PARTIT POLITIKE, ZGJEDHJA DHE DEMOKRACIA Bujar Mehmet

Page 1




Partit Politike



Partia politike sht nj grup njerzish q jan organizuar pr t fituar pushtetin me
mjete zgjedhore apo te tjera. Ato shpesh ngaterrohen me grupe interesi dhe levizje politike, jan
4 veori q I dallojn partit politike nga grupet e interesit dhe levizjet politike.
Partit synojn t ushtrojn pushtetin duke fituar poste politike
Partit jan trupa torganizuar me antarsi q kan karta formale, kjo i dallon nga
levizjet me t gjera e me t shprndara politike.
Partit kan n focus nj rang t gjer shtjesh duke u marr me seciln prej
fushave madhore t politiks, ( partit e vogla mund t ken n focus nje qshtje
t vetme si rrjedhim duke ngjar me grupet e interesit).
N shkall t ndryshme partit politike kan t prbashkt plqimet politike e nj
identiteti t prgjithshm ideologjik.
Partit politike gjenden n shumicen drrmuese t vndeve dhe ne shumicen e sistemeve
politike. Ato mund t jen autoritare apo demokratike, mund t krkojn pushtet nga zgjedhjet
apo nga revulucioni, mund t mbshtesin ideologjit e majta, djathta, t qendrs apo ti hedhin
posht t gjitha idet politike.
Nga fundi I vitit 1950 rreth 80% e vendeve drejtoheshin nga partit politike, gjat viteve
1960-70 pati nj rnie t sundimit ushtarak n vendt n zhvillim. Partit politike u akuzuan s
ishin prarse dhe se nuk zgjedhen problemet mbizotruese si varfria dhe rivaliteti etnik e
fisnor. Vitt 1980-90 rnia e komunizmit dhe rritja e domokratizmit bri q ne ish vendet
komuniste me nga nj parti t lulzonin partit politike, sin vendet aziatike, afrikane dhe
am+erikano latine, gjdo renie e sistemit ushtarak shoqrohej me shfaqeje t partive politike.
Edmund Burke e prshkruante partin si nj grup njrzish t bashkauar rreth disa
parimeve apo qellimeve t prbashkta , ai ne mendje kishte grupimet fluide si ighs and
Tories, dhe jo makinat e organizuara e gjithnj e me t diciplinuara qe u zhvilluan m pas.
Partit e llojit modern fillimisht u shfaqn ne SHBA. Panvarsisht nga neveria q
kishin ndaj partive etrit Themeluese t kushtetuts s SHBA-s , Partia Federaliste gjat
zgjedhjeve presidenciale t SHBA-ve t 1800 doln si parti e mass.
PARTIT POLITIKE, ZGJEDHJA DHE DEMOKRACIA Bujar Mehmet


Page 2





LLojet e partive

Pr Partit politiker jan prdor nj larami renditjesh:
Partit kadrovike e masive
Partit prfaqsuese dhe integruese
Partit e majta e t djathta.
Termi parti kadrovike nnkuptonte partit e fisnikve, e sunduar nga nj grup informal
drejtuesisht t cilve ju duk et pakuptimt ndertimi I nj organizate massive. Parti t tillan
gjithmon u formuan prej fraksioneve parlamentare. Apo klikave n kohn kur e drejta e vots
ishte e kufizuar. Megjithat, termi kuadro tash prdotret m shpesh ( sit partit komuniste ) pr
t treguar antart partiak t trajnuar dhe profesionist, prej t cilve pritet nj nivel I lart I I
angazhimit politik dhe disiplin doktrinare. N kt kuptim partia komuniste e Bashkimit
Sovjetik, partia Naziste n Gjermani, partia Fashiste n Itali, ishin parti kadrovike, si jan partia
komuniste Kineze dhe n disa drejtime partia e Kongresit Indian e kohs modern. Tipari dallies
I partive kadrovike qndron n mbshtetjen e tyre n nj elit politikisht active ( q zakonisht I
nnshtrohet nj discipline po thuajse ushtarake), e gatshme tju ofroj masave udhheqje
ideologjike. Megjithse pr antarsim n parti prdorn kritere t rrepta politike, karrierizmi dhe
prshtatja e thjesht shpesh jan motive te fuqishme pr tju bashkuar partive t tila si PKBS dhe
Nazistt.
Nann tjetr partia e mass e v theksin t zgjrimi I antarsis dhe krijimin e nj baze t
gjr elektorale. Megjithse zgjrimi I drejts s vots I detyroi partit konservatore e liberale ti
bejn thirrje masave, shembujt me t hershmm te partive t mass ishin partit socialiste
europiane si Partia Social Demokrate Gjermane, dhe Partia Laburiste e Mbretris s Bashkuar, t
cilat krijuan organizata t veqanta pr me arrit mbshtetjen e klass puntore. Tipari Ky te kto
parti sht se kto parti e prqendrojn vmendjen me tepr t angazhimi e te organizimi sesa te
ideologjia apo bindja politike.
Shum nga partit moderne hyjn ne kategorin e asaj ka Otto Kirchheimer (1966) I
quajti parti gjithprfshirse. Kto jan parti t cilat e mpakin
1
n mnyr drastike bagazhin e
tyre ideologjik q tju bj thirrje nj numri sa m t madh votuesish. Kirchheimer kishte n
mendje veanarisht Bashkimin DemoKristian n Gjermani, por shembulli m i mir I partive

