RAHASIA

Lampiran III Keputusan Danpusdikif

Nomor Skep / 20 / VIII / 2007
Tanggal 15 Agusus 2007

!"SAT #$S$N%ATAAN IN&ANT$RI
!"SAT !$NDIDI#AN IN&ANT$RI
HUKUM ADMINISTRASI MILITER
BAB I
PENDAHULUAN
1. Umum'
a' Dalam pelaksanaan pem(angunan nasional pada umumn)a dan
pem(angunan TNI pada k*ususn)a TNI AD+ (egiupun dalam mendukung
pelaksanaan ugas,ugas )ang di(e(ankan kepada sauan,sauan TNI+
per(enda*araan dan masala* personel memegang peranan pening dan
perupakan sala* sau masala* )ang -ukup ra.an'
(' "nuk men/aga kesinam(ungan )ang manap sera men/amin
pelaksanaan ugas,ugas TNI AD se-ara epa guna dan (er*asil guna maka
perlu dilakukan pengamanan)ang maksimal er*adap per(enda*araan dan
personel dengan -ara penga)oman 0re-* *aering1 Hukum Adminisrasi 2ilier'
RAHASIA
-' !enga)oman Hukum Adminisrasi 2ilier )ang dimaksud dapa dilakukan
anara lain dengan melakukan peneri(an adminisrasi dan pengam(ilan
indakan egasdengan mengenakan sanksi (erupa indakan *ukuman (ila er/adi
pen)impangan,pen)impangan'
d' Hukum pada umumn)a erdiri dari Hukum !u(lik dan Hukum !ri3a+
Hukum !u(lik anara lain Hukum Taa Negara disamping Hukum !idaga+ Hukum
Inernasional dan Hukum Taa "sa*a Negara' Hukum Taa "sa*a Negara dalam
ari sempi anara lain Hukum Adminirasi 2ilier )ang melipui unuan
per(enda*araan dan unuan gani rugi+ S-*orsing+ !DTH dan De.an
#e*ormaan !er.ira'
2. Maksud dan Tuuan.
a' 2aksud' "nuk mem(erikan (ekal pengea*uan enang *ukum
adminisrasi milier (agi sis.a Sesar-a(if'
(' Tu/uan' Agar sis.a mema*ami dan (isa menerapkan dalam sauan
enang *ukum adminisrasi milier'
!. Ruan" #in"kup dan Tata Urut.
a' !enda*uluan'
(' Tunuan !er(enda*araan dan Tunuan 4ani Rugi'
-' S-*orsing'
d' !TDH'
e' D#!
f' $3aluasi Ak*ir !ela/aran'
g' !enuup'
5' Re$erensi'
2
a. "" RI No' 2 T* 1677 enang !ra/uri A8RI'
b. !! No' 9 T* 1660 enang Adminisrasi !ra/uri A8RI'
c. "" !er(enda*araan Indonesia 0I:;<Indis :onfora(ili) ;e1 T* 1665
No' 1665 No' 557' se(agaimana ela* diam(a* dan diu(a*'
d. Sura #epuusan #asad Nomor = Skep/>>7/VIII/1665 Tgl >0 Agusus 1665
enang 8u/ukmin !TDH'
e. Sura #epuusan #asad Nomor Skep = /2>7/VII/1669 Tgl 2 %uli 1669
enang 8u/ukmin !em(er*enian Semenara dari %a(aan 0S-*orsing1
f. Sura #epuusan #asad Nomor = Skep/>>7/VIII/1665 Tgl >0 Agusus 1665
enang 8u/ukmin D#!'
BAB II
TUNTUTAN PERBENDAHARAAN DAN TUNTUTAN %ANTI RU%I
5' Umum' Dasar Hukum dalam pen)elesaian kasus pen)ele.engan dalam
(idang per(enda*araan di lingkungan TNI / TNI AD (aik )ang men)angku dalam *al
fina-ial 0keuangan1 maupun dalam *al maerial senaniasi didasarkan pada keenuan
*ukum )ang (erlaku )akni =
a' "ndang,undang !er(enda*araaan Indonesia 0I:; < 8a( 1625 No' 557
se(agaimana ela* diam(a*kan dan diru(a*1
(' Sura #epuusan #asad Nomor = Skep/1176/?I/1675 anggal 22
Nopem(er 1675+ enang pedoman pen)elenggaraan Tunuan !er(enda*araan'
9' Pen"ertian&pen"ertian 'an" (er)u(un"an den"an Administrasi
Ke(enda)araan'
a' @rdonaur' @rdonaur adala* pe/a(a negara )ang empun)ai .e.enang
unuk mengeluarkan perina* pelaksanaan pemakai dana anggran (elan/a (aik
3
(erupa uang maupun maeriil )ang erdapa di lingkungan #esauan dinasn)a di
lingkungan TNI AD adala* #asad / !anglima / #omandan / #epala' Se(agai
seorang @donaur *an)a mempun)ai ke.enangan mengeluarkan uang maupun
(arang unuk digunakan mendung pelaksanaan ugas' Akan eapi se(agai
seorang @donaur ak (er.enang men)mpan+ (aik (erupa uang maupun
maeriil'
(' 8enda*ara.an' Aang dimaksud dengan (enda*ara.an adala* orang
aau (adan )ang di(eri ugas ole* negara unuk menerima+ men)impan+
mem(a)ar aau men)era*kan uang aau sura,sura (er*arga aau (arang,
