Pembelajaran Kooperatif

Manusia pada dasarnya suka bekerjasama, berdebat, berdiskusi, dan selalu

berupaya menyaingi kompetensi yang dimiliki lawan debat atau diskusinya (Lih.
Johnsosn dan Johnson, 1!. "haran, 1!, #helen, 1$!%.
&okus utama pembelajaran koperatif berkisar kepada tiga perkara iaitu
pen'apaian akademik, penerimaan kepelbagaian dan kemahiran sosial.
Pembelajaran koperatif yang dipelopori "la(in ()!!*% merupakan
pembelajaran aktif yang berupaya untuk mengubah untuk mengubah suatu situasi
pembelajaran yang pasif kepada suatu yang dinamis serta berpusatkan pelajar.
Mereka akan dapat berusaha dalam suatu pasukan heterogen, saling bergantung,
tidak bersaing sesame mereka, tetapi sama+sama menuju kepada pen'apaian satu
matlamat se'ara berpasukan (,eini'h et al., )!!*%
"#-.#/01 K2P/-.#1&
"e'ara umum, strategi koperatif dan kolaboratif memerlukan pelajar bekerjasama
dalam kumpulan bagi mengatasi sesuatu masalah, memberi maklum balas dan
berkomunikasi serta berinteraksi antara satu sama lain se'ara berstruktur.
Pembelajaran Koperatif (PK%
3anyak pendekatan pembelajaran koperatif diperkenalkan oleh beberapa tokoh
terkenal seperti Kagan, Johnson 4 Johnson, 5ooper, 0ra(es 4 0ra(es, Millis dan
"la(in. Modul ini memilih pembelajaran koperatif yang diperkenalkan oleh Kagan
(166% untuk digunakan sebagai pendekatan utama. 7alau bagaimana pun,
pendekatan+pendekatan oleh tokoh+tokoh yang lain juga boleh diperkenalkan.
8efinisi dan konsep
Pembelajaran Koperatif didefinisikan sebagai satu set proses yang membantu
pelajar berinteraksi satu sama lain untuk me'apai satu matlamat khusus atau
mendapatkan satu hasil akhir (end+produ't% yang ada kaitan dengan isi kandungan
mata pelajaran. Pendekatan berstruktur (stru'tural approa'h% dalam pembelajaran
koperatif oleh Kagan hasil daripada proses men'ipta, menganalisis dan
mengaplikasikan struktur (yang tidak terikat kepada isi kandungan pelajaran% se'ara
sistematik termasuk 'ara+'ara menguruskan interaksi sosial dalam bilik darjah.
Menurut Kagan (16%, dalam pembelajaran koperatif, akti(iti pembelajaran
dikatakan wujud apabila struktur koperatif yang disesuaikan dengan isi kandungan
seperti yang diwakili oleh hubungan di bawah9
"truktur pembelajaran : 1si kandungan ; .kti(iti.
Kagan telah menyenaraikan sekurang+kurangnya sebanyak lebih daripada *! 'ontoh
struktur (dengan nama+nama yang tertentu% yang dapat disesuaikan dengan isi
kandungan.
"truktur boleh digunakan mengikut tujuan tertentu < team building (kumpulan ke'il%,
5lassbuilding (satu kelas%, Masteri, Kemahiran berfikir, Perkongsian Maklumat dan
Kemahiran berkomunikasi.
5iri+'iri utama pembelajaran koperatif.
3anyak kajian mendapati pembelajaran koperatif mempunyai banyak kelebihan,
antaranya ialah dapat meningkatkan potensi pelajar dari segi9
= Pen'apaian akademik
= Kepekaan positif kepada kepelbagaian
= Pemantapan kemahiran sosial
Pembelajaran Koperatif menggunakan peraturan bilik darjah yang mampu
mewujudkan satu pasukan yang berkesan. "ingkatan K1""/" mewakili peraturan
bilik darjah seperti yang diterangkan di bawah9
> K Keep with the group ("entiasa dalam pasukan%
> 1 1n'lude e(eryone (libatkan semua ahli < elakkan passenger%
> " "hare ideas and feelings (sedia berkongsi idea dan perasaan%
> " "tay on task ("entiasa melakukan tugasan yang diberi%
> / /n'ourage others (Memberi galakan kepada rakan sebaya%
> " "i? in'h @oi'es ( perbin'angan mesra kumpulan berberdua
Aberempat dalam jarak lebih kurang $ in'i.%
Konsep Btama 8alam Pembelajaran Koperatif
#erdapat enam konsep utama dalam proses pembelajaran koperatif. Konsep ini
merangkumi9
= Pasukan < ada (isi, berstruktur untuk perkembangan minda positif,
= Kemahiran sosial
= Pengurusan (termasuk isyarat senyap%
= Prinsip P1/"
= "truktur+struktur (Kagan%
Prinsip P1/" (salah satu konsep pembelajaran koperatif% ialah
= P Pergantungan positif (Positif interdependen'e%
= 1 .kauntabiliti indi(idu (1ndi(idual a''ountabilitiy%
= / Penglibatan seimbangAsama (/Cual parti'ipation%
= " 1nteraksi serentak ("imultaneous intera'tion%
Mengikut Kagan, tidak semua akti(iti berkumpulan boleh digolongkan sebagai
pembelajaran koperatif melainkan struktur yang digunakan memenuhi keempat+
empat prinsip yang tersebut di atas.
