Γεωργία και Περιβάλλον

Πράσινη Επιχειρηµατικότητα – Περιβαλλοντικά Πρότυπα

Dr Θόδ. Καρυώτης 18 Νοεµβρίου 2009, Βόλος
 Επιπτώσεις της εντατικής γεωργίας στο περιβάλλον

„ Ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων νερών

„ Υπερεκµετάλλευση υπόγειων νερών

„ ∆ιάβρωση Εδαφών

„ Απερήµωση

„ ∆ιείσδυση θαλασσινού νερού

„ ∆ηµιουργία προβληµατικών εδαφών

„ Μείωση της οργανικής ουσίας των εδαφών

„ Βιοποικιλότητα

„ Εκποµπές αερίων ρύπων

„ Εισαγωγή βαρέων µετάλλων και οργανικών ρύπων (π.χ. λυµατολάσπη)

 Η συµβατική γεωργία
„ Η συµβατική γεωργία παραµένει κυρίαρχη, εδώ και αιώνες.
„ Κύριο πλεονέκτηµα είναι η δυνατότητα µαζικής παραγωγής
προϊόντων µε κόστος παραγωγής χαµηλότερο από την άσκηση
άλλων µορφών γεωργίας (π.χ. οργανική, εναλλακτική κ.ά.).

„ Στη συµβατική γεωργία είναι εµφανής η έλλειψη ελεγκτικών

µηχανισµών των λιπασµάτων, φυτοφαρµάκων, ποιότητας νερών
άρδευσης, των γενετικά τροποποιηµένων οργανισµών, ενώ είναι
πληµµελής ο έλεγχος από την Πολιτεία των προϊόντων για την
προστασία της υγείας του καταναλωτή.

„ Η άσκησή της είχε επίπτωση στην εξάντληση και ρύπανση των

υδάτων, στην υποβάθµιση της γονιµότητας του εδάφους, στην
παρέµβαση στα αγροτικά τοπία (π.χ. εκχερσώσεις, στραγγίσεις
λιµνών κ.ά.), µείωση της βιοποικιλότητας και ύπαρξη επικίνδυνων
ουσιών στα είδη διατροφής.

„ Οι αγρότες εφαρµόζουν ποσότητες λιπασµάτων µεγαλύτερες από

τις ανάγκες των καλλιεργειών, ενώ συνήθως δεν γνωρίζουν την
περιεκτικότητα του εδάφους σε θρεπτικά στοιχεία.
„ Η υπεράντληση του νερού στις παράκτιες περιοχές από τον
υπόγειο υδροφορέα, οδήγησε στο φαινόµενο της
υφαλµύρυνσης των υπόγειων νερών.

„ Η διασφάλιση της ποιότητας των αγροτικών προϊόντων για την

ανθρώπινη υγεία, είναι πρωταρχικής σηµασίας. Μελέτες του
Πανεπιστηµίου της Minnesota έδειξαν ότι σε καλλιέργειες
λαχανικών και πατάτας βρέθηκαν αντιβιοτικά που προήλθαν
από τη λίπανση µε κοπριά ζώων.

„ Οι παραπάνω κίνδυνοι υπάρχουν ανεξάρτητα από τον τρόπο

άσκησης της γεωργίας (συµβατική ή οργανική).

„ Το νερό, θεωρήθηκε ως ανεξάντλητος πόρος και

χρησιµοποιήθηκε στη γεωργία χωρίς ορθολογικό σχέδιο
διαχείρισης, αφού το 86% της ποσότητας χρησιµοποιείται για
άρδευση των καλλιεργειών.

„ Τα ανόργανα λιπάσµατα, τα οποία χρησιµοποιούνται ευρύτατα

στη συµβατική γεωργία, µεταφέρονται στα ποτάµια µε
επιφανειακή απορροή, ενώ διηθούνται στα υπόγεια νερά µε
αποτέλεσµα την αυξηµένη συγκέντρωση νιτρικών και
φωσφορικών αλάτων στα υδατικά οικοσυστήµατα.
„ Οι προσπάθειες στο άµεσο µέλλον χωρών της Ευρωπαϊκής
Ένωσης στοχεύουν σε ετήσια µείωση της κατανάλωσης των
λιπασµάτων κατά 0.5 µέχρι 1%.