1
Paksoj, zvogloj, q sht dobsuar shum
PARTIT POLITIKE, ZGJEDHJA DHE DEMOKRACIA Bujar Mehmet


Page 3


gjithprfsherse gjendet n SHBA n formn e Republikanve dhe Demokratve. Partit moderne
t de-ideologjizuara socialiste si partia Social Demokratet Gjerman dhe Partia Laburiste n
Britani gjithashtu I prshtatn ktij prshkrimi. Kto parti ndryshojn nga modeli klasik I partits
se mass se e vn theksin te udhheqja e bashkimi dhe e ulin roline antarve t veant t partis
n prpjekje pr t ndrtuar nj kualicion me t gjr mbshtets, sesa ti bsojn nj klase
shoqrore apo nj grupi t veant.
Dallimi I dyt partiak paraqitet nga Sigmund Neumann (1956), sht ai me
tashtquajturave parti t prfaqsimit dhe integrimit. Pra partit e prfaqsuese e shohin
funksioninn e tyre parsor n sigurimin e vots n zgjedhje. Pra prpiqen m fort t pasqyrojn
sesa ta formojn opinionin publik. N kt an partit prfaqsuese prdorin nj strategji
gjithprfshirse dhe prandaj e vendosin pragmatizimi para parimeve dhe studimin e tregut para
mobilizimit popullor. Mbizotrimi i partive t tilla n politiken moderne I jep forc t
konsiderushme argumenteve mbeshtett n modelin e zgjedhjeve racionale t sjelljs politike, si
atyre t Josep Schumpeter-it dhe Anthony Dons-it, t cilt I portretizojn politikan si krijesa
pushtetkrkuese q jan t gatshm t pranojn fardolloj politikash q ka gjasa tju sjell sukses
n zgjedhje.
Partit e integrimit e prdorin m shum strategjin pro-aktive sesa at reaguese; ato
dshirojn ti mobilizojn , ti edukojn e ti frymzojn masat, e jo ve tu prgjigjen
shqetsimeve t tyre. Mgjithse Nuemani partin tipike mobilizuese e quajti parti kadrovike me
disiplin ideologjike, edhe partit masovike mund t shafqin prirje mobilizuese. Pr shembull,
deri sa t lodhshin nga dshtimi zgjdhor, partit socialiste u nisn ta fitojn elektoratin me
besimin e fitimit t pronsis s prbashkt, punsimin e plot rishprndarjn, mirqnjn
shoqrore e kshtu m radh. Kjo u prdor ironikisht edhe ne Mbretrin e Bashkuar nga
konservatort nn Margaret Thacher-in n vitet 1980. Duke e braktis mosplqimin tradicional
partiak tideologjis dhe parimit abstract, Thacher prqafoi politikat e bindjes duke ndjek nj
strategji mobilizuese mbeshtett n prkrahjn e fort n shkurtimet e taksave, nxitjen e
siprmarrjs, nxitjen e prgjegjsis vetjak dhe marrjen me pushtetin e sindikatave.
Tipi i tret i dallimit n mes partive politike jan partit revulucionare dhe Kushtetuese.
Partit Kushtetuese njohin t drejtat e partive tjera, pra veprojn brenda nj structure ligjesh
dhe detyrimesh. N veanti ato pranojn se ka ndarje n mes partis dhe pushtetit, mes partis n
pushtet (qeveris aktuale) dhe institucionave shtetrore ( burokracia, drejtsia, policia etj..), t cilat
gzojn panvarsi dhe asnjansi politike. Partite kushtetuese, mbi t gjitha njohin dhe respektojn
ligjt e gars elektorale. Ato pranojn se mund t votohn me marr pushtetin, ashtu si mund t
votohen pr me lan pushtetin. T gjitha partit kryesore n demokracin liberale e kan nj
frym te till kushtetuese.
Partit revulucionare jan parti anti-sistem apo anti-kushtetuese, majtas apo djathtas.
Partit e tilla synojn me marr pushtetin e ta rrzojn strukturn e tashme kushtetuese duke
prdor taktikat q shkojn nga kryengritja e drejtprdrejt dhe revulucioni popullor, n kauzi-
PARTIT POLITIKE, ZGJEDHJA DHE DEMOKRACIA Bujar Mehmet


