit oret. Orare
enim dicitur dupliciter, scilicet "el deprecari 0eum "el
persuadere, quasi dicat qui loquitur lin#ua, oret, id est ita
persuadeat ut interpretetur. Et sic accipit orare hic 9lossa per
totum capitulum. Sed non est haec intentio apostoli, sed pro
deprecatione ad 0eum. <am si orem, et cetera. Hic ostendit quod
in orando plus "alet prophetia, quam donum lin#uarum, et hoc
dupliciter. Primo, ratione sumpta e3 parte ipsius orantis/ secundo,
ratione sumpta e3 parte audientis, i.i caeterum, si .enedi3eris, et
cetera. Circa primum duo -acit. Primo ponit rationem ad
propositum ostendendum/ secundo remo"et o.iectionem, i.i quid
er#o, et cetera. Circa primum sciendum est quod duple3 est
oratio. Una est pri"ata, quando scilicet quis orat in seipso et pro
se/ alia pu.lica, quando quis orat coram populo et pro aliis2 et in
utraque contin#it uti et dono lin#uarum et dono prophetiae. Et
ideo "ult ostendere quod in utraque plus "alet donum prophetiae,
quam donum lin#uarum. Et primo in oratione pri"ata, dicens,
quod si sit aliquis idiota, qui -aciat orationem suam, dicens
Psalmum, "el pater noster, et non intelli#at ea quae dicit, iste orat
lin#ua, et non re-ert utrum oret "er.is si.i a spiritu sancto
concessis, si"e "er.is aliorum/ et si sit alius qui orat, et intelli#it
quae dicit, hic quidem orat et prophetat. Constat quod plus
lucratur qui orat et intelli#it, quam qui tantum lin#ua orat, qui
scilicet non intelli#it quae dicit. <am ille qui intelli#it, re-icitur et
quantum ad intellectum et quantum ad a--ectum/ sed mens eius,
qui non intelli#it, est sine -ructu re-ectionis. Unde et cum melius
sit re-ici quantum ad a--ectum et intellectum, quam quantum ad
a--ectum solum, constat quod in oratione plus "alet prophetiae
donum quam solum donum lin#uarum. Et hoc est quod dicit2 dico
quod oret, ut interpretetur, nam si orem lin#ua, id est orando utor
dono lin#uarum, ita quod pro-eram aliqua quae non intelli#o/ tunc
spiritus meus, id est spiritus sanctus mihi datus, orat, qui inclinat
et mo"et me ad orandum. Et nihilominus mereor in ipsa oratione,
quia hoc ipsum, quod mo"eor a spiritu sancto, est mihi meritum.
Rom. !III, 5)2 nam quid oremus, sicut oportet, nescimus, sed ipse
spiritus sanctus postulare nos -acit. !el spiritus meus, id est ratio
mea, orat, id est dictat mihi quod e#o loquar ea quae ad .onum
sunt, si"e "er.is propriis si"e aliorum sanctorum. !el spiritus
meus, id est "irtus ima#inati"a, orat, inquantum "oces seu
similitudines corporalium sunt tantum in ima#inatione a.sque
hoc quod intelli#antur a. intellectu/ et ideo su.dit2 mens autem
mea, id est intellectus meus, sine -ructu est, quia non intelli#it. Et
ideo melius est in oratione prophetia seu interpretatio, quam
donum lin#uarum. Sed numquid quandocumque quis orat, et non
intelli#it quae dicit, sit sine -ructu orationis6 0icendum quod
duple3 est -ructus orationis. Unus -ructus est meritum quod
homini pro"enit/ alius -ructus est spiritualis consolatio et de"otio
concepta e3 oratione. Et quantum ad -ructum de"otionis
spiritualis pri"atur qui non attendit ad ea quae orat, seu non
intelli#it/ sed quantum ad -ructum meriti, non est dicendum quod
pri"etur2 quia sic multae orationes essent sine merito, cum "i3
unum pater noster potest homo dicere, quin mens ad alia -eratur.
Et ideo dicendum est quod quando orans aliquando di"ertit a. his
quae dicit, seu quando quis in uno opere meritorio non continue
co#itat in quoli.et actu, quod -acit hoc propter 0eum, non perdit
rationem meriti. Cuius ratio est, quia in omni.us acti.us
meritoriis, qui ordinantur ad -inem rectum, non requiritur quod
intentio a#entis coniun#atur -ini, secundum quemli.et actum2 sed
"is prima, quae mo"et intentionem, manet in toto opere, etiam si
aliquando in aliquo particulari di"ertat/ et hic prima "is -acit
totum opus meritorium, nisi interrumpatur per contrariam
a--ectionem, quae di"ertat a -ine praedicto ad -inem contrarium.
Sed sciendum est quod triple3 est attentio. Una est ad "er.a quae
homo dicit2 et haec aliquando nocet, inquantum impedit
de"otionem/ alia est ad sensum "er.orum, et haec nocet, non
tamen est multum noci"a/ tertia est ad -inem, et haec est melior et
quasi necessaria. Tamen id quod dicit apostolus mens est sine
-ructu, intelli#itur de -ructu re-ectionis. :uid er#o est, et cetera.
:uia posset aliquis dicere2 e3 quo orare lin#ua est sine -ructu
mentis, sed tamen spiritus orat, numquid er#o non est orandum
spiritu6 Ideo apostolus hoc remo"et dicens, quod utroque modo
orandum est, et spiritu et mente2 quia homo de.et ser"ire 0eo de
omni.us quae ha.et a 0eo/ sed a 0eo ha.et spiritum et mentem,
et ideo de.et de utroque orare. Eccli. %!II, $*2 de omni corde suo
lauda.it dominum, et cetera. Et ideo dicit ora.o spiritu, ora.o et
mente2 psallam spiritu, et cetera. Et sic dicit ora.o et psallam/
quia oratio, "el est ad deprecandum 0eum et sic dicit ora.o, "el
laudandum et sic dicit psallam. 0e istis duo.us Iac. !, $12
tristatur quis in "o.is6 Oret aequo animo, et psallat. Ps. I, ". $52
psallite domino, et cetera. Ora.o er#o spiritu, id est ima#inatione,
et mente, id est "oluntate. Caeterum si .enedi3eris, et cetera. Hic
secundo ostendit quod donum prophetiae plus "alet quam donum
lin#uarum, etiam in oratione pu.lica, quae est quando sacerdos
pu.lice orat, u.i aliquando dicit quaedam quae non intelli#it,
aliquando aliqua quae intelli#it. Et circa hoc tria -acit. Primo ponit
rationem/ secundo e3ponit eam, i.i quomodo dicit, etc./ tertio
pro.at quod supposuerat, i.i quoniam quid, et cetera. 0icit er#o2
di3i quod donum prophetiae in oratione pri"ata plus "alet,
caeterum, pro sed, et in pu.lica, quia si .enedi3eris, id est si
.enedictionem dederis, spiritu, id est in lin#ua quae non
intelli#atur, seu ima#inatione, et motus a spiritu sancto, quis
supplet locum idiotae6 Idiota proprie dicitur qui scit tantum
lin#uam in qua natus est/ quasi diceret2 quis dicet illud quod
de.et dicere i.i idiota6 :uod est, dicere2 amen. Et ideo dicit
quomodo dicet super tuam .enedictionem6 U.i 9lossa e3ponit, id
est2 quomodo consentiet .enedictioni a te -actae in persona
Ecclesiae6 Is. %!, $)2 qui .enedictus est super terram,
.enedicetur in 0eo, amen. Amen idem est quod -iat, "el "erum
est/ quasi dicat2 si non intelli#it quae dicis, quomodo con-orma.it
se dictis tuis6 Potest quidem se con-ormare, etiam si non
intelli#at, sed in #enerali tantum, non in speciali, quia non potest
intelli#ere quid .oni dicas, nisi quod .enedicas tantum. Sed quare
non dantur .enedictiones in "ul#ari, ut intelli#antur a populo, et
con-orment se ma#is eis6 0icendum est quod hoc -orte -uit in
Ecclesia primiti"a, sed postquam -ideles instructi sunt et sciunt
quae audiunt in communi o--icio, -iunt .enedictiones in %atino.
Consequenter pro.at, quare non potest dicere amen, cum dicit
nam tu quidem, id est2 licet tu #ratias a#as .ene 0eo, inquantum
intelli#is, sed alter, qui audit et non intelli#it, non aedi-icatur,
inquantum non intelli#it in speciali, etsi in #enerali intelli#at et
aedi-icetur. Eph. I!, 582 omnis sermo malus e3 ore "estro non
procedat, sed si quis .onus est ad aedi-icationem -idei. Et ideo
melius est ut non solum lin#ua .enedicat, sed etiam, ut
interpretetur et e3ponat, licet tu qui #ratias a#is, .ene a#as.
%ectio ;
&'()((+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $; l. ;
Hic ostendit apostolus e3cellentiam doni prophetiae ad donum
lin#uarum per rationes sumptas e3 parte sui ipsius. Et circa hoc
duo -acit. Primo a#it #ratias de dono lin#uarum si.i a 0eo dato/
secundo se eis in e3emplum proponit, i.i sed in Ecclesia "olo, et
cetera. 0icit er#o #ratias a#o, etc., quasi dicat2 non ideo "ilipendo
donum lin#uarum, quia e#o dico quod donum prophetiae sit
e3cellentius, sed de.et charum ha.eri. Unde et e#o #ratias a#o, et
cetera. Est er#o de omni.us #ratias a#endum. I Thess. !, $'2 in
omni.us #ratias a#ite, et cetera. !el #ratias a#o, quasi dicat2 non
ideo "ilipendo donum lin#uarum, quasi eo carens, immo etiam
e#o ha.eo/ et ideo dicit #ratias a#o, et cetera. Et ne intelli#atur
quod omnes loquerentur una lin#ua, dicit quod omnium "estrum
lin#ua loquor, Act. II, ;2 loque.antur "ariis lin#uis apostoli, et
cetera. Sed in Ecclesia. Hic ponit se in e3emplum, quasi dicat2 si
e#o ha.eo donum lin#uarum sicut et "os, de.etis -acere illud
quod -acio. Sed e#o "olo, id est ma#is "olo, loqui in Ecclesia
quinque, id est pauca, "er.a sensu meo, id est intellectu, ut
scilicet e#o intelli#am et intelli#ar, et e3 hoc instruam alios, quam
decem millia, id est quamcumque multitudinem, "er.orum in
lin#ua/ quod est loqui non ad intellectum quocumque modo -iat,
ut supra e3positum est. 0icunt quidam quod ideo dicit quinque,
quia apostolus "idetur "elle, quod ma#is "elit dicere solum unam
orationem ad intellectum, quam multas sine intellectu. Oratio
autem, secundum #rammaticos, ad hoc quod de.eat -acere
per-ectum sensum, de.et ha.ere quinque, scilicet su.iectum,
praedicatum, copulam "er.alem, determinationem su.iecti, et
determinationem praedicati. Aliis "idetur melius quod quia ad
hoc loquendum est cum intellectu, ut alii doceantur, ideo ponit
quinque, quia doctor de.et quinque, scilicet2 credenda, Tit. II, $$2
haec loquere et e3hortare, etc./ a#enda, Mc. !I, ". $42 euntes in
mundum, etc./ "itanda, scilicet peccata Eccli. I, 52 quasi a -acie
colu.ri -u#e, etc./ Is. %!III, $2 annuntia populo meo scelera, etc./
speranda scilicet mercedem aeternam, I Petr. I, $*2 de qua salute
e3quisierunt, etc./ timenda, scilicet poenas aeternas, Matth. !,
5$2 ite, maledicti, in i#nem aeternum, et cetera. Aratres mei,
nolite, et cetera. Hic ostendit e3cellentiam doni prophetiae ad
donum lin#uarum, rationi.us sumptis e3 parte in-idelium. Et circa
hoc duo -acit. Primo e3citat attentionem, et reddit attentos/
secundo ar#uit ad propositum, i.i in le#e quid scriptum est6 Circa
primum "idetur apostolus e3cludere pallium e3cusationis
aliquorum qui ideo docent quaedam rudia et super-icialia, quasi
ostendant se "olentes "i"ere in simplicitate, et ideo non curantes
de su.tilitati.us ad quas secundum rei "eritatem non attin#unt,
ha.entes "er.um domini ad hoc Matthaei !III, 12 nisi con"ersi
-ueritis, et e--iciamini sicut par"uli, et cetera. Sed hoc apostolus
e3cludit, cum dicit nolite pueri e--ici sensu, id est nolite puerilia et
inutilia et stulta loqui et docere. Supra III, ". $$2 cum essem
par"ulus, et cetera. Sed quomodo de.etis e--ici pueri6 A--ectu,
non intellectu. Et ideo dicit sed malitia. U.i sciendum est quod
par"uli de-iciunt in co#itando mala, et sic de.emus e--ici par"uli,
et ideo dicit sed malitia par"uli estote, et de-iciunt in co#itando
.ona, et sic non de.emus esse par"uli, immo "iri per-ecti, et ideo
dicit sensi.us autem per-ecti, etc., id est ad discretionem .oni et
mali per-ecti sitis. Unde He.r. !, $;2 per-ectorum est solidus
ci.us, et cetera. <on er#o laudatur in "o.is simplicitas quae
opponitur prudentiae, sed simplicitas, quae astutiae. Et ideo
dominus dicit Matth. c. , $)2 estote prudentes sicut serpentes.
Rom. !I, $82 "olo "os sapientes esse in .ono, simplices in malo.
Consequenter cum dicit in le#e quid scriptum est6 Ar#uit ad
propositum. U.i sciendum est quod hoc ar#umentum, sicut patet
per 9lossam, distin#uitur per multa/ sed secundum intentionem
apostoli non "idetur quod attendatur in loco hoc nisi una ratio. Et
ratio sua ad pro.andum quod donum prophetiae est e3cellentius,
quam donum lin#uarum, est talis2 omne quod plus "alet ad illud
ad quod alterum principaliter ordinatur, est melius illo altero
ordinato ad hoc/ sed tam donum prophetiae, quam donum
lin#uarum, ordinatur ad con"ersionem in-idelium/ sed prophetiae
plus "alent ad hoc, quam donum lin#uarum/ er#o prophetia est
melior. Circa hanc er#o rationem duo -acit. Primo ostendit ad quid
ordinatur donum lin#uarum, et ad quid ordinatur donum
prophetiae/ secundo quod plus "alet donum prophetiae, i.i si
er#o con"eniat uni"ersa, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo
inducit auctoritatem/ secundo e3 auctoritate ar#uit ad
propositum, i.i itaque lin#uae, et cetera. Circa primum sciendum
est, quod hoc quod dicit in le#e quid scriptum est6 Potest le#i "el
interro#ati"e, quasi dicat2 non de.etis e--ici pueri sensi.us, sed
per-ecti, et hoc est "idere et scire le#em. Unde si estis per-ecti
sensi.us, sciatis scilicet le#em, et in le#e quid scriptum est de
lin#uis6 :uae sunt inutiles aliquando ad id ad quod ordinatae
sunt, quia licet in di"ersis lin#uis loquar, scilicet populo
Iudaeorum, tamen homo non e3audit, et cetera. Potest etiam le#i
remissi"e in le#e quid scriptum est. :uasi dicat2 nolite mo"eri
sicut pueri ad aliquid appetendum, non discernentes utrum
.onum "el minus .onum sit quod a--ectatis, et praeponatis
meliori .ono, sed estote per-ecti sensi.us, idest discernatis inter
.ona et ma#is .ona, et sic a--ectetis. Et hoc -it si co#itatis quid
scriptum est in le#e quoniam in aliis, etc., Sap. !I, $)2 co#itare
er#o de illa, sensus est consummatus. Et dicit in le#e, non
accipiendo le#em stricte pro quinque li.ris Mo7si tantum, sicut
accipitur %c. ult.2 necesse est impleri omnia quae scripta sunt de
me in le#e, etc./ sed pro toto "eteri testamento, sicut accipitur Io.
!, 542 ut impleatur sermo qui in le#e eorum scriptus est2 quia
odio ha.uerunt me #ratis, quod tamen in Ps. I!, $8 scriptum
est. Accipitur tamen haec auctoritas e3 Is. c. !III, $$, u.i littera
nostra ha.et2 in loquela la.ii et lin#ua altera loquetur ad populum
istum. Hoc i#itur scriptum est quoniam in aliis lin#uis, id est in
di"ersis #eneri.us lin#uarum, et la.iis, id est in di"ersis
idiomati.us et modis pronuntiandi, loquar populo huic, scilicet
Iudaico, quia hoc si#num specialiter -uit datum ad con"ersionem
populi Iudaeorum. <ec sic e3audient, quia scilicet si#nis "isis non
crediderunt. Is. !I, $*2 e3caeca cor populi huius, et cetera. Sed
quare 0eus dedit eis si#na, si non de.e.ant con"erti6 Ad hoc sunt
duae rationes. Una ratio est, quia licet non omnes con"ersi
-uerint, tamen aliqui sunt con"ersi, eo quod non repellit dominus
ple.em suam, et cetera. Alia ratio est, ut iustior appareat eorum
damnatio, dum mani-estius apparet eorum nequitia. Io. !, ". 552
si non "enissem, et locutus eis non -uissem, et cetera.
Consequenter, cum dicit itaque lin#uae, etc., e3 inducta
auctoritate ar#umentatur ad propositum, quasi dicat2 e3 hoc
mani-este apparet, quod donum lin#uarum datum est non
-ideli.us ad credendum, quia iam credunt, Io. I!, ;52 non propter
tuam loquelam, etc., sed in-ideli.us, ut con"ertantur. In 9lossa
autem ponuntur duae e3positiones Am.rosii hoc in loco, quae non
sunt litterales/ quarum una est ut dicatur2 sicut in "eteri
testamento locutus sum populo Iudaeorum per lin#uas, id est per
-i#uras, et per la.ia, id est promittendo .ona temporalia, sic,
adhuc in no"o testamento, loquar huic populo in aliis lin#uis, id
est aperte et clare, et aliis la.iis, id est spirituali.us, nec tamen
sic e3audient me, scilicet quantum ad eorum multitudinem.
Itaque lin#uae datae sunt non -ideli.us, sed in-ideli.us, ad
mani-estandum scilicet eorum in-idelitatem. Alia est in aliis
lin#uis, id est o.scure et para.olice, loquar, ut quia sunt indi#ni.
<on e3audient, id est non intelli#ent. Consequenter ostendit ad
quid ordinatur prophetia, scilicet ad instructionem -idelium, qui
iam credunt. Et ideo quod prophetiae datae sunt non in-ideli.us,
qui non credunt, Is. %III, $2 domine, quis credidit auditui nostro6
Sed -ideli.us, ut credant et instruantur. E@. III, $(2 -ili hominis,
speculatorem dedi te, et cetera. Pro". I, $'2 cum de-ecerit
prophetia, etc., dissipa.itur populus.
%ectio 4
&'()('+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $; l. 4
9lossa "ult quod hic incipiat alia ratio ad propositum
ostendendum. Sed secundum quod dictum est, non est nisi unum
posita ratione, et est quasi mani-estatio mediae ipsius rationis,
scilicet quod prophetia plus "alet ad illud, ad quod specialiter
ordinatur donum lin#uarum. Unde circa hoc duo -acit. Primo
ostendit incon"eniens quod sequitur quantum ad in-ideles e3
dono lin#uarum, i.i si autem omnes lin#uis. Secundo ostendit
.onum quod sequitur e3 dono prophetiae etiam ad in-ideles, i.i si
autem omnes. Incon"eniens, quod sequitur e3 dono lin#uarum
sine prophetia, etiam quantum ad in-ideles, est quia reputantur
insani qui sic loquuntur solis lin#uis, cum tamen donum
lin#uarum ordinetur ad con"ersionem in-idelium, ut iam patet. Et
hoc est quod dicit si autem omnes, etc., quasi dicat2 e3 hoc patet
quod lin#uae non sunt prae-erendae prophetiis, quia, si
con"eniant, scilicet omnes -ideles, in unum, non solum corpore,
sed etiam mente, Act. I!, 152 multitudinis credentium erat cor,
etc., et omnes, qui iam con"enerunt, loquantur lin#uis, ad litteram
e3traneis, "el loquantur i#nota et o.scura, et, dum sic con-use
loquuntur, intret aliquis idiota, id est qui non intelli#it nisi
lin#uam suam, "el in-idelis, propter quem datae sunt lin#uae,
nonne dicent his, qui sic loquuntur, quid insanitis6 :uod enim
non intelli#itur, reputatur insanitio. :uod si intelli#atur lin#ua,
nihilominus quae loquuntur sunt occulta, tamen malum est si non
e3ponatur, quia poterunt credere de "o.is, si occulta loquimini,
quae creduntur de #entili.us, qui occulta.ant ea quae -acie.ant in
ritu eorum, propter eorum turpitudinem. Et haec etiam insanitio
quaedam est. Contra. Idem est loqui lin#uis et loqui litteraliter
quantum ad idiotas/ cum er#o omnes loquantur litteraliter in
Ecclesia, quia omnia dicuntur in %atino, "idetur quod similiter sit
insania. 0icendum est ad hoc, quod ideo erat insania in primiti"a
Ecclesia, quia erant rudes in ritu ecclesiastico, unde nescie.ant
quae -ie.ant i.i, nisi e3poneretur eis. Modo "ero omnes sunt
instructi/ unde licet in %atino omnia dicantur, sciunt tamen illud
quod -it in Ecclesia. Consequenter autem cum dicit si autem
omnes prophetent, ostendit quod .onum sequitur e3 dono
prophetiae. Et circa hoc tria -acit. Primo ostendit quid per .onum
prophetiae sequatur, quantum ad in-ideles/ secundo ostendit
quomodo hoc sequatur, i.i occulta enim, etc./ tertio, su.in-ert
quis e--ectus inde pro"eniat, i.i et ita cadens in -aciem, et cetera.