„ Η λιπαντική αγωγή σε χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ

συνδέεται µε τον έλεγχο της διασποράς ρύπων στα νερά
άρδευσης, µε την εφαρµογή σχεδίου ολοκληρωµένης
διαχείρισης επιφανειακών και υπογείων υδατικών πόρων,
ενώ έχουν υπολογισθεί οι τιµές απώλειας της αµµωνίας και
των οξειδίων του αζώτου προς την ατµόσφαιρα.
 Αειφορία - Ορισµός

“κάλυψη των αναγκών του παρόντος χωρίς να

διακυβεύεται η ικανότητα των µελλοντικών
γενεών να καλύψουν τις δικές τους ανάγκες
(Ηνωµένα Έθνη, 1990).
Ποιο πρέπει να είναι το µοντέλο της Ελληνικής γεωργίας;

„ Η εφαρµογή ενός αειφορικού µοντέλου γεωργικής ανάπτυξης

µε κύριους στόχους: την παραγωγή αγροτικών προϊόντων
υψηλής ποιότητας µε τη χρήση υψηλών προδιαγραφών
“πράσινης τεχνολογίας” (π.χ. ενέργειας, χρήση “καθαρών”
λιπασµάτων και νέας τεχνολογίας φυτοπροστατευτικών
ουσιών).

„ Τα µέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να

συνδυασθούν µε τη δηµιουργία νέων φορέων διαχείρισης των
φυσικών πόρων (π.χ. τοπικοί φορείς διαχείρισης του νερού
άρδευσης).
„ Η άσκηση της γεωργίας υποχρεώνει στο άµεσο µέλλον τη λήψη
συµπληρωµατικών µέτρων προστασίας του περιβάλλοντος που
αφορούν:
- στη µείωση των εκποµπών αερίων ρύπων προς την ατµόσφαιρα
- στον περιορισµό λιπασµάτων που εκπέµπουν αζωτούχες ενώσεις
ή διοξείδιο του άνθρακα προς την ατµόσφαιρα
- στον έλεγχο και περιορισµό των καυσαερίων που εκπέµπουν τα
παρωχηµένης τεχνολογίας γεωργικά µηχανήµατα

„ Στην τελευταία περίπτωση, τα παλαιάς τεχνολογίας αγροτικά

µηχανήµατα, ίσως πρέπει να αποσυρθούν. Η αντικατάστασή τους
προϋποθέτει επιπρόσθετο κόστος για τον αγρότη, ο οποίος στις
σηµερινές συνθήκες δεν µπορεί να ανταποκριθεί (κίνητρα).
 Εδαφος και περιβάλλον

„ Τα ελληνικά γεωργικά εδάφη θεωρούνται ως η κύρια πηγή

εκποµπών αερίων ρύπων που προέρχονται από γεωργικές
δραστηριότητες και κυµαίνονται 66-72% των συνολικών
εκποµπών της γεωργίας.

„ Το έδαφος διαδραµατίζει κυρίαρχο ρόλο στην κλιµατική

αλλαγή

„ Ερευνες έδειξαν ότι µια απώλεια 0,1% άνθρακα από τα

ευρωπαϊκά εδάφη που στη συνέχεια εκπέµπεται στην
ατµόσφαιρα, ισοδυναµεί µε τις ανθρακούχες εκποµπές
επιπλέον 100.000.000 αυτοκινήτων!
Νιτρορύπανση
Ευαίσθητες στη νιτρορύπανση περιοχές
Πλεόνασµα αζώτου σε καλλιεργούµενες εκτάσεις ( kg αζώτου/ha)
Μεγ. Βρετανία
Σουηδία
Ισπανία
Σλοβενία
Σλοβακία
Ρουµανία
Πορτογαλία
Πολωνία
Ολλανδία
Mάλτα
Λουξεµβούργο
NH3
Λιθουανία
Λετονία N2O
Iταλία
Iρλανδία Nox
Ουγγαρία
Ελλάδα
N2
Γερµανία
N έκπλυση
Γαλλία
Φινλανδία
Eσθονία
∆ανία
Τσεχία
Κύπρος
Bουλγαρία
Bέλγιο
Aυστρία

EU-27

0 50 100 150 200 250 30 350 400

0
 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ Υ∆ΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΚΑΝΕΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ
ΛΕΚΑΝΗ ΑΛΜΥΡΟΥ - ΑΓΧΙΑΛΟΥ
ΙΣΤΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΕ ΝΙΤΡΙΚΑ

160

140

120
ΝΟ3 mg/l νερού

100

80

60

40

20

0
Ν14 Μ Ν15Μ Ν16Μ Ν13Μ Ν12Μ Ν7Μ Ν6Μ Ν8Μ Ν9Μ Ν10Μ Ν11Μ Ν1Μ Ν2Μ Ν3Μ Ν4Μ Ν5Μ

50-150
mgNO3/l 0-25 mgNO3/l
νερού νερού
38% 43%

25-50
mgNO3/l
νερού
19%
 ΚΩ∆ΙΚΕΣ ΟΡΘΗΣ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ

Οι ΚΟΓΠ αποτελούν τις ελάχιστες περιβαλλοντικές δεσµεύσεις

των παραγωγών στα πλαίσια του Καν. (ΕΚ)1257/99.