Page 4


legalizm prdor nga nazistt e fashistt. N do raste ato jan nxjerr jasht ligjit si
ekstremiste a antidemokratike, si n Gjrmanin e pas lufts. Kur parti t tilla fitojn
pushtetin, gjithmon bhen parti sunduese apo parti regjimi, duke i shtyp partit rivale dhe
duke vendosur nj mardhnie t prhershm me makinrin shtetrore, N sistemet nj partiake,
krijuar nn flamurin e komunizmit, fashizmit, nacionalizmit dallimi n mes partis dhe shtetit ka
qen i dobt sa partia sunduse sht njsuar m qeverin, duke krijuar nj aparat t przier
parti-pushtet. Ishte e zakonshme n BS q sekretari i prgjithshm i PKBS-s t vepronte si
shef ekzekutiv apo kryetar qeverie, pa u lodh pr t marr nj post zyrtar shtetror.
Mnyra e fundit e dallimit t partive politike sht orientimi ideologjik, veanarisht n
mes partive t etiketuara si parti t majta dhe t djathta. Sipas Fjalorit Politik t Oksfordit, kto
terma kan lindur gjat Revolucionit francez (17891799); deputett q ishin pr republikn,
kundr Monarkis u vendosn n t majt t kryetarit t Asambles Kombtare, ndrsa
prkrahsit e Regjimit t Vjetr, n t djatht, fillimisht kto ndasi n t majt dhe t djatht nuk
kan pas konotacion ideologjik por m von kan marr kt konotacion q kan sot. Partit e e
gjykuara si t se majts (progresive, socialiste e komunistre) jan karakterizuar nga
prkushtimi ndaj ndryshimit n formn ose t reformave shoqrore, ose ndryshimin e plot
ekonomik. Kto tradicionalisht kan marr mbshtetjn nga shtresat e varfra e t skajuara ( n
shoqrit qytetase, klasat puntore). Partit q mendoht se prbjn t djathtn ( Veanarisht
partit konservatore e fashiste) n prgjithsi prkrahun rndin aktual shoqror e n kt kuptim
jan forc vazhdimsie. Mbshtetsit e tyre rndom prfshijn interesat e viznesit dhe klass s
mesme materialisht t knaqur.Por, nocioni i ndarjs s pastrt n t majt dhe n t djatht
sht n rastin m t mir thjeshtuese e n m t keqin ngatrrues. Jo vetm q e majta dhe e
djathta dallohen n linja reformiste/revulucionare e kushtetuese/rebeluese, por t gjitha partit,
veanarisht ato kushtetuese, prpiqn t bhen babxhane n kuptimin q prqarkojn edhe
kraht e vet t majt e t djatht. Ve ksaj, gara zgjedhore ka efektin e shprishjes s
identiteteve ideologjike, ku parimet e dikurshme hidhn rndom n kosh n kmbim votash.

Funksionet e Partive

Megjithse partit politike prkufizohen nga nj funksion (plotsimi i posteve politke dhe
zotrimi i pushteteve qeverisse,) efekti io tyre n sistemin partiak sht thellsisht i gjer dhe
kompleks. Ai vepron pa thn se ka rrezik n prgjithsimet rreth funksioneve t partive. Partit
kushtetuese veprojn n kontekstin e gars elektorale dhe prpiqen t portretizohn si bastione t
demokracise, n t vertet ekzistenca e partive t tilla shpesh shihet si test ii lakmuesit t nj
sistemi t shndosh demokratik. N ann tjetr, partit e regjimit q gezojn monopolin e
pushtetit politik zakonisht portretizohn m shum si insturmenta manipulimi dhe kontrolli
politik. Megjithat, mund tidentifikohen nj numr funksionesh t prgjithshme t partive.
PARTIT POLITIKE, ZGJEDHJA DHE DEMOKRACIA Bujar Mehmet


Page 5


Funksionet kryesore jan si vijon m posht:

Prfaqsimi
Formimi i eletis dhe rekrutimi
Formulimi i qllimit
Shqiptimi dhe grumbullimi i interesit
Shoqrizimi dhe mbobilizimi
Organizimi i qeveris

