1.

0 PENDAHULUAN
1.1 Penghargaan
Assalamualaikum warahmatullah dan salam satu Malaysia. Selawat dan
salam buat junjungan besar, Nabi Muhammad s.a.w. Pepatah Melayu ada
mengatakan, berat sama dipikul, yang ringan sama dijinjing. Simbolik kepada
pepatah warisan nenek moyang ini adalah semangat yang diserlahkan oleh semua
pihak yang telah memberikan sumbangan dalam penghasilan kerja projek saya ini.
Segala sumbangan buah fikiran, tenaga dan maklumat yang diberikan oleh rakan
rakan unit !" amat dihargai dan akan dijadikan sebagai tugu penghormatan buat
kenangan yang indah. #idak lupa juga kepada pensyarah pembimbing subjek
$ahasa Melayu %% Akademik, &n'ik (hairulanuar bin %smail dan &n'ik Abdul )ani bin
*assan kerana sudi memberikan tunjuk ajar sepanjang proses penghasilan kerja
projek ini.
+aima sepanjang proses penghasilan kerja projek ini terkandung pelbagai
kesulitan dan kepayahan, tetapi dengan hadirnya pihakpihak berhati mulia yang
sudi membantu, u'apan syukur kehadrat %llahi akhirnya kerja projek ini dapat
dihasilkan dengan jayanya. ,engan kesempatan ini juga saya ingin menyusun
sepuluh jari memohon keampunan sekiranya ada salah silap dan terkasar bahasa
sepanjang saya menyiapkan kerja projek ini. Sehubungan dengan itu, saya Mohd
-athul (hair bin Mohd ,ahlan ingin merangkap sekali lagi untaian penghargaan dan
jutaan terima kasih kepada pihakpihak yang terlibat dalam penghasilan kerja projek
ini se'ara langsung mahupun tidak. .ang ke'il tidak disebut nama, yang besar tidak
dihimbau gelar. .ang 'erdik dengan pandainya. .ang jauh tundanbertundan, yang
dekat sogobersogo, umpama memanjat dah sampai ke pun'ak. .ang ruas dah
sampai ke buku. .ang kitab dah sampai berkhatam. .ang terniat sudah terkabul.
.ang diminta sudah dapat.
Akhirul kalam, sekali lagi diu'apkan terima kasih kepada pihakpihak yang
telah sudi bertungkus lumus membantu saya dalam menghasilkan kerja projek ini.
Sekian, wassalam.
2.0 TULISAN JAWI
/
2.1 Sejarah Perkembangan Tulisan Jawi
#ulisan jawi merupakan salah satu pengaruh %slam yang meresap ke alam
Melayu serta sudah lama wujud di Nusantara. #erdahulu, tulisan jawi juga dikenali
sebagai tulisan Melayu huruf Arab. #ulisan ini sampai ke alam Melayu bersama
sama dengan kedatangan agama %slam, yang dibawa oleh para pedagang %slam
pada ketika itu. #ulisan !awi juga merupakan tulisan rasmi bagi negara $runei dan
digunakan se'ara meluas di Malaysia, -ilipina dan %ndonesia. #ulisan ini telah
berkembang sejak 0aman pemerintahan (erajaan %slam Pasai, kemudian tersebar
se'ara meluas hingga ke (erajaan Melaka, (erajaan !ohor dan juga (erajaan %slam
A'heh pada abad ke/1.
$ukti kewujudan tulisan !awi di Malaysia menjadi lebih kukuh apabila $atu
$ersurat #erengganu telah dijumpai yang bertarikh 123* atau /"2"M manakala
tulisan )umi yang paling awal ditemui pada pada akhir kurun ke/4. *al ini
menunjukkan bahawa tulisan !awi telah sampai lebih awal berbanding tulisan )umi.
#ulisan !awi juga telah menjadi tulisan rasmi di Negerinegeri Melayu $ersekutu
semasa penguasaan $ritish ketika itu. Pada hari ini, tulisan warisan ini masih diguna
pakai untuk hal ehwal %slam dan adat istiadat Melayu yang kebanyakannya
digunakan di negeri !ohor, (edah, (elantan, Perlis dan #erengganu.
Gambar 1.1 $atu $ersurat #erengganu
Pada 0aman dahulu, tulisan !awi memainkan peranan penting dalam
masyarakat. #ulisan ini juga digunakan sebagai perantara penting dalam semua
3
urusan pentadbiran, adat istiadat dan perdagangan. 5ontohnya digunakan dalam
perjanjianperjanjian penting antara pihak )aja Melayu dengan pihakpihak berkuasa
Portugis, $elanda dan %nggeris. Selain itu, Pemasyhuran (emerdekaan /461 bagi
negara Malaysia antara lain juga tertulis dalam abjad !awi.
Gambar 1.2 Pemasyhuran (emerdekaan #anah Melayu
!.7 de 5asparis, seorang sarjana bahasa dari $elanda, dalam penemuannya
iaitu inskripsi tulisan !awi pada batu nisan Makam Shaeikh Ahmad Majanu di (ota
"
(empas, Port ,i'kson, Negeri Sembilan telah menterjemahkan tulisan !awi yang
terdapat pada batu nisan tersebut. Penemuan beliau telah diperturunkan oleh Prof.
8thman Mohd. .atim untuk dijadikan bahan rujukan para ahli bahasa tempatan dan
luar negara. Antara yang disebut dalam inskripsi tersebut ialah9
$ismillahirrahmanirrahim
dara buta buka ata
mat Majanu berbawat daya:seda ahmat
Pwan balat anak sadang Ahmad Majanu ma Malaga
pada Allah
;,engan nama Allah yang maha Pengasih lagi Penyayang, makam ini kepunyaan
Ahmad Majanu, wira yang berjuang, Ahmad gugur bersamasama isteri $alat dan
anak lelakinya. Semasa berjuang dan gugur.;
Gambar 1.3 $atu Nisan Makam Sheikh Ahmad Majanu
Selain itu, para ahli arkeologi telah menemui banyak artifak yang mempunyai
tulisan !awi. *al ini telah mengukuhkan lagi tanggapan bahawa tulisan !awi telah
lama menapak di rantau ini berbanding tulisan )umi. Antara penemuan itu ialah duit
<
syiling emas pada 0aman pemerintahan Sultan ,hiauddin Mukarram Shah =/>>/ ?