(arang )ang karenan)a (erke.a/i(an unuk mengirimkan per*iungan mengenai
kepengurusan )ang dilakukan #epala 8adan !emeriksa #euangan 08!#1'
-' !ega.ai Negara (ukan 8enda*ara.an' Aang dimaksud dengan !ega.ai
Negeri (ukan 8enda*ara.an adala* !ega.ai negeri )ang ole* negara di(eri
ugas unuk menerima+ men)impan aau men)era*kan aas sesuau (arang milik
negara )ang se*u(ungan dengan ugas )ang di(e(ankan kepadan)a+ (aik
(erupa uang maupun (arang'
d' Tunuan !er(enda*araan' Aang dimaksud dengan unuan
!er(enda*araan adala* suau unuan unuk mem(a)ar gani rugi )ang
diu/ukan kepada (enda*ara.an )ang ela* melakukan pen)ele.engan aas
uang aau maeriil )ang diperanggung /a.a(kan kepadan)a )ang men)e(a(kan
im(uln)a kerugian (agi negara''
e' Tunuan 4ani Rugi' Aang dimaksud unuan gani rugi adala*
suauu unuan unuk mem(a)ar gani rugi )ang diu/ukan kepada !ega.ai
Negeri )ang (ukan (enda*ara.an )ang ela* melakukan pen)ele.engan aaas
uang aau maeriil )ang diperanggung /a.a(kan kepadan)a aau )ang
menim(ulkan kerugian (agi negara'
4
f' #ekurangan !er(enda*araan' #ekurangan per(enda*araan 0:onfa(el
Tokor1 selisi* kurang anara saldo (uku kas dengan saldo kas )ang
sesunggu*n)a aau selisi* kurang anara (uku persediaan (arang dengan saldo
(arang )ang erdapa dalam gudang )ang (erada dalam
pengurusan/pengelolaan per(enda*araan'
g' Sia %aminan 0:onser3aoir 8eslag1' Sia /aminan adala* pen)iaan
)ang dilakukan er*adap *ara (enda seseorang (aik)ang (erupa (arang )ang
(ergerak maupun (arang )ang idak (ergerak dalam rangka men/amin
pelunasan *uang,*uang/ke.a/i(an dari )ang (ersangkuan'
*' !erisi.a Sumir' Dari ma-am,ma-am kerugian )ang dideria negara
(aik )ang dilakukan ole* (enda*ara.an maupun ole* pega.ai negeri (ukan
(enda*ara.an diemukan perisi.a )ang ringan sifan)a se*ingga diselesaikan
se-ara seder*ana 0Sumir1'
i' !enggolongan kerugian negara perisi.a sumir pada dasarn)a diin/au
dari proses pen)elesain)a )ang seder*ana dan /umla*/nilai kerugian )ang
diim(ulkan'
7' Petunuk Umum untuk Tuntutan Per(enda)araan dan Tuntutan %anti Ru"i'
a. Dasar !enunuan'
11 "ndang,undang !er(enda*araan Indonesia 0""!I I:;1 !asal 77
/o !asal 76 mengaur enang ke.a/i(an (agi seiap (enda*ara.an unuk
memperanggung /a.a(kan -ara,-ara pengelolaan !em(enda*araan
Negara )ang dilakukan se*ingga dengan demikian adala* merupakan
ke.a/i(an pula (agin)a dengan menanggung segala resiko )ang im(ul
se(agai aki(a dari kesala*an/kelalaian dalam melakukan pengelolaan
erse(u'
5
21 Disamping pasal,pasal erse(u di aas+ erdapa !asal 75 ""!I
)ang k*usus mengaur peranggung /a.a(an (agi pega.ai negeri (ukan
(enda*ara.an )ang karena melakukan kesala*an/kelalaian dalam ugas
ke.a/i(ann)a+ menim(ulkan kerugian (aik langsung maupun idak
langsung (agi keka)aan negara' !eranggung /a.a(an (agi pega.ai
negeri )ang (ersangkuan dapa diali*kan kepada a*li .aris aau kepada
orang lain )ang menguasai *ak peninggalann)a apa(ila ia meniggal
dunia'
(' !em(ena*an/4ani Rugi Semenara'
11 "nuk men/amin kepeningan negara )aiu puli*n)a kerugian )ang
dideria ole* negara maka sam(il menunggu proses pen)elesaian le(i*
lan/u perlu diam(il indakan penda*uluan )ang (erifa semenara'
21 Tindakan penda*uluan di(edakan sesuai dengan penggolongan
pega.ai negeri )ang men)e(a(kan im(uln)a kerugian ere(u se(agai
(eriku =
a) !em(e(anan semenara+ dikenankan er*adap
(enda*ara.an keuangan/maeriil'
b) 4ani rugi semenara+ er*adap pega.ai negeri (ukan
(enda*ara.an'
>1 !em(e(anan/gani rugi semenara dilaksanakan aas dasar suau
sura kepuusan dari insansi )ang (ersangkuan 0!ang/Dan/Ir/#a1 dengan
mana ela* dapa dilakukan pemoongan er*adap ga/i/peng*asilan
