You are on page 1of 26

E DREJTA NDERKOMBETARE PUBLIKE

Autor : prof.Zejnullah ru!a


Un"#er$"tet" " Pr"$ht"ne$
%&&'
Nocioni i D-Nderkombetare shkrimtart e vjetr, te cilet kane shkruar ne latinisht ,
per lenden tone kane perdorur termin e se drejtes romake jus gentium (d.popujve)
Ky term ka prfaqsuar sistemin juridik unik nacional, qe ka rregulluar mardheniet
midis te huajve, midis te huajve dhe qytetareve romak dhe ka qene i a!uar ne idete e
perashketa drejtesise se popujve te ndryshem te perandorise .
"ermi jus#gentium eshte perdorur edhe per te shenuar normat juridike te cilat kane
rregulluar mardheniet midis shteteve , perkatesisht ne mes popullit romak dhe popujve
tjere .
Francisco de Vitoria ne shek$ %&' dhe angle!i Zouche ne shek %&'' kane perdorur
termin jus#inter#gentes (e drejta midis popujve) ose ( e d.nderkometare), i cili eshte
perhapur dhe pranuar ne shume gjuhe
Groci shek$ %&'' krahas me jus#gentium perdor dhe termin inter#civitates( e d. midis
shteteve).. Kete term e kane pervetesuar te gjithe autoret qe kane konsideruar se e d.
nderkometare rregull. mardh midis shteteve
Jeremy Benthman me ()*+ per here te pare ka perdorur termin 'nternational ,a
( e d. nderkometare), si !evendesim i termit ,a of -ation ( e d. popujve).
Prkufizimi .#/#-dk#0u. eshte teresia e rregullave dhe normave te sjelljes
ndermjet sujekteve te se drejtes nderkometare
Subektet e D! Nrkombtare " jan artesit e te drejtave dhe detyrave nardheniet
nderkometare .. -e percaktimin konkret te sujekteve nderkometare autoret jane
ndare ne disa grupe $
Klasiket sipas tire vetem shtetet kane cilesine e sujektit
nderkometar.. 0er klasiket shteti eshte suject nderkomtar, sikurse qe eshte
individi suject ne sistemin juridik te nje shteti .
-j grup autoresh qe nga shek$%'%# krahas me shtetet i proklamojne
edhe individet si persona nderkometare 1ipas tyre shtetet dhe individet
jane suject te / -dk 0er shumicen vetem shtetet dhe org.-dk mund te
krijojne rregulla te se drejtes, kurse individi te drejtat dhe detyrat i n2jerr
vetem nga marreveshjet midis shteteve .
-je gurp i vogel autoresh , vetem individet i konsiderojne si artes te
vertete te drejtave dhe detyrimeve ne pergjithesi , pra dhe ne te drejten
nderkometare .3estlake thot se detyrat dhe drejtat e shteteve jane vetem
detyra dhe te drejta te njere!ve qe i perejne ato .
-ese meshtetemi ne ate qe u tha me lart del se shtetet jane pa dyshim artes t
drejtave dhe detyrimeve, mirepo nuk jane suject i vetem..1ujekt mund te jene edhe
org. -dk dhe individi i cili cdo here e me shume fiton te drejta dhe detyra 4
pershkak te trendit te !hvillimeve ne /. -dK ashkekohore.. kurse !hvillimi
demokratik e ene te mundshem shfryte!imin e disa te drejtave. -e kete ecuri kane
kontriuar padyshim reduktimi i sovranitetit te shteteve , njohja e primatit asolute te
se drejtes nderkometare, njohja e individit si suject i te drejtes nderkometare
krahas me shtetin dhe pavaresisht nga vullneti shteterore etj.
Ndara e D! Nerkombetare
/.-drk. 0u rregullon mardh. midis sujekteve te /.-dk , para se
gjithash midis shteteve dhe org.nderkometare 5 kurse /.-rdk.0rivate#
rregullon mardh. juridike private me elemente te jashtme
/.-drk.pergjithshme # perman rregulla te pergjithshme juridike qe
vlejne per tere ashkesine ndk, kurse /.6egjionale#i referohet nje nr. te vogel
shtetesh5 psh (e d. nderkometare nderamerikane)
/.0o!itive dhe /.-atyrore
/.7akonore dhe /.Kontraktuese# a!en e vet e kane ne karakterin e
urimeve te ndryshme
/./etyrueshme # (jus 8ogens)# prman norma te /.-dk, te cilat palet
nuk mund t9i ndryshojne Kto rregulla krijohen me ligj pse me marveshj
ndk. 0sh$ Karta :K;#se u ndalon shteteve qe te marrin oligime qe do te ishin
ne kundershtim me te. .. -e grupin e rregullave jus#cogens hyjne ndalimi
gjenocidit, skllaversie, aparteidit, diskriminimit, piraterise, te drejtat e njeriut,
cenimi i te cilave perfaqeson sipas /.-dk <krim nderkometar=
/.,uftes dhe /.0aqes#ndarja e ketyre veshtire qe mund te ek!istoje ,
pershkak se shume rregulla te se drejtes nderkometare vlejne edhe ne kohe te
luftes , edhe ne kohe te paqes
Natyra Juridike " e D!Ndrkombtare # shume autore, qe nga kohet e grekeve te
vjeter e deri ne ditet e sotme, te se drejtes nderkometare i mohojne karakterin e se
drejtes .
6rethin e mohuesve te drejtes nderkometare e perejne nje grup i filo!ofeve,
politikologeve, juristeve, pulicisteve (>os, 0ufendorf , 1pino!a, Kant, >egel,
?ustin, ,ukic etj) qe pergjithesisht mendonin se rregullat e se /.-dk nuk kane
karakterin e se drejtes positive , sepse shtetet jane sovrane dhe mi to nuk mund te
kete @faredo te drejte qe do t9i detyronte 1ipas #ustinit# e <drejta= ka te eje me
rregullat e sjelljes te vendosura nga ndonje autoritet politik ose ligjvenes dhe te cilat
imponohen me sanksione fi!ike , kurse e drejta qe sundon midis komeve eshte
gaimisht e quajture e drejte AA sipas tij detyrat qe ajo imponon !atohen me ane te
sanksioneve morale ose nga frika se do te provokojne armiqesi dhe te keqija te
pergjitheshme, nese shkilen maksimat e pranuara dhe respektuara pergjithesisht
Beqe d. nderkometare i mungojne karakteristikat e <drejtes positive=, kjo eshte vene
ne sferen e etikes ose <moralit po!itiv nderkometar=
poashtu $orimer pohon se <e d.ndk.po!itive nuk ek!iston ne te vertete$ e /.-dk. 0u
nuk eshte as e perkufi!uar , as e imponuar nga ndonje autoritet me i larte nga ai , qe
sujektet majne ne duart e tyre ?rgumentet me te shpeshta qe i kane perodorur
mohuesit kane qene mungesa e organit superme (ligjvenes), mungesa e gjykatave,
sanksioneve etj.
Burimet e se dretes
Klasifikimi$
(. Burimet theme%ore (traktatet#konventat, !akonet ndr.dhe parimet e pergjithshme
juridike)
C. Burimet ndihmese (Durisprudenca praktika gjyqesore, dhe doktrina) dhe
E. &ezo%utat nderkombetare
a' !(raktatet nderkombtare-jane marreveshjet e lidhura mes dy ose me shume
sujekteve te se drejtes nder. .lement qenesor per ek!istimin e traktatit eshte pajtimi i
vullnetit te sujekteve i cili shprehet perms organeve kompetente.
0ra, pajtimi arrihet ne traktat nepermjes shprehjes se vullnetit dhene shprehimisht
0erdallim nga !akonet ndk. tek te cilat vullneti shprehet heshta!i
(raktatet ndrkombetare mund te k%asifikohen ne baze te disa kritere)e*
a) sipas lendes (politike, ekonomike)
) sipas ojektivave (paqes, mrojtjes)
c) formes (me shkrim, me goje)
d) menyres se lidhjes (solemne, te thjeshta)
e) kohes sa do jene ne fuqi
f) hapesires gjeografike net e cilen shtrihen etj.
__________________
Njerzit e rendomte mendojne me mendime te gatshme , madje
edhe ndjejne me ndjenja te gatshme !
----------------------------------------------------
Mashkull ideal eshte ai mashkull, qe eshte i vetedijshem qe femra
ideale s'ekziston ; dhe anasjelltas
Femra ideale eshte ajo femer , qe eshte e vetedijshme qe mashkulli
ideal s'ekziston.
Si+as )e+rimit te norma)e uridike (raktatet Ndrkombetare ndahen ne$
(. "raktate ligje#normavenese, jane urim i drejtperdrejte i se /.-dk... Be to
kontraktohen rregulla te reja te sjelljes ose vertetohen, perkufi!ohen, arogohen
rregullat e ek!istuese !akonore ose kontraktuese te karakterit pergjithshem ?to jane
te paafati!uara dhe prodhojne efekte shpeshehre edhe per palet qe nuk kane marre
pjese ne lidhjen e tire.
C. "raktatet kontrata, marreveshje mes dy ose disa shteteve qe kane per oject
rregullimin e nje ceshtje te caktuar mes atyre shteteve ?to jane te kufi!uara ne
pikepamje kohore dhe konsumohen me plotesimin e oligimeve reciproke te paleve
kontraktuese .
b'! Zakonet Nderkombetare. # dikur e /.-dk ka qene perere kryesisht nga rregulla
!akonore. Fe nga mesi i shekullit %'% !akonet kane filluar te humin rendesine, si
pasoje e n2jerrjes te nje numri te madh te traktateve ligje.
Birepo !akonet nderkometare kane ngele si urim me rendesi, sidomos per pjeset ku
nuk eshte kryer kodifikimi. 1ipas gjykates nderkometare te drejtesise, gjykata duhet
ti !atoje !akonet ndrk si nje deshmi e nje praktike te pergjithshme e cila eshte
pranuar si e drejte.
,%ement -enesor +er ekzistimin e zakonit ane$
(.0raktika e pergjithshme e shteteve
C. &etedija e sujekteve qe duke vepruar ne nje menyre te caktuar, veprojne ne pajtim
me rregullat !akonore.
7akonin nderkometar e ejne $ 06.8./.-"." ( perseritja e shpeshte) :0'-':
DG6'1 1'&. -.8.11'"?"'1 (vetedija mi detyrimin per t9u sjelle ne nje menyre te
caktuar).
c' !Parimet e +er.ithshme uridike te +ranuara n.a kombet e -yteteruara#
paraqesin rregullat qe jane !atuar ne te drejten e rendshme te shtetit dhe jane parime
fundamentale te drejtesise, te pranuara nga vetedija juridike e pergjithshme.
Ketu hyjne$
0arimi mi ceshtjen e gjykuar
0arimi se askush nuk mund te perfitoje nga faji i vet
0arimi i ndalimit te keqperdorimit te se drejtes
0arimi i pergjegjesise qe lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj
qe eshte fituar nga pasurimi i paa!e
0arimi se askush nuk mund te arte me shume te drejta se qe ka ne
tjeterkend
0arimi ,e2 1peciales /erogat Henerali (ligji i vecante derogon te
pergjithshmin)
0arimi ,e2 0osterior /erogat ,egi 0riori (ligji i ri e derogon ligjin e
vjeter) etj
-e mungese te normave kontraktuese ose !akonore gjyqtaret mund t9i shfryte!ojne
parimet e pergjithshme juridike si urim i pashterrshem.
d' .Vendimet Gy-esore dhe Doktrina " jane mjete ndihmese te cilat sherejne qe te
konstatojne rreg.juridike 6oli gjykatave# nuk eshte per te krijuar te drejten , por per ta
!atuar ne raste te caktuaraprecedentet nuk i japin fuqi rregullave, mirepo
gjithashtu nuk mund te mohohet se ne re!onin dhe ne marrjen e vendimit nga ana e
gjyqtarit puna e gjyqtareve te meparshem edhe nese nuk kane peshevendimtare,
megjithate kane njefare peshe , ndikimi /oktrina# roli i autoreve te shquar nuk ka
qene te krijojne te drejten e as te tregojne se cfare duhet te jete ajo. 0or, vetem te
tregojne ose te vertetojne se cfare eshte ne realitet e drejta.
