Mehanika 1 Statika Praktikum

UNIVERZITET U ZENICI
MAINSKI FAKULTET U ZENICI

KATEDRA ZA MEHANIKU

prof. dr. Nermina Zaimovi-Uzunovi, dipl. in.
doc. dr. Nedim Hodi, dipl. in.

STATIKA
Programi i uputstvo za izradu programa

Zenica, septembar 2006.
Mainski fakultet u Zenici
Katedra za mehaniku
Predmet: Statika

Prezime i ime studenta: Datum izdavanja programa:
kolska godina: Rok predaje programa:
Broj indeksa:

ZADACI ZA PRVI PROGRAM IZ STATIKE

1. Za sistem krutih tijela prikazan na slici ____ analitikim i grafikim putem odrediti sve unutranje i spoljanje reakcije
veza. Podaci za teinu G
1
tapa AB i G
2
kugle M uz ostale geometrijske veliine i intenzitet sile F dati su u tabeli 1.
Sva trenja u zglobnim vezama i na dodirnim povrinama izmeu kugle M i kose stjenke zanemariti.

Tabela 1.
AB (m) AD (m) CD (m) () () () G
1
(N) G
2
(N) F (N)

2. Homogena pravougaona ploa teine G i dimenzija axb prikazana na slici ____ vezana je u takama A, B i C za vrstu,
kosu, horizontalu i vertikalnu stjenku. Ploa je optereena spregom sila momenta M i silom F. Analitiki i grafiki
odrediti reakcije veza u takama A, B i C. Zanemariti teine tapova I, II i III i trenje u zglobnim vezama. Svi potrebni
podaci su dati u tabeli 2.

Tabela 2.
a (m) b (m) () () () G (N) F (N) M (Nm)

3. Na slici ____ prikazana je konica sa papuom/trakom. Odrediti intenzitet sile koenja F
k
i intenzitet reakcija u
zglobnim vezama O, O
1
i B ako je teina tereta M, G, a koeficijent trenja izmeu papue/trake i doboa konice D, .
Teinu doboa konice i poluge OBA/AB zanemariti. Svi potrebni podaci su dati u tabeli 3.

Tabela 3.
a (m) b (m) c (m) n (m) R (m) r (m) G (N)

4. Za reetkasti nosa u ravni prikazan na slici ____ odrediti:
a) analitiki i grafiki reakcije veza,
b) sile u tapovima reetkastog nosaa konstrukcijom Kremoninog plana sila,
c) za naznaeni presjek sile u tapovima primjenom Kulmanove i Riterove metode.
Svi potrebni podaci su dati u tabeli 4.

Tabela 4.
F (N) a (m)

Program izdao:

__________________________

2

3

4

slika 1.4.2.
5
PRIMJER 1

Za sistem krutih tijela prikazan na slici 1.5. analitikim i grafikim putem odrediti sve unutranje i
spoljanje reakcije veza. Dati su podaci: AB = 0.2 m, AD = 0.2 m, CD = 0.2 m, = 60, = 60,
= 90, G
1
= 20 N, G
2
= 10 N i F = 30 N. (G
1
(*)
je teina tapa, G
2
je teina kugle M). Trenje u
zglobnim vezama kao i na dodirnoj povrini izmeu kugle M i kose stijenke zanemariti.

a) Analitiko rjeenje

Ako bismo sistem posmatrali kao cjelinu, oslobaanjem od veza na sistem bi djelovale poznate
sile teine G
1
, G
2
i sila F i nepoznate reakcije veza F
C
, F
N
i F
A
. Reakcija u zglobu C (sila F
C
) i
reakcija kose stjenke (sila F
N
) definisane su silama poznatog pravca, a nepoznatog intenziteta i
smjera. Reakcija u zglobu A definisana je silom F
A
nepoznatog pravca, smjera i intenziteta. Kako
na sistem djeluje proizvoljni sistem sila u ravni, analitiki uvjeti ravnotee definisani su sa tri
jednaine x = 0, y = 0 i M = 0. Iz navedenog se vidi da je broj nepoznatih veliina vei od
broja jednaina koje definiu analitike uvjete ravnotee, tj. problem treba rijeiti razlaganjem
sistema na podsisteme. Uspostavljanjem ravnotee podsistema uspostavie se ravnotea sistema.

Kugla M - podsistem I
Na slici 1.6. prikazana je kugla M osloboena veza iji je utjecaj zamijenjen odgovarajuim reakcijama
odnosno silama F
N
i F
u
. Prema slici je oigledno da na kuglu M djeluje sueljni sistem sila u ravni tako
da su analitiki uvjeti ravnotee definisani, za usvojeni koordinatni sistem Oxy, jednainama:

x = 0 F
N
sin - F
u
cos = 0............................................................................................(1)
y = 0 F
N
cos + F
u
sin - G
2
= 0 ...................................................................................(2)
Iz (1) slijedi: F
u
= F
N
tg .............................................................................................................(1')
(1') u (2): F
N
cos + F
u
sin - G
2
= F
N
cos + F
N
tg sin - G
2

= F
N
(cos + tg sin ) - G
2
= 0 ..........................................................................(3)
odnosno:
F
G
tg
N
=
+
2
(cos sin )
.........................................................................................(4)

F
tg
N
=
+
=
+
10
60 60 60
10
0 1 7321 0 86603 (cos ( .5 sin ) . . )

F
N
= 5 N
Iz (1') slijedi: F
u
= 5
.
1.7321
F
u
= 8.661 N

tap AB - podsistem II
tap AB osloboen veza prikazan je na slici 1.7. Utjecaj veza zamijenjen je odgovarajuim
reakcijama, odnosno, silama F
C
u zglobu C, F
u
' = -F
u
u uetu i F
A
koju smo razloili na dvije
komponente, F
AX
i F
AY
u zglobu A. Na tap AB oigledno djeluje proizvoljni sistem sila u
ravni tako da su analitiki uvjeti ravnotee za usvojeni koordinatni sistem Oxy definisani
jednainama:

x = 0 F
u
' cos - X
A
+ F cos = 0..................................................................... (5)
y = 0 -F
C
- F
u
' sin - G
1
+ Y
A
- F sin = 0...................................................... (6)
M
A
= 0 F
C
.
0.4 + (F
u
' sin )
.
0.2 + G
1
.
0.1 - (F sin )
.
0.2 = 0............................... (7)

Iz jednaina (5), (6) i (7) dobijamo:

Uz jednaine: F
u
' = F
u
..................................... (8)
F
u
' = 8.661 N

r r r
F F F
A AX AY
= + ...................... (9)

r r
F X i
AX A
= .......................... (10)

r r
F Y j
AY A
= ........................... (11)

F X Y
A A A
= +
2 2
................... (12)

tg
Y
X
A
A
=
................................ (13)

= arctg
Y
X
A
A
.......................... (14)

Iz (5): X
A
= F
u
' cos + F cos ...........................................................................(5')
X
A
= 8.661 cos 60 + 30 cos 60 = 8.661
.
0.5 + 30
.
0.5
X
A
= 19.331 N
Iz (7):
F
F F G
C
u
=
( sin ) . ( sin ) . .
.
0 2 0 2 01
0 4
1
.....................................(7')

F
C
=

=
=

( sin ) . ( . sin ) . .
.
( . ) . ( . . ) . .
.
30 60 0 2 8 661 60 0 2 20 01
0 4
30 0 866 0 2 8 661 0 866 0 2 20 01
0 4

F
C
= 1.696 N
Iz (6): Y
A
= F
C
+ F
u
' sin + G
1
+ F sin ...........................................................(6')
Y
A
= 1.696 + 8.661
.
sin 60 + 20 + 30 sin 60
= 1.696 + 8.661
.
0.866 + 20 + 30
.
0.866
Y
A
= 55.178 N

Na osnovu izraunatih vrijednosti projekcija X
A
i Y
A
pomou izraza (12) i (14) izraunavamo intenzitet i pravac reakcije u zglobu A:
F
A
= + 19.331 55178
2 2
.
F
A
= 58.466 N
= arctg
55178
19.331
.
= 70.693
b) Grafiko rjeenje
Grafiko rjeenje ovog primjera bit e svedeno na primjenu trougla sila za kuglu M kao podsistem I i teoreme o tri sile za gredu AB kao podsistem II.
Primjenom pravila trougla sila u sluaju kugle M vektor teine kugle G
2
uz poznate pravce vektora sila normalne reakcije kose stijenke F
N
i reakcije ueta
KD F
u
= -F
u
', omoguava formiranje trouga sila iz kojeg slijede karakteristike pravca, smjera i intenziteta reakcija F
N
i F
u
. Pri rjeavanju zadataka iz
statike, ponekad je korisno da se upotrijebi teorema o tri sile koja glasi: "Ako se slobodno kruto tijelo nalazi u ravnotei pod dejstvom triju neparalelnh
sila, koje lee u jednoj ravni, onda se napadne linije tih sila moraju sjei u jednoj taki." U naem sluaju, kad je u pitanju greda AB sile F
u
' = -F
u
, G
1
i F
moemo svesti na rezultantu F
R
koja sa silama u zglobovima C i A,F
C
i F
A
omoguava primjenu navedene teoreme na gredu AB.
Kugla M - podsistem I

Slika 1.5.
Slika 1.6.
Slika 1.7.
(*) NAPOMENA: Oznake sila ispisane podebljano (F) predstavljaju vektore, a normalno ispisane oznake (F) skalare.
+
6

a) plan poloaja b) plan (poligon) sila

Slika 1.8.
U
N
cm
ab
G
U
N
cm
cm
F
F
=
= =
=
5
1
10N
5
1
2
2

F bc U cm
N
cm
N
F N
N F
N
= = =
=
1
5
1
5
5

F ca U cm
N
cm
N
F N N
u F
u
= = =
=
1 75
5
1
8 75
8 75 8 661
. .
. .

F a c U F N
F N
u F u
u
' ' ' .
' .
= = =
=
8 75
8 75

tap AB - podsistem II

Na slici 1.8. posmatrana je kugla M za koju je definisan plan poloaja, slika 1.8.a. i plan sila, slika 1.8.b. Polazei od poznate sile teine G
2
, na osnovu
usvojene razmjere za silu U
F
= 5 N/cm, pomou plana sila i mnoenjem sa razmjerom za silu U
F
istih, odreeni su intenziteti sila F
N
i F
u
. Smjer sila F
N
i F
u

uvjetovan je zatvorenim planom, odnosno, trokutom sila. Slika 1.9. predstavlja grafiko rjeenje koje se odnosi na tap AB. Usvajanjem razmjere za
duinu U
L
= 0.1 m/cm nacrtan je plan poloaja, slika 1.9.a., a na osnovu usvojene razmjere za sile U
F
= 5 N/cm konstruisani su planovi sila, slika 1.9.a. i b.
Na osnovu poznatih sila F
u
' = -F
u
, G
1
i F odreena je rezultanta F
R
koja je pomou zraka verinog poligona 1, 2, 3 i 4 definisanih za proizvoljno izabran
pol P preneen u plan poloaja. Zatim je na osnovu primjene teoreme o tri sile na osnovu poznatih pravaca sila F
C
i F
R
odreena taka K kroz koju, da bi
tap AB bio u ravnotei, mora proi i pravac sile F
A
. Polazei od poznate sile F
R
i poznatih pravaca sila F
C
i F
A
na kraju je konstruisan plan sila dat na slici
1.9.c., iz kojeg su oitane karakteristike intenziteta i smjera reakcija F
C
i F
A
. Na istoj slici reakcija F
A
razloena je na komponente tako da su sa nje oitane
i karakteristike komponenti.

U
m
cm
U
N
cm
L
F
=
=
0 1
1
5
1
.
de
G
U
N
cm
cm
ef a c
F
U
cm
fg
F
U
N
cm
cm
F
u
F
F
= =

=
= = =
= =

=
1
20N
5
1
4
875
30N
5
1
6
' '
'
.
F dg U cm
N
cm
N
F lm U cm
N
cm
N N
F mk U cm
N
cm
N N
F X nm U cm
N
cm
N
F Y U cm
N
cm
N N
R F
A F
C F
AX A F
AY A F
= = =
= = =
= = =
= = = =
= = = =
=
114
5
1
57
117
5
1
58 5 58 466
035
5
1
1 75 1 696
4
5
1
20N 19. 331
11
5
1
55 55 178
70 70693
.
. . .
. . .
ln .
.
Slika 1.9.
7
PRIMJER 2
Homogena pravougaona ploa teine G = 200 N dimenzija a x b = 40 cm x 30 cm u takama B i C vezana
je zglobno, pomou dva tapa zanemarljive teine, za pod i vertikalni zid. U taki A ploa se oslanja na kosi
glatki zid koji sa horizontalom zaklapa ugao od 45. Ploa ABCD optereena je spregom sila momenta M =
60 Nm i silom F = 400 N. Odrediti analitiki i grafiki sile u tapovima I i II i reakciju kosog glatkog zida u
taki A.


Na slici 1.11. prikazana je ploa ABCD osloboena
veza iji je uticaj zamijenjen reakcijama veze. Uzevi u
obzir pretpostavku da su tapovi I i II napregnuti na
zatezanje, statiki uvjeti ravnotee proizvoljnog
ravanskog sistema sila, za usvojeni koordinatni sistem
xOy, definisani su jednainama:

x = 0 F cos 60 + F
2
+ F
A
sin 45 = 0 .....................................................(1)
y = 0 F
A
cos 45 - G - F
1
- F sin 60 = 0.................................................(2)
M
D
= 0 F
A
.
b sin 45 - M - G
.
a/2 - F
1
.
a = 0................................................(3)

Iz (2) i (3): F
1
= F
A
cos 45 - G - F sin 60 ......................................................(2')

F F
b
a
M
a
G
A 1
45
2
= sin
.............................................................(3')
Iz (2') i (3'):
F G F F
b
a
M
a
G
A A
cos sin sin 45 60 45
2
=
............................(4)

F
F
G M
a
b
a
A
=
+

=
+
sin
cos sin
.
.
.
.
.
.
60
2
45 45
400 0 866
200
2
60
0 4
0 707
0 3
0 4
0 707
..................(5)
F
A
= 1676.75 N

Iz jednaine (2') moemo izraunati intenzitet sile u tapu I:
F
1
= F
A
cos 45 - G - F sin 60
= 1676.75
.
0.707 - 200 - 400
.
0.866
F
1
= 639.23 N

Silu u tapu II moemo odrediti iz jednaine (1) prema kojoj
slijedi:
F
2
= -F cos 60 - F
A
sin 45 ................................................(1')
F
2
= - 400
.
0.5 -1676.75
.
0.707
F
2
= - 1385.65 N

Prema predznaku oigledno je da sila F
2
ima suprotan smjer,
odnosno tap II je napregnut na pritisak.

b) Grafiko rjeenje

Slika 1.12.

U ovom sluaju moemo primijeniti Kulmanovu (Culmann) metodu, odnosno, imamo sluaj kad je potrebno silu poznatog pravca, intenziteta i smjera
rastaviti na tri komponente poznatog pravca djelovanja. Na osnovu usvojene razmjere za duinu U
L
= 1 cm / 1 mm, prvo crtamo plan poloaja (slika
1.12.a) a nakon toga, usvojivi razmjeru za silu U
F
= 200 N / 1 cm, crtamo planove sila (slika 1.12.b). Kod crtanja plana poloaja, da bismo primijenili
Kulmanov metod prvo smo izvrili sumiranje datog sprega M i sile G (teina ploe), pri emu dobijamo silu koja je po pravcu, smjeru i veliini jednaka
sili G, ali je paralelno pomaknuta za veliinu d koju nalazimo kad moment datog sprega sila M podijelimo veliinom zadate sile G (d = M / G = 0.3 m).
Dakle, sada na plou djeluju samo sile F i G tano definisanog pravca, smjera, intenziteta i napadne take (slika 1.12.a). Da bi ploa bila u ravnotei, sile u
tapovima moraju uravnoteavati silu F
R
koja je rezultanta sila F i G. Sila F
R
je u planu sila odreena kao zbir vektora sila F i G. Izborom pola P
definisane su polne zrake 1, 2 i 3 na osnovu kojih, povlaei zraku 1 iz proizvoljno odabrane take N na pravcu sile F, u planu poloaja definiemo verini
poligon. Presjekom prve i zadnje stranice verinog poligona (taka M) definisana je taka na pravcu rezultante F
R
. Kroz taku M paralelno sili F
R
u planu
poloaja povlaimo pravac koji definie silu F
R
u planu poloaja. Treba istai da se pravac rezultante F
R
u planu poloaja mogao definisati jednostavnije
takom S koja predstavlja presjenu taku pravaca sila F i G, a ujedno je taka koja mora leati na pravcu rezultante F
R
. Kad smo definisali poloaj
rezultante F
R
u planu poloaja dalje prijenjujemo Kulmanovu metodu, odnosno rezultantu F
R
rastavljamo na njene tri komponente, F
1
, F
2
i F
A
iji su
pravci djelovanja poznati. U tu svrhu definiemo presjene take III i IV pravaca sila F
R
i F
A
i F
1
i F
2
. Take III i IV spajamo Kulmanovom linijom K,

Slika 1.10.
Slika 1.11.
U
cm
mm
U
N
cm
L
F
=
=
1
1
200
1
ab
G
U
cm
bc
F
U
cm
d
M
G
m
ac a b
F
U
cm
F
F
R
F
= =
= =
= =
= = =
1
2
0 3
2 9
.
' ' .
+
8
koja definie pravac pomone Kulmanove sile, pri emu pravac Kulmanove sile definie pravac rezultante sila F
R
i F
A
, kao i sila F
1
i F
2
. Polazei od take
III crtamo trokut sila F
R
, F
A
i pomona Kulmanova sila. Zatim prelazimo na taku IV i pomou pomone Kulmanove sile dobijamo novi trokut sila koji
definie veliinu sila F
1
i F
2
. Smjer obilaenja (oznaen na slici) u dobijenom poligonu sila odreen je smjerom sile F
R
. Poligon sila je zatvoren i imamo,
dakle, uravnoteen sistem. Na taj nain je definisan pravac, smjer i intenzitet sila F
1
, F
2
i F
A
. Intenzitete sila F
1
, F
2
i F
A
izraunavamo pomou izraza:

F b c U cm
N
cm
A F
= = ' ' . 8 4
200
1

F
A
= 1680 N 1676.75 N
F d a U cm
N
cm
F 1
32
200
1
= = ' ' .