pega.ai negeri )ang (ersangkuan'
51 Ter*adap pem(e(anan/gani rugi semenara idak mungkin
di(erikan pem(e(anan 0#.i/a-*alding1 seperi dimaksud keenuan !asal
6
16 ""!I se(elum ada kepuusan ak*ir )ang mengika dari )ang
(er.enang'
-' Sura #epuusan Ak*ir'
11 Sura #epuusan enang pelaksanaan unuan pengem(alian
kerugian negara dilakukan se-ara (era*ap dan puusan erak*ir (erada
pada 8!# (agi unuan pem(enda*aran+ dan pada 2eneri
Hankam/!anga( unuk unuan gani rugi'
21 Sura kepuusan ak*ir adala* (ersifa mengika dan idak dapa
diganggu guga lagi'
d. !en)elenggaraan Tunuan'
11 !rosesdur Adminisrasi'
a1 Seela* dikeluarkann)a sura kepuusan pem(e(anan gani
rugi semenara ole* insansi )ang (ersangkuan 0!ang/Dan/Ir/#a1
kemudian mengeluarkan rekomendasi unuk dieruskan kepada
#asad melalui Ir/enand'
(1 Selan/un)a #asad unuk memperole* Skep ak*ir
mengeluarkan rekomendasi unuk disampaikan melalui Ir/en
Hankam kepada =
011 8!# /ika men)angku masala* unuan
pem(enda*araan 0Tu(en1'
021 2en*ankam/!anga( /ika men)angku masala*
unuan gani rugi 0Tugi1'
7
21 !enenuan /umla* kerugian'
a1 !enenuan /umla* kerugian )ang men/adi anggung /a.a(
dari pe/a(a )ang (ersangkuan *arus (erdasarkan ken)aaan
arin)a idak (erdasarkan perkiraan (elaka'
(1 !enenuan nilai dari kerugian negara )ang (er(enuk (arang
di*iung (erdasarkan *arga pada er/adin)a kerugian/ke*ilangan
(arang'
e. Tindakan /ika erdapa unsur pidana aau perdaa'
11 Apa(ila dalam kasus kerugian negara erdapa unsur pidana maka
pen)elesaiann)a disamping Tugi/Tu(en+ *arus pula diproses sesuai
keenuan Hukum A-ara !idana )ang (erlaku'
21 #emungkinan pen)elesaian melalui peradilan perdaa adala*
semaa,maa unuk kepeningan pi*ak,pi*ak )ang merasa dirugikan'
>1 !en)elesaian melalui kedua /alur erse(u mempun)ai sifa dan
maksud )ang (er(eda+ se*ingga idak (erenangan dengan asa BNe(is
inIdemC
f' !elaksanaan !unguan 0Dasar Skep #asad No' Skep/1176/?I/16751
11 !unguan dalam rangka pengam(ilan kerugian negara )ang
dilakukan melalui pemoongan ga/i minimum /umla* pemoongan seiap
(ulan dilakukan se(agai (eriku =
a) 8agi mereka )ang (ersaus ka.in se(esar 25D dari
peng*asilan koor'
b) 8agi mereka )ang (ersaus idak ka.in se(esar >0D dari
8
peng*asilan koor'
f. Sia %aminan 0 :onser3aoir 8eslag1'
1) "nuk men/amin pelunasan kerugian negara+ kalau dianggap perlu
dapa dilakukan pen)iaan er*adap (arang/*ara (enda dari pe.a/i(
seor'
2) Dalam pen)elesaian se-ara *ukum perdaa+ sia /aminan
dieapkan ole* pengadilan 0pasal 227 HIR+ 217 R(g1'
3) 8erdasarkan %uklak 2en*ankam/!anga( No' %iklak/01/III/1672
(a*.a pen)iaan pen/agaan maupun pen)iaan )ang (ersifa pidana
dilakukan ole* unsur,unsur !@2 seempa (erdasarkan perina*
!anglima/#omandan Aasann)a'
7' Pr*ses Tuntutan Pem(enda)araan ter)adap Benda)ara+an
a. !eranan #omandan dalam pengelolaan keka)aan negara'
1) !ada prinsipn)a komandan kesauan (eranggung /a.a( aas
penggunaan dan pengelolaan keka)aan (aik keuangan maupun maeriil
)ang ada di kesauann)a' @le* se(a( iu+ ia senaniasa mengea*ui
keadaan/posisi keuangan maupun maeriil erse(u' 8erdasarkan Insruksi
#asad Nomor = Isn /12/?/1675 anggal 1 Sepem(er 1675+ seiap Dan/#a
(erke.a/i(an unuk melakukan pemeriksaan se-ara fisik er*adap
pen(enda*araan 0keuangan/maeriil1 )ang ada di dalam lingkungan
ke.enangann)a' Apa(ila suau keika #omandan #esauan mengea*ui
adan)a keidak(eresan dalam pengelolaan+ ia *arus segera melakukan
pemeriksaan se(agaimana mesin)a'
2) Dalam seiap kasus kekurangan per(enda*araan/kerugian negara
)ang perlu segera dikea*ui iala* =
9
a) !erisi.a apa )ang men)e(a(kan im(uln)a kasus
erse(u'
b) 8esarn)a /umla* kekurangan/kerugian'