► Με βάση τις ιδιαιτερότητες των περιοχών πρέπει να

επικαιροποιηθεί ο ΚΟΓΠ, η εφαρµογή του οποίου είναι
υποχρεωτική από τη νοµοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

► Ο Κώδικας, υποδεικνύει µεθόδους κατάλληλης εφαρµογής

λιπασµάτων και νερού άρδευσης στις καλλιέργειες.
 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ
ΣΧΕ∆ΙΟΥ ∆ΡΑΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΣ
ΝΙΤΡΟΡΥΠΑΝΣΗΣ

Ολα τα “Σχέδια ∆ράσεις” και οι λιπαντικές αγωγές

πρέπει να συµπεριλάβουν τις Οµαδοποιήσεις των
Εδαφικών Κλάσεων.

Οι χάρτες να έχουν ψηφιακή µορφή και

γεωστατιστική επεξεργασία.

Να εγκατασταθούν δίκτυα παρακολούθησης

νιτρικών στα νερά, ειδικά στις περιοχές όπου
εκτελούνται αγροπεριβαλλοντικά προγράµµατα.
Ε ΘΝΙ ΚΟΙ ∆Ρ Υ Μ
Α ΑΓ Ρ Ο Τ Ι ΚΗΣ Ε Ρ Ε Υ Ν
ΑΣ
(Ε Θ.Ι .ΑΓ .Ε .)
ΙΝΣΤΙΤΟ Υ Τ ΟΧ ΑΡ Τ Ο Γ Ρ ΑΦ ΗΣ ΗΣ
ΚΑΙ Τ ΑΞΙ Ν ΟΜ
ΗΣ ΗΣ Ε∆ΑΦ ΩΝΛΑΡ Ι Σ ΑΣ
(Ι .Χ .Τ .Ε .Λ.) ΛΑΡ Ι Σ Α Χ άρτ ης Κλάσε ωνΕδαφών

ΑΜΠΕΛΩΝ
ΤΥΡΝΑΒΟΣ

Φάλαννα

Κουλούριον

Αγία Σοφία ∆ασοχώριον

∆ένδρα

Πλατανούλια
Οµορφοχώριον

Γιάννουλη

Συν. Προσφύγων

Μελισσοχώριον

ΛΑΡΙΣΑ

Τερψιθέα
Μάνδρα

Ραχούλα

Ελευθεραί
Κοιλάς

Μεσορράχη Νίκαια

ΝέαΛεύκη

Μαυροβούνιον

Άγιοι Ανάργυροι

Κραννών

Νέαι Καρυαί

ΚΛΙ Μ
ΑΚΑ 1:50.000
N

W E

S
I ∆Ι ΑΓ Ρ ΑΜ
ΜΑ Σ ΥΝ
∆ΕΣ Μ
ΟΥ Φ Υ ΛΛΩΝ

II
III ΕΛΑΣ Σ ΩΝ ΓΟ
Ν
ΝΟΙ Ρ ΑΨ ΑΝ
Η

IV
V Φ ΑΡ ΚΑ∆ΩΝ ΛΑΡ Ι Σ Α ΠΛΑΤ Υ ΚΑΜ
ΠΟΣ

VI
VII
ΣΟ
Φ Α∆ΕΣ Φ ΑΡ Σ ΑΛΑ ΒΕΛΕ Σ Τ Ι Ν
ΟΝ

VIII
 ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ
ΝΙΤΡΟΡΥΠΑΝΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΑ

¾ Η ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΗ χρήση αvόργαvωv λιπασµάτωv θεωρείται

ως η κύρια πηγή ρύπαvσης τωv νερών (νιτρικά, φωσφορικά)

¾ Η διείσδυση τoυ θαλασσιvoύ vερoύ λόγω υπεράvτλησης

δηµιoύργησε πρoβλήµατα εφαλάτωσης τoυ υπoγείoυ vερoύ σε
παραθαλάσσιες περιοχές

¾ ∆ιαπιστώθηκαν φαινόµενα ευτροφισµού στο δέλτα ποταµιών

¾ Από την εφαρµογή του προγράµµατος, εκτιµήθηκε ότι η

µείωση των αζωτούχων λιπασµάτων ΜΟΝΟΝ για τη Θεσσαλία
ξεπερνά 30.000.000 kg N (1996-2006).
 VARIATION OF WATER TABLE DEPTH IN CERTAIN
DISTRICTS OF CENTRAL GREECE
YEAR
1980.