/>@1A, iaitu ketika 0aman kegemilangan pemerintahan (erajaan Negeri (edah.
Gambar 1.4 Syiling Baman Pemerintahan Sultan ,hiauddin Mukarram Shah
2.2 Sejarah Penyempurnaan Sistem dan Ejaan Jawi
#ulisan !awi merupakan satu elemen dan identiti kepada masyarakat Melayu
di rantau Nusantara ini. $erdasarkan fakta sejarah yang diperoleh, tulisan !awi telah
6
diguna pakai sebagai wa'ana persuratan, pendokumenan maklumat serta
persetujuan perjanjian antara pemimpin tempatan dan luar dahulu. 8leh hal yang
demikian, terdapat pelbagai prakarsa yang pragmatik diambil oleh kerajaan bagi
memurnikan serta melestarikan lagi kualiti sistem tulisan dan ejaan !awi, sejajar
dengan perkembangan dunia masa kini.
Merujuk kepada 'atatan yang diwartakan oleh pihak ,ewan $ahasa dan
Pustaka, terdapat dua langkah yang diambil bagi menyempurnakan lagi sistem
ejaan !awi. Csaha ini diambil kirakira dari tahun /4@/ hingga /4@4. Csaha tersebut
pada mulanya dibuat oleh Pakatan $ahasa Melayu Persuratan ,iraja !ohor
=P.$m.P.$A yang menerbitkan sistem ejaan !awi pada tahun /4"1, serta usaha yang
dibuat oleh Allahyarham Bainal Abidin bin Ahmad atau BaDba pada tahun /4"4.
#ulisan jawi yang sedia dipakai dalam sektor pendidikan dan dalam pelbagai urursan
sejak awal abad ini sehinggalah tahun /4@> dikenali sebagai Sistem &jaan !awi
BaDba yang diasaskan pada tahun /4"4 pada ketika itu. (emudian, usaha untuk
meneliti dan menyempurnakan ejaan !awi tidak berlaku sehingga akhir tahun /412
an, ke'uali oleh pihak swasta seperti Penerbit Majalah ,ian.
Csaha murni bagi melestarikan lagi sistem ejaan dan tulisan !awi ini
mempunyai objektif dan tujuan yang tersendiri bagi mengelakkan warisan budaya
Melayu ini daripada pupus dibawa arus pemodenan serta dihanyutkan gelombang
globalisasi. Antara tujuan tersebut ialah untuk mewujudkan satu sistem tulisan dan
ejaan !awi yang dikemaskini sekaligus menyelaraskan pelbagai kaedah ejaan !awi
yang tidak seragam serta tidak selaras dalam penggunaannya sebelum tahun /4@>.
Selain itu, penyempurnaan ini juga dilakukan untuk membaiki atau
membetulkan beberapa kelemahan atau kekurangan yang terdapat dalam sistem
ejaan !awi lama yang sedang digunakan iaitu Sistem &jaan !awi BaDba.
Sehubungan dengan itu, usaha ini juga bertujuan untuk memodenkan sistem ejaan
!awi selaras dengan perkembangan ejaan )umi. *al ini bertujuan untuk meluaskan
dan mempertingkatkan penggunaannya agar menjadi wahana penulisan bahasa
Melayu moden, tanpa sebarang penghapusan 'iri'iri khusus sejarah dan budaya
yang terkandung di dalamnya. )entetan itu, penyempurnaan sistem ini juga bagi
menghadapi perkembangan bahasa, bangsa dan negara dalam merealisasikan
+awasan 3232.
>
Pada tahun /4@/, sebuah jawatankuasa telah ditubuhkan bagi mengkaji
penggunaan bahasa Malaysia, terdiri daripada ahli yang telah dilantik oleh Menteri
Pendidikan ketika itu . !awatankuasa ini dikenali sebagai !awatankuasa Mengkaji
Penggunaan $ahasa Malaysia telah memperakukan supaya Sistem &jaan !awiD
yang ada sedia ada sekarang hendaklah dikaji semula dan diperkemas. Antara
kertas 'adangan yang dibentangkan ketika itu ialah menerbitkan sebuah buku ,aftar
&jaan !awi)umi yang lengkap.
&koran daripada perbin'angan itu, pihak ,ewan $ahasa dan Pustaka telah
melantik sebuah !awatankuasa Mengkaji Semula Sistem &jaan !awi pada -ebruari
/4@". !awatankuasa ini dianggotai pakarpakar sistem ejaan !awi yang mewakili
Pusat Perkembangan (urikulum, !awatankuasa #etap $ahasa Malaysia dan
institusiinstitusi pengajian tinggi tempatan. $idang tugas jawatankuasa ini ialah
mengkaji semula Sistem &jaan !awi BaDba iaitu Pelita Bahasa Melayu Penggal I
tahun /4</.
*asil kajian yang dilakukan !awatankuasa &jaan !awi itu telah dibentangkan
dalam (onEensyen #ulisan !awi anjuran .ayasan %slam #erengganu dan ,ewan
$ahasa dan Pustaka yang telah diadakan pada 4 hingga // April /4@< di negeri
tersebut. (onEensyen ini telah dihadiri /62 orang pakar mengenai ejaan !awi
termasuk yang fasih dalam bahasa Arab dan ahli agama %slam serta beberapa
perwakilan rasmi dari negara %ndonesia, $runei ,arussalam, Singapura dan
#hailand. 5adangan tersebut telah diterima dengan baik oleh peserta konEensyen
itu. *asilnya telah dirumuskan dan disusun oleh ,ewan $ahasa dan Pustaka sekitar
tahun /4@6 dan diterbitkan pada tahun /4@> dalam bentuk sebuah buku yang
berjudul Pedoman Ejaan Jawi yang Disempurnakan.
,engan berdasarkan buku tersebut, ,ewan $ahasa dan Pustaka telah
menyusun ,aftar &jaan )umi!awi buat pertama kali diterbitkan pada tahun /4@@.
