UNIVERSITAS INDONESIA

DAMPAK PENGEMBANGAN SISTEM INFORMASI MANAJEMEN

TERHADAP KESELAMATAN PASIEN DAN KUALITAS
PELAYANAN KEPERAWATAN
Disusun Sebagai Saa! Sa"u Penugasan Ma"a A#a$
Sis"e% In&'$%asi Mana#e%en (SIM)
K'$*ina"'$ Ma"a A#a$+ R$,Tu"i- S$i Ha$i.a"i/ SK0,/ MARS

Oe!+
YULISTIANA RUDIANTI
NPM 1213415678
PROGRAM MAGISTER ILMU KEPERAWATAN
KEKHUSUSAN KEPEMIMPINAN DAN MANAJEMEN KEPERAWATAN
FAKULTAS ILMU KEPERAWATAN UNIVERSITAS INDONESIA
TAHUN 8191
DAMPAK PENGEMBANGAN SISTEM INFORMASI MANAJEMEN
TERHADAP KESELAMATAN PASIEN DAN KUALITAS
PELAYANAN KEPERAWATAN
Oe!+
Yuis"iana Ru*ian"i
Abstrak
Penge%bangan sis"e% in&'$%asi %ana#e%en saa! sa"un.a a*aa! 0enggunaan Electronic
Medical Record (EMR), EMR %e$u0a-an $e-a% %e*is seu%u$ 0asien *aa% &'$%a"
ee-"$'ni-/ *an bisa *ia-ses *engan -'%0u"e$ *a$i sua"u #a$ingan *engan "u#uan u"a%a
%en.e*ia-an a"au %ening-a"-an 0e$a:a"an se$"a 0ea.anan -ese!a"an .ang e&isien *an
"e$0a*u, Da%0a- 0enggunaan EMR "e$!a*a0 -esea%a"an 0asien *an -uai"as 0ea.anan
-e0e$a:a"an .ai"u %e%ung-in-an 0e$a:a" un"u- %enge'a asu!an -e0e$a:a"an se;a$a
e&isien *an ebi! be$&'-us %e%be$i-an 0ea.anan -e0a*a 0asien *engan be$0$insi0 0a*a
-esea%a"an 0asien, Pe$an 0e$a:a" %en#a*i ebi! '0"i%a sebagai :u#u* "anggung #a:ab
0e$a:a" un"u- %engan"isi0asi/ %en*e"e-si *an %e*ia"'$ .ang %en#a%in -esea%a"an 0asien,
Kea-u$a"an *an 0engenaan "e$!a*a0 a*an.a -esaa!an "in*a-an 0ea.anan -ese!a"an *engan
;e0a" *a0a" *iin&'$%asi-an 'e! EMR .ang %e%0un.ai -e%a%0uan ebi! *iban*ing-an
*engan electronic patient record (EPR), Da%0a- ainn.a a*aa! "an"angan bagi 0e$a:a"
un"u- -'nsis"en %en.e*ia-an ing-ungan *an -uai"as -ea%anan .ang "inggi, Kesia0an *an
-e.a-inan .ang 0'si"i& *i0e$u-an un"u- be$sa%a<sa%a %e%an&aa"-an 0enggunaan EMR
sesuai "u#uan .ang *i!a$a0-an *aa% '$ganisasi,
A. Latar Belakang
La.anan -ese!a"an .ang be$%u"u a*aa! !a$a0an bagi se"ia0 0asien a"au %as.a$a-a" .ang
%e%bu"u!-an 0ea.anan -ese!a"an se;a$a ;e0a" *an "e0a", Pe$-e%bangan IPTEK *an
a$us g'baisasi .ang "e$us %engaa%i 0e$uba!an %e%bua" %as.a$a-a" se%a-in "e$bu-a
un"u- %en*a0a"-an 0ea.anan -ese!a"an sesuai -ebu"u!ann.a, Ha ini %e%ba:a
-'nse-uensi bagi sua"u a.anan -ese!a"an un"u- %enge'a 0e%be$ian a.anan -ese!a"an
"e$%asu- *i*aa%n.a a.anan -e0e$a:a"an .ang be$&'-us 0a*a -ebu"u!an 0asien,
Pea.anan -e0e$a:a"an .ang *iseengga$a-an %e$u0a-an saa! sa"u bagian 0en"ing .ang
%e%egang 0e$anan *aa% a.anan -ese!a"an .ang se;a$a angsung *i$asa-an 'e! 0asien
sea%a 85 #a%, Menu$u" P'""e$ = Pe$$. (8114) saa! sa"u in*i-a"'$ -uai"as 0ea.anan