/0D1F1/121 " D- ND/ " me kodifikim nenkuptojme sistemati!imin e normave
juridike me qellim qe te arrihet ashkimi i tire ne a!e te parimeve te perashketa
/isa autore procesin e kodifikimit e kane konsideruar static dhe pengese per
!hvillimin e se /# -/K1ipas tire, e /.-dk e pakodifikuar eshte dinamike, sepse
shume me leht asoron rregullat progesive.
Kodifikimi i pergjithshem it ere se /.-dk nuk eshte ere sepse eshte e sigurt se te
gjitha shtetet ne asnje menyre nuk do te merreshin vesh per te gjitha ceshtjet -ga
ana tjeter jane kodifikuar pjese te vecanta te /.-dk, si psh$ /# /etit ((+I*), /#
/iplomatike ((+J(), /#"raktateve((+J+), /# Konsullore ((+JE)
;ashkesia nderkometare nuk ka pasur ndonje organ qendror per kodifikim, sepse
shtetet sovrane nuk ia kane deleguar te drejten e kodifikimit nje organi te tille. Keshtu,
aftesia per kodifikim ka metur ne vete shtetet te cilat e ejne kete ne konferenca ose
kongrese nderkometare.
S3(,(1 # ?utoret e se drejtes nderkometare e perkufi!ojne shtetin si$ <'nstitucion i
krijuar nga nje grup, per reali!imin e disa qellimeve, nga te cilat me te rendesishme
jane$ ruajtja e se drejtes dhe rendit renda kufijve , ruajtja e pavaresise se popullit ne
marredhenie me popujt e tjere= ose
Si bashkesi qe ne nje hapesire te caktuar vepron si organizate me e larte e rendit
juridik e qe nuk eshte e nenshtruar nga asnje organizate tjeter.
Konventa mi te drejtat dhe detyrat e shteteve (2onte)ideo-4566) percakton se shteti
si suject i se drejtes nderkometare duhet te kete$
(. popullsine e perhershme
C. territorin e caktuar
E. qeverine
K. aftesine per te hyre ne marredhenie me shtetet e tjera.
,%ementet e shtetit *
Po+u%%sia Perhershme# popullsia perfaqeson teresi te individeve te te
dy gjinive te cilet jetojne ashkerisht ne nje ashkesi dhe jane te lidhur ne
shtet juridikisht dhe politikisht.
(erritori# perfaqeson vendin ku eshte vendosur pop. /he mi te cilin
shteti ushtron kontroll ose shtrine sovranitetin territorial .
Pushteti-So)ran " pushteti 1ovran (sovraniteti#pavaresia) nga shume
juriste theksohet si kriter perfundimtar i shtetesise dhe perfaqeson pushtetin
supreme ose autoritetin i cili eshte i pavarur nga cilido autoritet tjeter
oterore..(ai nenkupton ek!istimin e vetem nje autoriteti ligjdhenes dhe ek!ek)
$1NDJ# , S3(,(,V,
.#/#- nuk merret me ceshtjen e paraqitjes se shtetit para se ai te jete paraqitur
faktikisht. Ky moment merret si pikenisje e nje gjendjeje juridike -uk eshte me
rendesi menyra e krijimit te shtetit, se a krijohet ne pajtim me rendin juridik
nderkometar apo te rendshem . rendesishme eshte qe shteti i krijuar me akt
juridik te ek!istoje me te vertete.
1hteti mund te krijohet ne menyra te ndryshme$
a' 0ri.ina%e# krijimi i shtetit ne territoret e paanuara ose ku nuk ka patur shtet, ne
te cilin transferohet popullsia.
b' Deri)ati)e (te prejardhur)# shtetet mund te krijohen ne territorin e nje province ose
regjioni nga shteti te cilit i kane takuar me pare ose me ndarjen e nje shteti ne dy ose
me shume shtete te pavarura. -darja e tille ehet me dhune (kryengritje) ose me
marreveshje (ne menyre paqesore).
c' Shtetet mund te kriohen edhe me bashkimin e dy ose me shume shtete)e.
d' Shtetet mund te kriohen edhe me ne akt uridik$
()Be ligj te rendshem (Lilipinet (+EK)
C. Be traktat nderkometar ('rlanda (+C()
E. Be vendim te ndonje organi!ate nderkometare ('!raeli (+K) , ,iia (+IC)
e' Ne ditet e sotme rendesi te ashtzakonshme ne kriimin e shtete)e te rea ka
+arimi i Vet)endoses(Karta e :K;#se , ne nenin (, parag.C thekson se K;#kane per
qellim !hvillimin e mardhenieve miqesore midisi komeve, te meshtetura ne
respektimin e ara!ise dhe vetevendosjes se pop.).
Z3D7/J# , S3(,(,V,
1i lindja poashtu edhe !hdukja e shteteve eshte ceshtje faktike e jo juridike. 1hteti
!hduket me humjen e cilitdo element (popullsise, territorit apo sovranitetit).
7hdukja e pushtetit shteteror ka qene me se shpeshti () re!ultat i pushtimit te territorit
dhe i nenshtrimit te plote te atij shteti. 1hteti !hduket nese C) aneksimi i tij eshte
definitiv. 1hteti !hduket edhe E) me ndarjen e territorit te tij nga shtetet tjera. -je shtet
mund te !hduket edhe K) me ashkimin vullnetar te dy ose me shume shteteve...
7hdukja e shtetit qofte re!ultat i aneksimit, i ndarjes, i inkorporimit apo i hyrjes ne
ndonje ashkesi shtetesh, eshte ceshtje faktike, por ka rendesi te madhe dhe shkakton
pasoja te shumellojshme juridike.
NJ03J# , S3(,(,V,
. drejta nderkometare niset nga fakti se krijimi i shteteve te reja eshte ceshtje faktike
e jo juridike, prandaj merret se shteti i ri me paraqitje ehet suject i se drejtes
nderkometare.
,kzistone dy teori %idhur me nohen e shtete)e*
() "eoria konstituive# niset nga qendrimi se shteti me faktin se eshte krijuar, ende nuk
eshte antar i ashkesise nderkometare. 0ra, ;- eshte ajo qe vendos se a do ta
pranoje shtetin e ri ne rrethin e vet apo jo.
C) "eoria declarative# shteti i ri automatikisht i fiton te drejtat qe i takojne sujekteve
nderkometare dhe ehet anetar i ;-, pqs i ka plotesuar kushtet qe i parasheh e dr
nderkometare. /mth shteti nuk krijohet me njohje, por eshte fakt ky qe konstaton
se shteti eshte krijuar.
$$0J,( , NJ03J,S ( se shteteve)
Kemi njohje te () shtete)e, C) -e)eri)e, E) kryetarit , K) kryen.rites)e.
-e te drejten nderkometare permenden disa lloje te njohjes*
4! -johja# D,-J7&, - eshte njohje e perhershme dhe e plote, e cila perfshine te
gjitha marredheniet me shtetin e ri ?jo ka vlere retroactive.. /he jepet shprehimisht
nepemres aktit#formal
8! -johja D,-F#9(0- kur nje shtet, i shtyre nga arsyet politike ose per shkak te
paqartesive frikesohet nga njohja e shtetit, ose qeverise se re dhe per kete arsye e
shtyne njohjen e plote
6! S3P&,3121S3(# me nje akt te njeanshem . (me telegram, me deklarate te shefit
te shtetit, me note diplomatike ose me nje traktat nderkometar).
:! 3,S3(#Z1# konsiderohet se njohja eshte ere$ ( nqs nje shtet lidh marreveshje me
shtetin e ri, nqs pranon dhe dergon perfaqesues diplomatic ,nqs shtetet e treat pranojne
konsujt e shtetit te ri).
;! 1ND1V1D7#$1S3(# uron nga qeverite ose organet e ngarkuara me pune te
jashtme dhe jepet me akt te njeanshem (deklarate, telegram, note diplomatike etj).
<! /0$,/(1V1S3( # ehet ne konferenca, kongrese ose ne organe nderkometare
me resolute, me te cilen organet nderkometare vendosin per krijimin e shtetit te ri
ose me proceduren e pranimit.
=! Noha me kushte dhe Pa kusht-parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes se
shteteve te reja eshte ceshtje rreth se ciles nuk ek!. unitet i mendimeve. 1humica e
autoreve sidomos perkrahesit e teorise declarative, konsiderojne se parashtrimi i
kushteve me rastin e njohjes eshte e palejueshme.
P&#N121 ne 0/B eshte ne competence te ?samlese se 0ergjitheshme dhe
Keshillit 1igurimit ?s. 0ergjith. vendos me CME e votave pas rekomandimit qe i ene
K1 0er pranim kerkohet qe shteti te jete paqedashes# qe t9i pranoj detyrimet qe
dalin nga Karta e :K;#se, qe te jete i afte dhe i gatshem t9i permushe detyrimet .
&lera dhe rendesia e pranimit ne :K; eshte e jasht!akonshme..0er cka me s9miri
deshmon fakti se shtetet e posakrijuara nje nder aktet e para qe ndermarrin ne planin e
jashtem eshte kerkesa qe te pranohen ne :K;. Kjo ehet aq me e rendesishme kur
dihet fakti se :K; u garantojne anetareve te vet integritetin territorial dhe pavaresine
politike.0randaj pranimi eshte garanci e mire per ek!istimin dhe stailitetin e shteteve
te reja
NJ03J# >,V,&1S, dhe S3(,(1(
F.&.6'?# eshte person ose njesi (trup) e perere nga me shume individe, te cilet ne
a!e te kushtetutes e perfaqesojne shtetin ne mardhenie me shtetet tjera -johja e
qeverive ose kryetarit eshte fakt in dare nga njohja e shtetit
/e%sen ene dallimin midis aktit#juridik dhe aktit#politik te njohjes Be akt#juridik#
konfirmohet se nje person ose njesi e perere nga me shume persona eshte ne t9vertete
qeveri e nje shteti. ?kti#politik# i njohjes eshte shprehje e vullnetit per te hyre ne
mardh. me ate qeveri0rolem ii njohjes se nje qeveri paraqitet vetem atehere kur
ajo vjen ne pushtet me dhune me mjete e2tra#juridike (grushtet, revolucion etj .(
S7/S,D121 ne D&,J(,N ND,&/02B,(#&,
1hpeshe ndodhe qe nje shtet t9i leshoje territorin nje shteti tjeter, si re!ultat i
perdorimit te forces, ne menyre paqesore ose me revolucion. 1i pasoje e kesaj, shteti
paraprak hum pushtetin mi ate territory dhe ne vend te tij vjen shteti tjeter ose
ashkesi tjera .
1uksedimi# paraqitet kur nje ose me shume persona nderkometar e !evendesojne nje
person tjeter nderkometar me c9rast ehet artja e te drejtave dhe detyrimeve nga nje
shtet qe e ka nderruar ose humur identitetin e vet ne shtetin tjeter .
1uksedimi mund te jete $
4 ? 1uksedim i 0ergjithshem# shfaqet kur nje suject (shtet) asorohet ne teresi nga
nje tjeter qofte edhe kur ehet me vullnetin e antareve .
8 ? 1uksedim i pjeseshem# shfaqet kur nje pjese e territorit te nje personi nderkometar
ngritet ne kryengritje, fiton pavaresine dhe ehet person nderkometar me vete
1hteti pasardhes i merr '01: DG6. te gjitha te drejtat dhe detyrat e shtetit te
meparshem .
a' Suksedimi dhe traktatet "
-je nder ceshtjet me rendesi qe paraqiten me rastin e suksedimit eshte se a kalojne
traktatet e shtetit qe eshte krijuar ose eshte ndare ne shtetin pasardhes ose jane
!hdukur me territorin e humur ose te dhene .
,idhur me kete, ne teori jane shfaqur dy tendenca $
( . 1hteti i ri nuk mund te konsiderohet i detyruar ne tractate te cilat nuk jane lidhur
nga ai .