F
A
= 640 N 639.23 N
F c d U cm
N
cm
F 2
6 9
200
1
= = ' ' .

F
2
= 1380 N 1385.65 N

PRIMJER 3
Na slici je prikazana konica sa papuom. Koenje se vri djelovanjem sile F na polugu OAB pri emu se
zaustavljanje doboa vri pritiskom papue C na isti. Koeficijent trenja izmeu papue i doboa je = 0.2.
Odrediti minimalnu silu F da se dobo zakoi, ako je: n = 10 cm, r = 30 cm, R = 40 cm, a = 100 cm, b = c = 40
cm i Q = 50 kN (teina tereta M). Odrediti reakcije u takama O i O
1
. Ostala trenja, kao i teine poluge, doboa,
papue i ueta zanemariti.

Rjeenje

Silu F kao i reakcije u osloncima O i O
1
moemo odrediti ako dati sistem rastavimo na tri podsistema kako je
prikazano na slikama 1.14., 1.15. i 1.16.

Teret M - podsistem I

Za usvojeni koordinatni sistem xO
2
y statiki uvjeti ravnotee tereta Q glase:
x = 0 Q cos 270 + F
u
' cos 90 = 0 ............................ (1)
y = 0 F
u
' - Q = 0 ......................................................... (2)
F
u
' = Q............................................................... (2')
F
u
' = 50 kN

Dobo D - podsistem II
Statiki uvjeti ravnotee doboa, za usvojeni koordinatni sistem xO
1
y, definisani su jednainama:
x = 0 X
O1
- F
T
= 0 ................................................... (3)
y = 0 Y
O1
+ F
N
- F
u
= 0 ........................................... (4)
M
O1
= 0 F
u
.
r - F
T
.
R = 0............................................... (5)

Dopunske jednaine glase:
F
u
= F
u
' ........................................................... (6)
F
T
= F
N
....................................................... (7)
Iz (5) i (7):
F F
r
R
T u
= = 50
30
40

F
T
= 37.5 kN

Na osnovu jednaine (7) koja definie trenje klizanja slijedi:

F
F
N
T
= =
37 5
0 2
.
.
.................................................................... (7')
F
N
= 187.5 kN

Na osmovu jednaina (3), (4) i (5) slijedi:
X
O1
= F
T
................................................................................. (3')
X
O1
= 37.5 kN
Y
O1
= F
u
- F
N
= 50 - 187.5
Y
O1
= -137.5 kN

Dakle, reakcija F
O1y
ima suprotan smjer u odnosu na pretpostavljeni.
Intenzitet i pravac reakcije u zglobu O
1
definisan je izrazima:
F X Y
O O O 1 1
2
1
2 2 2
37 5 137 5 = + = + . ( . ) ........................... (9)
F
O1
= 142.52 kN

tg
Y
X
O
O
=
1
1
............................................................................ (10)

= =

arctg
Y
X
arctg
O
O
1
1
137 5
37 5
.
.
............................................... (11)
= - 74.745

Poluga OAB sa papuom C - podsistem III

Statiki uvjeti ravnotee poluge OAB sa papuom C, za usvojeni koordinatni sistem
xOy, glase:
x = 0 F
T
' - X
O
= 0 ..................................................................... (12)
y = 0 Y
O
- F
N
' + F = 0............................................................... (13)
M
O
= 0 F
T
'
.
(c - n) + F
.
a - F
N
'
.
b = 0 ............................................ (14)

F
N
' = F
N
........................................................................... (15)
F
T
= F
N
......................................................................... (16)
Iz (14), (15) i (16):
F
F b F c n
a
F b F c n
a
N T N T
=

=
' ' ( ) ( )
................. (17)

F =
187 5 40 37 5 40 10
100
. . ( )

F = 63.75 kN

Slika 1.13.
Slika 1.14.
Slika 1.15.
Slika 1.16.
+
9
Iz jednaina (12) i (13), a na osnovu jednaina (15) i (16) slijedi:
X
O
= F
T
' = F
T
.......................................................................... (18)
X
O
= 37.5 kN
Y
O
= F
N
' - F = F
N
- F = 187.5 - 63.75 .................................... (19)
Y
O
= 123.75 kN

Dakle, reakcija F
O1Y
ima suprotan smjer u odnosu na pretpostavljeni.
Intenzitet i pravac reakcije u zglobu O definisan je izrazima:
F X Y
O O O
= + = +
2 2 2 2
37 5 123 75 . . .................................. (20)
F
O
= 129.31 kN

tg
Y
X
O
O
=
.............................................................................. (21)

= = arctg
Y
X
arctg
O
O
123 75
37 5
.
.
................................................. (22)
= 73.142

PRIMJER 4

Za dati reetkasti nosa na slici 1.17. potrebno je:
a) analitiki i grafiki odrediti otpore oslonaca,
b) primjenom Kremoninog metoda (plana sila) odrediti sile u tapovima,
c) u naznaenom presjeku p-p primjenom Kulmanove metode odrediti sile u tapovima,
i
d) u naznaenom presjeku p-p primjenom Riterove metode odrediti sile u tapovima.
Dati su podaci: a = 2 m, F = 20 kN.

Rjeenje:

Reetkasti nosa prikazan na slici 1.18. ima s = 9 tapova i n = 6 vorova, to znai da je
zadovoljen uvjet (s = 2n - 3) (9 = 2
.
6-3), odnosno, reetkasti nosa je statiki odreen.

a) Otpori oslonaca
- Grafiko rjeenje

Na osnovu usvojene razmjere za duinu U
L
= 1m / 1cm nacrta se plan poloaja (slika 1.18.a.), a zatim na osnovu usvojene razmjere za silu U
F
= 10kN /
1cm konstruie se plan (poligon) sila (slika 1.18.b.). Polazei od usvojene razmjere za silu duinama ab i bc definiemo intenzitet sila F i 2F, a zatim
polazei od proizvoljno izabrane take "a" na osnovu plana poloaja crtamo vektore sila F i 2F u planu sila. Proizvoljno biramo pol P i povlaimo zrake 1,
2 i 3. Konstrukciju verinog poligona poinjemo povlaenjem prve zrake iz napadne take reakcije nepokretnog oslonca A, odnosno sile F
A
(slika 1.18.a.),
a zatim iz taaka C i D povlaimo zrake verinog poligona 2 i 3. Pomou zavrne strane verinog poligona z u planu poloaja, prenesene paralelno u plan
sila, definiemo odsjeke cd i da koji pomnoeni sa razmjerom za silu U
F
daju intenzitete reakcija F
B
i F
A
. Na slici 1.18.c. prikazano je razlaganje
reakcije oslonca F
A
na komponente F
AX
i F
AY
i definisanje njihovih karakteristika: pravca, smjera i intenziteta.

U
m
cm
U
kN
cm
L
F
=
=
1
1
10
1
U
kN
cm
F
=
10
1

F F F
F X i X F
F Y j Y F
F X Y
tg
Y
X
arctg
Y
X
A AX AY
AX A A A A
AY A A A A
A A A
A
A
A
A
A
A
= +
= =
= =
= +
=
=
cos
sin

2 2
F da U cm
kN
cm
kN kN
F X de U
cm
kN
cm
kN
F ea U df U
cm
kN
cm
kN kN
A F
AX A F
AY F F
A
= = =
=
= = =
= =
= = =
= =
=
2. 1
10
1
21 21 08
2
10
1
20
0 7
10
1
7 6 6
18 5 18 44
.
. .
. .
ab
F
U
kN
kN
cm
cm
bc
F
U
kN
kN
cm
cm
F
F
= = =
= = =
20
10
1
2
2 40
10
1
4
Slika 1.17.
Slika 1.18.
10
- Analitiko rjeenje

Ako reetkasti nosa oslobodimo veza, uticaj nepokretnog oslonca A moemo zamijeniti odgovarajuom reakcijom F
A
iji je pravac djelovanja odreen
nepoznatim uglom
A
ili njenim komponentama F
AX
i F
AY
za koje je poznat pravac djelovanja, a uticaj pokretnog oslonca B zamijenit emo reakcijom F
B

poznatog pravca djelovanja. Na reetkasti nosa kao kruto tijelo sada djeluje proizvoljni sistem sila u ravni za koji su analitiki uvjeti ravnotee definisani
jednainama:

x = 0 F - X
A
= 0............................................(1)
y = 0 Y
A
- 2F + F
B
= 0 .................................(2)
M
A
= 0 F
B
.
3a - 2F
.
2a - F
.
a = 0 ......................(3)
3F
B
- 5F = 0 ........................................(4)

Iz(4): F
B
= 3F / 5 = 3
.
20 / 5 .........................(4')
F
B
= 33.33 kN
Iz (1): X
A
= F.................................................(1')
X
A
= 20 kN
Iz (2): Y
A
= 2F - F
B
= 2
.
20 - 33.33 ...............(2')
Y
A
= 6.66 kN

Intenzitet F
A
:
F X Y
F
A A A
A
= +
= +
2 2
2 2
20 6.66

F
A
= 21.08 kN
Pravac djelovanja:
tg
Y
X
A
A
A
=

A
A
A
A
arctg
Y
X
arctg
=
=
6
20
.66

A
= 18.44

Kontrola: M
B
= 0
2F
.
a - F
.
a - Y
A
.
3a = 0 ................... (8)
2
.
20
.
2 - 20
.
a - 6.66
.
3
.
2 = 0 - to znai da su rjeenja tana.

b) Kremonin metod (Kremonin plan sila)

Broj tapa Intenzitet sile u tapu u kN i vrsta
naprezanja tapa
zatezanje (+) pritisak (-)
1 9.25
2 26.50
3 0 0
4 33.25
5 9.25
6 26.50
7 33.25
8 47.00
9 33.25
c) tabelarni prikaz vrste naprezanja tapa i intenziteta sila u tapu

Ova metoda bazira se na uvjetu da je vektorski zbir spoljanjih i sila u
tapovima u svakom voru (zglobu) reetkastog nosaa jednak nuli
(uvjet ravnotee sistema sueljnih sila). Poto se grafikim putem odrede
otpori oslonaca, na osnovu razmjere za duinu U
L
= 1m / 1cm nacrtamo
plan poloaja, slika 1.19.a. Zatim, na osnovu usvojene razmjere za silu
U
F
= 5kNm / 1cm, konstruiemo plan spoljanjih sila koje djeluju na
reetkasti nosa (u spoljanje sile se ubrajaju i otpori oslonaca) i to tako
to nanosimo sile obilaenjem ove reetke u izabranom smjeru. Na slici
1.19.a. izabran je smjer kretanja kazaljke na satu, pa su sile nanijete
redom: F
A
, F, F
B
, 2F. reakcije tapova, tj. sile koje uravnoteuju
djelovanje spoljanjih sila odreujemo na sljedei nain. Polazimo od
prostog vora (vor u kojem se javljaju najvie dvije nepoznate sile) npr.
vora I. Zamislimo da smo vor I isjekli i uticaj odbaenog dijela
sistema (tapova 1 i 2 zamijenili odgovarajuim reakcijama F
u1
i F
u2
.
Sada na vor I djeluje sistem sueljnih sila - sile F
A
, F
u1
i F
u2
. Da bi te tri
sile bile u ravnotei, trougao konstrisan od tih sila mora biti zatvoren.
Poi emo od sile F
A
, u poligonu sila (slika 1.19.b.) to je vektor ab i oko
vora I treba obilaziti u usvojenom smjeru, pa zato iz take b treba
povui pravu paralelnu tapu 1, a iz take a pravac paralelan tapu 2 u
planu poloaja (slika 1.19.a.). U tako konstruisanom trouglu sila vektori
be i ea u datoj razmjeri predstavljaju unutranje sile, odnosno, reakcije
F
u1
i F
u2
u tapovima 1 i 2. Smjer sila F
u1
i F
u2
odreujemo iz trougla sila
abe koji mora biti zatvoren i tako utvren smjer prenosimo na
odgovarajue tapove kod izrezanog vora, a zatim se na istim
tapovima, kod susjednih vorova, ucrtaju strelice suprotnih smjerova,
jer na tap na njegovim krajevima djeluju suprotne sile. Na osnovu
smjerova sila F
u1
i F
u2
zakljuujemo da je tap 1 napregnut na pritisak, a
tap 2 na zatezanje. Da bi se u poligonu sila osim intenziteta mogao
proitati karakter unutranjih sila, sve sile koje definiu reakciju tapa na naprezanje na pritisak obiljeene su crvenom bojom ili punom linijom, a sile koje
definiu reakciju tapa na naprezanje na zatezanje obiljeene su isprekidanom linijom. U Kremoninom planu ovog primjera, slika 1.19.b., reakcija tapa na
pritisak oznaena je punom linijom, a na zatezanje isprekidanom linijom. Intenziteti sila F
u1
i F
u2
na osnovu usvojene razmjere za silu unijeti su u tabelu
(slika 1.19.c.). U susjednim vorovima II i III djeluju sile F
u1
' = -F
u1
(F
u1
' = F
u1
) i F
u2
' = -F
u2
(F
u2
' = F
u2
). Pri isijecanju sljedeeg vora treba voditi rauna
da u voru mogu djelovati najvie dvije nepoznate sile. Zbog toga isijecamo vor III na koji djeluju tri sile: F
u2
', F
u3
i F
u6
. Polazei od najnie poznate sile
F
u2
' u poligonu sila to je vektor ac, vidimo da poligon sila moemo zatvoriti samo ako povuemo kolinearni pravac ea, ime smo odrediili silu F
u6
. Sila u
tapu 3 jednaka je nuli, i to je nulti tap. Smjer sile F
u6
je takav da definisanjem sile F
u6
' = -F
u6
u voru V moemo uoiti da je tap 6 napregnut na
zatezanje. Poto su sile F
u2
i F
u6
istih intenziteta i istog karaktera u planu sila moemo staviti F
u2
= F
u6
. Sljedei vor je vor II. Kad taj vor isijeemo,
a) Plan poloaja
b) Kremonin plan sila

Slika 1.19.
U
m
cm
U
kN
cm
L
F
=
=
1
1
5
1
+
11
tada na njega djeluju poznate sile: F
u3
' = 0, F
u1
' i F i nepoznate sile F
u4
i F
u5
. Pri konstrukciji poligona sila treba poi od sile F
u3
' = 0, odnosno F
u1
', pri
emu u taki b na kraj vektora sile F
u1
' nadovezujemo vektor F = bc, a zatim iz take c povlaimo pravac paralelan pravcu tapa 4, a iz take e pravac
paralelan pravcu tapa 5 u planu poloaja. Presjek tih pravaca daje taku f koja sa takama e, b i c daje poligon ebcf, odnosno poligon sila F
u1
', F, F
u4
i F
u5

koji je zatvoren ako su smjerovi sila F
u4
ka taki f (ka voru II) i sile F
u5
ka taki e (od vora II). Na osnovu naznaenih smjerova uz F
u4
= -F
u4
' i F
u5
= -
F
u5
' vidimo da je tap 4 napregnut na pritisak, a tap 5 na zatezanje. Isijecanjem vora IV dobijamo da na vor djeluje poznata sila F
u4
' i nepoznate sile F
u7

i F
u8
, koje u uvjetima ravnotee obrazuju zatvoren trokut sila. U planu sila treba poi od take f odnosno od vektora sile F
u5
' = fc, a iz taaka c i f povui
pravce paralelne pravcima tapova 7 i 8 u planu poloaja. Na taj nain u presjeku tih pravaca dobijamo taku g koja sa takama f i c definie trokut sila
F
u4
', F
u8
i F
u7
koji je zatvoren kada sila F
u8
djeluje ka taki g (ka voru IV), a sila F
u7
ka taki f (od vora IV). Uzevi u obzir da je F
u7
= -F
u7
' i F
u8
= -F
u8
'
vidimo da je tap 7 napregnut na zatezanje, a tap 8 na pritisak. Silu u tapu 9 moemo odrediti isijecanjem ili vora V ili VI pri emu uvijek ovisno o
tome za koji se vor odluimo drugi vor koristimo kao kontrolu. Ako isijeemo vor V tada u voru V djeluju poznate sile: 2F, F
u6
', F
u5
', F
u7
' i nepoznata
sila F
u9
. Polazei od najnie poznate sile 2F, odnosno od take d u planu sila na vektor sile 2F = da, nadovezujemo redom vektore sila F
u6
' = ae, F
u5
' = ef i
F
u7
' = fg, a zatim iz take g povlaimo pravac paralelan pravcu tapa 9 u planu poloaja i ako smo tano crtali kraj sile F
u9
kojom zatvaramo plan sila daefg
mora pasti u taku d. Kada prenesemo smjer sile F
u9
= -F
u9
' iz plana sila na tap 9 u planu poloaja moemo zakljuiti da je tap 9 napregnut na zatezanje.
vor VI u ovom sluaju predstavlja kontrolu.
Navedenim postupkom dobili smo zatvoren plan (poligon) spoljanjih i plan (poligon) unutranjih sila. Pri konstrukciji Kremoninog plana sila treba strogo
voditi rauna o usvojenom smjeru obilaenja oko cijelog reetkastog nosaa pri crtanju plana spoljanjih sila, kao i oko svakog vora posebno.
Intenziteti svih sila u tapovima reetkastog nosaa odreeni pomou Kremoninog plana sila grafikim putem dati su u tabeli na slici 1.19.c.

