-Odnos Velike Britanije prema aneksiji BiH

Aneksijom Bosne i Hercegovine od strane Austro-Ugarske dovest e do otvaranja

Aneksione krize koja e jo vie zapetljati i pogorati odnose izmeu velikih sila i na kraju
biti jedan od uzroka Prvog svjetskog rata. Reakcija evropskih sila na aneksiju bie razliite.
Veina zemalja estoko e kritikovati sam in aneksije, meu tim zemljama su Velika
Britanija, Rusija, Italija i djelimino Francuska, dok e sa druge strane Njemaka pruiti punu
podrku Austro-Ugarskoj. Aneksiona kriza prakinut e ultimatum Njemake upuen Rusiji u
februaru 1909. godine. Rusija e tada priznati aneksiju i time e kriza izmeu evropskih sila
bar privremeno biti otklonjena. Za izradu rada koristio sam djelo Mustafe Imamovia
Historija Bonjaka, i knjigu Zijada ehia Bosna i Hercegovina u meunarodnoj
diplomatiji XX stoljea i Aneksiona kriza 1908-1909. i evropska diplomatija
***
Poetkom 20. stoljea Austro-Ugarska se nalazila u krizi uzrokovanoj brojnim
faktorima. Unutranji problemi, zaostajanje u privrednom razvoju kao i sve manja uloga u
koncertu evropskih sila vodili su politiko i vojno vostvo Monarhije na aktivnu spoljnu
politiku. Vrhovi Monarhije opredjelili su se na aneksiju zbog unutranjih prilika u Bosni i
Hercegovini, gdje su se od 1906. godine jasno razvile antiaustrijske tendencije. Pripreme za
aneksiju bile su u punoj snazi tokom 1908. godine. Tekst proglasa o aneksiji paljivo je
propreman. Ve 27. septembra 1908. godine, Burian je tekst proklamacije predao L.
Thalloczyu da ga prevedi na bosasnki jezik. Thalloczy je to uradio istog dana uz pomo svog
koncipijana dr. Boe erovia, hercegovakog Srbina, kojeg je prethodno zakleo na utnju.
Nakon priprema obavljenih u toku ljeta 1908.godine, proklamacija Aneksije, osobno je
potpisao u Budimpeti car i kralj Franjo Josip I, 5. oktobra 1908. godine, naslovljena
Bosancima i Hercegovcima, javno je objavljena u Sarajevu 7. oktobra. U proglasu car i kralj
je in aneksije obrazloio potrebom uvoenja ustava u Bosni i Hercegovini. U tampi ona je
bila objavljena 6. oktobra, a u slubenim Wiener Zeitung 7. oktobra. Uz aneksiju Bosne i
Hercegovine vezan je i akt o povlaenju austrougarskih trupa iz Novopazarskog sandaka.
Pored aneksije i povlaenja trupa, dolazi do jo jednog dogaaja koji je zaotrio politike
odnose na Balkanu i izazvao panju Evrope. Po sporazumu, Bugarska i Istona Rumelija su
5. Oktobra zbacile sultanov suverenitet i u Trnovu proglasile nezavisnu kraljevinu. Meutim
mi emo panju posvetiti aneksiji Bosne i Hercegovine.
Car Franz Josef je u pismima upuenim 29. septembra 1908. godine vladama Velike
Britanije, Francuske Njemake, Rusije i Italije, a koja je trebalo predati 5. ili 6. oktobra,
obavijestio vladare tih zemalja o svojoj odluci da proglasi aneksiju Bosne i Hercegovine.
Proglas i sam akt aneksije, koje je londonski Times oznaio kao primjer jezuitske kazuistike i
politikog cinizma, izazvali su veliku diplomatsku krizu. Reakcije koje je izazvala aneksija
kod evropskih sila bile su razliite. Beka tampa i parlament sa velikom radou primile su
vijest o aneksiji Bosne i Hercegovine, dok je u ugarskom djelu Monarhije ta vijest primljena
sa negodovanjem i upuivanjem otrih kritika ministru Arenthalu koji je zemlju uvukao u
opasnu avanturu i time ugrozio njene interese. Dranje Njemake u aneksionoj krizi
obiljeeno je njenim nastojanjem da u svakoj fazi krize vojno i politiki podri saveznicu,
Austro-Ugarsku. Francuska je od poetka aneksione krize zauzela ulogu posrednika, ona nije
eljela da zbog aneksije Bosne i Hercegovine zaotrava tek uspostavljene dobre odnose sa
Njemakom. Naime, Francuska je tek prevazila Marokansku krizu i izgladila odnose sa
Njemakom te ih nije htjela pokvariti. U Italiji je proglaenje aneksije izazvalo veliko
nezadovoljstvo. Italija je imala aspiracije prema istonom Jadranu, te je htjela sprijeiti svaku
jednostranu promjenu na Balkanu. Rusko javno mnijenje se u neobino otroj formi izjasnilo
protiv aneksije Bosne i Hercegovine. U proglasima i u tampi, ukazivalo se na historijske
zadatke koje ruski narod treba ispuniti prema svojoj ugroenoj brai. Rusija je bezuspjeno
zagovarala jednu meunarodnu konferenciju na kojoj bi se raspravljalo o itavom kompleksu
istonog pitanja. Stav ruske vlade prema aneksiji Bosne i Hercegovine bio je uslovljen
unutranjopolitikim prilikama u zemlji i vojnom nespremnou za rat. Stoga je lajt-motiv u
dranju Rusije tokom aneksione krize bio strah od rata.