Prfaqsimi

Pqrfaqsimi shpesh shihet si funksioni patrsor i partive. Ai i regferohet aftsis s
partive pr tiu prgjigjur dhe pr ti artikuluar pikpamjet si tantarve t vet, ashtu edhe t
votusve. N gjuhn e teoris s sistemeve, partit politike jan mjete madhore hyrse, t cilat
bjn q qeveria ti kushtoj vmendje nevojave e dshirave t shoqris. Ky funksion duket qart
q kryhet m mir, dikush mund t thot vetm q kryhet n nj system t hapur e konkurues q
i detyron partit tu prgjigjn plqimeve popullore. Teopricient e zgjedhjes racionale, si
Anthony Dons (1957), e shpjegojn kt process duke na sygjeruar se tregu politik ngjan me
tregun ekonomik n at q politikant n thelb veprojn si siprmarrs q krkojn vota, duke
na ln t kuptojm se edhe partit sillen si bizneset. Pra pushteti sht t konsumatotri, votuesit.
Ky model ekonomik mund t kritikohet pse partit krkojn ti japin form e ta mobilizojn
opinionin public prve se ti prgjigjn atij, q pamja e votuesve si konsumator t mirinformuar,
tarsyeshm e q priren nga shtjet sht e diskutushme e q rangu i zgjegjedhjes konsumatore (
a zgjedhore) shpesh sht i ngusht.

Formimi i elits dhe rekrutimi
Partit e t gjitha llojeve jan prgjegjse pr furnizimin e shtetit me drejtues politik. Nj
nga prjashtimet e rralla t ktij rregulli ishte Gjenerali De Gaulle, i cili me 1944 iu ofrua francs
si |figur e shpetimtare, duke qndruar mbi ndarjet partiake. Partit e tilla si Bashkimi pr
Republikn e re (BRR) u krijua nga ai, po ai su prkiste atyre. Rndom, politikant marrin
detyra prej postit partiak: garuesit n zgjedhje presidenciale random jan drejtuesit e partive,
ndrsa n sisteme parlamentare drejtuesi i partis me t madhe n Kuvend zakonisht bhet
Kryeminister. Kabineti dhe postet e tjera ministrore plotsohn nga figura t larta, megjithse n
sistemet presidenciale si t SHBA-s ka prjashtime q bn t mundur temrohn edhe ministra
jo-partiak.
PARTIT POLITIKE, ZGJEDHJA DHE DEMOKRACIA Bujar Mehmet


Page 6


N shumicn e rasteve, partit japin kshtu nj terren trajnimi pr politikant duke
u pajisur me aftsi, dije e prvoj, si dhe duke u ofruar nj lloj strukturekarriere edhe pse kjo
varet nga fat ii partis. Nann tjetr, trysnit q ushtrojn partit pr postet qeveritare mund t
kritikohen se bjn q drejtuesit politik t zgjidhn nga nj grup i vogel: figurat madhore n nj
grusht partish t mdha. Megjithat n SHBA kjo trysni sht dobsuar nga prdorimi i gjr i
zgjedhjeve parsore, t cilat zvoglojn kontrollin q ka partia mbi zgjedhjen dhe prcaktimin e
kandidatve

SPEKTRI POLITIK

Spektri politik i majt i djatht sht nj shkurtes pr prshkrimin e ideve dhe dogmave
politike, duke prmbledh pozicionet ideologjike t politikanve, partive e levizjeve. Zanafilla e tij
daton n Revulucionin Francez dhe n vendet q zun grupet n mbledhjen e par t parlamentit
Francez m 1789,. Termi i majt dhe i djathte nuk kan kuptime t sakta. N kuptimin e ngusht
spektri politik linear prmbledh qndrimet t ndryshme ndaj ekonomis dhe rolit t shtetit
pikpamjet e krahut t majt mbeshtesin ndrhyrjen dhe kolektivizimin, krahu i djatht favorizon
tregun dhe individualizimin. Kjo sa duket pasqyron dallimet m t thella ideologjike si vijon

Majtas Djathtas
Liri Autoritet
Vllazri Rend
T drejta Detyrime
Prparim Tradit
Reform Veprim
Ndrkombtariozm Nacionalizm
Nj alternativ tjetr, spektri patkua, u prvijua n priudhn e pas lufts pr t theksuar
prirjet totalitariste dhe moniste ( anti pluraliste) t fashizmite komunizmit, n dallim nga
toleranca e hapja mtuar nga kredot e rrymave kryesore. Ata si Hans Eyschen (1964) q
zhvilluan nj spektr dydimensional, u prpoqn me shmang ashprsin e paqndrushmerin e
spektrit konvencional i majt i djatht duke shtuar nj spektr vertical autoritar-libertarian. Kjo
bn q pozicionet norganizimin ekonomik t jen t veuara nga ato q lidhn me lirin civile.
PARTIT POLITIKE, ZGJEDHJA DHE DEMOKRACIA Bujar Mehmet


Page 7