Senarai daftar kata masukan dan serapan adalah berdasarkan senarai kata
masukan dalam buku Daftar Ejaan Rumi Bahasa Malaysia. $uku tersebut telah
diterima dengan pelbagai reaksi dan pandangan oleh pengguna. *al ini demikian
kerana terdapat banyak kesalahan pengejaan kata. $eberapa orang pakar
berpendapat bahawa daftar ini telah disemak semula dan diterbitkan untuk 'etakan
kedua pada tahun /4@4. ,alam keluaran terbaru itu, terdapat beberapa pembetulan
1
terhadap perkataan yang di'eta salah atau kurang tepat pengejaannya dalam
'etakan yang pertama, terutamanya perkataan pinjaman dan serapan daripada
bahasa Arab.
2.3 Halaman N!el
,i rumah Furah (arangwulan. Mertua nakhoda kami yang dahulu itu.
$agaimana fikiran !uraganG Malam ini pulang ke hotel, atau tidur di sini
sajaG
@
#idur di hotel. $esok pagi Sukma $ayu beritahu mereka ehwal perjalananku.
Mbak Sri datang dan bertanya kepda suaminya, !uragan setujuG
Syukur AlhamdulillahH ,ia mahu. !amado berlega hati.
%nsyaAllahH ,emi Mbak Sri. Fain kali, tolong aku pula, 'arikan kekasihH
Pasangan suami isteri itu ketawa riang, dan tinggalkan aku sendirian di
kamar.
$iduri tiba bawakan aku jagung bakar. ,ia senyum, elus rambutku, dan
berbisik9
#erima kasih ,aeng, atas pengorbananmu untuk dirikuH
Fain kali akan berterima kasih juga, jika aku rotan kamuG Mataku
men'erlang.
Aku rela terima rotanmu. $erdoalahH Semoga rotan itu, bukan akibat
'emburu.
I I I I I I
Semudah itukahG $abiH !antan setan malaun. Aku maki diri aku sendiri. (erana jelas
apa yang dinamakan suara hatiJ apa yang dinamakan perasaanJ apa yang
dinamakan getar naluriJ semuanya itu, belum dapat dikawal akal. Malah, tidak ada
tenaga jasad yang dapat mengekang itu semua, maka beginilah aku. 8hH Aku pun
tidak lebih rasa daripada lelaki biasa. !antanH )asakanlah padahnya, engkau si
jantan mata keranjang.
Mana boleh tidak 'emburuG Sebelum kami meninggalkan Syonan #o ke
)angoon aku terima kartu pos dari Mbak #uti, puteri sulung Furah (arangwulan, di
SemarangH Sejak minggu ketiga !ulai setiap malam $iduri pulang ke rumah naik
mobil Arab (auman penternak wang. AduhH PanasH 5emburu aku hendak membakar
ombakH
Manalah aku tak iri hatiG Memang, pada mulanya, aku berasa syukur, kerana
(ak Andi Bohorah atau Andi Nuraini di Pontianak bertunangH
4
Warna Sukma sia Muda! Sasterawan "egara
#rena Wati! halaman $%&! ter'itan Pener'it
ni(ersiti )e'angsaan Malaysia*
2." Transliterasi Teks #umi
/2
//
/3
3.0 SOSIOLINGUISTIK
3.1 $e%inisi Ssilinguistik
Menurut ,ell *ymes =/44>A, sosiolinguistik ditakrifkan sebagai satu bidang
yang menumpukan terhadap bahasa dalam konteks sosial dan kebudayaan. ,alam
perspektif yang lebih luas, sosiolinguistik merupakan kajian tentang kesan seluruh
aspek kehidupan manusia termasuklah nilainilai budaya, pen'apaian dan konteks
sesuatu bahasa itu digunakan. 5abang bidang kajian bahasa ini juga merupakan
penyelidikan sesuatu bahasa itu berbe0a antara kumpulan mengikut Eariasi sosial
/"
serta kaedah bahasa itu boleh digunakan bagi meletakkan indiEidu tersebut dalam
sesuatu kategori.
Sosiolinguistik berasal daripada dua patah perkataan, iaitu sosiologi dan
linguistik. Sosiologi men'akupi halhal yang berkaitan dengan ilmu tentang segala
ma'am jenis hal masyarakat dengan menyerap ilmuilmu sosial yang lain. Finguistik
pula didefinisikan sebagai ilmu pengetahuan yang mengkaji soal bahasa dan juga
merangkumi semua segi komunikasi manusia. Stork dan +iddowson =/4@"A
menyatakan lingustik merupakan satu bidang kajian dan subjek khusus kajiannya
ialah mengenai bahasa.
Para ahli bahasa mengkaji semua kebolehan manusia untuk berhubung
sebagai pernyataan indiEidu serta sebagai pusaka sepunya sesuatu komuniti
bahasa. Selain itu, ahliahli bahasa juga mengkaji mengenai bunyi yang dituturkan
serta teks yang ditulis oleh manusia melalui bahasa mereka.
Se'ara tuntasnya, -reeman =/413A mendefinisikan sosiolinguistik sebagai
bidang kajian tentang sifatsifat khusus bagi Eariasi bahasa, fungsi serta pemakaian
bahasa dalam jalinan interaksi dan perubahan dalam penutur bahasa tersebut.
3.2 &nsep Ssilinguistik
#erdapat juga konsep penting dalam sosiolinguistik yang perlu dititikberatkan
oleh semua pengkaji bahasa.
(onsep pertama dikenali sebagai bahasa. $ahasa ialah alat yang digunakan
oleh seseorang untuk melahirkan perasaan, kehendak, fikiran, pendapat dan
sebagainya. Selain itu, bahasa juga merupakan alat yang diaplikasikan oleh ahliahli
masyarakat untuk berkomunikasi antara anggota masyarakat. Menurut -erdinan de
Saussure =/464A, beliau mengatakan bahasa merupakan seluruh sistem atau
/<
peraturanperaturan bahasa dan keadaannya adalah abstrak. $ahasa juga disifatkan
sebagai alat perhubungan yang timbul se'ara abitrari dalam sesebuah masyarakat.