c) Siapa sa/a )ang (eranggung /a.a('
d) Hu(ungan se(a( aki(a daripada kasus erse(u 0anara
kesala*an/kelalaian1'
b. #ekurangan !er(enda*araan' Tim(uln)a masala* kekurangan
per(enda*araan 0-ompa(el e-or1 pada prinsipn)a karena se-ara
adminisrai3e /umla* per(enda*araan le(i* (esar di(andingkan dengan /umla*
persediaan se-ara fisik'
Hal ini dapa er/adi kemungkinan dise(a(kan karena =
1) #e/adian perisi.a di luar kesala*an/kelalaian (enda'
2) Adan)a kesala*an dalam peng*iungan dan/aau pen-aaan dalam
pem(ukuan (aik dalam penerimaan maupun dalam pengeluaran'
3) Adan)a pengeluaran )ang (ersifa semenara )ang pada saan)a
ak dapa diselesaikan ole* (enda*ara.an'
4) Adan)a ke-urangan dari (enda*ara.an sendiri'
c. !engungkapan Daa'
11 !engugkapan daa enang kekurangan per(enda*araan dapa
er/adi melalui'
a) Aasan dari (enda*ara.an )ang (ersangkuan'
b) Hasil 3arifikasi ole* uni 3er(an I/enad'
c) Hasil ;asrik )ang dilakukan ole* unsur,unsur penga.asan
08!#/Ir/en+ Hankam/Ir/enad/An.as1 )ang (ersangkuan'
d) Eaporan dari 8enda*ara.an sendiri'
10
21 Daa )ang erungkap erse(u (iasan)a dilengkapi dengan
keerangan,keengan se(agai (eriku =
a1 !erisi.a er/adin)a kekurangan per(enda*araan'
(1 %umla* konri dari kerugian negara'
-1 !eranan aau unsur,unsur kesala*an dari pe/a(a )ang
(ersangkuan'
d1 Siapa sa/a )ang ersangku 0(enda*ara.an+ pe/a(a+
pega.ai maupun pi*ak keiga1
e1 #eerangan,keerangan lain )ang dapa mempengaru*i
indakan penuuan'
6' E,a#uasi'
a. Se(ukan dasar *ukum Adminisras per(enda*araan F
b. 8agaimana (aas perisi.a Sumir di lingkungan TNI AD F
c. %elaskan pengerian,pengerian )ang er-anum di (a.a* ini =
1) !ega.ai Negeri (ukan 8enda*ara.an F
2) Tunuan !er(enda*araan F
3) Tunuan 4ani Rugi F
BAB III
PEMBERHENTIAN SEMENTARA DARI -ABATAN
.S/H0RSIN%1
10' "mum' 8a*.a pen)elesain suau perkara kasus )ang meli(akan anggoa
pra/uri TNI k*ususn)a TNI AD+ (aik (erupa indak pidana maupun adminisrasi idak
menganu asas dalam peradilan)aiu peradilan )ang -epa dan (ia)a )ang mura*+
11
dalam prakek di lapangan mendorong lam(a dan memerlukan .aku )ang relaif
lama' Agar ugas dapa (er/alan organisasi dapa (erfungsi sera men-ega* erulang
aau semakin meluasn)a kasus pelanggaran+ maka diperlukan suau indakan
adminisrasi (erupa larangan melakukan /a(aan dan pem(er*enian semenara dari
/a(aan 0s-*orsing1 (agi seiap anggoa TNI AD )ang melakukan pelanggaran *ukum+
indakan erse(u dapa diam(il se-ara -epa dan epa sam(il menunggu pen)elesaian
proses aas kasus pelanggaran erse(u se*ingga dapa men/amin kesinam(ungan dan
kelan-aran pelaksanaan ugas dengan (aik'
11' A#asan Pem(er)entian Praurit An"katan Bersenata Repu(#ik Ind*nesia
di(er)entian sementara dari a(atan apa(i#a =
a' Dipandang perlu unuk kepeningan kedinasan dan/aau disiplin+ karana
diduga melakukan per(uaan )ang merugikan aau dapa merugikan Angkaan
8ersen/aa Repu(lik Indonesia'
b. 8erada dalam pena*anan Ausisial'
c. Sedangkan men/alani *ukuman pen/ara aau *ukuman kurungan
serenda*,renda*n)a F
12' Pem(er)entian Sementara dari -a(atan (er#aku =
a. Ter*iung mulai anggal dieapkan dalam Sura #epuusan
!em(er*enian Semenara+ er*adap !ra/uri TNI a)a* 011 *uruf a'
b. Ter*iung mulai anggal dieapkan dalam sura kepuusan pena*anan
semenara+ er*adap !ra/uri TNI a)a 011 *uruf ('
c. Ter*iung mulai anggal men/alani *ukuman pen/ara aau *ukuman
kurunganer*adap !ra/uri TNI a)a 011 *uruf -+ sepan/ang )ang (ersangkuan
idak di(er*enikan dari dinas kepra/urian'
Selama dalam pem(er*enian semenara dari /a(aan 0s-*orsing1 anggoa
)ang (ersangkuan masi* eap dalam *u(ungan organik dan adminisrasi
12
Angkaan 8ersen/aa dan (agin)a eap (erlaku *ukum pidana dan aa eri(