-ese!a"an *i $u%a! sa-i" a*aa! 0ea.anan -e0e$a:a"an .ang be$-uai"as/ -ebe$!asian
0ea.anan "e$gan"ung *a$i 0a$"isi"asi 0e$a:a" *aa% %e%be$i-an 0ea.anan .ang
be$-uai"as bagi 0asien,
Pa*a -en.a"aann.a *aa% sis"e% 0ea.anan -ese!a"an "e$#a*i %asaa!<%asaa! .ang
*a0a" %en.ebab-an -e$ugian "e$!a*a0 0asien %uai *a$i *e$a#a" $ingan sa%0ai be$a",
Masaa! "e$sebu" an"a$a ain -esaa!an *aa% 0eng'ba"an/ "e$#a*in.a u-a "usu- a"au u-a
i$is .ang "i*a- *isenga#a/ "e$#a*in.a *e-ubi"us sea%a 0e$a:a"an *an in&e-si a-iba"
"in*a-an %e*i-, A-iba" .ang *iaa%i 'e! 0asien a-an %en.ebab-an "e$#a*in.a -e;a;a"an
sa%0ai -e%a"ian, Seain i"u/ bia.a 0e$a:a"an 0asien #uga %ening-a" -a$ena
be$"a%ba!n.a !a$i $a:a" 0asien, Mei!a" a*an.a %asaa! *an *a%0a- .ang *iaa%i
0asien/ %a-a 0e$u 0ening-a"an %u"u 0ea.anan .ang be$&'-us 0a*a -esea%a"an 0asien,
Kesea%a"an 0asien a*aa! sua"u -ea*aan *i%ana 0asien "e$bebas *a$i $esi-' ;e*e$a saa"
be$in"e$a-si *engan sis"e% 0ea.anan -ese!a"an, Tenaga -ese!a"an sebagai 0e%be$i
a.anan -ese!a"an "e$%asu- *'-"e$ *an 0e$a:a" %e%0un.ai "anggung #a:ab un"u-
%engan"isi0asi/ %en*e"e-si *an %e*ia"'$ un"u- %en#a%in -esea%a"an 0asien, Pe$a:a"
sebagai "enaga -ese!a"an 0$'&esi'na .ang be$in"e$a-si angsung *engan 0asien
%e%0un.ai 0e$an un"u- %e%ban"u 0asien %en*a0a"-an !a-n.a *aa% -esea%a"an *i$i,
Pea.anan .ang be$0$insi0 0a*a -esea%a"an 0asien %enan*a-an ba!:a 0ea.anan .ang
*i"e$i%a 0asien *ibe$i-an se;a$a "e0a" *an be$%u"u se$"a sesuai *engan s"an*a$
'0e$asi'na 0$'se*u$ .ang "ea! *i"e"a0-an,
Pe$-e%bangan "e-n''gi *an 0enggunaann.a *aa% 0en.eengga$aan 0ea.anan
-ese!a"an %e$u0a-an sua"u in'>asi .ang se*ang "e$#a*i *e:asa ini "e$%asu- *i In*'nesia,
Te-n''gi in&'$%asi *i%ung-in-an *a0a" be$0e$an un"u- %ening-a"-an -e:as0a*aan/
%enge'a %asaa! -inis .ang "e$#a*i/ *an %ening-a"-an -e0a"u!an *aa% %e%be$i-an
0ea.anan -ese!a"an sesuai s"an*a$ '0e$asi'na 0$'se*u$, Te-n''gi *a0a" se;a$a e&e-"i&
*iguna-an *aa% 0ea.anan -ese!a"an un"u- %ening-a"-an 0$'ses/ s"an*a$/ *an 0$'"'-'
un"u- %eng!asi-an !asi .ang ebi! bai- *an %ening-a"-an -esea%a"an 0asien (Mas'n/
Lea>i""/ = ?!a&&ee/ 8116 *i-u"i0 'e! K$u%%en/ 8191), Electronic Medical Record
(EMR) a*aa! $e-a% %e*is seu%u$ !i*u0 0asien *aa% &'$%a" ee-"$'ni-/ *an bisa
*ia-ses *engan -'%0u"e$ *a$i sua"u #a$ingan *engan "u#uan u"a%a %en.e*ia-an a"au
%ening-a"-an 0e$a:a"an se$"a 0ea.anan -ese!a"an .ang e&isien *an "e$0a*u, Sis"e%
in&'$%asi $e-a% %e*i- ee"$'ni- %e%be$i -e%u*a!an<-e%u*a!an *aa% %en*a"a segaa
sesua"u "en"ang 0asien un"u- *ibu"u!-an *engan ;a$a .ang ;e0a", Na%un sebai-n.a #uga