0icit er#o2 constat quod e3 dono lin#uarum non con"incuntur
in-ideles/ si autem, pro sed/ si hi, qui con"eniunt, prophetent, id
est omnes ad intellectum loquantur, "el e3ponant Scripturas "el
etiam re"elationes eis -actas interpretentur. Omnes dico non
simul, sed unus post alium sic prophetent. Intret autem, scilicet
Ecclesiam, idiota aliquis, scilicet non ha.ens nisi lin#uam
maternam, hoc est .onum quod inde sequitur, quia con"incitur de
aliquo errore, qui ostenditur si.i. Ier. I, $82 postquam
ostendisti mihi, con-usus sum. A. omni.us, qui prophetant,
diiudicatur. :uasi dicat2 damna.ilis ostenditur de malis mori.us
et "itiis suis. I Cor. II, $42 spiritualis, id est doctor, omnia
diiudicat, et cetera. Ad haec enim duo "alet prophetia, scilicet ad
con-irmationem -idei, et instructionem morum. :uomodo autem
hoc .onum sequatur e3 prophetiae dono, su.dit cum dicit occulta
enim cordis. :uod potest intelli#i tripliciter. Uno modo, et hoc ad
litteram, quod aliqui in primiti"a Ecclesia #ratiam ha.uerunt, ut
secreta cordium et peccata hominum scirent. Unde le#itur de
Petro, Act. !, $ ss., quod damna"it Ananiam de -raudato pretio
a#ri. Et secundum hoc le#itur occulta enim, etc., quasi dicat2 ideo
con"incitur, quia occulta, id est secreta peccata sua, mani-esta
-iunt a. illis qui ea re"elant. Alio modo, e3 hoc quod aliquando
quis in praedicatione tan#it multa, quae homines #erunt in corde,
sicut patet in li.ris .eati 9re#orii, u.i quili.et in"enire potest -ere
omnes motus cordis sui. Et secundum hoc le#itur occulta cordis,
quasi dicat2 ideo con"incuntur, quia occulta cordis sui, id est ea
quae #erunt in corde, Pro". !II, $82 quomodo in aquis
resplendet "ultus aspicientium, sic corda hominum mani-esta
sunt prudenti.us, mani-estantur, id est tan#untur a. eis. Alio
modo, quia aliquando occultum cordis dicitur illud quod est alicui
du.ium et non potest per se certi-icari. Et secundum hoc le#itur
occulta cordis sui, id est ea de qui.us in corde suo du.ita.at et
quae non crede.at, mani-estantur, dum scilicet "adens ad
Ecclesiam -requenter -iunt si.i mani-esta, sicut de seipso dicit
Au#ustinus quod ipse i.at ad Ecclesiam solum pro cantu et tamen
i.i multa de qui.us du.ita.at et propter quae non i"erat,
mani-esta.antur si.i. E3 hoc enim seque.atur re"erentia, quia
con"ictus re"ere.atur 0eum. Et hoc est, quod dicit et ita cadens,
id est e3 quo ita con"ince.atur et mani-esta.antur occulta cordis
sui, cadens in -aciem adora.it 0eum, Matth. II, $$2 procidentes
adora"erunt eum, quod si#num est re"erentiae. 0e repro.is
autem le#itur, quod cadunt retrorsum. Pro". I!, $82 "ia impiorum
tene.rosa, nesciunt u.i corruent. Electus "ero in -aciem cadit,
quia "idet u.i prosternitur, quod si#num est re"erentiae. Matth.
II, $$, et %e". c. I, 5;2 lauda"erunt 0eum ruentes in -acies suas.
Ps. %I, 82 coram illo procident Aethiopes. Et non solum
e3hi.e.it re"erentiam 0eo sed etiam Ecclesiae, quia pronuntians
dicet quod "ere 0eus est in "o.is, qui prophetatis in Ecclesia. =ac.
!III, 512 i.imus "o.iscum, audi"imus enim quod 0eus est
"o.iscum. Apparet i#itur quod donum prophetiae est utilius
quantum ad in-ideles. :uid er#o est, -ratres6 Hic ordinat eos ad
usum donorum dictorum. Et circa hoc duo -acit. Primo ostendit
qualiter se de.eant ha.ere ad usum horum donorum/ secundo
concludit principale intentum, i.i itaque, -ratres, aemulamini
prophetare, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo ostendit
quomodo ordinate se de.eant ha.ere in usu dictorum donorum/
secundo e3primit eorum praesumptionem, i.i an a "o.is sermo, et
cetera. Circa primum tria -acit. Primo ostendit in #enerali
quomodo se de.ent ha.ere in omni.us donis/ secundo quomodo
se ha.eant quantum ad donum lin#uarum, i.i si"e lin#ua quis
loquatur, etc./ tertio ostendit quomodo se ha.eant quantum ad
donum prophetiae, i.i prophetent duo aut tres, et cetera. 0icit
er#o2 prophetare est melius quam loqui lin#uis. :uid er#o,
-ratres, a#endum est6 Hoc scilicet a#endum est2 nam, cum
con"enitis, constat quod unus non ha.et omnia dona, et ideo non
de.et uti aliquis "estrum omni.us donis, sed eo dono quod
specialius accepit a 0eo et quod melius sit ad aedi-icationem.
<am unusquisque "estrum ha.et aliquod donum speciale, alius
ha.et Psalmum, id est canticum ad laudandum nomen 0ei, "el
Psalmos e3ponit. A.ac. III, $82 super e3celsa mea deducet me, et
cetera. Alius "ero doctrinam, id est ha.et praedicationem ad
instructionem morum, "el e3positionem et spiritualem sensum.
Pro". II, '2 doctrina sua co#noscitur "ir. Alius Apocal7psim
ha.et, id est re"elationem, "el in somniis, "el in "isione aliqua.
0an. II, 5'2 est 0eus in caelo re"elans m7steria, et cetera. Alius
lin#uam ha.et, id est donum lin#uarum, "el le#endi prophetias.
Act. II, ;2 et coeperunt loqui "ariis lin#uis, et cetera. Alius
interpretationem, supra II, $*2 alii interpretatio sermonum, et
cetera. Haec autem sic ordinantur, quia "el sunt e3 in#enio
naturali, "el e3 solo 0eo. Si sunt e3 solo in#enio naturali "el sunt
ad laudem 0ei, et sic dicit Psalmum ha.et, "el ad instructionem
pro3imi, et sic dicit doctrinam ha.et. Si sunt a solo 0eo, sic
dupliciter2 "el sunt aliqua occulta interius et sic dicit Apocal7psim
ha.et, "el occulta e3terius et sic dicit lin#uam ha.et. Et ad horum
mani-estationem est tertium, scilicet interpretatio. Et de.et -ieri,
ut omnia ad aedi-icationem -iant. Rom. !, 52 unusquisque
"estrum pro3imo suo placeat in .onum ad aedi-icationem.
%ectio )
&'()(8+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $; l. )
Hic apostolus ordinat eos quomodo se ha.eant ad usum doni
lin#uarum, et circa hoc duo -acit. Primo ostendit qualiter de.ent
uti dono lin#uarum/ secundo quando de.ent cessare a. usu, i.i si
autem non -uerit, et cetera. 0icit er#o, primo, quod modus utendi
dono lin#uarum talis sit inter "os, ut si"e quis, id est si aliquis,
loquatur lin#ua, id est dicat "isiones "el somnia, huiusmodi
locutio non -iat a multis propter occupationem temporis in lin#uis
et non restet locus prophetiis et con-usionem #eneret, sed
secundum duos, id est duo.us, et, si necesse -uerit, secundum
multum tres, ut sit satis a tri.us. 0eut. !II, )2 in ore duorum "el
trium, et cetera. Sed notandum quod haec consuetudo adhuc
partim ser"atur in Ecclesia. <am lectiones et epistolas ac
E"an#elia ha.emus loco lin#uarum, et ideo in Missa secundum
duos ser"atur, quia solum duo dicuntur, quae pertinent ad donum
lin#uarum, scilicet epistola et E"an#elium. In matutinis secundum
multa -it, scilicet tri.us lectioni.us dictis in uno nocturno.
Antiquitus enim dice.antur nocturna di"isim secundum tres
"i#ilias noctis, nunc "ero dicuntur simul. <on solum autem de.et
ser"ari ordo quantum ad numerum loquentium, sed etiam
quantum ad modum, et hoc est quod dicit et per partes, id est ut
illi qui loquuntur succedant si.i ad in"icem, scilicet quod unus
post alium loquatur. !el per partes, id est intercise, ut scilicet
loquatur unam partem "isionis, seu instructionis et eam e3ponat,
et post aliam et ipsam e3ponat, et sic deinceps/ quem modum
consue"erunt ser"are praedicatores, quando praedicant per
interpretationem homini.us i#notae lin#uae, et ideo dicit et unus
interpretetur. Consequenter cum dicit si autem non -uerit, etc.,
ostendit quando non est utendum lin#uis, dicens quod
loquendum est per partes et unus de.et interpretari. Sed si non
-uerit aliquis interpres, id est qui interpretetur, ille, qui donum
ha.et lin#uarum, taceat in Ecclesia, id est non loquatur seu
praedicet multitudini in lin#ua i#nota, quia non intelli#itur a. eis,
sed si.i loquatur, quia ipse se intelli#it, et hoc tacite, orando "el
meditando. Io. , $2 loquar in amaritudine animae meae, dicam
0eo, et cetera. Prophetae autem duo, et cetera. Hic apostolus
ordinat eos, quomodo se ha.eant ad usum prophetiae. Et circa
hoc duo -acit. Primo ostendit qualiter utendum est dono
prophetiae, et quantum ad numerum et ad ordinem/ secundo
ostendit, qui.us usus prophetiae interdicitur, i.i mulieres in
Ecclesia, et cetera. Circa primum tria -acit. Primo docet ordinem
utendi dono prophetiae/ secundo huius rationem assi#nat, i.i
potestis enim omnes, etc./ tertio o.iectionem e3cludit, i.i spiritus
prophetarum, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo determinat
ad numerum utentium dono dicto/ secundo, docet modum seu
ordinem utendi, i.i quod si alii, et cetera. Circa primum sciendum
est quod usus prophetiae secundum quod hic "idetur accipere
apostolus, est proponere "er.um e3hortationis ad ple.em,
e3ponendo Scripturas sacras. Et quia erant in primiti"a Ecclesia
plures qui a 0eo hoc donum ha.e.ant, et -ideles non erant adhuc
multiplicati, ideo, ne esset con-usio et taedium, "ult apostolus,
quod non omnes qui sciunt e3ponere prophetias et sacram
Scripturam, prophetent, sed aliqui et determinati. Et hoc est quod
dicit prophetae, etc., quasi dicat2 nolo quod omnes qui
con"eniunt, sed duo tantum, aut, ad plus, tres, prout hoc loquendi
necessitas e3i#it, dicant, id est e3hortentur. Et hoc etiam
consonat Scripturae. Supra !II, ". ) et Matth. !III, $)2 in ore
duorum, "el trium, et cetera. Caeteri "ero, scilicet illi qui non
de.ent, diiudicent ea quae a. his proponuntur, utrum scilicet
.ene "el male dicta sint2 .ene dicta appro.ando, et male dicta
retractari -aciendo. Supra II, $42 spiritualis homo omnia diiudicat.
Est etiam ser"andus ordo in utendo dicto dono, ut si alteri
illorum, qui sede.ant et tace.ant et diiudica.ant, -uit aliquid
melius re"elatum, quam illi qui e3hortatur et stat prior, tunc iste,
qui stat, de.et sedere, et ille, cui melius re"elatum est, de.et
sur#ere et e3hortari. Et hoc est quod dicit quod si alii, sedenti,
re"elatum -uerit, scilicet per spiritum sanctum, prior stans taceat
et cedat ei, Rom. II, $*2 honore in"icem prae"enientes. Et ratio
huius est, quia secundum hunc modum potestis, successi"e,
prophetare per sin#ulos, id est omnes scilicet, ut sic omnes, id est
maiores, discant, et omnes, id est minores, e3hortentur, Pro". I, 42
audiens sapiens, et cetera. Et si aliquis dicat2 o apostole, e#o non
possum tacere dum alius prophetat, "el cedere sedenti, e3 quo
incepi, quia non possum retinere spiritum, qui in me loquitur,
secundum illud Io. I!, 52 conceptum sermonem tenere quis
potest6 Ideo apostolus hoc remo"et cum dicit et spiritus
prophetarum, etc., quasi dicat2 immo .ene potest tacere "el
sedere, quia spiritus prophetarum, id est spiritus qui dat
prophetias, et ponit in plurali numero propter multas re"elationes
eis instinctas, prophetis su.iecti sunt, quidem quantum ad
co#nitionem, quia, sicut dicit 9re#orius quod non semper spiritus
prophetiae adest prophetis. Unde non est ha.itus, sicut scientia.
Sic enim sequeretur, quod etiam quantum ad co#nitionem eis
su.iectus esset, et possent uti eo quando "ellent, et non uti2 sed
est quaedam "is aut impressio a 0eo, illuminans et tan#ens corda
prophetarum, et tunc solum quando sic tan#untur, co#noscunt.
Unde non est sic eis su.iectus. <ec secundum hoc intelli#itur
"er.um apostoli, sed spiritus prophetarum sunt su.iecti
prophetis quantum ad pronuntiationem, quia scilicet in eorum
potestate est pronuntiare ea quae re"elantur eis quando "olunt, et
non pronuntiare. Et sic nihil "alet e3cusatio, quia non co#it te
spiritus quin tacere possis. Et quod hoc sit "erum, pro.at cum
dicit non enim est dissensionis, et cetera. Et -acit talem rationem.
0eus numquam co#it ad id unde oriatur ri3a "el dissensio, quia
0eus non est dissensionis sed pacis/ sed si co#eret homines
spiritus prophetiae ad loquendum, tunc esset causa dissensionis,
quia sic "ellet semper loqui "el docere "el non tacere alio
loquente, de quo alii tur.arentur. Er#o spiritus sanctus non co#it
homines ad loquendum. II Cor. ult.2 0eus pacis et dilectionis erit
"o.iscum, et cetera. !erumtamen, quia adhuc posset o.iicere,
quod hoc non -aceret, quia solum eis ista manda.at, et non aliis
Ecclesiis, unde et in #ra"amen posset "ideri, ideo apostolus
su.dit, hoc non solum in eis, sed etiam in omni.us Ecclesiis
docere. Et hoc est quod dicit sicut in omni.us Ecclesiis sanctorum
doceo, scilicet de usu lin#uarum et prophetiae. Supra I, $*2
idipsum dicatis omnes.
%ectio (
&'()'*+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $; l. (
Hic apostolus ponit personas qui.us interdicit usum prophetiae.
Et circa hoc duo -acit. Primo, ostendit qui.us prophetiae usus
interdicitur/ secundo, remo"et o.iectionem, i.i si quid autem
"olunt, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo, ponit mandatum
de interdicto/ secundo huius rationem assi#nat, i.i non enim
permittitur, et cetera. 0icit er#o2 "olo ut "iri hoc modo utantur
dono prophetiae, sed mulieres, in Ecclesia, nolo loqui/ sed taceant
in Ecclesiis, I Tim. II, $52 mulierem docere in Ecclesia non
permitto. Et rationem huius assi#nat Chr7sostomus, dicens, quod
semel est locuta mulier et totum mundum su."ertit. Sed contra
hoc "idetur quia de multis mulieri.us le#itur quod prophetarunt,
sicut de Samaritana, Io. I!, 18, et de Anna u3ore Phanuel, %c. II,
1), et de 0e.ora, Iud. I!, ;, et de Holdama propheta, de u3ore
Sellum, I! Re#. II, $;, et de -ilia.us Philippi, Act. c. I, 8.
Supra etiam dicitur omnis mulier orans "el prophetans, et cetera.
Responsio. 0icendum quod in prophetia sunt duo, scilicet
re"elatio et mani-estatio re"elationis, sed a re"elatione non
e3cluduntur mulieres sed multa re"elantur eis sicut et "iris. Sed
Annuntiatio est duple3. Una pu.lica, et a. hac e3cluduntur/ alia
est pri"ata, et haec permittitur eis, quia non est praedicatio, sed
Annuntiatio. Huius autem rationem assi#nat, dicens non enim
permittitur eis loqui, scilicet a. Ecclesiae auctoritate, sed hoc est
o--icium earum, ut sint su.ditae "iris. Unde cum docere dicat
praelationem et praesidentiam, non decet eas quae su.ditae sunt.
Ratio autem quare su.ditae sunt et non praesunt est quia
de-iciunt ratione, quae est ma3ime necessaria praesidenti. Et ideo
dicit philosophus, in politica sua, quod corruptio re#iminis est
quando re#imen per"enit ad mulieres. Consequenter cum dicit si
quid "olunt, etc., quia possent aliqui dicere quod ad minus de
du.iis possunt quaerere in Ecclesia, ideo apostolus hoc e3cludit,
et circa hoc duo -acit. Primo enim remo"et o.iectionem, secundo
rationem assi#nat, i.i turpe est, et cetera. 0icit er#o2 dico quod
mulieres taceant in Ecclesia, sed si aliqua, de qui.us du.itant,
addiscere "olunt, interro#ent "iros suos domi. I Tim. II, $$2 mulier
in silentio discat cum omni, et cetera. Huius autem ratio est quia
turpe est, non solum indecens2 in mulieri.us enim commendatur
"erecundia. Eccli. !I, $82 #ratia super #ratiam, et cetera. Si
er#o in pu.lico quaereret et disputaret, si#num esset
in"erecundiae, et hoc est ei turpe. Et inde est etiam quod in iure
interdicitur mulieri.us o--icium ad"ocandi. Consequenter cum
dicit an a "o.is sermo, etc., con-utat contradicentes. Et quia
possent omnes simul contradicere, "el ad minus sapientes inter
eos, ideo circa hoc duo -acit. Primo enim con-utat eos quantum ad
totam eorum Ecclesiam/ secundo quantum ad sapientes tantum,
i.i si quis autem "idetur, et cetera. Circa primum sciendum est
quod causa quare populus consue"it contradicere domino, "el
rectori, est sin#ularitas. Sin#ularitas enim potest causari "el e3
prioritate in aliquo .ono, "el e3cellentia. Et ideo apostolus, "olens
contradicentes Corinthios con-utare, e3cludit primo a. eis
prioritatem, cum dicit an a "o.is sermo 0ei processit6 :uasi
dicat2 non, sed a Iudaeis. Is. II, 12 de Sion e3i.it le3, et cetera.
:uasi dicat2 si in Ecclesia Iudaeorum -acerem aliquas
ordinationes contra ordinationes suas, possent contradicere, quia
ipsi prius ha.uerunt "er.um 0ei, sed "os non, quia non processit
a "o.is sermo 0ei. Secundo e3cludit a. eis e3cellentiam an in "os
solos, etc., quasi dicat2 non solum "os credidistis, sed etiam alii.
Unde "os non e3cellitis eos, Ps. !III, 42 in omnem terram e3i"it
sonus eorum, et ideo de.etis -acere, ut alii -aciunt. Consequenter
cum dicit si quis autem "idetur, etc., in speciali con-utat maiores.
Et circa hoc duo -acit. Primo con-utat eos/ secundo respondet
cuidam tacitae o.iectioni, i.i si quis autem i#norat, et cetera.
0icit er#o2 esto quod tota Ecclesia non contradicat, sed aliquis,
qui "idetur esse propheta, et cetera. Et dicit "idetur, quia si
contradicit non "ere est propheta "el sapiens seu spiritualis, quia
non contradiceret. 0icit etiam, propheta, et spiritualis, quia multi
sunt spirituales qui non sunt prophetae, licet omnes prophetae
sint spirituales. Iste, inquam, qui sic "idetur propheta et
spiritualis, non contradicat, sed co#noscat, id est sciat quia ea,
quae scri.o "o.is, sunt mandata 0ei et non tantum mea. :uasi
dicat2 e3 quo nullus ausus est mandatis domini contradicere, et ea
quae scri.o sunt mandata 0ei, non audeat aliquis contradicere. II
Cor. ultimo2 an e3perimentum quaeritis, et cetera. Et e3 hoc
possumus colli#ere, quod "er.a apostolorum sunt e3 -amiliari
re"elatione spiritus sancti et Christi et ideo ser"anda sunt sicut
praecepta Christi. Unde et si#nanter apostolus distin#uit illa,
quae e3 se mandat, cum dicit de "ir#ini.us autem mandatum
domini non ha.eo. Sed posset dicere2 o apostole, quomodo e#o
co#noscam quod haec sint mandata 0ei6 <on possum hoc scire.
Hoc apostolus e3cludit, dicens2 non "alet ti.i hoc, quia non de.es
i#norare. :uare6 :uia omnis i#norans, et cetera. Matth. !, $52
amen dico "o.is2 nescio "os. E3 quo patet quod omnes tenentur
scire ea quae sunt de necessitate salutis, quae ipse prius mandat
et apostoli et prophetae. !el aliter2 si quis "idetur, etc., ut sit
con-irmatio praecedentium, quasi dicat2 ita scri.o, sed "os non
potestis ea a#noscere propter eorum di--icultatem, et quia
simplices estis, sed ut sciatis quod ea, quae scri.o, iusta sunt et
honesta, "olo adducere testimonium prophetarum et spiritualium
"irorum, qui sunt inter "os. Et ideo dicit si quis autem, et cetera.
Supra II, $42 spiritualis iudicat omnia. Et ne aliquis dicat2 non
curamus scire ista, su.dit quod tenentur scire quia omnis
i#norans, et cetera. Is. !, $12 propterea capti"us ductus, et cetera.
Ps. %I, 42 nescierunt neque intelle3erunt, et cetera. Itaque,
-ratres mei, et cetera. Apostolus hic concludit #eneralem
admonitionem. Et circa hoc tria -acit. Primo monet eos ad
appetitum omnium donorum, dicens2 itaque et loqui lin#uis et
prophetare est .onum. Aemulamini, id est desideretis,
prophetare. Cuius causa est, quia, sicut dicitur Pro". c. I, $',
de-iciente prophetia, dissipa.itur populus. Et accipitur
prophetare hic, secundum quod totum capitulum e3positum est.
Et tamen, licet desideretis prophetare, nolite prohi.ere loqui
lin#uis, ne -iat dissensio. Secundo inducit ad modum de.itum,
cum dicit omnia autem honeste, ut scilicet uno loquente, alii
taceant, et mulieres in Ecclesia non loquantur, et similia. Rom.
III, $12 sicut in die honeste am.ulemus, et cetera. Tertio inducit
eos ad con#ruum ordinem, cum dicit et secundum ordinem, ut
scilicet primo unus, et postea alius loquatur, et per partes et
similia, quae dicta sunt. Iudic. !, ". 5*2 stellae manentes in ordine
et cursu suo, ad"ersus Sisaram pu#na"erunt.
Caput $4
%ectio $
&'()'$+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $4 l. $
Postquam apostolus instru3it Corinthios de ipsis sacramentis et
de re contenta et si#ni-icata in sacramentis, scilicet de #ratia et
eius e--ecti.us hic consequenter instruit eos de re non contenta
sed si#ni-icata in sacramentis, scilicet de #loria resurrectionis,
quae non est contenta in sacramento, cum non statim ha.eat eam
qui suscipit sacramenta, sed si#ni-icatur #loria resurrectionis in
ipsis, inquantum con-ertur in eis #ratia per quam ad .eatitudinem
per"enitur. Circa hoc autem duo -acit. Primo praemittit tractatum
de resurrectione/ secundo per hoc pro.at resurrectionem
communem omnium hominum, i.i si autem Christus praedicatur,
et cetera. Circa primum duo -acit. Primo commendat e"an#elicam
doctrinam/ secundo annuntiat quae oportet scire circa
resurrectionem Christi, i.i tradidi enim "o.is, et cetera.
Commendat enim eminentiam e"an#elicae doctrinae quantum ad
quatuor. Primo quantum ad praedicantium auctoritatem, quia ipsi
apostoli. Et hoc est quod dicit o -ratres, continuando se ad
praecedentia, -acio "o.is notum E"an#elium, quod idem est quod
.ona Annuntiatio, quae incipit a Christo/ unde, quidquid pertinet
ad Christum "el est de ipso Christo, dicitur E"an#elium. :uod
praedico "o.is, quasi dicat2 illud quod praedica"i "o.is de
Christo, notum -acio "o.is, id est reduco "o.is ad memoriam,
quasi non sint no"a ea quae scri.o. Phil. III, $2 eadem scri.ere
"o.is, et cetera. Praedica"i e#o, scilicet "o.is, et alii apostoli,
aliis. Et in hoc apparet auctoritas huius doctrinae, quia a Christo,
a Paulo, et a. aliis apostolis. He.r. II, 12 quae cum initium
accepisset enarrandi. Secundo quantum ad communem -idem
omnium populorum, et ideo dicit quod et accepistis, omnes. Sed
hoc Au#ustinus dicit pertinere ad eminentiam huius -idei, -aciens
tale ar#umentum2 ad credenda ea quae sunt -idei, aut sunt
miracula -acta, aut non. Si sunt -acta miracula, ha.eo propositum
quod di#nissima et certissima est. Si non sunt -acta, hoc est
ma3imum omnium miraculorum, quod per quosdam paucos
con"ersi sunt ad -idem in-inita multitudo hominum/ per pauperes,
praedicantes paupertatem, di"ites/ per idiotas, praedicantes ea
quae rationem e3cedunt, con"ersi sunt sapientes et philosophi.