C . 1hteti i ri duhet t9i pranoje traktatet qe kane qene te lidhura me heret .
"e gjitha !gjidhjet e adoptuara deri me tani mund te perfshihen ne tri grupe $
( . "raktatet qe nuk arten ne pasardhes ## (raktatet +o%itike .
C . "raktatet qe va!hdojne te mesin ne fuq (pasi jane lidhe ne t9mire te pergj)i#
(raktatet norma)enese .
E . "raktatet qe mesin ne fuqi#(servitutet nderkom ) (raktatet -e kane te bene me
territorin .
b' Suksedimi dhe Bor@het Pub%ike
( ( -e doktrinen e shek. %'%$ ka mi!oteruar qendrimi se or2het duhet artuar mi
pasardhes .
C ( -e fillim te shek. %%$ mjafte autore kane mohuar detyrimet e shtetit suksesor qe te
marre pjese ne pagimin e or2hit te shtetit qe shkaterrohet .
psh. ne praktike kjo ceshtje eshte !gjidhur perms marreveshjeve speciale, psh. 'talia,
perkita!i me provincat "ripolitano dhe Kirenaika, ka pranuar te paguaje or2hin
pulic te "urqise .
-e prag te ,uftes '' ;ot -e mungese te traktateve prape kane marre hov tendencat per
refu!imin e marrjes se detyrimeve nga or2het.8eshtja e or2heve pulike ne cdo rast
duhet !gjidhur me ane te marreveshjeve .
c' Suksedimi dhe Shtetesia # 0ersonat qe jetojne ose e kane vendanimin ne
territorin, i cili eshte suject i nderrimit, prima facie, e marrin shtetesine e sukcesorit
(pasardhesit .(
0roleme lindin vetem per personat te cilet kane qelluar jashte atij territori, ne
momentin e nderrimit. -derrimi i shtetesise paraqet nje ceshtje te rende kur cedimi
ehet kunder vullnetit te popullsise. . drejta nderkometare ka provuar t9i !vogeloje
pasojat e padeshirueshme te cilat dalin nga keto situate perms 0leishitit dhe :ptimit .
0,.;'1>'"' eshte konsulte e pergjitheshme e popullit, net e cilen anoreve u
lejohet te shprehin vullnetin se cilit shtet deshirojne t9i takojne.. Keshtu anoret e nje
territory kane mundesi te deklarohen se a pranojne a jo kalimn prej nje shteti ne
shtetin tjeter0leishiti eshte instrument relativisht i ri , ai permendet ne shek$ %&#
%&', por !atohet qe nga 6ev. Lrance!
/rejta :0"'B'"# eshte mundesia qe t9u pranohet anoreve te nje territori qe renda
nje afati te caktuar te !gjedhin shtetesine e shtetit qe ka ere cedimin (ceduesit) ose te
pasardhesit .
d' (e 2irat Pub%ike qe gjendet ne territorin e caktuar dhe i takojne atij shteti
kalojne ne duart e pasardhesit (te trashegimtarit .(
Permbata dhe k%asifikimi it e dreta)e theme%ore te shtetit
# 0erpjekjet e para per percaktimin e te drejtave dhe detyrave te shteteve i ka ere
#bati Gre.oar, ()+C, projekti i te cilit nuk u reali!ua, por ngeli si egatim i se drejtes
nderkometare te asaj kohe .
"e ketilla jane parimet $
a. 0opujt jane te pavarur dhe sovran ,
b. "e gjithe popujt kane te drejte te organi!ojne dhe nderrojne formen e tyre te
qeverisjes ,
c. 8do popull eshte !ot ne territorin e vet etj
d. ?snje popull nuk ka te drejte te per!ihet ne punet e rendshme te pop. "jeter .
f! "raktatet jane te shenjeta dhe te pacenueshme
1humica e autoreve permendin I te /#themelore te shtetit te cilave u pergjigjen
detyrimet e shteteve tjera $
# e drejta e sovranitetit dhe pavaresise
# e drejta per ek!istence (mrojtje (
# e drejta e ara!ise
# e drejta per t9u rrespektuar
# e drejta per komunikim me shtetet e tjera .
$$0J,( e S3(,(,V,
;ashkesine nderkometare per shume kohe e kane perere shtetet sovrane , shtetet
gjysem#sovrane ( sh.vasale, sh. nen protektorat) , si dhe shtetet nen sundimin colonial.
;ashkesine nderkometare sot e perejne me se (+N shtete sovrane te cilat perkunder
kesaj mund te jene pak a shume te varura ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht etj .
2es shtete)e ekzistone da%%ime te konsiderueshme ne +ike+ame te $
# madhesise se territorit$ ( shtete te vogla , shtete te medha (
# nr te anoreve
# shkalles se !hvillimit# (shtete shume te !hvilluara, shtete ne !hvillim (
# potencialit ushtarak # ( superfuqi , fuqi te medha (
# rendit te rendshem ekonomik # (kapitaliste , socialiste (
Per te dretenA rendesi ka k%asifikimi -e ka +er baze +oziten uridike te shtete)e *
4 ! Shtetet unitare-theshta
8 ! Shtete te +erbera* ( a' ;ashkimi personal, b' ;ashkimi real , c' Konfederata
d'Lederata .(
B#S3/121-P,&S0N#$#ashkesi e dy apo me shume shtetesh te cilat i lidhe
vetem personi i sundimtarit (monarku i perashket ) . ;ashkimi personal krijohet kur
perputhen sendet e trashegimise, kur nje mret i nje shteti !gjidhet per mret edhe ne
shtetin tjeter.?ntaret e ;ashkimit 0ersonal e ruajne pavaresine e tyre te plote $
4 ! ne +%anin e brendshem ruane*( a' organin ligjdhenes5 b' organet gjyqesore5 c'
organet administrative (
8 ! ne +%anin e ashtem* ( a' va!hdojne te mesin sujekte te pavarura dhe te vecanta 5
b' majne pavaresisht marredhenie diplomatike me shtetet e tjera .(
B#S3/121 &,#$ #ashkesi e dy apo me shume shtetesh sovrane, te cilat jane nen
nje monark dhe ejne nje suject nderkometar .
1htetet antare te ashkimit#real ruajne $
4 ! Ne +%anin e brendshem$( autonomine e tyre te rendshme dhe i kane te pavarura
org. ligjdh, admin dhe gjyqs (.
8 ! ne +%anin e ashtem ne com+etence te B-&A si teresi %ihet$(a' 0olitika e jashtme5
b'Gshtria , c' Linansat (
,ufta kunder nje shteti antar te ;6 eshte lufte kunder te gjitheve. (1ot nuk ka shtete te
tilla (.
/0NF,D,&#(#-lidhje mes dy apo me shume shteteve te pavarura.Krijohet me
marreveshje nderkometare dhe ka per qellim$ mrojtjen e pavaresise se jashtme ose
te rendshme te antareve te saj .
Ka raste kur krijohen per te evituar dominimin e nje shteti me te forte. Ka organet e
veta qe kane fuqi te caktuar mi shtetet antare. :rgan kryesor, e shpeshehere i
vetem, eshte /'."?, (pastaj Kuvendi i pergjithshem, Kongresi i delegateve)
/etyrat e ketij organi jane $
( . "e !gjidhe mosmarreveshjet mes antareve
C . -dalon luften mes antareve, ne marredheniet nderkometare
E . permushe vendimet e /ietes .
1htetet antare te confederates e ruajne pavaresine e tyre te plote, si renda ashtu edhe
jashte .
F,D,&#(##ashkesi e me shume njesive (shteteve), e cila krijohet me akt juridik
OP (Kushtetute .(
0olitika e jashtme$ ( a' dergimi dhe pranimi i perfaqesuesve diplomatike 5 b' shpallja
e luftes dhe lidhja e paqes5 c' mrojtja e sigurise se shtetit dhe d' finansat) jane ne
competence te federates si teresi .
>,V,&1# eshte person ose trup i perere nga me shume individe te cilet ne a!e te
kushtetutes e perfaqesojne shtetet ne marredheniet me shtetet e tjera .
-ese nje shtet i jashtem refu!on te njohe kryetarin e nje shteti ose nderrimin e formes
se qeverisjes se nje shteti, ky i fundit nuk e hum njohjen e tij si shtet, mirepo derisa
te pranohet njohja e tij shprehimisht ose heshta!i, nuk jane te mundshme marredheniet
!yrtare mes tyre .
?kt#Duridik #konfirmohet se nje person ose trup i perere nga me shume persona eshte
ne te vertete qeveri e nje shteti .
?kt#0olitik# i njohjes, eshte shprehje e vullnetit per te hyre ne marredhenie me ate
qeveri .
-johja ehet$ # ( shprehimisht , heshta!i (
Bund te jete$ # (/e jure , /e facto (
90220NB,#$(3 # eshte ashkesi (1ui generic)..;ashkesi vullnetare e shteteve
te pavarura dhe sovrane, secila pergjegjese per politiken e vet qe konsultohen edhe
ashkepunojne ne interes te pergjithshem te popujve te tyre ne perparimin e
mirekuptimit nderkometar dhe paqes ne ote .
&eprimtaria e Komonvelthit meshtetet ne$ (konsu%timet, diskutimet dhe
bashke+unimin .(
F0&2#( e V#&,S1S, -varesia nenkupton doemos marredheniet mes shtetit
superior dhe atij inferior5 Bardhenie midis shtetit i cili legalisht mund ta imponoj
vullnetin e vet dhe shtetit i cili legalisht duhet t9i nenshtrohet atij vullneti .
( . Vaza%iteti# forme e varesise politike, qe perfaqeson raportin midis shtetit me te fort
(su!erenit) dhe shtetit me te varur (vasalit (
8 ! Protektorati# forme e mardh midis nje shtetit me te forte dhe nje shtetit me te
doet. Ky krijohet me marveshje nderkometare, e cila perkufi!on mardheniet midis
paleve .
Bandatet (gati jane !hdukur) etj .
S3(,(,( N,7(&#$, # jane ato shtete te cilat marrin per detyre me marreveshje
te posacme te meten neutrale ne cfaredo konflikti qe ndodhe ne te ardhmen mes
shteteve te tjera.
1hteti neutral $
-uk gu2on te lejoje kalimin e forcave ushtarake neper territorin e tij.
1hteti ka te drejte te ndermarre te gjitha masat per mrojtjen e tij nga
sulmet e jashtme.
0ervec se nuk mund te hyje ne marredhenie me karakter ushtarak, nuk
ek!iston asnje kufi!im tjeter.
Se%ia e Shenet (shteti i qytetit te &atikanit)# me marreveshje 'talia pranon
sovranitetin e 1elise se 1henjte, pronesine e plote, autoritetin eksklu!iv, asolute dhe
juridiksionin e 1elise se 1henjte mi &atikan dhe krijohet 1hteti i Fytetit te &atikanit
nen pushtetin e 1elise se 1henjte.
Be marreveshje parashikohet paprekshmeria e 0apes, e drejta e legacionit, 1elia e
1henjte heq dore nga e drejta e a!ilit dhe merr persiper t9i dore!oje kriminelet qe jane
strehuar aty.
& a t i k a n i metet shtet neutral dhe i paprekshemFyteti i &atikanit ka gjithsej KK
hektare, INN#(NNN anore. 1herimet pulike ushtrohen nga shteti 'talian. &atikani
man marredhenie me afro )N shtete.
P,&GJ,GJ,S1# ND,&/02B,(#&, , S3(,(,V,
1hteti duke qene nje institucion juridik#politik, qe kryen shume funksione renda dhe
jashte kufijve, eshte i detyruar te rrespektoje rendin juridik nderkometar.
0ergjegjesia nderkometare eshte nje institucion juridik kun e a!e te tij, secili shtet te
cilit mund t9i mvishet nje akt te cilin e drejta nderkometare e konsideron si te
paligjshem, duhet t9ia jape demshperlimin shtetit te cilit i ka ere dem me ate akt.
0ergjegjesia e shteteve eshte institucion !akonor i se drejtes nderkometare.
