Sistemi linearnih jednacina

Sistem od n linearnih jednacina sa n nepoznatih (x

1
, x
2
, . . . , x
n
) je
a
11
x
1
+ a
12
x
2
+ + a
1n
x
n
= b
1
,
a
21
x
1
+ a
22
x
2
+ + a
2n
x
n
= b
2
,
.
.
. (0.1)
a
n1
x
1
+ a
n2
x
2
+ + a
nn
x
n
= b
n
.
Ako je b
1
= b
2
= = b
n
= 0, za sistem jednacina (0.1) se kaze da je homogen.
Uredena n-torka brojeva (
1
,
2
, . . . ,
n
) je resenje sistema jednacina (0.1) ako
se svaka jednacina ovog sistema za x
k
=
k
(k = 1, 2, . . . , n) svodi na identitet, tj.
svaka jednacina je zadovoljena. Za sistem tada kazemo da je saglasan ili resiv.
Kramerove formule
Koordinate vektora resenja sistema jednacina (0.1) odredene su formulama
x
k
=
D
k
D
(k = 1, 2, . . . , n),
gde je
D =

a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
a
n1
a
n2
. . . a
nn

= 0
i
1
2
D
k
=

a
11
. . . a
1,k1
b
1
a
1,k+1
. . . a
1n
a
21
. . . a
2,k1
b
2
a
2,k+1
. . . a
2n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
a
n1
. . . a
n,k1
b
n
a
n,k+1
. . . a
nn

.
Gausov metod
Kod Gausovog metoda eliminacije polazni sistem se svodi na ekvivalentan sistem
(sistem koji ima ista resenja kao i polazni)
a
(1)
11
x
1
+ a
(1)
12
x
2
+ + a
(1)
1n
x
n
= b
(1)
1
,
a
(2)
22
x
2
+ + a
(2)
2n
x
n
= b
(2)
2
,
.
.
.
a
(n)
nn
x
n
= b
(n)
n
,
gde se do resenja dolazi sukcesivno, polazeci od poslednje jednacine
x
n
=
b
(n)
n
a
(n)
nn
, x
i
=
1
a
(i)
ii
_
b
(i)
i

n

k=i+1
a
(i)
ik
x
k
_
(i = n 1, . . . , 1).
Gausov metod se moze primeniti i na sistem koji ima razlicit broj jednacina u
odnosu na broj nepoznatih. Na primer, ako je broj jednacina m veci od broja
nepoznatih n dobija se ekvivalentan sistem
a
(1)
11
x
1
+ a
(1)
12
x
2
+ + a
(1)
1n
x
n
= b
(1)
1
,
a
(2)
22
x
2
+ + a
(2)
2n
x
n
= b
(2)
2
,
.
.
.
a
(n)
nn
x
n
= b
(n)
n
,
.
.
.
a
(n)
mn
x
n
= b
(n)
m
.
Ovaj sistem ima resenje ako se iz poslednjih mn+1 jednacina dobija ista vrednost
za x
n
, tj. ako je
x
n
=
b
(n)
n
a
(n)
nn
= =
b
(n)
m
a
(n)
mn
.
3
Kroneker-Kapelijeva teorema
Za sistem od m linearnih jednacina sa n promenljivih
a
11
x
1
+ a
12
x
2
+ + a
1n
x
n
= b
1
,
a
21
x
1
+ a
22
x
2
+ + a
2n
x
n
= b
2
,
.
.
.
a
m1
x
1
+ a
m2
x
2
+ + a
mn
x
n
= b
m
denisemo matricu sistema
A =
_

_
a
11
a
12
. . . a
1n
a
21
a
22
. . . a
2n
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
a
m1
a
m2
. . . a
mn
_

_
i prosirenu matricu sistema
B =
_

_
a
11
a
12
. . . a
1n
| b
1
a
21
a
22
. . . a
2n
| b
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
. |
.
.
.
a
m1
a
m2
. . . a
mn
| b
m
_

_
.
Teorema 1. (Kroneker-Kapelijeva) Sistem jednacina je saglasan ako i samo
ako je
rang A = rang B.
Teorema 2. Da bi saglasan sistem linearnih jednacina imao jedinstveno resenje
potrebno je i dovoljno da rang matrice sistema bude jednak broju nepoznatih.
Teorema 3. Da bi homogen sistem linearnih jednacina imao netrivijalno resenje
potrebno je i dovoljno da rang matrice sistema bude manji od broja nepoznatih.
Zadaci
1. U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati i resiti sistem linearnih jed-
nacina
x + ay + z = 1 ,
x + y + az = 1 ,
x + a
2
y + z = a .
4
Resenje: I nacin. Dati sistem linearnih jednacina je kvadratni, pa za diskusiju
i resavanje moze da se primeni Kramerov metod. Determinanta sistema je
D =