Ps. !III, 42 in omnem terram e3i"it sonus eorum, et cetera. Sed si
o.iiciatur, quod etiam le3 Mahometi recepta est a multis,
dicendum quod non est simile, quia ille opprimendo et "i
armorum su.iu#a"it eos/ sed isti apostoli moriendo, ipsi alios ad
-idem du3erunt, et -aciendo si#na et prodi#ia. Ille enim
propone.at quaedam quae ad delicias et lasci"ias pertinent, sed
Christus et apostoli terrenorum contemptum. I Thess. II, $12 cum
accepistis a no.is "er.um 0ei, et cetera. Tertio quantum ad
"irtutem, quia con-irmat et ele"at ad caelestia. Ideo dicit in quo
statis, scilicet ele"ati ad caelestia. Ille enim dicitur stare qui
rectus est, et hoc sola le3 Christi -acit. Rom. !, $2 iusti-icati per
-idem, et cetera. %e3 enim "etus non -acie.at stare, sed cur"a.at
ad terrena. 0eut. III, 5'2 oculus Iaco. in terra -rumenti et "ini.
:uarto quantum ad utilitatem, quia sola no"a le3 perducit ad
-inem salutis/ "etus autem non. He.r. !II, $82 neminem ad
per-ectum addu3it le3. Et ideo dicit per quod et sal"amini. Hic
iam e3 certitudine spei per inchoationem, quae est per -idem,
sal"amini, et in -uturo in "eritate rei et spei. Iac. c. I, 5$2 in
mansuetudine suscipite insitum "er.um, et cetera. Io. , 1$2
haec autem scripta sunt, ut credatis, et ut credentes, et cetera. Et
apponit hic duas conditiones. Primam cum dicit si tenetis, et
cetera. 9lossa sic e3ponit2 si tenetis qua ratione praedica"i "o.is,
illud E"an#elium, id est resurrectionem mortuorum, ea ratione,
qua con-irma"i "o.is, id est per resurrectionem Christi. !el aliter2
sal"amini, ita tamen si tenetis, id est, si ser"atis ea ratione qua
praedica"i "o.is E"an#elium Christi. Secunda conditionem ponit
cum dicit nisi -rustra credidistis. :uasi dicat2 sal"amini per -idem,
si non -rustra credidistis, id est si -idei adduntur .ona opera, quia
-ides sine operi.us mortua est, Iac. II, 5). Illud enim dicitur esse
-rustra, quod est ad -inem quem non consequitur. Ainis autem
-idei est "isio 0ei. Unde si non sal"amini, -rustra credidistis, non
simpliciter, sed inquantum non per"enit ad -inem. !el aliter2 si
tenetis, quasi dicat, teneatis, nisi -rustra, et cetera. Tradidi enim.
Hic ostendit propositum, et cetera. Circa hoc tria -acit. Primo
ostendit ori#inem doctrinae de resurrectione Christi/ secundo
ostendit ea quae in doctrina huiusmodi continentur, i.i quoniam
Christus mortuus/ tertio consonantiam seu con"enientiam
praedicantium ad hanc doctrinam, i.i si"e enim e#o, et cetera.
0icit er#o primo2 istud de.etis tenere, id est memoria ha.ere,
quod tradidi "o.is in primis, et adhuc trado. Et dicit in primis, id
est inter prima credenda. Credenda enim "el pertinent ad
Trinitatem, "el -idem incarnationis. Et primo de.et homo credere
ea quae ad -idem incarnationis pertinent, et postea quae ad
Trinitatem pertinent. Unde quod tradidi "o.is in primis, scilicet
de incarnatione, et non a me, "el e3 mea auctoritate tradidi, sed
quod accepi a Christo "el a spiritu sancto. 9al. I, $2 Paulus
apostolus, etc., supra I, 512 e#o accepi a domino, et cetera. Is.
I, $*2 quae audi"i a domino e3ercituum, et cetera. Ea autem
quae accepit et tradidit, sunt quatuor, scilicet2 mors, sepultura,
resurrectio, apparitio Christi. 0icit er#o primo2 tradidi "o.is,
primo, mortem Christi. Et ideo dicit quoniam Christus mortuus
est. In quo remo"et duplicem suspicionem, quae su.oriri posset
circa mortem Christi. Prima est quod mortuus esset pro peccatis
suis actuali.us, "el ori#inali. Et hoc e3cludit, cum dicit pro
peccatis nostris, non suis. Is. %III, '2 propter scelus populi mei
percussi eum. I Petr. III, $'2 Christus semel pro peccatis nostris,
et cetera. Alia suspicio est quod mors Christi esset casualis, "el
"iolentia Iudaeorum. Et hoc e3cludit cum dicit secundum
Scripturas, scilicet "eteris et no"i testamenti/ et ideo si#nanter
specialiter dicit secundum Scripturas. Is. %III, (2 sicut o"is ad
occisionem ductus est. Ier. I, $82 e#o quasi a#nus mansuetus,
qui portatur ad "ictimam, et cetera. Matth. , $'2 ecce
ascendimus Ierosol7mam, et cetera. Tradidi enim "o.is, secundo,
sepulturam Christi, et ideo dicit et quia sepultus est. Sed numquid
sepultura est articulus -idei specialiter, quia -acit hic mentionem
specialiter de ea6 0icendum quod secundum illos, qui numerant
articulos secundum credenda, non est specialis articulus -idei, sed
includitur cum articulo passionis et mortis Christi. Cuius ratio est
quia -ides est eorum quae sunt supra rationem. Unde i.i incipit
articulus -idei, u.i de-icit ratio. Hoc autem primum est, quod
dominus sit conceptus, et ideo conceptio est articulus -idei/
secundum, quod 0eus est natus de "ir#ine, et ideo hic est alius/
tertium, quod impassi.ilis 0eus patiatur et moriatur, et hic est
alius, et cum hoc intelli#itur etiam de sepultura. Unde non est
specialis articulus. Aacit autem apostolus hic mentionem de
sepultura propter tria. Primo ut ostendat "eritatem mortis Christi.
E"idens enim mortis si#num alicuius est, quod sepeliatur.
Secundo ad ostendendum "eritatem resurrectionis, quia si non
-uisset sepultus, nec custodes -uissent iu3ta sepulchrum illis
die.us, possent dicere, quod discipuli -uissent eum -urati. Tertio
quia apostolus "ult eos inducere ad -idem resurrectionis, et hoc
"idetur ma#is di--icile, quod sepultus resur#at. Et de hoc dicitur
Is. c. I, $*2 et erit sepulchrum eius #loriosum. Is. %III, 82 da.it
impios, et cetera. Tradidi etiam "o.is resurrectionem, quia
resurre3it tertia die. Os. !I, 12 "i"i-ica.it nos post, et cetera. Et
etiam dicit tertia die, non quod -uerint tres dies inte#ri, sed duae
noctes, et una dies per s7necdochen. Et huius causa -uit, sicut
dicit Au#ustinus, quia 0eus per suum simplum, id est per malum
poenae, quod si#ni-icatur per unum diem, destru3it nostrum
duplum, id est poenam et culpam, quod si#ni-icatur per duas
noctes. Tradidi etiam "o.is, quarto, Christi apparitiones, quia
"isus est Cephae. Et ponit primo apparitiones -actas aliis, secundo
apparitiones -actas si.i soli, i.i no"issime. Sciendum est autem,
circa primum, quod apparitiones Christi non sunt -actae omni.us
communiter, sed aliqui.us speciali.us personis. Act. , ;*2 dedit
eum mani-estum -ieri, et cetera. Et huius ratio -uit, ut ser"aretur
ordo in Ecclesia, ut, per quosdam speciales, -ides resurrectionis
de"eniret ad alios. <otandum autem est quod apparitiones Christi
non ponuntur hic omnes, nec illae quae -actae sunt mulieri.us.
Ponuntur autem hic quaedam quae non le#untur in E"an#eliis. Et
horum ratio -uit, quia apostolus "ult e3 ratione con-utare
in-ideles, et ideo noluit ponere testimonia nisi authentica/ et ideo
tacuit apparitiones mulieri.us -actas, et posuit quasdam quae non
in"eniuntur, ut ostendat quod etiam aliis pluri.us apparuit. Sed
-acit mentionem specialem de Petro et Iaco.o, quia erant quasi
columnae, ut dicitur 9al. c. II, 8. 0icit er#o2 tradidi "o.is, quia
"isus est Cephae, id est Petro, %c. ult.2 surre3it dominus "ere, et
cetera. Et creditur quod inter "iros primo apparuit Petro, quia erat
in ma3ima tristitia. Unde et An#elus di3it Mc. ult.2 ite, dicite
discipulis eius et Petro, et cetera. Postea, id est in alia "ice, "isus
est undecim apostolis. Semel quidem "isus est decem tantum,
quando Thomas erat a.sens, et post octo dies undecim, quando
Thomas erat cum eis. Au#ustinus dicit quod de.et dicere
duodecim, sed corruptum est "itio scriptorum, et dicit quod non
re-ert quod iam o.ierat, et Mathias nondum erat electus, quia
consuetum est quod quando maior pars colle#ii -acit aliquid,
dicitur quod totum colle#ium hoc -acit. Unde quia dominus
ele#erat duodecim, ideo potest dici quod "isus est duodecim, id
est, toti colle#io apostolorum/ sed non est "itium, si"e dicatur
duodecim, si"e undecim. 0einde, iterum, "isus est plus quam
quin#entis -ratri.us. Sed de hoc nihil le#imus in sacra Scriptura,
nisi hoc quod hic dicitur. Potest tamen dici quod haec apparitio
-uit de qua loquitur 0ion7sius in III de di"inis nomini.us, quando
omnes discipuli con"enerunt ad "idendum corpus, quod -ere.at
principem "itae. Sed contra hoc "idetur esse quia hoc -uit ante
ascensionem, quando scilicet Christus apparuit Iaco.o. Sed
con#re#atio discipulorum ad "idendum .eatam "ir#inem, de qua
"idetur loqui 0ion7sius, -uit multum post. Et ideo melius "idetur
dicendum quod apparuit quin#entis -ratri.us simul ante
ascensionem suam/ et non re-ert quod dicitur discipuli erant
centum "i#inti, quia licet illi, qui erant in Ierusalem, essent
centum "i#inti, tamen in 9alilaea multi erant discipuli, et -orte
omnes con#re#ati sunt simul cum apparuit. Et, ut huius
testimonium sit ma#is certum, dicit quod e3 eis adhuc multi
manent, id est "i"unt, quidam autem e3 eis dormierunt, id est
mortui sunt in spe resurrectionis. Et "ocat sanctorum mortem
dormitionem quia moriuntur carne corrupti.ili, ut resur#ant
incorrupti.iles. Rom. !I, 82 Christus resur#ens, et cetera. 0einde,
id est post, "isus est Iaco.o, scilicet Alphaei. Et ratio huius potest
assi#nari, quia, ut le#itur, Iaco.us "o"it se non sumpturum
ci.um, nisi prius "ideret Christum. Sed secundum hoc non
ser"aretur ordo apparitionis, quia, si post omnes numeratas
apparitiones apparuisset Iaco.o, nimis -uisset sine ci.o2 et hoc
est di--icile. Et ideo dicendum est quod ideo sin#ulariter Christus
apparuit Iaco.o, quia specialem de"otionem Iaco.us ad Christum
ha.uit. Et de ista etiam apparitione nihil ha.etur in E"an#elio.
0einde, post hoc scilicet, "isus est omni.us apostolis in
ascensione, ut le#itur Matth. ult. et Act. I, 1 ss. <o"issime autem
omnium, et cetera. Hic apostolus commemorat apparitionem
-actam si.i soli. Et circa hoc duo -acit. Primo ostendit ordinem
apparitionis/ secundo rationem eius assi#nat, i.i e#o enim sum, et
cetera. 0icit er#o ita2 di3i quod omni.us mani-estatus est
Christus, no"issime, id est ultimo et post ascensionem, "isus est
et mihi tamquam a.orti"o, et ideo no"issime. 0icit autem
tamquam a.orti"o, propter tria. A.orti"us dicitur aliquis -oetus
"el quia nascitur e3tra tempus de.itum, "el cum "iolentia
educitur, "el quia non perducitur ad de.itam quantitatem/ et quia
haec tria "ide.at in se apostolus, ideo dicit tamquam a.orti"o.
Primo enim ipse e3tra tempus aliorum apostolorum renatus est
Christo. <am alii apostoli renati sunt Christo ante ad"entum
spiritus sancti, Paulus "ero post. Secundo quia alii apostoli
spontanee con"ersi sunt ad Christum, sed Paulus coactus. Act. I,
;2 prostra"it eum ad terram, et cetera. Et hoc multum "alet contra
haereticos, qui dicunt quod nullus de.et co#i ad -idem, quia
Paulus coactus -uit. Et sicut dicit Au#ustinus, plus pro-ecit in -ide
Paulus cum coacte con"ersus est, quam multi qui spontanee
"enerunt. Tertio quia reputat se aliis minorem, et non per"enisse
ad "irtutem aliorum apostolorum. Et ideo, quasi rationem
assi#nans, dicit e#o enim sum minimus, et cetera. Circa hoc duo
-acit. Primo enim ostendit suam par"itatem/ secundo rationem
huius e3ponit, i.i quoniam persecutus sum, et cetera. Par"itatem
autem suam mani-estat, primo, in comparatione ad apostolos cum
dicit e#o enim sum minimus. Is. %, ". 552 minimus erit in mille, et
par"ulus in #entem -ortissimam, Eccli. III, 5*2 quanto ma#nus es,
et cetera. Et licet sit minimus in comparatione ad apostolos,
posset tamen dici quod est ma#nus in comparatione ad alios, quia
est apostolus/ et ideo, secundo, ostendit suam par"itatem in
comparatione ad alios, cum dicit qui non sum di#nus, non solum
esse sed "ocari apostolus, licet "ocer, II Cor. III, 42 non quod
su--icientes, et cetera. Sed posses dicere2 o apostole, propter
humilitatem nullus de.et dicere -alsum/ cum er#o tu sis ma#nus,
quare "ocas te minimum6 Et ideo cum dicit quoniam persecutus,
etc., ostendit quomodo sit minimus, et quomodo non minimus.
Minimum autem dicit se, considerando praeterita -acta sua. Et
dicit non sum di#nus, et cetera. :uare6 :uia persecutus sum
Ecclesiam 0ei, quod alii apostoli non -ecerunt. 9al. I, $12 supra
modum perseque.ar, et cetera. I Tim. I, $12 qui -ui .lasphemus et
persecutor, et cetera. Et licet e3 me sim minimus, tamen e3 0eo
non sum minimus/ et ideo dicit #ratia 0ei sum id quod sum. Et
circa hoc duo -acit. Primo commendat conditionem suam
quantum ad statum/ secundo quantum ad e3ecutionem status, i.i
et #ratia eius, et cetera. 0icit er#o primo2 e3 me nihil sum, sed id
quod sum, #ratia 0ei sum, id est e3 0eo, non e3 me. Eph. III, (2
cuius -actus sum minister, et cetera. Et dicit id quod sum, quia
homo sine #ratia nihil est. Supra c. III, 52 si ha.uero omnem
prophetiam, et cetera. Sed qualiter usus sit et e3ecutus statum
suum, ostendit, dicens et #ratia eius, et cetera. U.i primo ostendit
quomodo usus sit #ratia ista, quia ad .onum, et ideo dicit in me
"acua non -uit, id est otiosa, quia ea usus est ad id ad quod data
est si.i. 9al. c. II, 52 non in "acuum cucurri, et cetera. Secundo
mani-estat quomodo alios e3cessit, et ideo su.dit sed
a.undantius illis omni.us, id est apostolis si#illatim, la.ora"i,
praedicando, quia nullus per tot loca praedica"it et annuntia"it
Christum, unde dicit Rom. !, $82 ita quod a Ierusalem usque ad
Ill7ricum, etc., et etiam usque ad Hispaniam/ operando, quia licet
ipse, sicut alii apostoli, posset e3i#ere sumptus si.i necessarios,
tamen specialiter "oluit de la.ore manuum quaerere sumptus
suos, ut ipse dicit II Thess. III, '2 nocte et die mani.us nostris,
etc./ tri.ulationes sustinendo/ nullus enim apostolorum tot
persecutiones et tri.ulationes sustinuit, ut ipse enumerat II Cor.
I, 512 in la.ori.us plurimis et carceri.us, et cetera. Tertio
ostendit usus e--icaciam, quia hoc non a se solo sed e3 instinctu et
adiutorio spiritus sancti. Et ideo dicit non autem e#o, solus
operor, sed #ratia 0ei mecum, quae mo"et "oluntatem ad hoc. Is.
!I, $52 omnia opera nostra, et cetera. Phil. II, $12 qui operatur
in no.is "elle, et cetera. 0eus enim non solum in-undit #ratiam,
qua nostra opera #rata -iunt et meritoria, sed etiam mo"et ad
.ene utendum #ratia in-usa, et haec "ocatur #ratia cooperans.
Si"e e#o enim, et cetera. Hic ostendit concordiam praedicantium/
et hoc potest dupliciter le#i. Primo ut sit con-irmatio dictorum,
quasi dicat aliquis2 tu ita praedicas sed tamen non credimus ti.i
soli, quia minimus es inter apostolos. Ideo respondens apostolus
ait2 immo de.etis mihi credere, quia e#o non praedico alia/ si"e
e#o, si"e alii apostoli sic praedicamus, scilicet Christum
resurre3isse et "isum -uisse, et cetera. Et "os etiam credidistis
sicut e#o et illi praedica"erunt, scilicet quod Christus resurre3it,
et "isus est, et cetera. II Cor. c. I!, $12 ha.entes eumdem spiritum,
et cetera. Secundo potest le#i ut e--icacia praedicationis sit
omni.us apostolis e3 uno, id est a #ratia 0ei, quasi dicat2 si"e e#o
praedicem, si"e illi, id est apostoli, sicut praedicamus, hoc
-ecimus adiuti et -irmati per #ratiam 0ei/ et etiam "os ipsi
credidistis, scilicet inspirati spiritu sancto et #ratia 0ei, sine qua
nihil -acere possumus. Io. !, 42 sine me nihil potestis -acere.
%ectio 5
&'()'5+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $4 l. 5
Supra apostolus astru3it -idem per resurrectionem Christi, hic
"ero pro.at per resurrectionem Christi, resurrectionem
mortuorum -uturam. Et primo pro.at -uturam resurrectionem/
secundo ostendit qualitatem resur#entium, i.i sed licet aliquis,
etc./ tertio "ero descri.it ordinem resurrectionis, i.i ecce
m7sterium "o.is dico, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo
pro.at resurrectionem mortuorum -uturam, ratione sumpta e3
resurrectione Christi/ secundo ratione sumpta e3 "ita sanctorum,
i.i alioquin quid -acient, et cetera. Pro.at autem mortuorum
resurrectionem e3 resurrectione Christi, tali ratione2 si Christus
resurre3it, er#o et mortui resur#ent. Circa er#o hanc rationem tria
-acit. Primo ponit conditionale, scilicet si Christus resurre3it, et
mortui resur#ent/ secundo "ero pro.at antecedens ipsius
conditionalis, i.i si autem resurrectio mortuorum, etc./ tertio
pro.at conditionalem esse "eram, i.i nunc autem Christus
resurre3it, et cetera. 0icit er#o primo2 di3i, quod si"e e#o
praedica"erim, si"e illi, scilicet alii apostoli, sic credidistis. Sed si
praedicatur a no.is, quod Christus resurre3it a mortuis, quomodo
quidam in "o.is, id est, inter "os, dicunt, etc./ quasi dicat2 si
Christus resurre3it a mortuis, secundum quod nos praedicamus I
Thess. I!, $12 si credimus quod Christus, etc., nullus de.et
du.itare resurrectionem mortuorum -uturam. Unde Rom. c. !III,
$$2 qui suscita"it Iesum, et cetera. Sed "idetur quod haec
ar#umentatio non "aleat, cum sit locus a maiori a--irmando. :uia,
licet Christus resurre3it specialiter e3 "irtute di"initatis suae, non
sequitur quod alii homines resur#ant. Sed ad hoc dicunt aliqui
quod non est locus a maiori, sed a simili. Mori enim et resur#ere
competit Christo secundum humanam naturam, et dicunt, quod
est simile ar#umentum, sicut si dicerem2 anima Socratis est
immortalis, er#o omnes, scilicet animae hominum, sunt
immortales. !idetur autem quod sit melius dicendum quod sit
locus a causa, quia resurrectio Christi est causa resurrectionis
nostrae. Et ideo, secundum 9lossam dicendum est2 si Christus,
qui est causa e--iciens nostrae resurrectionis, resurre3it, quomodo
dicunt, et cetera. Sed tamen non est dicendum quod sit causa
e--iciens tantum per modum meriti, quia resur#endo non meruit
eam, cum iam esset comprehensor et "i"eret "ita #loriosa, nisi
-orte meritum resurrectionis mortuorum re-eratur ad passionem
Christi. <ec est causa e3emplaris tantum, ut quidam dicunt, sed
est causa e--iciens et e3emplaris. Unde Au#ustinus dicit super
Ioannem, quod "er.um caro -actum "i"i-icat animas, et resuscitat
mortuos. Sic er#o patet quod si Christus resurre3it, et mortui
resur#ent. Sed contra2 resur#ere a mortuis est supra naturam, hoc
autem non est nisi "irtutis in-initae, qui 0eus est/ non er#o
resurrectio corporis Christi est causa e--iciens resurrectionis
mortuorum, cum humanitas Christi, seu corpus, sit creatura2 licet
de Christo "el de homine, non possit dici quod est creatura.
Responsio. 0icendum quod inquantum 0eus, si"e inquantum
di"initas est in Christo, Christus est et e3emplar et causa e--iciens
resurrectionis mortuorum per humanitatem suam, sicut per
instrumentum di"initatis suae. Ad illud quod o.iicitur, dicendum
quod caro Christi seu humanitas non dicitur -acere e--ectum
"irtutis in-initae, inquantum caro "el humanitas, sed inquantum
caro Christi "el humanitas Christi. Sed quaeritur adhuc2 nam,
posita causa su--icienti, statim ponitur e--ectus/ si er#o
resurrectio Christi est su--iciens causa resurrectionis mortuorum,
statim de.erent mortui resur#ere et non tantum di--erre.