milier dan ia eap (erada di (a.a* kekuasaan !eradilan 2ilier'
!erkara anggoa milier )ang di(er*enikan semenara dari /a(aan
(erdasarkan alasan,alasan erse(u dalam *al diudu* aau dalam pena*anan
semenara 0)usisial1 *arus diselesaikan dalam (aas .aku 9 (ulan' Aasan
)ang (er*ak meng*ukum 0Ankum1 aau !er.ira !en)era* !erkara 0!apera1
(erke.a/i(an menenukan kepuusan )ang pasi aas pra/uri TNI'
%ika kepuusan idak dapa diam(il dalam )ang singka+ maka pe/a(a
)ang mempun)ai *ak pen)era*an perkara aau aasan )ang (er*ak
men/au*kan disiplin 0Ankum1 (erke.a/i(an menga/ukan perim(angan enang
dapa aau idakn)a anggoa erse(u diangka kem(ali dalam suau /a(aan
sam(il menunggu kepuusan pengangkaan ini dapa dilakukan apa(ila
pemeriksaan penda*uluan mengenai perkaran)a ela* seelesai dan enagan)a
sanga di(uu*kan'
1>' Pem(ata#an Pem(er)entian Sementara dari -a(atan'
a' 8erdasarkan kepuusan Ankum din)aakan idak (ersala*'
(' 8erdasarkan puusan pengadilan )ang ela* memperole* kekuaan
*ukum eap di(e(askan dari segala unuan *ukum'
%ika pem(er*enian semenara dari /a(aan di(aalkan maka pem(e*enian
semenara erese(u idak perna* er/adi dan anggoa milier )ang (ersangkuan (er*ak
menerima semua kekurangan penerimaan peng*asilan selama iu'
15' E,a#uasi'
a' Se(ukan alasan,alasan pem(er*enian semenara dari /a(aan
0s-*orsing1 F
13
(' %elaskan mulai kapan (erlaku seorang pra/uri TNI di(er*enikan
semenara dari /a(aan 0s-*orsing1 F
-' Apaka* Sura #epuusan !em(er*enian Semenara dari /a(aan
0s-*orsing1 dapa di(aalkan G Se(ukan alasann)a F
BAB I2
PEMBERHENTIAN DEN%AN TIDAK H0RMAT
. P D T H 1
15' Umum' Dalam rangka memeli*ara dan meningkakan aa eri( dan disiplin
pra/uri TNI AD+ Aasan )ang (er*ak meng*ukum 0Ankum1 mempun)ai *ak dan
ke.a/i(an unuk mengaur dan memimpin anggoa di kesauann)a' Dalam *al ini
Ankum /uga di(eri ke.enangan unuk men/au*kan *ukuman disiplin er*adap
anggoan)a )ang melanggar disiplin pra/uri dan (ila perlu mengusulkan kepada pe/a(a
)ang (er.enang unuk melakukan indakan dengan (erupa pem(er*enian dengan
idak *orma 0!DTH1 dari dinas kepra/urian er*adap pra/uri )ang n)aa,n)aa dan
(erulang,ulang melakukan pelanggaran disiplin aau per(uaan lain+ ingka* laku a(ia
)ang er-ela )ang dapa merugikan disiplin aas dinas kepra/urian'
19' A#asan&a#asan Praurit An"katan Bersenata Rep(u(ik Ind*ensia
di(er)entikan tidak den"an )*rmat dari dinas keprauritan karena =
a' 2enganu ideologi/pandangan lain aau a/aran agama )ang (erenangan
dengan !an-asila'
(' 2elakukan indakan )ang mem(a*a)akan keamanan dan keselamaan
Negara dan8angsa'
14
-' Di/au*i *ukuman am(a*an di(er*enikan dengan idak dengan *orma
dari dinas kepra/urian (erdasarkan puusan pengadilan )ang ela* memperole*
kekuaan *ukum eap'
d' Dikenakan *ukuman pidana le(i* (era dari *ukuman pen/ara > (ulan
dan menuru perim(angan pe/a(a )ang (er.enang ia idak dapa
dipera*ankan unuk eap (erada dalam dinas kepra/urian'
e' Dikea*ui (a*.a uuk dapa dierima men/adi !ra/uri TNI+ )ang
(ersangkuan ela* dengan senga/a mem(erikan keerangan palsu+ idak (enar
aau idak lengkap'
f' 2empun)ai a(ia )ang n)aa,n)aa merugikan aau dapa merugikan
disiplin kepra/urian aau Angkaan 8ersen/aa Repu(lik Indonesia'
17' 3e+enan"' ;e.enang pem(er*enian dengan idak *orma dari dinas
kepra/uri er*adap !ra/uri TNI sesuai !! No' 9 Ta*un 1660 !asal 90 A)a 1 s/d > =
a' !ATI dan #olonel dilakukan ole* !residen'
(' E$T#@E )ang le(i* renda* diaur le(i* lan/u ole* !anglima TNI'
-' 2elalui puusan pem(er*enian dengan *orma pe/a(a se(agaimana
dimaksud dalam A)a 011 dan A)a 021+ pe/a(a )ang (er.enang mengangka dan
mem(er*eniakn dari /a(aan dapa mengeluarkan sura kepuusan semenara