"e$*a0a" -ee%a!an<-ee%a!an *aa% %eng'0e$asi-ann.a -a$ena %e%bu"u!-an bia.a
.ang %a!a/ 0e$u sis"e% #a$ingan *an sis"e% -ea%anan .ang -ua", Pe$a:a" sebagai
bagian *a$i "enaga -ese!a"an *a0a" %e%an&aa"-an 0enggunaan EMR un"u- %enge'a
0e%be$ian asu!an -e0e$a:a"an ebi! e&isien, Penggunaan EMR %e%ung-in-an 0e$a:a"
*engan a-ses .ang ;e0a" *an "e0a" *a0a" %e%0e$'e! ga%ba$an .ang ebi! bai- "en"ang
-'n*isi -ese!a"an 0asien *an 0e$-e%bangan, Seain i"u %e%ung-in-an 0e$a:a" un"u-
%eng!abis-an ebi! ban.a- :a-"u %e%be$i-an 0ea.anan angsung -e0a*a 0asien,
B. Kajian literature.
1. Elektronic Medical Record (EMR)
Menu$u" PERMENKES N'+ 832@MENKES@PER@III@811A .ang *i%a-su* $e-a%
%e*is a*aa! be$-as .ang be$isi ;a"a"an *an *'-u%en an"a$a ain i*en"i"as 0asien/
!asi 0e%e$i-saan/ 0eng'ba"an .ang "ea! *ibe$i-an/ se$"a "in*a-an *an 0ea.anan ain
.ang "ea! *ibe$i-an -e0a*a 0asien, ?a"a"an %e$u0a-an "uisan<"uisan .ang *ibua"
'e! *'-"e$ %engenai "in*a-an<"in*a-an .ang *ia-u-an -e0a*a 0asien *aa% $ang-a
0aa.anan -ese!a"an, Ben"u- Re-a% Me*is *aa% be$u0a %anua .ai"u "e$"uis
eng-a0 *an #eas *an *aa% ben"u- ee-"$'ni- sesuai -e"en"uan, Re-a% %e*is "e$*i$i
*a$i ;a"a"an<;a"a"an *a"a 0asien .ang *ia-u-an *aa% 0ea.anan -ese!a"an, ?a"a"an<
;a"a"an "e$sebu" sanga" 0en"ing un"u- 0ea.anan bagi 0asien -a$ena *engan *a"a .ang
eng-a0 *a0a" %e%be$i-an in&'$%asi *aa% %enen"u-an -e0u"usan bai- 0eng'ba"an/
0enanganan/ "in*a-an %e*is *an ainn.a,
Electronic Medical Record (EMR) a*aa! $e-a% %e*is seu%u$ 0asien *aa% &'$%a"
ee-"$'ni-/ *an bisa *ia-ses *engan -'%0u"e$ *a$i sua"u #a$ingan *engan "u#uan u"a%a
%en.e*ia-an a"au %ening-a"-an 0e$a:a"an se$"a 0ea.anan -ese!a"an .ang e&isien
*an "e$0a*u, Sis"e% in&'$%asi $e-a% %e*i- ee-"$'ni- a*aa! sis"e% 0en.i%0anan
in&'$%asi se;a$a ee-"$'ni- %engenai s"a"us -ese!a"an se$"a 0ea.anan -ese!a"an/.ang
*i0e$'e! 0asien se0an#ang !i*u0n.a *an "e$si%0an se*e%i-ian !ingga *a0a"
%ea.ani be$bagai 0engguna $e-a% .ang sa! (S!'$"i&&e/ 8119 *i-u"i0 'e! Sun*a$i
8112), A%e$i;an A;a*e%. '& Nu$sing (AAN) *aa% $ang-a %enguba! ing-ungan
$u%a! sa-i" .ang be$&'-us 0a*a -ebu"u!an 0asien %engeua$-an 0e$n.a"aan aga$
a$si"e- *an >en*'$ be-e$#a sa%a *engan 0e$a:a"/ *'-"e$ *an 0e$a:a" *e0a$"e%en
.ang ain an"a$a ain &a$%asi *an ab'$a"'$iu% un"u- %e%as"i-an 0en*e-a"an sis"e%<
uas *aa% %e%enu!i -ebu"u!an 0asien (K$u%%en/ 8191), AAN %e.a-ini ba!:a
"e-n''gi -ese!a"an !a$us %e%ung-in-an 0e$a:a" un"u- ebi! ban.a- %eng!abis-an
*aa% %e%be$i-an 0ea.anan angsung -e0a*a 0asien/ *a$i0a*a %engu%0u-an/