1982.

1984.

1986.

1988.

1990.

1992.

1994.

1996.

1998.

2000.
0
AD 11(Μόδεσ τος)
5
SR 32 (Κυψέλ η)
10
SR 31(Μέλ ισ σ α)

15 SR 66 (Νίκη)

20 AG 14 (Νίκη)
meters

SR 43 (Κυψέλ η)
25
PZ 15 (Στεφ ανοβίκειο )
30
SR 63 α (Ριζόµυλ ος)

35

40

45

50
Τροποποίηση του νοµικού πλαισίου της νιτρορύπανσης;

„ Παρά τη σηµαντική εµπειρία που αποκτήθηκε, υπάρχει µια

γενική αµφισβήτηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την
αποτελεσµατικότητα των µέτρων που εφάρµοσε η χώρα µας
στο πρόβληµα της νιτρορύπανσης.

„ Μέχρι σήµερα δεν πραγµατοποιήθηκε καµία συστηµατική

µελέτη η οποία απαντά στο ερώτηµα εάν µειώθηκε η
συγκέντρωση των νιτρικών στα υπόγεια νερά της Θεσσαλίας
(και των άλλων περιοχών).

„ Παρά τη δραστική µείωση των αζωτούχων λιπάνσεων, δεν

υπάρχουν αποδεδειγµένες τάσεις µείωσης των νιτρικών στη
Θεσσαλία.

„ Προφανώς οφείλεται στην έλλειψη πυκνού δικτύου

παρακολούθησης των νιτρικών (και άλλων ποιοτικών
παραµέτρων.
• Χρειάζονται βελτιώσεις για την αποτελεσµατική εφαρµογή της
Οδηγίας για τη νιτρορύπανση και πρέπει να συνδεθεί µε την
Οδηγία για την προστασία των νερών (και τη θυγατρική) και τις
υποχρεώσεις για περιορισµό των εκποµπών ρύπων στην
ατµόσφαιρα.

• Στους µελλοντικούς ελέγχους θα υπολογίζονται και οι εισροές

αζωτούχων ενώσεων στα γεωργικά εδάφη οι οποίες προέρχονται
από βροχοπτώσεις ή από στερεές αποθέσεις.

• Οποιαδήποτε καθυστέρηση, θα έχει σοβαρές κοινωνικές και

περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενώ το οικονοµικό τίµηµα θα είναι
πολύ µεγάλο.
 Η χρήση της λυµατολάσπης στη γεωργία

Πλεονεκτήµατα
„ Περιέχει θρεπτικά στοιχεία για τις καλλιέργειες, ενώ η οργανική
ουσία θεωρήθηκε ότι µπορεί να βελτιώσει τα εδάφη που
κινδυνεύουν από την ερηµοποίηση.

„ Εκτιµήθηκε ότι η χρήση της λυµατολάσπης ως λιπάσµατος θα

µειώσει την εξάρτηση από τα συνθετικά λιπάσµατα και θα
µειωθεί το κόστος παραγωγής.

„ Η ελεγχόµενη χρήση της στη γεωργία µπορεί να βελτιώσει τη

δοµή του εδάφους, άρα να µειωθεί ο κίνδυνος διάβρωσης, ενώ
αυξάνει την ικανότητα του εδάφους να κατακρατεί το νερό.
 Μειονεκτήµατα - κίνδυνοι
„ Η εφαρµογή της λυµατολάσπης στο έδαφος συνεπάγεται και
προσθήκη ρυπαντών που περιέχει, οι οποίοι µπορούν να
µεταφερθούν στον αέρα και το νερό ή στην τροφική αλυσίδα.

„ Mέχρι σήµερα, η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν έδωσε

απάντηση για την πιο ενδεδειγµένη µέθοδο χρησιµοποίησής της.

„ Τα στερεά αστικά απόβλητα µπορεί να περιέχουν θρεπτικά

στοιχεία και οργανική ύλη, περιέχουν όµως παθογόνους
οργανισµούς που µπορούν να µεταδόσουν ασθένειες, καθώς και
τοξικές ενώσεις.

„ Η συνεχής χρησιµοποίηση της λυµατολάσπης, εµπεριέχει

κινδύνους που περιλαµβάνουν τη συσσώρευση βαρέων µετάλλων
στα εδάφη και στη συνέχεια την πρόσληψή τους από τα φυτά.