"uasana pembelajaran yang kondusif dapat diwujudkan melalui pembelajaran
koperatif melalui9
= 3ilik darjah yang demokratik
= Memberi D/mpowerment D kepada pelajar
= Peranan guru sebagai fasilitator dan mentor
5iri+'iri Pembelajaran Koperatif
#erdapat pelbagai pendapat mengenai 'iri+'iri pembelajaran koperatif.
"la(in (1!% berpendapat, pembelajaran koperatif hanya berkesan apabila ia
mempunyai tiga 'iri berikut9 ganjaran kumpulan, tanggungjawab indi(idu dan peluang
yang sama untuk berjaya.
Johnson 4 Johnson (1E% pula menggariskan lima 'iri pembelajaran koperatif. 5iri+
'iri tersebut adalah matlamat kumpulan, peranan ahli, interaksi, kemahiran
berkumpulan dan penilaian kumpulan.
0anjaran kumpulan9
Pelajar akan diberikan ganjaran apabila kumpulan mereka men'apai sesuatu kriteria
tertentu tanpa ada sebarang persaingan antara sesama kumpulan. 0anjaran
kumpulan menjadikan pelajar lebih bermoti(asi untuk melibatkan diri dalam akti(iti
berkumpulan.
#anggungjawab indi(idu9
#anggungjawab indi(idu bermaksud semua ahli kumpulan bertanggungjawab
menentukan kejayaan sesuatu kumpulan. 1ni akan mendorong pelajar membimbing
rakan+rakan sekumpulan dan semua ahli bertanggungjawab menguasai pelajaran.
Peluang yang sama untuk berjaya9
1a merujuk kepada pen'apaian pelajar diukur berdasarkan peningkatan prestasi
masing+masing. 2leh itu, semua pelajar berpeluang meningkatkan pen'apaian
kumpulan mereka tanpa mengira tahap kebolehan masing+masing.
Matlamat kumpulan9
Pelajar mesti bekerjasama dalam satu kumpulan untuk men'apai matlamat yang
telah ditetapkan. #anpa kerjasama antara ahli, sesuatu kumpulan tidak dapat
men'apai matlamat tersebut.
Peranan ahli9
1a merujuk kepada tanggungjawab indi(idu dan kumpulan, iaitu sesebuah kumpulan
bertanggungjawab men'apai matlamatnya dan setiap indi(idu bertanggungjawab
memberi sumbangan kerja yang sepatutnya.
1nteraksi9
Pembelajaran koperatif seharusnya menggalakkan interaksi, sebaik+baiknya se'ara
bersemuka. Pelajar melakukan kerja se'ara bersama melalui perkongsian bahan,
saling tolong+menolong dan memberi galakan antara satu sama lain.
Kemahiran berkumpulan9
Pelajar perlu disediakan dengan kemahiran bersosial dan kemahiran untuk bekerja
se'ara berkumpulan. Kedua+dua kemahiran ini perlu bagi membolehkan sesebuah
kumpulan berfungsi dengan baik. 5ontohnya, kemahiran menguruskan sebarang
konflik yang timbul di dalam kumpulan.
Penilaian kumpulan9
8alam penilaian kumpulan, ahli kumpulan berbin'ang dan menganalisis setakat
mana kumpulan mereka men'apai matlamat yang dikehendaki. Pelajar mengenal
pasti tindakan dan tingkah laku yang perlu diperbaiki atau dihentikan.
Prinsip+prinsip Pembelajaran Koperatif
8alam menerangkan prinsip+prinsip pembelajaran koperatif, terdapat dua model
yang boleh dijadikan rujukan. Model+model tersebut adalah model yang dihasilkan
oleh Johnson 4 Johnson dan model Kagan. #opik ini akan menfokuskan kepada
prinsip+prinsip pembelajaran koperatif mengikut model Kagan.