c ) Kulmanova metoda

Slika 1.20.
U
m
cm
U
kN
cm
L
F
=
=
1
1
5
1
12
Kulmanova metoda je metoda odreivanja sila u tapovima reetkastog nosaa grafikim putem. Spada u metode odreivanja sila u tapovima putem
presjeka reetkastog nosaa pri emu se iznalaze geometrijski uvjeti ravnotee ravnog sistema sila. Kulmanovom metodom se grafikim putem sila
poznatog pravca, smjera i intenziteta razlae na tri nekolinearna pravca, odnosno komponente. Presjek reetkastog nosaa moe biti preko najvie tri tapa
iji se pravci ne sijeku u jednoj taki. Za dati presjek p-p to su tapovi 4, 5 i 6. Moe se posmatrati lijevi ili desni dio nosaa u odnosu na presjek p-p, pri
emu spoljanje sile koje djeluju na te dijelove nosaa moraju biti uravnoteene unutranjim silama - reakcijama tapova koji su presjeeni. Unutranje sile
- reakcije tapova definiu uticaj odbaenog dijela reetkastog nosaa na posmatrani dio. Posmatrajmo ravnoteu jednog, na primjer desnog, dijela
reetkastog nosaa u odnosu na presjek p-p. Prvo na osnovu usvojene razmjere za duinu U
L
= 1m / 1cm nacrtamo plan poloaja (slika 1.20.a.), a zatim na
osnovu usvojene razmjere za silu U
F
= 5kN / 1cm odredimo rezultatntu spoljanjih sila F
R
D
koje djeluju na desni dio reetkastog nosaa (to su sile 2F i
F
B
), primjenom jednog od grafikih postupaka. U ovom primjeru koristiemo plan sila i verini poligon (slika 1.20.a. i b.). Uticaj lijevog dijela reetkastog
nosaa na desni zamjenjujemo silama u tapovima 4, 5 i 6 (-F
u4
', F
u5
' i F
u6
'). Smjerovi sila odreeni su uz pretpostavku da su tapovi napregnuti na
zatezanje. Problem uoenog dijela reetkastog nosaa svodi se na ravnoteu slobodnog krutog tijela pod dejstvom ravnog sistema od etiri sile: F
R
D
, F
u4
',
F
u5
' i F
u6
'. Poligon obrazovan od ovih sila za sluaj ravnotee mora biti zatvoren. Konstrukciju zatvorenog etvorougla ovih sila moemo izvriti na nain
koji je predloio Kulman. Problem ravnotee posmatranog dijela reetkastog nosaa pod dejstvom etiri sile Kulman je sveo na problem ravnotee krutog
tijela pod dejstvom dvije sile. Da bi se to ostvarilo, potrebno je po dvije sile sistema sila F
R
D
, F
u4
', F
u5
' i F
u6
' sloiti u njihove rezultante i tako emo dobiti
da na dio reetkastog nosaa koji posmatramo djeluju samo dvije sile, a prema prvoj aksiomi Statike, slobodno tijelo e biti u ravnotei pod dejstvom dvije
sile ako su istog intenziteta i pravca, a suprotnog smjera. S tim ciljem definisat emo rezultatntu sila F
R
D
i F
u6
', i rezultantu sila F
u5
' i F
u4
'. Rezultanta sila
F
R
D
i F
u6
' mora proi kroz taku presjeka pravaca tih sila - taka I
C
, a rezultanta sila F
u5
' i F
u6
' treba proi kroz taku presjeka pravaca tih sila - taka II
C
.
Kako su rezultante navedenih parova sila sile istog intenziteta i pravca, a suprotnog smjera, a pravci tih rezultanti moraju proi kroz taku I
C
i II
C
to znai
da bi sistem bio u ravnotei prava odreena takama I
C
i II
C
odreuje pravac rezultanti usvojenih parova sila. Prava odreena takama I
C
i II
C
naziva se
Kulmanova prava, koju emo oznaiti sa c. Kad se odredi Kulmanova prava c mogue je konstruirati zatvoreni etvorougao sila F
R
D
, F
u4
', F
u5
' i F
u6
' i to na
sljedei nain: prvo se u datoj usvojenoj razmjeri za silu iz proizvoljne take d povue vektor sile F
R
D
= de, a zatim se kroz taku d povue prava paralelna
Kulmanovoj pravoj, a iz take e prava paralelna pravcu tapa 6 u planu poloaja. U presjeku ovako povuenih pravaca dobijamo taku f kao tjeme
etvorougla. Zatim se iz take f povue pravac paralelan pravcu tapa 5, a iz take d pravac paralelan pravcu tapa 4 u planu poloaja. Presjena taka tih
pravaca je taka g kao etvrto tjeme etvorougla (slika 1.20.c.). Intenzitet i smjer sila odreuje se zatvaranjem plana sila. Dakle, ako sila F
R
D
ima smjer ka
taki e, sila F
u6
' mora imati smjer ka taki f, F
u5
' ka taki g i F
u4
' ka taki d. Intenzitete sila oitavamo iz plana sila, slka 1.20.c., a dobijene smjerove
prenosimo na tapove reetkastog nosaa desno od presjeka p-p, jer je posmatran taj dio nosaa. Na osnovu dobijenih smjerova moemo zakljuiti da su
tapovi 5 i 6 napregnuti na zatezanje, odnosno da je pretpostavka o naprezanju tih tapova dobra, a da je tap 4 napregnut na pritisak, to znai da je
pretpostavka o naprezanju tog tapa na zatezanje pogrena. Moemo takoe uoiti da su dobijeni rezultati istovjetni rezultatima dobijenim prema
Kremoninoj metodi.

d) Riterova metoda

Riterova metoda sastoji se u sljedeem: zamislimo da presijecamo reetkasti nosa preko najvie tri tapa nosaa, tako da se dobiju dva dijela reetkastog
nosaa - lijevo i desno od presjeka (u naem sluaju je to presjek p-p preko tapova 4, 5 i 6 - slika 1.20.a. Uticaj jednog dijela reetkastog nosaa na drugi
prenosi se preko presjeenih tapova, i definisan je silama u tapovima - reakcijama tapova, koje imaju pravac ose tapa. Postavljanjem uvjeta ravnotee
bilo za lijevi ili za desni dio reetkastog nosaa, uzimajui u obzir sile u tapovima (reakcije tapova) i sve spoljanje sile koje djeluju na posmatranom
dijelu nosaa odreujemo sile u tapovima. Kako za sistem sila u ravni postoje tri analitika uvjeta ravnotee, ovim se postupkom pomou jednog presjeka
mogu odrediti sile u najvie tri tapa. Obino se koriste tri momentne jednaine za proizvoljno izabrane take, ali semogu koristiti i alternativni oblici gdje
su ukljuene projekcije sila na osu x ili osu y ( x = 0 i y = 0). Metoda je grafo-analitika zato to se kraci sila u momentnim jednainama u odreenim
sluajevima mogu odrediti grafiki sa crtea, a zatim uvrstiti u analitike izraze - momentne jednaine. U ovom sluaju primijenit emo tri momentne
jednaine za dio reetkastog nosaa desno od presjeka p-p (slika 1.20.a.) koje glase:

M
V
= 0 F
B
.
a + F
u 4
'
.
a = 0............................................................. (9)
M
IV
= 0 F
B
.
a - F
u6
'
.
a - F
u5
'
.
cos45
.
a = 0...................................... (10)
M
II
= 0 F
B
.
2a - 2F
.
a - F
u6
'
.
a = 0 ................................................. (11)

Iz (9): F
u 4
' = -F
B
......................................................................... (12)
F
u 4
' = -33.33 kN
Iz (11): F
u6
' = 2F
B
- 2F = 2
.
33.33 - 2
.
20..................................... (13)
F
u6
' = 26.66 kN
Iz (10): F
u5
' = (F
B
- F
u6
') / cos45 = (33.33 - 26.66) / 0.707 ........ (14)
F
u5
' = 9.43 kN

Iz dobijenih rezultata vidimo da je pretpostavka o naprezanju na zatezanje tapova 5 i 6 tana, a pretpostavka o naprezanju tapa 4 na zatezanje pogrena,
na to ukazuje negativni predznak u rezultatu. Dakle, tap 4 je napregnut na pritisak. Intenziteti sila u tapovima 4, 5 i 6 koji su odreeni analitiki, to
znai da su tani, priblino su jednaki intenzitetima odreenim prethodnim dvjema grafikim metodama koje su priblino tane.

PRIMJER 5

Za Gerberov reetkasti nosa prikazan na slici 1.21. potrebno je:
a) analitiki i grafiki odrediti otpore oslonaca,
b) pomou Kremonine metode odrediti sile u tapovima reetkastog nosaa,
c) za dati presjek p-p odrediti Kulmanovom i Riterovom metodom sile u presjeenim
tapovima.
Dati su podaci: F = 20 kN, a = 2 m.

Rjeenje

Poto je reetkasti nosa prikazan na slici 1.21. oslonjen na tri oslonca, da bi statiki bio
odreen, mora se postaviti Gerberov zglob. Uvjet da Gerberov reetkasti nosa sa jednim
zglobom bude kruta figura izraen je jednainom koja povezuje broj tapova s i broj
vorova n:
s = 2n - 4 .........................................(1)

U naem sluaju Gerberov reetkasti nosa ima n = 10 vorova i s = 16 tapova, to znai da je ispunjen uvjet definisan jednainom (1):
s = 2n - 4 = 2
.
10 - 4 = 16................(2)

Dakle dati Gerberov reetkasti nosa predstavlja statiki odreeni kruti nosa.

Slika 1.21.
+
13
a) Otpori oslonaca
- analitiko rjeenje

Ako reetkasti nosa oslobodimo veza i njihov uticaj zamijenimo odgovarauim reakcijama F
AX
, F
AY
, F
B
i F
C
(slika 1.22.), dobijamo proizvoljni sistem
sila u ravni koji djeluje na reetkasti nosa kao kruto tijelo. Analitiki uvjeti ravnotee u tom sluaju definisani su jednainama:

x = 0 -X
A
+ F = 0.................................................... (1)
y = 0 Y
A
- F + F
B
+ F
C
- 2F = 0.............................. (2)
M
A
= 0 F
C
.
4a - 2F
.
4a + F
B
.
3a + F
.
a = 0.................. (3)
M
l
= 0 F
.
3a - Y
A
.
2a - X
A
.
a + F
.
a = 0...................... (4)

Dakle, ako se javljaju etiri nepoznate veliine, dodatni uvjet ravnotee je
da napadni moment lijevo ili desno od Gerberovog zgloba, odnosno u
zglobu bude jednak nuli.

Iz (1): X
A
= F = 20 kN............................................. (1')
Iz (4): Y
A
= (4F - X
A
) / 2 = (4
.
20 - 20) / 2.............. (4')
Y
A
= 30 kN
Iz (2): F
B
= 3F - Y
A
- F
C
.......................................... (2')
F
B
= 3
.
20 - 30 - F
C
........................................ (5)
F
B
= 30 - F
C
................................................... (6)
Iz (3): F
B
= (7F - 4F
C
) / 3......................................... (3')
F
B
= (7
.
20 - 4
.
F
C
) / 3.................................... (7)
F
B
= 46.66 - 1.33
.
F
C
..................................... (8)
(6) = (8): F
B
= 30 - F
C
= 46.66 - 1.33
.
F
C
...................... (9)
1.33
.
F
C
- F
C
= 46.66 - 30.............................. (10)
F
C
= 16.66 / 0.33 = 50 kN
Iz (6): F
B
= 30 - 50 = -20 kN (pogreno pretpostavljen smjer)

Intenzitet i pravac reakcije F
A
odreen je
izrazima:

F X Y
F
A A A
A
= +
= +
2 2
2 2
20 30
......................... (11)
F
A
= 36.06 kN

tg
Y
X
A
A
A
=
................................... (12)

A
A
A
arctg
Y
X
arctg = =
30
20
........... (13)

A
56.31

( )
( )
r r r
r r r
r r r
F F F
F X i F i
F Y j F j
A AX AY
AX A A A
AY A A A
= +
= =
= =
cos
sin

- grafiko rjeenje
Na osnovu usvojene razmjere za
duinu U
L
= 1m / 1cm nacrta se
plan poloaja (slika 1.22.a.), a
zatim na osnovu usvojene
razmjere za silu U
F
= 10kN / 1cm
konstruie se plan sila i verini
poligon (slika 1.22.a i b).
Konstrukciju verinog poligona
poinjemo povlaenjem prve
zrake iz nepokretnog oslonca A.
Reetkasti nosa AG (lijevi dio
reetkastog nosaa ABC) je
statiki odreen nosa, sa
nepoznatim reakcijama F
A
i F
G

(reakcija u Gerberovom zglobu)
koja ima vertikalni pravac
djelovanja i koja definie uticaj
odbaenog dijela reetkastog
nosaa GBC. Zavrnu stranu
verinog poligona z
1
dobijamo
spajanjem presjeka zrake 2 sa
pravcem reakcije F
G
(vertikalni
pravac kroz taku G), a zavrnu stranu z
2
dobijamo
spajanjem taaka presjeka pravaca reakcije F
B
sa
zakljunom linijom z
1
i pravca reakcije F
C
sa zrakom
verinog poligona 4. Reakcija F
A
je definisana izmeu
zrake 1 i zakljune linije z
1
, reakcija F
B
izmeu zakljunih
linija z
1
i z
2
, a reakcija F
C
izmeu zakljune linije z
2
i
zrake verinog poligona 4, sa smjerovima prikazanim na
slici 1.22.b.

b) Kremonin metod (Kremonin plan sila)

Primjena Kremonine metode u ovom primjeru identina je
metodi objanjenoj u prethodnom primjeru. Dakle, usvojili
bismo razmjeru za duinu U
L
= 1m / 1cm i razmjeru za silu
U
F
= 10kN / 1cm prema kojima bismo nacrtali plan
poloaja, slika 1.23.a. i plan (poligon) sila, slika 1.23.b. U
okviru plana sila prvo bismo nacrtali plan spoljanjih sila
niui sile jednu za drugom obilazei reetkasti nosa u
usvojenom smjeru kretanja kazaljke na satu. Konstrukciju
poligona sila u tapovima poeli bismo sa prostim vorom
kao to je vor II i nastavili bismo redom sa vorovima:
III, I, IV, V, X (G), VI, IX, VII I VIII. Konana
konstrukcija (slika 1.23.b.) uravnoteenih spoljanjih i
unutranjih sila - sila u tapovima predstavlja Kremonin
plan sila iz kojeg mjerenjem, uz pomo razmjere za silu
U
F
definiemo intenzitete sila u tapovima i karakter
naprezanja tapa. Navedene karakteristike date su u tabeli,
slika 1.23.c.

Slika 1.22.
U
L
= 1m / 1cm
U
F
= 10 kN / 1cm
ab = F/U
F
= 20/10 = 2 cm
bc = F/U
F
= 20/10 = 2 cm
cd = 2F/U
F
= 40/10 = 4 cm
F
A
= fa
.
U
F
= 3.6
.
10 = 36 kN 36.06 kN
F
AX
= X
A
= ga
.
U
F
= 2
.
10 = 20 kN
F
AY
= Y
A
= fg
.
U
F
= 3
.
10 = 30 kN
A
= 56.5 56.31
F
B
= ef
.
U
F
= 2
.
10 = 20 kN
F
C
= de
.
U
F
= 5
.
10 = 50 kN
+
14

Broj
tapa
Intenzitet sile u
tapu u kN i vrsta
naprezanja tapa
Broj
tapa
Intenzitet sile u
tapu u kN i vrsta
naprezanja tapa
zatezanje
(+)
pritisak
(-)
zatezanje
(+)
pritisak
(-)
1 20 8 10
2 28,3 9 14,1
3 0 0 10 10
4 20 11 14,1
5 14,1 12 0 0
6 10 13 10
7 10 14 14,1
15 0 0
16 50
c) tabelarni prikaz intenziteta sila u tapovima i vrste naprezanja tapa

c) Kulmanova i Riterova metoda
- Kulmanova metoda

Postupak primjene Kulmanove metode za odreivanje sila u tapovima odreenih
presjekom p-p identian je metodi objanjenoj u prethodnom primjeru. Usvojivi da
posmatramo dio nosaa lijevo od presjeka p-p u odgovarajuoj razmjeri za duinu
U
L
= 1m / 1cm nacrtali bismo taj dio nosaa, a zatim na osnovu usvojene razmjere
za silu U
F
= 10kN / 1cm primjenom plana sila i verinog poligona definiemo
rezultantu spoljanjih sila koje djeluju na tom dijelu nosaa F
R
L
. Rezultanta F
R
L
je
rezultanta sila F i F
A
koje su uravnoteene silama u tapovima 4, 5 i 6 - F
u4
, F
u5
i
F
u6
. Kada smo odredili rezultantu F
R
L
primjenom Kulmanove metode, detaljno
opisane u prethodnom primjeru, vrimo njeno razlaganje na komponente, odnosno
sile u tapovima F
u3
, F
u4
i F
u5
kako je prikazano na slici 1.24.

- Riterova metoda
Kod primjene Riterove metode primjenjujemo postupak
identian postupku u prethodnom primjeru. Analitiki
uvjeti ravnotee dijela reetkastog nosaa lijevo od
presjeka p-p, prema slici 1.24.a., definisani su
jednainama:

M
I
= 0 F
.
a - F
u4
.
a = 0.......................................................(17)
M
IV
= 0 F
.
2a + F
u6
.
a - X
A
.
a - Y
A
.
a = 0.............................(18)
y = 0 -F + Y
A
+ F
u5
.
cos45 = 0.....................................(19)

Iz (17): F
u4
= F...................................................................(17')
F
u4
= 20 kN (tap 4 napregnut je na zatezanje)
Iz (18): F
u6
= X
A
+ Y
A
- 2F = 20 + 30 - 2
.
20....................(18')
F
u6
= 10 kN (tap 6 napregnut je na zatezanje)
Iz (19): F
u5
= (F - Y
A
) / cos45 = (20 - 30) / 0.707...........(19')
F
u5
= -14.1 kN
pogreno pretpostavljen smjer, tap 5
napregnut je na pritisak)

b) plan (poligon) sila

Slika 1.23.
Slika 1.24.
U
F
= 5 kN / 1cm
U
L
= 1 m / 1cm
U
F
= 10 kN / 1cm
U
L
= 1 m / 1cm
ab = F
A
/U
F
= 36.06/10 = 3.606 cm
bc = F/U
F
= 20/10 = 2 cm
F
R
L
= ac
.
U
F
= 2.2
.
10 = 22 kN
ab = F
A
/U
F
=
= 36.06/5 =
= 7.212 cm
bc = F/U
F
=
= 20/5 = 4 cm
cd = 2F/U
F
=
= 40/5 = 8 cm
de = F
C
/U
F
=
= 50/5 = 10 cm
ef = F
B
/U
F
=
= 20/5 = 4 cm
fa = F/U
F
=
= 20/5 = 4 cm
de = F
R
L
/U
F
= ac = 2.2 cm
F
u6

= ef
.
U
F
= 1
.
10 = 10 kN
F
u4

= fg
.
U
F
= 2
.
10 = 20 kN
F
u5

= gd
.
U
F
= 1.41
.
10 = 14.1 kN
F
u1
= cg
.
U
F

F
u1
' = gc
.
U
F

F
u2
= gb
.
U
F

F
u2
' = bg
.
U
F

F
u3
= F
u3
' = 0
F
u4
= cg
.
U
F

F
u4
' = gc
.
U
F

F
u5
= gh
.
U
F

F
u5
' = hg
.
U
F

F
u6
= ha
.
U
F

F
u6
' = ah
.
U
F

F
u7
= ih
.
U
F

F
u7
' = hi
.
U
F

F
u8
= ci
.
U
F

F
u8
' = ic
.
U
F

F
u9
= if
.
U
F

F
u9
' = fi
.
U
F

F
u10
= cj
.
U
F

F
u10
' = jc
.
U
F

F
u11
= jf
.
U
F

F
u11
' = fj
.
U
F

F
u12
= F
u12
' = 0
F
u13
= cj
.
U
F

F
u13
' = jc
.
U
F

F
u14
= je
.
U
F

F
u14
' = ej
.
U
F

F
u15
= F
u15
' = 0
F
u16
= de
.
U
F

F
u16
' = ed
.
U
F

+
15
Mainski fakultet u Zenici
Katedra za mehaniku
Predmet: Statika

Prezime i ime studenta: Datum izdavanja programa:
kolska godina: Rok predaje programa:
Broj indeksa:

ZADACI ZA DRUGI PROGRAM IZ STATIKE

1. Analitiki i grafiki odrediti koordinate teita date homogene linije/homogene povrine na slici ____ i veliinu
povrine/volumena koja/koji nastaje rotacijom homogene linije/homogene povrine za ugao oko x i oko y ose. Svi
potrebni podaci dati su u tabeli 1.

