Uzgoj Malina I Kupina 1

Udruenje poljoprivrednika
Proizvoai maline-kooperant
epeeljezno Polje
eljezno Polje, 2014.
Vodi o uzgoju maline i kupine


Vodi o uzgoju
maline i kupine
Proizvoai maline - kooperanti
eljezno Poljeepe
eljezno Polje, 2014.

Izdava
Proizvoai malinekooperanti

Pripremili
Mr. Devad Lavi
Dipl.ing Asad Jelekovi

Tira
500 komada

Raunarska obrada i dizajn

Mirzet Krehmi

tampa
ELIF d.o.o. Zenica

- UVOD -

Ovaj vodi o uzgoju maline i kupine realizovan je u sklopu
projekta Ruralni razvoj kroz ouvanje ivotne sredine kojeg
realizuje Udruenje poljoprivrednika Proizvoai maline-
kooperanti epe - eljezno Polje.
Navedeni projekat se realizuje u sklopu UNDP-ovog projekta
Jaanje lokalne demokratije/demokracije III - LOD III kojeg
finansira Evropska unija iz sredstava Instrumenta za
pretpristupnu pomo (IPA) u iznosu od 2 miliona eura.
Nadamo se da e ovaj vodi pomoi poljoprivrednim
proizvoaima da proire svoje znanje iz navedenih oblasti i biti
koristan u njihovom daljem radu.

eljezno Polje 2014. godine
- 3 -

1. ZNAAJ UZGOJA MALINE I KUPINE
P
omoloka klasifikacija svrstava malinu i kupinu u grupu
jagodastog voa, i u istoj, po vanosti, zauzimaju drugo i
tree mjesto, odmah iza jagode. Obzirom na njihove
bioloke odlike, ekoloke i tehniko-tehnoloke
zahtjeve, polivalentnost u pogledu upotrebe plodova, mogunosti
plasmana i sl., za naa voarska podruja, malina i kupina
predstavljaju najprespektivnije vrste iz grupe jagodastog voa. U
odnosu na mnoge druge vrste voaka, malina i kupina imaju niz
prednosti, koje se uglavnom ogledaju u sljedeem:

mogu se uspjeno gajiti i na neto slabijim zemljitima,
nemaju velikih zahtjeva u pogledu klimatskih uslova,
brzo stupaju na rod i daju redovne prinose,
omoguuje brz obrt kapitala,
rizik u proizvodnji je mali,
tehnologija uzgoja je jednostavna,
intenzivno je radna kultura i omoguuje angaovanje i fiziki
slabije radne snage (ene, djeca, starije osobe i invalidna lica),
daje plodove izuzetne hranljive vrijednosti. Osim toga plodovi
imaju dijetalni, kao i profilaktiki znaaj. U sebi sadre: eere,
kiseline, mineralne materije, pektinske materije, celulozu,
bjelanevine, masne materije i vitamine,
odlikuje se kontinuiranim sazrijevanjem i berbom plodova,
ime se omoguava poeljan
raspored radne snage,
traen je proizvod na tritu.

Sl. Svjei plodovi maline i kupine ( Meeker i
Loch Ness, . Polje 2013 god.)
- 4 -

2. EKOLOKI USLOVI

2.1. Ekoloki uslovi za uzgoj maline

Zemljite - Malina nema specifinih zahtjeva u pogledu
zemljinih uslova za njen uzgoj. Ipak, najvie joj pogoduju
duboka (preko 1 m), rastresita, propusna, dovoljno vlana
(75%), slabo kisela (pH 6), srednje teka (sa oko 50% gline) i
plodna zemljita (sa oko 5% humusa). Gajnjae i duboki aluviji
najpovoljniji su tipovi zemljita za uspjeno gajenje maline.
Klimatski uslovi - U prirodnim populacijama malina se najee
moe nai u brdskim podrujima i to, i u uslovima svjetlosti, ali
i u uslovima sjene, uz poveanu vlanost vazduha i neto nie
ljetne temperature. Mada malina egzistira i na nadmorskim
visinama do 2 000 m, proizvodna podruja koja se
preporuuju za podizanje novih zasada ove vrste ne bi
smjela prelaziti nadmorske visine od 1 000 m, a za
stalnoraajue sorte 700-800 m.
Za uspjean uzgoj maline najpodesnija su podruja umjerene
klime (srednje mjesene temperature oko 10C i godinje sume
padavina 800-1 000 mm, uz njihov pravilan raspored), sa neto
svjeijim ljetima i umjereno otrim zimama. Takoe, za dobro
projektovan malinjak, preporuuju se sjeveroistone ili
sjeverozapadne ekspozicije i nagibi terena do 10%.
Malina cvjeta neto kasnije, te njeni cvjetovi izbjegavaju opasnost
izmrzavanja kao posljedicu ranih proljetnih mrazeva. Negativno
dejstvo niskih temperatura u ovom periodu moe se odraziti
prvenstveno na bona razgranjenja na dvogodinjim prirastima.
Dobro sazreli prirasti maline uspjeno odoljevaju dejstvu niskih
zimskih temperatura. Kod osjetljivih sorata nekih godina se ipak
mogu pojaviti manje ili vee tete od mraza. Faktori koji utiu na
osjetljivost prema niskim zimskim temperaturama i na koje pri
podizanju zasada treba obratiti posebnu panju su:
- 5 -