dengan *orma'
17' E,a#uasi'
a' Se(ukan dan /elaskan alasan,alasan seorang !ra/uri TNI di(er*enikan
idak dengan *orma dari dinas kepra/urian F
(' Siapa sa/aka* pe/a(a )ang (er.enang mem(er*enikan seorang !ra/uri
TNI idak dengan *orma F'
-' Diaur dimanaka* !em(er*enian idak dengan *orma seorang !ra/uri
TNI F
15
BAB 2
DE3AN KEH0TMATAN PER3IRA
. D K P 1
16' Umum' De.an #e*ormaan !er.ira 0D#!1 merupakan suau .ada* )ang
erdiri dari kelompok !er.ria )ang diun/uk ole* pe/a(an (er.enang unuk mem(erikan
perim(angan,perim(agan kepada #epala Saf TNI AD/!anglima TNI+ aas perkara
!er.ira TNI AD'
20' Ped*man Pertim(an"an De+an' Dalam perim(angan enang a(ia dan
per(uaan lain )ang n)aa,n)aa dapa merugikan disiplin kepra/urian aau TNI )ang
mem(a.a aki(a kepada )ang (ersangkuan di(er*enikan idak dengan *orma maka
De.an#e*ormaan !er.ira (erpedoman kepada =
a. Sapa 2arga'
b. Sumpa* !ra/uri'
c. #ode $ik !er.ira'
d. Sumpa* !er.ira'
e. Delapan ;a/i( TNI'
f. Se(elas AHas,aHas #epemimpinan TNI'
g. 8uku 8inal B!inaka 8aladika B
h. !erauran Disiplin 2ilier 0!DT/!D21
i. 8uku lain )ang men)angku enang penegakan disiplin dan aa eri( di
lingkungan TNI AD'
21' Pem(entukan De+an' De.an die(nuk pada saa ada kasus )ang
(erkualifikasi sesuai dengan maeri pelanggaran+ )ang menuru pimpinan dianggap
perlu demi nama (aik TNI AD'
22' Materi Pe#an""aran' 2aeri pelanggaran )ang dapa diselesaikan
melalui De.an #e*ormaan !er.ira adala* =
16
a. 2enganu ideologi+ pandangan aau a/aran )ang (erenangan dengan
!an-asila'
b. 2elakukan indakan )ang mem(a*a)akan keamanan dan kesalamaan
negara dan (angsa'
c. Dikenakan *ukuman pidana )ang le(i* (era dari *ukuman iga (ulan+ dan
menuru perim(angan pe/a(a )ang (er.enang ia idak dapa lagi dipera*ankan
unuk eap (erada dalam dinas kepra/urian'
d. 2empun)ai a(ia dan per(uaan lain )ang n)aa,n)aa merugikan aau
dapa merugikan disiplin kepra/urian aau TNI AD'
2engenai a(ia )ang n)aa,n)aa merugikan aau dapa merugikan disiplin
kepra/urian aau TNI AD adala* se(agai (eriku =
1) #elalaian )ang erlalu dalam melaksanakan ke.a/i(an )ang
diugaskan'
2) Dengan senga/a dan (erulang,ulang idak menaai perina*
aasan+ pengania)aan er*adap (a.a*an+ penggunaan kekuasaan se-ara
diluar (aas aau se-ara se.enang,.enang aau se-ara sala*+ eruama
/ika karena sala* sau dari per(uaan,per(uaan iu+ dapa mengaki(akan
kerugian (aik perorangan maupun dinas'
3) #elakuan )ang (erulang,ulang )ang (erenangan dengan
kesulian umum )ang ern)aa dari per(uaan,per(uaann)a merugikan+
didalam maupun diluar dinas'
4) #elakuan+ per(uaan aau perkaaan dimuka k*ala)ak ramai aau
ulisan,ulisan )ang (ersifa umum k*usus melanggar ke*ormaan !er.ira
aau disiplin kepra/urian'
5) !er(uaan )ang n)aa,n)aa dimaksudkan unuk merusak aau
melema*kan keaaan kepada pemerina* aau per.ira aasan aau
per(uaan,per(uaan )ang mengaki(akan *al erse(u di aas'
2engenai per(uaan lain )ang n)aa,n)aa dapa merugikan disiplin kepra/urian
aau TNI AD adala* dikea*ui kemudian (a*.a penerimaann)a dalam dinas
17
kepra/urian didasarkan aas keerangan palsu+ idak (enar aau idak lengkap )ang
senga/a dia/ukan oel* )ang (ersangkuan agar dapa dierima men/adi pra/uri TNI AD'
2>' Si$at De+an'
a' Dean idak (ersifa permanen+ eapi di(enuk (erdasarkan ke(uu*an
unu seiap kali ada perkara per.ira )ang akan diperiksa+ dengan susunan )ang
diesuaikan dengan pangka per.ira erse(u'
(' De.an (u(ar dengan sendirin)a seela* men)era*kan
kepuusan/sarann)a kepada pe/a(a )ang mem(enukn)a'
25' Penentuan De+an' !enenuan De.an din)aakan dengan Sura #epusan ole*
pe/a(a,pe/a(a+ se(agai (eriku =
a' !anga(+ unuk mengenai perkara !er.ira 2enga* 0!amen1 (erdasarkan