Tabela 1.
R (cm) ()

2. Za linijski puni nosa (greda, konzola, ram (okvir)) prikazan na slici ____ potrebno je:
a) analitiki i grafiki odrediti otpore oslonaca
b) odrediti aksijalnu i transverzalnu silu i moment savijanja u svim karakteristinim presjecima
c) nartati statike dijagrame momenta savijanja, aksijalnih i transverzalnih sila
d) odrediti ekstremnu vrijednost momenta savijanja na dijelu nosaa ispod kontinualnog optereenja.

Tabela 2.
a (m) q (kN/m) F (kN) M (kNm) () ()

3. Za sistem krutih tijela optereen prema slici ____ potrebno je:
a) odrediti reakcije svih spoljanjih i unutranjih veza sistema
b) nacrtati statike dijagrame momenta savijanja, aksijalnih i transverzalnih sila za svako tijelo sistema posebno
Sopstvene teine greda se zanemaruju. Svi potrebni podaci su dati u tabeli 3.

Tabela 3.
F (kN) G (kN) q (kN/m) M (kNm) a (m) b (m) c (m) d (m) e (m) f (m) g (m) h (m)

4. Za prostorni nosa prikazan na slici ____ potrebno je:
a) analitikim putem odrediti reakcije veza,
b) nacrtati sve statike dijagrame
c) izraunati najvei ukupni moment savijanja.

Tabela 4.
F
1
(kN) F
2
(kN) S
1
S
2
a (m) b (m) c (m) d (m) e (m) f (m) r
1
(m) r
2
(m) M
X
1
Y
1
Z
1
X
2
Y
2
Z
2
(kN) (kN) (kNm)

5. Homogena ploa na slici ____ odrava se u ravnotei pomou sfernog zgloba/cilindrinog zgloba i tapova ija se
teina zanemaruje i koji su za plou i nepokretne oslonce vezani zglobno (trenje u zglobnim vezama se zanemaruje).
Odrediti reakcije spoljanjih veza ploe. Svi potrebni podaci su dati u tabeli 5.

Tabela 5.
F (kN) G (kN) M (kNm) a (m) b (m) c (m) d (m)

Program izdao:
__________________________
16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29
PRIMJER 6

Za datu liniju prikazanu na slici analitiki i grafiki odrediti koordinate teita i veliinu povrine koja nastaje
rotacijom linije oko x i y ose za ugao = 360 ako je R = 1 cm.

Rjeenje:

Datu liniju rastavit emo na pet dijelova za koje su teita definisana u odgovarajuim tabelama. Poloaj teita
pojedinih segmenata linije prikazan je na slici 2.7.

Koordinate teita date linije odredit emo na osnovu izraza:

x
L x
L
L x L x L x L x L x
L L L L L
T
i i
i
= =
+ + + +
+ + + +
=
1
5
1 1 2 2 3 3 4 4 5 5
1 2 3 4 5
................................ (1)
y
L y
L
L y L y L y L y L y
L L L L L
T
i i
i
= =
+ + + +
+ + + +
=
1
5
1 1 2 2 3 3 4 4 5 5
1 2 3 4 5
............................ (2)

Radi preglednosti, sve vrijednosti za odreivanje poloaja teita date linije prikazat emo tabelarno.

Tabela 1.
i L
i
(cm) x
i
(cm) y
i
(cm) L
i
x
i
(cm
2
) L
i
y
i
(cm
2
)
1 2R 2 R 1 0 0 2 0
2 R 3.14 3R 3 2R/ 0.64 9.42 2.01
3 2R 2 4R 4 R 1 8 2
4
2 2 R
2.83 3R 3 3R 3 8.49 8.49
5 R 3.14 2(2R)/ 1.27 4R-2(2R)/ 2.73 3.99 8.57
13.11 31.90 21.07

Prema jednainama (1) i (2), a na osnovu podataka iz tabele 1 slijedi:
x
T
= 31.90 / 13.11 = 2.43 cm
y
T
= 21.07 / 13.11 = 1.61 cm
Veliinu povrine koja nastaje rotacijom linije oko osa x i y odredit emo primjenom Guldinove teoreme na osnovu koje slijedi:
- rotacija oko ose x:
A
x
=
.
L
.
y
T
= 2
.
L
.
y
T
.......................................................... (3)
A
x
= 2
.
3.14
.
13.11
.
1.61 = 132.55 cm
2

- rotacija oko ose y:
A
y
=
.
L
.
x
T
= 2
.
L
.
x
T
......................................................... (4)
A
y
= 2
.
3.14
.
13.11
.
2.43 = 200.06 cm
2

Ugao uvrtavamo u radijanima.

b) Grafiko rjeenje

Koristei razmjeru za duinu U
l
= 1cm / 1cm nacrtamo oblik linije u koordinatnom sistemu xOy, a u razmjeri U
L
= 2cm / 1cm nacrtamo poligon
ekvivalentnih "sila" ije su napadne take teita T
1
, T
2
, T
3
, T
4
, T
5
pojedinih segmenata linije. Intenzitet tih "sila" jednak je duini pojedinih segmenata
linije. Dakle, imamo sistem paralelnih vektora, ija se rezultanta L dobija primjenom poligona sila i verinog poligona (slika 2.8.). Ako vektore
zaokrenemo u istu stranu za ugao od 90, moemo odrediti rezultantu L', vektora L
1
', L
2
', L
3
', L
4
', L
5
' primjenom poligona sila i verinog poligona kao u
sluaju rezultante L, vektora L
1
, L
2
, L
3
, L
4
, L
5
. Presjek pravaca rezultanti L i L' definie teite T date linije.

Koordinate teita T linije su:

x Om U cm
cm
cm
cm cm
y On U
cm
cm
cm
T l
T l
= = =
= = =
2.45
1
1
2.45 2.43
16cm
1
1
16cm 161 . . .

Slika 2.6.
Slika 2.7.
30

PRIMJER 7

Za datu povrinu prikazanu na slici analitiki i grafiki odrediti koordinate teita i veliinu zapremine
tijela nastalog rotacijom povrine oko x i y ose za ugao = 360 ako je R = 1 cm.

Rjeenje:

Datu sloenu povrinu rastavit emo na odreeni broj elementarnih geometrijskih povrina za koje je
poloaj teita definisan u odgovarajuim tabelama. Pri tome emo izvriti odgovarajue dopunjavanje i
oduzimanje elementarnih povrina kako je prikazano na slici 2.10.

Koordinate teita date povrine odredit emo na osnovu izraza:

x
A x
A
A x A x A x A x A x
A A A A A
T
i i
i
= =
+ +
+ +
=
1
5
1 1 2 2 3 3 4 4 5 5
1 2 3 4 5
....................................... (1)

y
A y
A
A y A y A y A y A y
A A A A A
T
i i
i
= =
+ +
+ +
=
1
5
1 1 2 2 3 3 4 4 5 5
1 2 3 4 5
........................................ (2)

Radi preglednosti, sve vrijednosti za odreivanje poloaja teita date sloene povrine prikazat emo tabelarno.

Tabela 2.
i A
i
(cm
2
) x
i
(cm) y
i
(cm) A
i
x
i
(cm
3
) A
i
y
i
(cm
3
)
1 8R
2
8 2R 2 R 1 16 8
2 -R
2
/2 -1.57 3R 3 4R/3 0.42 -4.71 -0.66
3 4R
2
4 R 1 3R 3 4 12
4 -R
2
-3.14 4(2R)/3 0.85 4R-4(2R)/3 3.15 -2.67 -9.89
5 2R
2
2 2R+2R/3 2.67 2R+2R/3 2.67 5.34 5.34
9.29 17.96 14.79

Slika 2.8.
Slika 2.9.
Slika 2.10.
31

Prema jednainama (1) i (2), a na osnovu podataka iz tabele 2 slijedi:
x
T
= 17.96 / 9.29 = 1.93 cm
y
T
= 14.79 / 9.29 = 1.59 cm
Veliinu zapremine koja nastaje rotacijom date povrine oko osa x i y odredit emo primjenom Guldinove teoreme na osnovu koje slijedi:
- rotacija oko ose x:
V
x
=
.
A
.
y
T
= 2
.
A
.
y
T
.............................................................(3)
V
x
= 2
.
3.14
.
9.29
.
1.59 = 92.76 cm
3

- rotacija oko ose y:
V
y
=
.
A
.
x
T
= 2
.
A
.
x
T
.............................................................(4)
V
y
= 2
.
3.14
.
9.29
.
1.93 = 112.60 cm
3

Ugao uvrtavamo u radijanima.

b) Grafiko rjeenje

Koristei razmjeru za duinu U
L
= 1cm / 1cm nacrtamo datu povrinu u koordinatnom sistemu xOy, a u razmjeri U
A
= 2cm
2
/ 1cm nacrtamo poligon
ekvivalentnih "sila" ije su napadne take teita T
1
, T
2
, T
3
, T
4
, T
5
pojedinih elementarnih povrina. Intenzitet tih "sila" jednak je veliini elementarnih
povrina. Dakle, imamo sistem paralelnih vektora A
1
, A
2
, A
3
, A
4
, A
5
, ija se rezultanta A dobija primjenom poligona sila i verinog poligona (slika 2.11.).
Rotacijom vektora za ugao od 90, na isti nain primejnom poligona sila i verinog poligona dobijamo rezultantu A', paralelnih vektora A
1
', A
2
', A
3
', A
4
',
A
5
'. Presjek pravaca rezultanti A i A' definie teite T date povrine. Bitno je uoiti da vektori negativnih povrina A
2
, A
4
, A
2
', A
4
', imaju suprotan smjer
od vektora pozitivnih povrina.

Koordinate teita T date povrine su:

x Om U
cm
cm
cm
T L
= = = 1
1
1
1 1 .9cm .9cm .93

y On U
cm
cm
T L
= = = 1
1
1
1 159cm .6cm .6cm .

PRIMJER 8

Data je konzola AB, optereena kosom silom F
1
, vertikalnim silama F
2
i F
3
, i trapeznim
kontinualnim optereenjem. Analitiki i grafiki odrediti reakciju ukljetenja i nartati statike
dijagrame. Dati su podaci: F
1
2 2 = kN, F
2
= 4 kN, F
3
= 4 kN, q = 2 kN/m i a = 1 m.

Rjeenje:
- Otpor ukljetenja

Konzola osloboena veza prikazana je na slici 2.13. Uticaj ukljetenja kao veze zamijenjen je odgovarajuom reakcijom F
A
, odnosno, njenim
komponentama F
AX
i F
AY
, i momentom ukljetenja M
A
. Kontinualno optereenje svodimo na koncentrinu silu F
q
. Statiki uvjeti ravnotee konzole
AB,optereene sistemom proizvoljnih sila defnisani su jednainama:

x = 0 F
1
.
cos45 - X
A
= 0.................................................................................. (1)
y = 0 Y
A
- F
1
.
sin45 + F
2
- F
q
+ F
3
= 0............................................................ (2)
M
A
= 0 M
A
- (F
1
.
sin45 )
.
a + F
2
.
2a - F
q
.
(5a - x
T
) + F
3
.
5a = 0 ........................... (3)
Slika 2.11.
Slika 2.12.
+
32

Sila F
q
i poloaj teita trapezne povrine raunaju se izrazima:

F
q q
a qa
q
=
+
= =
2
2
3
9
2
9
2
2 1
..................................... (4)
F
q
= 9 kN

x
a q q
q q
a
T
=
+
+
= =
3 2 2
3 2
4
3
4
3
1
( )
( )
....................................... (5)
x
T
= 1.33 m

Iz (3): M
A
= (F
1
.
sin45 )
.
a - F
2
.
2a + F
q
.
(5a - x
T
) - F
3
.
5a................ (3')

M
A
= + 2 2
2
2
1 2 4 1 9 5 1 133 5 4 1 ( . )

M
A
= 7 kNm
Iz (1) i (2): X
A
= F
1
.
cos45 .................................................................. (1')
Y
A
= F
1
.
sin45 - F
2
+ F
q
- F
3
............................................. (2')
odnosno:
X kN X kN
A A
= = = 2 2
2
2
2 2

Y Y
A A
= + = = 2 2
2
2
9 4 4 3kN 3kN

Intenzitet i pravac djelovanja reakcije F
A

F X Y
F
A A A
A
= +
= +
2 2
2 2
2 3
................................................................ (6)
F
A
= 3.61 kN

tg
Y
X
A
A
=
.......................................................................... (7)

= = arctg
Y
X
arctg
A
A
3
2
...................................................... (8)
56.31
Kontrola:
M
B
= 0 F
q
.
x
T
- F
2
.
3a + (F
1
.
sin45 )
.
4a - Y
A
.
5a + M
A
= 0 ............ (10)
9
.
1.33 - 4
.
3
.
1 +
2 2
2
2
.
4
.
1 - 3
.
5
.
1 + 7 = 0
- Dijagram momenata savijanja (M
f
), aksijalnih (F
a
) i transverzalnih (F
t
) sila

Za crtanje dijagrama momenta savijanja (M
f
), aksijalnih (F
a
t
) sila primijenit emo analizu po poljima i karakteristinim takama.
Analizu po poljima primijenit emo na dijelu konzole sa kontinualnim optereenjem, a na dijelu sa koncentrisanim silama primijenit emo analizu po
karakteristinim takama.

Polje BD: 0 x 3a
Iz slinosti trouglova slijedi:
q
a
q
a x
x
3 3
=
, odnosno:
q q
a x
a
q
x
a
x
=

=
3
3
1
3
.
Intenzitet sila F
q1
i F
q2
F x q q x q q
x
a
q
x
a
x
q x 1
1
3
2
3
= + = +
( )

F x q q q x q q x q q
x
a
q
x
q x x 2
2
1
2
2
1
2
1
2
1
3 6a
= = =
= ( ) ( )

+
= F
a
d
0
+ = + =
+ = + F F F F q
x
a
x
q
x F x
x
t
d
q q 1 2 3
2
3
2
2
3 6a
4 4
3

M F x F x F
x
F x
q
x x q
x
a
x
x
x x
x
fx
d
q q
= =
= +
3 2 1 3
2 2
3
2
3 2 6a
2
3
2
3 2
4 2
9

Vrijednosti F
a
, F
t
i M
f
za neke veliine x date su u tabeli.
0 x 3 m
x (m) F
a
(kN) F
t
(kN) M
f
(kNm)
0 0 -4 0
1 0 -0.33 2.11
2 0 2.67 0.89
3 0 5 -3

Vrijednosti aksijalne (F
a
) i transverzalne (F
t
) sile i momemnta savijanja (M
f
) van polja sa kontinualnim optereenjem u karakteristinim takama A, C i D
definisane su izrazima:
+
+
= = F X kN
a A
l
A ( )
2

+
= = F X kN
a C
l
A ( )
2

+
+
= = = F X F
a C
l
A ( )
cos
1
45 2 2 2
2
2
0

+
= = = F X F
a D
l
A ( )
cos
1
45 2 2 2
2
2
0

+
slika 2.13
33
+ = =
+
F Y
t A
l
A ( )
3kN

+ = =
F Y
t C
l
A ( )
3kN

+ = = =
+
F Y F kN
t C
l
A ( )
sin
1
45 3 2 2
2
2
1

+ = = =
F Y F kN
t D
l
A ( )
sin
1
45 3 2 2
2
2
1

M M kNm
fx A
l
A ( ) +
= =
7

M M Y a kNm
fxC
l
A A
= + = + = 7 3 1 4
M M Y a F a
fxD
l
A A
= + = + = 2 45 7 3 2 2 2
2
2
1 3kNm
1
sin

Poto transverzalna sila u polju BD mijenja predznak znai da moemo odrediti ekstremnu vrijednost momenta ispod kontinualnog optereenja. Tu
vrijednost odreujemo iz uvjeta:
dM
dx
F
fx
d
t
d
= = 0

( )
+ =
+ =
=

=
4 4
3
0
12 12 0
12 12 4 1 12
2 1
6 4.9
0
0
2
0
2
0
0
1 2
2
x
x
x x
x
,
( ) ( )

(x
0
)
1
= 10.9 m (x
0
)
2
= 1.1 m
Prihvatljivo rjeenje je (x
0
)
2
= 1.1 m za koje slijedi ekstremna vrijednost momenta:
( )
( ) ( )
( )
M M x x
x
fx
f x
= = + = + =
0
2
4 2
9
4 11 2 11
11
9
2.13kNm
0
2
0
2
2 0
2
3
2
3
. ( . )
.

Uzevi u obzir da je
( )
M M M
fx
f x
fx
= = >
0
2
0
0
, slijedi da je moment M
f(x=x0)
maksimalan, odnosno:
( )
M M M M
f fx
f x
fx max
= = = =
0
2
0
2.13kNm

Vrijednosti aksijalne i transverzalne sile i momenta savijanja dobijene proraunom za karakteristine presjeke konzole prikazane su pomou dijagrama na
slici 2.13.

b) Grafiko rjeenje

Usvojimo razmjeru za duinu U
L
i za silu U
F
i

nacrtamo datu konzolu sa optereenjem. Kontiualno optereenje podijelimo na tri polja i uticaj svakog polja
zamijenimo ekvivalentnom koncentrisanom silom intenziteta jednakog povrini polja (slika 2.14). Specifina optereenja q
1
i q
2
odreujemo na osnovu
promjene specifinog optereenja u polju BD:
q
1
= q + q
(x = 2a)
= q + q (1 - 2a/3a) = 2 + 2 (1 - 2/3) = 2.67 kN/m
q
2
= q + q
(x = a)
= q + q (1 - a/3a) = 2 + 2 (1 - 1/3) = 3.33 kN/m
Intenziteti ekvivalentnih koncentrisanih sila F
q1
, F
q2
, F
q3
iznose:
F
q q
a
F
q q
a
F
q q
a
q
q
q
1
1
2
1 2
3
2
2
2 2.67
2
1 2.335kN
2
2.67 333
2
1 2.985kN
2
2
333 2 2
2
1 365kN
=
+
=
+
=
=
+
=
+
=
=
+
=
+
=
.
.
.