„ Σύµφωνα µε την Οδηγία 86/278/ΕΕ και µε βάση την ΥΑ

80568/4225/91, υπάρχει πρόβλεψη για τα επίπεδα
περιεκτικότητας βαρέων µετάλλων στη λυµατολάσπη που
πρόκειται να χρησιµοποπoιηθεί στα εδάφη, καθώς και οριακές
τιµές για τα βαρειά µέταλλα που µπορούν να εισάγονται κατ' έτος
στα καλλιεργούµενα εδάφη και στους βοσκότοπους.
 Η χρήση της λυµατολάσπης στη γεωργία πρέπει να
αποφεύγεται στις παρακάτω περιπτώσεις:

„ σε περιοχές που µπορεί να επηρεαστεί η ποιότητα των

επιφανειακών και υπόγειων νερών

„ σε λιβάδια στα οποία γίνεται βόσκηση ζώων

„ σε καλλιέργειες κτηνοτροφικών φυτών αν η συγκοµιδή γίνει

µέσα σε τρεις εβδοµάδες από την ηµέρα εφαρµογής

„ σε χωράφια µε φυτείες φρούτων και λαχανικών

„ σε χωράφια που πρόκειται να χρησιµοποιηθούν για

παραγωγή φρούτων και λαχανικών τα οποία έρχονται σε
επαφή µε το χώµα και συνήθως καταναλώνονται ωµά, εκτός
αν το υλικό προστεθεί τουλάχιστο 12 µήνες πριν από τη
συγκοµιδή

„ σε γρασίδια, εκτός αν η λυµατολάσπη προστεθεί τουλάχιστο

12 µήνες πριν τη χρησιµοποίησή τους
„ Η λυµατολάσπη, εκτός των άλλων, περιέχει διοξίνες και
βαρειά µέταλλα τα οποία µπορούν να εκπλυθούν και να
µεταφερθούν στα επιφανειακά ή στα υπόγεια νερά, ειδικά
στα αµµώδη εδάφη.

„ Επίσης, µπορεί να περιέχει στοιχεία (Cd, Pb, Hg) που έχουν

επίπτωση στην εδαφική πανίδα.

„ Ορισµένα βαρειά µέταλλα είναι τοξικά για τα φυτά και

προκαλούν µείωση στην γεωργική παραγωγή, ενώ άλλα (Pb,
Cd, Hg) δεν επιδρούν στην ανάπτυξη των φυτών, µπορούν
όµως να προκαλέσουν βλάβες στην ανθρώπινη υγεία ή στα
ζώα που καταναλώνουν τα φυτά.

„ Πειράµατα απέδειξαν ότι η εφαρµογή λυµατολάσπης αύξησε

την αλατότητα στα εδάφη.

„ Σχετικά µε την ποιότητα των προϊόντων, βρέθηκε σε

αµπελώνες που “λιπάνθηκαν” µε λυµατολάσπη ότι τα
σταφύλια περιείχαν κάδµιο, νικέλιο και χρώµιο (Pinamonti
et al., 1999).
„ Πειράµατα έδειξαν ότι µεγάλο ποσοστό της αµµωνίας που
περιέχει η λυµατολάσπη εξαερώνεται σε 24 ώρες από την
εφαρµογή στα εδάφη.

„ Οι ιδιοκτήτες γης δεν είναι πρόθυµοι να τη χρησιµοποιήσουν

ως λίπασµα, ενώ τα τελευταία χρόνια κερδίζει έδαφος η
δυνατότητα παραγωγής ενέργειας.

„ Μελλοντικά, η λυµατολάσπη µπορεί να χρησιµοποιηθεί στην

παραγωγή ανακυκλώσιµων υλικών νέας τεχνολογίας, αφού τα
ερευνητικά αποτελέσµατα σε διεθνές επίπεδο θεωρούνται
ασφαλή για τον άνθρωπο και το περιβάλλον (π.χ.
φωτοβολταϊκά πλαίσια, πλακίδια στεγανοποίησης κλπ).
„ Σε περίπτωση εφαρµογής της λυµατολάσπης στα χωράφια είναι
απαραίτητη σε περιφερειακό επίπεδο η σύσταση ενός
αξιόπιστου µηχανισµού ελέγχου και παρακολούθησης, ο οποίος
θα έχει την ευθύνη για:

1. τυχόν επιπτώσεις στην ποιότητα των φυσικών πόρων

1. τον έλεγο της καταλληλότητας των αγροτικών προϊόντων που

προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση

1. την οριοθέτηση των εκτάσεων που µπορούν να δεχθούν

λυµατολάσπη

1. το είδος των καλλιεργειών που µπορεί να επιτραπεί σε µια

περιοχή
 Ολοκληρωµένη γεωργία
Η εφαρµογή της ολοκληρωµένης γεωργίας κερδίζει συνεχώς
την εµπιστοσύνη των καταναλωτών και την προθυµία των
αγροτών επειδή:
„ ενσωµατώνει ηπιότερες καλλιεργητικές πρακτικές
„ λαµβάνει υπόψη τα περιβαλλοντικά δεδοµένα της περιοχής
„ χρησιµοποιούνται µέθοδοι που περιορίζουν τη χρήση
ρυπαντών
„ περιορίζουν την υπεράντληση νερού
„ διατηρείται η γονιµότητα των εδαφών
„ δεν χρησιµοποιούνται γενετικά τροποποιηµένοι σπόροι