,%ementet e +er.e.esise se shtete)e # pergjegjesia nderkometare eshte cdohere
raport i shtetit me shtetin kur shteti qe ka pesuar dem kerkon satisfaksion (kenaqje).
0er ek!istimin e pergjegjesise ndekometare duhet te plotesohen keto kushte$
4! te ek!istoje veprimi ose mosveprimi, me te cilin cenohet cfaredo detyre e
percaktuar me normat e se drejtes ndekometare.
8! veprimi i paligjshem duhet te mund t9i mvishet shtetit si person juridik ose si
suject nderkometar.
6! per ek!istimin e pergjegjesise duhet te jete shkaktuar demi.
:! duhet te jene shfryte!uar te gjitha mjetet juridike qe parashihen me rend te
rendshem per te fituar kenaqje (satisfaksion).
$%oet e Per.e.esise (politike, materiale, morale )
1ipas qendrimit qe mi!otron , pergjegjesia penale e shteteve si persona juridik nuk
mund te ek!istoje, meqe pa faj s9ka as pergjegjesi penale , kurse shteti si teresi nuk
mund te kryeje ndonje veper penale, qofte me paramendim qofte me pakujdesi .. (nese
do t9i mvishej pergjegjesia nje shteti si teresi , atehere i tere populli i nje vendi do tem
und te shpallej fajtor )Keshtu kunder shtetit si teresi nuk mund te !hvillohet
procedure penale sepse shteti nuk mund te vihet ne anken e te aku!uarve . 0erkunder
kesaj net e /#-dk flitet per pergjegjesine penale te individeve dhe personave juridik.
Per.e.esia e drete+erdrete ek!iston ne ato raste kur e kane shkele te drejten
nderkometare organet shteterore per te cilat shteti man pergjegjesi, ose
perfaqesuesit shteteror.
Per.e.esia e terthorte, kur nje shtet merr pergjegjesine per cenimin apo shkeljen e
se drejtes nderkometare nga shtetet tjera.
a' Per.e.esia e shtetit +er or.anet %i.dhenese.k!iston nese nje shtet$
(. n2jerre ndonje ligj i cili eshte ne kundershtim me detyrimet e tij nderkometare.
C. lejon te n2jerre ligjin, i cili eshte i nevojshem per t9i plotesuar detyrimet
nderkometare ose nuk derogon nje ligj qe eshte ne kundershtim me detyrimet
ndekometare.
b' Per.e.esia e shtetit +er aktet e or.ane)e admin - shteti ka pergjegjesi per
punen e organeve admin te cilat sipas rendit te rendshem juridik kane cilesine e
organit shteteror qe ushtrojne funksione pulike dhe veprojne per llogari te shtetit,
pavaresisht a jane keto locale, provinciale, regjionale, federale etj.
c' Per.e.esia e shtetit +er +unen e or.ane)e .y-esore # pergjegjesia e tille
ek!iston pqs gjyqet e nje vendi e kane cenuar te drejten nderkometare ne !atimin
ose interpretimin e normave te se drejtes se rendshme.
d' Bazat e +er.e.esise nderkombetare # per te ek!istuar pergjegjesia
nderkometare, pervec kushteve tjera ek!istuese eshte edhe nje kusht plotesues#vepra
te jete kryer me paramendim, me qellim te keq ose me pakujdesi.
"eoria sujective# e faji (Hroci) nese eshte ere demi me faj, sipas d#
natyrore del detyrimi i shpagimit te demit.. Kete detyrim e majne ata qe e
kane shkaktuar demin, ose kane kontriuar te shkaktohet demi.
"eoria ojective e rre!ikut (?nciloti)# per ek!istimin e pergjegjesise
nuk ka rendesi a eshte kryer delikti nderkometar me paramendim ,me qellim
e keq apo nga pakujdesiaM
P#S0J#( , P,&GJ,GJ,S1S, #si re!ultat i veprimit te paligjshem (i shkeljes se
detyrimit), lind nje raport mes shtetit qe eshte fajtor per ate akt dhe shtetit ndaj te cilit
s9eshte plotesuar detyrimi, nga e cila gje del se pala fajtore duhet te jap shperlimin .
Per.e.esia Pena%e net e D-Nderkombetare .#/#- ka parapare sanksione ndaj
kryesve te disa krimeve -dk (treg. me skllever, pirateria, tregetia me narkotike etj) me
te cilat rre!ikohen vlerat e pergjith.njer!ore .
Gykata e Perhershme Pena%e Nderkombetare
Be (). korrik. (++* ne konferencen diplomatike te majtur ne 6ome eshte miratuar
dhe nenshkruar nga perfaq e (E+ shteteveStatuti i &omes i Gykates Pena%e
Nderkombetare.. Hjykata e re do te jete kompetente per denimin e pers pergjegjesper
krime kunder njere!imit, krime lufte, akte gjenocidit dhe agresionit Hjykata ka 4C
gjyqtaredhe do ta kete seline ne 3a.e.. 1tatuti do te hy ne fuqi kur do te ratifikohet
nga <D shtete -e +ri%% 8DD8 eshte siguruar nr i mjaftueshem i ratifikimeve per te hy
ne f uqi ?dministrata e ;ushit e kundershton themelimin e kesaj gjykate dhe e ka
terhequr nenshrkimin e ere me (++* nga administrate e pres. Klinton .
(,&&1(0&1 S3(,(,&0&, #territori shteteror eshte hapesira qe gjendet nen
sovranitetin e nje shteti. .shte element qenesor per ek!istimin e shtetit. "erritorin
shteteror e perejne siperfaqja tokesore dhe ujore renda kufijve, toka dhe ujerat nen
kete siperfaqe dhe ajri mi te .
"erritori uor perehet nga ujerat qe ndodhen renda territorit shteteror (ujerat
kometare) dhe ujerat e nje re!i detar (ujerat territoriale) per ato shtete qe kane dalje
ne det. -e ujerat kometare hyjne$ ujerat e lumenjeve kometar, liqenet, kanalet,
portet detare, gjiret e detit, gjiret historike dhe detet e rendshme. "oka, uji dhe ajri
perejne pjeset e verteta (reale) te nje shteti .
Nocioni dhe natyra uridike e territorit shteteror
Be territory shteteror nenkuptohet hapesira mi te cilen nje shtet e ushtron
sovranitetin territorial. "erritori shteteror eshte nje element qenesor pa te cilin shteti
s9mund te ek!istoje dhe eshte i percaktuar sakte me kufijte shteteror. Gshtrimi i
pushtetit mi nje territor njihet si supremacion territorial .
Ndara e territorit ka%on ne+er tri faza $
( . 0ergatitja
C . -darja
E . 1henimi i kufijve
2undesite e +ercaktimit te kufi)e ne %umene ane $
( . ;regu i majte
C . ;regu i djathte
E . Besi i lumit
K . "halveg, ose vija e thellesise me te madhe .
/ufite ndahen ne $
( . natyrore shkojne pergjate ujerave, jeshkeve ose vargmaleve, pyjeve etj. (kufij te
preferuar (
C . artificiale s9kane meshtetje ne relief (shenohen me shtylla, gure, mure etj) dhe
E . astronomik shkojne paraleleve ose meridianeve .
Nda%imi i marres se territorit shteteror
-dryshimet e territoreve me se shpeshti jane sendertuar me perdorimin e forces (me
pushtim ose nenshtrim). Fe nga fillimi i shekullit %%, e drejta meshtetet ne parimin
e rrespektimit te integritetit territorial te shtetit dhe ndalon te merret ndonje territor me
perdorimin e forces .
2enyrat e %euara te marres se territorit shteteror
,idhur me llojet e fitimit te territorit, autoret e se drejtes nderkometare i kane ndare
ne fitime origjinere (urimore) dhe derivative (te prejardhura .(
9,D121 ?9essio' # .shte menyre e !gjerimit te territorit, qe reali!ohet mes dy
shteteve. 8edimi eshte transaksioni mes dy shtetesh$ ceduesit dhe fituesit. ?i ka per
oject artjen e sovranitetit mi territorin i cili i ka takuar shtetit tjeter .
0ku+imi +a-esor # .shte vendosja e sovranitetit te nje shteti mi ndonje territor qe
me pare nuk ka qene nen sovranitetin e asnje shteti tjeter. :kupimi paqesor ehet ne
a!e te aktit te njeanshem .
Shtimi ?Z.erimi'-derisa cedimi arrihet me marreveshje nderkometare, shtimi
(acesio) eshte re!ultat i ndryshimeve qe shkaktohen nga forcat natyrore ose si re!ultat
i punes njere!ore .
Parashkrimi # ne te drejten nderkometare mund te perkufi!ohet si !gjerim i
sovranitetit mi nje territor perms ushtrimit te va!hdueshem dhe te papenguar te
sovranitetit ne nje periudhe te caktuar te domosdoshme per te krijuar indje te
pergjithshme se gjendja ek!istuese eshte ne pajtim me rendin juridik .
0er te qene i vlefshem parashkrimi eshte e domosdoshme qe asnje shtet (shtet ne
sovranitetin e te cilit ka qene ai territor) mos te protestoje .
3a+esira detare#hapesirat ujore te deterave dhe oqeaneve mulojne mi )N Q te
siperfaqes se rru!ullit tokesor. . drejta e detit # eshte !hvilluar me shekuj si e drejte
!akonore. Kodifikimi i se drejtes se detit eshte ere pas luftes se '' oterore .
7erat detare ndahen ne $
( . Gjera regdetare (te rendshme dhe territoriale) dhe
C . Gjera te lira .
( . a Gjerat e rendshme detare #perfshijne ujerat e limaneve detare, ngushticat, ujerat
renda arkipelageve, detet e rendshme, hapesirat ujore mes vijes se atices me te
larte dhe !atices me te ulet si dhe deltat e lumenjeve. Hjiri detar e ka statusin e
ujerave te rendshme vetem nqs rigjet e gjirit i takojne nje shteti dhe hyrja ne gjirin
detar nuk ka gjeresi me te madhe se dyfishi i gjeresise se ujerave territoriale .
( . Gjerat territoriale #perfaqesojne nje pjese te detit qe shtrihet paralelisht me vijen e
regut ne nje largesi te caktuar dhe jane urim i rendesishem i pasurise detare, rruge e
lundrimit dhe !one mrojtese nga ana e detit .
1ipas Konventes se Hjeneves, !ona e jashtme nuk mund te shtrihet me tej se (C milje
nga vija fillestare e ujerave territoriale.
Brezi i ashtem-paraqet pjesen e detit te lire dhe perfshine hapesiren detare qe
shtrihet jashte ujerave territoriale ne drejtim te hapet deri ne largesi te caktuar. ;re!i i
jashtem fi!ikisht dhe juridikisht eshte pjese e detit te hapet dhe mi te shtetet kane
vetem disa te drejta te kufi!uara te cilat na jep e drejta nderkometare. Keto te drejta
kane te ejne me mrojtjen e interesave doganore, sanitare, fiskale, imigracionit,
re!ervimit te se drejtes se peshkimit.
Zona eksk%uzi)e ekonomike #.shte institute i ri juridik dhe nenkupton te drejten qe i
eshte dhene shteteve regdetare qe te !gjerojne te drejten sovrane ekonomike dhe
kompetencat juridiksionale ne nje hapesire detare dhe nen det, pertej vijes se jashtme
te ujerave territoriale, deri ne largesi prej CNN milja.
Shtrati continenta%#perfaqeson fundin e detit dhe nentoken e detit te hapet e cila
va!hdohet jashte detit territorial deri ne thellesi te caktuar.
Deti i ha+et#hapesirat e gjera detare, te cilat shtrihen jashte ujerave regdetare,
perfaqesojne detin e hapur ose detin e lire. -e kohen e mesme ka pasur tendenca qe te
shtrihet sovraniteti edhe ne detin e hapur (?nglia# detin e veriut, 0ortugalia# oqeanin
paqesor).