1 a 1
1 1 a
1 a
2
1

1 a 1
0 1 a a 1
0 a
2
a 0

1 a a 1
a(a 1) 0

= a(a 1)
2
.
Determinante dobijene zamenom odgovarajucih kolona determinante sistema ko-
lonom sastavljenom od slobodnih clanova jednacina su:
D
x
=

1 a 1
1 1 a
a a
2
1

1 a 1
0 1 a a 1
0 0 1 a

= (a 1)
2
,
D
y
=

1 1 1
1 1 a
1 a 1

1 1 1
0 0 a 1
0 a 1 0

0 a 1
a 1 0

= (a 1)
2
,
D
z
=

1 a 1
1 1 1
1 a
2
a

1 a 1
0 1 a 0
0 a
2
a a 1

1 a 0
a(a 1) a 1

= (a 1)
2
.
Kako je D = 0 za a = 0 ili a = 1, razlikujemo tri slucaja u zavisnosti od parametra
a.
1

Ako je a = 0 i a = 1, tada je D = 0, pa sistem ima jedinstveno resenje

odredeno sa
x =
D
x
D
=
(a 1)
2
a(a 1)
2
=
1
a
, y =
D
y
D
=
(a 1)
2
a(a 1)
2
=
1
a
,
z =
D
z
D
=
(a 1)
2
a(a 1)
2
=
1
a
.
Dakle, resenje je (x, y, z) =
_

1
a
,
1
a
,
1
a
_
.
2

Ako je a = 0, tada je D = 0, D
x
= 0, D
y
= 0, D
z
= 0, pa sistem nema
resenje.
3

Ako je a = 1, tada je D = D
x
= D
y
= D
z
= 0, pa Kramerov metod ne daje
odgovor da li resenje sistema postoji. Zamenom vrednosti parametra a = 1, sistem
dobija oblik
x + y + z = 1,
x + y + z = 1,
x + y + z = 1,
5
tj. svodi se na jednu jednacinu koja je zadovoljena ako je x = 1yz, za proizvoljno
y, z R. Zato sistem ima beskonacno mnogo resenja (x, y, z) = (1 y z, y, z),
y, z R.
II nacin. Za diskusiju sistema koristicemo KronekerKapelijevu teoremu. Ma-
trica sistema i prosirena matrica sistema su
A =
_
_
1 a 1
1 1 a
1 a
2
1
_
_
, B =
_
_
1 a 1 | 1
1 1 a | 1
1 a
2
1 | a
_
_
.
Primenom elementarnih transformacija na vrste matrice B, i to:
- oduzimanje prve vrste od druge i trece vrste redom,
- mnozenje druge vrste sa a i dodavanje trecoj vrsti,
dobijamo njoj ekvivalentnu matricu ciji su svi elementi ispod glavne dijagonale
jednaki 0:
B =
_
_
1 a 1 | 1
1 1 a | 1
1 a
2
1 | a
_
_
=
_
_
1 a 1 | 1
0 1 a a 1 | 0
0 a
2
a 0 | a 1
_
_

=
_
_
1 a 1 | 1
0 1 a a 1 | 0
0 a(a 1) 0 | a 1
_
_
=
_
_
1 a 1 | 1
0 1 a a 1 | 0
0 0 a(a 1) | a 1
_
_
.
Prve tri kolone dobijene matrice cine trougaonu matricu ekvivalentnu matrici A.
Njena determinanta jednaka je proizvodu elemenata na glavnoj dijagonali, sto
znaci da je razlicita od 0 ako je a = 0 i a = 1. Zato razlikujemo tri slucaja za
vrednosti parametra a.
1

Za a = 0 i a = 1 vazi rang A = rang B = 3, sto znaci da sistem ima jedin-

stveno resenje. Umesto polaznog, resavamo njemu ekvivalentan trougaoni sistem
koji odgovara transformisanim matricama:
x + ay + z = 1,
(1 a)y + (a 1)z = 0,
a(a 1)z = a 1.
Resavanjem redom trece, druge i prve jednacine dobijamo
z =
1
a
, y = z =
1
a
, x = 1 ay z =
1
a
,
pa je resenje sistema (x, y, z) =
_

1
a
,
1
a
,
1
a
_
.
2

Ako je a = 0, vazi
6
B

=
_
_
1 0 1 | 1
0 1 1 | 0
0 0 0 | 1
_
_
i rang B = 3. Prve tri kolone cine matricu ekvivalentnu matrici A, pa je rang A = 2.
Prema KronekerKapelijevoj teoremi, sistem nema resenje.
3