Πρακτικά συνιστά ελεγχόµενη µέθοδο παραγωγής µε βάση

συγκεκριµένους κανόνες, πρωτόκολλα, µεθόδους και
τεχνικές, που πιστοποιούνται από τις αρµόδιες αρχές.
Κλιµατικές αλλαγές
 Κλιµατικές αλλαγές - επιπτώσεις στη γεωργία
„ Αλλαγή στη σύνθεση των καλλιεργειών

„ Επίπτωση στην πρωϊµότητα (χρειάζονται χαµηλές θερµοκρασίες

για άνθηση)

„ Καταστροφή καλλιεργειών από τις µεταβολές στη θερµοκρασία

„ Μείωση αποδόσεων σε αρδευόµενες καλλιέργειες

„ Αυξηµένες ανάγκες νερού και αλλαγές στις µεθόδους άρδευσης

„ Αυξηµένος κίνδυνος απερήµωσης

„ Μείωση βοσκήσιµης έκτασης

„ Απώλεια καλλιεργήσιµης έκτασης σε παραθαλάσσιες περιοχές,

εκβολές ποταµών και πεδία πληµµυρών

„ Αλάτωση υπόγειων νερών

 Εκποµπές GHG από τη Γεωργία

„ Οι εκποµπές GHG από τη γεωργία ήταν 8.7% των συνολικών

εκποµπών και µειώθηκαν 11% το 2003 σε σχέση µε το έτος
βάσης 1990 (ετήσια µείωση 0.9%).

„ Οι εκποµπές Ν2Ο από τα εδάφη χαρακτηρίζονται από

διακυµάνσεις.

„ Παρατηρήθηκε ότι η γεωργία είναι υπεύθυνη για τις

εκποµπές µεθανίου και οξειδίων του αζώτου.

„ Οι εκποµπές από τα αγροτικά µηχανήµατα και τη θέρµανση

των θερµοκηπίων συµπεριλαµβάνονται στις εκποµπές του
ενεργειακού τοµέα.
Συνολικές εκποµπές GHG (in kt CO2 eq) από τη γεωργία
(Greece – National Inventory Report 2007)
Κλιµατικές αλλαγές και αγροτική παραγωγή
Γενετικά Τροποποιηµένοι Οργανισµοί (GMO)
Τοµάτα µε … άρωµα κρεµµυδιού
 ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΑ ΤΡΟΦΙΜΑ

„ Tα τελευταία χρόνια τα µεταλλαγµένα τρόφιµα

παρουσιάζονται ως η κυρίαρχη λύση στο πρόβληµα της
επισιτιστικής κρίσης του πλανήτη, ταυτόχρονα όµως,
δηµοσιεύονται οι πιθανές συνέπειες στο περιβάλλον και την
ανθρώπινη υγεία.
Γιατί εµφανίζεται πρόβληµα στην αποδοχή των ΓΤΤ;

„ Πρόκειται για προϊόντα τα οποία δεν έχουν δοκιµαστεί στο

χρόνο, µε αποτέλεσµα να µην έχουν ακόµη επιβεβαιωθεί οι
θετικές ή αρνητικές επιδράσεις στον άνθρωπο και το περιβάλλον.

„ Οι διενέξεις για τα ΓΤΤ εντάθηκαν το 2002, όταν κατά τη

διάρκεια επισιτιστικής κρίσης, πολλές χώρες της νότιας
αφρικανικής ηπείρου αρνήθηκαν αµερικανική βοήθεια µε
µεταλλαγµένα τρόφιµα (Μοζαµβίκη, Ζιµπάµπουε).
 Ποια είναι η σηµερινή κατάσταση στην Ελλάδα και την Ευρώπη

„ Έρευνα του Ευρωβαρόµετρου (∆εκέµβριος 2001) δείχνει ότι το 93,3%

των Ελλήνων καταναλωτών δεν θέλει να καταναλώνει µεταλλαγµένα
τρόφιµα, ενώ για τους Ευρωπαίους καταναλωτές ανέρχεται σε 71%.