Responsio. 0icendum, quod e--ectus sequitur e3 causis
instrumentali.us secundum conditionem causae principalis. Et
ideo cum 0eus sit principalis causa nostrae resurrectionis,
resurrectio "ero Christi sit instrumentalis, resurrectio nostra
sequitur resurrectionem Christi secundum dispositionem
di"inam, quae ordina"it ut tali tempore -ieret. Sed numquid si
0eus non -uisset incarnatus, homines resurre3issent6 0icendum
"idetur quod non, quia Christus non -uisset passus, nec
resurre3isset. 0icendum est autem ad hoc quod haec o.iectio
nulla est, quia quando aliquid ordinatur a. aliqua causa, de.et
ar#umentari ad illud, ser"ato ordine illius causae. Et ideo
dicendum est quod 0eus ordina"it resurrectionem mortuorum
-ore per istum modum/ potuisset tamen et alius modus adhuc
in"eniri a 0eo si "oluisset. 0einde cum dicit si autem resurrectio
mortuorum non est, etc., pro.at antecedens, scilicet quod
Christus resurre3it, et hoc ducendo ad incon"enientia. Et circa hoc
duo -acit. Primo ducit ad incon"enientia/ secundo ostendit illa
esse incon"enientia, i.i in"enimur autem et -alsi testes, et cetera.
Circa primum -acit deductionem suam supponendo quod si
Christus non resurre3it, neque mortui resur#ent2 quod, si ita est,
sequuntur duo incon"enientia2 unum est quod inanis est
praedicatio apostoli et inutilis/ aliud est quod inanis est -ides
Corinthiorum. Unde dicit si autem Christus non resurre3it, inanis
est, et cetera. Et hoc est quod dicit2 e3 hoc quod si"e e#o, si"e illi,
si sic praedicant, et cetera. 0icit er#o si autem Christus non
resurre3it, inanis est, id est -alsa, praedicatio nostra, quia sic
credidistis/ et hoc ma#num est incon"eniens, quod
praedicationem eorum non su--ulserit "eritas, cum apostolus
dicat Phil. II, $)2 non in "acuum cucurri neque la.ora"i. In"enimur
autem, et cetera. Hic ostendit illa duo esse incon"enientia. Et
primo ostendit quod sit incon"eniens, si praedicatio apostolorum
esset inanis seu -alsa/ secundo ostendit quod sit incon"eniens, si
-ides illorum esset inanis, i.i quod si Christus non resurre3it, et
cetera. Ostenditur autem primum esse incon"eniens, quia essent
-alsi testes, non solum dicendo aliqua "ana "el aliqua contra
aliquem hominem -alse, quod est mortale peccatum, sed -alsi
testes ad"ersus 0eum, quod est sacrile#ium. :uia si 0eus non
suscita"it Christum a mortuis, secundum quod nos praedicamus,
in"enimur -alsi testes/ et si mortui non resur#unt, 0eus non
resuscita"it Christum a mortuis. Io. III, (2 numquid 0eus indi#et
"estro mendacio6 et cetera. Et hoc est pessimum, scilicet quod
aliquid attri.uatur 0eo quod non -acit et laudare in eo quod non
est. Unde dicit Au#ustinus2 non minori, sed maiori -ortasse
scelere in 0eo laudatur -alsitas, quam "ituperetur "eritas. Cuius
ratio est quia intellectus noster numquam potest tantum laudare
0eum, quin de-iciat a per-ectione eius/ et ideo si non totaliter
intellectus omnem "eritatem possit de 0eo intelli#ere, hoc est, ad
e3cellentiam 0ei/ sed si attri.uitur aliquid 0eo quod non ha.et,
"el non -acit, "idetur quod intellectus noster est maior 0eo, et
intelli#at aliquid maius eo quod si.i -alse attri.uit. Et hoc contra
illud I Io. III, 5*2 0eus maior est corde nostro. :uod si Christus.
Hic ostendit quod incon"eniens sit, si -ides illorum esset inanis.
Et hoc ostendit per tria incon"enientia, quae sequuntur inde.
Primum est, quia constat quod -alsitas non ha.et "irtutem
pur#andi, sed constat quod -ides pur#at peccata. Act. !, 82 -ide
puri-icans, et cetera. Si er#o -ides nostra sit inanis, quod esset si
Christus non resurre3it, quia sic credidistis, scilicet quod
resurre3it, peccata "estra non sunt "o.is dimissa. Et hoc est quod
dicit adhuc estis in peccatis "estris. Sed quia posset aliquis
dicere2 licet -ides non pur#et peccata, possunt tamen pur#ari a.
eis per .ona opera/ ideo addit secundum incon"eniens, scilicet
quod mortui, qui non possunt pur#ari in alia "ita, perierunt
a.sque spe salutis. Et ideo, quasi concludens, dicit er#o qui in
Christo, id est in -ide Christi, dormierunt, id est mortui sunt in spe
salutis, perierunt, quia in alia "ita nulla sunt opera meritoria. Sed
quia posset adhuc dicere2 non curo de peccatis, non curo de
mortuis, dummodo ha.eam in "ita ista quietem et tranquillitatem,
ideo addit tertium incon"eniens cum dicit si in hac tantum "ita, et
cetera. Et innititur tali ar#umento2 si resurrectio mortuorum non
est, sequitur quod nihil .oni ha.eatur a. homini.us, nisi solum in
"ita ista/ et si hoc est, tunc illi sunt misera.iliores, qui in "ita ista
multa mala et tri.ulationes patiuntur. Cum er#o plures
tri.ulationes apostoli et Christiani patiantur, sequitur quod sint
misera.iliores caeteris homini.us, qui ad minus per-ruuntur
huius mundi .onis. Sed circa hanc rationem "identur duo
du.itanda. Unum quia non "idetur quod sit "erum uni"ersaliter
quod apostolus dicit, scilicet quod Christiani sunt con-identes in
hac "ita tantum, quia possent dicere illi, quod licet corpora non
ha.eant .ona nisi in "ita ista, quae est mortalis, tamen secundum
animam ha.ent multa .ona in alia "ita. Ad hoc o."iatur dupliciter.
Uno modo, quia si ne#etur resurrectio corporis, non de -acili, imo
di--icile est sustinere immortalitatem animae. Constat enim quod
anima naturaliter unitur corpori, separatur autem a. eo contra
suam naturam, et per accidens. Unde anima e3uta a corpore,
quamdiu est sine corpore, est imper-ecta. Impossi.ile autem est
quod illud quod est naturale et per se, sit -initum et quasi nihil/ et
illud quod est contra naturam et per accidens, sit in-initum, si
anima semper duret sine corpore. Et ideo Platonici ponentes
immortalitatem, posuerunt reincorporationem, licet hoc sit
haereticum2 et ideo si mortui non resur#unt, solum in hac "ita
con-identes erimus. Alio modo quia constat quod homo
naturaliter desiderat salutem sui ipsius, anima autem cum sit pars
corporis hominis, non est totus homo, et anima mea non est e#o/
unde licet anima consequatur salutem in alia "ita, non tamen e#o
"el quili.et homo. Et praeterea cum homo naturaliter desideret
salutem, etiam corporis, -rustraretur naturale desiderium.
Secundum du.ium est quia "idetur quod, dato quod corpora non
resur#ant, non essemus nos Christiani misera.iliores caeteris
homini.us, quia illi qui sunt in peccatis, sustinent ma3imos
la.ores. Ier. I, 42 ut inique a#erent, la.ora"erunt, et Sap. !, ". (2
dicunt impii2 am.ula"imus "ias di--iciles. At "ero de .onis et
iustis dicitur 9al. c. !, 552 -ructus autem spiritus est charitas,
#audium, pa3, et cetera. Ad hoc dicendum quod mala quae sunt in
hoc mundo, non sunt secundum se appetenda, sed secundum
quod ordinantur ad aliquod .onum. Apostoli autem et Christiani
multa mala passi sunt in hoc mundo. <isi er#o ordinarentur ad
aliquod .onum, essent misera.iliores caeteris homini.us. Aut
er#o ordinantur ad .onum -uturum, aut ad .onum praesens/ sed
ad .onum -uturum non ordinantur, si non est resurrectio
mortuorum. Si autem ordinantur ad .onum praesens, hoc "el est
.onum intellectus, sicut philosophi naturales paupertates et alia
multa mala passi sunt, ut per"enirent ad "eram "eritatem. Sed ad
hoc non possunt ordinari, si non est resurrectio mortuorum2 quia
sic -ides eorum esset -alsa, quia ipsi praedica"erunt
resurrectionem -uturam/ -alsitas autem non est .onum intellectus.
!el est .onum moris, sicut morales philosophi multa mala passi
sunt, ut per"enirent ad "irtutes et -amam. Sed nec ad hoc ordinari
possunt, quia si resurrectio mortuorum non sit, non reputatur
"irtus et #loria "elle omnia delecta.ilia dimittere, et sustinere
poenas mortis et contemptus, sed potius reputatur stultitia. Et sic
patet quod misera.iliores essent caeteris homini.us.
%ectio 1
&'()'1+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $4 l. 1
Hic pro.at positam superius conditionalem esse "eram, scilicet si
Christus resurre3it, mortui resur#unt. Et circa hoc tria -acit. Primo
ostendit quomodo se ha.eat resurrectio Christi ad resurrectionem
aliorum/ secundo ostendit ordinem resurrectionis, i.i
unusquisque autem in suo ordine, etc./ tertio ostendit -inem
resurrectionis, i.i deinde -inis, et cetera. Circa primum duo -acit.
Primo ostendit ha.itudinem resurrectionis Christi ad
resurrectionem aliorum, per conditionalem praedictam, pro.ans
hoc/ secundo pro.at ipsam ha.itudinem, i.i quoniam quidem, et
cetera. 0icit er#o nunc, id est e3 quo dicta incon"enientia
sequuntur si Christus non resurre3it, ideo ad ipsa "itanda
dicamus, quod Christus resurre3it. Hoc autem "erum est,
secundum quod Matth. ult. dicitur, et aliis locis E"an#eliorum.
Sed resurrectionis Christi ha.itudo ita se ha.et ad resurrectionem
aliorum, sicut primitiae -ructuum ad sequentes -ructus, quae
e3cedunt alios -ructus tempore et melioritate, seu di#nitate/ et
ideo dicit quod resurre3it, non sicut alii, sed primitiae, id est
primo tempore et di#nitate. Apoc. I, 42 primo#enitus mortuorum.
Primitiae, dico, dormientium, id est, mortuorum qui in spe
resurrectionis quiescunt. E3 hoc potest in-erri conditionalis
posita, quia, sicut dicimus et "erum est, si Christus, qui est
primitiae dormientium, resurre3it, er#o et alii dormientes. Sed
contrarium "idetur, scilicet quod Christus non resurre3it primitiae
dormientium, quia %a@arus -uit resuscitatus a Christo nondum
passo, et aliqui prophetae suscita"erunt alios a mortuis, ut
ha.etur in "eteri testamento. Ad hoc dicendum quod duple3 est
resurrectio. Una est ad "itam mortalem, et ad istam %a@arus et
alii, qui suscitati -uerunt, resurre3erunt ante Christum. Alia ad
"itam immortalem, et de hac loquitur hic apostolus. Sed contra
Matth. !II, 45 dicitur, quod multa corpora sanctorum
surre3erunt. Cum er#o hoc le#atur ante Christi resurrectionem, et
constet quod non resurre3erunt ad "itam immortalem, "idetur
quod adhuc restet quaestio prima. Responsio. 0icendum est,
quod hoc quod Matthaeus dicit de resurrectione illorum, dicit per
anticipationem, quia licet dicatur in tractatu de passione, non
tunc resurre3erunt, sed postquam Christus resurre3it. :uoniam
quidem, et cetera. Hic pro.at ha.itudinem positam, scilicet quod
Christus sit primitiae dormientium. Et primo pro.at in #enerali,
secundo in speciali, i.i et sicut in Adam, et cetera. Pro.at in
#enerali tali ratione2 0eus "oluit reinte#rare humanam naturam,
sed humana natura corrupta est per hominem, quia mors intra"it
per hominem. Pertine.at er#o ad di#nitatem humanae naturae, ut
reinte#raretur per hominem, hoc autem est ut reducatur ad "itam.
Con"eniens er#o -uit, sicut mors intra"it per hominem, scilicet per
Adam, ita resurrectio mortuorum -ieret per hominem, scilicet per
Christum. Rom. c. !, $(2 si enim unius delicto, et cetera. Et sicut in
Adam. Hic pro.at idem in speciali, dicens quod sicut in Adam
omnes morimur morte corporali, ita et omnes "i"i-icamur in
Christo. Rom. !, $52 per unum hominem, et cetera. Et non dicit per
E"am, quod "idetur contra illud Eccli. !, 112 per illam omnes
morimur. 0icendum quod hoc est per illam E"am, scilicet
su##erentem, sed per Adam sicut causantem. <am si solum E"a
peccasset, peccatum ori#inale non -uisset traductum in posteros.
!i"i-ica.untur, inquam, in Christo, scilicet .oni et mali "ita
naturae, sed "ita #ratiae non nisi .oni/ sed tamen apostolus
loquitur hic de resurrectione ad "itam naturae, ad quam omnes
"i"i-ica.untur. Io. !, 5)2 sicut pater ha.et "itam in semetipso, ita
et -ilio dedit "itam ha.ere, id est "i"i-icandi "irtutem. Io. !, 5'2
omnes qui in monumentis sunt, et cetera. Unusquisque autem in
suo ordine, et cetera. Hic ostendit ordinem resurrectionis. Et
primo insinuat ipsum ordinem/ secundo mani-estat id quod
di3erat, i.i primitiae Christus, et cetera. 0icit er#o quod "erum
est quod omnes in Christo "i"i-ica.untur, sed tamen di--erenter,
quia di--erentia erit inter caput et mem.ra, et di--erentia quantum
ad .onos et malos. Et ideo dicit quod unusquisque resur#et in suo
ordine, scilicet di#nitatis. Rom. III, $2 quae autem sunt, a 0eo
ordinata sunt. Sed hunc ordinem consequenter mani-estat, quia
primitiae Christus, quia ipse est prior tempore et di#nitate, quia
plus de #loria. Io. I, $;2 "idimus eum quasi uni#enitum, et cetera.
0einde resur#ent omnes qui sunt Christi, posteriores tempore et
di#nitate. Isti sunt qui carnem suam cruci-i3erunt cum "itiis, et
cetera. 9al. I!, ;2 at u.i "enit plenitudo. I Tim. !I, ". $;2 ser"es
mandatum sine macula irreprehensi.ile usque in ad"entum
domini nostri. :ui autem sint Christi e3ponit, dicens qui
crediderunt per -idem, per dilectionem operantem. He.r. I, )2
accedentem ad 0eum oportet credere, et cetera. In ad"entu eius,
primo et secundo. Sed sciendum quod inter alios sanctos non erit
ordo temporis, quia omnes resur#ent in ictu oculi, sed .ene
secundum di#nitates, quia mart7r resur#et ut mart7r, apostolus
ut apostolus, et sic de aliis. 0einde -inis. Hic ostendit -inem
resurrectionis, et hunc duplicem. Unum quantum ad adeptionem
.oni, alium quantum ad remotionem mali, i.i oportet illum
re#nare, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo ostendit quod
adeptio ipsius .oni consistit in inhaerentia ad 0eum/ secundo
ostendit, quod in immediata inhaerentia, i.i cum e"acua"erit, et
cetera. 0icit er#o, quod deinde, id est post hoc, erit -inis
resurrectionis. Et -inis huiusmodi non erit, ut "i"ant "ita corporis
et "oluptati.us, ut Iudaei et Saraceni -in#unt/ sed quod
inhaereant 0eo per immediatam "isionem et .eatam -ruitionem2
et hoc est tradere re#num 0eo et patri. Et ideo dicit cum
tradiderit, id est, perdu3erit, re#num, id est -ideles suos quos
proprio san#uine acquisi"it, Apoc. !, 82 redemisti nos 0eo in
san#uine tuo, 0eo et patri, id est ante conspectum 0ei, id est
creatoris sui, inquantum est homo, et patris, inquantum est 0eus.
Et hoc est, quod pete.at Philippus, Io. I!, '2 domine, ostende
no.is patrem, et cetera. Sed sic tradet, ut si.i non adimat, imo
ipse unus 0eus cum patre et sancto spiritu re#na.it. !el cum
tradiderit re#num 0eo et patri, id est cum ostendet 0eum patrem
re#nare. In Scriptura enim tunc dicuntur aliqua -ieri, quando
primo innotescunt, et huiusmodi innotescentia -it per Christum.
Matth. I, 5(2 nemo no"it patrem, nisi -ilius, et cui, et cetera. Cum
e"acua"erit. Hic ostendit immediationem dictae inhaerentiae.
Sicut enim dicitur 9al. I!, $ s., quanto tempore haeres par"ulus
est, est su. tutori.us, et cetera. Sed quando iam est ma#nus et
per-ectus, tunc immediate a.sque paeda#o#o et tutore su. patre
est in domo. Status autem huius "itae praesentis assimilatur
pueritiae, et ideo in "ita ista sumus su. An#elis, sicut su.
tutori.us, inquantum praesunt no.is et diri#unt nos/ sed quando
tradetur re#num 0eo et patri, tunc immediate erimus su. 0eo, et
cessa.unt omnia alia dominia. Et hoc est quod dicit et cum
e"acua"erit omnem principatum et potestatem et "irtutem, id est
cum cessa"erit omne dominium, tam humanum quam an#elicum,
tunc immediate erimus su. 0eo. Is. II, $52 e3alta.itur dominus
solus in die illa. Ier. c. I, 1;2 non doce.it ultra "ir pro3imum
suum, et cetera. Sed numquid non remane.unt ordines
An#elorum distincti6 0icendum quod sic, quantum ad
eminentiam #loriae, qua unus alteri praeeminet, sed non quantum
ad e--icaciam e3ecutionis ad nos. Et ideo illos dicit e"acuari,
quorum nomina pertinent ad e3ecutionem, scilicet principatus,
potestates et "irtutes. Illos autem qui sunt de superiori hierarchia
non nominat, quia non sunt e3equentes/ nec An#elos, quia est
nomen commune. 0ominationes autem non di3it e"acuari, quia
licet sint de e3equenti.us, non tamen ipsi e3equuntur, sed
diri#unt et imperant. 0ominorum enim est diri#ere et imperare,
non e3equi/ Archan#eli "ero intelli#untur cum principati.us/
archos enim idem est quod princeps. Hi tres ordines secundum
9re#orium le#untur descendendo, quia secundum ipsum
principatus sunt super potestates, et potestates super "irtutes/
sed secundum 0ion7sium, ascendendo, quia "ult quod "irtutes
sint super potestates, et potestates super principatus. !el aliter
cum e"acua"erit, etc., id est tunc erit notum, quod principatus, et
potestates, et dominationes nihil potestatis ha.uerunt e3 seipsis,
sed a 0eo, e3 quo sunt omnia. 0einde cum dicit oportet illum,
etc., ostendit apostolus -inem resurrectionis quoad remotionem
mali. :uod quidem ostendit per destructionem omnium
inimicorum ad Christum. Et primo ponit ipsorum destructionem/
secundo su.iectionis per-ectionem, i.i no"issime autem, etc./
tertio su.iectionis -inem, i.i cum autem su.iecta -uerint. 0icit
er#o primo2 di3i quod -inis erit, cum tradiderit re#num 0eo et
patri/ sed numquid Christus ha.et re#num ita quod oportet illum
re#nare6 Sic enim dicitur Matth. ult.2 data est mihi, et cetera. %c. I,
152 et re#na.it in domo Iaco.. Oportet, inquam, donec ponat
inimicos suos su. pedi.us eius. Sed numquid modo non sunt
inimici eius su. pedi.us eius, id est, su. potestate Christi6
0icendum quod modo inimici Christi sunt su. potestate eius, sed
dupliciter. !el inquantum per ipsum con"ertuntur sicut Paulus,
quem prostra"it Act. I, 1 s./ "el inquantum Christus -acit
"oluntatem suam, etiam de his qui -aciunt hic contra "oluntatem
Christi. Sic ponit inimicos suos su. pedi.us suis, puniendo eos/
sed in -uturo ponet su. pedi.us, id est su. humanitate Christi.
Sicut enim per caput deitas Christi intelli#itur, quia caput Christi
0eus, I Cor. I, 1, ita per pedem, humanitas. Ps. CI, (2
adora.imus in loco u.i steterunt pedes eius, et cetera. Sic er#o
inimici erunt non solum su. deitate, sed etiam su. humanitate
Christi. Phil. II, $*2 in nomine Iesu omne #enu, et cetera. Sed quid
est quod dicit donec ponat6 et cetera. <umquid non re#na.it,
priusquam posuerit inimicos su. pedi.us6 0icendum quod hoc
potest intelli#i dupliciter, nam l7 donec quandoque determinat
tempus, et ponitur pro -inito, sicut si dicerem2 non "ide.o 0eum
donec moriar, quia usque tunc non "ide.o, sed postea "ide.o.
:uandoque ponitur pro in-inito, sicut cum dicitur2 non co#no"it
eam donec peperit -ilium suum. <on quod "elit dicere, quod non
co#no"it eam solum usque ad partum -ilii, sed nec etiam postea
unquam co#no"it, sicut dicit Hieron7mus. Iste modus ser"atur
quando aliqui intendunt e3cludere illa solum de qui.us est
du.ium. Unde E"an#elium e3clusit illud solum, quod "idetur esse
du.ium, scilicet quod Ioseph co#no"isset .eatam "ir#inem ante
partum. Hoc "ero quod post partum non co#no"it eam, nulli est
du.ium, cum tot m7steria pueri "iderit et toties a. An#elis
monitus sit, et adoratus etiam a ma#is Iesus -uisset/ unde poterat
eam iam 0ei matrem co#noscere, et ideo non cura"it hoc
e3cludere2 sic etiam loquitur hic apostolus. :uod enim aliquis
re#net, adhuc inimicis non su.iu#atis, "idetur esse du.ium/ sed
quod re#net postquam inimici su.iu#ati sunt, nulli est du.ium. Et
ideo illud e3cludit principaliter dicens donec ponat, etc., quasi
dicat2 "erum est, quod Christus ha.et re#num, et licet sint aliqui
inimici, dum non -aciunt "oluntatem suam, tamen re#nat donec
ponat, et cetera. Potest etiam alio modo intelli#i donec ponat,
etc., ut l7 donec determinet tempus, et ponatur pro -uturo, ut
dicatur sic oportet illum re#nare, sed quando6 0onec ponat, et
cetera. :uasi dicat2 usque tunc re#na.it, quousque ponat inimicos
su. pedi.us, postea "ero non re#na.it. Sed secundum hanc
e3positionem, re#nare non importat re#num ha.ere, sed in
re#nando pro-icere et re#num au#eri, et hoc quantum ad
mani-estationem per-ectam re#ni Christi. :uasi dicat2 re#num
Christi paulatim pro-icit, inquantum scilicet mani-estatur et
innotescit, donec ponat inimicos su. pedi.us, id est quousque
omnes inimici re#nare eum -ateantur2 .oni quidem cum #audio
.eatitudinis, mali "ero cum con-usione/ et postea non re#nat, id
est re#num suum non pro-icit, et non amplius mani-estatur, quia
iam plene mani-estum erit. Sic er#o patet omnium ad"ersantium
su.iectio, quae quidem su.iectio per-ectissima erit, quia etiam
illud quod ma3ime inimicatur, su.iicietur si.i. Hoc autem est
mors, quae ma3ime contrariatur "itae/ et ideo dicit no"issime
autem, etc./ u.i tria -acit. Primo ponit su.iectionem mortis/
secundo pro.at hoc per auctoritatem, i.i omnia enim su.iecit,
etc./ tertio e3 ipsa auctoritate ar#uit, i.i cum autem dicat, et
cetera. 0icit er#o2 di3i quod omnes inimicos su.iecit su. pedi.us
eius. Sed qualiter6 Per-ectissime, inquam, quia no"issime inimica
mors destruetur, scilicet in -ine, quia non poterit esse cum "ita,
u.i omnes per resurrectionem "i"ent. Os. III, $;2 ero mors tua, o
mors. Is. !, '2 praecipita.it mortem in sempiternum. Sciendum
est autem, quod Ori#enes e3 hoc "er.o sumpsit occasionem
erroris sui, quem ponit in periarchon. Ipse enim "oluit quod
poenae damnatorum essent pur#atoriae et non aeternae, et "oluit
quod omnes, qui sunt in In-erno, quandoque con"erterentur ad
Christum et sal"arentur, et etiam 0ia.olus. Et hoc con-irmat per
ista "er.a donec ponam inimicos, et cetera. Et intelli#it quod hoc
quod dicitur inimicos su. pedi.us, solum intelli#itur de
su.iectione, quae -it per con"ersionem peccatorum ad 0eum, non
de su.iectione qua sunt su.iecti Christo etiam illi, qui numquam
con"ertuntur ad Christum, inquantum punit eos in In-erno. Et ideo
dicit oportet illum re#nare, donec ponat inimicos su. pedi.us,
quia tunc omnes damnati et qui sunt in In-erno sal"a.untur,
inquantum scilicet con"ertentur ad ipsum, et ser"ient ei, et non
solum ipsi homines damnati/ autem, pro sed, no"issime ipsa
mors, id est 0ia.olus, destruetur, non quod non sit omnino, sed
quod non sit mors, quia etiam ipse 0ia.olus in -ine sal"a.itur.