%en;a$i in&'$%asi *an -''$*inasi *engan "enaga a.anan -ese!a"an ain, EMR *a0a"
%en;a-u0 ban.a- in&'$%asi se0e$"i *e%'g$a&is/ -'n"a- *a$u$a"/ asu$ansi/ a&iiasi
$'!ani/ 'ba" *an ae$gi/ !asi ab'$a"'$iu% *an $i:a.a" %e*is 0asien saa" $a:a" ina0,
Ri:a.a" $a:a" ina0 %e$u0a-an *'-u%en"asi 0asien %en;a-u0 0eniaian "an*a<"an*a
>i"a/ $en;ana 0e$a:a"an/ *an 0en*i*i-an, Ha ini *a0a" *iguna-an sebagai in&'$%asi
un"u- %ea;a- $i:a.a" 0asien $a:a" ina0 *an %enun#ang -'%uni-asi an"a$a se%ua
*isi0in i%u 0ea.anan -ese!a"an, Pengggunaan EMR !a$us %en;a-u0 -ea%anan
;'%0u"e$ a"au ;'%0u"e$ se;u$i". .ang "e$*i$i *a$i e%0a" as0e-/ .ai"u privacy a"au
Confidentiality, integrity, autentikasi/ *an availability -e"e$se*iaan, Seain i"u #uga
as0e- ;'n"$' .ai"u as0e- .ang %ene-an-an 0a*a ;a$a 0enga"u$an a-ses "e$!a*a0
in&'$%asi, Access control *a0a" %enga"u$ sia0a<sia0a sa#a .ang be$!a- un"u-
%enga-ses in&'$%asi a"au sia0a<sia0a sa#a .ang "i*a- be$!a- un"u- %enga-ses
in&'$%asi, Bebe$a0a !a .ang %e%bua" sis"e% in&'$%asi %e*is be$be*a *engan sis"e%
in&'$%asi ainn.a an"a$a ain a*aa! K'%0e-si"as (Complexity) *an Ke0e$;a.aan
(Reliability), Kea%anan *an "en"un.a 0e$in*ungan "e$!a*a0 0$i>asi/ "i*a- *a0a"
*i0e$'e! -e;uai sis"e% -'%0u"e$ .ang be$-ai"an *a0a" *i0e$;a.a (reliable). Sis"e%
EMR .ang "ea! %e%asu--an -e"en"uan -en.a%anan un"u- %enan*ai e$$'$ .ang
%ung-in "e$#a*i *an se;a$a ;e0a" %e%0e$bai-in.a/ %enginga" %enan*ai %asu-an
.ang %e$agu-an 0a*a -e$"as i"u %u*a!, Sebua! EMR .ang bai- *a0a"
%en*is"$ibusi-an 0e$bai-an .ang *ibua" se;a$a '"'%a"is -e seu$u! "u#uan .ang
%e%ii-i *a"a .ang error, Ka$ena *aa% sebua! EMR "e$*a0a" ebi! se*i-i"
"$ans-$i0si/ %a-a ebi! se*i-i" %a"a .ang %e%ii-i -ese%0a"an un"u- %ene%u-an
e$$'$/ se!ingga e$$'$ "e$sebu" ebi! sui" *i-enai *aa% sebua! EMR, Sua"u 0e$be*aan
an"a$a electronic patient record (EPR) *engan electronic medical record/ .ai"u
*i0e$!i"ung-ann.a as0e- interoperability 0a*a ee;"$'ni; %e*i;a $e;'$* a"au EMR,
Electronic Medical Record (EMR) %ea-u-an $es"$u-"u$isasi *an '0"i%asi *a$i
*'-u%en<*'-u%en 0a*a "ing-a"an sebeu%n.a *engan %e%as"i-an -e%a%0uan
in"e$'0e$asi (interoperability) *a$i se%ua sis"e% *'-u%en"asi,
2. Dampak Penggunaan EMR Terhadap Keselamatan Pasien dan Kualitas
Pelayanan Keperawatan
Pene$a0an "e-n''gi *engan Electronic Medical Record (EMR) sebagai &asii"as
0ea.anan -ese!a"an be$-'n"$ibusi un"u- %ening-a"-an -uai"as 0ea.anan *an
%en*u-ung -esea%a"an 0asien, EMR *a0a" *i%an&aa"-an sebagai su%be$ in&'$%asi
bagi 0e$a:a" un"u- %enga"u$ *a"a au$ -e$#a *an %e%ung-in-an0e$a:a" un"u- ebi!