Ako je a = 1, vazi
B

=
_
_
1 1 1 | 1
0 0 0 | 0
0 0 0 | 0
_
_
.
Sada je rang A = rang B = 1, sto znaci da sistem ima beskonacno mnogo resenja,
pri cemu se jedna nepoznata izrazava kao linearna kombinacija preostale dve. Za-
ista, sistem se svodi na jednu jednacinu
x + y + z = 1,
koja je zadovoljena za x = 1 y z, y, z R. Prema tome, resenja sistema su
(x, y, z) = (1 y z, y, z), y, z R.
2. U zavisnosti od realnog parametra k diskutovati i resiti sistem jednacina
x + y 3z = 1,
2x + y + z = 2,
x + 2y + kz = 3,
x + 4y + 4kz = 1 2k.
Resenje: Dati sistem linearnih jednacina nije kvadratni, pa ne mogu da
se primene Kramerove formule. Zato sistem diskutujemo primenom Kroneker
Kapelijeve teoreme. Elementarnim transformacijama nad vrstama prosirene ma-
trice sistema dobijamo sledeci niz ekvivalentnih matrica:
B =
_

_
1 1 3 | 1
2 1 1 | 2
1 2 k | 3
1 4 4k | 1 2k
_

_

=
_

_
1 1 3 | 1
0 3 5 | 4
0 3 k 3 | 4
0 3 4k + 3 | 2k
_

=
_

_
1 1 3 | 1
0 3 5 | 4
0 0 k + 2 | 0
0 0 4(k + 2) | 2(k + 2)
_

_

=
_

_
1 1 3 | 1
0 3 5 | 4
0 0 k + 2 | 0
0 0 0 | 2(k + 2)
_

_
.
7
Prve tri kolone cine matricu ekvivalentnu matrici A.
1

Za k = 2 vazi rang A = 3, rang B = 4, sto znaci da sistem nema resenja.

2

Ako je k = 2 imamo
B

=
_

_
1 1 3 | 1
0 3 5 | 4
0 0 0 | 0
0 0 0 | 0
_

_
,
pa je rang A = rang B = 2, tj. sistem ima beskonacno mnogo resenja kod kojih su
dve koordinate izrazene preko trece. Ekvivalentni sistem koji se resava je
x + y 3z = 1,
3y 5z = 4.
Iz druge jednacine je y = (4 + 5z)/3, a zamenom u prvoj jednacini dobija se
x = (1 + 4z)/3. Dakle, resenja su
(x, y, z) =
_
1 + 4z
3
,
4 + 5z
3
, z
_
, z R.
3. U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati i resiti sistem linearnih jednacina
2x y + 28t = 3,
x + z + 16t = 1,
5x 3y + z + a
2
t = a.
Resenje: Primenom elementarnih transformacija nad vrstama, matricu sis-
tema i prosirenu matricu sistema dovodimo na gornje trougaoni oblik, pogodan
za odredivanje rangova tih matrica.
B =
_
_
2 1 0 28 | 3
1 0 1 16 | 1
5 3 1 a
2
| a
_
_
=
_
_
1 0 1 16 | 1
2 1 0 28 | 3
5 3 1 a
2
| a
_
_

=
_
_
1 0 1 16 | 1
0 1 2 60 | 5
0 3 6 a
2
+ 80 | a + 5
_
_
=
_
_
1 0 1 16 | 1
0 1 2 60 | 5
0 0 0 a
2
100 | a 10
_
_
.
(0.2)
I korak: Zamenimo mesta prvoj i drugoj vrsti.
II korak: Prvu vrstu pomnozenu sa 2 i 5 dodamo redom drugoj i tre coj vrsti.
III korak: Drugu vrstu pomnozenu sa 3 oduzmemo od tre ce.
8
Vrednosti dijagonalnih elemenata (na glavnoj dijagonali i dijagonali paralelnoj
njoj, s obzirom da sistem nije kvadratan) odreduju rang posmatranih matrica
sistema.
1

a = 10 : rang A = rang B = 3 < 4 = broj nepoznatih.

Sistem ima beskonacno mnogo resenja koja parametarski zavise od jedne od
nepoznatih. Iz prosirene matrice sistema (0.2) citamo preuredene jednacine
x + z + 16t = 1,
y + 2z + 60t = 5,
(a
2
100)t = a 10.
Eliminacijom nepoznatih dobijamo
_