Sed hoc est haereticum et damnatum in Concilio. Iterum
sciendum est quod apostolus si#nanter posuit hoc quod dicitur
no"issime autem, etc., ad remo"endum duas quaestiones, quae
possunt -ieri circa praedicta de resurrectione, scilicet utrum
Christus posset "i"i-icare mortuos. Et hoc sol"itur, quia omnes
inimicos posuit su. pedi.us eius, et etiam ipsam mortem. Et
quare non statim omnes resuscita"it6 Ad quod respondetur, quod
oportet quod primo su.iiciat inimicos su. pedi.us, et no"issime
cum destruetur ipsa mors, tunc resur#ent omnes ad "itam. <on
er#o di--ert, quia non potest, sed ut ser"et ordinem, quia quae a
0eo sunt, ordinata sunt. :uod autem ipsa mors su.iiciatur
Christo, pro.at per auctoritatem Ps. !III, '2 omnia su.iecisti su.
pedi.us eius, id est, su. humanitate eius, scilicet Christi. Phil. II,
". $$2 omnis lin#ua, et cetera. Is. %!, 5;2 mihi cur"a.itur omne
#enu, et cetera. E3 hac autem auctoritate ar#umentatur, dicens
cum autem dicat, et cetera. Et est ratio sua talis2 propheta dicit
omnia su.iecisti, etc., sed dicendo omnia, constat quod nihil
e3clusit, nisi illum qui su.iecit/ er#o su.iecta sunt Christo omnia
et ipsa mors. 0icit er#o2 cum autem dicat, Psalmista scilicet,
omnia su.iecta sunt ei, scilicet Christo, inquantum homini,
praeter eum, scilicet patrem, qui su.iecit ei omnia. He.r. II, ". '2
in eo qui omnia si.i su.iecit, et cetera. Matth. ult.2 data est mihi
omnis potestas, et cetera. Sed contra. Si pater su.iecit omnia -ilio,
er#o -ilius est minor patre. Responsio. 0icendum est, quod pater
su.iecit omnia -ilio, inquantum est homo, ut dictum est, et sic
pater est maior -ilio. Est enim minor patre secundum
humanitatem, aequalis "ero secundum di"initatem. !el
dicendum, quod etiam ipse -ilius, inquantum 0eus, su.iecit si.i
omnia, quia sic potest omnia quae pater potest, Phil. III, 5*2
sal"atorem e3pectamus, etc., secundum operationem qua potens
est su.iicere omnia. Consequenter cum dicit cum autem su.iecta
-uerint illi omnia, etc., ostendit -inem huius resurrectionis non
esse in humanitate Christi, sed ulterius perducetur rationalis
creatura ad contemplationem di"initatis, et in ea est .eatitudo
nostra, et -inis noster ipse 0eus est. Et ideo dicit cum autem
su.iecta, etc., quasi dicat2 nondum 0eus su.iecit omnia Christo,
sed cum omnia -uerint ei su.iecta, scilicet Christo, tunc ipse -ilius
secundum humanitatem su.iectus erit illi, scilicet patri, Io. I!,
5'2 pater maior me est/ et su.iectus est nunc etiam Christus
secundum quod homo patri, sed hoc tunc mani-estius erit. Et ratio
huius su.iectionis est ut sit 0eus omnia in omni.us, id est ut
anima hominis totaliter requiescat in 0eo, et solus 0eus sit
.eatitudo. Modo enim in uno est "ita et "irtus in alio et #loria in
alio, sed tunc 0eus erit "ita et salus et "irtus, et #loria et omnia.
!el aliter ita, ut sit 0eus omnia in omni.us, quia tunc
mani-esta.itur quod quidquid .oni ha.emus est a 0eo.
%ectio ;
&'()';+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $4 l. ;
Ostensa resurrectione mortuorum e3 resurrectione Christi, hic
consequenter ostendit resurrectionem mortuorum e3 "ita
sanctorum. Et circa hoc duo -acit. Primo pro.at propositum/
secundo su.iun#it admonitionem, i.i nolite seduci, et cetera.
Pro.at autem propositum, ducendo ad tria incon"enientia.
Primum incon"eniens est quod -rustraretur de"otio hominum ad
Baptismum/ secundum est quod -rustraretur la.or sanctorum, et
hoc ponit i.i ut quid et nos periclitamur, etc./ tertium est quod
daretur occasio -ruendi "oluptati.us. Et hoc ponit, i.i
manducemus et .i.amus, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo
ponit primum incon"eniens/ secundo e3plicat illud, i.i si omnino
mortui, et cetera. 0icit er#o primo2 di3i quod mortui resur#unt,
alioquin, scilicet si non est resurrectio mortuorum -utura, ut nos
praedicamus, quid -acient qui, et cetera. Hoc potest dupliciter
intelli#i. Uno modo, ut per hoc quod dicit mortui, intelli#antur
opera peccati, quae sunt mortua, quia carent "ita #ratiae, et
ducunt ad mortem. He.r. I, $;2 san#uis Christi emunda.it, et
cetera. Et secundum hoc plana est littera. :uid, scilicet -acient illi,
qui .apti@antur pro mortuis, id est pro peccatis a.luendis, si non
sint "itam #ratiae ha.ituri6 Alio modo, quia quidam tunc temporis
"ole.ant, quod homines possent primo .apti@ari, ut si.i ipsis
remissionem peccatorum consequerentur/ et iterum
.apti@a.antur pro aliquo consan#uineo suo de-uncto, ut etiam
post mortem dimitterentur ei peccata. Et secundum hoc sit littera2
quid -acient qui .apti@antur pro mortuis, scilicet consan#uineis,
pro quorum salute .apti@antur, si non sit resurrectio mortuorum6
Sed isti in aliquo commendari possunt, scilicet in hoc quod -idem
resurrectionis "ide.antur ha.ere. Sed in aliquo possunt
reprehendi, in hoc scilicet quod unum crede.ant posse pro alio
.apti@ari. Sed tunc est quaestio2 si oratio unius prodest alteri,
quare non etiam Baptismus6 Ad hoc est duple3 responsio. Una
est, quod opera quae -aciunt "i"i, prosunt mortuis propter
unionem charitatis et -idei. Et ideo non prosunt nisi illis qui
decedunt cum charitate et -ide. Unde in-ideli.us nec oratio, nec
Baptismus "i"orum prosunt/ tamen oratio prodest illis qui sunt in
Pur#atorio. Alia responsio, et melior, quia .ona opera "alent
mortuis, non solum e3 "i charitatis, sed etiam e3 intentione
-acientis. Sicut si e#o dicerem Psalterium pro aliquo qui est in
Pur#atorio, qui tene.atur dicere, ut satis-aciam pro eo, "alet
quidem quantum ad satis-actionem solum illi pro quo dico.
0icendum est er#o secundum hoc, quod Baptismus non ha.et
"irtutem e3 intentione nostra, sed e3 intentione Christi. Intentio
autem Christi est ut Baptismus illis pro-iciat, qui in Christi -ide
.apti@antur. Consequenter istud incon"eniens e3plicat, dicens si
omnino, et cetera. Et ista e3plicatio "idetur ma#is con"enire
secundae e3positioni supra positae, quasi dicat2 ut quid
.apti@antur pro illis, id est, pro mortuis, si non resur#unt6 Sed si
secundum primam e3positionem e3ponatur, tunc sic potest dici si
omnino mortui non resur#unt, ut quid etiam .apti@antur pro illis,
id est pro peccatis, cum ipsa non dimittantur6 Ut quid
periclitamur, et cetera. Hic ponit secundum incon"eniens, et circa
hoc duo -acit. Primo ponit incon"eniens in communi/ secundo in
speciali, i.i quotidie, et cetera. 0icit er#o2 non solum -rustra
.apti@antur aliqui pro remissione peccatorum, sed nos etiam
-rustra a--li#imur, si resurrectio mortuorum non est. Et hoc est
quod dicit ut quid et nos, sancti apostoli, periclitamur, id est
pericula patimur, omni hora6 II Cor. c. I, 5)2 periculis -luminum,
periculis, et cetera. Constat enim, quod sancti e3ponunt se
tri.ulationi.us, et a--li#unt seipsos propter spem "itae aeternae,
secundum illud Rom. !, $$2 non solum autem, sed et #loriamur, et
cetera. Spes autem non con-undit, et cetera. Si er#o resurrectio
mortuorum non sit, totaliter spes perit. Arustra er#o a--li#erent
se, si mortui non resur#unt. <ec o.stat, si dicatur quod anima
separata praemiatur, quia, ut pro.atum est supra, non posset
pro.ari quod anima esset immortalis. Consequenter cum dicit
quotidie, etc., enumerat pericula in speciali, et primo quantum ad
personam/ secundo quantum ad locum, i.i si, secundum
hominem, ad .estias, et cetera. Mani-estat er#o in speciali
pericula quantum ad personam suam/ unde dicit quotidie morior,
etc., quasi dicat2 non quaecumque pericula patimur, sed etiam
mortis, quia quotidie morior, id est sum in periculis mortis. Ps.
%III, 552 propter te morti-icamur tota die. Et hoc ostendit
apostolus Roman. ' in persona apostolorum esse dictum, II Cor.
I!, ". $*2 semper morti-icationem, et cetera. Propter #loriam
"estram, id est ut e#o acquiram #loriam, quam e3pecto e3 "estra
con"ersione ad -idem. II Thess. II, 5*2 "os estis #loria mea et
#audium, quam ha.eo, id est, spero me ha.iturum, in Christo Iesu
domino nostro, id est per charitatem Christi. Alia littera ha.et per
#loriam, etc., et tunc l7 per #loriam, est "er.um iurantis/ quasi
dicat2 per #loriam "estram, quam scilicet e3pectatis, quae est
0eus. Ac si diceret2 iuro per 0eum, quem ha.eo in spe in Christo
Iesu, id est per passionem, et cetera. E3 quo apparet, quod etiam
apostolus iura"it, et quod in "iris per-ectis iurare non est
peccatum. Si secundum hominem, et cetera. Hic speci-icat
pericula quantum ad locum. U.i sciendum est, quod hoc le#itur
Act. c. I, u.i dicitur quod, cum Paulus apud Ephesum multos
con"ertisset ad -idem, quidam concita"erunt contra eum
populum, intantum quod non esset ausus e3ire in theatrum, et
quod multa pericula sit i.i passus. Er#o -orte -acit hic de hoc
mentionem, quia e "icino passus hoc -uerat. 0icit er#o2 si
secundum hominem, id est secundum rationem e3 qua homo est,
hoc disputando de resurrectione, concludens quod homo non
moritur sicut .estia. Pu#na"i ad .estias, id est ad homines
.estialiter "i"entes apud Ephesum. !el si pu#na"i ad .estias
Ephesi, et hoc dico non e3 re"elatione di"ina, sed secundum
hominem, id est e3 instinctu humano, si tot pericula passus sum,
et cetera. 0einde cum dicit manducemus, etc., ponit tertium
incon"eniens, quod est2 si resurrectio mortuorum non esset,
daretur occasio -ruendi "oluptati.us. :uasi dicat2 si non est alia
"ita, stulti sumus si a--li#imus nos, sed manducemus et .i.amus,
id est utamur deliciis et -ruamur "oluptati.us. Sap. II, ". $2 non
est, qui sit a#nitus, etc.2 "enite, -ruamur, et cetera. Cras enim, id
est, in pro3imo, moriemur/ totaliter enim de-iciemus in anima et
corpore, si mortui non resur#unt. 0einde cum dicit nolite seduci,
e3 praedictis concludit admonitionem, et primo quantum ad
in-irmos/ secundo "ero quantum ad per-ectos et iustos, i.i
"i#ilate, iusti, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo reddit eos
attentos, dicens nolite seduci, quasi dicat2 dictum est, quod si
resurrectio mortuorum non sit, stultum esset non uti lasci"iis et
"oluptati.us. <e er#o ad lasci"ias inducamini, nolite seduci a. his
qui ne#ant resurrectionem. Col. II, $'2 "idete ne quis "os seducat,
et cetera. Secundo rationem attentionis assi#nat, dicens
corrumpunt, etc., quasi dicat2 ideo nolite seduci, quia colloquia
mala, illorum scilicet qui ne#ant resurrectionem, corrumpunt
.onos mores, II Tim. II, $(2 sermo eorum serpit ut cancer.
Hieron7mus dicit quod hoc est sumptum e3 dictis #entilium, et
est "ersus cuiusdam Menandri. Et e3 hoc, ut ipse dicit,
ar#umentum ha.emus, quod licet no.is quandoque in sacra
Scriptura uti auctoritati.us #entilium. 0einde cum dicit "i#ilate,
etc., ponit admonitionem quantum ad per-ectos. Posset enim
dicere, quod a colloquiis illorum de.ent ca"ere in-irmi qui de -acili
seducuntur/ per-ecti autem non sic seduci possunt. Apostolus
autem "ult, quod etiam per-ecti sint cauti. Unde circa hoc duo
-acit. Primo reddit eos attentos, dicens "i#ilate, iusti, id est "os,
qui reputamini iusti, "i#ilate, id est, solliciti sitis. Matth. I!,
;52 "i#ilate, quia nescitis, et cetera. Apoc. !I, $42 .eatus qui
"i#ilat, et cetera. Secundo rationem assi#nat, dicens nolite, etc.,
et hanc duplicem, quarum unam propter seipsos. <ullus enim est
adeo per-ectus, quin de.eat si.i ca"ere a peccatis. Inertia autem
et torpor -requenter inducit ad peccatum, unde ne peccent inducit
eos ad "i#iliam, et ideo dicit et nolite peccare, id est ne peccetis,
To.. I!, )2 in mente ha.eto 0eum, et ca"e ne aliquando peccato
consentias. Aliam rationem inducit propter alios, quia non solum
propter seipsos sint solliciti, sed et propter alios, ne illi
seducantur. Et hoc est quod dicit quidam enim ha.ent
i#norantiam 0ei, id est non rectam -idem. Rom. , ". 12 i#norantes
0ei iustitiam, et cetera. Et hoc loquor "o.is ad re"erentiam
"estram, ut sitis cauti. !el ad "erecundiam "estram, quia
"erecundum est "o.is, qui reputamini sapientes, et instructi in
-ide, quod sint aliqui inter "os i#norantiam 0ei ha.entes, id est
non rectam -idem.
%ectio 4
&'()'4+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $4 l. 4
Superius apostolus pro.a"it resurrectionem mortuorum, hic
ostendit qualitatem et modum resur#entium. Et circa hoc duo
-acit. Primo mo"et quaestionem circa qualitatem resur#entium/
secundo sol"it, i.i insipiens tu, et cetera. Circa resurrectionem
-uerunt duo errores. :uidam enim totaliter ne#a.ant
resurrectionem mortuorum -uturam. Cum enim non considerarent
nisi principia naturae et posse, et "iderent quod secundum
principia naturae et posse nullus de morte potest redire ad "itam,
nec caecus potest recuperare "isum, ideo totaliter ne#a"erunt
resurrectionem, e3 quorum persona dicitur Sap. II, 42 um.rae
transitus est tempus nostrum, et cetera. Et i.idem2 de nihilo nati
sumus, et cetera. Io. I!, ". $;2 putasne mortuus homo rursum
"i"et, et cetera. Alii autem di3erunt resurrectionem mortuorum
-uturam esse, sed dice.ant quod resur#e.ant ad eumdem modum
"i"endi, et ad eosdem actus. Et hoc etiam posuerunt quidam
philosophi qui dicunt2 post multa annorum curricula Plato adhuc
resur#et, et ha.e.it eosdem scholares Athenis, quos aliquando
ha.uit. Hoc etiam asserunt Pharisaei, Matth. II, 5', de muliere
septem "irorum, unde dice.ant2 in resurrectione cuius erit6
Saraceni etiam -in#unt quod ha.e.unt post resurrectionem
u3ores, et "oluptates, et delicias corporales. Io. , $(2 non
"ideat ri"ulos -luminis torrentis mellis et .ut7ri. Contra quos
dicitur Matth. II, 1*, quod erunt sicut An#eli 0ei in caelo. Has
er#o duas quaestiones mo"et hic apostolus. Primam cum dicit
quomodo resur#unt mortui6 :uomodo est possi.ile quod mortui
qui sunt cinis possint resur#ere6 Secundam, cum dicit quali
autem corpore "enient6 :uasi dicat2 numquid cum tali corpore
resur#ent cum quali sumus modo6 Has duas quaestiones sol"it
cum dicit insipiens, et cetera. Primo sol"it secundam, secundo
"ero sol"it primam, i.i ecce m7sterium "o.is dico, et cetera. Ad
intellectum autem eorum quae apostolus ponit in prima parte,
oportet in"esti#are quid apostolus intendat. Intendit autem in ista
parte apostolus ostendere quod mortui resur#unt, et quod erit
eadem su.stantia. U.i primo ponit similitudines/ secundo
adaptat, i.i sic etiam resurrectio mortuorum, etc./ tertio pro.at,
i.i si est corpus animale, et cetera. Circa primum duo -acit. Primo
proponit similitudines in una specie, secundo in di"ersis
specie.us, i.i non omnis caro, eadem caro, et cetera. Circa
primum sciendum est quod "idemus in una et eadem specie quod
una res in "ia #enerationis ha.et di"ersas qualitates et -ormas/
sicut #ranum aliam -ormam et qualitatem ha.et quando
seminatur, aliam quando pullulat, aliam quando iam est in her.a.
Et ideo e3 hac similitudine apostolus intendit ostendere
qualitatem resur#entium. Unde circa hoc tria -acit. Primo
comparat ordinem seminationis ad pullulationem/ secundo
di--erentiam qualitatis in semine et in pullulatione, i.i tu quod
seminas, etc./ tertio causam qualitatis in pullulatione, i.i 0eus
autem, et cetera. 0icit er#o insipiens, et cetera. Sed contra Matth.
!, 552 qui di3erit -ratri suo2 racha, et cetera. 0icendum quod
dominus prohi.et dici -ratri racha seu -atue, e3 ira non e3
correctione. Causa autem quare dicit insipiens, est quia haec
o.iectio contra resurrectionem procedit e3 principiis humanae
sapientiae, quae tamdiu est sapientia, quamdiu est su.iecta
sapientiae di"inae/ sed quando recedit a 0eo, tunc "ertitur in
insipientiam/ unde cum contradicat sapientiae di"inae, "ocat eam
insipientem. :uasi dicat2 insipiens, nonne quotidie e3periris, tu,
quia quod seminas, in terra, non "i"i-icatur, id est "e#etatur, nisi
prius moriatur, id est putrescat6 Io. II, 5;2 nisi #ranum -rumenti,
et cetera. E3 hoc "idetur apostolus -acere comparationem, quod
quando corpus hominis ponitur in sepulchro in terra, tunc est
quaedam seminatio/ quando "ero resur#it, tunc est quaedam
"i"i-icatio. Unde e3 hoc opinantur aliqui, resurrectionem
mortuorum esse naturalem, propter hoc quod apostolus hic
resurrectionem comparat pullulationi seminis quae est naturalis.
Opinantur enim in pul"eri.us resolutis, in quos resol"untur
humana corpora, esse quasdam "irtutes seminales acti"as ad
corporum resurrectionem. Sed istud non "idetur esse "erum. Ait
enim resolutio corporis humani in elementa, sicut et aliorum
mi3torum corporum, unde pul"eres in quos humana corpora
resol"untur, nullam aliam ha.ent "irtutem acti"am quam alii
pul"eres, in qui.us constat non esse aliam "irtutem acti"am ad
corporis humani constitutionem, sed solum in semine hominis/
di--erunt autem pul"eres in quos humana corpora resol"untur, a.
aliis pul"eri.us solum secundum ordinationem di"inam, prout
huiusmodi pul"eres sunt e3 di"ina sapientia ordinati, ut iterum e3
eis humana corpora reinte#rentur. Unde resurrectionis acti"a
causa solus 0eus erit, etsi ad hoc utatur ministerio An#elorum,
quantum ad pul"erum collectionem. Propter quod apostolus in-ra
modum resurrectionis e3ponens, attri.uit sono tu.ae, et supra
attri.uit Christo resur#enti, non autem alicui "irtuti acti"ae in
pul"eri.us. <on er#o intendit hic pro.are apostolus quod
resurrectio sit naturalis, per hoc quod semen naturaliter pullulat,
sed intendit hic mani-estare per e3empla quaedam, quod non sit
eadem qualitas corporum resur#entium et corporum morientium,
et primo per hoc quod non est eadem qualitas seminis et
pullulationis, ut e3 sequenti.us mani-este ostendetur. <am
consequenter cum dicit et quod seminas, etc., ostendit qualitatem
seminis di--erentem esse a qualitate pullulationis, cum dicit et
quod seminas, non corpus, quod -uturum est, seminas, id est non
quale -uturum est seminas. :uod e3ponens su.dit sed nudum
#ranum, puta tritici "el alicuius caeterorum, scilicet seminum,
quia seminatur nudum semen, pullulat autem ornatum her.a, et
aristis, et huiusmodi. Et similiter corpus humanum aliam
qualitatem ha.e.it in resurrectione quam nunc ha.et, ut in-ra
e3ponetur. Est tamen di--erentia inter resurrectionem humani
corporis, et pullulationem seminis/ nam sur#et idem corpus
numero, sed ha.e.it aliam qualitatem, sicut in-ra dicit apostolus,
quod oportet corrupti.ile hoc induere incorruptionem/ et Io. I,
5( dicitur quem "isurus sum e#o ipse, et non alius. Sed in
pullulatione nec est eadem qualitas, nec idem corpus numero, sed
solum idem specie. Et ideo si#nanter apostolus de pullulatione
loquens, di3it non corpus, quod -uturum est, seminas, dans
intelli#ere quod non sit idem numero. Et in hoc opus naturae
de-icit a. opere 0ei. <am "irtus naturae reparat idem specie, sed
non idem numero2 "irtus autem 0ei reparare potest etiam idem
numero. Et sic etiam e3 hoc quod hic dicitur potest sumi pro.atio
ad hoc quod resurrectionem -uturam -ieri non est impossi.ile,
sicut insipiens o.iicie.at. :uia si natura e3 eo quod mortuum est,
potest reparare idem specie, multo ma#is 0eus potest reparare
idem numero/ quia et hoc ipsum quod natura -acit, opus 0ei est.