Vlada u Carigradu se drala mirno. Veliki vezir amil-paa je protestirao vie protiv
proglaenja nezavisnosti Bugarske, tvrdei da bi se Carigrad i Be brzo dogovorili da je rije
samo o Bosni i Hercegovini. Osmansko carstvo je bilo ve pred odlukom da aneksiju prihvati
kao svren in, meutim deklaracija Francuske, Rusije, Velike Britanije i Italije kojom se
trailo da se ovo pitanje razmotri na konferenciji potpisnica Berlinskog ugovora, pomrsit e
planove Austro-Ugarske.
Aneksija Bosne i Hercegovine primljena je u Londonu s velikom ozbiljnou. Ministar
Grej je izuzetno otro reagovao na Arenthalov dopis upuen 29.septembra 1908. godine.
Odmah je obavijestio britanskog ambasadora u Beu da protestira kod Arenthala i da ga
podsjeti na Londonski protokol od 17.januara 1871.godine, po kojem ni jedna sila ne moe
kriti njene ugovorne odredbe i mjenjati obaveze, izuzev kroz prijeteljski sporazum i s
pristankom potpisnica ugovora.
Grej je savjetovao britanskog ambasadora u Beu da ukae austrougarskoj vladi na
potrebu da svoju odluku o aneksiji jo jednom razmotri, jer njegova vlada, istakao je Grej, ne
moe prihvatiti otvoreno krenje Berlinskog ugovora, niti priznati bilo kakvu promjenu bez
pristanka drugih sila ugovornica. U govoru od 7. oktobra u parlamentu, ministar Grej je
naglasio da Velika Britanija ne moe nijednoj dravi dati za pravo da jedan meunarodni
ugovor promjeni bez saglasnosti sila, u ovom sluaju, posebno sa Osmanskim carstvom koje
je direktno pogoeno ovim aktom.
Velika Britanija je u Aneksionoj krizi vidjela veliku mogunost ispunjavanja
viestrukih interesa: trebalo je bez rata konsolidirati mladoturski reim i ojaati njegovu
anglofilsku nastrojenost, tj. ojaati svoj utjecaj u Osmanskom carstvu. Veliku Britaniju
posebno je pogodio nain na koji je izvedena aneksija, stoga e u narednom periodu britanski
protesti protiv aneksije Bosne i Hercegovine biti vie utemeljeni na nainu na koji je ona
izvrena nego na samom inu njenog izvoenja. U razgovoru sa njemakim poslanikom u
Londonu, Maternihom, ministar Grej osudio je postupak Austro-Ugarske, te je isticao da e
nestati povjerenja u meunarodne ugovore, ako oni budu jednostrano kreni.
U Srbiji je ovaj korak doivljen kao udarac protiv nje same, a ne protiv Turske.
Smatralo se da austrougarske elje za osvajanjem imaju za cilj da Srbiji odsijeku ivotni
prostor; aneksija je viena kao daljni korak za prodor Austrije na Balkan i ekonomsko i
politiko potinjavanje Srbije. Stoga je srpska vlada u saradnji sa Crnom Gorom ispoljila
veliku diplomatsku aktivnost, nastojei da dobije teritorijalne i ekonomske kompenzacije. U
Srbiji je zavladao polet nacionalizma, ljudi su masovno pristupali vojsci spremajui se za rat.
Britanija je vodila politiku umirenja Srbije. Srbija je protestirala protiv aneksije, arls
Harding je izrazio svoje simpatije za Srbiju savjetujui umjerenost i izbjegavanje svake
avanture. Identine poglede zastupao je i ministar Grej u razgovoru koji je vodio sa srpskim
otpravnikom poslova Grujiem, istiui da Velika Britanija shvata srpsko stanovite, ali ona
ne moe zauzeti stav dok ne uje miljenje drugih evropskih vlada. Budui da se u toku
Aneksione krize vrstina Antante mogla manifestirati jedino u diplomatskoj podrci Rusiji, ta
je podrka za Veliku Britaniju ujedno znaila podravanje kompenzacija za Srbiju u onoj
mjeri, u kojoj je to i sama Rusija podrala.
Za smirivanje cjelokupne aneksione krize presudan je bio stav Njemake, koja je
odluno podravala Austro-Ugarsku. Posredstvom njemake politike, Turska je poslije kraih
pregovora sa Austro-Ugarskom priznala aneksiju 26. februara 1909. godine. ime je Bosna i
Hercegovina i formalno dola pod habsburki suverenitet. Tom prilikom Austro-Ugarska se
odrekla svojih prava u Novopazarskom sandaku, obavezala se da e Turskoj isplatiti dva i po
miliona funti i dati joj druge ekonomske koncesije i osigurati punu vjersku slobodu za
muslimansko stanovnitvo u Bosni i Hercegovini.
Aneksijom je i formalno prekinuta viestoljetna veza Bosne sa Osmankim carstvom.
Priznanjem aneksije, Turska se nepovratno odrekla jedne od svojih nekad najznaajnih
pokrajina. Time je i formalno prestao sultanov suverenitet nad Bosnom i Hercegovinom,
nakon to je Njemaka, 21. marta 1909. godine predala vladi u Sankt Petersburgu ultimatum,
u literaturi oznaen kao najvaniji dokument u krizi, kojim je traila da Rusija jasno i
formalno prizna aneksiju, to je odmah i uinila. Ovaj dravno-pravni in su nakon toga
konano priznale Srbija i Crna Gora, 31. marta 1909. godine.