_
x + z = 1
16
a+10
,
y + 2z = 5
60
a+10
,
t =
1
a+10
,

_
x = z +
6a
a+10
,
y = 2z +
105a
a+10
,
t =
1
a+10
,
z R,
pa su resenja sistema za vrednosti realnog parametra a = 10 oblika
(x, y, z, t) =
_
z +
6 a
a + 10
, 2z +
10 5a
a + 10
, z,
1
a + 10
_
, z R.
2

a = 10 : Zamenom vrednosti parametra a = 10 u (0.2) matrice sistema

postaju
_
_
1 0 1 16 | 1
0 1 2 60 | 5
0 0 0 0 | 0
_
_
.
Sada je rang A = rang B = 2 < 4 =broj nepoznatih, te na osnovu Kroneker-
Kapelijevog stava, br.nepoznatih-rang A = 2 nepoznate biramo za slobodne pro-
menljive, i preostale rang A = 2 nepoznate resavamo u funkciji od slobodnih para-
metara. Tako, resenja preuredenog sistema, ekvivalentnog polaznom,
_
x + z + 16t = 1,
y + 2z + 60t = 5,
mogu biti opisana sledecim jednakostima
x = z + 16t 1, y = 2z + 60t 5, z, t R,
tj. glase
9
(x, y, z, t) = (z + 16t 1, 2z + 60t 5, z, t), z, t R.
3

a = 10 : Iz (0.2), zamenom a = 10, sledi

_
_
1 0 1 16 | 1
0 1 2 60 | 5
0 0 0 0 | 20
_
_
,
tj. rang A = 2 = rang B = 3. Na osnovu Kroneker-Kapelijeve teoreme, za ovu
vrednost parametra resenje sistema ne postoji.
4. U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati sistem linearnih jednacina
(a 1)x + y + (1 a)z = 0,
x + y + z = 1,
(1 + a)x + y + (a + 1)z = 2.
Resenje: Prosirena matrica sistema je
B =
_
_
a 1 1 1 a | 0
1 1 1 | 1
1 + a 1 a + 1 | 2
_
_
,
a prve tri kolone cine matricu sistema A. Za odredivanje njihovog ranga najpre
medusobno zamenimo mesta prvoj i drugoj koloni, a zatim nastavimo sa elemen-
tarnim transformacijama nad vrstama:
B =
_
_
1 a 1 1 a | 0
1 1 1 | 1
1 1 + a a + 1 | 2
_
_
=
_
_
1 a 1 1 a | 0
0 a a | 1
0 2 2a | 2
_
_

=
_
_
1 a 1 1 a | 0
0 2 2a | 2
0 a a | 1
_
_
=
_
_
1 a 1 1 a | 0
0 1 a | 1
0 0 a(a + 1) | a + 1
_
_
.
U zavisnosti od vrednosti parametra a razlikujemo tri slucaja.
1

Za a = 0 i a = 1 je rang A = rang B = 3, pa sistem ima jedinstveno resenje.

Kako su pri transformaciji matrica zamenjena mesta prvoj i drugoj koloni, tj.
kolonama koje su sastavljene od koecijenata uz x i y redom, resavamo sistem
y + (a 1)x + (1 a)z = 0,
x + az = 1,
a(a + 1)z = a + 1,
10
i dobijamo z =
1
a
, x = 1 a
1
a
= 0, y = (1 a)
1
a
=
a 1
a
. Dakle, resenje je
(x, y, z) =
_
0,
a 1
a
,
1
a
_
.
2

Za a = 1 imamo
B

=
_
_
1 2 2 | 0
0 1 1 | 1
0 0 0 | 0
_
_
,
odakle je rang A = rang B = 2, pa sistem ima beskonacno mnogo resenja. Umesto
polaznog, resavamo sistem
y 2x + 2z = 0,
x z = 1
i dobijamo x = z + 1, y = 2(z + 1) 2z = 2. Dakle, resenja su
(x, y, z) = (z + 1, 2, z), z R.
3

Ako je je a = 0, vazi
B

=
_
_
1 1 1 | 0
0 1 0 | 1
0 0 0 | 1
_
_
.
Sada je rang A = 2 i rang B = 3, sto znaci da sistem nema resenja.
5. U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati i resiti sistem linearnih jednacina
x + y + z = 6,
ax + 4y + z = 5,
6x + (a + 2)y + 2z = 13.
Resenje: Elementarnim transformacijama nad vrstama matrica sistema i pro
sirena matrica sistema istovremeno dobijaju gornje trougaoni oblik. Iz ovog ob-
lika se jednostavno uocavaju rangovi matrica kao i njihova zavisnost od vrednosti
realnog parametra a.
B =
_
_
1 1 1 | 6
a 4 1 | 5
6 a + 2 2 | 13
_
_
=
_
_
1 1 1 | 6
0 4 a 1 a | 5 6a
0 a 4 4 | 23
_
_