Na osnovu usvojene razmjere za silu U
F
konstruiemo poligon sila (slika 2.14), na osnovu kojeg slijedi reakcija F
A
iji je intenzitet definisan proizvodom
dui ga i razmjere U
F
. Reakcija F
A
zatvara poligon sila.
Da bismo dobili dijagram napadnog momenta redukovan na horizontalu sa odgovarajuim znakom, uobiajenim za napadni momenat, treba imati u vidu
sljedee:
a) Ako je ukljetenje na lijevoj strani sile u poligonu sila nanosimo redom slijeva u desno, prvo F
1
pa F
2
, F
q1
, F
q2
, F
q3
i na kraju F
3
.
b) Pol P uzimamo na horizontali povuenoj kroz kraj posljednje sile, i to sa desne strane poligona na proizvoljno izabranom rastojanju H.
Kako napadni moment zavisi samo od transverzalnih sila, nacrtan je poligon sila i verini poligon (slika 2.14.a.), kojeg ine samo sile upravne na gredu.
Na osnovu zraka 1, 2, 3, ..., 7 definisanih planom sila i verinim poligonom na slici 2.14.a. dobijen je dijagram napadnog momenta redukovan na
horizontalu. Moment ukljetenja M
A
definisan je proizvodom ordinate y
A
sa dijagrama i razmjere za moment U
M
. U polju kontinualnog optereenja
dijagram momenta definisan je kubnom parabolom za koju su zrake 3, 4, 5 i 6 tangente, odnosno obvojnice.
Sa izabranom razmjerom U
F
, nanosei sile s lijeva udesno (poevi od sile F
AY
) nacrtan je dijagram transverzalnih sila (slika 2.14.b.). U polju
kontinualnog optereenja transverzalna sila se mijenja po funkciji kvadratne parabole, a stvarni dijagram transverzalnih sila dobijen je povlaenjem
parabole kroz take poetka i kraja elementarnih polja i sredinje take vektora ekvivalentnih koncentrisanih sila F
q1
, F
q2
i F
q3
.
Na slici 2.14.c. prikazan je dijagram aksijalnih sila nacrtan u razmjeri U
Fa
. Vrijednosti projekcija sila na horizontalnu osu x nanose se na vertikali kroz
napadne take sila. Dio konzole AC u ovom sluaju napregnut je na zatezanje tako da je dijagram aksijalnih sila nacrtan iznad nulte linije i u njemu je
nacrtan znak "+". Ostali dijelovi konzole nisu optereeni aksijalnim silama.

+
34

Slika 2.14.
Razmjera:
U
L
= 1 m / 1 cm
U
F
= 1 kN / 1 cm
U
M
= U
L

.
U
F

.
H = 1
.
1
.
3

U
M
= 3 kNm / 1 cm

ab = F
1
/ U
F

bc = F
2
/ U
F

cd = F
q1
/ U
F

de = F
q2
/ U
F

ef = F
q3
/ U
F

fg = F
3
/ U
F

F
A
= ga
.
U
F
= 3.6
.
1 = 3.6 kN 3.61 kN
X
A
= gh
.
U
F
= 2
.
1 = 2 kN
Y
A
= ha
.
U
F
= 3
.
1 = 3 kN

M
A
= y
A

.
U
M
= 2.3
.
3 = 6.9 kNm 7 kNm
M
max
= y
max

.
U
M
= 0.7
.
3 = 2.1 kNm 2.13 kNm

x
1
= ak
.
U
F
= 2
.
1 = 2 kN x
1
= 2 kN
y
1
= kb
.
U
F
= 2
.
1 = 2 kN y
1
= 2 kN

a
F
U
1kN
=
1cm
t
F
U
1kN
=
1cm
f
M
U
3kNm
=
1cm
35
PRIMJER 9

Za datu gredu grafikim i analitikim putem odrediti otpore oslonaca i nacrtati
statike dijagrame momenta, aksijalnih i transverzalnih sila detaljnom analizom polja
i karakteristinih taaka. Dati su podaci: F
1
= 2 kN, F
2
= 4 kN, F
3
= 4 2 kN, F
4
= 3
kN, M = 6 kNm, q = 2 kN/m, a = 1 m i = 45. Teinu grede zanemariti.

Rjeenje
- Otpori oslonaca

Greda osloboena veza prikazana je na slici 2.16. Uticaj nepokretnog oslonca A zamijenjen je komponentama reakcije oslonca A, F
AX
i F
AY
, a pokretnog
oslonca B reakcijom F
B
. Kontinualno optereenje svodimo na koncentrisanu silu F
q
. Statiki uvjeti ravnotee grede AB, optereene sistemom proizvoljnih
sila i momentom definisani su jednainama:

x = 0 F
3
.
cos - X
A
= 0..................................................................................... (1)
y = 0 F
1
- F
q
+ Y
A
+ F
2
- F
3
.
sin + F
B
- F
4
= 0 ................................................ (2)
M
A
= 0 -F
1
.
a + F
q
.
a/2 + F
2
.
2a + M - (F
3
.
sin )
.
4a - F
B
.
5a - F
4
.
6a = 0 ............. (3)

Silu F
q
izraunavamo prema izrazu:
F
q
= q
.
3a = 2
.
3
.
1 ........................................................(4)
F
q
= 6 kN
Iz (3):
F
F
F
F
M
a
F F
B
q
=
+ +
1 2 3 4
2
2 4 6
5
sin
.................(5)
F
B
= 3.8 kN
Iz (1) i (2): X
A
= F
3
.
cos =
4 2
2
2
...........................................(1')
X
A
= 4 kN
Y
A
= F
q
- F
1
- F
2
+ F
3
.
sin - F
B
+ F
4
.........................(2')
Y
A
= 6 +
4 2
2
2
+ 3 - 2 - 4 - 3.8 = 3.2 kN

Intenzitet i pravac djelovanja reakcije u osloncu A definisan je
izrazima:

F X Y
F
A A A
A
= +
= +
2 2
2 2
4 3 2 .
.......................................................(6)
F
A
= 5.12 kN

tg
Y
X
A
A
=
....................................................................(7)

= = arctg
Y
X
arctg
A
A
3
2
...............................................(8)
38.66

Kontrola:
M
I
= 0
-F
1
.
5a + F
q
.
4.5a - Y
A
.
4a - F
2
.
2a + M + F
B
.
a - F
4
.
2a = 0
-2
.
5
.
1 + 6
.
4.5
.
1 - 3.2
.
4
.
1 - 4
.
2
.
1 + 6 + 3.8
.
1 + 3
.
2
.
1 = 0

- Dijagram momenata savijanja (M
f
), aksijalnih (F
a
t
) sila

Za crtanje dijagrama momenta savijanja (M
f
), aksijalnih (F
a
t
) sila primijenit emo analizu po poljima i karakteristinim takama.
Analizom dobijamo brojane vrijednosti momenta, aksijalnih i transverzalnih sila na osnovu kojih konstruiemo dijagrame. Pod poljem se podrazumijeva
dio grede gdje transverzalne sile i momenti imaju jedne (nepromijenjene) zavisnosti od poloaja presjeka (koordinate x). U ovom primjeru analizu po
poljima primijenit emo na dijelu grede sa kontinualnim optereenjem, a na dijelu sa koncentrisanim silama primijenit emo analizu po karakteristinim
takama.

Polje I: 0 x a
F
q1
= q
.
x = 2x
+
=
+ = =
= =
F
F F q x
M F x
a
l
t
l
q
fx
l
q
0
0 5x 0 5q
1
1
2
. .

0 x 1 m
x (m) F
a
(kN) F
t
(kN) M
fx
(kNm)
0 0 0 0
1 0 -2 -1

Slika 2.15.
Slika 2.16.
U
Fa
= 2 kN / 1 cm
U
Ft
= 2 kN / 1 cm
U
Mf
= 2 kNm / 1 cm
+
36
Polje II: 0 x a
F
q1
= q
.
a = 2
.
1 = 2 kN
F
q2
= q
.
x = 2x
+
=
+ = + = +
= + + = + +
F
F F F F F F q x
M F a x F x F F a x F x x
a
l
t
l
q q q
fx
l
q q q
0
0 5 0 5x 0 5 0 5q
1 1 2 1 1
1 1 2 1 1
2
( . ) . ( . ) .

x (m) F
a
(kN) F
t
(kN) M
fx
(kNm)
0 0 0 -1
1 0 -2 -2

Polje III: 0 x a
F
q1
= F
q2
= q
.
a = 2
.
1 = 2 kN
F
q3
= q
.
x = 2x
+
=
+ = + + = + +
= + + + + + =
= + + + + +
F X
F F F F Y F F F F Y q x
M F a x F a x F a x Y x F
F a x F a x F a x Y x x
a
l
A
t
l
q q A q q q A
fx
l
q q A q
q q A
1 1 2 3 1 1 2
1 1 2 3
1 1 2
2
15 0 5 0 5x
15 0 5 0 5q
( . ) ( ) ( . ) .
( . ) ( ) ( . ) .

x (m) F
a
(kN) F
t
(kN) M
fx
(kNm)
0 4 1.2 -2
1 4 -0.8 -1.8

Vrijednosti F
a
, F
t
i M
f
za neke vrijednosti x u okviru analize po poljima date su u tabelama. Za dio grede od take E do take K izraunavamo F
a
, F
t
i M
f

za karakteristine take K, B, I, H, L i E.

+
+
+
=
+ = =
=
F
F F kN
M
a K
d
t K
d
fx K
d
( )
( )
( )
0
3
0
4

+
+
+
+
=
+ = =
= = =
=
+ = = =
F
F F
M F a
F
F F F kN
a B
d
t B
d
fx B
d
a B
d
t B
d
B
( )
( )
( )
( )
( )
. .
0
3kN
3 1 3kNm
0
3 38 0 8
4
4
4

+
+
+
+
=
+ = = =
= + = + =
= = =
+ = + = + =
F
F F F
M F a F a kNm
F F kN
F F F F kN
a I
d
t I
d
B
fx I
d
B
a I
d
t I
d
B
( )
( )
( )
( )
( )
. .
.
cos
sin . .
0
3 38 0 8kN
2 3 2 38 1 2.2
4 2
2
2
4
3 38 4 2
2
2
32
4
4
3
4 3
+
= = =
+ = + = + =
= + =
= + =
F F kN
F F F F kN
M F a F a F a
kNm
a H
d
t H
d
B
fx H
d
B
( )
( )
( )
cos
sin . .
( sin )
. .
3
4 3
4 3
4 2
2
2
4
3 38 4 2
2
2
3 2
3 2
3 3 38 2 4 2
2
2
1 5 4

+
+
+
+
= = =
+ = + = + =
= + = + =
F F kN
F F F F kN
M M M kNm
a H
d
t H
d
B
fx H
d
fx H
d
( )
( )
( ) ( )
cos
sin . .
. .
3
4 3
4 2
2
2
4
3 38 4 2
2
2
3 2
5 4 6 0 6

+
= = =
+ = + = + =
= + + =
= + + =
F F kN
F F F F kN
M F a F a F a M
kNm
a L
d
t L
d
B
fx L
d
B
( )
( )
( )
cos
sin . .
( sin )
.
3
4 3
4 3
4 2
2
2
4
3 38 4 2
2
2
3 2
4 3 2
3 4 38 3 4 2
2
2
2 6 2.6
+
= = =
+ = + = + =
= + + + =
= + + + =
F F kN
F F F F F kN
M F a F a F a M F a
kNm
a E
d
t E
d
B
fx E
d
B
( )
( )
( )
cos
sin . .
( sin )
. .
3
4 3 2
4 3 2
4 2
2
2
4
3 38 4 2
2
2
4 0 8
5 4 3
3 5 38 4 4 2
2
2
3 6 4 1 18

Oznaka F
d
a(K + )
, ..., F
d
a(L - )
, znai da se radi o presjeku koji se nalazi lijevo od take K pomjeren za malu veliinu , odnosno o presjeku koji je u odnosu
na taku L pomjeren za malu veliinu u desnu stranu.
Na slici 2.16. prikazani su dijagrami momenata savijanja (M
f
), aksijalnih (F
a
t
) sila.

b) Grafiko rjeenje
Usvojimo razmjeru za duinu U
L
i za silu U
F
i nacrtamo gredu sa optereenjem. Kontinualno optereenje podijelimo na tri polja i uticaj svakog polja
zamijenimo ekvivalentnom koncentrisanom silom intenziteta jednakog povrini polja (slika 2.17). Intenziteti sila F
q1
, F
q2
, F
q3
, definisani su izrazima:
F
q1
= q
.
a = 2
.
1 = 2 kN
F
q2
= q
.
a = 2
.
1 = 2 kN
F
q3
= q
.
a = 2
.
1 = 2 kN
0 x 1 m
0 x 1 m
+
37

Zatim nacrtamo poligon sila i verini poligon (slika 2.17) na osnovu kojih grafikim putem odreujemo reakcije F
A
i F
B
. Pri odreivanju reakcija
grafikim putem moramo imati u vidu sljedee:
poloaj napadne linije reakcije F
B
je poznat dok F
A
nije,
sile u planu sila nanosimo redom s lijeva udesno,
proizvoljno izaberemo taku P kao pol i povuemo zrake 1, 2, 3, ..., 10,
prva zraka verinog poligona (uproteni model grede - slika 2.17.a) mora prolaziti kroz taku A, jer je to, kao napadna taka reakcije F
A
, u potpunosti
definisana taka na pravcu reakcije F
A
(za razliku od ostalih koje nisu poznate) i zbog toga da moemo zatvoriti verini poligon zrakom z koji je
definisan izmeu reakcija F
A
i F
B
.
Ako bismo sile nanosili redom s desna ulijevo, tada bi posljednji zrak morao proi kroz taku A. Kontinualno optereenje je svedeno na ekvivalentni
sistem koncentrisanih sila da bi dobili taniji dijagram transverzalnh sila i momenta. Zrak z (zakljuna linija) definisan je takom A (presjena taka zraka
1 i pravca reakcije F
A
) i takom presjeka zraka 10 i pravca reakcije F
B
. Reakcija F
B
(poznatog pravca) je izmeu zraka 10 i z (du jk), dok se reakcija F
A

Slika 2.17.
U
Fa
= 2 kN / 1 cm
U
Ft
= 2 kN / 1 cm
U
M
= 6 kNm / 1 cm
F
A
= ka
.
U
F
= 2.55
.
2 = 5.1 kN 5.12 kN
F
B
= jk
.
U
F
= 1.9
.
2 = 3.8 kN
M
max
= y
max

.
U
M
= 0.9
.
6 = 5.4 kNm
M = y
.
U
M
= 1
.
6 = 6 kNm
ab = F
q1
/ U
F

bc = F
1
/ U
F

cd = F
q2
/ U
F

de = F
q3
/ U
F

ef = F
2
/ U
F

fg = F'

/ U
F

gh = F"

/ U
F
hi = F
3
/ U
F

ij = F
4
/ U
F

Razmjera:
U
L
= 1 m / 1 cm
U
F
= 2 kN / 1 cm
d = a = M/F = 1 m
F = F' = F" = M/a = 6 kN
U
M
= U
L

.
U
F

.
H = 1
.
2
.
3

U
M
= 6 kNm / 1 cm
38
dobija zatvaranjem poligona sila od take k do a (zrak z i zrak 1). Na slici 2.17.a. prikazan je takozvani "iskrivljeni dijagram momenta". Intenzitet reakcija
F
A
i F
B
dobijamo mnoenjem dui ka i jk sa usvojenom razmjerom za silu U
F
.
Kako napadni moment zavisi samo od transverzalnih sila, nacrtan je poligon sila i verini poligon kojeg ine samo sile upravne na gredu (slika 2.17.b) uz
izbor poloaja pola P' da zrak z' (zakljuna liija) bude horizontalan (udaljenost pola P' od pravca sila, H 3 cm, proizvoljno se usvaja). Na taj nain dobija
se "ispravljeni" dijagram napadnog momenta, kojem su zraci 1', 2', 3', 4', i 5' obvojnice u polju kontinualnog optereenja. Potrebno je istai da smo izvrili
redukciju dijelova dijagrama na prepustima grede (A'A"S" i B'B"K") s tim da je veliina ordinata u karakteristinim takama ostala nepromijenjena.
Sa izabranom razmjerom U
F t
i nanosei sile s lijeva udesno (poevi od sile F
q1
) nacrtan je dijagram transverzalnih sila (slika 2.17.c). U polju
kontinualnog optereenja stvarni dijagram transverzalnih sila dobijen je povlaenjem pravih kroz take poetka i kraja elementarnih polja i sredinje take
vektora ekvivalentnih koncentrisanih sila F
q1
, F
q2
, F
q3
, (slika 2.17.c).
Na slici 2.17.d. prikazan je dijagram aksijalnih sila nacrtan u razmjeri U
Fa
. Pri crtanju dijagrama koritene su projekcije sila na horizontalnu osu grede.
Vrijednosti projekcija sila nanose se na vertikali kroz napadne take sila. Ako aksijalna sila optereuje presjek na istezanje, smatra se pozitivnom, a na
pritisak negativnom. Na osnovu toga su oznaeni znaci u dijagramu (pozitivan znak iznad nulte linije, a negativan ispod).
Isti princip oznaavanja primjenjuje se i kod dijagrama transverzalnih sila dok je kod dijagrama napadnog momenta pozitivna vrijednost (znak "+")
oznaena ispod nulte linije, a negativna (znak "-") iznad nulte linije.

PRIMJER 10

Dat je linijski puni Gerberov nosa AC, optereen koncentrisanom silom F, momentom sprega
sila M i jednolikim kontinualnim optereenjem q prema slici 2.18. Analitikim i grafikim
putem odrediti otpore oslonaca i nacrtati statike dijagrame. Dati su podaci: F = 4 2 kN, M =
6 kNm, q = 1 kN/m i a = 1 m.