(onsep seterusnya ialah komuniti bahasa. (omuniti bahasa merupakan
kumpulan penutur yang mengiktiraf diri mereka sebagai penutur sesuatu bahasa
yang tertentu. Alibinya, komuniti bahasa Melayu ialah penuturpenutur bahasa
Melayu di Semenanjung, Sabah, Sarawak, $runei, Singapura dan lainlain kawasan
di Nusantara yang mengguna pakai bahasa ini sebagai alat perhubungan atau
wahana mobiliti sosial mereka. Selain itu, terdapat juga komuniti bahasa 5ina.
(umpulan ini menuturkan bahasa 5ina dan mengiktiraf diri sebagai penutur bahasa
tersebut. Mereka terdiri daripada penutur dialek *okkien, (antonis, Mandarin, *akka
dan *ailam. Masyarakat %ndia juga mengiktiraf diri mereka sebagai penutur mutlak
kepada bahasa mereka dan dikenali sebagai komuniti bahasa #amil. (omuniti ini
menuturkan bahasa Crdu, *indi dan lainlain lagi.
(onsep yang terakhir ialah dialek. Menurut ahliahli antropologi, dialek
didefinisikan sebagai satu bentuk bahasa pertuturan yang berkembang dan
digunakan dalam ranah komunikasi masyarakat. Manakala, dalam kalangan ahliahli
bahasa dan linguistik, dialek dikatakan berasal daripada perkataan 7reek, dialektos
yang menjurus kepada kepelbagaian 'iri bahasa yang dituturkan oleh sekumpulan
pengguna atau penutur sesuatu bahasa. Menurut (amus ,ewan &disi (eempat
pula, dialek ialah satu bentuk bahasa yang digunakan dalam sesuatu daerah atau
oleh sesuatu kelas sosial berbe0a daripada bahasa standard. ,ialek juga dikatakan
sebagai pelat daerah atau negeri dan loghat.
*alliday telah menjeniskan bahasa berdasarkan dua aspek, iaitu pengguna
dan penggunaan. Menurut beliau, pengguna ialah orang yang menggunakan
sesuatu bahasa didapati bahawa bahasa berbe0a dari segi siapasiapa yang
menggunakannya, seperti perbe0aan yang timbul antara 'ara orang (elantan dan
orang Perak dan sterusnya menggunakan bahasa. Penggunaan pula bermaksud
kesesuaian jenis bahasa yang digunakan dengan keadaan atau situasi sewaktu
bahasa itu digunakan.
)amus +inguistik memberi maksud dialek sebagai kelainan bahasa yang
berbe0a dari segi sebutan, tatabahasa, dan kosa kata daripada bahasa baku. ,alam
sesuatu bahasa yang mempunyai banyak dialek, satu daripada dialekdialek ini
/6
dipilih sebagai Eariasi yang digunakan oleh semua penutur untuk berhubung.
Kariasai bahasa Melayu ini disebut sebagai Eariasi bahasa umum atau bahasa
standard atau bahasa baku.
Menurut Meilet =/4>1A, dialek seperingkat bentuk ujaran setempat yang
berbe0abe0a, yang memiliki 'iri'iri umum dan masingmasing lebih mirip
sesamanya dibandingkan dengan bentuk ujaran lain daripada bahasa yang sama
dan tidak harus mengambil semua bentuk ujaran daripada semua bahasa.
,ialek juga boleh dikenal pasti dalam dua bentuk. $entuk yang pertama ialah
dialek baku. ,ialek baku ialah dialek yang didukung dan diiktiraf oleh pemerintah
dengan menjadikannya sebagai bahasa kebangsaan dan bahasa rasmi sesebuah
negara. Manakala, bentuk kedua dikenali sebagai dialek tidak baku. ,ialek tidak
baku diertikan sebagai bahasa yang tidak mendapat dukungan dan diiktiraf oleh
kerajaan sesebuah negara.
3.3 'aktr &ewujudan $ialek
Mangantan Simanjuntak dalam bukunya, Aspek $ahasa dan Pengajaran,
beliau mentakrifkan dialek sebagai satu Eariasi bahasa yang digunakan oleh
sekumpula manusia yang tinggal di satu kawasan geografi tertentu. $eliau juga
menggariskan istilah geografi sebagai bukan menjurus kepada geografi politik
se'ara tegas, bahkan kepada geografi linguistik yang disebut sebagai isoglos atau
sempadan linguistik.
Selain itu, dialek juga wujud melalui faktor politik. -aktor politik telah
membahagikan negara ini kepada unitunit politik yang lebih ke'il sehingga
mewujudkan negeri Perlis, (edah, Pulau Pinang, Selangor, Negeri Sembilan,
Melaka, !ohor, Pahang, #erengganu dan (elantan. *al ini se'ara tidak langsung
/>
telah menyebabkan timbulnya dialek tempatan. ,ialekdialek tempatan di
Semenanjung Malaysia sebenarnya ialah Eariasi daripada bahasa Melayu malah,
dalam satusatu dialek tempatan di Malaysia terdapat pula ideolek, iaitu kelainan
stilistik. *al ini terjadi kerana perbe0aan konteks. (esemua kelainan ini disebut
sebagai dialek tetapi penuturnya masih dapat memahami pertuturan antara satu
sama lain.
Sehubungan dengan itu, dialek turut dipengaruhi faktor persekitaran
pergaulan. Seseorang itu mungkin memperolehi asas yang berbe0a dengan dialek
pertuturan di persekitaran geografinya kerana ditentukan oleh pergaulannya saja.
Sebagai 'ontoh, kita dapati seseorang itu menuturkan dialek (edah dan bukan
dialek Selangor yang menjadi dialek asas penutur itu disebabkan oleh persekitaran
kekeluargaan dan pergaulannya. Ahli keluarga di rumahnya se'ara terusmenerus
menggunakan dialek (edah dalam kehidupan mereka seharihari. $egitu juga dalam
pergaulan mereka dengan ahliahli keluarga lain yang tinggal di (uala Fumpur dan
Petaling !aya.