=
_
_
1 1 1 | 6
0 a 4 4 | 23
0 0 3 a | 18 6a
_
_
. (0.3)
11
I korak: prva vrsta matrice pomnozena sa a je dodata drugoj vrsti, a pomnozena sa
-6 dodata tre coj vrsti.
II korak: tre ca vrsta dodata drugoj, a zatim su tim dvema vrstama zamenjena mesta.
Na osnovu dijagonalnih elemenata matrice sistema, zakljucujemo da su za njen
rang kriticne vrednosti parametra a, 3 i 4.
1

a = 3, 4 : Tada je rang A = rang B = 3 = broj nepoznatih. Na osnovu

Kroneker-Kapelijeovog stava, sistem ima jedinstveno resenje za ovakav izbor vred-
nosti parametra a. Iz (0.3), polazni sistem je ekvivalentan jednacinama
x + y + z = 6,
(a 4)y 4z = 23,
(a + 3)z = 6(a + 3).
Odatle, eliminacijom nepoznatih dolazimo do resenja:
z =
6(a + 3)
a + 3
= 6, y =
23 4 6
4 a
=
1
a 4
,
x = 6 y z = y =
1
4 a
,
tj. (x, y, z) =
_
1
4 a
,
1
a 4
, 6
_
.
2

a = 4 : Zamenom ove vrednosti parametra a u (0.3), matrice sistema postaju

B

=
_
_
1 1 1 | 6
0 0 4 | 23
0 0 7 | 42
_
_
=
_
_
1 1 1 | 6
0 0 1 | 23/4
0 0 1 | 6
_
_
=
_
_
1 1 1 | 6
0 0 1 | 23/4
0 0 0 | 1/4
_
_
.
I korak: drugu i tre cu vrstu podelimo redom sa 4 i 7.
II korak: drugu vrstu oduzmemo od tre ce.
rang A = 2 = rang B = 3, pa sistem nema resenja u ovom slucaju.
3

a = 3 : Na osnovu (0.3), matrice sistema za a = 3 glase

B

=
_
_
1 1 1 | 6
0 7 4 | 23
0 0 0 | 0
_
_
, rang A = rang B = 2 < 3 = broj nepoznatih.
Polazni sistem je ekvivalentan jednacinama
x + y + z = 6,
7y + 4z = 23.
12
Sistem ima beskonacno mnogo resenja, pri cemu je jedna od nepoznatih slobodan
parametar, npr.
x =
1
7
(19 3z), y =
1
7
(23 4z), z R.
Resenja su (x, y, z) =
_
19 3z
7
,
23 4z
7
, z
_
, z R.
6. U zavisnosti od parametara a, b R diskutovati i resiti sistem linearnih
jednacina
x + y + z = 0,
x + ay + a
2
z = 1,
ax + y + a
2
z = b.
Resenje: Posmatra se istovremeno rang matrice i rang prosirene matrice sis-
tema jednacina, i njihova zavisnost od mogucih vrednosti realnih parametara a i b.
Elementarnim transformacijama nad vrstama, pomenute matrice dobijaju gornje
trougaoni oblik, iz koga se lako citaju rangovi matrica.
B =
_
_
1 1 1 | 0
1 a a
2
| 1
a 1 a
2
| b
_
_
=
_
_
1 1 1 | 0
0 a 1 a
2
1 | 1
0 1 a a
2
a | b
_
_

=
_
_
1 1 1 | 0
0 a 1 a
2
1 | 1
0 0 2a
2
a 1 | b + 1
_
_
. (0.4)
I korak: prvu vrstu matrice oduzmemo od druge, a pomnozenu sa a oduzmemo od tre ce
vrste.
II korak: drugu vrstu dodamo tre coj.
Na osnovu dijagonalnih elemenata matrice sistema
a 1 i 2a
2
a 1 = 2(a 1)(a + 1/2),
sledi da su za rang kriticne vrednosti parametra a = 1 i a = 1/2.
1

a = 1, 1/2 : Tada je rang A = rang B) = 3 = broj nepoznatih. Na osnovu

Kroneker-Kapelijevog stava, sistem ima jedinstveno resenje za ovakav izbor vred-
nosti parametra a, bez obzira na vrednosti parametra b.

Citajuci (0.4), polazni
sistem je ekvivalentan sistemu
_
_
_
x + y + z = 0,
(a 1)y +
_
a
2
1
_
z = 1,
_
2a
2
a 1
_
z = b + 1.
13
Odatle, eliminacijom nepoznatih dolazimo do resenja
z =
b + 1
2a
2
a 1
, y =
1
_
a
2
1
_
z
a 1
=
ab + b a
2a
2
a 1
,
x = y z =
ab a 1
2a
2
a 1
.
2

a = 1 : Zamenom ove vrednosti parametra a u (0.4), matrice sistema postaju

_
_
1 1 1 | 0
0 0 0 | 1
0 0 0 | b + 1
_
_
=
_
_
1 1 1 | 0
0 0 0 | 1
0 0 0 | 0
_
_
.
Tada je rang A = 1 = rang B = 2, pa sistem nema resenja u ovom slucaju, neza-
visno od vrednosti parametra b.
3