Προβληµατισµοί
Ο διάλογος πάνω στις γεωργικές εφαρµογές της Γενετικής Μηχανικής
εστιάζεται σε θέµατα που ενδιαφέρουν κάθε πολίτη, επειδή:

- Αφορούν την υγεία και ασφάλεια του Καταναλωτή

- Τη βιοποικιλότητα
- Τις τοπικές κοινωνίες
- Τον κοινωνικό ρόλο και την ηθική της επιστήµης και της τεχνολογίας
- Την ανάληψη ευθυνών σε περίπτωση απρόβλεπτων δυσµενών
επιπτώσεων
 Νοµοθεσία - Η κατάσταση στην Ελλάδα
Η χώρα µας εισάγει περίπου 500.000 τόνους σόγιας και 400.000
τόνους καλαµποκιού κάθε χρόνο.
Με δεδοµένη την απουσία συστηµατικών ελέγχων, παραµένει
άγνωστο το ποσοστό των εισαγωγών που περιέχει µεταλλαγµένους
οργανισµούς.
Κτηνοτροφικά προϊόντα είναι πολύ πιθανό να προέρχονται από
ζώα που έχουν τραφεί µε µεταλλαγµένους οργανισµούς.
Σύµφωνα µε τη νέα Ευρωπαϊκή Νοµοθεσία για τη Σήµανση και
την Ιχνηλασιµότητα των µεταλλαγµένων τροφίµων και ζωοτροφών
(Καν. 1829/2003, Καν. 1830/2003), είναι υποχρεωτική η σήµανση
των µεταλλαγµένων στην εµπορική συσκευασία.
Η σήµανση όµως των προϊόντων ζωικής προέλευσης δεν
είναι υποχρεωτική.
ΕΝEΡΓΕΙΑΚΑ ΦΥΤΑ
Ηλίανθος Ελαιοκράµβη

Σόργο Αγριοαγγινάρα
„ Οι κλιµατικές αλλαγές και η πολιτική για τα βιοκαύσιµα
έχουν αποδειχθεί ότι επιδρούν στον κύκλο του αζώτου.

„ Ο Γερµανός νοµπελίστας χηµικός Paul Crutzen ανακοίνωσε

ότι ορισµένα βιοκαύσιµα απελευθερώνουν διπλάσια
ποσότητα οξειδίων του αζώτου σε σχέση µε τα συµβατικά
και εποµένως συνεισφέρουν στην αύξηση της θερµοκρασίας
του πλανήτη.
 Η προώθηση εναλλακτικών καλλιεργειών
Ερωτήµατα
„ Χρειάζεται µελέτη προσαρµοστικότητας των υπό δοκιµή
καλλιεργειών. Ποιες καλλιέργειες, σε ποιες περιοχές, σε τι
έκταση;
„ Υπάρχει ανάγκη για την ανάπτυξη της σχετικής τεχνολογίας.
„ Να διερευνηθούν οι επιπτώσεις της επέκτασης της
καλλιέργειας στην ποιότητα των φυσικών πόρων (π.χ. πόσο
νερό χρειάζονται, εξαντλούν τα θρεπτικά στοιχεία κ.λ.π.)
„ ∆ιασφαλίζεται το εισόδηµα των αγροτών;
 ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ - ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ
„ Στους καταναλωτές επιβάλλεται ένα µοντέλο διατροφής για
την ποιότητα που εξυπηρετεί κυρίως τα µεγάλα δίκτυα
τροφίµων και δεν προωθεί την αειφόρο ανάπτυξη.

„ Το νέο µοντέλο πρέπει να στηρίζεται στην ποιότητα και την

ασφάλεια, ενώ πρέπει να στοχεύει στην κατοχύρωση της
προέλευσης (ΠΟΠ, ΠΓΕ, βιολογικά, ολοκληρωµένη διαχείριση),
στον τρόπο παραγωγής και στον αυστηρό έλεγχο της
ποιότητας για την διασφάλιση της ανθρώπινης υγείας.

„ Υπάρχει αυξηµένο ενδιαφέρον των καταναλωτών για τα

προϊόντα ποιότητας.