1. Analitiko rjeenje
a) Otpori oslonaca

Pri odreivanju otpora oslonaca potrebno je prvo kontinualno optereenje
zamijeniti koncentrisanom silom:
F
q
= q
.
2a = 1
.
2
.
1........................................................ (1)
F
q
= 2 kN
Uticaj oslonaca zamijenimo odgovarajuim reakcijama tako da imamo
etiri nepoznate veliine: F
AX
, F
AY
, F
B
, F
C
, (ili F
A
,
A
, F
B
, F
C
). Iz uvjeta
ravnotee za proizvoljni sistem sila i usvojeni koordinatni sistem Oxy
slijede tri jednaine. etvrtu jednainu dobijamo iz uvjeta da je suma
momenata za Gerberov zglob s lijeve ili s desne strane jednaka nuli.
Analitiki uvjeti ravnotee definisani su jednainama:

x = 0 - X
A
+ X = 0......................................................... (2)
y = 0 Y
A
+ F
B
- Y - F
q
+ F
C
= 0 ..................................... (3)
M
A
= 0 -M + F
B
.
2a -Y
.
3a - F
q
.
5a + F
C
.
6a = 0................ (4)
M
G
d
= 0 F
C
.
2a - F
q
.
a = 0.................................................... (5)

Potrebno je definisati i sljedee izraze:

A AX AY
F F F = +

................................................. (6)

AX A
F X i =

...................................................... (7)

AY A
F Y j =

....................................................... (8)
X F
A A A
= cos ................................................ (9)
Y F
A A A
= sin ................................................. (10)

F X Y
A A A
= +
2 2
................................................ (11)

tg
Y
X
A
A
A
=
........................................................ (12)

A
A
A
arctg
Y
X
=
................................................... (13)

r r r
F F F
X Y
= + ......................................................... (14)

r r
F X i
X
= ............................................................ (15)

r r
F Y j
Y
= ............................................................. (16)

X F kN = = = cos45 4 2
2
2
4
......................... (17)

Y F kN = = = sin45 4 2
2
2
4
......................... (18)
Iz (5): F
C
=
F
q
/ 2 = 2 / 2 = 1 kN...................................... (19)
Iz (2): X
A
= X = 4 kN ..................................................... (2')
Iz (4): F
B
= M / 2a + Y
.
3/2 + F
q
.
5/2 - 3F
C
.................... (20)
F
B
= 6 / 2 + 4
.
3/2 + 2
.
5/2 - 3
.
1 = 11 kN
Iz (3): Y
A
= Y + F
q
- F
B
- F
C
= 4 + 2 - 11 - 1.................. (3')
Y
A
= -6 kN (pogreno pretpostavljen smjer)

Slika 2.18.
Slika 2.19.
+
39
Pravac i intenzitet reakcije u osloncu A odreeni su izrazima (13) i (11).

A
arctg =

=
6
4
56 31 .

F kN
A
= + = 4 6 7 21
2 2
( ) .

Kontrola:
M
E
= 0 -Y
A
.
3a - M - F
B
.
a - F
q
.
2a - F
C
.
3a = 0................. (21)
-(-6)
.
3
.
1 - 6 - 11
.
1 - 2
.
2
.
1 + 1
.
3
.
1 = 0

b) Statiki dijagrami momenata savijanja (M
f
), aksijalnih (F
a
t
) sila

Statike dijagrame za dio nosaa gdje imamo kontinualno optereenje odrediemo analizom po poljima, a na dijelu nosaa gdje nemamo kontinualno
optereenje analizom po karakteristinim takama (presjecima), kako je uraeno u prethodnim primjerima.

- Analiza po poljima

Polje I: 0 x 2a
F
q1
= q
.
x = x
+
=
+ = + = + =
= =
F
F F F F x x
M F x F x x
a
d
t
d
C q C
fx
d
C q
0
1
0 5x 0 5
1
1
2
. .

x (m) F
a
(kN) F
t
(kN) M
fx
(kNm)
0 0 -1 0
0.5 0 -0.5 0.375
1 0 0 0.5
1.5 0 0.5 0.375
2 0 1 0

Prema tabelarnim podacima vidimo da se u polju I ispod kontinualnog optereenja javlja ekstremna vrijednost momenta savijanja M
f
jer transverzalna sila
mijenja predznak, mada je iz tabele oigledno da se za vrijednost F
t
= 0 na udaljenosti od x = 1 m od take C, odnosno oslonca C javlja M
fmax
= 0.5 kNm.
Isto se moe pokazati i matematiki, kako slijedi:
dM
dx
F x
x m
d M
dx
d
dx
d
dx
x
fx
d
t
d
fx
d
= = =
=
= +
= <
( )
( . ) max
0
0
2
2 0
2
0
1 0
1
0 5x 1 0

M
fmax
= M
f (x0 = 1)
= -0.5x
0
2
+ x
0
= 0.5 kNm
Dakle, na udaljenosti x = 1 m od oslonca C definisana je ekstremna vrijednost momenta savijanja M
f
a ta ekstremna vrijednost je maksimalna (jer je drugi
izvod negativan).

- Analiza po karakteristinim takama (presjecima)
Aksijalna sila (F
a
)
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
=
= =
=
= =
= = =
= =
= = =
F
F X kN
F kN
F F
F F
F X kN
F F X X
a A
l
aA
l
A
a A
l
a D
l
a D
l
a B
l
a B
l
a E
l
A
a E
l
a G
l
A
( )
( )
( ) ( )
( ) ( )
( )
( ) ( )

0
4
4
4
0

Transverzalna sila (F
t
)
+ =
+ = + =
= + = + =
= =
+ = + =
+ = + =
+ = + =
= + = + =
+
+
+
+
F
F F
F F
Y kN
F F
Y F
F F
Y F Y kN
t A
l
t A
l
t D
l
t D
l
t B
l
A
t B
l
t E
l
A B
t E
l
t G
l
A B
( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )

0
6
6 11 5kN
6 11 4 1

Moment savijanja (M
f
)
M
M Y a kNm
M Y a M
M Y a M kNm
M Y a M F a kNm
M Y a M F a Y a
fA
l
f D
l
A
f D
l
A
fB
l
A
fE
l
A B
fG
l
A B
=
= =
= + =
= + = + =
= + + =
= + + =
+
0
6
0
2 6 2 6 6
3 1
4 2 0
( )
( )

Izraunate vrijednosti momenata savijanja (M
f
), aksijalnih (F
a
t
) sila grafiki su predstavljene statikim dijagramima na slici 2.19.

+
40
2. Grafiko rjeenje

Grafiko rjeenje za Gerberov linijski puni nosa bazira se na istim principima kao za prosti linijski puni nosa obraen u prethodnim primjerima.
Kontinualno optereenje podijelimo na dva dijela i zamijenimo sa odgovarajuim koncentrisanim silama F
q1
i F
q2
. Na osnovu usvojene razmjere za duinu
U
L
= 1m / 1cm i silu U
F
= 2kN / 1cm nacrtamo nosa i plan sila (slika 2.20.a i f). Verini poligon crtamo tako to prvu zraku povlaimo kroz nepomini
oslonac A (sile u poligonu sila naneene s lijeva udesno), a odgovarajue zrake do presjeka sa odgovarajuom silom. Moment sprega sila M svodimo na
paralelne sile F
S
na meusobnom rastojanju a = 1 m. Za odreivanje reakcija F
A
, F
B
i F
C
potrebno je imati dva zavrna zraka verinog poligona. Zavrne
zrake verinog poligona odreene su kako je prikazano na slici uprotenog nosaa (slika 2.20.b) gdje je dobijen iskrivljeni dijagram momenta savijanja
(M
f
). Zavrna zraka verinog poligona z
2
odreena je takom M (presjek zrake 6 i pravca reakcije F
C
) i takom G, odnosno Gerberovim zglobom u kojem
moment mora biti jednak nuli, a zavrna zraka z
1
odreena je takom R (presjek zrake z
2
i pravca reakcije F
B
) i takom A. Na slikama 2.20.c i g prikazan
je ispravljeni dijagram momenta (nakon redukcije na horizontalu) i plan transverzalnih sila (F
t
) od kojih zavisi moment savijanja M
f
nakon redukcije.

Slika 2.20.
U
M
= U
L
.
U
F
.
H = 1
.
2
.
4 = 8 kNm / 1 cm
M = y
M
.
U
M
= 0.75
.
8 = 6 kNm
M
fmax
= y
max
.
U
M
= 0.06
.
8 = 0.48 0.5 kNm
U
F
= 2kN / 1cm
U
Fa
= 2kN / 1cm
U
Ft
= 2kN / 1cm
U
Mf
= 8kNm / 1cm
U
Mf
= 8kNm / 1cm
F
q1
= F
q2
= q
.
a = 1
.
1 = 1 kN
F
5
= M / a = 6 / 1 = 6 kN
ab = bc = F
5
/ U
F
= 6 / 2 = 3 cm
cd = F / U
F
= 42 / 2 = 22 cm
de = F
q1
/ U
F
= 1 / 2 = 0.5 cm
ef = F
q2
/ U
F
= 1 / 2 = 0.5 cm
F
C
= fg
.
U
F
= 0.5
.
2 = 1 kN
F
B
= gh
.
U
F
= 5.5
.
2 = 11 kN
F
A
= hk
.
U
F
= 3.6
.
2 = 7.2 7.21 kN
F
AX
= X
A
= 2
.
2 = 4 kN
F
AY
= Y
A
= h'k
.
U
F
= 3
.
2 = 6 kN
U
L
= 1m / 1cm
41
PRIMJER 11

Za dati okvirni nosa na slici 2.21. odrediti grafiki i analitiki otpore oslonaca i nacrtati
statike dijagrame. Dati su podaci: F
1
= 2 kN, F
2
= 3 kN, F
3
= 3 3 kN, q = 1 kN/m i a =
1 m.

Rjeenje:
a) Otpori oslonaca

Okvirni nosa posmatramo kao kruto tijelo. Kontinualno optereenje zamijenimo
koncentrisanom silom F
q
= q
.
4a = 4 kN, a uticaj oslonaca zamijenit emo reakcijama
veza F
A
, F
BX
i F
BY
(slika 2.25). Na nosa sada djeluje proizvoljni sistem sila u ravni za
koji su analitiki uvjeti ravnotee definisani za usvojeni koordinatni sistem Oxy
jednainama:

x = 0 F
2
- X
3
- F
1
+ X
B
= 0 ......................................... (1)
y = 0 F
A
- F
q
+ Y
3
+ Y
B
= 0........................................ (2)
M
B
= 0 F
1
.
2a + X
3
.
4a + Y
3
.
a + F
q
.
3a - F
A
.
4a = 0 ....... (3)

Reakcija F
B
i sila F
3
razloene na komponente definiu izraze:

r r r
F F F
B BX BY
= + ............................................... (4)

r r
F X i
BX B
= .................................................... (5)

r r
F Y j
BY B
= ..................................................... (6)
X F
B B B
= cos .............................................. (7)
Y F
B B B
= sin ................................................ (8)

F X Y
B B B
= +
2 2
............................................... (9)

tg
Y
X
B
B
B
=
....................................................... (10)

B
B
B
arctg
Y
X
=
.................................................. (11)

3 3X 3Y
F F F = +

................................................ (12)

3X 3
F X i =

.................................................... (13)

3Y 3
F Y j =

..................................................... (14)
X F kN
3 3
60 3 3 0 5 2 598 = = = cos . . ........... (15)
Y F kN
3 3
60 3 3 0 866 4 5 = = = sin . . ............. (16)
Iz (3):
F
F X Y F F
kN
A
q
=
+ + +
=
2 4 3 3
4
547
1 3 3 2
.
..... (17)
Iz (1): X
B
= F
1
+ X
3
- F
2
= 1.598 kN........................... (1')
Iz (2): Y
B
= Y
3
+ F
q
- F
A
= 3.03 kN............................. (2')
B
odreeni izrazima (9) i (11) iznose:

F kN
B
= + = 1598 303 343
2 2
. . .

B
arctg = =
303
1598
62 19
.
.
.

b) Statiki dijagrami - dijagrami momenata savijanja (M
f
), aksijalnih (F
a
t
) sila

Prvo se definiu statiki dijagrami za grede vezane za postolje - stubove (na slici 2.25. to su grede AD i BH). Smatra se pri tome da se posmatranje greda
vri iz unutranjosti okvirnog nosaa - taka O. U ovom primjeru e biti prikazan jedan od niza naina analize i definisanja statikih dijagrama. Okvirni
nosa rastavit emo na tri grede (nosaa): AD, BH i CH, a uticaj jedne na drugu definisat emo preko aksijalne i transverzalne sile i momenta savijanja
kako slijedi:

- Greda AD

Uvjeti ravnotee:
x = 0 F
2
- F
XD
= 0
F
XD
= F
2
= 3 kN
y = 0 F
A
- F
DY
= 0
F
DY
= F
A
= 5.47 kN
M
D
= 0 F
2
.
a - M
D
= 0
M
D
= F
2
.
a = 3 kNm

Aksijalna sila (F
a
)
+ =
+ = =
+ = + =
+ = =
+
+
F
F F kN
F F
F F kN
a A
l
a A
l
A
a K
l
a K
l
a D
l
A
( )
( )
( ) ( )
( )
.
.
0
547
547

t
)
+
+
+
+
+
+
+
= =
= =
= = =
F F
F
F F F kN
t A
l
t A
l
t K
l
t K
l
t D
l
( ) ( )
( )
( ) ( )

0
3
2

Moment savijanja (M
f
)
M
M
M F a kNm
fA
l
fK
l
f D
l
=
=
= =
0
0
3
2 ( )

Slika 2.21.
Slika 2.22.
U
Mf
= 3kNm / 1cm

U
Ft
= 3kN / 1cm

U
Fa
= 5kN / 1cm

U
L
= 1m / 1cm

+
42
- Greda BH

Uvjeti ravnotee:
x = 0 F
HX
- F
1
+ X
B
= 0
F
HX
= F
1
- X
B
= 2 - 1.598 = 0.402 kN
y = 0 Y
B
- F
HY
= 0
F
HY
= Y
B
= 3.03 kN
M
H
= 0 -M
H
- F
1
.
2a + X
B
.
4a = 0
M
H
= X
B
.
4a - F
1
.
2a = 2.392 kNm
Aksijalna sila (F
a
)
+ =
+ = + = + =
= + = =
+ +
F
F F F
F Y kN
a B
d
a B
d
a M
d
a M
d
a H
d
B
( )
( ) ( ) ( )
( )
.
0
303

t
)
+
+
+
+
+
+
+
=
= =
= =
= =
= + =
F
F F
X kN
F F
X F kN
t B
d
t B
d
t M
d
B
t M
d
t H
d
B
( )
( ) ( )
( ) ( )
.
.

0
1598
0 402
1

Moment savijanja (M
f
)
M
M X a kNm
M X a F a kNm
fB
d
fM
d
B
f H
d
B
=
= =
= =
0
2 3196
4 2 2 392
1
.
.
( )

- Greda CH

Polje I: 0 x a
F
DX
= -F'
DX
F
DX
= F'
DX
= X
D

F
DY
= -F'
DY
F
DY
= F'
DY
= Y
D

M
D
= M'
D

F
HX
= -F'
HX
F
HX
= F'
HX
= X
H

F
HY
= -F'
HY
F
HY
= F'
HY
= Y
H

M
H
= F'
H

+
=
+ = = =
= =
F
F F q x x
M F x
a
l
t
l
q
fx
l
q
0
05x 05
1
1
2
. .
F
q1
= q
.
x = x
0 x 1 m
x (m) F
a
(kN) F
t
(kN) M
fx
(kNm)
0 0 0 0
1- 0 -1 -0.5

Polje II: 0 x 3a
F
q1
= q
.
a = 1 kN
F
q2
= q
.
x = x kN
+
= = =
+ = + = +
= + + =
= +
F F X
F F F F x
M F x a F x M F x
x x
a
l
XD D
t
l
q DY q
fx
l
q DY D q
3kN
4.47
2 2
0 5 4.47 35
1 2
1 2
2
( / ) /
. .

0 x 3 m
x (m) F
a
(kN) F
t
(kN) M
fx
(kNm)
0 -3 4.47 -3.5
1 -3 3.47 0.47
2 -3 2.47 3.44
3 -3 1.47 5.41

Analiza po karakteristinim takama (presjecima)
Aksijalna sila (F
a
)
+
+
+
= =
= =
F F kN
F F kN
a H
d
HX
a E
d
HX
( )
( )
.
.
0 402
0 402

t
)
+ = =
+ = =
+
F F kN
F F kN
t H
d
HY
t E
d
HY
( )
( )
.
.
303
303

Moment savijanja (M
f
)
M M kNm
M M F a kNm
f H
d
H
fE
d
H HY
( )
.
.
+
= =
= =
2 392
541

Slika 2.23.
Slika 2.24.
U
L
= 1m / 1cm
U
Fa
= 3kN / 1cm
U
Ft
= 2kN / 1cm
U
Mf
= 3kNm / 1cm
U
L
= 1m / 1cm
U
Mf
= 5kNm / 1cm
U
Ft
= 5kN / 1cm
U
Fa
= 3kN / 1cm
+
43
2. Grafiko rjeenje
Otpori oslonaca

Na osnovu razmjere za duinu U
L
= 1m / 1cm nacrtamo okvirni nosa (slika 2.25.a). Zatim na osnovu plana sila (slika 2.25.b) konstruiemo verini
poligon u okviru plana poloaja. Zavrnu zraku verinog poligona z
1
prenesemo u plan sila iz kojeg oitavamo intenzitet reakcija oslonaca F
A
i F
B
. Dakle,
postupak je identian postupcima opisanim u prethodnim primjerima prorauna punih linijskih nosaa. Kontinualno optereenje treba svesti na
koncentrisanu silu F
q
= q
.
4a = 4 kN. Kako je nepokretni oslonac na desnoj strani sile u planu sila niemo poevi od sile F
1
, zatim F
3
, F
q
, F
2
, a prvi zrak
verinog poligona povlaimo iz take B (nepokretnog oslonca).

PRIMJER 12

Za dati okvirni (trozglobni - Gerberov) nosa na slici 2.26. odrediti grafiki i
analitiki otpore oslonaca i nacrtati statike dijagrame. dati su podaci: F = 2 kN,
q = 0.5 kN/m i a = 1 m.