a = 1/2 : Na osnovu (0.4), matrice sistema za a = 1/2 glase

_
_
1 1 1 | 0
0 3/2 3/4 | 1
0 0 0 | b + 1
_
_
.
Za b = 1, rang A = rang B = 2 < 3 = broj nepoznatih,
za b = 1, rang A = 2 = rang B = 3.
Zakljucujemo da za vrednost parametra a = 1/2, polazni sistem ima resenja akko
je b = 1, i tada je ekvivalentan jednacinama
_
x + y + z = 0,
3/2y 3/4z = 1.
Sistem ima beskonacno mnogo resenja, pri cemu je jedna od nepoznatih slobodan
parametar, npr.
x =
1
6
(4 3z), y =
1
6
(4 + 3z), z R.
7. U zavisnosti od realnih parametara a i b diskutovati i resiti sistem linearnih
jednacina
ax + 4y + z = 0,
2y 3z = 1,
2x bz = 2.
14
Resenje: Matrica sistema i prosirena matrica sistema glase
_
_
a 4 1 | 0
0 2 3 | 1
2 0 b | 2
_
_
.
Elementarnim transformacijama nad vrstama dovodimo ove matrice na gornje
trougaoni oblik, zbog jednostavnijeg citanja rangova tih matrica.
_
_
a 4 1 | 0
0 2 3 | 1
2 0 b | 2
_
_
=
_
_
2 0 b | 2
0 2 3 | 1
a 0 7 | 2
_
_
=
_
_
2 0 b | 2
0 2 3 | 1
0 0 7 +
ab
2
| a 2
_
_
.
I korak: Drugu vrstu pomnozenu sa 2 oduzmemo od prve vrste. Zamenimo mesta prvoj
i tre coj vrsti.
II korak: Prvu vrstu pomnozenu sa a/2 oduzmemo od tre ce vrste.
Diskusija resenja sistema odvija se oko vrednosti 7 +
ab
2
=
14+ab
2
, poslednjeg ele-
menta glavne dijagonale matrice sistema A.
1

ab = 14 : rang A = rang B = 3 = broj nepoznatih. Sistem ima jedinstveno

resenje koje dobijamo eliminacijom nepoznatih iz jednacina
_

_
2x bz = 2,
2y 3z = 1,
14+ab
2
z = a 2,

_
x =
bz2
2
,
y =
1+3z
2
,
z =
2(a2)
14+ab
,

_
x = 2
b+7
14+ab
,
y =
ab+6a+2
2(14+ab)
,
z =
2(a2)
14+ab
.
2

ab = 14 : Za ovakvu kombinaciju vrednosti parametara a i b transformisane

matrice sistema glase
_
_
2 0 b | 2
0 2 3 | 1
0 0 0 | a 2
_
_
,
te je rang A = 2. Rang prosirene matrice B zavisi od vrednosti a 2, elementa u
trecoj vrsti.
U slucaju a = 2, rang B = 3 = rang A, pa sistem nema resenja.
Za vrednost parametra a = 2, s obzirom na pretpostavku ab = 14, vazi b = 7.
Matrice sistema tada glase
_
_
2 0 7 | 2
0 2 3 | 1
0 0 0 | 0
_
_
,
pa je rang B = 2 = rang A < 3 = broj nepoznatih, i sistem ima beskonacno
mnogo resenja:
15
x =
2 + 7z
2
, y =
1 + 3z
2
, z R.
8. U zavisnosti od realnog parametra diskutovati i resiti sistem linearnih jednacina
x y z = 1,
( + 1)y + ( 1)z = 0,
( + 1)x ( + 1)z = 1.
Resenje: Od koecijenata uz nepoznate sistema formiramo matricu sistema A.
Dodavanjem kolone slobodnih clanova dobijamo prosirenu matricu sistema

A.
_
_
1 1 | 1
0 + 1 1 | 0
+ 1 0 ( + 1) | 1
_
_
.
Zbog lakseg odredivanja i poredenja rangova ovih matrica, elementarnim transfor-
macijama nad vrstama, dovodimo matrice na gornje trougaoni oblik.
_
_
1 1 | 1
0 + 1 1 | 0
+ 1 0 ( + 1) | 1
_
_
=
_
_
1 1 | 1
0 + 1 1 | 0
0 + 1 ( 1)( + 1) |
_
_

=
_
_
1 1 | 1
0 + 1 1 | 0
0 0 ( 1) |
_
_
. (0.5)
I korak: Prvu vrstu pomnozenu sa + 1 oduzmemo od tre ce vrste.
II korak: Oduzmemo drugu vrstu od tre ce.
Rangovi matrica sistema zavise od vrednosti dijagonalnih elemenata.
1