Ha.et enim hoc natura a 0eo, quod hoc -acere possit. Et ideo
consequenter descri.ens qualitatem pullulationis, attri.uit eam
primum quidem 0eo, secundo proportioni naturae. 0icit autem
primo 0eus autem dat illi corpus sicut "ult, quia scilicet e3
ordinatione di"inae "oluntatis procedit, quod e3 tali semine talis
planta producatur, quae quidem planta est quasi corpus seminis.
Ultimus enim -ructus plantae est semen. Et hoc ideo attri.uit
operationi di"inae, quia omnis operatio naturae est operatio 0ei,
secundum illud supra II, )2 idem autem 0eus qui operatur omnia
in omni.us. Et hoc sic potest considerari. Mani-estum est enim
quod res naturales a.sque co#nitione operantur ad -inem
determinatum, alioquin non semper, "el in maiori parte, eumdem
-inem consequerentur. Mani-estum est etiam, quod nulla res
co#nitione carens in certum -inem tendit, nisi directa a. aliquo
co#noscente, sicut sa#itta tendit ad certum si#num e3 directione
sa#ittantis. Sicut er#o si aliquis "ideret sa#ittam directe tendere
ad certum si#num, quam"is sa#ittantem non "ideretur,
co#nosceret statim quod diri#eretur a sa#ittante. Ita cum
"ideamus res naturales a.sque co#nitione tendere ad certos -ines,
possumus pro certo co#noscere quod operantur e3 "oluntate
alicuius diri#entis, quem dicimus 0eum. Et sic dicit apostolus
quod 0eus dat, semini, corpus, id est, e3 semine producit
plantam, sicut "ult. Sed rursus, ne aliquis crederet huiusmodi
naturales e--ectus e3 sola 0ei "oluntate pro"enire, a.sque
operatione et proportione naturae, su.iun#it et unicuique
seminum proprium corpus, puta e3 semine oli"ae #eneratur oli"a,
et e3 semine tritici #eneratur triticum. Unde et 9en. I, $$2
#erminet terra her.am "irentem et -acientem semen iu3ta #enus
suum. Sic er#o et in resurrectione erit alia qualitas corporis
resur#entis, quae tamen proportiona.itur meritis morientis.
%ectio )
&'()')+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $4 l. )
Hic apostolus ponit e3emplum de di"ersitate qualitatis corporis
resur#entis in di"ersis specie.us. Et primo comparando caelestia
ad terrestria/ secundo terrestria ad caelestia, i.i sunt corpora
caelestia, etc./ tertio corpora caelestia ad in"icem, i.i alia claritas,
et cetera. :uia posset aliquis dicere2 quomodo est possi.ile quod
mortui resumant corpus et carnem, si non sint ha.ituri eamdem
corporis qualitatem6 Ideo ad hoc e3cludendum introducit
di"ersas qualitates corporis et carnis, ut sic mani-estum sit quod
non oportet, si non erit eadem qualitas, quod non resumatur idem
corpus, "el eadem caro. 0icit er#o primo quod non omnis caro est
eadem caro, secundum -ormam, sed alia est caro hominum, alia
piscium, alia pecorum, alia "olucrum, et cetera. Et similiter est
alia morientis, et alia resur#entis. Sicut autem e3emplum
superius inductum de semine et pullulatione de-icie.at in hoc
quod in seminatione et pullulatione non est idem numero, nec
eaedem qualitates, ita haec e3empla de-iciunt, quia in his
e3emplis nec est eadem species, nec eadem qualitas. Sed caro
hominis resur#entis est eadem secundum speciem cum carne
morientis, sed tamen erit alia secundum qualitatem. Erit enim
eiusdem naturae, sed alterius #loriae, ut 9re#orius de corpore
Christi dicit. Si quis autem haec quae dicta sunt, ad di"ersum
statum resur#entium re-erre "ellet, posset dici quod per homines
intelli#untur .oni secundum rationem "i"entes, secundum illud
E@. I!, 1$2 "os autem #re#es mei, #re#es pascuae meae,
homines estis. Per pecora "ero intelli#untur lu3uriosi, secundum
illud II Petr. II, $52 hi "ero "elut irrationa.ilia pecora, et cetera.
Per "olucres, super.i, per pisces, cupidi, secundum illud Ps. !III,
". 82 "olucres caeli et pisces maris, et cetera. Ad idem autem
introducit di"ersitatem caelestium et terrestrium corporum, cum
su.dit2 sunt corpora caelestia, ut sol et luna et huiusmodi, et sunt
corpora terrestria, ut i#nis, aqua, etc./ sed alia quidem est #loria,
id est pulchritudo et decor, caelestium corporum, alia autem
terrestrium, Eccli. %III, ". $*2 species caeli #loria stellarum. Et
possunt per caelestia corpora intelli#i contemplati"i. Phil. III, 5*2
nostra con"ersatio in caelis est. Per terrestria acti"i, qui circa
terrena occupantur/ unde Marthae dictum est, %c. , ;$2 tur.aris
er#a plurima. Et ad idem ulterius introducit di"ersam qualitatem
caelestium corporum, cum dicit alia claritas solis, et cetera.
Similiter inter stellas est di--erentia, stella enim di--ert, et cetera.
Et potest intelli#i per solem Christus, Mal. ult.2 orietur "o.is
timenti.us nomen meum sol iustitiae, et cetera. Per lunam .eata
"ir#o, de qua Cant. !I, 82 pulchra ut luna. Per stellas ad in"icem
ordinatas, caeteri sancti. Iudic. !, 5*2 stellae manentes in ordine
suo, et cetera. Consequenter cum dicit sic erit resurrectio
mortuorum, adaptat praedicta e3empla ad resurrectionem
mortuorum. <ec intelli#endum est, quantum ad litteralem
e3positionem, quod apostolus hoc dicat ad desi#nandum in
resur#enti.us #eneris di"ersitatem, propter id quod praemiserat
stella di--ert, et cetera. Sed hoc re-ert ad omnia praecedentia, ut
ostendatur e3 omni.us praemissis, quod sicut in re.us
in"eniuntur di"ersae qualitates corporum, ita erit di"ersa qualitas
resur#entium a qualitate morientium. Unde sequitur seminatur
corpus, et cetera. U.i apostolus ma3ime ostendit aliam esse
qualitatem corporis morientis, et corporis resur#entis. Et a#it hic
de corpore resur#ente #lorioso, cuius propriae qualitates dotes
corporis #loriosi dicuntur. :uae quidem sunt quatuor, quas hic
apostolus tan#it. Primo enim tan#it dotem impassi.ilitatis, cum
dicit seminatur in corruptione, et cetera. Et quam"is seminatio
accipi posset pro prima corporis ori#ine, secundum quod
#eneratur e3 semine, tamen con"enientius est, secundum
intellectum apostoli, ut seminatio re-eratur ad mortem et
sepulturam, ut respondeat ei quod supra dictum est2 quod
seminas non "i"i-icatur, nisi prius moriatur. 0icitur autem mors et
resolutio, seminatio, non quod in corpore mortuo, "el in cineri.us
e3 eo resolutis sit aliqua "irtus ad resurrectionem, sicut est "irtus
acti"a in semine ad #enerationem/ sed quia a 0eo talis ordinatio
est deputata, ut e3 eo iterato re-ormetur corpus humanum. Sic
i#itur corpus humanum, quando seminatur, id est, quando
moritur, est in corruptione, id est secundum suam proprietatem
est corruptioni su.iectum, secundum illud Rom. !III, $*2 corpus
quidem mortuum est propter peccatum. Sed resur#et in
incorruptione. 0icitur autem hic incorruptio, non solum ad
e3cludendum separationem animae a corpore, quia hanc
incorruptionem et corpora damnatorum ha.e.unt, sed ad
e3cludendum tam mortem quam quamli.et no3iam passionem,
si"e a. interiori, si"e a. e3teriori. Et quantum ad hoc intelli#itur
impassi.ilitas corporis #loriosi, secundum illud Apoc. !II, $)2 non
esurient, neque sitient amplius, et cetera. Secundo tan#it dotem
claritatis, cum dicit seminatur in i#no.ilitate, id est corpus quod
ante mortem, et in morte est de-ormitati.us et miseriis multis
su.iectum, secundum illud Io. I!, $2 homo natus de muliere, et
cetera. Sed resur#et in #loria, quae claritatem si#ni-icat, ut
Au#ustinus dicit super Ioannem. Erunt enim corpora sanctorum
clara et -ul#entia, secundum illud Matth. III, ". ;12 -ul#e.unt
iusti, sicut sol, et cetera. Tertio tan#it dotem a#ilitatis, cum dicit
seminatur in in-irmitate, id est, corpus animale, quod ante
mortem est in-irmum et tardum, et a. anima non -acile mo.ile,
secundum illud Sap. I, $42 corpus quod corrumpitur a##ra"at
animam. Sed sur#et in "irtute, quia scilicet -iet ut e3 tanta "irtute
a. anima mo"eri possit, ut in nullo di--icultatem ad motum
e3hi.eat, quod ad dotem a#ilitatis pertinet. Tanta enim erit i.i
-acilitas, quanta -elicitas, ut Au#ustinus dicit. Unde dicitur Sap.
III, ( de iustis2 -ul#e.unt iusti, et tamquam scintillae in
arundineto discurrent. Et Is. %, 1$2 qui sperant in domino
ha.e.unt -ortitudinem, assument pennas, et cetera. :uarto tan#it
dotem su.tilitatis, cum dicit seminatur corpus animale, et cetera.
:uam quidam ad hoc re-erre "olunt quod corpori #lorioso
secundum hanc dotem competat ut possit simul esse cum corpore
non #lorioso in eodem loco. :uod quidem sustineri posset, si
corpori secundum statum praesentem competeret, quod non
posset simul cum alio corpore esse in eodem loco secundum
aliquid quod a corpore remo"eri posset. <unc autem si dili#enter
consideretur, quod secundum hoc nihil aliud corpori competit nisi
secundum quod ha.et dimensiones corporales. Unde "idemus
corpora quantumcumque su.tilia, non compati secum alia
corpora, ut patet in aere et in i#ne/ et, ulterius, si essent corpora
separata omnino a.sque materia, sicut quidam posuerunt, non
possent simul cum corpori.us naturali.us esse in eisdem locis, ut
philosophus dicit. Remanenti.us i#itur dimensioni.us in
quocumque corpore, est contra suam naturam quod sit cum alio
corpore in eodem loco. Unde si hoc aliquando contin#it, erit e3
miraculo. Propter quod 9re#orius et Au#ustinus miraculo
adscri.unt quod corpus Christi ad discipulos ianuis clausis
intra"it. <ulla enim "irtus terminata potest -acere miraculum, hoc
enim solius 0ei est. Relinquitur er#o quod esse simul cum alio
corpore in eodem loco, non possit esse e3 dote seu e3 qualitate
corporis #loriosi. <on tamen ne#andum est quin corpus
#loriosum possit esse simul cum alio corpore in eodem loco, quia
corpus Christi post resurrectionem intra"it ad discipulos ianuis
clausis, cui corpus nostrum in resurrectione con-ormandum
speramus/ sed sicut corpus Christi hoc ha.uit non e3 proprietate
corporis, sed e3 "irtute di"initatis unitae, ita corpus cuiusli.et
alterius sancti hoc ha.e.it non e3 dote, sed e3 "irtute di"initatis
e3istentis in eo. Per quem modum corpus Petri ha.uit quod ad
um.ram eius sanarentur in-irmi, non per aliquam proprietatem
ipsius. Est er#o dicendum quod ad dotem su.tilitatis pertinet
quod hic apostolus tan#it dicens seminatur corpus animale,
sur#et spirituale. :uod quidam male intelli#entes, di3erunt quod
corpus in resurrectione "ertetur in spiritum, et erit simile aeri aut
"ento, qui spiritus dicitur. :uod ma3ime e3cluditur per illud quod
ad apostolos dicitur %c. ult.2 palpate et "idete, quia spiritus, et
cetera. Unde et hic apostolus non dicit quod resur#at spiritus, sed
spirituale corpus. Er#o in resurrectione spirituale erit, non
spiritus, sicut nunc est animale, non anima. Ad horum autem
di--erentiam co#noscendam considerandum est, quod unum et
idem in no.is est quod dicitur et anima et spiritus/ sed anima
dicitur secundum quod per-icit corpus, spiritus autem proprie
secundum mentem, secundum quam spirituali.us su.stantiis
assimilamur, secundum illud Eph. c. I!, 512 reno"amini spiritu
mentis "estrae. Item considerandum est, quod triple3 est
di--erentia potentiarum in anima/ quaedam enim potentiae sunt
quarum operationes ad .onum corporis ordinantur, sicut
#enerati"a, nutriti"a, et au#mentati"a. :uaedam "ero sunt, quae
quidem corporeis or#anis utuntur, ut omnes potentiae sensiti"ae
partis/ sed earum actus ad corpus non ordinantur directe, sed
ma#is ad per-ectionem animae. :uaedam "ero sunt potentiae
quae neque utuntur corporeis or#anis, neque directe ad .onum
corporis ordinantur, sed ma#is ad .onum animae, sicut quae
pertinent ad intellecti"am partem. Primae er#o potentiae
pertinent ad animam, inquantum animat corpus/ secundae "ero
ma3ime pertinent ad animam, inquantum est spiritus/ tertiae "ero
medio modo se ha.ent inter utrasque2 quia tamen iudicium de
potentia aliqua ma#is de.et sumi e3 o.iecto et -ine, quam e3
instrumento, ideo secundae potentiae ma#is se tenent cum tertiis,
quam cum primis. Item considerandum est quod cum unaquaeque
res sit propter suam operationem, corpus ad hoc per-icitur a.
anima, ut sit su.iectum operationi.us animae. <unc autem in
statu isto corpus nostrum est su.iectum operationi.us, quae
pertinent ad animam, inquantum est anima, prout #eneratur et
#enerat, nutritur, crescit et decrescit. :uantum autem ad
spirituales animae operationes, corpus, licet aliquo modo
su.ser"iat, tamen multum impedimentum a--ert, quia corpus
quod corrumpitur a##ra"at animam, ut dicitur Sap. I, 4. Sed in
statu resurrectionis cessa.unt operationes animales a corpore,
quia non erit #eneratio, nec au#mentum aut nutrimentum, sed
corpus a.sque aliquo impedimento et -ati#atione incessanter
ser"iet animae ad spirituales operationes eius, secundum illud Ps.
%III, 42 .eati qui ha.itant in domo tua, domine, et cetera.
Sicut er#o nunc est corpus nostrum animale, tunc "ero erit
spirituale. Causam autem harum proprietatum quidam attri.uunt
luci, quam dicunt esse de natura quintae essentiae, et "enire in
compositionem humani corporis, quod quia -ri"olum est et
-a.ulosum, sequentes Au#ustinum, dicimus quod procedunt e3
"irtute animae #lori-icatae. 0icit enim Au#ustinus in epistola ad
0ioscorum2 tam potenti natura 0eus -ecit animam, ut eius
plenissima .eatitudo, quae in -ine temporum promittitur sanctis,
redundet etiam in in-eriorem naturam, quae est corpus/ non
.eatitudo, quae -ruentis est propria, sed plenitudo sanitatis, id
est, incorruptionis "i#or. !idemus autem e3 anima quatuor
corpori pro"enire, et tanto per-ectius, quanto anima -uerit
"irtuosior. Primo quidem dat esse/ unde quando erit in summo
per-ectionis, da.it esse spirituale. Secundo conser"at a
corruptione/ unde "idemus homines quanto sunt -ortioris naturae,
minus a calore et -ri#ore pati. Cum er#o anima -uerit
per-ectissima, conser"a.it corpus omnino impassi.ile. Tertio dat
pulchritudinem et claritatem/ in-irmi enim et mortui propter
de.ilitatem operationis animae in corpus, e--iciuntur discolorati,
et quando erit in summa per-ectione, -aciet corpus clarum et
-ul#idum. :uarto dat motum, et tanto -acilius, quanto "irtus
animae -uerit -ortior supra corpus. Et ideo quando erit in ultimo
suae per-ectionis, da.it corpori a#ilitatem.
%ectio (
&'()'(+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $4 l. (
Hic apostolus di--erentiam qualitatis corporum morientium ad
corpora resur#entium supra e3emplis ostensam, ostendit ratione.
Circa autem hoc duo -acit. Primo enim praemittit quod pro.are
intendit/ secundo praemissum pro.at, i.i sicut scriptum est, et
cetera. 0icit er#o primo2 di3i quod id quod seminatur animale,
sur#et spirituale, et, quod hoc sit "erum, scilicet quod sit aliquod
corpus spirituale, ostendo, quia si est corpus animale, est et
spirituale. Et non intendit apostolus e3 hoc ar#uere ad
propositum sed hoc supponit, intendens pro.are ipsum quod dicit
si est corpus, et cetera. Eccli. III, $42 intuere in omnia opera
altissimi, duo contra duo, et unum contra unum. Sicut scriptum
est, et cetera. Hic pro.at propositum. Est autem sua pro.atio
talis2 duo sunt principia humani #eneris/ unum secundum "itam
naturae, scilicet Adam, aliud secundum "itam #ratiae, scilicet
Christus/ sed animalitas est deri"ati"a in omnes homines a primo
principio, scilicet Adam/ er#o constat quod multo amplius a
secundo principio, scilicet Christo, spiritualitas deri"a.itur in
omnes homines. Huius rationis, primo, pro.at primam
di"ersitatem principiorum, secundo mediam, scilicet
determinationem similitudinis e3 utroque principiorum, i.i qualis
terrenus, et cetera. Circa primum tria -acit. Primo ostendit
principiorum di--erentiam/ secundo principiorum ordinem ad
in"icem, i.i sed non prius quod spirituale, etc./ tertio rationis
ordinem assi#nat, i.i primus, et cetera. Ponit er#o, primo,
conditionem primi principii secundum "itam naturae, sumens
auctoritatem 9en. II, (. Unde dicit sicut scriptum est2 -actus est, a
0eo, primus homo Adam in animam "i"entem, "ita scilicet
animali, qualem anima potest dare, cum scilicet spira"it dominus
in -aciem eius spiraculum "itae, 9en. II, (. Aorma enim humana et
anima dicitur et spiritus. Inquantum enim intendit curae corporis,
scilicet "e#etando, nutriendo et #enerando, sic dicitur anima/
inquantum autem intendit co#nitioni, scilicet intelli#endo,
"olendo et huiusmodi, sic dicitur spiritus. Unde cum dicit -actus
est primus homo Adam in animam "i"entem, intendit hic
apostolus de "ita qua anima deser"it circa corpus, non de spiritu
sancto, sicut quidam -in#unt, propter hoc quod praecedit et
inspira"it in -aciem eius spiraculum "itae, dicentes hoc esse
spiritum sanctum. Secundo ponit conditionem secundi principii,
dicens no"issimus "ero Adam, id est Christus. Et dicitur
no"issimus, quia Adam indu3it unum statum, scilicet culpae,
Christus "ero #loriae et "itae. Unde cum post statum istum nullus
alius sequatur in "ita ista, ideo dicitur no"issimus. Is. %III, 5 s.2
desidera"imus eum despectum et no"issimum "irorum. Et ali.i
scilicet Apoc. I, $(2 e#o primus et no"issimus. Et ali.i2 e#o sum
alpha et ome#a, et cetera. 0icit autem Adam, quia de natura Adae
-actus in spiritum "i"entem. Et e3 hoc, conditioni.us principiorum
"isis, apparet eorum di"ersitas, quia primus homo -actus est in
animam, no"issimus in spiritum. Ille autem in animam "i"entem
solum, iste "ero in spiritum "i"entem et "i"i-icantem. Cuius ratio
est2 quia, sicut Adam consecutus est per-ectionem sui esse per
animam, ita et Christus per-ectionem sui esse, inquantum homo,
per spiritum sanctum. Et ideo cum anima non possit nisi proprium
corpus "i"i-icare, ideo Adam -actus est in animam, non
"i"i-icantem, sed "i"entem tantum/ sed Christus -actus est in
spiritum "i"entem et "i"i-icantem, et ideo Christus ha.uit
potestatem "i"i-icandi. Io. I, $)2 de plenitudine eius, etc., et Io. ,
$*2 "eni ut "itam ha.eant et a.undantius ha.eant. Et in s7m.olo2
et in spiritum sanctum "i"i-icantem. Sed ne aliquis diceret2 si
Christus -actus est in spiritum "i"i-icantem, quare dicitur
no"issimus6 Ideo, consequenter, cum dicit sed non prius, etc.,
ostendit ordinem principiorum. !idemus enim in natura quod in
uno et eodem, prius est imper-ectum quam per-ectum. Unde cum
spiritualitas se ha.eat ad animalitatem, sicut per-ectum ad
imper-ectum, ideo in humana natura non prius de.et esse
spirituale, quod est per-ectum, sed, ut ser"etur ordo, prius de.et
esse imper-ectum, scilicet quod animale est, deinde per-ectum,
scilicet quod spirituale est. Supra c. III, $*2 cum "enerit quod
per-ectum est, et cetera. Sicut dicit Au#ustinus, huius si#num est,
quod primo#eniti antiquitus consue"erunt esse animales, sicut
Cain ante A.el natus, Ismael ante Isaac, et Esau ante Iaco..
Rationem autem dictae di"ersitatis assi#nat dicens primus homo,
etc., quasi dicat2 "ere primus homo -actus est in animam
"i"entem, quia de terra, 9en. II, (2 -orma"it dominus hominem de
limo terrae, et ideo dicitur esse terrenus, id est animalis/
secundus homo, scilicet Christus, -actus est in spiritum
"i"i-icantem, quia de caelo/ quia di"ina natura quae -uit huic
naturae unita, de caelo est. Et ideo de.et esse caelestis, id est,
talem per-ectionem de.et ha.ere, qualem decet de caelo "enire,
scilicet per-ectionem spiritualem. Io. III, 1$2 qui de caelo "enit,
super omnes est. 0icit autem primum hominem de terra,
secundum modum loquendi, quo res de illo esse dicuntur quia
prima pars est in eorum -ieri, sicut cultellus dicitur de -erro quia
prima pars, unde est cultellus, est -errum. Et quia prima pars unde
Adam -actus est, terra est, ideo, dicitur de terra. Secundus homo
dicitur de caelo, non quod attulerit corpus de caelo, cum de terra
assumpserit, scilicet de corpore .eatae "ir#inis, sed quia di"initas
>quae naturae humanae unita est? de caelo "enit, quae -uit prior
quam corpus Christi. Sic er#o patet principiorum di"ersitas, quod
erat maior propositio rationis principalis. Consequenter cum dicit
qualis terrenus, etc., ostendit deri"ationem similitudinis horum
principiorum e3 utroque, et primo in communi, secundo di"idit
eam per partes, i.i i#itur sicut porta"imus, et cetera. 0icit er#o
qualis terrenus, etc., quasi dicat2 primus homo, quia terrenus -uit
et mortalis, ideo deri"atum est ut omnes essent et terreni et
mortales. Supra eodem ". 552 et sicut in Adam omnes moriuntur.