Rjeenje:
a) Otpori oslonaca

Okvirni (trozglobni) nosa posmatramo kao kruto tijelo. Kontinualno optereenje
zamijenimo koncentrisanom silom F
q
= q
.
4a = 2 kN, a uticaj oslonaca zamijenit emo
reakcijama veza F
AX
, F
AY
, F
BX
i F
BY
(slika 2.30). Na nosa sada djeluje proizvoljni
sistem sila u ravni za koji su analitiki uvjeti ravnotee definisani za usvojeni
koordinatni sistem Oxy jednainama (1), (2) i (3), a jednaina (4) predstavlja
dopunski uvjet koji uvjetuje da je napadni moment u zglobu G jednak nuli.

x = 0 F - F - X
A
+ X
B
= 0 ............................ (1)
y = 0 Y
A
+ Y
B
- F
q
= 0................................. (2)
M
A
= 0 -F
.
a + F
.
2a - F
q
.
a + Y
B
.
5a = 0.......... (3)
M
G
= 0 -F
.
a + X
B
.
3a + Y
B
.
a = 0.................... (4)

Navedene jednaine treba dopuniti jednainama koje definiu razlaganje
reakcija F
A
i F
B
na komponente.

i iX iY
F F F (i A, B) = + =

.................. (5)

iX i
F X i =

...................................... (6)

iY i
F Y j =

....................................... (7)
X F
i i i
= cos ................................. (8)
Y F
i i i
= sin .................................. (9)
F X Y
i i i
= +
2 2
................................. (10)

tg
Y
X
i
i
i
=
......................................... (11)

i
i
i
arctg
Y
X
=
................................... (12)

Iz (3): Y
B
= (F
q
- F) / 5 = 0 ........................... (13)
Iz (4): X
B
= (F - Y
B
) / 3 = 0.67 kN............... (14)
Iz (1): X
A
= X
B
= 0.67 kN............................ (15)
Iz (2): Y
A
= F
q
- Y
B
= 2 kN........................... (2')

Iz (10) i (12) slijedi:
F X Y kN
B B B
= + = + =
2 2 2
0 0 0 .67 .67

B
B
B
arctg
Y
X
arctg = = =
0
0
0
.67

F X Y kN
A A A
= + = + =
2 2 2 2
0 2 2.11 .67

A
A
A
arctg
Y
X
arctg = = =
2
0
7148
.67
.

a) plan poloaja
Slika 2.25.
Slika 2.26.
U
L
= 1 m / 1 cm
U
F
= 1 kN / 1 cm
F
A
= ef
.
U
F
= 5.5
.
1 =
= 5.5 5.47 kN
F
B
= fa
.
U
F
= 3.4
.
1 =
= 3.4 3.43 kN
F
BX
= X
B
= fg
.
U
F
=
= 1.6
.
1 = 1.6 1.598 kN
F
BY
= Y
B
= ga
.
U
F
=
= 3
.
1 = 3 3.03 kN
B
= 62 62.19
ab = F
1
/ U
F
= 2/1 = 2 cm
bc = F
3
/ U
F
= 33/1 = 33 cm
cd = F
q
/ U
F
= 4/1 = 4 cm
de = F
2
/ U
F
= 3/1 = 3 cm
+
44
f
), aksijalnih (F
a
t
) sila

Statike dijagrame odredit emo kao u prethodnom primjeru prostor okvirnog nosaa.

- Greda AD

Uvjeti ravnotee:
x = 0 -X
A
+ F - F
DX
= 0
F
DX
= F - X
A
= 1.33 kN
y = 0 Y
A
- F
DY
= 0
F
DY
= Y
A
= 2 kN
M
D
= 0 - M
D
- X
A
.
3a + F
.
2a = 0
M
D
= - X
A
.
3a + F
.
2a = 2 kNm
Aksijalna sila (F
a
)
+
+
+
+
+
+
= =
= =
= = =
F Y kN
F F
F Y kN
a A
l
A
a C
l
a C
l
a D
l
A
( )
( ) ( )
( )
2
2

t
)
+ = + = =
+ = + = =
+
+
F F X kN
F F X F
t A
l
t C
l
A
t C
l
t D
l
A
( ) ( )
( ) ( )
.
.

0 67
133kN

Moment savijanja (M
f
)
M
M X a kNm
M X a F a kNm
fA
l
fC
l
A
f D
l
A
=
= =
= =
0
0
3 2 2
.67
( )

- Greda BE

Uvjeti ravnotee:
x = 0 F
B
- F + F
EX
= 0
F
EX
= F - F
B
= 2 - 0.67 = 1.33 kN
y = 0 F
EY
= 0
M
E
= 0 M
E
- F
.
a + F
B
.
3a = 0
M
E
= F
.
a - F
B
.
3a = 0
Aksijalna sila (F
a
)
+ = + =
= + = + =
+
+
F F
F F
a B
d
a M
d
a M
d
a E
d
( ) ( )
( ) ( )

0

t
)
+
+
+
+
+
+
= =
= =
= =
= + = + =
F F
F kN
F F
F F
t B
d
t M
d
B
t M
d
t E
d
B
( ) ( )
( ) ( )
.67
.67 .

0
0 2 133kN

Moment savijanja (M
f
)
M
M F a kNm
M F a F a
fB
d
fM
d
B
fE
d
B
=
= =
= =
0
2 134
3 0
.

- Greda NE

Polje I: 0 x < a
F'
EX
= -F
EX

F'
EX
= F
EX
= 1.33 kN
F'
DX
= -F
DX

F'
DX
= F
DX
= 1.33 kN
F'
DY
= -F
DY

F'
DY
= F
DY
= 2 kN
M
D
= M'
D
= 2 kNm
F
q1
= qx = 0.5x
+
=
+ = =
= =
F
F F x
M F x
a
l
t
l
q
fx
l
q
0
0 5
0 5x 0 25
1
1
2
.
. .

0 x < 1 m
x (m) F
a
(kN) F
t
(kN) M
fx
(kNm)
0 0 0 0
0.5 0 -0.25 -0.0625
1- 0 -0.5 -0.25
Slika 2.27.
Slika 2.28.
Slika 2.29.
U
Mf
= 2 kNm / 1 cm

U
Ft
= 2 kN / 1 cm

U
Fa
= 2 kN / 1 cm

U
L
= 1 m / 1 cm
U
L
= 1 m / 1 cm

U
Ft
= 2 kN / 1 cm

U
Mf
= 1 kNm / 1 cm
U
L
= 1 m / 1 cm

U
Mf
= 2 kNm / 1 cm

U
Ft
= 2 kN / 1 cm

U
Fa
= 2 kN / 1 cm
+
45
Polje II: 0 x 3a
F
q1
= q
.
a = 0.5 kN
F
q2
= q
.
x = 0.5x
+
= = =
+ = + = +
= + + =
= +
F F X
F F F F
M F x a F x M F x
x
a
l
XD D
t
l
q DY q
fx
l
q DY D q
133kN
0 5x 15
2 2
0 25 15x 2.25
1 2
1 2
2
.
. .
( / ) /
. .

0 x 3 m
x (m) F
a
(kN) F
t
(kN) M
fx
(kNm)
0 -1.33 1.5 -2.25
1 -1.33 1 -1
2 -1.33 0.5 -0.25
3 -1.33 0 0

Analiza po karakteristinim takama (presjecima)

Aksijalna sila (F
a
)
+
+
+
+
+
+
= =
= = =
=

=
F F
F F
F
a E
d
a G
d
a G
d
a K
d
E
( ) ( )
( ) ( )
.

133kN

t
)
+ = + =
= + = + =
+
+
F F
F F
t E
d
t G
d
t G
d
t K
d
( ) ( )
( ) ( )

0

Moment savijanja (M
f
)
M
M
M
fE
d
fG
d
fK
d
=
=
=
0
0
0

2. Grafiko rjeenje
Otpori oslonaca

Grafiko odreivanje otpora oslonaca prikazano je na slici 2.30. Na osnovu usvojene razmjere za
duinu U
L
= 1m / 1cm nacrtan je plan poloaja (slika 2.30.a), a na osnovu usvojene razmjere za silu U
F

= 0.5kN / 1cm nacrtani su planovi sila. Planovi sila su defnisani na sljedei nain: Rezultante sila F
R
L
i
F
R
D
odreene pomou planova sila na slici 2.30.b. predstavljaju rezultante vanjskih sila koje djeluju na
dijelove okvirnog nosaa AG i GB. Uzmimo da na sistem djeluje samo sila F
R
L
, to jest da je dio
nosaa GB neoptereen (prvo stanje optereenja). Pri odreivanju reakcija u osloncima
pretpostavljamo da su zglobovi uklonjeni, a njihovo djelovanje zamijenjeno odgovarajuim
reakcijama. U tom sluaju na dio nosaa GB djeluju samo dvije sile, i to vanjska reakcija F
B1
u desnom
zglobu i unutarnja reakcija F
GL
u zglobu G (slika 2.30.a). Te su dvije sile u ravnotei, to znai da
imaju isti pravac djelovanja, koji prolazi kroz zglobove B i G. Prema III Njutnovom aksiomu i sila
F'
GL
kojom u tom sluaju dio nosaa BG djeluje na dio nosaa AG mora imati isti pravac BG. Na dio nosaa AG djeluju tri sile, i to vanjska F
R
L
, koja je
poznata po pravcu, smjeru i veliini, vanjska reakcija F
A1
u lijevom zglobu A i unutarnja reakcija F'
GL
u zglobu G (poznat je samo njen pravac). Sile F
A1
,
F
R
L
i F'
GL
, stoje meusobno u ravnotei i radi toga se njihovi pravci djelovanja moraju sjei u jednoj taki i to u sjecitu sila F'
RL
i F'
GL
. Time je odreen
pravac djelovanja reakcije F
A1
, pa pomou F
A1
+ F
R
L
+ F'
GL
= 0 dobijamo veliinu i smjer sila F
A1
i F'
GL
(slika 2.30.c). Uoimo da reakcija F
B1
u zglobu
B, koja u tom sluaju djeluje na dio nosaa BG, ima istu veliinu i smjer kao reakcija F'
GL
. Pretpostavimo zatim da je samo dio nosaa BG optereen silom
F
R
D
(drugo stanje optereenja). Analognim postupkom dobijamo reakcije F
A2
, F
B2
i F'
GD
(slika 2.30.a i c). Superpozicijom prvog i drugog stanja
optereenja dobijamo stvarno optereenje okvirnog nosaa koji je zadat, pa prema tome i totalne reakcije u zglobovima A, B i G. Dakle, da je primjena

c) plan (poligon) sila
a) plan poloaja
Slika 2.30.
U
F
= 0.5 kN / 1 cm
F
R
L
= a'c'
.
U
F
= 5.6
.
0.5 = 2.8 2.83 kN
F
R
D
= F = c'b'
.
U
F
= 4
.
0.5 = 2 kN
F
R
L
= ac
.
U
F
= a'c'
.
U
F
= 2.8 2.83 kN
F
R
D
= F = cb
.
U
F
= 4
.
0.5 = 2 kN
F'
GD
= -F
GD
F'
GL
= -F
GL

F'
G
= -F
G

ab = F
q
/ U
F
= a'b' = 4 cm
bc = F / U
F
= b'c' = 4 cm
cb = F / U
F
= c'b' = 4 cm
F
A
= fa
.
U
F
= 4.2
.
0.5 =
= 2.1 2.11 kN
F
B
= bf
.
U
F
= 1.35
.
0.5 =
= 0.675 0.67 kN
a'b' = F
q
/ U
F
= 2 / 0.5 = 4 cm
b'c' = F / U
F
= 2 / 0.5 = 4 cm
c'b' = F / U
F
= 2 / 0.5 = 4 cm
U
L
= 1 m / 1 cm
+
46
opisane metode opravdana vidimo iz sljedeeg razmatranja: U prvom stanju optereenja dio nosaa AG je u ravnotei pod dejstvom sila F
A1
, F
R
L
i F'
GL
. U
drugom stanju optereenja dio nosaa AG je u ravnotei pod djelovanjem vanjske reakcije F
A2
i unutranje reakcije F
GD
(suprotnog smjera). Superponirati
oba stanja optereenja za dio nosaa AG isto je to i dodati oba navedena sistema sila, od kojih je svaki za sebe jednak nuli, a to znai da je i rezultantni
sistem jednak nuli. Prema tome, dio nosaa AG bit e u ravnotei u stvarnom stanju optereenja. To vrijedi, oigledno i za dio nosaa BG. Na taj nain
dobijamo rezultante reakcije u zglobovima a geometrijskim zbrajanjem komponenata F
A1
i F
A2
, s jedne strane i komponenata F
B1
i F
B2
, s druge strane, to
daje traene reakcije F
A
i F
B
(slika 3.20.c). Rezultantnu reakciju u zglobu G kojom dio nosaa BG djeluje na dio AG dobijemo geometrijskim zbrajanjem
sila F'
GL
i F'
GD
(suprotnog smjera). Sila F
G
kojom dio nosaa AG djeluje na dio BG ima isti pravac, istu veliinu, ali je suprotno usmjerena. Opisana
metoda moe se uvijek primijeniti bez obzira na oblik trozglobnog nosaa i karakter njegovog optereenja, osim u sluaju kad sva tri zgloba lee na istom
pravcu.

PRIMJER 13

Za sistem krutih tijela optereen prema slici 2.31. potrebno je:
a) odredti reakcije svih spoljanjih i unutranjih veza sistema i
b) nacrtati statike dijagrame momenta savijanja, aksijalnih i transverzalnih sila za svako tijelo sistema
posebno.
Sopstvene teine greda se zanemaruju. Dati su podaci: F = 1 kN, G = 1 kN, M = 2 kNm, a = 4 m, b = 3
m, c = 2 m, d = 1 m, e = 4 m, f = 3 m, g = 1 m, q = 1 kN/m.

Rjeenje
a) Reakcije spoljanjih i unutranjih veza sistema
Reakcije svih spoljanjih i unutranjih veza sistema odredit emo analitiki, razlaganjem datog sistema
(slika 2.31) na tri podsistema: podsistem I - kugla M, podsistem II - greda CD i podsistem III - greda
(konzola) AB (slika 2.32). Uspostavljanjem ravnotee podsistema bit e uravnoteen sistem kao
cjelina. Sistem i podsistemi osloboeni veza prikazani su na slici 2.32.

Podsistem I - kugla M
Analitiki uvjeti ravnotee za sueljni sistem sila u ravni koji djeluje na
kuglu M definisani su za usvojeni koordinatni sistem Oxy, prema slici
2.32.a. jednainama:

x = 0 F
N
' cos 60 - F
u
' = 0....................................... (1)
y = 0 F
N
' cos 30 - G 3 = 0.................................. (2)

Iz (2): F
N
' = G 3 / cos 30 = 2 kN......................... (2')
Iz (1): F
u
' = F
N
' cos 60 = 1 kN................................ (1')

Podistem II - greda CD
Na gredu CD, prema slici 2.32.b. djeluje proizvoljni sistem sila u ravni. Za
usvojeni koordinatni sistem Oxy analitiki uvjeti ravnotee glase:

x = 0 F
u
- X
C
- F
N
cos 60 = 0 ....................................... (3)
y = 0 Y
C
- F
N
cos 30 + F
D
= 0...................................... (4)
M
C
= 0 -F
N
.
g - M + F
D
.
e
.
cos 30 = 0.............................. (5)

Dopunski izrazi potrebni za rjeenje sistema jednaina (3) do (5) prema
slici 2.32. su:
F
N
= -F
N
' .............................................................. (6)
F
N
= F
N
' = 2 kN.................................................... (7)

i iX iY
F F F (i C, A) = + =

................................... (8)

iX i
F X i =

....................................................... (9)

iY i
F Y j =

.......................................................... (10)
X F
i i i
= cos ................................................... (11)
Y F
i i i
= sin ................................................... (12)
F X Y
i i i
= +
2 2
.................................................. (13)

tg
Y
X
i
i
i
=
......................................................... (14)

i
i
i
arctg
Y
X
=
.................................................... (15)
Iz (5):
F
M F g
e
kN
D
N
=
+

=
cos
.
30
1155
............................... (5')
Iz (4): Y
C
= F
N
cos 30 - F
D
= 0.577 kN........................ (4')
F
u
= -F
u
' .............................................................. (16)
F
u
= F
u
' = 1 kN.................................................... (17)
Iz (3): X
C
= F
u
- F
N
cos 60 = 0 ..................................... (3')

Na osnovu izraza (8) do (15) i slike 2.32.b. intenzitet, pravac i smjer
reakcije u zglobu C iznosi:
F
C
= F
CY
............................................................. (18)
F
C
= F
CY
= Y
C
= 0.577 kN.................................. (19)

C
= 90

Podsistem III - greda (konzola) AB
Na gredu AB prema slici 2.32.c. takoe djeluje proizvoljni sistem sila u ravni. Kontinualno optereenje svedeno je na koncentrisanu silu F
q
= q (c - d) = =
1 kN. Za usvojeni koordinatni sistem Oxy uvjeti ravnotee glase:

x = 0 -F + X
A
= 0.................................................... (20)
y = 0 -F
D
' - F
q
+ Y
A
= 0 .......................................... (21)
M
A
= 0 -F
.
a/8 + F
D
'
.
b + F
q
.
(c + d)/2 + M
A
= 0 ........ (22)

Dopunski izrazi su: F
D
' = -F
D
.......................................................... (23)
F
D
' = F
D
= 1.155 kN ........................................ (24)
Iz (20): X
A
= F = 1 kN.................................................. (20')
Iz (21): Y
A
= F
D
' + F
q
= 2.155 kN................................. (21')
Iz (22): M
A
= F
.
a/8 - F
D
'
.
b - F
q
.
(c + d)/2 =
= - 4.465 kNm (pogreno pretpost. smjer) ..... (22')
Slika 2.31.
Slika 2.32.
+
47
Na osnovu izraza (8) do (15) i slike 2.32.c., intenzitet, pravac i smjer reakcije F
A
iznose: F X Y kN
A A A
= + =
2 2
2 376 .
A
A
A
arctg
Y
X
= = 6511 .

f
), aksijalnih (F
a
t
) sila

Statike dijagrame emo nacrtati za svako tijelo posebno. Sve
sile koje djeluju na tijelo su sad poznate jer smo odredili
reakcije svih veza.