= 0, 1 : rang A = rang B = 3 = broj nepoznatih. Sistem ima jedinstveno

resenje. Eliminacijom nepoznatih iz jednacina koje citamo iz (0.5) dobijamo
_

_
x y z = 1,
( + 1)y + ( 1)z = 0,
( 1)z = ,

_
x = 1 + y + z,
y =
( 1)z
+ 1
,
z =
1
1
,

_
x =
2

2
1
,
y =
1
+ 1
,
z =
1
1
.
2

= 0 : Zamenom ove vrednosti parametra u (0.5) dobijamo

16
_
_
1 1 0 | 1
0 1 1 | 0
0 0 0 | 0
_
_
,
pa je rang A = rang B = 2 < 3 = broj nepoznatih. Sistem ima beskonacno mnogo
resenja, opisanih sa
x = y + 1, z = y, y R.
3

= 1 : Zamenom ovih vrednosti parametra u (0.5) dobijamo sledece

matrice
= 1 :
_
_
1 1 1 | 1
0 + 1 2 | 0
+ 1 0 2 | 1
_
_
=
_
_
1 1 1 | 1
0 0 1 | 0
0 0 0 | 1
_
_
,
= 1 :
_
_
1 1 1 | 1
0 2 0 | 0
0 0 0 | 1
_
_
.
U oba slucaja je rang A = 2 = rang B = 3, i sistem nema resenja za ovakav izbor
vrednosti parametra .
9. Ispitati za koje vrednosti parametra a R homogeni sistem
x + y + 3z + at = 0,
x + 2y + 4z + 2t = 0,
x + 3y + 3z + 2t = 0,
2x + 2y + 3z + 4t = 0
ima i netrivijalna resenja i odrediti ih.
Resenje: Kako je
A =
_

_
1 1 3 a
1 2 4 2
1 3 3 2
2 2 3 4
_

_

=
_

_
1 1 3 a
0 1 1 2 a
0 2 0 2 a
0 0 3 4 2a
_

_

=
_

_
1 1 3 a
0 1 1 2 a
0 0 2 a 2
0 0 3 4 2a
_

=
_

_
1 1 3 a
0 1 1 2 a
0 0 2 a 2
0 0 6 2(4 2a)
_

_

=
_

_
1 1 3 a
0 1 1 2 a
0 0 2 a 2
0 0 0 7(a 2)
_

_
.
17
Za a = 2 je rang A = 4, pa sistem ima samo trivijalno resenje (x, y, z, t) =
(0, 0, 0, 0).
Za a = 2 je
A

=
_

_
1 1 3 2
0 1 1 0
0 0 2 0
0 0 0 0
_

_
i rang A = 3. Zato homogeni sistem ima i netrivijalna resenja, koja se nalaze
resavanjem ekvivalentnog sistema
x + y + 3z + 2t = 0,
y + z = 0,
2z = 0.
Iz trece i druge jednacine redom sledi z = 0, y = 0, a zamenom u prvoj jednacini
dobija se x = 2t. Prema tome, resenja sistema su (x, y, z, t) = (2t, 0, 0, t), t R.
10. U zavisnosti od parametra a R diskutovati i resiti homogeni sistem linearnih
jednacina
x + y z = 0,
ax + 4y + z = 0,
5x + (a + 1)y 4z = 0.
Resenje: Odredujemo najpre rang matrice sistema:
A =
_
_
1 1 1
a 4 1
5 a + 1 4
_
_
=
_
_
1 1 1
0 4 a 1 + a
0 a 4 1
_
_
=
_
_
1 1 1
0 4 a 1 + a
0 0 a + 2
_
_
.
Razlikujemo tri slucaja.
1

Za a = 4 i a = 2 vazi rang A = 3, pa u tom slucaju sistem ima samo

trivijalno resenje (x, y, z) = (0, 0, 0).
2

Za a = 2 je
A

=
_
_
1 1 1
0 6 1
0 0 0
_
_
,
pa je rang A = 2, sto znaci da homogeni sistem ima i netrivijalna resenja. Ona se
odreduju resavanjem ekvivalentnog sistema
18
x + y z = 0,
6y z = 0
i glase (x, y, z) = (5y, 6y, y), y R.
3

U slucaju a = 4 dobijamo
A

=
_
_
1 1 1
0 0 5
0 0 6
_
_
=
_
_
1 1 1
0 0 1
0 0 0
_
_
,
odakle je rang A = 2, pa sistem ima i netrivijalna resenja:
x + y z = 0,
z = 0,

x = y,
z = 0,
(x, y, z) = (y, y, 0).
11. Odrediti vrednost realnog parametra k tako da vektori
a = (1, 2, k, 1), b = (0, 3, 2, 1), c = (2, 3, 2k, 3), d = (3, 1, 0, k 2)
budu linearno zavisni, a zatim predstaviti vektor d kao linearnu kombinaciju
vektora a, b i c.
Resenje: Formirajmo linearnu kombinaciju datih vektora