ebi! saba$ *aa% %e%be$i-an 0ea.anan -e0e$a:a"an se;a$a angsung -e0a*a
0asien, Pe%be$ian 'ba" *i a"as -e$"as *a0a" %en.ebab-an -esaa!an (S"'ne/ 8114/
*i-u"i0 'e! K$u%%en 8191), EMR *i%a-su*-an un"u- %ea.ani sebagai %e-anis%e
un"u- %ening-a"-an -uai"as 0en#agaan .ang *ibe$i-an -e0a*a 0asien/ %e%ban"u
%e%&asii"asi -'%uni-asi .ang e&e-"i& *an %ening-a"-an *a%0a- -esea%a"an 0asien
se;a$a 0'si"i& %eaui 0engu$angan -esaa!an 0eng'ba"an *an %e%be$i-an "a%ba!an
;e- *an -esei%bangan *aa% au$ -e$#a !a$ian, Me%u*a!-an %enga%bi -e0u"usan
-inis/ %en#a*i -'%0'nen in"e$a-"i& 0e$a:a"an 0asien .ang %en*'$'ng un"u-
0en*'-u%en"asian "in*a-an 0e$a:a"an/ *an %enganaisa 0e$a:a"an, Sebua! s"u*i
%ea0'$-an ba!:a 0engguna-an 'nine *'-u%en"asi -inis %engu$angi #u%a! :a-"u
.ang *i!abis-an un"u- "ugas<"ugas se0e$"i %en;a"a" seban.a- 41B (Deese = S"ein/
8115), Ha ini %engga%ba$-an ba!:a 0e$a:a" %e%0un.ai "a%ba!an :a-"u un"u-
%ening-a"-an -ine$#an.a .ai"u %ening-a"-an -uai"as *an -e"e0a"an :a-"u 0e$a:a"an
0asien, EMR %e%ung-in-an "e$#a*in.a -'%uni-asi .ang e&e-"i& sebagai -'%0'nen
-un;i *a$i -'ab'$asi an"a$a *isi0in i%u *an %en.e*ia-an seu$u! ;a"a"an 0asien
*engan -'n"inu% *an !'is"i-, Te-n''gi -'%0u"e$ se%a-in *ian*a-an un"u-
%ening-a"-an e&isiensi/ -uai"as 0e$a:a"an *an -ea-u$a"an *'-u%en"asi
(K'$s"/Eusebi'<Ange#a/ ?!a%'$$'/ A.*in/ = G$eg'$./ 8117),
Penggunaan EMR %enga-iba"-an 0ening-a"an a-u$asi se!ingga %ening-a"-an
-ea%anan "e$!a*a0 -esea%a"an 0asien, Wa$*<M;Knig!" (811A) %en.a"a-an 0e$a:a"
se;a$a -'nsis"en *i"an"ang un"u- %en.e*ia-an ing-ungan *an -uai"as -ea%anan
.ang "inggi un"u- 0e$a:a"an 0asien, EMR %e%be$i-an -'n"$ibusi un"u- 0e$bai-an
0e$a:a"an 0asien *engan %en.e*ia-an 0enge"a!uan $ea<"i%e/ %eng!iang-an ;a"a"an
"uisan "angan .ang %en.ebab-an -esaa!an se0e$"i "uisan "angan .ang "a- "e$ba;a
*an %e%be$i-an in&'$%asi -eseu$u!an *a$i 0asien ;a"a"an, D'-u%en"asi "e$sebu"
*a0a" *iba;a *an "e$'$ganisi$ *engan -'%0$e!ensi&/ -'nsis"en/ s"an*a$ "e$%in''gi
*aa% sua"u sis"e% .ang %u*a! *ina>igasi, Meaui a-ses .ang "e0a" "e$!a*a0
in&'$%asi/ 0e$a:a" *a0a" %ei!a" *'-u%en ee-"$'ni- *an %en*a0a"-an ga%ba$an
.ang ebi! bai- *a$i %asa au *an saa" se-a$ang %engenai -'n*isi 0asien, Man&aa"
EMR se;a$a uas %ei0u"i in&'$%asi .ang %en*u-ung 0e$a:a"an 0asien/ sebagai
sebua! a0'$an ega *a$i "in*a-an %e*is/ in&'$%asi .ang %en*u-ung 0en*i*i-an *an
0enei"ian/ *an %en*u-ung %ana#e%en 0ea.anan -ese!a"an un"u- %ene"a0-an