/once+ti dhe +erkufizimi i detit te ha+ur
/eti i hapur mund te perkufi!ohet si pjese e oqeanit jashte nje vije qe shkon
paralelisht me regun ne nje largesi nga ai. Konventa mi detin e hapur parasheh qe
deti eshte i hapet per te gjithe popujt dhe asnje shtet nuk mund te pretendoje qe te veje
cfaredo pjese te tij nen sovranitetin e vet. Bi kete pjese vlen parimi i <lirise se detit
te hapur=.
Deti i ha+et ka statusin e Edetit te %ireF mbi te ci%in )%en rre.u%%a e E$irise se
detitF!
,irite e detit te hapur jane$
(. liria e lundrimit te anijeve tregtare dhe te luftes
C. liria e peshkimit
E. liria e venies se kallove nendetare
K. liria e fluturimit mi detin e hapur
Konventa e re ua ka shtuar edhe$
I. lirine e krijimit te ishujve artificiale dhe stailimenteve te tjera qe i lejon e /-
J. lirine e kerkimeve shkencore.
Pirateria#ne kuptimin e saj original dhe te ngushte <pirateri= eshte cdo akt i
paautori!uar, i kryer me dhune nga ndonje anije private ne detin e hapet kunder anijes
tjeter me qellim te plackitjes.
Ser)itutet Nerkombetare #perfaqesojne restriksione (kufi!ime) te jashte!akonshme
te sovranitetit territorial te nje shteti te imponuara me marreveshje, me te cilat nje
pjese ose tere territori i nje shteti duhet te shereje per disa qellime ose interesa te
caktuara te shtetit tjeter.
$%oet e ser)itute)e ?nderkombetare'
(.1ervitude ?ktive# jane ato me te cilat i ipet e drejta nje shteti qe te ndermarre
veprime te caktuara ne territorin e shtetit tjeter.
C.1ervitute -egative# jane ato me te cilat i jepet e / nje shteti qe te kerkoje nga nje
shtet tjeter qe ai te re!ervohet nga ushtrimi i sovranitetit ne ceshtje te caktuara.
E.1ervitute Gshtarake# jane ato me te cilat nje shtet ka te / te maje trupat e veta ne
territoret e shtetit tjeter, e drejta e fluturimit te aeroplaneve ushtarake mi territorin e
shtetit tjeter dhe aterimit per qellime teknike.
K.1ervitutet ekonomike jane ato servitute te fituara per qellime komerciale dhe te
komunikacionit, sic jane$ e drejta e peshkimit ne ujerat territoriale ne shtetin tjeter,
prerja e drunjeve, shfryte!imi i kullosave, shfryte!imi me uje ose me rryme etj.
Shuara e Ser)itute)e #servitutet shuhen ashtu si jane krijuar 5 dmth me marreveshje
mes shteteve te interesuara. ?to mund te shuhen edhe me kalimin e afatit per te cilin
jane krijuar$
()Be doreheqje te shtetit ne te mire te te cilit kane qene krijuar.
C)Be ashkimin e territorit shteteror qe ka perfituar dhe territorit te shfryte!uar.
E)Be !hdukjen e interesit te shtetit te autori!uar.
ORANET E MARD(ENIE)E NDERKOMBETARE
. drejta e rendshme dhe e drejta nderkometare percaktojne shprehimisht cilat jane
organet veprimet e te cilave shkaktojne pasoja juridike nderkometare. Ketij grupi i
perkasin ata persona, veprimet ose deklaratat e te cileve shkaktojne pasoja juridike
nderkometare per shtetin e tyre dhe personat qe veprojne kryesisht ne pune te
jashtme jashte shtetit .#/#- kerkon qe cdo shtet te kete nje ose me ogane , aktet e
te cilave shkaktojne pasoja juridike nderkometare
0r.anet >endrore
4'Kryetari i shtetit#eshte organi me i larte i perfaqesimit te jashtem, mirepo nuk eshte
ne cdo rast edhe organi me i larte shteteror. Kryetari i shtetit mund te jete monarku,
presidenti ose organi kolektiv, varesisht sipas sistemit te vendit. 8do akt i kryetarit te
shtetit ne marredhenie nderkometare si akt i shtetit.
8'Binistri i puneve te jashtme#pjesemarrja e shefit te shtetit ose kryeministrit, ne
ceshtje te jashtme, pergjithesisht kufi!ohet me ceshtje te rendesishme politike.
Bajtja e lidhjeve te rregullta me shtetet dhe organi!atat nderkometare kryesisht
eshte ceshtje e ministrit te puneve te jashtme. B0D eshte njefare ndermjetesuesi mes
shefit te shtetit dhe organeve te shtetit tjeter. 1ipas rregullave nderkometare
komunikimi mes qeverive ehet perms B0D dhe perfaqesuesve diplomatic te
akredituar ne ate shtet.
0r.anet e Jashtme
0erfaqesuesit diplomatike # Dane te derguar me autori!ime qe ta perfaqesojne shtetin
jashte. 0/ ne koherat me te vjetra jane konsideruar sit e shenjte. Dane derguar per
pune te caktuara mirepo pas kryerjes se atyre puneve ka marre fund misioni i tyre.
0/ ndahen ne perfaqesues te rregullte dhe te rastit, qe dergohen ne misione te
caktuara ne oten e jashtme.
Nocioni i di+%omacies
/iplomacia eshte aplikim i inteligjences dhe taktit te rregullimin e marredhenieve
!yrtare mes qeverive te shteteve te pavarura. .shte shkence e puneve te jashtme ose
art i isedimeve. Ljala diplomaci origjinen e ka nga greqishtja e vjeter$ diplomacia#
doc i shkruar ne dy faqe te lidhura, qe i eshte dhene kryesuesit te misionit dhe ka
permajtur instruksione per qellimet e misionit.
Guha Di+%omatike
1endertimi i gjuheve diplomatike ehet ne gjuhe te ndryshme. 0rej kohes se romakeve
e deri ne kohen e ,igjit %'& si gjuhe diplomatike ka qene gjuha latine. 0rej atehere
fillon te imponohet gjuha fringe edhepse nuk ka nje rregullate te se drejtes
nderkometare.
, dreta e %e.acionit #Krijimi i perfaqesive te perhershme paraqet ne praktike
sendertimin e se drejtes se legacionit.. drejta per te derguar perfaqesues diplomtike
quhet e drejte active e legacionit. . drejta per te pranuar perfaqesues diplomatike
quhet e drejte passive e legacionit.
, dreta di+%omatike # 6egullat qe i referohen perfaqesuesve diplomatike jane
krijuar si rregulla !akonore te se drejtes nderkometare diplomatike. ?to i kane
karakteri!uar nje perdorim constant dhe uniform.
0as ,#''#; komisioni i se drejtes nderkometare, ceshtjen e kodifikimit te se drejtes
diplomatike e ka perfshire si ceshtje te rendesishme dhe ne a!e te projektit te tij me
45<4, eshte miratuar Konventa mi Barredheniet /iplomatike.Be 45<6 Konventa
mi marredheniet konsullore dhe me 45<5 ?samleja e 0ergjithshme e K;#se, e ka
miratuar Konventen mi Bisionet 1peciale. Be (+)I ne &jene eshte miratuar
Konventa mi 0erfaqesimin e shtetit dhe marredheniet e tyre me organin
nderkometar te karakterit universal.
Vendosa e marredhenie)e di+%omatike
&endimi per vendosjen e marredhenieve diplomatike eshte akt i vullnetit politik i cili i
takon dy sujekteve te interesuara. 1ecili shtet vendos se a do te maje marredhenie
diplomatike me ndonje shtet tjeter dhe a do te kete ne te mission te perhershem.
/%asifikimi i +ersone%it di+%omatic
Konventa e &jenes e ndan personelin diplomatic ne keto kategori$
(. 0ersoneli diplomatic (shefi i misionit, keshilltaret, sekretaret dhe atashete).
C. 0ersoneli admin dhe teknik (arkivistet, personeli per mrojtjen e lidhjeve dhe
personeli administrative).
E. 0ersonel sheryes (portieret, punetoret e sigurimit, ku!hinieret )etj.
Perfundimi i misionit di+%omatic
Bisioni diplomatic mund te perfundoje me$
(. Kryerjen e detyres se misionit
C. Kalimin e afatit per te cilin eshte derguar
E. 6evokim, te cilin mund ta eje shteti qe ka derguar ose mund te jete shkaktuar me
doreheqjen e perfaqesuesit per shkak te transormimit ne tjeter po!ite
K. -gritjen e perfaqesuesit diplomatic ne klase me te larte, por ne kete rast misioni
teknikisht perfundon dhe perfaqesuesi diplomatic merr letra te reja kredenciale
I. -derprerjen e marredhenieve diplomatike ose fillimin e luftes mes dy shteteve
J. &dekjen e perfaqesuesit diplomatik.
/0NS7J( # ndahen ne konsuj professional (consules missi) dhe konsuj nderi
(consules electi)
(. Konsujt professional#jane nepunes dhe sherimin konsullor e kane profesion te
rregullte dhe te vetem
C. Konsujt nderi# rregullisht jane persona autoritativ, qe jetojne, e shpeshe jane edhe
shtetas te shtetit ku veprojne si konsuj. ?ta per punen e tyre nuk marrin page.
/on)enta Venes A te .ithe shefat e konsu%%ata)e i ndane ne kater k%ase$
(). Konsuj te pergjthshem
C). Konsuj (emerohen nga shefi i shtetit)
E). -enkonsuj (emerohen nga ministri i puneve te jashtme)
K). ?gjente konsullor (emerohen nga konsulli i pergjithshem).
Funksioni i konsu)e # Konsujte jane organe shteterore te cilet dergohen jashte per
qellime te ndryshme e sidomos per mrojtjen e interesave shteterore renda qarkut
konsullor. -uk jane perfaqesues diplomatike dhe nuk perfaqesojne shtetin ne
totalitetin e marredhenieve nderkometare si dhe nuk jane te akredituar prane qeverise
se vendit te pranimit.
Perfundimi i funskione)e konsu%%ore M perfundon me $
(. -otifikimin e shtetit te emerimit shtetit te pranimit, se funskionet e tij kane
pushuar.
C. "erheqjen e ek!ekvatures.
E. -otifikimin e shtetit te pranimit emerimit se ka pushuar te konsideroje antare te
personelit konsullor.
N,N,P7N,S1( ND,&/02B,(#&,
,idhur me po!iten e nepunesve nderkometar nuk ek!istojne rregulla uniforme. "e
gjitha organi!atat tjera krijohen me marreveshje nderkometare me me shume ose me
me pak shtete, nga e cila gje del se nepunesit e tyre ge!ojne te drejta dhe privilegje
vetem ne shtetet antare te organeve ne fjale, te cilat shtete kane lidhur marreveshjet
dhe kane miratuar rregullat e duhura mi po!iten e tyre.
#/(,( J7&1D1/, ND,&/02B,(#&,
#ktet e Neanshme #?kt i njeanshem juridik konsiderohet shprehja e vullnetit te nje
sujekti te se drejtes nderkometare me qellim qe te shkaktohet ndonje pasoje juridike
nderkometare. Be keto, ne raste te caktuara krijohet, nderrohet ose pushon ndonje
gjendje juridike. ?ktet e njeanshme ndahen ne akte te njeanshme te pavarura
( notifikimi, njohja, protesta heqja dore, premtimi) , te varura (oferta, pranimi, re!erva
) te per!iera.
#ktet e ne anshme uridike- te )arura *
4' Notifikimi ?$amerimi' # eshte lajmerimi !yrtar drejtuar nje sujekti tjeter ose
sujekteve te se drejtes nderkometare per ndonje qendrim, kerkese, fakt ose ngjarje
pa te cilen pretendohet te kete rendesi juridike, posaqerisht rendesi nderkometare,
ose term teknik per lajmerim shtetet tjera per ca fakte ose ngjarje me rendesi juridike.
-otifikimi mund te jete i detyrueshem ose fakultativ.