3." $ialek Ssial
,alam pembentangan kertas kerja ini, dialek sosial telah dijadikan fokus
utama kajian yang hendak dilakukan. ,ialek sosial juga disebut sebagai register
atau laras bahasa, iaitu Eariasi bahasa yang berkaitan dengan penggunaan bahasa
berkenaan. Faras bahasa merupakan EariasiEariasi yang dipilih untuk digunakan
dalam sesuatu situasi tertentu dalam kehidupan seharihari. Cre dan &llis =/411A
menganggap laras bahasa sebagai jenisjenis bahasa yang digunakan mengikut
situasisituasi yang berlainan. Faras bahasa merupakan satu konEensi sosial.
Sesuatu bahasa tertentu digunakan untuk keadaan atau situasi tertentu. -erguson
=/4>@A sewaktu membin'angkan mengenai 'iri'iri bahasa yang telah maju,
/1
mengatakan bahawa salah satu ukuran bagi menentukan taraf kemajuan ialah
menerusi jumlah laras yang wujud dalam bahasa berkenaan.
,alam beberapa buku sosiolinguistik, laras bahasa terbahagi kepada lima
jenis laras bahasa. *al tersebut terdiri daripada laras bahasa 'erpen, laras bahasa
agama, laras bahasa puisi, laras bahasa ekonomi dan laras bahasa iklan. ,alam
buku Siri Pendidikan ,uru Bahasa Melayu -, laras bahasa terbahagi kepada tujuh,
setelah menerima penambahan beberapa laras bahasa yang lain, iaitu laras bahasa
sains, laras bahasa undangundang dan laras bahasa matematik.
Menurut Profesor &meritus Abdullah *assan, beliau merumuskan dialek
sosial berubah bukan sahaja menurut daerah geografi tetapi juga melalui perbe0aan
golongan sosial. Perbe0aan golongan sosial ini juga dikatakan sebagai perbe0aan
standard taraf hidup antara manusia seperti golongan raja, pemerintah dan golongan
bawahan.
,alam hal yang lain juga, dialek sosial juga dipengaruhi perbe0aan
pendidikan. Pendidikan juga sangat memainkan peranan yang penting bagi
menentukan taraf kehidupan sosial seseorang dalam kalangan masyarakat
setempat. Selain itu, perbe0aan pekerjaan dan profesion turut diserap dan dikenali
sebagai sebahagian daripada dialek sosial. *al ini demikian kerana setiap profesion
dan bidang kerjaya mempunyai perbe0aan struktur dan taraf sosial yang tersendiri.
Alibinya, profesion guru mempunyai taraf sosial yang tersendiri berbanding kerjaya
kerjaya yang lain.
3.( 'aktr &ewujudan $ialek Ssial
#erdapat beberapa faktor yang menentukan pemilihan dan penggunaan
sesuatu dialek sosial dalam sesebuah masyarakat.
Antaranya ialah faktor taraf pendidikan yang berbe0a. 8rang yang
mempunyai pendidikan yang tinggi menggunakan laras bahasa yang berbe0a
daripada orangorang yang tidak berpendidikan atau hanya mempunyai taraf
pendidikan yang rendah. Pertuturan dan perbendaharaan kata antara keduadua
golongan ini juga mempunyai perbe0aan.
/@
Selain itu, faktor kedudukan sosial turut mempengaruhi berlakunya dialek
sosial dalam kalangan masyarakat. ,alam bahasa Melayu, kawasan tempat tinggal
tidaklah menjadi faktor pembe0a yang besar dalam membahagikan penuturpenutur
kepada kelaskelas sosial yang tertentu. Pada amnya, bahasa Melayu terbahagi
kepada dua kelas sosial, iaitu bahasa istana atau bahasa dalam dan bahasa luar
istana. Perbe0aan yang nyata antara keduadua laras bahasa ini hanyalah dari segi
perbendaharaan kata sementara aspek morfologi, sintaksis dan fonologinya tidak
banyak perbe0aan.
-aktor latar belakang keluarga dan tempat tinggal juga menyebabkan
terjadinya dialek sosial dalam masyarakat. 5ara pertuturan seseorang yang datang
dari keluarga yang berkedudukan tinggi adalah berbe0a daripada 'ara pertuturan
orang yang datang dari keluarga yang kurang mampu. $egitu juga halnya dengan
orang yang datang dari kawasan tempat tinggal berlainan. Misalnya, laras bahasa
yang digunakan oleh seseorang yang latar tempat tinggalnya di bandar dengan
laras bahasa yang digunakan oleh penutur yang tinggal di desa. Perbe0aan itu amat
ketara dari segi perbendaharaan kata.
7angguan dalam berbahasa juga merupakan faktor terjadinya dialek sosial.
7angguan berbahasa yang dimaksudkan ialah gangguan bahasa ibunda dan dialek
daerah. Faras bahasa Melayu yang dituturkan oleh orang 5ina berbe0a dengan
laras bahasa yang dituturkan oleh orang %ndia. Melalui laras bahasa yang digunakan
oleh seseorang itu, kita dapat meneka dan mengagak bahasa ibunda yang dikuasai
olehnya. $egitu juga halnya dengan laras bahasa standard yang diu'apkan oleh
orang Perak adalah berbe0a dengan laras bahasa standard yang diu'apkan oleh
orang !ohor. ,engan ini, kita dapat mengetahui dialek daerah yang dikuasai oelh
seseorang itu.
Sementelahan, fungsifungsi sosial perlakuan bahasa turut menjadi de fa.tor
kepada dialek sosial. #erdapat beberapa aspek dalam fungsifungsi sosial perlakuan
bahasa. Perlakuanperlakuan bahasa diperlukan kerana bahasa ialah sebahagian
dariapda perlakuan sosial, misalnya bahasa untuk menghasilkan sesuatu maksud
atau perasaan, memberi arahan, meminta dan sebagainya. ,alam tiaptiap situasi
sosial, terdapat penggunaan bahasa yang berlainan, dihasilkan oleh interaksi seperti
/4
perbualan, orangorang yang terlibat dalam perbualan serta peranan terhadap
situasisituasi dalam masyarakat.