„ Οφείλεται στις πρόσφατες διατροφικές κρίσεις όπως η

εµφάνιση των διοξινών, της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας,
της εξάπλωσης των GMO, της ανίχνευσης διαφόρων
απαγορευµένων ουσιών κ.λ.π.
 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
1. Η συµβατική γεωργία παραµένει κυρίαρχη λόγω της
δυνατότητας µαζικής παραγωγής προϊόντων, µε κόστος
παραγωγής χαµηλότερο συγκριτικά µε τις άλλες µορφές
γεωργίας.
2. Η εντατικοποίηση της γεωργίας µε στόχο την αύξηση της
παραγωγικότητας οδήγησε στην υπερβολική χρήση µέσων
παραγωγής, όπως γεωργικά µηχανήµατα, άρδευση, χρήση
αγροχηµικών κ.α. Αποτέλεσµα ήταν η εµφάνιση προβληµάτων
υποβάθµισης τους εδάφους όπως: η συµπίεση, η µείωση της
γονιµότητας, η αύξηση της αλατότητας και η οξίνιση, η ρύπανση
µε φυτοφάρµακα και η διάβρωση.
3. Σηµαντικό περιβαλλοντικό πρόβληµα συνιστά η υψηλή
συγκέντρωση νιτρικών και φωσφορικών αλάτων στα υδατικά
οικοσυστήµατα και η εµφάνιση φαινοµένων ευτροφισµού, λόγω
υπερλιπάνσεων.
4. Επίσης, συνέβαλε στην υποβάθµιση και στην καταστροφή
τοπίων της υπαίθρου. Οι γεωργικές πρακτικές που οδήγησαν
στο φαινόµενο, είναι η αφαίρεση φυτοφρακτών, η αξιοποίηση
ακαλλιέργητων λωρίδων γης, η εγκατάλειψη της αµειψισποράς
και της αγρανάπαυσης, η αντικατάσταση φυσικών βοσκότοπων
µε τεχνητά λιβάδια και αροτραίες καλλιέργειες, τα
αποστραγγιστικά εγγειοβελτιωτικά έργα και η µείωση των
εκτάσεων των υγροτόπων (Λουλούδης κ.α., 1993).
5. Η εξάπλωση της καλλιέργειας των υβριδίων είχε επίσης ως
συνέπεια τη σηµαντική απώλεια της γενετικής ποικιλότητας και
την εξαφάνιση παραδοσιακών ποικιλιών, ιδιαίτερα κατά τη
δεκαετία του ’60. Τα φυτά που χρησιµοποιούνται σήµερα
στηρίζονται σε παλαιότερες ποικιλίες που βελτιώθηκαν. Το
γεγονός σηµαίνει απώλεια γενετικού δυναµικού, πάνω στο
οποίο στηρίζεται η γενετική για την παραγωγή νέων ποικιλιών
και κατά συνέπεια απώλεια µελλοντικών επιθυµητών
χαρακτηριστικών των καλλιεργούµενων φυτών, τα οποία δεν
είναι διαθέσιµα στην επιστήµη.

6. Με αφορµή την επίπτωση των λιπασµάτων στην υποβάθµιση

του περιβάλλοντος, ήδη στο εξωτερικό άρχισαν συζητήσεις για
την εφαρµογή ειδικού φόρου από τη χρήση των λιπασµάτων.

7. Σηµαντικό για κάθε χώρα είναι η σύνταξη και υποχρεωτική

εφαρµογή πρωτοκόλλου λίπανσης για κάθε περιοχή και
καλλιέργεια.

8. Μελέτες έδειξαν ότι κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία υπάρχουν

ακόµα και στις περιπτώσεις της οργανικής γεωργίας.
9. Η εφαρµογή της ολοκληρωµένης γεωργίας κερδίζει συνεχώς την
εµπιστοσύνη των καταναλωτών και την προθυµία των αγροτών.

10. H αειφορική γεωργία η οποία περιλαµβάνει αλλαγές στα

συστήµατα παραγωγής και κατανάλωσης, πρακτικές για τη
µείωση των εκποµπών αερίων προς την ατµόσφαιρα και
εξοικονόµηση ενέργειας, φαίνεται ότι έχει µέλλον.

11. Σε όλα τα συστήµατα παραγωγής πρέπει να εφαρµόζεται η

νοµοθεσία για την ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων
και έλεγχοι των προϊόντων για την ασφάλεια του καταναλωτή.

12. Η Ελλάδα πρέπει να στηριχθεί σε µια βιώσιµη, παραγωγική και

ανταγωνιστική γεωργία, που διασφαλίζει τις ανάγκες και τη
διατροφική ασφάλεια των καταναλωτών, να στοχεύει στην
προστασία των φυσικών πόρων (ορθολογική διαχείριση,
προστασία από ρύπανση κ.ά.) και στην προστασία του αγροτικού
τοπίου και της βιοποικιλότητας.

12. Χρειάζεται συνεχής ενηµέρωση του καταναλωτή ενώ ανάλογα

µε τις επικρατούσες συνθήκες κάθε περιοχής πρέπει να
προωθούνται τα κατάλληλα συστήµατα παραγωγής (π.χ.
ολοκληρωµένη, βιολογική παραγωγή κ.ά.)