P1/" merupakan prinsip+prinsip pembelajaran koperatif mengikut model Kagan.

.pakah P1/"F
Positi(e 1nterdepen'e ("aling Kebergantungan "e'ara Positif%9
Pembelajaran koperatif merujuk kepada kaedah pengajaran yang memerlukan
pelajar dari pelbagai kebolehan bekerjasama dalam kumpulan ke'il untuk men'apai
satu matlamat yang sama. "asaran adalah tahap pembelajaran yang maksimum
bukan sahaja untuk diri sendiri, tetapi juga untuk rakan+rakan yang lain. "aling
bergantungan se'ara positif yang kuat di dalam sesuatu kumpulan akan menjadi
moti(asi kepada setiap ahli untuk berjaya.
1ndi(idual .''ountability (.kauntabiliti 1ndi(idu%9
3agi menilai akauntabiliti indi(idu setiap ahli kumpulan, satu tugasan akan diberikan
kepada kumpulan tersebut. Pen'apaian kumpulan akan dinilai mengikut sumbangan
setiap indi(idu.
"etiap ahli akan menerima markah mengikut sumbangan A idea mereka.
/Cual Parti'ipation (Penglibatan "ama -ata%9
Penglibatan yang sama rata di antara ahli kumpulan boleh di'apai melalui
pembahagianAurutan tugasan. 8engan 'ara ini, setiap pelajar diberi peluang untuk
mengambil bahagian dan memberi idea. 5ara ini menjadikan setiap pelajar
bertanggungjawab dan menglibatkan mereka se'ara sama rata.
"tru'ture ("truktur%9
#erdapat banyak struktur dalam model Kagan dimana setiap satunya mempunyai
kegunaan dan kepentingan masing+masing. Pengetahuan mengenai struktur+struktur
ini dan 'ara pelaksanaanya memerlukan pemahaman dan latihan yang berulang+
ulangan.
Model Johnson 4 Johnson menggariskan E prinsip pembelajaran koperatif9
1. Positi(e 1nterdependen'e ("aling Kebergantungan "e'ara Positif%
Pelajar seharusnya beranjak dari sifat bergantung kepada sifat berdikari dan
seterusnya ke tahap saling kebergantungan. "aling kebergantungan wujud apabila
pelajar menganggap bahawa ia memerlukan usaha orang lain untuk menyelesaikan
sesuatu tugasan. 7alaupun seseorang pelajar berdikari tetapi tahap ke'emerlangan
yang lebih tinggi 'uma boleh di'apai melalui usaha, input dan sinergi orang lain.
). 1ndi(idual .''ountability (.kauntabiliti 1ndi(idu%
7alaupun setiap pelajar dikehendaki bekerjasama dalam sesuatu tugasan, ia adalah
bertanggungjawab atas pen'apaiannya sendiri. Penilaian boleh dibuat se'ara
indi(idu.
G. 0roup 1ntera'tion (1nteraksi Kumpulan%
Pelajar+pelajar memajukaan pembelajaran pelajar lain dengan membantu,
mengkongsi dan menggalakkan usaha pembelajaran. 1nteraksi kumpulan termasuk
tindakan pelajar untuk menerangkan, membin'ang dan mengajar apa yang diketahui
kepada orang lain.
E. "o'ial "kills (Kemahiran "osial%
.gar pembelajaran koperatif berkesan, guru mesti mengajar kemahiran sosial
kepada pelajar. Kemahiran+kemahiran tersebut merangkumi kepimpinan, membuat
keputusan, membina keper'ayaan, komunikasi dan pengurusan konflik.
"truktur+struktur Pembelajaran Koperatif
"etiap prinsip dalam pembelajaran koperatif model Kagan boleh di'apai menerusi
salah satu dari kemahiran+kemahiran di bawah9
1. #hink+Pair+"hare
Pelajar akan diberi satu soalan dan diberi masa untuk memikirkan jawapannya
se'ara bersendirian untuk jangkamasa tertentu. Kemudian, se'ara berpasangan,
mereka akan membandingkan jawapan+jawapan mereka dan
mempersembahkannya di dalam kelas.
). -ound -obin
8i dalam struktur ini, setiap pelajar memberikan idea setiap kali sampai giliran
mereka.
G. Persemukaan (#rade a Problem%
8i dalam struktur ini, setiap pasukan memerlukan satu set soalan yang ditulis pada
kad. "ebelah depan kad yang mengandungi soalan dilabelkan sebagai H"I dan
bahagian belakang kad yang mengandungi jawapan dilabelkan sebagai HJI. .hli
kumpulan . akan menayangkan HJI apabila tiada jawapan tepat yang diterima dari
kumpulan 3.