=ach. III, 42 Adam e3emplum meum, et cetera. :uia "ero -uit
secundus homo caelestis, id est spiritualis et immortalis, ideo
omnes et immortales et spirituales erimus. Rom. c. !I, 42 sed
complantati -acti sumus similitudini, et cetera. I#itur sicut
porta"imus, et cetera. Hic concludit qualiter in speciali de.eamus
con-ormari homini, scilicet caelesti. Possumus autem dupliciter
con-ormari caelesti in "ita scilicet #ratiae et #loriae, et una est "ia
ad aliam2 quia sine "ita #ratiae non per"enitur ad "itam #loriae. Et
ideo dicit sicut porta"imus, etc., id est quamdiu peccatores
-uimus, in no.is -uit similitudo Adae. II Re#. !II, $82 ista est le3
Adam, domine 0eus, et cetera. Ut er#o possimus esse caelestes,
id est per"enire ad "itam #loriae, portemus ima#inem caelestis,
per "itam #ratiae. Col. c. III, 8 s.2 e3uentes "eterem hominem,
induite no"um hominem, scilicet Christum. Rom. !III, 582 quos
praesci"it et praedestina"it con-ormes, et cetera. Sic er#o
de.emus con-ormari caelesti in "ita #ratiae, quia alias non
per"eniemus ad "itam #loriae. Et hoc est quod dicit hoc autem
dico, -ratres, quasi dicat2 nisi "i"atis, scilicet "ita #ratiae, non
poteritis per"enire ad re#num 0ei, scilicet ad "itam #loriae, quia
caro et san#uis re#num 0ei non posside.unt. :uod quidem non
est intelli#endum, sicut quidam haeretici dicunt, quod non
resur#et caro et san#uis secundum su.stantiam, sed quod totum
corpus "el "ertetur in spiritum, "el in aerem2 quod est haereticum
et -alsum/ nam apostolus dicit quod con-orma.it corpus nostrum
corpori claritatis suae. Unde cum Christus post resurrectionem
ha.uerit carnem et san#uinem, sicut dicitur %c. ult.2 palpate et
"idete, quia spiritus carnem et ossa non ha.et, etc., constat quod
et nos in resurrectione carnem et san#uinem ha.e.imus. <on est
intelli#endum caro et san#uis, id est su.stantia carnis et
san#uinis, re#num 0ei non posside.unt, sed caro et san#uis, id
est, carni et san#uini operam dantes, scilicet homines dediti "itiis
et "oluptati.us, re#num 0ei non posside.unt. Et sic accipitur
caro, id est, homo carnaliter "i"ens, Rom. !III, 82 "os autem non in
carne, et cetera. !el2 caro et san#uis, id est, opera carnis et
san#uinis re#num 0ei non posside.unt, quod est contra Iudaeos
et Saracenos, qui -in#unt se ha.ituros post resurrectionem
u3ores, -lu"ios mellis et lactis. !el2 caro et san#uis, id est
corruptio carnis et san#uinis, re#num 0ei non posside.unt, id est
post resurrectionem, corpus non su.iicietur corruptioni carnis et
san#uinis, secundum quam "i"it homo. Unde, et secundum hoc,
su.dit neque corruptio incorruptionem posside.it, id est neque
corruptio mortalitatis, quae nomine carnis hic e3primitur,
posside.it incorruptionem, id est, incorrupti.ile re#num 0ei, quia
resur#emus in #loria. Rom. !III, 5$2 ipsa creatura li.era.itur a
ser"itute corruptionis, et cetera.
%ectio '
&'()''+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $4 l. '
Hic apostolus postquam respondit quaestioni de qualitate
resur#entium, respondet consequenter quaestioni qua
quaere.atur de modo et ordine resur#endi. Et circa hoc duo -acit.
Primo ostendit modum et ordinem resurrectionis/ secundo
con-irmat per auctoritatem, i.i cum autem mortale hoc, et cetera.
Circa primum duo -acit. Primo enim proponit intentum/ secundo
ostendit quo ordine -iat, i.i in momento, in ictu oculi, et cetera.
Primo i#itur reddit eos attentos, ostendens id quod proponit esse
arduum et occultum, dicens ecce m7sterium, id est occultum
quoddam, dico "o.is, id est aperio "o.is, -ratres, quod de.et
"o.is aperiri et omni.us credenti.us. %c. !III, $*2 "o.is datum est
nosse, et cetera. Supra, II, )2 sapientiam loquimur inter per-ectos,
et, post2 sed loquimur 0ei sapientiam quae a.scondita est, et
cetera. :uid autem sit istud m7sterium, su.dit omnes quidem, et
cetera. Circa primum sciendum est, quod sicut Hieron7mus dicit,
in quadam epistola ad Miner"ium et Ale3andrum monachos, hoc
quod hic dicitur omnes quidem resur#emus, etc., in nullo li.ro
9raecorum ha.etur/ sed in qui.usdam ha.etur omnes quidem
dormiemus, id est omnes moriemur. Et dicitur mors somnus,
propter spem resurrectionis. Unde idem est ac si diceret omnes
quidem resur#emus, quia nullus resur#et nisi moriatur. Sed non
omnes immuta.imur. Hoc non mutatur in li.ris 9raecis. Et hoc est
"erum, quia ista mutatio, de qua hic loquitur, non erit nisi
secundum corpora .eatorum, quia immuta.untur ad illa quatuor
quae supra posita sunt, quae dicuntur dotes corporum
#loriosorum. Et hanc desidera.at Io.. I!, $;2 cunctis die.us
qui.us nunc milito, e3pecto, donec "eniat immutatio mea. In
qui.usdam "ero li.ris in"enitur2 non omnes quidem dormiemus,
id est, moriemur, sed omnes immuta.imur. Et hoc intelli#itur
dupliciter. Primo ad litteram, quia quorumdam opinio -uit quod
non omnes homines morientur, sed quod aliqui in ad"entu Christi
ad iudicium "enient "i"i, et isti non morientur sed isti muta.untur
in statum incorruptionis, et, propter hoc dicunt non omnes
quidem dormiemus, id est moriemur, sed omnes immuta.imur,
tam .oni quam mali et tam "i"i quam mortui. Unde secundum hos
immutatio non intelli#itur de statu animalitatis ad statum
spiritualitatis, quia, secundum hanc, soli .oni immuta.untur, sed
de statu corruptionis ad statum incorruptionis. Alio modo
e3ponitur m7stice a. Ori#ene, et dicit quod hoc non dicitur de
somno mortis, quia omnes morientur, Ps. %!III, ;82 quis est
homo qui "i"et, etc., sed de somno peccati, de quo in Ps. II, ;2
illumina oculos meos ne unquam o.dormiam, ut sic dicatur2 non
omnes moriemur, id est non omnes pecca.imus mortaliter, sed
omnes immuta.imur, sicut supra de statu corruptionis ad
incorruptionem. Et licet haec littera, scilicet non omnes moriemur,
etc., non sit contra -idem, tamen Ecclesia ma#is acceptat primam,
scilicet quod omnes moriemur si"e resur#emus, etc./ quia omnes
morientur etiam si sint tunc aliqui "i"i. Ordinem autem et modum
resurrectionis mani-estat consequenter cum dicit in momento, in
ictu oculi, et cetera. Et hoc quantum ad tria. Primo enim
mani-estat ordinem quantum ad tempus/ secundo quantum ad
causam resurrectionis, i.i in no"issima tu.a/ tertio quantum ad
pro#ressum e--ectus a causa, i.i canet enim tu.a, et cetera. 0icit
er#o quod omnes resur#emus, sed quomodo6 In momento. Per
quod e3cludit errorem dicentium resurrectionem non esse
-uturam omnium simul, sed dicunt quod mart7res resur#ent ante
alios per mille annos, et tunc Christus descendet cum illis, et
posside.it re#num corporale Ierusalem mille annis cum eis. Et
haec -uit opinio %actantii. Sed hoc patet esse -alsum, quia omnes
in momento resur#emus et in ictu oculi. E3cluditur etiam per hoc
alius error eiusdem qui dice.at quod iudicium duraturum erat per
spatium mille annorum. Sed hoc est -alsum, quia non erit i.i
aliquod percepti.ile tempus, sed in momento, et cetera. Sciendum
est autem quod momentum potest accipi "el pro ipso instanti
temporis, quod dicitur nunc, "el pro aliquo tempore
impercepti.ili/ tamen utroque modo potest accipi hoc, re-erendo
illud ad di"ersa. :uia si nos re-eramus hoc ad collectionem
pul"erum >quae -iet ministerio An#elorum?, tunc momentum
accipitur pro tempore impercepti.ili. Cum enim in collectione
illorum pul"erum sit mutatio de loco ad locum, oportet quod sit
i.i tempus aliquod. Si autem re-eramus ad reunitionem corporum
et pro unione animae, quae omnia -ient a 0eo, tunc momentum
accipitur pro instanti temporis, quia 0eus in instanti unit animam
corpori et "i"i-icat corpus. Potest etiam hoc quod dicit in ictu
oculi, ad utrumque re-erri, quasi si in ictu oculi intelli#itur tantum
apertio palpe.rarum >quae -it in tempore percepti.ili?, tunc
re-ertur ad collectionem pul"erum. Si "ero in ictu oculi intelli#itur
ipse su.itus contuitus oculi, et qui -it in instanti, tunc re-ertur ad
unionem animae ad corpus. Consequenter cum dicit in no"issima
tu.a, ostendit ordinem resurrectionis, quantum ad causam
immediatam. Et ista tu.a est "o3 illa Christi, de qua Matth. !I,
) dicitur2 media nocte clamor -actus est/ Io. !, 542 audient "ocem
-ilii 0ei, et qui audierint, et cetera. !el ipsa praesentia Christi
mani-esta mundo, secundum quod dicit 9re#orius2 tu.a nihil
aliud esse desi#nat, quam praesentiam Christi mundo
mani-estatam, quae dicitur tu.a propter mani-estationem, quia
omni.us erit mani-esta. Et hoc modo accipitur tu.a Matth. !I, 52
cum -acis eleemos7nam, noli tu.a canere ante te. Item dicitur
tu.a propter o--icium tu.ae, quod erat ad quatuor, ut dicitur
<um. , ". $B$*, scilicet ad "ocandum consilium, et hoc erit in
resurrectione, quia tunc con"oca.it ad consilium, id est ad
iudicium. Is. III, ". $;2 dominus ad iudicium "eniet, et cetera. Ad
solemni@andum -estum. Ps. %, ;2 .uccinate in <eomenia tu.a.
Sic et in resurrectione. Is. III, 5*2 respice Sion ci"itatem
solemnitatis nostrae. Ad pu#nam, et hoc in resurrectione. Sap. !,
5$2 pu#na.it pro illo, et cetera. Is. , 152 in c7tharis et
t7mpanis, et cetera. Ad mo"endum castra, sic et in resurrectione2
quidam eundo ad Paradisum, quidam eundo ad In-ernum. Matth.
!, ;)2 i.unt qui .ona -ecerunt in "itam aeternam, qui "ero mala
in i#nem aeternum. Consequenter cum dicit canet enim tu.a, etc.,
ponit pro#ressum e--ectus a causa praedicta. Et circa hoc duo
-acit. Primo enim ponit pro#ressum e--ectus/ secundo
necessitatem huius assi#nat, i.i oportet enim mortale, et cetera.
Pro#ressus e--ectus est quia statim ad sonitum tu.ae sequetur
e--ectus, quia mortui, etc., Ps. %!II, 1;2 da.it "oci suae "ocem
"irtutis, et cetera. Ponit autem duplicem e--ectum. Unus est
communis, quia mortui resur#ent incorrupti, id est inte#ri, sine
aliqua diminutione mem.rorum. :uod quidem est commune
omni.us, quia in resurrectione est commune omne quod pertinet
ad reparationem naturae, quia omnes ha.ent communionem cum
Christo in natura. Et licet Au#ustinus relinquat su. du.io, utrum
de-ormitates remaneant in damnatis, e#o tamen credo quod
quidquid pertinet ad reparationem naturae, totum con-ertur eis2
sed quod pertinet ad #ratiam, solum electis con-ertur. Et ideo
omnes resur#ent incorrupti, id est, inte#ri, etiam damnati.
Hieron7mus autem e3ponit incorrupti, id est in statu
incorruptionis, ut scilicet ulterius post resurrectionem non
corrumpantur, quia isti ad .eatitudinem aeternam i.unt, mali
"ero ad poenam aeternam. 0an. II, 52 multi de terrae pul"ere
e"i#ila.unt. Alius e--ectus est proprius, id est apostolorum
tantum, quia nos immuta.imur, scilicet apostoli, et non solum
erimus incorrupti, sed etiam immuta.imur, scilicet de statu
miseriae ad statum #loriae, quia seminatur animale sur#et autem
spirituale. Et secundum hunc modum e3ponendi apparet, quod
melior est littera illa quae dicit omnes quidem resur#emus, sed
non omnes immuta.imur, quam illa quae ha.et omnes
immuta.imur, quia licet omnes resur#ant, tamen soli sancti et
electi immuta.untur. Posset tamen etiam secundum illos qui
ha.ent non omnes quidem morimur, sed omnes immuta.imur,
le#i sic2 mortui resur#ent incorrupti, id est ad statum
incorruptionis, et nos qui "i"imus, licet non resur#amus, quia non
morimur, tamen immuta.imur de statu corruptionis ad
incorruptionem. Et "idetur consonare iis quae dicit I Thess. I!, $)2
nos qui "i"imus, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis, etc./ ut
sicut et i.i, et hic connumeret se "i"is.
%ectio 8
&'()'8+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $4 l. 8
Hic apostolus ponit necessitatem e--ectus resurrectionis a. ipsa
causa pro#redientis. Et circa hoc duo ponit correspondentia
duo.us quae posuerat in pro#ressu e--ectuum a. ipsa causa.
Primum -uit #enerale omnium, scilicet quod mortui resur#ent
incorrupti. Et ideo, primo, quantum ad hoc dicit oportet
corrupti.ile hoc induere incorruptionem. Secundum -uit speciale
apostolis et .onis, scilicet et nos immuta.imur, et ideo, secundo,
quantum ad hoc dicit et mortale hoc induere immortalitatem.
:uia enim corrupti.ile opponitur incorrupti.ili, et in statu
praesentis "itae su.iicimur corruptioni, ideo dicit quod cum
resur#emus, oportet hoc corrupti.ile, etc., necessitate scilicet
con#ruentiae. Et hoc propter tria. Primo propter completionem
humanae naturae. <am, sicut etiam dicit Au#ustinus, anima
quamdiu est separata a corpore est imper-ecta, non ha.ens
per-ectionem suae naturae, et ideo non est in tanta .eatitudine
separata e3istens, in quanta erit corpori unita in resurrectione. Ut
er#o per-ruatur .eatitudine per-ecta, oportet corrupti.ile hoc, id
est corpus, induere, ut ornamentum, incorruptionem, ut ulterius
aliquatenus non laedatur mortale. Secundo propter e3i#entiam
di"inae iustitiae, ut scilicet illi qui .ona -ecerunt seu mala in
corpore, praemientur "el puniantur etiam in ipsis corpori.us.
Tertio propter con-ormitatem mem.rorum ad caput/ ut sicut
Christus resurre3it a mortuis per #loriam patris, ita et nos in
no"itate "itae am.ulemus, Rom. !I, ;. <otandum autem quod
ipsam incorruptionem seu immortalitatem assimilat "estimento,
cum dicit induere. !estimentum enim adest "estito et a.est,
manente eadem numero su.stantia "estiti, ut per hoc ostendat
quod corpora eadem numero resur#ant et iidem homines iidem
numero erunt in statu incorruptionis et immortalitatis, in quo sunt
modo. Unde e3 hoc e3cluditur error dicentium quod corpora non
resur#ent eadem numero. Unde si#nanter dicit oportet
corrupti.ile hoc, scilicet corpus, nam anima non est corrupti.ilis.
E3cluditur etiam error dicentium quod corpora #lori-icata non
erunt eadem cum istis, sed caelestia, et de isto modo simile
ha.etur II Cor. !, 52 nam in hoc in#emiscimus, etc./ Is. %II, $2
induere "estimentis #loriae tuae/ Io. %, 42 circumda ti.i
decorem, et cetera. Sed contra hoc est, quia "idetur impossi.ile
quod corrupti.ile hoc induat incorruptionem, id est, quod corpora
resur#ant eadem numero, quia impossi.ile est ea, quae di--erunt
#enere "el specie, esse eadem numero/ sed corrupti.ile et
incorrupti.ile non solum di--erunt specie, sed #enere/ er#o
impossi.ile est quod corpora resur#entium sint incorrupti.ilia, et
remaneant eadem numero. Praeterea, philosophus dicit, quod
impossi.ile est quod illa quorum su.stantia corrupti.ilis mota
est, reinte#rentur eadem numero, sed eadem specie/ su.stantia
autem corporum humanorum est corrupti.ilis, er#o impossi.ile
est reinte#rari eadem numero. Respondeo. 0icendum est, ad
primum, quod unumquodque consequitur #enus et speciem e3
sua natura et non e3 aliquo e3trinseco suae naturae, et ideo dico,
quod si resurrectio corporum -utura esset e3 principiis naturae
corporum, impossi.ile esset quod corpora resur#erent eadem
numero. Sed dico quod incorruptio corporum resur#entium
da.itur a. alio principio, quam a natura ipsorum corporum,
scilicet a #loria animae, e3 cuius .eatitudine et incorruptione, tota
.eatitudo et incorruptio corporum deri"a.itur. Sicut er#o
eiusdem naturae et idem numero est li.erum ar.itrium, modo
dum est "olu.ile ad utramque partem et cum erit -irmatum in -ine
ultimo, ita et eiusdem naturae et idem numero erit corpus, quod
modo est corrupti.ile et tunc, quando per li.erum ar.itrium
-irmatum erit per #loriam animae, erit incorrupti.ile. Ad
secundum dicendum, quod ratio philosophi procedit contra illos,
qui pone.ant omnia, in istis in-eriori.us, causari e3 motu
corporum caelestium, et quod re"olutis eisdem re"olutioni.us
corporum superiorum, seque.antur iidem e--ectus numero, qui
aliquando -uerant. Unde dice.ant quod adhuc Plato idem numero
le#et Athenis et quod ha.e.it easdem scholas, et eosdem
auditores quos ha.uit. Et ideo philosophus contra eosdem ar#uit,
quod licet idem caelum numero, et idem sol sit in eisdem
re"olutioni.us, tamen e--ectus, qui inde pro"eniunt non
consequuntur identitatem numero, sed specie, et hoc secundum
"iam naturae. Similiter dico, quod si corpora induerent
incorruptionem, et sur#erent secundum "iam naturae, quod non
resur#erent eadem numero, sed eadem specie. Sed cum
reinte#ratio et resurrectio, sicut dictum est, -iant "irtute di"ina,
dicimus quod corpora erunt eadem numero, cum neque principia
indi"iduantia huius hominis sint aliud, quam haec anima, et hoc
corpus. In resurrectione autem redi.it et anima eadem numero,
cum sit incorrupti.ilis, et hoc corpus idem numero e3 eisdem
pul"eri.us, in qui.us resolutum -uit, e3 "irtute di"ina reparatum,
sic erit idem homo numero resur#ens. <ec -acio "im in -ormis
intermediis, quia non pono esse aliquam aliam -ormam
su.stantialem in homine, nisi animam rationalem, a qua ha.et
corpus humanum quod sit animatum natura sensi.ili et "e#eta.ili
et quod sit rationale. Aormae "ero accidentales nihil impediunt
identitatem numeralem quam ponimus. Consequenter cum dicit
cum autem corrupti.ile, etc., con-irmat quod di3erat per
auctoritatem. Et circa hoc duo -acit. Primo ponit auctoritatem/
secundo e3 ea concludit tria, i.i u.i enim est, mors, et cetera.
0icit er#o primo2 di3i quod oportet corrupti.ile hoc induere, etc.,
sed cum mortale hoc induerit immortalitatem, tunc, scilicet in
-uturo, quod est contra illos qui dicunt iam resurrectionem
-actam, -iet sermo qui scriptus, scilicet, a.sorpta est, et cetera.
Hoc secundum translationem nostram non in"enitur in aliquo
li.ro Bi.liae/ si tamen in"eniatur in translatione %33, non est
certum unde sumptum sit. Potest tamen dici hoc esse sumptum
e3 Is. !I, $82 "i"ent mortui, etc., et !, '2 praecipita.it
mortem in sempiternum. Osee III, $;, u.i nos ha.emus2 ero
mors tua, o mors, %33 ha.ent2 a.sorpta est mors in "ictoria, id est
propter "ictoriam Christi. Et ponit praeteritum pro -uturo, propter
certitudinem prophetiae. I Petr. III, 552 de#lutiens mortem, et
cetera. Consequenter cum dicit u.i est, mors, "ictoria tua6 etc.,
concludit tria e3 praemissa auctoritate/ insultationem sanctorum
contra mortem, #ratiarum actiones ad 0eum, i.i 0eo autem
#ratias, et admonitionem suam Corinthiis, i.i itaque, -ratres mei,
et cetera. Circa primum duo -acit. Primo ponit insultationem,
secundo e3ponit, i.i stimulus autem, et cetera. %oquens er#o
apostolus de "ictoria Christi contra mortem, quasi in quodam
speciali #audio positus, assumit personam "irorum resur#entium,
dicens u.i est, mors, "ictoria tua6 Hoc non in"enitur in aliquo loco
sacrae Scripturae/ utrum autem e3 se, "el aliunde ha.uerit hoc
apostolus, incertum est. Si tamen aliunde accepisset, "idetur
accepisse de Is. I!, ;2 quomodo cessa"it e3actor, quie"it
tri.utum, et cetera. 0icit er#o u.i est, mors, "ictoria tua6 etc.,
scilicet corruptionis "ictoria tua, id est potentia qua totum
humanum #enus prosterne.as, de omni.us triumpha.as. II Re#.
c. I!, $;2 omnes morimur, etc., Io. !III, ". $;2 calcet super eum
quasi re3 interitus, et cetera. U.i est, mors, stimulus tuus6 :uid
autem sit stimulus consequenter e3ponit dicens stimulus autem,
et cetera. Unde duo ponit2 unum per quod e3ponit quod di3it/
aliud per quod o.iectionem e3cludit, i.i "irtus peccati, et cetera.
Sciendum est autem quod stimulus mortis potest dici "el
stimulans ad mortem, "el quo utitur seu quem -acit mors/ sed
litteralis sensus est stimulus mortis, id est stimulans ad mortem,
quia homo per peccatum est impulsus et deiectus ad mortem.