usulan #asad diserai dengan permo*onan penun/ukan #eua dan Anggoa
De.an'
(' Aas nama #asd+ Dan/!ang #oama unuk perkara !er.ira !erama
0!ama1 dari lingkungan #oama masing,masing'
-' Aas nama #asad+ #a/Dir/Dan/4u( 8alakpus 2a(esad unuk perkara
!er.ira !erama 0!ama1 dari lingkungan 8alakpus 2a(esad masing,masing'
d' Aas nama #asad+ Dan Denma 2a(esad unuk perkara !er.ira !erama
0!ama1 dari lingkungan Denma 2a(esad+ S"AD+ Srenad+ Ssuad+ Spri #asad+
I/enand+ Seumad dan Dispamsanad'
25' Susunan De+an
18
a' Anggoa De.an se(an)ak u/u* orang !er.ira )ang masi* dalam dinas
akif )ang unsur,unsurn)a erdiri dari !@2+ Spam+ #um+ Spers+ Sauan
erperiksa sera sau orang se(agai sekrearis'
(' Tiga orang angoa De.an erdiri dari para !er.ira )ang pangkan)a le(i*
inggi+ dari pangka !er.ira )ang diperiksa'
-' $mpa orang !er.ira )ang sama pangkan)a dan sedapa mungkin le(i*
ua dari pangka per.ira )ang diperiksa'
d' Apa(ila anggoa De.an )ang sama pangkan)a dengan !er.ira )ang
diperiksa idak men-ukupi+ *arus dipenu*i dari !er.ira )ang pangkan)a
seingka le(i* inggi'
e' Dismaping u/u* anggoa De.an+ *arus diangka dua !er.ira se(agai
-adangan unuk mengganikan anggoa De.an )ang (er*alangan sau
pangkan)a le(i* inggi dan )ang sau sama pangkan)a dengan !er.ira )ang
diperiksa'
f' Se(agai #eua De.an diun/uk !er.ira )ang pangkan)a le(i* inggi dan
le(i* ua dari seluru* anggoa De.an+ sedangkan sekrearis De.an dieapkan
dianara enam anggoa De.an lainn)a'
g' "nuk !amen sedapa mungkin #eua di/a(a ole* !er.ira Tinggi dan
unuk !ama sedapa mungkin #eua di/a(a ole* !amen'
*' Seiap !er.ira )ang memenu*i keenuan,keenuan erse(u di aas+
dapa diun/uk se(agai anggoa De.an+ ke-uali =
1) #asad+ ;akasad/Asisen #asad/!ang #oama/Dan )ang
(ersangkuan'
19
21 !er.ira )ang mengusulkan+ mem(ua laporan aau mengadakan
unuan )ang mengaki(akan pem(enukan De.an #e*ormaan !er.ira
erse(u'
>1 !er.ira )ang sedang dalam unuan pidana aau disiplin milier
aau sedang men/alankan *ukuman pidana aau *ukuman disiplin milier'
51 !er.ira )ang mempun)ai *u(ungan dara*/pariparan sampai
dera/a keiga dengan per.ira )ang akan diperiksa'
51 !er.ira )ang menuru keerangan doker milier idak dapa
me/alankan ugas se*ari,*ari'
91 !er.ira )ang melakukan sesuau ugas )ang idak dapa
diinggalkan'
29' Tu"as dan 3e+enan" De+an' 2emeriksa perkara aas perina* erulis )ang
er.u/ud dalam Sura !em(enukan De.an+ )ang dapa men/adi alasan (agi !er.ira iu
uuk di(er*enikan idak dengan *orma'
a' #eua =
11 8ersama Anggoa De.an lainn)a melaporkan diri kepada pe/a(a
)ang mem(enuk De.an unuk menerima peun/uk,peun/uk le(i* lan/u'
21 2elakukan koordinasi/konsulasi dengan segenap anggoa De.an
dan -adangan anggoa De.an se(agai persiapan pelaksanaan sidang
De.an unuk mempela/ari dan menelii perkara !er.ira erperiksa sera
mengumpulkan (a*an,(a*an keerangan )ang diperlukan'
>1 2enenukan alasan dan u/uan pemeriksaan'
20
51 2eneapkan *ari sidang+ /ad.al dan maeri sidang 0paling lam(a >
minggu seela* adan)a Sura #epuusan !em(enukan De.an1
51 2enenukan saksi,saksi )ang perlu didengar keerangann)a'
6) 2emimpin sidang De.an'
7) 2engaur giliran anggoa De.an unuk menga/ukan peran)aan,
peran)aan kepada Terperiksa'
8) 2enandaangi 8eria A-ara Sidang De.an dan #epuusan *asil
sidang De.an'
9) 2enun/uk anggoa -adangan unuk mengganikan anggoa )ang
(er*alangan'
10) 8ersama anggoa lainn)a melaporkan kepada pe/a(a pem(enuk
De.an (a*.a De.an ela* melaksanakan ugas dan sekaligus
men)era*kan kepuusan *asil sidang De.an'
(' ;akil #eua =
1) 2em(anu kelan-aran pelaksanaan ugas #eua'
21 2empimpin sidang (ilamana #eua (er*alangan+ anggung /a.a(