0e%bia.aan *aa% 0ea.anan -ese!a"an,
Saa! sa"u -e-!a:a"i$an *engan EMR a*aa! -e.a-inan 0e$a:a" .ang *i"an"ang un"u-
%enggabung-an EMR -e *aa% au$ -e$#a %e$e-a, A*a -e-!a:a"i$an ba!:a *engan
-'%0u"e$ %en.ebab-an gangguan *aa% 0ea.anan 0e$a:a"an 0asien, Pe$a:a" a-an
ebi! %enga*a-an in"e$a-si *an be$bi;a$a *engan -'%0u"e$ *an bu-an 0asien/
%eng!iang-an sen"u!an *an 0e$s'na !u%anis"i- -e0e$a:a"an, Die%a ain a*aa!
-u$angn.a -e"e$iba"an *'-"e$ *an bagai%ana !a ini a-an %enguba! au$ -e$#a
%e$e-a, Ha ini %e%e$u-an 0$'ses 0engenaan 0e$a:a" "e$!a*a0 sis"e% ee-"$'ni-
.ang ba$u se!ingga %en#a*i a-$ab *engan a$us sis"e% *an %ening-a"-an -e.a-inan
0e$a:a" un"u- %en*a0a"-an %engguna-ann.a sebeu% 0e$uba!an ebi! *ia-u-an,
C. Pembahasan
Penggunaan Electronic Medical Record (EMR) .ang %e$u0a-an 0e$uba!an 0enggunaan
$e-a% %e*is se;a$a -'n>ensi'na -e0a*a "e-n''gi ba$u .ang be$basis-an -'%0u"e$isasi
%e%e$u-an 0e$"i%bangan .ang "inggi *aa% 0e$en;anaan *an 0en.eengga$ann.a, Pe$u
*i-e"a!ui se;a$a %en*e"ai %an&aa" 0enggunaan EMR *aa% 0ea.anan -ese!a"an,
Re-a% %e*is sebagai ;a"a"an *an *'-u%en 0en"ing .ang be$isi -eseu$u!an ;a"a"an
-'n*isi *an 0e$-e%bangan -ese!a"an 0asien !a$us *a0a" *i0e$"anggung#a:ab-an 'e!
0e%be$i a.anan -ese!a"an .ang "e$iba" %e%be$i-an 0ea.anan -e0a*a 0asien,
Penggunaan $e-a% %e*is se;a$a %anua be$u0a ;a"a"an -e$"as %e%0un.ai %asaa! .ai"u
a%a *aa% 0en;a$ian *a"a a"au %e%be$i-an in&'$%asi bia *ibu"u!-an *engan sege$a *an
-esui"an %engu%0u-an *a"a 0asien .ang -'%0e-s *an "e$0e;a!<0e;a!, Se*ang-an
EMR %engga%ba$-an ;a"a"an -'n*isi -ese!a"an 0asien *aa% &'$%a" ee-"$'ni-/ *an bisa
*ia-ses *engan -'%0u"e$ *a$i sua"u #a$ingan *engan "u#uan u"a%a %en.e*ia-an a"au
%ening-a"-an 0e$a:a"an se$"a 0ea.anan -ese!a"an .ang e&isien *an "e$0a*u, Seain i"u
*engan 0enggunaan $e-a% %e*is %anua/ 0enggunaan "ee0'n *an 0e$;a-a0an %en#a*i
&asii"as 0en"ing un"u- *is-usi *an 0e$"u-a$an in&'$%asi un"u- %e%bua" -e0u"usan
0ea.anan 0asien, Te"a0i se"ea! %engguna-an EMR/ "enaga -ese!a"an .ang "e$iba"
*aa% asu!an 0asien ;u-u0 %ei!a" EMR un"u- %en*a0a"-an $ang-u%an %e*is 0asien
*an *engan ;e0a" %e%bua" -e0u"usan, Man&aa" EMR *a0a" *i$asa-an bai- 'e! "enaga
-ese!a"an sebagai 0e%be$i 0ea.anan -ese!a"an #uga bagi 0asien un"u- %en*a0a"-an
-ea%anan *an -esea%a"an sea%a %ene$i%a 0ea.anan, Bagi "enaga -ese!a"an "e$u"a%a
0e$a:a"/ 0enge'aan asu!an -e0e$a:a"an %en#a*i ebi! e&isien/ %e%0e$%u*a!