1
a +
2
b +
3
c +
4
d
=
1
(1, 2, k, 1) +
2
(0, 3, 2, 1) +
3
(2, 3, 2k, 3) +
4
(3, 1, 0, k 2)
= (
1
, 2
1
, k
1
,
1
) + (0, 3
2
, 2
2
,
2
)
+ (2
3
, 3
3
, 2k
3
, 3
3
) + (3
4
,
4
, 0, (k 2)
4
)
i izjednacimo je sa nulavektorom. Tada koecijenti
1
,
2
,
3
i
4
zadovoljavaju
homogeni sistem linearnih jednacina

1
+ 2
3
+ 3
3
= 0,
2
1
+ 3
2
+ 3
3

4
= 0,
k
1
2
2
+ 2k
3
= 0,

1
+
2
3
3
+ (k 2)
4
= 0.
Odredujemo rang matrice sistema:
19
A =
_

_
1 0 2 3
2 3 3 1
k 2 2k 0
1 1 3 k 2
_

_

=
_

_
1 0 2 3
0 3 1 7
0 2 0 3k
0 1 1 k + 1
_

_

=
_

_
1 0 2 3
0 1 1 k + 1
0 2 0 3k
0 3 1 7
_

=
_

_
1 0 2 3
0 1 1 k + 1
0 0 2 k + 2
0 0 2 3k 10
_

_

=
_

_
1 0 2 3
0 1 1 k + 1
0 0 2 k + 2
0 0 0 4(k + 2)
_

_
.
U zavisnosti od parametra k razlikujemo dva slucaja.
1

Za k = 2 je rang A = 4, pa homogeni sistem ima samo trivijalno resenje

(
1
,
2
,
3
,
4
) = (0, 0, 0, 0). To znaci da su vektori a, b, c, d linearno nezavisni.
2

Kada je k = 2, onda je
A

=
_

_
1 0 2 3
0 1 1 1
0 0 2 4
0 0 0 0
_

_
.
Kako je rang A = 3, sistem ima i netrivijalna resenja, koja odredujemo iz

1
+ 2
3
+ 3
4
= 0,

2

3

4
= 0,
2
3
+ 4
4
= 0.
Resavanjem poslednjeg sistema dobijamo redom
3
= 2
4
,
2
= 3
4
i
1
= 7
4
,
pa je
(
1
,
2
,
3
,
4
) = (7
4
, 3
4
, 2
4
,
4
), ,
4
R.
Na primer, za
4
= 1 imamo:
1
= 7,
2
= 3,
3
= 2, pa vazi
7a + 3b + 2c + d = ,
sto znaci da su dati vektori linearno zavisni. Pri tome je
d = 7a 3b 2c.
12. U zavisnosti od realnog parametra a diskutovati i resiti sistem linearnih
jednacina
x + 2y az = 2,
x + 7y 4z = a + 2,
2x + (4 5a)y az = 5.
20
Resenje: Matrice sistema, elementarnim transformacijama nad vrstama, preu-
redimo u slicne gornje trougaone matrice.
_
_
1 2 a | 2
1 7 4 | a + 2
2 4 5a a | 5
_
_
=
_
_
1 2 a | 2
0 5 a 4 | a
0 5a a | 9
_
_

=
_
_
1 2 a | 2
0 5 a 4 | a
0 0 a
2
3a | a
2
9
_
_
=
_
_
1 2 a | 2
0 5 a 4 | a
0 0 a(a 3) | (a 3)(a + 3)
_
_
(0.6)
I korak: Prvu vrstu oduzmemo od druge, a pomnozenu sa 2 oduzmemo od tre ce vrste.
II korak: Drugu vrstu pomnozenu sa a dodamo tre coj.
Dijagonalni elementi transformisane matrice odreduju kriticne vrednosti parame-
tra za diskusiju resenja.
1

a = 0, 3 : rang A = rang B = 3 =broj nepoznatih. Iz (0.6) citamo ekvivalen-

tan trougaoni sistem
_
_
_
x + 2y az = 2,
5y + (a 4)z = a,
a(a 3)z = (a 3)(a + 3),

_
x = 2 2y + az,
y =
a (a 4)z
5
,
z =
a + 3
a
.
Jedinstveno resenje sistema glasi
_

_
x =
5a
2
+ 23a 24
5a
,
y =
a + 12
5a
,
z =
a + 3
a
.
2

a = 0 : Zamenom ove vrednosti parametra u (0.6) dobijamo

_
_
1 2 0 | 2
0 5 4 | 0
0 0 0 | 9
_
_
, rang A = 2 < rang B = 3.
Sistem u ovom slucaju nema resenja.
21
3

a = 3 : Zamenom ove vrednosti parametra u (0.6) dobijamo

_
_
1 2 3 |2
0 5 1 | 3
0 0 0 | 0
_
_
, rang A = rang B = 2 < 3 = broj nepoznatih.
Sistem ima beskonacno mnogo resenja opisanih sa
x =
4 + 13z
5
, y =
z + 3
5
, z R.