Akhir sekali, dialek sosial juga dipengaruhi faktor aspekaspek linguistik
bahasa tersebut. 5iri'iri linguistik dapat dilihat daripada beberapa dimensi. Pada
satu pihak 'iri'iri linguistik berkait rapat dengan faktorfaktor sosial. Pada pihak
yang lain pula ialah sifatsifat bahasa itu sendiri membawa perubahan yang antara
lain men'akupi aspekaspek kehadiran atau ketidakhadiran sesuatu 'iri, keseringan
kehadiran dan susunansusunan struktur tertentu. Pada amnya, terdapat dua
perkara yang membe0akan laraslaras yang berkait dengan linguistik, iaitu
tatabahasa dan perbendaharaan kata. +alau bagaimanapun, perbe0aan antara
laras bahasa itu tidaklah terlalu jauh hingga boleh menimbulkan katidakfahaman
antara penuturnya. Cnsur fahammemahami masih kuat dan kukuh ke'uali dari segi
pengunaan istilahistilah dan perkataanperkataan tertentu yang mempunyai
pengertian yang khusus.
3.) Skp &ajian
,i rumah Furah (arangwulan. Mertua nakhoda kami yang dahulu itu.
$agaimana fikiran !uraganG Malam ini pulang ke hotel, atau tidur di sini
sajaG
#idur di hotel. $esok pagi Sukma $ayu beritahu mereka ehwal perjalananku.
Mbak Sri datang dan bertanya kepda suaminya, !uragan setujuG
Syukur AlhamdulillahH ,ia mahu. !amado berlega hati.
32
%nsyaAllahH ,emi Mbak Sri. Fain kali, tolong aku pula, 'arikan kekasihH
Pasangan suami isteri itu ketawa riang, dan tinggalkan aku sendirian di
kamar.
$iduri tiba bawakan aku jagung bakar. ,ia senyum, elus rambutku, dan
berbisik9
#erima kasih ,aeng, atas pengorbananmu untuk dirikuH
Fain kali akan berterima kasih juga, jika aku rotan kamuG Mataku
men'erlang.
Aku rela terima rotanmu. $erdoalahH Semoga rotan itu, bukan akibat
'emburu.
I I I I I I
Semudah itukahG $abiH !antan setan malaun. Aku maki diri aku sendiri. (erana jelas
apa yang dinamakan suara hatiJ apa yang dinamakan perasaanJ apa yang
dinamakan getar naluriJ semuanya itu, belum dapat dikawal akal. Malah, tidak ada
tenaga jasad yang dapat mengekang itu semua, maka beginilah aku. 8hH Aku pun
tidak lebih rasa daripada lelaki biasa. !antanH )asakanlah padahnya, engkau si
jantan mata keranjang.
Mana boleh tidak 'emburuG Sebelum kami meninggalkan Syonan #o ke
)angoon aku terima kartu pos dari Mbak #uti, puteri sulung Furah (arangwulan, di
SemarangH Sejak minggu ketiga !ulai setiap malam $iduri pulang ke rumah naik
mobil Arab (auman penternak wang. AduhH PanasH 5emburu aku hendak membakar
ombakH
Manalah aku tak iri hatiG Memang, pada mulanya, aku berasa syukur, kerana
(ak Andi Bohorah atau Andi Nuraini di Pontianak bertunangH
Dipetik daripada no(el Warna Sukma sia Muda!
karya Sasterawan "egara #rena Wati! halaman
3/
$%&! ter'itan Pener'it ni(ersiti )e'angsaan
Malaysia*
3.* +nalisis $ialek Ssial
,aripada halaman /@6 noEel Warna Sukma sia Muda, karya Sasterawan
Negara Arena +ati yang telah dikaji, terdapat beberapa ayat yang telah dikenal pasti
mempunyai unsur dialek sosial. Antaranya ialah9
Babi! Ja!a "#!a ma$a%.&
,aripada dialog di atas, didapati bahawa dialog tersebut mempuyai unsur
ragam bahasa kesat. )agam bahasa kesat ialah penggunaan perkataan kesat
33
dalam sebarang pertuturan sama ada dengan diri sendiri mahupun dengan orang
lain. *al ini demikian kerana perkataan 'a'i merupakan sebahagian kata maki yang
sering digunakan oleh segelintir masyarakat di Malaysia. Selain itu, penggunaan
perkataan setan juga boleh dikelasifikasikan sebagai unsur bahasa kesat. Melalui
noEel Warna Sukma sia Muda, penulis telah men'eritakan mengenai diri ,aeng
yang sedang berperang menangkis perasaan yang dikuasai oleh nafsu dirinya
kepada $iduri, anak kepada keduadua pasang suami isteri tersebut. 8leh hal yang
demikian, ,aeng telah menjadikan dirinya sebagai tempat untuk melepaskan
amarah kepada nafsu dirinya terhadap $iduri yang di'intainya selama ini.
S'%(%r A$)am*%$i$$a).&
B#r*+a$a).&
I"'a,A$$a).&
(etigatiga ungkapan di atas mempunyai laras bahasa agama. *al ini dapat
dilihat berdasarkan penggunaan perkataanperkataan syukur, #lhamdulillah, Insya/
#llah dan 'erdoalah. (etigatiga ayat di atas sering kali diu'apkan oleh orang %slam
setelah mendapat sesuatu kejayaan daripada Allah, meminta sesuatu daripada Allah
dan membuat janji dengan sesama Muslim dengannya. ,alam hal ini juga, terdapat
unsur pinjaman perkataan daripada bahasa Arab seperti perkataan doa dan syukur.
Selain itu juga, penggunaan perkataan #lhamdulillah dan Insya/#llah sudah 'ukup
untuk dikelasifikasikan sebagai laras bahasa agama.
T)# "-#.i#" +/ !)# ma$#.&
Kar!% -+"
L%ra) Kara01%$a
(etigatiga ayat tersebut telah dikenal pasti sebagai ragam bahasa pijin.