Greda CD
Pri analizi transverzalnih sila, napadnih momenata i aksijalnih
sila za gredu CD potrebno je sve sile koje djeluju na tu gredu
razloiti u komponente da budu normalne na osu grede CD i
kolinearne sa osom grede CD. U tom cilju emo izraunati:
F
Cy1
= F
C
cos 30 + F
u
cos 60 = 1 kN ....................... (25)
F
CX1
= -F
C
sin 30 + F
u
sin 60 = 0.578 kN ............... (26)
F
DX1
= F
D
sin 30 = 0.578 kN .................................... (27)
F
DY1
= F
D
cos 30 = 1 kN .......................................... (28)

Aksijalna sila (F
a
)
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
=
= =
= = =
= = =
= =
F
F F
F F
F F
F kN
a C
l
a C
l
a N
l
a N
l
a K
l
a K
l
a D
l
CX
( )
( ) ( )
( ) ( )
( ) ( )
.

0
0 578
1

t
)
+ =
+ = + = =
+ = + = + =
= + = =
+
+ +
F
F F F kN
F F F
F F F kN
t C
l
t C
l
t N
l
CY
t N
l
t K
l
t K
l
t D
l
CY N
( )
( ) ( )
( ) ( ) ( )
( )
0
1
1
1
1

Moment savijanja (M
f
)
M
M F g kNm
M F f F f g kNm
M M M kNm
M F e F e g M
fC
l
fN
l
CY
f K
l
CY N
f K
l
f K
l
fD
l
CY N
=
= =
= =
= + + =
= + =
+
0
1
1
1
0
1
1
1
( )
( ) ( )
( )
( )

Greda (konzola) AB

Polje I: 0 x 1m
F
q1
= q x = x
+
= =
+ = + =
= + = +
F X kN
F Y F x
M Y x F M x
a
d
A
t
d
A q
fx
d
A q A
1
2.155
1 0 5x 0 5 2.155x 2.31
1
1
2
( ) . .

0 x 1m
x (m) F
a
(kN) F
t
(kN) M
f
(kNm)
0 1 -2.155 -2.310
0.25 1 -1.905 -1.803
0.5 1 -1.655 -1.358
0.75 1 -1.405 -0.975
1 1 -1.155 -0.655

Slika 2.33.
U
Mf
= 1 kNm / 1 cm

U
Ft
= 2 kN / 1 cm

U
Fa
= 1 kN / 1 cm

U
L
= 1 m / 1 cm
+
48

Aksijalna sila (F
a
)
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
=
= =
= = = =
=
= = =
F
F F
F F F kN
F
F F X kN
a B
l
a B
l
a D
l
a D
l
a E
l
a A
l
a A
l
a H
l
A
( )
( ) ( )
( ) ( )
( )
( ) ( )

0
1
0
1

t
)
+ = + = + =
+ = + = =
+ =
+ = + = =
+
+
+
F F F
F F F
F
F F Y
t A
l
t A
l
t D
l
t D
l
t E
l
D
t A
l
t A
l
t H
l
A
( ) ( ) ( )
( ) ( )
( )
( ) ( )
.

0
1155kN
0
2.155kN

Moment savijanja (M
f
)
M
M F a
M F a
M F a F b c
M
M M
M M Y d kNm
f B
l
f B
l
fD
l
fE
l
D
f A
l
f A
l
A
fH
d
A A
( )
( )
( )
( )
/ .
/ .
/ ( ) .
+
=
= =
= =
= =
=
= =
= + =
0
8 05kNm
8 05kNm
8 0 655kNm
0
4.465kNm
2.31

Na osnovu izraunatih vrijednosti za moment savijanja (M
f
), aksijalne (F
a
) i
transverzalne sile (F
t
) nacrtani su dijagrami na slikama 2.33. i 2.34.

PRIMJER 14

Na horizontalnom vratilu AB nalaze se dva zupanika 1 i 2. Zupanika 1
poluprenika R
1
= 30 cm je cilindrini sa pravim zubima i prenosi obodnu silu
intenziteta F
1
= 20 kN. Zupanik 2 poluprenika R
2
= 20 cm, sa kosim zubima,
prenosi obodnu silu F
2
i aksijalnu silu intenziteta F
3
= 20 kN. radijalne sile, koje
u takama zahvata zupanika sa zupanicima drugih vratila djeluju prema vratilu
AB i iznose oko 10% obodne sile, zanemarene su. Odrediti silu F
2
pri ravnotei
datog vratila (slika 2.35), kao i otpore oslonaca i nacrtati statike dijagrame.
Dimenzije na vratilu su u milimetrima (mm). Sopstvene teine zanemariti.

Rjeenje
Otpori oslonaca (leajeva)

Ako se oslobodimo oslonaca (leajeva) A i B i njihov uticaj
zamijenimo reakcijama F
AX
, F
AY
, F
BX
i F
BY
i F
BZ
moemo uoiti
da sada na vratilo AB djeluje prostorni sistem proizvoljnih sila
(slika 2.36). Za usvojeni koordinatni sistem Oxyz analitiki
uvjeti ravnotee definisani su jednainama:

x = 0 X
A
- F
1
+ X
B
= 0.............................. (1)
y = 0 Y
A
- F
2
+ Y
B
= 0.............................. (2)
z = 0 F
3
- Z
B
= 0....................................... (3)
M
X
= 0 F
2
.
0.8 - Y
B
.
1.1 = 0 ......................... (4)
M
Y
= 0 -F
1
.
0.3 - F
3
.
R
2
+ X
B
.
1.1 = 0........... (5)
M
Z
= 0 F
1
.
R
1
- F
2
.
R
2
= 0............................. (6)

Slika 2.34.
Slika 2.35.
Slika 2.36.
U
L
= 1 m / 1 cm

U
Mf
= 2 kNm / 1 cm

U
Ft
= 1 kN / 1 cm

U
Fa
= 1 kN / 1 cm
+
49

= +

A AX AY
F F F
.................................................................. (7)

=

AX A
F X i
...................................................................... (8)

=

AY A
F Y j
....................................................................... (9)
X F
A A A
= cos .............................................................. (10)
Y F
A A A
= sin ............................................................... (11)
F X Y
A A A
= +
2 2
................................................................ (12)

tg
Y
X
A
A
A
=
....................................................................... (13)

A
A
A
arctg
Y
X
=
.................................................................. (14)

= + +

B BX BY BZ
F F F F
....................................................... (15)

=

BX B
F X i
...................................................................... (16)

=

BY B
F Y j
....................................................................... (17)

=

BZ B
F Z k
...................................................................... (18)
X F
B B
= cos .................................................................. (19)
Y F
B B
= cos................................................................... (20)
Z F
B B
= cos .................................................................. (21)
F X Y Z
B B B B
= + +
2 2 2
......................................................... (22)

cos
B
B
B
X
F
=
..................................................................... (23)

cos
B
B
B
Y
F
=
...................................................................... (24)

cos
B
B
B
Z
F
=
...................................................................... (25)

Iz (6): F
2
= F
1
(R
1
/ R
2
) = 30 kN .....................................(6')
Iz (5): X
B
= F
1
(0.3 / 1.1) + F
3
(R
2
/ 1.1) = 9.1 kN .........(5')
Iz (4): Y
B
= F
2
(0.8 / 1.1) = 21.82 kN ............................(4')
Iz (3): Z
B
= F
3
= 20 kN ...................................................(3')
Iz (2): Y
A
= F
2
- Y
B
= 8.18 kN .......................................(2')
Iz (1): X
A
= F
1
- X
B
= 10.9 kN .......................................(1')

A
cilindrinog leita odreen izrazima (12) i (14)
iznosi:

F kN
A
= + = 10 9 818 13
2 2
. . .63

A
arctg = =
818
10 9
3689
.
.
.

B
sfernog leita odreen je izrazima (22) do (25):

F kN
B
= + + = 9.1 2182 20 30 97
2 2 2
. .

B
B
B
X
F
= = arccos 72.91

B
B
B
Y
F
= = arccos . 45 21

B
B
B
Z
F
= = arccos 49.78

Statiki dijagrami

Kada izvrimo redukciju sila na osu z dobit emo vratilo
optereeno kako je prikazano na slici 2.37.a. Pri tome je:
M
1
= F
1
.
R
1
= 6 kNm .............................(29)
(Vektor momenta M
1
ima pozitivan smjer z ose jer sila F
1
u
ravni Oxy pravi pozitivan moment u odnosu na osu z.)
M
2
= F
2
.
R
2
= 6 kNm .............................(30)
(Vektor momenta M
2
ima negativan smjer z ose jer sila F
2
u
ravni Oxy pravi negativan moment u odnosu na osu z.)
M
3
= F
3
.
R
2
= 6 kNm .............................(31)
(Vektor momenta M
2
ima negativan smjer y ose jer sila F
3
u
ravni Oxz pravi negativan moment u odnosu na osu y.)
Sad raunamo aksijalnu silu F
a
i moment uvijanja (torzije) M
t
za
uzdunu osu vratila u karakteristinim presjecima A, C, D i B.

Aksijalna sila (F
a
)
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
= =
= = =
= =
=
= = =
= + =
F F
F F
F
F
F F Z kN
F Z F
a A
l
a A
l
a C
l
a C
l
a D
l
a B
d
a B
d
a D
d
B
a D
d
B
( ) ( )
( ) ( )
( )
( )
( ) ( )
( )

0
0
20
0
3

Moment uvijanja - torzije (M
t
)
M M M
M M
M M
M M M
t A
l
t A
l
t C
l
t C
l
t D
l
t D
l
( ) ( ) ( )
( )
( )
( )
+
+
+
= = =
= =
= =
= =

0
6kNm
6kNm
0
1
1
1 2

Dijagrami promjene aksijalne sile (F
a
) i momenta uvijanja - torzije (M
t
) prikazani su na slici 2.37.b1 i b2.

a) Vertikalna ravan Oxz
Veliine transverzalne sile (F
tx
)i momenta savijanja M
fy
izraunat emo kao funkcije koordinata z
l
i z
d
u poljima I, II i III.

Polje I: 0 z 0.3 m
+ = =
= =
F X kN
M X z z
tx
l
A
fy
l
A l l
10
10
.9
.9

z
l
(m) F
tx
(kN) M
fy
(kNm)
0 10.9 0
0.3 10.9 3.27

Polje II: 0.3 z
l
0.8 m
+ = = =
= = +
F X F kN
M X z F z z
tx
l
A
fy
l
A l l l
1
1
10 20 91
0 91 6
.9 .
( .3) .

z
l
(m) F
tx
(kN) M
fy
(kNm)
0.3 -9.1 3.27
0.8 -9.1 -1.28

Polje III: 0 z
d
0.3 m
+ = =
= =
F X kN
M X z z
tx
d
B
fy
d
B d d
91
91
.
.

z
d
(m) F
tx
(kN) M
fy
(kNm)
0 -9.1 0
0.3 -9.1 2.72

b) Horizontalna ravan Oyz
U ovoj ravni takoer raunamo transverzalnu silu F
ty
i moment savijanja M
fx
kao funkcije koordinata z
l
i z
d
u poljima I, II i III.

Polje I: 0 z
l
0.3 m
+ = =
= =
F Y kN
M Y z z
ty
l
A
fx
l
A l l
818
818
.
.

z
l
(m) F
ty
(kN) M
fx
(kNm)
0 8.18 0
0.3 8.18 2.454

Polje II: 0.3 z
l
0.8 m
+ = =
= =
F Y kN
M Y z z
ty
l
A
fx
l
A l l
818
818
.
.

z
l
(m) F
ty
(kN) M
fx
(kNm)
0.3 8.18 2.454
0.8 8.18 6.544

Polje III: 0 z
d
0.3 m
+ = =
= =
F Y kN
M Y z z
ty
d
B
fx
d
B d d
2182
2182
.
.

z
d
(m) F
ty
(kN) M
fx
(kNm)
0 -21.82 0
0.3 -21.82 6.544
+
50
51
Dijagrami transverzalne sile F
tx
i momenta savijanja M
fy
u vertikalnoj ravni Oxz prikazani su na slici 2.37.c1 i c2, a transverzalne sile F
ty
i momenta
savijanja M
fx
za horizontalnu ravan Oyz na slici 2.37.d1 i d2.
Rezultujua transverzalna sila F
t
i moment savijanja M
f
definisani su kako slijedi:

Polje I: 0 z
l
0.3 m
F F F
M M M
z z
t tx ty
f fx fy
l l
= + =
= + =
= +
2 2
2 2
2 2
13 63kN
10 9 818
.
( . ) ( . )

z
l
(m) F
t
(kN) M
f
(kNm)
0 13.63 0
0.3 13.63 4.088

Polje II: 0.3 z
l
0.8 m
F F F kN
M M M
z z
t tx ty
f fx fy
l l
= + =
= + =
= + +
2 2
2 2
2 2
12.24
9.1 6) 818 ( ( . )

z
l
(m) F
t
(kN) M
f
(kNm)
0.3 12.24 4.088
0.8 12.24 6.668

Polje III: 0 z
d
0.3 m
F F F kN
M M M
z z
t tx ty
f fx fy
d d
= + =
= + =
= +
2 2
2 2
2 2
2364
9.1 2182
.
( ) ( . )

z
d
(m) F
t
(kN) M
f
(kNm)
0 23.64 0
0.3 23.64 7.087

Dijagrami rezultujue transverzalne sile F
t
i momenta savijanja M
f
prikazani su na slici 2.37.e i f.

PRIMJER 15

Homogena kvadratna horizontalna ploa prikazana na slici 2.38., teine G =
40 kN i stranice a = 2 m, vezana je za postolje sfernim zglobom A i
cilindrinim leitem B, a u taki C pridrava se uetom CE. Na plou u
taki D djeluje sile F intenziteta 50 kN, a u teitu T spreg sila intenziteta M
= 30 kNm. Odrediti analitiki sve reakcije veza ako su koordinate take E(x
= 0, y = 0, z a = 2 ).

Rjeenje

Ako homogenu plou oslobodimo veza (slika 2.39) i uticaj veza zamijenimo
odgovarajuim reakcijama, moemo uoiti da na nju djeluje proizvoljni
sistem sila i spregova sila u prostoru. Oslobaajui se veze preko sfernog
zgloba njegov uticaj zamijenit emo reakcijom F
A
koju smo razloili na tri
komponente F
AX
, F
AY
, F
AZ
. Uticaj cilindrinog leita zamijenjen je
reakcijom F
B
odnosno njenim komponentama F
BY
i F
BZ
, a uticaj ueta CE
zamijenjen je silom u uetu F
u
koju smo razloili na tri komponente F
uX
,
F
uY
, F
uZ
.

Iz trougla DAC slijedi:
d a a a
tg
a
a
arctg
= + =
= =
= =
2 2
2
1
1 45

Iz trougla ACE slijedi:
tg
z
d
a
a
arctg
= = =
= =
2
2
1
1 45

Analitiki uvjeti ravnotee dati su jednainama:

x = 0 X
A
- X
u
= 0...............................(1)
y = 0 Y
A
+ Y
B
- Y
u
= 0......................(2)
z = 0 Z
A
+ Z
B
+ Z
u
- G - F = 0...........(3)
M
X
= 0 Z
u
.
a - F
.
a - G
.
a/2 = 0 ..............(4)
M
Y
= 0 -Z
u
.
a - Z
B
.
a + G
.
a/2 = 0..........(5)
M
Z
= 0 -M + Y
B
.
a = 0..........................(6)


B BX BY
F F F = +

.............. (7)

=

BX B
F X i
................. (8)

=

BY B
F Y j
................. (9)
X F
B B B
= cos ........... (10)
Y F
B B B
= cos ........... (11)
F X Y
B B B
= +
2 2
............ (12)

tg
Y
X
B
B
B
=
.................. (13)

B
B
B
arctg
Y
X
=
............. (14)

Slika 2.38.
Slika 2.40. Slika 2.39.
+
52

i iX iY iZ
F F F F (i A, u) = + + =

................... (15)

iX i
F X i =

............................................. (16)

iY i
F Y j =

............................................. (17)

iZ i
F Z k =

.............................................. (18)
X F
i i i
= cos ...................................... (19)
Y F
i i i
= cos ....................................... (20)
Z F
i i i
= cos ....................................... (21)

F X Y Z
i i i i
= + +
2 2 2
............................ (22)

cos
i
i
i
X
F
=
........................................... (23)

cos
i
i
i
Y
F
=
............................................ (24)

cos
i
i
i
Z
F
=
............................................ (25)
Izraunavanje karakteristinih uglova dato je na slici 2.40.

Iz (6): Y
B
= M/a = 30/2 = 15 kN .............................................................................................(6')
Iz (4): Z
u
= F + G/2 = 50 + 40/2 = 70 kN ................................................................................(26)
Iz (5): Z
B
= G/2 - Z
u
= 40/2 - 70 = -50 kN (pogreno pretpost. smjer) ..................................(27)
Iz (3): Z
A
= G + F - Z
B
- Z
u
= 40 + 50 -(-50) - 70 = 70 kN ....................................................(3')

Na osnovu izraza (25)
cos
u
u
u
Z
F
=
za i = u i
u
= = 45 slijedi:

F
Z
u
u
=
=
cos
.995kN
45
98
...............................................................................................(28)
Primjenom izraza (23) i (24) ili izraza:
X
u
= F
u
.
cos
.
cos = F
u
.
cos 45
.
cos 45 = F
u
.
cos
2
45 = 49.498 kN .....................(29)
Y
u
= F
u
.
cos
.
sin = F
u
.
cos 45
.
sin 45 = 49.498 kN ............................................(30)
dobijamo iz jednaina (1) i (2):
X
A
= X
u
= 49.498 kN.....................................................................................................(1')
Y
A
= Y
u
- Y
B
= 34.498 kN.............................................................................................(2')

Dakle, odredili smo sve nepoznate veliine a primjenom izraza koji definiu intenzitete i pravac djelovanja reakcija F
A
i F
B
dobijamo:

F X Y Z kN
A A A A
= + + = + + =
2 2 2 2 2 2
49 34 70 92.413 .498 .498

A
A
A
A
A
A
A
A
A
X
F
Y
F
Z
F
= = =
= = =
= = =
arccos arccos
.498
arccos arccos
.498
.
arccos arccos .
49
92.413
57.61
34
92.413
68 08
70
92.413
40 76

F Y Z kN
arctg
Z
Y
arctg
B B B
B
B
B
= + = + =
= =

=
2 2 2 2
15 50) 52 202
50
15
73 3
( .
.

53

Mehanika 1 Statika Praktikum

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mehanika 1 Statika Praktikum

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

UNIVERZITET U ZENICI

MAINSKI FAKULTET U ZENICI

You might also like