8' Noha ?Pranimi'#deklarim i njeanshem se nje gjendje ose ndonje kerkese
konsiderohet juridikisht e vlefshme. -johja eshte mjafte e shpeshte ne marredhenie
nderkometare (njohja e shteteve te reja, e qeverive, e kryengritesve si pale
nderluftuese etj)
-johja mund ti ipet shprehimisht ose heshta!i.
6' Protesta-eshte deklarate me te cilen mohohet ligjshmeria e ndonje situate te
caktuar. ?jo ka per qellim te ruaje te drejtat ose te eje me dije se shteti qe proteston
nuk pajtohet dhe nuk i pranon aktet e caktuara per te cilat eshte i njohur me notifikim,
ose me cfaredo menyre tjeter dhe refu!on pranimin e gjendjes se re.
:'3e-a dore # .shte deklarate e njeanshme e vullnetit. Be te nje shtet heq dore nga
ndonje e drejte e tij ne marredhenie nderkometare. Be kete shuhet nje e drejte
sujective e shtetit.
(&#/(#(,( ND,&/02B,(#&, ?nocioni'
Be traktat nderkometar konsiderohet cdo pajtim i vullnetit mes shteteve, me qellim
te krijimit, ndryshimit ose nderprerjes se ndonje raporti juridik reciprok, ose
marreveshje e karakterit kontraktual mes shteteve ose organi!atave shteterore me te
cilat krijohen te drejta dhe detyrime per palet. 1ipas disa autoreve, marreveshjet
nderkometare duhet te lidhen doemos me shkrim, sepse vetem ne kete menyre mund
te konstatohet pajtimi i vullneteve.
,merimi i traktate)e
,lojet e ndryshme te dokumenteve nderkometare te hartuara me shkrim paraqeiten
me emra te ndryshem. Be se shpeshti quhen marreveshje ose tractate nderkometare
mirepo perdoren edhe emertime te ndryshme sic jane$ (konventa, pakti, modus
vivendi )etj.
(raktatet$ pretendojne te perfaqesojne marreveshjet me te rendesishme dhe me
solemne (traktatet e paqes, tregtare etj).
Paktet$ jane marreveshje shume solemne qe i referohen ceshtjeve te ndryshme
politike.
/on)entat$ perfaqesojne marreveshjet me te cilat percaktohen raportet mes shteteve
ne ndonje lemi te caktuar. (psh$ Konventa >ages# mi rregullat dhe !akonet e luftes).
Dek%aratat* perfaqesojne marreveshjet ligj, me te cilat palet kontraktuese detyrohen
mes vete se net e ardhmen do t9u permahen disa rregullave te sjelljes.
/arta dhe statuti$ perfaqesojne marreveshje mi krijimin, organi!imin dhe
percaktimin e kompetencave te organi!atave dhe organeve nderkometare.
(ermi #/($ perdoret per marreveshje shume#paleshe, te lidhura ne kongrese apo
conference nderkometare psh. ?kti 0erfundimtar i Kongresit te &jenes# (*(I etj.
Protoko%%et$ jane marreveshje te ndryshme joformale mes shteteve ose marreveshjeve
plotesuese per interpretimin, va!hdimin ose nderrimin e marreveshjeve tjera.
/om+romisi$ marreveshje mi !gjidhjen paq esore te ndonje konflikti qofte
nepermes aritra!hit ose ndonje gjykate tjeter nderkometare
/arte%e$ jane marreveshjet te cilat i lidhin eproret ushtarak, derisa !gjasin armiqesite,
per te shkemyer roerit, te plagosurit, nderprerjen e luftimeve etj.
/onkordate$ jane marreveshjet te cilat i lidh &atikani me shtetet e tjera dhe i
referohen po!ites se kishes katolike ne shtetin e caktuar.
"ermi 20D7S V1V,ND1$ perdoret per marreveshjet e perkohshme per te cilat pritet
qe net e ardhmen te !evendesohen me nje traktat ose konvente.
$%oet e marre)eshe)e nderkombetare
"raktatet nderkometare klasifikohen ne a!e te kritereve te ndryshme$
(. 1ipas formes (me shkrim R me goje)
C. 1ipas menyres se lidhjes (solemne R te thjeshta)
E. 1ipas hapesires gjeografike (pergjithshme R regjionale)
K. 1ipas mundesise se aderimit (hapura, gjysem te hapura, te myllura)
I. 1ipas lendes (traktate politike, ekonomike, juridike, teknike etj)
Pa%et kontraktuese #mund te jete cdo suject i se drejtes nderkometare. Kete te
drejte e kane shtetet, organi!atat nderkometare dhe kryengritesit nqs jane te pranuar
si pale nderluftuese.
Patimi i )u%%netit # -e te drejten nderkometare sikurse edhe ne te drejten e
rendshme kerkohet qe pajtimi i vullnetit ne cdo rast duhet te perputhet me vullnetin e
vertete te sujektit nderkometar dhe te jete dhene lirisht. -eqoftese ek!iston
dyshimi se ka te meta ne pajtimin e vullnetit si psh$ (dhuna, lajthimi, mashtrimi dhe
korrupsioni) , atehere vjen ne dyshim ligjshmeria e vet lendes se traktatit.
0er kete arsye cdohere supo!ohet se akti nderkometar, eshte i vlefshem, perderisa
nuk deshmohet ek!istimi i mungeses e cila e ent e pavlefshem.
Dhuna # Hjate lidhjes se marreveshjes nderkometare, dhuna mund te perdoret ndaj
personit i cili shprehe vullnetin e shtetit ose ndaj shtetit si teresi. 1humica e autoreve
konsiderojne se perdorimi i dhunes kunder personit qe e lidh e en marreveshjen e
tille te paqene, pa vlere ose i nenshtrohet anulimit.
$athimi # dmth mosnjohje ose perfytyrim i gauar i ndonje fakti ose situate.
1humica e autoreve konsiderojne si forme te manget te shprehjes se vullnetit dhe te
mete qe ndikon ne vleren e marreveshjes se lidhur.
2ashtrimi# ndikon ne vleren juridike te marreveshjeve nderkometare. Barreveshja
e lidhur me mashtrim nuk eshte juridikisht e vlefshme, psh nese nje shtet me rastin e
lidhjes se nje marreveshje nderkometare perdor harten gjeografike.
0&G#N1Z#(# ND,&/02B,(#&,- jane ashkesi te perhereshme me karakter
qeveritar, a jo qeveritar, te krijuara mi a!e te nje marreveshje nderkometare
(karata, statutiose ndonje document tjeter konstituiv) me qellim te ashkepunimit ne
!gjidhjen e prolemeve nderkometare te parashikuarame ato dokumente.
-ga kjo del qe org. nderkometare krijohen me vullnetin e shteteve$
a) "hemelues te organi!atave , ndrk jane shtetet sovrane (kur org eshte nder#
shteterore)
) ?to krijohen me tractate nderkometare
c) &eprimtaria e org. ndk shtrihet renda kompetencave qe jane te percaktuara me
marveshje
d) Linancimi i org. ndk ehet me ane te kontriuteve te shteteve anetare.
/%asifikimi i 0r.anizata)e Nderkombetare
a' 1ipas shtrirjes :rgani!ata gloale (universale) dhe 6egjionale
b' 1ipas funksioneve te 0ergjitheshme dhe 1peciali!uara
c' 1ipas anetareve -dershteterore S Doqeveritare
d' 1ipas autori!imeve " rekomanduese S mishteterore
e' 1ipas kohe!gjatjes# # te perkoheshme S perhereshme
0&G#N1Z#(# e /02B,V, te B#S3/7#&# ? 0/B '
:K; eshte krijuar nen ndikiin e qendrimeve kunder luftes qe kishte shkaktuar ,ufta
'' ;ot &i!ionin e pare te otes se pasluftes e kane dhe president ii 1>;?#se
Lranklin /.6oosvlet dhe kryeministri i GK 3inston 8hurchill n <Karten e
?tlantikut= me (K gusht (+K(..
Keta dy urreshtetas kishin proklamuar disa parime te perashketa te politikes se
vendeve te tire, respektimi it e cilave do te garantonte nje te ardhme me te mire te
otes . ?ta deklaronin se nuk kerkojne kurrefare !gjerimi territorial, se nuk miratojne
kurrfare ndryshimesh territoriale, te cilat s9do te jene ne pajtim me vullnetin e lire te
popujve5 se respektojne te drejten e cdo populli per vetevendosje5 se shpresojne qe pas
perfundimit te luftes do te vendoset paqja.
Be EN tetor (+KE perfaqesuesit e ;611, GK , 1>;?#se , Kines# kane shprehur
nevojen e krijimit sa me pare te nje organi!ate te pergjitheshme nderkometare per
ruajtjen e paqes dhe te sigurisenderkometare, qe do te a!ohej mi parimin$ e
ara!ise sovrane te te gjitha shteteve paqedashese dhe do te ishte e hapur per te gjithe
shtetet e tilla , te medha ose te vogela.
0rej 8; +ri%%it deri me 8< -ershor 45:; - ne 1an#Lrancisko u majt Konferenca e
Komeve te ;ashkuara... -e conference merrnin pjese perfaq. e IN shteteve. 0as nje
pune mjaft intensive , me CJ qershor (+KI perfaq e IN shteteve e firmuan E/arten e
0r.anizates se /ombe)e te BashkuaraF, sipas rendit te shteteve me alfaetin
angle!, por se pari shtetet e medha e pastaj shtetet tjera.
Si+as nenit " 4 te /artes A /B- kane kater -e%%ime kryesore*
"e ruhet paqja dhe siguria nderkometare
"e !hvillohen midis komeve mardhenie miqesore, te a!uara ne
respektimin e parimit te ara!ise dhe te drejtes se tire per vetevendosje
"e reali!ojne ashkepunimin nderkometare me kkarakter ekonomik,
shoqerore, intelektual, humanitar etj.
"e jene qendra ku do te harmoni!ohen perpjekjet e te gjitha komeve
per sendertimin e qellimeve te permendura
#netaresia e 0/B-se# perehet nga dy kategori shtetesh$ antetare themelues dhe
anetare e pranuar me vone?netare themelues te :K;#se kane qene I( shtete qe
kane marre pjese ne Konferencen e 1anfranciskos, ose qe kane nenshkraur me pare
</eklaraten e Komeve te ;ashkuara= ( janar (+KC.
Si+as /artes /BA shteti -e do te hye ne 0/BA duhet tGi +%otesoe :- kushte *
"e jete paqedashes
"9i pranoje detyrimet nga Karta 5
"e jete i afte dhe i gatshem per t9permushur ato
:K;# sot ka ne gjirin e vet 458 shtete te otse .
Perfundimi i anetarsise ne 0/B
"erheqja # Karta e :K;#se lejone mundesine qe cdo shtet anetare te
terhiqet nga org, por me pare duhet t9i paraqes arsyet e terheqjes , te cilat
duhet te jene te tilla qe arsyetojne vendimin.
0erjashtimi neni J i Kartes se :K;#se ka parashikuar qe sicili
anetare i org, i cili shkele va!hdimisht parimet e Kartes se :K;#se mund te
perjashtohet nga organi!ata.
0e!ullimi - neni I i Kartes se :K;#se ka parapare ndalimin e ushtrimit
te drejtave dhe privilegjeve te lidhura me cilesine e anetarit te org, ne rast se
ndaj nje anetari te org. eshte marre ndonje veprim shtrengues ose parandalues.
0r.anet e 0/B-se
4 ! #samb%ea e Per.itheshme# eshte org.qendrore5 ate e perejne perfaqesuesit e te
gjitha shteteve anetare te :K;#se 8do shtet anetare ne ?samle mund te kete me
se shumti I#perfaqesues. 1esionet# e veta i mane nje here ne vite (sesionet e
rregullta), te cilat fillojne te marten e trete te muajt shtatore dhe !gjasin rregullisht
disa muaj.. Be kerkesen e K1 ose shumices se anetareve te :K;#se ?samleja mund
te maje dhe asamleja mund te maje dhe sesione te jashte!akonshme.. Bledhjet e
ketilla duhet te mahen renda afatit prej (I ditesh prej castit kur eshte ere kerkesa.