$ahasa pijin ialah bahasa 'ampuran antara dua atau lebih bahasa. Morfologi dan
sintaksis bahasa ini biasanya akan mempunyai suasana dan inoEasi tempatan,
tetapi tiada perkaitan dengan manamana bahasa ibunda para penuturnya. ,alam
3"
halaman noEel yang telah dipilih dan dikaji, ketigatiga ayat tersebut dikategorikan
sebagai bahasa pijin kerana pada ayat yang pertama, penulis telah menggunakan
bahasa %nggeris sebagai metafora untuk menerangkan mengenai sifat dan fitrah
seorang lelaki yang gemar memikirkan sesuatu yang melebihi batas pemikiran.
Manakala, ayat yang kedua dan ketiga mewakili penyerapan bahasa %ndonesia.
)artu pos ialah poskad, sementara lurah ditakrifkan sebagai ketua kampung atau
penghulu sesuatu kawasan.
E0(a% "i 2a!a ma!a (#ra2a0.&
$erdasarkan petikan dialog yang digunakan oleh Sasterawan Negara Arena
+ati, didapati bahawa beliau telah menggunakan ragam bahasa kasar untuk
menggambarkan diri ,aeng sebagai seorang gila perempuan. $ahasa kasar ialah
penggunaan bahasa yang kurang sopan dan tidak bertatasusila. +alaupun
penggunaan mata keranjang sebagai sama erti kepada seorang lelaki yang gila
perempuan, namun pengu'apannya dianggap kasar dari segi pengu'apannya dan
bahasanya.
3#mb%r% a(% )#*a( m#mba(ar +mba(.
4a!a(% m#.#r$a0.
Merujuk ketigatiga ayat di atas, laras bahasa yang terdapat dalam ayatayat
tersebut ialah laras bahasa 'erpen. Faras bahasa 'erpen merupakan laras bahasa
yang sering digunakan oleh setiap penulis 'erpen atau noEel. ,alam sesuatu karya
kreatif, penulis mempelbagaikan penggunaan perkataan untuk menghidupkan
sesuatu perkara. Seperti ayat .em'uru aku hendak mem'akar om'ak, penulis
menggambarkan perasaan 'emburu yang menyelubungi ,aeng terhadap $iduri
sehingga ke tahap yang lebih tinggi dan tidak lagi boleh dikawal sehingga membakar
sesuatu yang dianggap mustahil untuk dihapuskan. Manakala, pada ayat mataku
men.erlang, penulis telah menggunakan perkataan men.erlang untuk menggantikan
3<
perkataan berkilau dan ber'ahaya bagi mempelbagaikan penggunaan kosa kata
dalam bahasa Melayu.
T#rima (a"i) Da#0.&
Cngkapan di atas merupakan ungkapan yang mempunyai unsur dialek sosial.
,ialek sosial tersebut disebut sebagai ragam bahasa halus. $ahasa halus ialah
bahasa yang diu'apkan dengan penuh sopan santun dan bertatasusila.
$erdasarkan ungkapan 01erima kasih Daeng*2, dapat dilihat kesopanan dan
kesusilaan $iduri menghargai pengorbanan yang dilakukan oleh ,aeng terhadap
dirinya daripada dikenakan hukuman rotan daripada Furah (arangwulan.
4aa$a) a(% !a( iri )a!i5
4aa b+$#) !i*a( .#mb%r%5
Ayat di atas ini mempunyai unsur bahasa basahan. Menurut Siti *ajar Abdul
A0i0 dalam bukunya Siri Pendidikan ,uru Bahasa Melayu -, ragam bahasa basahan
diinterpretasikan sebagai bahasa yang digunakan untuk urusan seharian. $ahasa
basahan juga dikenali sebagai bahasa pasar. *al ini disebabkan oleh faktor untuk
memudahkan perbualan dan pemahaman. Selain itu, bahasa ini juga tidak
mementingkan pematuhan pada peraturan tatabahasa kerana lebih memfokuskan
mesej yang difahami oleh pendengar. Merujuk kepada struktur ayat tersebut, ayat
ayat yang sepatutnya ialah 'agaimana aku tidak iri hati dan 'agaimana tidak
.em'uru*
36
4#r!%a Na()+*a (ami 'a0 *a)%$% i!%.&
Ba0aimaa /i(ira J%ra0a.&
Setelah dikaji dan diselidik, keduadua ayat di atas ini mempunyai unsur
ragam bahasa jargon. $ahasa jargon merupakan terminologi yang berkaitan dengan
aktiEitiaktiEiti tertentu, pekerjaan dan kumpulan penutur yang spesifik. $ahasa
jargon juga dikatakan bahasa khusus yang sering digunakan dalam bidang tertentu
dan bersifat setempat atau kumpulan sosial, kumpulan sepekerjaan dan dalam
kalangan masyarakat kelas bawah. Fantaran itu, ayatayat di atas dikelasifikasikan
sebagai bahasa jargon golongan pelayar. *al ini demikain kerana perbualan
tersebut berlaku antara pasangan suami isteri yang hidup miskin dan anak kapal
Sukma Bayu.
4.0 6U4USAN
Setelah membuat kajian dan penyelidikan mengenai dialek sosial
berdasarkan satu halaman noEel, iaitu noEel Warna Sukma sia Muda, karya
Sasterawan Negara Arena +ati halaman /@6, barulah saya faham mengenai
kepelbagaian dialek yang terdapat dalam kalangan masyarakat Melayu di dalam
negara ini.
#erdapat beberapa faktor dominan yang telah menyebabkan terjadinya
perbe0aan dialek sosial dalam kalangan masyarakat di Malaysia. Antaranya ialah
latar belakang keluarga dan tempat tinggal. Se'ara keseluruhannya, dialek sosial
yang berlaku dalam satu halaman noEel yang telah dikaji ini dipengaruhi keadaan
3>
kehidupan sebuah keluarga yang serba kekurangan. *al ini juga berikutan
persekitaran mereka yang dikelilingi golongan kelas bawahan atau kelas rendah.
Seterusnya, kedudukan sosial dalam masyarakat juga telah menyebabkan
wujudnya dialek sosial dalam kalangan masyarakat. *al ini dapat dilihat antara
pasangan suami isteri yang masih menggelar besannya Furah (arangwulan,
walaupun mereka sudah pun menjadi besan.