E. Pembahagian tugas (.ssigning -oles%
8i dalam struktur ini, setiap ahli diberikan peranan masing+masing, 'ontohnya,
pen'atat idea, memanjangkan idea kumpulan kepada kumpulan lain dan
sebagainya.
Konsep dan Prinsip dalam Pembelajaran Koperatif
Pengintegrasian pembelajaran koperatif dalam pengajaran dan pembelajaran dapat
dilakukan melalui proses peran'angan, pengendalian, pengurusan dan penilaian.
Peran'angan9
= memilih struktur yang disesuaikan dengan isi kandungan ('ontent%
= memilih struktur yang disesuaikan dengan matlamat pembelajaran (samada untuk
tujuan pen'apaian akademik atau kemahiran sosial%
= menentukan kriteria untuk membentuk pasukan pelajar (se'ara rawak, mengikut
pelbagai kebolehan A mi?ed ability dll.%
= menyediakan bahan sama ada kad arahan, kertas sebak dan lain+lain.
= meran'ang penggunaan optima masa dan ruang ( Jigsaw < sebagai parallel
session % dan ruang (susun atur tempat duduk dll.%
'ontoh kedudukan tempat duduk9
J Kelompok Bntuk Kelompok
J model u dalam kelas
matlamat pembelajaran9
= memberi maklumat asas untuk membentu proses p 4 p (bahan 'etak,
= penubuhan pasukan
= menentukan langkah penyelarasan akti(iti (silent signal, gatekeeper, sistem
ganjaran dll.%
= menentukan pengendalian akti(iti penilaian (pembentangan, pair+'he'k dll.%
Pengurusan9
= membentuk semangat pasukanA bekerjasama (pergantungan%
= menjelaskan kemahiran sosial (berkongsi < roundrobin, pair 'he'ks K penglibatan
sama rata < talking 'hips , timed pair share dll.%
= melakukan brain breaks (akti(itiuntuk mengekalkan dan meningkatkan moti(asi%
Penilaian merujuk kepada9
= masteri (berpandukan #aksonomi 3loom%
= kemahiran berfikir
= pengongsian maklumat (samada antara ahli pasukan atau antara pasukan+pasukan
lain%.
= kemahiran berkomunikasi
-umusan
> .ntara kelebihan pembelajaran koperatif ialah9
> Memupuk pen'apaian tinggi, bukan pembelajaran ber'orak persaingan dan
indi(idualistik tanpa mengira umur, bidang pelajaran dan tugasan.
> Membawa manfaat kepada pelajar lemah yang mendapat bantuan daripada
pelajar 'erdas.
> Kajian menunjukkan perhubungan etnik bertambah baik dalam kalangan
pelajar.
> Menghasilkan pembentukan kemahiran sosial dan perhubungan so'ial se'ara
positif dalam kalangan pelajar.
> Menunjukkan peningkatan signifikan konsep kendiri pelajar.
> Pelajar mempunyai kawalan diri dalaman dan memepunyai moti(asi intrinsi'.
> Pelajar lebih berminat dengan keadaan bilik darjah yang sesuai.
> Menunjukkan peningkatan kebolehan pelajar dalam memainkan peranan
dalam akti(iti kognitif dan afektif.
-ingkasnya, pembelajaran koperatif mengganggap kejayaan insan bukan tertakluk
kepada ke'emerlangan akademik semata+mata. Perkembangan ke'erdasan
intelektual(1L%, sosial dan afektif (/L% merupakan teras bagi pembelajaran koperatif
melalui amalan interaksi kumpulan yang berkesan. Pembelajaran koperatif
menyediakan gelanggang bagi pelajar mengalami dan membina realiti hidup dalam
era sains dan teknologi yang pesat berkembang. 8i samping membentuk
Dindependent thinkersM, pembelajaran koperatif juga berusaha ke arah membentuk
kemahiran berinteraksi, hormat+menghormati dan berkomunikasi se'ara positif
dalam masyarakat
3erasaskan kepada Dbrain+based learningM, gaya pembelajaran dan ke'erdasan
pelbagai, pembelajaran koperatif menganggap bahawa setiap indi(idu mempunyai
potensi untuk berjaya. Kejayaan adalah tanggungjawab bersama antara indi(idu,
rakan sebaya dan unsur+unsur dalam persekitarannya
Masa untuk mengendalikan sesuatu struktur adalah fleksibel. .dalah diharapkan
pelajar dapat didedahkan dengan seberapa banyak struktur yang dapat sesuai
dengan mata pelajaran masing+masing. Bntuk meningkatkan kemahiran ini, pelajar
diharap dapat belajar se'ara terarah kendiri.