?samleja ka =# komitete $ ( a) qeshtje te sigurise -dk dhe carmatimit, ) qeshtje
ekonomike, c) qeshtje sociale, humanitare,kulturore , d) qeshtje te shkoloni!imit ,
e)qeshtje administrative u2hetore , f) qeshtje juridike , g (
8 ! /eshi%%i Si.urimit ?/S' perehet nga 4; anetare , nga te cilet ;# jane anetare te
perhereshem (Kina, Lranca, 6usia, 1>;?, GK) ndersa , 4D# tjera jane ( I vende afro#
a!iatike , C# vende ?merikes ,atine , C vende .vropes# 0). 1esionetSshy5 K1
mane sesione kurdohere qe t9eshte nevoja. 0er kete arsye cdo anetare i K1, eshte i
detyruar t kete gjate tere kohes nje perfaqesues ne seline e :K;#se Lunksionet-K1
eshte organi qe man pergjegjesine kryesore per ruajtjen e paqes dhe sigurise
nderkometare .
6 ! /eshi%%i ,konomik#socia%# eshte krijuar me qellim qe te kontriuoje per sigurimn e
paqes perms krijimit te kushteteve te stailitetit dhe mireqenies qe jane te
domosdoshme per mardh,paqesore midis popujve T
: ! Sekretariati personelin e K; (sekretariatin) e perejne (J.NNN nenepunes nga
mese (IN vende te otes, te cilet punojne ne seline e :K;#se ne -ju#Dork dhe ne
qendra tjera te otes 1ekretari i pergjithshem mane pergjegjesine per punen e
pergjitheshmete 1ekretariatit dhe personelit te :K;. ?i i paraqet ?samlese se
0ergjitheshme raportin vjetor mi aktivitetet e organi!ates .
; ! /eshi%%i i /udestarise sistemi nderkometare i kujdestarise i :K;#se eshte
krijuar per te !evendesuar sistemin e mandateve te ,K dhe qellim kryesor kishte
forcimin e paqesdhe sigurise, perparimit politik, ekonomik, social dhe arsimor te
popullesie se territorit nen kujdestari51istemi i kujdestarise duhej te !atohej mi$
a)territoret qe gjendeshin nen mandate 5 ) territoret qe do tu merreshin shteteve
armike pas ,uftes '' ;ot , c) territoret qe vullnetarisht do te viheshin nen kete regjim
nga shtetet qe kane pergjegjesi per administrimn e tire .
< ! Gykata nderkombetare e Dretesise .
Pakti Veriat%antik " N#(0 ? North #t%antic (reaty 0r.anization ?
-?":# eshte krijuar me : +ri%% 45:5 ne 7ashin.ton nga (N shtete te ,)ro+es-P
( ;elgjika, /animarka, Lranca, 'slanda, 'talia , ,uksemurgu , >olanda, -orvegjia,
0ortugalia, dhe GK ) dhe S3B# e /anada , kurse me vone i jane ashkangjitur
Gre-ia dhe (ur-ia ((+IC) A Germania ((+II), S+ana ((+*C), 3un.aria dhe
9ekia ((+++ .(
-ato eshte organi!ate ushtarako#politike e shteteve kapitaliste te .vropes dhe
?merikes &eriore qe eshte krijuar ne periudhen e luftes se ftofte dhe ndarjes se ashper
te otes ne dy sisteme antagoniste 5 per te penguar agresionin komunist , siq
deklaronin krijuesit ose per te penguar perhapjen e sociali!imit sic deklaronin disa
autoret komuniste .
1htetet anetare jane oliguar se te gjitha mosmarveshjet do t9i !gjedhin me mjete
paqesore (ne pajtim me rregullat e Kartes se :K;#se) se do te re!ervohen nga
kercenimi ose nga perdorimi i forces ne mardheniet nderkometare 5 se do te
ndihmohen ndermjet vetes 5 qe cfaredo sulmi i armatosur kunder nje anetari apo disa
anetareve , do te konsiderohet si sulme kunder te gjitheve etj .
:rganet e e -?":#se $ Keshilli 5 Komiteti Brojtjes 5 1ekretari i 0ergjitheshem 5
Komitetit Gshtarak dhe Komandat .
(&#/(#(1 ?+akti' V#&S3#V,S
.shte krijuar si kunderpergjigje e ;611#se dhe shteteve te demokracise popullore per
ek!istmin e paktit -?": dhe per hyrjen e Hjermanise net e 5 gje qe sipas shteteve te
.vropes#,indore kishte shtuar dukshem rre!ikun e luftes dhe ka qene rre!ike per
sigurine e shume shteteve
/uke u nisur nga keto , shtetet socialiste te .vropes#,indore ( ne perjashtim te
Dugosllavise), ne mledhjen e tire ne &arshave (((#(Kmaj (+II)kane aprovuar
Bareveshjen mi miqesine, ashkepunimin dhe ndihmen e perashket , me se eshte
krijuar nje structure politike#ushtarake , qe eshte dashur te shereje si kunderpeshe
peralle -?":#se . . qe ne thel eri realitet ndarjen e .vropes ne dy grupe te
shteteve antagoniste
&&,G7$$121 P#>,S0&, 1 20S2#&V,S3J,V,
Bosmarreveshjet jane situatat kur dy a me shume shtete kane mendime te ndryshme
per ndonje ceshtje te caktuar . -e fund te shek$%'% ne literature dhe ne tractate,
ehet dallimi midis mosmarreveshjeve te natyres juridike dhe natyres politike
"e natyres juridike# perkufi!ohen si mosmarreveshje net e cilat kerkesat ose
kundershtimin e vet , palet i a!ojne mi rregullate pranuara te se drejtes
nderkometare Bosmarreveshjet tjera jane mosmarreveshje politike ose
mosmarreveshje te natyres juridike, a thjesht konflikte te interesave.
1ipas tire mosmarreveshjet e natyres#juridike !gjidhen me perdroimin e procedurave
gjyqesore, kurse mosmarreveshjet politike !gjidhen me mjete diplomatike.
>api me i rendesishem ne drejtim te krijimit te nje procedure detyrimore per !gjidhjen
paqesore te mosmarreveshjeve nderkometare eshte ere me aprovimin e Konventes
mi !gjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve nderkometare (>age (*++ e (+N)).
.#/#- , njef tri lloje mjetesh per !gjidhjen paqesore te mosemarreveshjeve
nderkometare$
2etet Di+%omatike (isedimet , sherimet e mira, ndermjetsimi,
hetimi , pajtimi)
2etet Gy-esore ( ?ritra!hi , rregullimi gjyqsore).
2etet -e ofrone inst!nderkombetare ( mjetet diplomatike ,
gjyqesore te posaqme)
2J,(,( D1P$02#(1/, H ekstra-uridike (te !gjidhjes se mosmarreveshjes .(
4 ? Bisedimet jane nje nder menyrat me te thjeshta , me te rendesishme e me te
perhapura te !gjidhjes se mosmarreveshjeve midis shteteve. ;isedimet mund te
jene dypaleshe (kur !hvillohen vetem mes shteteve te interesuara drejtperdrejt) ,
shumepaleshe# ( kur !hvillohen ne konferenca tjera nderkometare nese ne
mosmarreveshje ejne pjese disa shtete) ?to mund te !hvillohen me goje ne
takime te drejtperdrejta te perfaqesuesve te shteteve te interesuara , ose me shkrim#
(kemimi i notave, letrave, memoareve etj .(
8 ? Sherbimet 2ira dhe Ndermetesimi# ne praktike shpesh ndodh qe shtetet ne
konflikt nderkometare te mos mund t9i shfryte!ojne isedimet diplomatike ,
pershkak se nuk kane kontakte te drejtperdrejta diplomatike, pershkak te mardhenieve
te keqija qe kane ..
.#/#- per keso rastesh ka parashikuar qe nje pale e trete qe ka ndikim moral mi
palet , t9u ndihmoje shteteve ne konflkikt , per gjetjen e !gjidhjes . -e kete grup te
mjeteve hyjne sherimet e mira dhe ndermjetesimi midis te cilave veshtire qe mund te
terhiqet kufiri i sakte .
a)1herimet e Bira# me sherime te mira nenkuptohet veprimi i nje pale te trete
mike , qe ndihmon ne gjetjen e nje !gjidhjeje paqesore te nje mosmarreveshje
(grindje, konflikti) . 1herime te mira mund te ofroje nje shtet ose nje grup i shteteve
e edhe org. nderkometare , si (:K; , .G . (
) -dermjetesimi# konsiston ne aksionin e nje shteti te trete, te nje grupi shtetesh ose
ndonje personi autoritativ me qellim qe te gjendet !gjidhja e nje konflikti midis dy
shteteve. 1hteti i trete qe paraqitet ne cilesine e ndermjetesuesit, merr pjese ne
isedime midis paleve , perpiqet t9u jap atyre kontakteve kahe per !gjidhjen
paqesore , jep keshilla, sugjerime, i percjelle kerkesat dhe pergjigjet nga njera pale te
tjetra -dermjtesimi eshte fakultativ , pos nese eshte parashikuar me marreveshje 5
qe dmth$ a) ndermjetesuesi s9eshte i detyruar te ndermjetesoj , ) kjo vlen edhe per
shtetet ne konflikt, te cilat mund ta pranojne ose ta refu!ojne ndermjetesimin
Ndermjetesimi duhet ta gezoje domosdo besimin e te dy paleve ne konflikt .
6 ? 3etimet# Konventa e >ages mi !gjidhjen paqesore te mosmarreveshjeve
nderkometare , ka parashikuar qe ne cdo rast te mosmarreveshjes ndk qe nuk prek
nderin dhe interesat vitale te shtetit, dhe qe eshte re!ultati mospajtimit lidhur me
vleresimin e gjendjes faktike , do te krijohet nje komision hetues , nese pajtimi nuk
eshte arritur me ane diplomatike.. me detyre qe ta lehtesoje !gjidhjen e
msmarreveshjes , duke i ndriquar faktet me hetime (ankete) asnjanese dhe te
ndergjegjshme .
: ? Patimi eshte menyre paqesore e !gjidhjes se mosmarreveshjeve nga nje
komision i !gjedhur , i cili ka per detyre t9i shqyrtoje dhe t9i ndriqoje te gjitha aspektet
e mosmarreveshjes dhe ne fund (pas raportit) t9u propo!oj !gjidhjen shteteve ne
konflikt .
2J,(,( GJI>,S0&,
4 ? #rbitrazhi ka per qellim !gjidhjen e mosmarreveshjeve midis shteteve nga ana e
gjyqtareve , qe i !gjedhin vete palet ne a!e te respektimit te se drejtes ?ritra!hi
eshte nje mjete qe !atohet me pajtimin e paleve .
a) Kompromisi# !gjidhja mosmarreveshjeve perms aritra!hit varet ne cdo rast nga
pajtimi i paleve.. 1ipas mendimit te gjykates asnje shtet pa pajtimin e tij nuk mund
te detyrohet qe mosmarreveshjet e tij me shtete te tjera t9ia nenshtroje ndermjetesimit,
aritra!hit, ose cilesdo menyre te !gjidhjes paqesore /uke u nisur nga kjo, palet qe
kane vendosur qe mosmarreveshjen t9ia esojne aritra!hit per !gjidhje , duhet te
lidhin marreveshje speciale
) 7gjidhja e ?ritrave# percaktimi i aritrit ose i aritrave ehet me pajtimin e
paleve. 1htetet vendosin lirisht se a do t9i esojne !gjidhjen e rastit nje aritri apo disa
aritraveBe s9shpeshti praktikohet qe si aritra te caktohen disa persona , numri i te
cileve duhet te jete tek ( E , I ose me shume . (
c) 0rocedura e ?ritra!hit# parimisht nuk dallohet nga procedura gjyqesore. 1htetet
me kompromis mund t9i percaktojne rregullat e procedures ne hollesi ose vetem te
japin udhe!ime per perdorimn e rregullave te pergjitheshme te procedures
d) &endimi ?ritra!hit# eshte <definitive dhe i paapelueshem= (perfundimtar dh ei
pakundershtueshem .(
GJI/#(# ND,&/02B,(#&,
a' (heme%imi i Gykates# hap i pare drejt themelimit te nje gjykate nderkometare te
perhershme eshte ere me themelimin e Hjykates se 0erhereshme te ?ritra!hit
( >age (*++) .. 1i e ketille kjo gjykate nuk ka qene e perhereshme ne kuptimin e plote
te fjales, ngase trupin e aritrave ne shumicen e rasteve e perenin personat e
ndryshem , varesisht nga !gjidhja e paleve
"hemelimi i nje gjykate nderkometare u e realitet perfundimisht ne fund te ,uftes '
;oterore.. Keshtu neni (K i 1tatuit te ,idhjes se Komeve parashikonte qe Keshilli i
,idhjes, te ente propo!imin per themelimin e nje gjykate te perhereshme
nderkometare 0erfundimisht 1tatuti i Hjykates , i perfshire ne nje protokoll , eshte
hapur per nenshkrim me (J dhjetor (+CN dhe ka hyre ne fuqi me 4 shtatore 4584 !