eap ada pada #eua'
>1 mempimpin dan 2enga.asi kegiaan,kegiaan kesekreariaan
De.an'
-' Sekrearis =
21
11 2elaksanakan kegiaan adminisrasi De.an'
21 2em(ua/mengirim sura pemanggilan kepada saksi,saksi )ang
diperlukan'
>1 2em(ua/men)usun 8eria A-ara Sidang De.an'
51 2en)iapkan konsep !usan De.an'
51 Aas perina* #eua melakukan pemanggilan kepada !er.ira
Terperiksa+ saksi,saksi unuk memasuki ruang sidang'
91 2en)iapkan ala perlengkapan ruang sidang'
d' Anggoa =
11 2enga/ukan peran)aan,peran)aan )ang perlu dian)akan kepada
!er.ira Terperiksa dan Saksi'
21 2enga/ukan (a*an,(a*an keerangan+ (uki aaupun saran kepada
#eua dimina aau idak dimina'
e' Anggoa :adangan' 2en)iapkan diri seiap saa unuk diugasi
mengganikan anggoa )ang (er*alangan'
27' Pem(e#a serta Saksi dan Saksi A)#i'
a' !em(ela' Dalam persidangan Terperiksa dapa didampingi ole*
seorang/le(i* anggoa !e.ira )ang (ukan anggoa De.an unuk men/adi
!em(ela'
22
(' Saksi dan Saksi A*li' Semua orang )ang (er*u(ungan dengan
perkara Terperiksa dapa dia/ukan ole* erperiksa se(agai saksi dan saksi a*li+
ke-uali =
11 Isri/manan isri+ keluarga dalam garis lurus keaas dan ke(a.a*
dalam *u(ungan dara* aau perka.inan sampai dera/a keiga'
21 @rang )ang karena /a(aann)a di.a/i(kan men)impan ra*asia+
pendea+ doker dan noaris'
>1 @rang )ang dalam keadaan saki'
27' E,a#uasi'
a' Se(ukan apa sa/a pedoman perim(angan De.an dalam !em(enukan
D#! F
(' %elaskan apa )ang dimaksud dengan a(ia )ang n)aa,n)aa merugikan
aau dapa merugikan disiplin pra/uri F
-' Se(ukan dan /elaskan susunan anggoa De.an #e*ormaan !er.ira F
d' Apa sa/a ugas ;akil #eua De.an G %elaskan F
BAB 2I
E2ALUASI AKHIR PELA-ARAN
08ukan Naska* "/ian1
26' E,a#uasi Ak)ir'
23
a' %elaskan pengerian dari @rdonaur (esera ke.enangann)a dalam
ugasn)a F
(' !ega.ai negri (ukan (enda*ara.an adala* pega.ai negri )ang ole*
negara di(eri ugas unuk menerima+ men)impan aau men)era*kan aas suau
(arang milik negara )ang se*u(ungan dengan ugas )ang di(erikan kepadan)a+
(aik (erupa uang maupun (arang+ %elaskan apa )ang dimaksud dengan ugas
)ang di(e(ankan kepadan)a+ (aik (erupa uang maupun (arang+ %elaskan apa
)ang dimaksud dengan penegerian 8enda*ara.an F
-' 8agaimana indakan pen)elesaian /ika erdapa unsur pidana aau perdaa
dalam penuuan gani rugi G %elaskan F
d' Tim(uln)a masala* kekurangan per(enda*araan pada prinsipn)a karena
se-ara adminisrasi /umla* per(enda*araan le(i* (esar' %elaskan apa pen)e(a(
dapa er/adin)a *al erse(u di aas F
e' Dalam *al,*al erenu seorang pra/uri TNI AD dapa di(er*enikan
semenara dari /a(aan' Se(ukan alasan,alasan pem(er*enian semenara dari
/a(aan 0s-*orsing1 erse(u F'
f' !ra/uri )ang ela* dikenakan pem(er*enian semenara dari /a(aan
0s-*orsing1 dapa di(aalkan ole* pe/a(a )ang (er.enang' Se(ukan dalam *al
apa pem(aalan pem(er*enian semenara dari /a(aan dilakukan F
g' Se(ukan dan /elaskan mengapa pra/uri TNI dapa di(er*enikan idak
dengan *orma dari dinas kepra/urian F
*' Siapaka* pe/a(a )ang (er.enang men/au*kan pem(er*enian idak
dengan *orma dari dinas kepra/urian+ er*adap pra/uri TNI G %elaskan dan
se(ukan dasar *ukumn)a F
24
i' %elaskan mengapa diperlukan pem(enukan De.an #e*ormaan !er.ira
dan maeri pelanggaran apa sa/a )ang dapa diselesaikan melalui De.an
#e*ormaan !er.ira F
/' Se(ukan dan /elaskan ugas dan .e.enang Sekrearis De.an dalam
D#! F
RAHASIA
BAB 2II
PENUTUP
>0' Penutup' Demikian Naska* Deparemen enang Hukum Adminisrasi 2ilier
ini disusun se(agai pedoman (agi 4adik dan sis.a dalam proses (ela/ar menga/ar
pada pendidikan Sesar-a(if'
#omandan !usa !endidikan Infaneri
Asis ;ano
#olonel Inf NR! 26052
25
RAHASIA
26