%en*a0a"-an in&'$%asi 0asien *an %ea-u-an anaisa *engan ;e0a" *an "e0a",
Pe$an 0e$a:a" un"u- %e%be$i-an 0ea.anan .ang be$&'-us 0a*a 0asien %en#a*i ebi!
'0"i%a "e$%asu- "anggung #a:ab 0e$a:a" un"u- %engan"isi0asi/ %en*e"e-si *an
%e*ia"'$ .ang %en#a%in -esea%a"an 0asien, Pasien a-an %en*a0a"-an 0ea.anan *an
"in*a-an %e*is sesuai *engan -'n*isi *an -ebu"u!ann.a be$*asa$-an *a"a .ang *iin0u"
*an *i-e'a EMR, Seain i"u EMR %e%0un.ai a-u$asi .ang ;u-u0 "inggi/ %e%ii-i
-ese%0a"an un"u- %ene%u-an e$$'$/ *an -e%a%0uan in"e$'0e$asi (interoperability) *a$i
se%ua sis"e% *'-u%en"asi, Na%un *ibai- 0e$-e%bangan *an -e%u*a!an .ang
*i"a:a$-an *engan 0enggunaan EMR/ #uga "e$*a0a" -ee%a!an<-ee%a!an *aa%
%eng'0e$asi-ann.a, Penggunaan *engan EMR %e%bu"u!-an bia.a .ang %a!a *an
*i0e$u-an sis"e% #a$ingan se$"a sis"e% -ea%anan .ang -ua", Be$*asa$-an u$aian *i a"as
*i0e$u-an #uga %'"i>asi 0e$a:a" un"u- be$uba! *an -e.a-inan "e$!a*a0 0enggunaan
"e-n''gi EMR se$"a -e$#asa%a *a$i se%ua .ang "e$iba" *aa% 0e%be$ian 0ea.anan
-ese!a"an -e0a*a 0asien, Ke$#asa%a *an -e.a-inan .ang %an"a0 "e$!a*a0 0e$uba!an
0enggunaan sua"u sis"e% a-an %e%a%0u-an '$ganisasi un"u- %en;a0ai "u#uan 0ea.anan
.ang *i!a$a0-an, Kuai"as 0ea.anan -e0e$a:a"an *i%ung-in-an %en#a*i se%a-in
%ening-a"/ *e%i-ian #uga -esea%a"an 0asien sebagai 0ene$i%a a.anan -ese!a"an,
D. Penutup
1 Kesimpulan
Penggunaan Electronic Medical Record (EMR) 'e! 0en.eengga$a -ese!a"an 0e$u
%e%0e$"i%bang-an ban.a- &a-"'$ bai- *a$i segi 0e%an&aa"an %au0un -ee%a!an
sis"e% "e$sebu", Anaisa "e$!a*a0 se%ua 0engguna EMR 'e! "enaga -ese!a"an .ang
"e$iba" *aa% 0ea.anan -ese!a"an "e$%asu- 0e$a:a" %en#a*i saa! sa"u &a-"'$
0en"ing seain -e%a%0uan *aa% %en.eengga$a-an sis"e% ee-"$'ni- "e$sebu" .ai"u
%'"i>asi *an -e.a-inan 0e$a:a" un"u- be$uba!, EMR *a0a" %e%0un.ai 0enga$u!