Rom. !, 512 stipendia peccati mors, et cetera. Sed quia aliquis
posset o.iicere, quod iste stimulus est remotus per le#em, ideo
consequenter hoc apostolus e3cludit, su.dens "irtus "ero, id est
au#mentum, peccati le3, quasi dicat2 non est remotum peccatum
per le#em, imo "irtus peccati le3, id est au#mentum
occasionaliter, scilicet non quod induceret ad peccatum sed
inquantum da.at occasionem peccati et non con-ere.at #ratiam/
e3 qua ma#is accede.atur concupiscentia ad peccandum. Rom. !,
5*2 le3 su.intra"it, ut a.undaret delictum. Rom. !II, '2 occasione
accepta, peccatum per mandatum, et cetera. Est autem alius
sensus, sed non litteralis, ut stimulus mortis dicatur quo utitur
mors. Et sic per mortem intelli#itur 0ia.olus. Apoc. !I, '2 nomen
illi mors. Et sic stimulus mortis est tentatio 0ia.oli. Et sic totum
quod dicitur de morte, e3ponitur de 0ia.olo, ut in 9lossa ha.etur.
!el stimulus mortis, id est a morte -actus, id est a carnali
concupiscentia. Iac. I, $42 concupiscentia cum conceperit, et
cetera. Concupiscentia enim primo "olentes allicit, sicut in
intemperatis/ secundo repu#nantes trahit, ut in incontinenti.us/
postea contendit, sed non "incit, ut in continenti.us/ postea
de.ilitatur eius contentio, sicut in temperatis, et ultimo totaliter
de-icit, sicut in .eatis, qui.us dicere competit2 u.i est, mors,
contentio "el "ictoria tua6 :uia er#o stimulus mortis destructus
est non per le#em, sed per "ictoriam Christi, ideo 0eo sunt
reddendae #ratiarum actiones. Et hoc est quod dicit 0eo autem
#ratias, scilicet a#o, seu a#amus, qui dedit no.is "ictoriam, mortis
et peccati, per Iesum Christum, non per le#em. I Io. !, ;2 haec est
"ictoria, et cetera. Rom. !II, 5;2 quis me li.era.it, et cetera. 9ratia
0ei, et cetera. <am quod impossi.ile, et cetera. Consequenter
cum dicit itaque, -ratres mei, etc., su.dit admonitionem. Sicut
enim dictum est, pseudoBapostoli corrumpe.ant Corinthios
ne#ando resurrectionem, et ideo, postquam iam astru3it -idem
resurrectionis, et per e3empla ostendit, admonet eos quod .ene
se ha.eant, ne seducantur a pseudoBapostolis. Et circa hoc tria
-acit. Primo enim eos in -ide con-irmat, dicens itaque, scilicet iam
ostensa resurrectione, -ratres mei, per -idem, per quam omnes
sumus -ilii 0ei Io. I, $52 dedit eis potestatem, etc., dilectissimi, per
charitatem qua de.emus nos in"icem dili#ere I Io. I!, 5$2 hoc
mandatum ha.emus a 0eo, etc., sta.iles estote, scilicet in -ide
resurrectionis, ne recedatis a -ide Eph. I!, $;2 non simus sicut
par"uli -luctuantes, etc., et immo.iles, ne scilicet a. aliis
seducamini Col. I, 512 in -ide -undati, sta.iles, et immo.iles, et
cetera. Secundo inducit ad .ona opera, dicens a.undantes in omni
opere .ono semper 9al. ult.2 dum tempus ha.emus, et cetera.
Pro". !, 42 in a.undanti iustitia. Tertio ro.orat eos per spem,
dicens scientes quod la.or "ester, etc., Sap. III, $42 .onorum enim
la.orum #loriosus est -ructus.
Caput $)
%ectio $
&'()8*+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $) l. $
Supra per totam seriem epistolae proposuit apostolus Corinthiis
quamdam doctrinam #eneralem, in hoc ultimo capite proponit eis
quaedam specialia et -amiliaria. Et circa hoc duo -acit. Primo
monet eos quid ipsi de.eant aliis -acere/ secundo ostendit quid
alii -aciant ipsis, i.i salutat "os Ecclesia, et cetera. Circa primum
duo -acit. Primo instruit eos de his quae de.ent -acere ad
a.sentes/ secundo "ero de his quae de.ent -acere ad praesentes,
i.i "i#ilate et state in -ide, et cetera. Circa primum tria -acit. Primo
instruit eos de his quae pertinent ad a.sentes pauperes sanctos,
qui sunt in Ierusalem/ secundo de his quae pertinent ad
apostolum, i.i "eniam ad "os, etc./ tertio de his quae pertinent ad
discipulos, i.i si autem "enerit, et cetera. Circa ea quae de.ent
-ieri sanctis, qui erant in Ierusalem, de tri.us instruit eos
apostolus. Primo qualiter eleemos7na sanctis -acienda sit
colli#enda/ secundo qualiter sit conser"anda, i.i unusquisque
autem "estrum, etc./ tertio qualiter sit in Ierusalem
transmittenda, i.i cum autem praesens -uero, et cetera. Circa
primum sciendum est, quod, sicut le#itur Act. I!, 1; s., mos erat
in primiti"a Ecclesia, ut con"ersi ad -idem "enderent possessiones
et omnia quae ha.e.ant, et pretium ponerent ad pedes
apostolorum, et de eis unicuique >prout erat opus? pro"ideretur,
ut sic nullus ha.eret proprium, sed essent illis omnia communia.
Et, sicut dicitur in collationi.us patrum, omnis reli#io a. illa
sancta societate sumpsit e3ordium. Conti#it autem ut -ame
per"alida e3orta, pauperes sancti, qui erant in Ierusalem, inopia
ma3ima la.orarent. Unde -actum est, ut apostoli ordinarent ad
ipsorum su."entionem, quod per alias Ecclesias Christi collectae
-ierent, et haec commissio -acta est Paulo et Barna.ae, 9al. II, 82
dederunt mihi et Barna.ae, et cetera. Et quia apostolus super hoc
sollicitus erat, mone.at illos, quos con"erterat, ut eis su."enirent,
quia, sicut ipse ad Romanos dicit, iustum est, ut a qui.us
spiritualia receperant, temporalia ministrent. Et hoc est quod dicit
de collectis autem quae -iunt per Ecclesias in sanctos, id est in
usum sanctorum, et non quorumli.et. Eccle. II, ". 42 da iusto, et
ne recipias peccatorem. <on quod peccatori.us non sit aliquid
dandum, sed quia ma#is de.et quis dare eleemos7nam iusto
indi#enti quam peccatori. Sicut ordina"i in Ecclesia 9alatiae, ita
et "os -acite, id est colli#ite, per unam, scilicet diem, sa..ati, id
est, septimanae. Et hoc ideo ordinatum est, ut paulatim quali.et
he.domada aliquid par"um sol"erent, ne si simul totum
sol"issent, #ra"arentur. Et licet eis paululum "ideretur, et quasi
insensi.ile, paulatim dare, tamen, completo anno, eleemos7nae in
simul collectae, ma#nae erant. !el per unam sa..ati intelli#itur
prima dies post sa..atum, scilicet dies dominicus. Et hoc ideo illo
die -ieri "oluit apostolus, quia iam inole"erat consuetudo, ut
populus in dominicis die.us ad Ecclesiam con"eniret. %e". III,
142 dies primus cele.errimus erit atque sanctissimus, et cetera. Et
post2 est enim coetus atque collectae, et cetera. 0e huiusmodi
eleemos7na dicitur 0an. I!, 5;2 peccata tua eleemos7nis redime/
et Eccli. I, ". $42 eleemos7na "iri quasi sacculus, et cetera.
:uia "ero non solum de.et apponi modus in colli#endo, sed etiam
in conser"ando, ideo consequenter instruit qualiter collectae
conser"entur, cum dicit unusquisque autem "estrum, et cetera. In
quo ostenditur ma3ima industria apostoli, ne aliqui crederent
quod apostolus -aceret collectas istas ma#is causa quaestus
proprii, quam propter necessitatem sanctorum. Ideo suspicionem
hanc "itans, et quantum ad se et quantum ad suos ministros,
noluit dictam pecuniam a se, seu a suis ministris custodiri, sed
ordina"it quod quili.et illud quod si.i place.at elar#iri, reportaret
domi et conser"aret seorsum, -aciens sic per totum annum. Et
huius ratio erat, quia apostolus nole.at, quod quando "eniret
Corinthum, "acarent collectis, sed doctrinae et re.us
spirituali.us. Et ideo dicit ut non cum "enero, et cetera. Act. !I, 52
non est aequum nos relinquere, et cetera. <otandum est er#o
quod quili.et de.et ca"ere si.i, ne "ideatur aliquid spirituale
-acere propter quaestum, et inde est quod dominus, Matth. , 8
"oluit praedicatores nihil ha.ere. Romanis etiam mos erat, ut
nullus assumeretur ad senatus o--icium, nisi prius pro.atus
-uisset in o--icio quaestoris, quia "irtutis est ma#nae res
temporales custodire. :ualiter autem de.eant mitti in Ierusalem,
su.dit, dicens cum autem praesens -uero, etc., quasi dicat2 nec in
hoc "olo aliquos specialiter onerare, cum praesens -uero, scilicet
ad portandum pecuniam, sed mittam illos quos pro.a"eritis, id
est appro.a"eritis mittendos, mittam, inquam, per epistolas, id
est cum epistolis missis a "o.is et a no.is, laudatoriis et
commendatoriis, scilicet in qui.us contineatur quantitas
pecuniae, commendatum studium nostrum et charitas. Mittam,
inquam, per-erre #ratiam "estram, id est quod #ratis da.itis
sanctis pauperi.us, in Ierusalem. II Cor. !III, $2 notam -acimus
"o.is #ratiam 0ei, et cetera. In Ierusalem, id est sanctis qui sunt
in Ierusalem. Et non solum mittam illos quos pro.a"eritis, sed si
di#num -uerit, etc., id est si ma#na quantitas -uerit, mecum i.unt,
in quo inducit eos ad .ene et li.eraliter sol"endum. Rom. !, 542
nunc i#itur pro-iciscar Ierusalem ministrare sanctis, et cetera.
Consequenter apostolus instruit eos de his quae pertinent ad
seipsum. Et circa hoc tria -acit. Primo promittit eis suam
praesentiam, dicens "eniam ad "os, cum Macedoniam
pertransiero, etc./ secundo dicit se -acturum apud eos diutinam
moram/ tertio e3cusat suae praesentiae dilationem. Circa primum
sciendum est, quod, sicut dicitur Act. !I, 8, "ir Macedo apparuit
apostolo cum esset in Troade, deprecans eum, et dicens ei2
transiens in Macedoniam li.era nos. Ut er#o apostolus iussa
impleret, disposuit se Macedoniam iturum. Et quia Macedonia
erat media inter Asiam et Achaiam, in qua est Corinthus, ideo dicit
cum pertransiero in Macedoniam, "eniam ad "os, imo "eniam ad
"os inde, scilicet quia tunc ero "o.is propior. Secundo promittit se
-acturum apud eos diutinam moram, dicens apud "os -orsitan
mane.o, id est moram contraham, "el etiam h7ema.o, id est per
totam h7emem permane.o "o.iscum, quia multa corri#enda sunt
in "o.is. !el, causam quare ad eos "adit, su.dit, cum dicit ut "os
me deducatis quocumque iero. Et dicit quocumque, quia
nescie.at determinare quo iret, nisi secundum quod spiritus
sanctus inspira.at si.i. 0educatis, inquam, non de-endatis me,
sed ut doceatis "ias. Tertio cum dicit nolo enim "os, etc., e3cusat
dilationem suae praesentiae dupliciter. Uno modo, quia Corinthii
possent dicere2 non est necesse quod tantum di--eras "enire et
quod primo "adas in Macedoniam, quia tu potes "enire in
Achaiam et permanere, ita quod non transeas per Macedoniam. Et
ad hoc dicit2 licet sic possem "enire ad "os, tamen non diu possem
manere "o.iscum, quia statim oportet me ire in Macedoniam, "el
redire in Asiam. Unde quia nolo "os modo in transitu "idere, ideo
modo non "enio primo ad "os2 nam e#o spero aliquam moram
contrahere "o.iscum, si dominus permiserit. 0icit si dominus
permiserit, quia -orte "el antequam esset i.i, "el postquam iam
esset i.i, dominus inspiraret ei quod iret ad alium locum, u.i
-aceret maius .onum. Alio modo e3cusat se, et hoc "idetur ma#is
litterale, quia oporte.at eum diu manere apud Ephesum, quae est
in Asia. Et ideo dicit permane.o autem Ephesi usque ad
Pentecosten, et cetera. Aorte haec epistola missa -uit in h7eme,
seu in "ere, et tunc post Pentecosten de.e.at ire in Macedoniam
et morari i.i usque ad h7emem, et tunc ire Corinthum et h7emare.
Rationem autem quare "ole.at morari Ephesi usque ad
Pentecosten, su.dit, cum dicit ostium autem, etc., id est, ma#num
-ructum -acio in Epheso. Et dicit ostium esse apertum ma#num, id
est multa corda hominum ad credendum parata, et e"idens, quia
sine contradictione. Col. I!, 12 orantes simul et pro no.is, ut 0eus
aperiat no.is ostium, et cetera. Sed quia sunt multi ad"ersarii, qui
conantur impedire "el su.intrare, si er#o a.sentarem me, tantus
-ructus posset de -acili impediri, ideo nolo recedere quousque
sitis .ene -irmati. Apoc. III, '2 ecce dedi coram te ostium apertum.
%ectio 5
&'()8$+ Super I Cor. &reportatio "ul#ata+, cap. $) l. 5
Hic instruit eos de his quae pertinent ad discipulos suos. Et primo
de his quae pertinent ad Timotheum, secundo de his quae
pertinent ad Apollo, i.i de Apollo, et cetera. 0e Timotheo tria
mandat. Primo ut secure custodiatur, unde dicit si autem "enerit
ad "os Timotheus, "idete, studeatis, ut sine timore sit apud "os.
Aorte aliqua commotio -uerat i.i propter pseudoBapostolos. II Cor.
!II, 42 -oris pu#nae, intus timores, et cetera. Et hoc de.etis -acere,
quia opus domini operatur, sicut et e#o praedicando. II Tim. I!, 42
tu "ero "i#ila, in omni.us la.ora. Secundo ut in honore ha.eatur,
et ideo dicit ne quis er#o illum spernat. Et ratio huius est -orte,
quia iu"enis erat. I Tim. I!, $52 nemo adolescentiam tuam
spernat. %c. , ". $)2 qui "os spernit, me spernit. Tertio ut paci-ice
deducatur, et hoc est quod dicit deducite autem illum, et cetera.
Et ratio huius est quia e3pecto illum cum -ratri.us, qui sunt cum
eo. 0e Apollo, et cetera. Iste est ille Apollo, de quo ha.etur Act.
!III, 5;, quod Iudaeus quidam, etc., et iste i"it in Achaiam, et
-uit quasi specialis doctor eorum post apostolum, I Cor. III, )2 e#o
planta"i, Apollo ri#a"it, etc. et, ut 9lossa dicit, episcopus erat. Et
quia Corinthii male se ha.uerant, recesserat a. eis, et i"erat ad
apostolum. Postmodum "ero Corinthii ro#a"erunt apostolum, ut
remitteret illuc ipsum, ad quod respondet eis, dicens de Apollo
autem -ratre, quem ro#astis remitti ad "os, notum "o.is -acio,
tria. Primo, preces meas si.i -actas, quoniam multum ro#a"i eum,
ut "eniret ad "os cum -ratri.us. Et dicit2 ro#a"i eum, licet possit
praecipere, quia ma#nis "iris non de -acili de.et -ieri praeceptum.
I Tim. !, $2 seniorem o.secra, et cetera. Eccle. II, $2 rectorem
te posuerunt, et cetera. Sed numquid licuit si.i relinquere
populum suum6 Ad hoc dicendum quod, sicut 9re#orius dicit,
quando omnes su.diti male se ha.ent et nolunt corri#i, licet
episcopo recedere a. eis. Unde quia isti erant tales, licuit ei. !el
dicendum est, quod -orte non erat episcopus eorum, sed
specialiter praedica"erat eis. Secundo, responsum Apollinis, quia
renuit "enire ad eos, i.i et utique non -uit "oluntas eius ut nunc,
et cetera. Et ratio huius est quia -orte nondum erant .ene correcti,
"el quia ipse erat in aliis arduis occupatus. Tertio, promittit eum
aliquando ad eos iturum. Unde dicit "eniet autem cum ei "acuum,
id est opportunum, -uerit, scilicet quando "os eritis correcti.
Consequenter, postquam instru3it eos quid de.eant -acere
a.senti.us hic instruit eos qualiter se ha.eant ad praesentes.
Circa hoc duo -acit. Primo ostendit qualiter se ha.eant quantum
ad omnes in communi/ secundo quantum ad quosdam in speciali,
i.i o.secro autem "os, -ratres. Instruit autem eos apostolus in
communi de tri.us, scilicet de -ide, de .ona operatione et de
modo .ene operandi. Sed tamen istis tri.us praemittit unum quod
est omni.us necessarium, id est, sollicitudo. Unde dicit "i#ilate et
orate. %c. II, ;12 .eati ser"i illi, quos cum "enerit dominus,
in"enerit "i#ilantes, etc., et, Matth. !I, ;$2 "i#ilate et orate, et
cetera. 0e -ide er#o instruit, cum dicit state, scilicet in -ide, Eph.
!I, $;2 state succincti, et cetera. 0e .ona operatione, cum dicit
"iriliter, id est -ortiter, a#ite, quia -ides sine operi.us mortua est,
Iac. II, 5). Sed quia .ona operatio non est attri.uenda no.is sed
0eo, ideo su.dit et con-ortamini in domino. Ps. , 542 "iriliter
a#ite, et con-ortetur cor "estrum, et cetera. 0e modo a#endi, cum
dicit omnia "estra in charitate -iant, id est, omnia de.ent re-erri
ad -inem charitatis, scilicet ut -iant propter 0eum et pro3imum,
Col. III, $;2 super omnia charitatem, et cetera. Consequenter cum
dicit o.secro autem, etc., instruit eos quomodo se ha.eant ad
quosdam in speciali. Et primo quantum ad illos qui "identur
ha.ere aliquam praero#ati"am in spirituali.us/ secundo quantum
ad illos qui in corporali.us operi.us, i.i #audeo autem, et cetera.
0icit er#o o.secro autem "os, -ratres2 nostis, id est appro.astis,
domum Stephanae, et -ortunati, et Achaici. Appro.astis, inquam,
propter duo, et quia sunt primitiae, id est primo con"ersi, quia a.
ipso apostolo in primis .apti@ati, supra I, ". $)2 .apti@a"i autem,
etc., et quia ma#is de"oti et prompti ad ministeria sanctorum,
unde dicit et in ministerio sanctorum ordina"erunt seipsos. Rom.
II, $12 necessitati.us sanctorum, et cetera. Et ideo o.secro, ut et
"os su.diti, etc., He.r. III, $(2 o.edite praepositis, et cetera. Et
omni cooperanti, Phil. I!, ". 12 adiu"a eos qui mecum
la.ora"erunt. Sap. III, $42 .onorum la.orum #loriosus, et cetera.
Hic instruit eos quantum ad illos, qui praeeminent in ministeriis
et potest dupliciter e3poni. Uno modo ut dicatur #audeo autem in
praesentia Stephanae, -ortunati, et Achaici, qui sunt praesentes
"o.is, quorum praesentia est "o.is pro-icua. :uoniam ipsi id
quod "o.is deerat, supple"erunt, docendo "os. Et in hoc quidem
re-ecerunt spiritum meum, inquantum #audeo de .ono "estro, et
spiritum "estrum, inquantum instructi estis. Phil. I!, 42 #a"isus
sum "alde, quia in"eni, et cetera. Et ideo, quia sic se ha.uerunt,
er#o a#noscite, id est, honorate eos, et cetera. Alio modo, ut
dicatur2 #audeo in praesentia Stephanae, -ortunati, et Achaici,
quia scilicet personaliter mecum sunt, et ser"iunt mihi, in quo
supplent quod deerat "o.is, id est, quod "os non poteratis mihi
corporaliter e3hi.ere. In quo quidem re-ecerunt spiritum meum,
inquantum mihi ser"ierunt, et pa"erunt me, et "estrum,
inquantum de .ono meo #audetis, et ideo co#noscite, et cetera.
Salutant "os, et cetera. Hic apostolus insinuat quid alii -aciant
Corinthiis. Et circa hoc duo -acit. Primo insinuat quomodo
salutentur a. aliis/ secundo su.dit suam salutationem, i.i
salutatio mea, et cetera. Circa primum tria -acit. Primo insinuat
quomodo salutat eos tota Ecclesia Asiae in communi. Unde dicit
salutant "os omnes Ecclesiae Asiae. Rom. ult.2 salutant "os omnes
Ecclesiae Christi. Secundo quomodo salutant eos specialiter
hospites Pauli. Unde dicit salutant "os in domino multum, aquila,
et cetera. Isti erant hospites apostoli, et de his ha.etur Rom. !I,
". 1 et Act. !III, 5 s. Tertio quomodo salutant eos apostoli et
-amiliares sui. Unde dicit salutant "os omnes -ratres, qui scilicet
mecum sunt, Phil. ult.2 salutant "os qui mecum sunt -ratres. E3
quo er#o omnes salutant "os, et "os etiam salutate in"icem in
osculo sancto, non li.idinoso, quo mulier apprehensum
deosculatur iu"enem, Pro". !II, $1, non -raudulento, quo Iudas
osculatus est Christum, Matth. c. !I, ;8. Salutatio, et cetera.
Hic suam salutationem su.dit, et circa hoc duo -acit. Primo ponit
titulum salutationis, dicens salutatio mea, scilicet scripta est,
manu mea Pauli. Et hoc -acie.at in epistolis suis propter
quosdam, qui su. specie apostoli scri.e.ant -alsas litteras. Unde
ut non deciperentur, postquam scripta erat epistola per aliquem,
in -ine consequenter scri.e.at apostolus manu sua. Secundo
ponit ipsam salutationem, in qua, primo, male dicit malis, dicens
si quis non amat, etc., anathema sit, id est separatus "el
e3communicatus/ maranatha, id est dominus "eniet/ quasi dicat2
qui non amat dominum nostrum Iesum Christum, sit anathema in
ad"entu domini. Sed numquid sunt e3communicandi omnes qui
non sunt in charitate6 Respondeo. 0icendum, quod hoc
intelli#itur, si quis non amat dominum Iesum Christum, id est
-idem Christi, et isti sunt haeretici et sunt e3communicati. !el si
quis usque ad -inem mortis non perse"erat in amore domini Iesu
Christi, in ad"entu erit separatus a .onis. Secundo, .enedicit
.onis, .ene optans eis, scilicet #ratiam Christi, cum dicit #ratia
domini nostri Iesu Christi. Et hoc optans, optat eis omne .onum,
quia in #ratia domini nostri Iesu Christi continetur omne .onum.
Optat etiam eis charitatem suam, dicens charitas mea, etc., ut "os
in"icem et 0eum dili#atis ea charitate qua e#o "os dili#o, et non
propter aliquod aliud nisi in Christo Iesu, id est propter amorem
Christi. Amen, id est -iat.