Hjykata e 0erhersheme e /rejtesise -derkometare ka funksionuar prej vitit (+CC
deri (+KN, kur gjermanet okupuan >olanden
b' Z.edha e .y-etare)e A +erbera A or.anizimi i .ykates
Hjyk. -drk./rejtsise perehet prej 4; gjyqtareve. 7gjedhjen e gjyqtareve e ejne K1 ,
?samleja 0ergjth. K;, pavaresisht nga njeri#tjetri ..Kandidimin e gjyqetareve e
ejne grupet kometare te Hjykates se 0erhereshme te ?ritra!hit 5 per shtetet qe
s9kane perfaqesues ne te, kandidimin e ejne grupet e caktuara posaqme 8do grup
kometare mund te propo!oj me se shumti K# kandidate, prej te cileve vetem C# mund
jene shtetas te vet .
Konsiderohen te !gjedhur kandidatet qe kane fituar shumicen asolute te votave ne
?samle dhe K1 -ga (I anetaret e gjykates statute percakton qe ne asnje rast nuk
mund te jene C# gjyqtare nga nje shtet -e rast se me vota fitojne me shume se nje
shtetas i nje shteti, konsiderohet i !gjedhur kandidati me i vjeter. Hjyqtaret !gjidhen
per +#vjet dhe mund te ri!gjidhen perseri .
0er te siguruar kontinuitetin e Hjykates eshte parapare qe per cdo E#vjet te !gjidhen
nga (ME e gjyqetareve. Hjykata e !gjedhe kryetarin dhe nenkryetarin ne cdo E vjet, ata
mund te ri!gjedhen. 1elia e gjykates eshte ne >age, mirepo gjykata mund te maje
mledhje dhe te ushtroje funksionet e veta edhe tjeterkund, kurdo qe kete e
konsideron te doishme Hjykata detyrat i kryen ne pererje te plote, mirepo per
kuorum mjaftojne #+ gjyqtare .
c' /om+etenca e Gykates# detyre kresore ka !gjidhjne e mosmarreveshjeve qe ia
parashtrojne shtetet 1ipas nenit EK, vetem shtetet mund te jene pale te perpara
gjykates. Kete te drejte e kane te gjitha shtetet qe jane palee 1tatutit te Hjykates
-derk. te /rejtesise. 1ipas nenit +Ete Karts, shtetet anetare te :K;#se ane ipso-facto
pale e 1tatutit#Hjykatse#-derk# /rejtesise
0arimisht juridiksioni i gjykates eshte facultative (por mund t9jete edhe i
detyrueshem).
0rocedura gjyqesore mund te filloj para gjykates edhe vetem me njeren pale, me kusht
qe pala ose palet e tjera ne mosmarreveshje te pranojne juridiksionine gjykatesper ta
!gjidhur rastin e caktuar # (me ane te nje deklarate formale, ose ne forme te heshtur
duke iu pergjigjur fteses se gjyqit dhe d uke marre pjese ne process.Duridiksioni i
gjykats eshte i detyrueshem net e gjitha rastet e parapara posaqerisht me traktatet dhe
me konventat qe jane ne fuqi
d'Vendimet e Gykats# merret me shumicen e votave te gjyqetareve te pranishem.
-e rast se votat jane te araarta , atehere vendos vota e kryetarit ose personit qe e
!evendeson ate &endimi shpallet ne sUanca pulike pasi te jene lajmruar agjentet ne
forme te caktuar . -ga nje shemull i vendimit i nenshkruar nga kryetari dhe sekretari
dhe me vulen e gjykates , i dor!ohet secils nga palet .
e' Ve+rimet e Gykates# prej vitit (+KJ deri ne vitin (++II Hjykata ka leshuar JN
vendime dhe C( mendime consultative 6asti i pare qe ka !gjedhur Hjykata pas
,uftes '' ;oterore , ka qene rasti i <Kanalit te Korfu!it= rasti anglo#shqiptare.
, D&,J(# $7F(,S eshte pjese e drejtes nderkometare pulike , qe perman
rregullat juridike !akonore dhe kontraktuese, me te cilat rregullohen maredheniet
midis sujekteve nderkometare ne kohe lufte dhe ne lidhje me luften.
,ufta#eshte konflikt i armatosur ne mes dy a me shume shteteteve , kurse veprimet ne
te synojne nenshtrimin e kundershtarit (,ufta nuk eshte akt i nje anshem)
N0910N1 $7F(,S sipas drejtes nderkometare klasike del se $
() ,ufta eshte konflikt midis dy shteteve
C) ,ufta eshte konflikt me forca te armatosura (pers. civil nuk marrin pjese ne lufte..)
E) ,ufta ka per qellim nenshtrimin e nje pale nga pala tjeter.
&usso ne vepren <Kontrata shoqerore= shkruane se $ lufta s9eshte raport i njeriut
ndaj njeriut, por i shtetit ndaj shtetit , ne te cilin individet ehen armiq vetem
rastesisht si ushtar , e jo si qytetare.
-e literaturen e re nocioni i luftes !gjerohet , ngase gjithnje e me shpesh me lufte
nenkuptohen armiqesite midis shteteve ose edhe renda nje shteti, a nje territori qe
!hvillohet me forca te armatosura 1epse lufte nuk konsiderohet me vetem
armiqesite e armatosura midis shteteve , pore dhe armiqesite renda nje shteti, te
shkaktuara nga kryengritja ose nga revolucioni
2arksi luften e trajton si nje dukuri klasore dhe si kategori historike# qe i ka rrenjet
ne rendin ekonomik te sistemit eksplatues (sipas tyre lufta paraqitet ne nje shkalle
te !hvillimit shoq., kur paraqitet prona private, ndarja e shoqerive ne klasa dhe kur
krijohen shtetet ) .
$enini " ,ufta eshte va!hdim i thjeshte i politikes me mjete tjera.
$ufterat e Dreta dhe $ufterat e Padreta
0erpjekjet e para per t9ere dallimin e luftrave te drejta dhe te padrejta i hasim qysh ne
antikitete.. 1hprehjen lufte e drejte e ka krijuar ?ristoteli me qellim qe te siguronte
paqen midis poliseve greke dhe per t9i ruajtur ato nga shkatrrimet e luftes.. 0or me
kaq myllej rrethi ,sepse ndaj pop, tjere vlenin norma tjera.
-ga paraqitja e krishterimit e deri me sot , eshte ere dallimi midis lufrave te drejta
dhe te padrejta.. "eorine mi lufterat e drejta e kane !hvilluare teologet e kishes
katolike ( 1hen#?ugustini, "oma ?kuini, &itoria, 1uaresi etj ). #u.ustini
konsideronte se lufta eshte e lejueshme nese eshte e drejte ,. te drejta jane$ ( luftrat
per mrojtjen e shtetit nga armiqet e jashtem, lufta per denimin e padrejtesive
3e-a Dore n.a $ufta# deri ne miratimin e 1tatutit te ,idhjes se Komeve , lufta
konsiderohej nje mjet i ligjshem per !gjidhjen e mosmarreveshjeve , ose per arritjen e
ojektivave komeare.
3e-a Dore n.a $ufta (0akti ;rian#Kellog)
0erpjekjet e per ndalimn e pergjithshem te luftes jane kuror!uar me lidhjen e "raktatit
;rian#Kellog, qe ndalonte te gjitha lufterat agresive dhe ne kete pikepamje
perfaqesonte nje hap te madh perpara ne krahasim me 1tatutin e ,idhjes se Komeve..
,ufta konsiderohej edhe me tutje e ligjshme nese $ a' !hvillohet per mrojtjen e
vetvetes 5 b' nese !hvillohet kunder nje shteti qe ka shkelur traktatin
3e-a dore n.a $ufta me /arten e 0/B-se
Karta e :K;#se jo vetem qe ndalon e luftes , por per me teper ndalon forcen dhe
kercenimin me force, si edhe percaktojne masa te efektshme per pengimin e luftes
-eni C, parg.K i Kartes $ <anetaret e :K;#se ne mardheniet e tire nderkometare
heqin dore nga perdorimi i kercenimit ose nga perdorimi i forces kunder teresise
territoriale ose kunder pavaresise politike te cdo shteti , ose ..
?utoret e Kartes, ne vend te nocionit <lufte= kane perdorur fjalet <kercenim ose
perdorim i forces= qe duhet te eliminojne mundesine per cfaredo mosmarreveshje.
F1$$121 $7F(,S
4' Be shpalljen formale te luftes ( eshte e detyrueshme me Konventen e E te
>ages).
8' Be deshtimin e perpjekjeve te shtetit qe te reali!oje plotesimni e kerkesave nga
ultimatumi
6' Be shpallje , ose veprimin qe tregon se nje shtet e konsideron veten ne lufte me nje
shtet tjeter.
:' Be fillimn e aksioneve armiqesore .
,fektet e Fi%%imit te $uftes- me fillimin e luftes perfundon periudha e mardhenieve
paqesore, dhe qe nga ai moment mardheniet midis shteteve te konfrontuara
rregullohen me rregullat e se drejtes ndrk. te luftes.
Pa%et ne /onf%ikt (pers qe marrin pjese ne lufteMarmiqesi)5
() 0jestaret e forcave te armatosura
C) Lorcat jo te rregullta (milicia, njesite vullnetare )
E) Kryengritja pop, qe shfaqen spontanisht nder popullsi te territorit akoma te
paokuparum me kusht qe majn armet hapta!i dhe t9i respektojne rregullat e drejtes se
luftes
K) ,evi!jet re!istence qe veprojne ne territore te okupuara dhe kane per qelim te
shqetesojne okupusin
I) ,evi!jet clirimtare qe i perejne personat qe luftojne per !hdukjen e sundimit
kolonial.
(,#(&1 i $7F(,S# .#/#- percakton dallimin midsi <!ons se luftes= dhe <teatrit te
luftes=. 7one e ,uftes# konsiderohet hapesira tokesore dhe ujore e nje shteti qe eshte
ne lufte, ujerat e tij detare dhe hapesira ajrore mi to .
"eatri ,uftes#perfshine hapesiren tokesore, detare dhe ajrore net e cilen !hvillohen
aktualisht armiqesiste.
Personat e mbrotur ne konf%ikt te armatosur $ () te plagosurit, C) te semuret ,
E)anijethyerit, K) roerit e luftes, I) pop. 8ivile, J) pers.mjekesore, fetare, ))kryqi kuq
0bektet e mbrotura ne konf%ikt * () spitalet , C) ojektet civile, E) ojektet
kulturore
P,&F7ND121 $7F(,S*
4' Nder+rera theshte e armi-esise
8' Nenshtrimi# !hdukja e nje pale nderluftuese ne lufte nga pala tjeter, permes
pushtimit dhe fitores.
6' #rme+ushimi# mareveshje mes forcave nderluftuese per nderprerjen e
perkoheshme te armiqesive
:' /a+itu%imi#nenkupton marveshjen me te cilen comand,ushtarak meren vesh per
dor!imin e nje locait te cakt
;' (raktati +a-es

You might also like