bai- 0'si"i& *an %au0un i%0i-asi nega"i& 0a*a 0ea.anan -ese!a"an 0asien,
Te-n''gi ba$u *a0a" *i"e$a0-an *engan bai- 'e! 0engguna *engan %e%be$i-an
0enge"a!uan *an 0e%a!a%an .ang "e0a" %engenai 0enggunaann.a *an a*an.a "u#uan
a"au >isi .ang #eas sebagai >isi be$sa%a *aa% 0ea.anan -ese!a"an, Saa! sa"u
"u#uan .ang *a0a" *i;a0ai %eaui 0enggunaan EMR a*aa! 0ening-a"an -uai"as
0ea.anan -e0e$a:a"an *an 0ening-a"an -esea%a"an 0asien, Pa$a 0e$a:a" be$sa%a
se%ua "i% .ang "e$iba" *aa% 0ea.anan -ese!a"an %e%0un.ai -ese$aga%an *an
-e.a-inan .ang 0'si"i& un"u- %e%an&aa"-an 0enggunaan EMR se;a$a '0"i%a un"u-
%e%be$i-an .ang "e$bai- -e0a*a 0asien *an %as.a$a-a",
! "aran
a, Bagi 0engguna Electronic Medical Record (EMR) seau %enga*a-an e>auasi
"e$!a*a0 0enggunaan EMR *an %ens'siaisa-an -ebe$!asian 0ening-a"an %u"u
0ea.anan -e0a*a %as.a$a-a" a"au ins"ansi .ang beu% %engguna-ann.a,
b, Bagi 0en.eengga$a -ese!a"an .ang %e%0un.ai -einginan un"u- be$uba! sesuai
-e%a#uan sis"e% in&'$%asi %ana#e%en "e$u"a%a bi*ang -e0e$a:a"an 0e$u
%ea-u-an 0e$"i%bangan *an %engena sis"e% EMR ebi! an#u",
DAFTAR PUSTAKA
Ann M, Ma.'/ Denise Dun;an, (8115), urse perceptions of medication errors !"at !e need
to kno! for patient safety, J Nu$s ?a$e Cua, Li00in;'"" Wiia%s = Wi-ins,
B':e$s/ ?'een Nina/ M,A, (811A), urses !orking in t"e #$st century in a digital !orld,
R'.a R'a*s Uni>e$si". (?ana*a)/ 977 0agesD AAT MR747A8,
D'ugas Page, (8191), %ntegration& 'inking %nfection Control and EMRs, H's0i"as = Hea"!
Ne":'$-sD ABI@INFORM G'ba,
K$u%%en/ M, (8191), ("e impact of t"e electronic medical record on patient safety and care,
Uni"e* S"a"es<Ken"u;-./ N'$"!e$n Ken"u;-. Uni>e$si".,
Mi;!ae F, Fu$u-a:a/ T, S, Rag!u/ Ben#a%in B, M, S!a', (8191), Electronic medical
records and cost efficiency in "ospital medical)surgical units, EE;eus Hea"! Pan/
In;, ISSN 1153<24A1 91,4175@inFui$.#$n,
Pe$a"u$an Men"e$i Kese!a"an RI N'+ 832@Men-es@Pe$@III@811A,
P'""e$/ P,A,/ Pe$$./ A,G, Ai! ba!asa+ Asi!/ Yas%in/ *--, (9226@8114), *uku a+ar
,undamental -epera!atan& -onsep, proses dan praktik. (Edisi .)/ Ja-a$"a+ EG?,
RiGa*. PinG'n, (8116), Pe$an "e-n''gi in&'$%asi un"u- %ening-a"-an -ea%anan
0eng'ba"an *i $u%a! sa-i", Se%ina$ Nasi'na Te-n''gi, Y'g.a-a$"a, Di0e$'e! *a$i+
!""0+@@*igiib,uns$i,a;,i*@*':n'a*@71B81B810e$anB81"e-n''giB81in&'$%asi
B81un"u-B81%ening-a"-anB81-ea%ananB810eng'ba"anB81*i
B81$u%a!sa-i"951A8112,0*&,
R'n H':a$*, (8112), urse acceptance and perception of electronic medical record,
Hig!an* Heig!"s<Ken"u;-., N'$"!e$n Ken"u;-. Uni>e$si".,
Sun*a$i, (8112), Sis"e% in&'$%asi $e-a% %e*is, Di0e$'e! *a$i+ !""0+@@sun*a$i<
is"e%in&'$%asi$e-a%%e*is,b'gs0'",;'%@8112@18@$e-a%<%e*is<ee-"$'ni-,!"%,
S:anbu$g, (8111). /engantar -epemimpinan dan mana+emen kepera!atan0 ali" ba"asa,
1u"aryati 1amba0 editor Monica Ester. 2akarta. E3C.