Selain itu, dialek sosial yang terdapat dalam halaman noEel ini berlaku
disebabkan desakan diri sendiri. *al ini dapat dilihat melalui ,aeng yang berperang
dengan perasaannya terhadap $iduri. ,ia berusaha untuk tidak berprasangka buruk
terhadap perasaannya daripada dikuasai syaitan.
(onklusinya, dialek sosial dalam kalangan masyarakat di Malaysia
dipengaruhi banyak perkara sama ada faktor penarik mahupun faktor penolak.
,ialek sosial berlaku apabila terdapat perbe0aan latar belakang dan tempat tinggal.
Selain itu, dialek sosial juga berlaku disebabkan oleh kedudukan sosial dalam
masyarakat. Akhir sekali, perkara ini juga dipengaruhi desakann sendiri ataupun
faktor dalaman.
7.0 6E8LEKSI
Alhamdulillah, akhirnya selesai juga tugasan bahasa Melayu ini. Sepanjang
proses penyelesaian tugasan ini, terdapat banyak 'abaran yang terpaksa saya
harungi untuk menyiapkan tugasan ini walau apaapa jua keadaan.
Pada masa yang sama juga, saya terpaksa bersaing dengan rakanrakan
yang lain dalam mendapatkan maklumat mengenai tugasan ini, terutamanya
maklumat daripada buku. (ami terpaksa bersaing untuk meminjam buku dari pusat
sumber institut, disebabkan kekurangan sumber rujukan yang berteraskan buku.
Namun begitu, perkara sebeginilah yang banyak mengajar saya untuk menjadi lebih
fokus dan prihatin terhadap tugasan yang telah diberikan. ,isebalik kekurangan itu,
31
rakanrakan juga tidak terlepas dalam memberikan maklumat tambahan kepada
saya untuk dimuatkan ke dalam tugasan ini.
Selain itu, saya juga ada mengakses internet dan memuat turun maklumat
maklumat penting mengenai topik yang telah diberikan oleh saya. Semua maklumat
yang diperoleh, telah dianalisis dan dipertimbangkan untuk dimuatkan dalam
penulisan saya ini bagi memberikan kefahaman yang luas kepada saya dan rakan
yang lain.
!ustifikasinya, perkara yang banyak saya pelajari sepanjang menyiapkan
tugasan ini ialah bekerja se'ara indiEidu dengan bantuan rakan dan pensyarah
pembimbing. ,i samping itu, saya juga telah mempelajari 'ara'ara mendapatkan
maklumat penting dengan lebih sistematik dan strategik. Melalui 'ara inilah kita
dapat mengurangkan budaya plagiarisme yang sentiasa menyelubungi setiap pelajar
institusi pengajian tinggi. 8leh hal yang demikian, kaedah ini sewajarnya diteruskan
sehingga ke generasi akan datang agar mereka dapat merasainya seperti yang saya
rasai. $anyak perkara yang dipelajari sepanjang tugasan ini disiapkan. Sekian,
terima kasih.
9.0 BIBLIOG6A8I
B%(%,b%(%
*ashim $in Musa, /444. Sejarah Perlam'angan 1ulisan Jawi. (uala Fumpur9
,ewan $ahasa dan Pustaka, /444.
*ashim $in Musa, 322>. Sejarah Perkem'angan 1ulisan Jawi Edisi )edua. (uala
Fumpur9 ,ewan $ahasa dan Pustaka, 322>.
(amus ,ewan &disi (eempat, 3221. (uala Fumpur9 ,ewan $ahasa dan Pustaka,
3221.
3@
Mangantar Simanjuntak, /4@3. #spek Bahasa dan Pengajaran. (uala Fumpur9
Sarjana &nterprise, /4@3.
Nik Safiah (arim, Norlid0a Shamsuddin, 322@. 1eks S1PM Bahasa Malaysia )ertas
$ 3 -. Shah Alam9 8Lford -ajar, 322@.
Peter #rudgill, /4@<. Sosiolinguistik Satu Pengenalan. (uala Fumpur9 ,ewan
$ahasa dan Pustaka, /4@<.
Sasterawan Negara Arena +ati, 3226. Warna Sukma sia Muda. $angi9 Penerbit
CniEersiti (ebangsaan Malaysia, 3226.
Siti *ajar Abdul A0i0, 322@. Siri Pendidikan ,uru Bahasa Melayu -. (uala Fumpur9
,ewan $ahasa dan Pustaka, 322@.
Lama W#b
Mahmud Saefi, 322>. ,ialektologi9 Fangkah (erja dan Aplikasinya.
111..+!+)"(ri-!#"i"..+m. Akses pada 4 September 3224.
Naim -irdaus, 3221. #ulisantulisan ,i )antau Nusantara. )!!-:;;aim,
/ir*a%".b$+0"-+!..+m. Akses pada 4 September 3224.
Prof. &miretus Abdullah *assan, 3221. Pengenalan ,ialek Sosial.
)!!-:;;"+"i+$i0%i"!i(.b$+0"-+!..+m. Akses pada 4 September 3224.
34
<.0 LA4PI6AN
Senarai ,ambar
Gambar 1.1 $atu $ersurat #erengganu
Gambar 1.2 Pemasyhuran (emerdekaan #anah Melayu
Gambar 1.3 $atu Nisan Makam Sheikh Ahmad Majanu
Gambar 1.4 Syiling Baman Pemerintahan Sultan ,hiauddin Mukarram Shah
"2
=.0 BO6ANG KOLABO6ASI
NA4A PELAJA6 9 M8*, -A#*CF (*A%) $%N M8*, ,A*FAN
NO. 4AT6IK 9 3>"/6
KU4PULAN 9 PP%SMP CN%# !" SE4ESTE6;PE6INGKAT9 /
4ATA PELAJA6AN 9 $A*ASA M&FA.C %% A(A,&M%(
PENS>A6AH PE4BI4BING 9 #N. *A!% A$,CF )AN% $%N *ASSAN
TA6IKH PE6KA6A >ANG DIBIN3ANGKAN KO4EN
T; TANGAN
PENS>A6AH
"/
"3