nedovoljna otpornost sorte na izmrzavanje, kao njena bioloka
odlika,
loa zdravstvenost i pripremljenost prirasta za zimu, koja moe
biti posljedica prekomjernog ubrenja azotnim ubrivima na
kraju vegetacije,
oteenja prirasta izazvana napadom tetoina ili biljnih bolesti,
nagli pad temperature u jesenjem periodu ili u periodu kretanja
vegetacije i dr.

Sl. Sazreli - odrvenjeli izdanak maline, kao uslov
podnoenja niih temperatura tokom zimskog mirovanja

U regionima sa dosta snijega obavezno treba planirati uzgojne
forme sa armaturom i sorte vee snage rasta koja e obezbjediti
snanije priraste koji se najee ne postavljaju tokom zime uz
naslon, ve se ostavljaju slobodnim da bi tokom zime bili zatieni
snijegom koji ih prekriva. Tek na proljee ovi se prirasti, po
odabiru najboljih, odnosno neizmrzlih i neoteenih podiu u
vertikalan poloaj i vezuju za icu naslona.

2.2. Ekoloki uslovi za uzgoj kupine
Zemljite - kupina moe da se uzgaja na razliitim tipovima
zemljita, ali preferira duboka, srednje teka (50-60% gline) sa
umjerenom vlanou. Ovakva zemljita relativno su prikladna za
- 6 -

odravanje, dobro zadravaju vlagu, a uz povoljnu plodnost (5%
humusa), obezbjeuju vane predispozicije redovne i dobre
rodnosti. Zemljite treba isto tako da bude povoljne pH reakcije,
a optimalna vrijednost je 6,5-7,5. Kiselost sredine vea od
navedene gornje granice moe da uzrokuje hlorozu na biljkama
usljed nedostatka eljeza. Veoma esto pri izboru zemljita za
uzgoj kupine koristi se pravilo da ona zemljita koja odgovaraju
gajenju maline, odgovaraju i kupini (gajnjae, duboki aluviji i sl.).
Svjee krevine za podizanje zasada kupine ne dolaze u obzir, a
kao dobre predkulture i za ovu vrstu mogu se preporuiti leguminoze
(graak, boranija, heljda i sl.).
Klimatski uslovi - u okviru prirodnih populacija kupina se moe
nai i u relativno surovijim klimatskim uslovima u odnosu na jagodu i
malinu, mada ista u pogledu zahtjeva za ovim faktorima ima sline
bioloke predispozicije. Ona se uspjeno moe gajiti na nadmorskim
visinama do 700 m. Najbolje uspjevanje ove kulture je na
nadmorskim visinama 200-500 m, a ukoliko se eli gajiti izvan ovog
intervala odabiru poloaja budueg zasada treba posvetiti
posebnu panju. Podruja umjerene klime, sa svjeim ljetima i
umjereno otrim zimama, najpodesnija su za uspjean uzgoj kupine.
Takoe, nagnuti tereni do 6% nagiba najpogodniji su za podizanje
kupinjaka, obzirom da se na istim u kritinim periodima, na
poetku i na kraju vegetacije, ne zadrava vea koliina vode i
vlaan vazduh, a u zimskom periodu, postepeno otapa
snjeni pokriva koji dugo slui kao koristan izolator od
nepovoljnog dejstva niskih
zimskih temperatura.
Sl. Ukoliko se tokom zime
izdanci kupine veu uz icu
naslona, postoji opasnost od
izmrzavanja istih

- 7 -

U junim podrujima i na manjim nadmorskim visinama kupinjake
treba podizati na sjevernim, sjeverozapadnim i sjeveroistonim
poloajima, dok u sjevernim krajevima i na veim nadmorskim
visinama prioritet treba dati junim ekspozicijama, a potom
jugoistonim i jugozapadnim.
2.3. tete izazvane izmrzavanjem izdanaka maline i kupine
Odreeni kultivari maline i kupine podloni su izmrzavanju
tokom zime, posebno tokom hladnog zimskog perioda sa
minimalnim snijenim pokrivaem. Osim toga, toplo vrijeme
tokom jeseni nakon koga uslijedi nagli pad
temperature moe izazvati izmrzavanje izdanaka zbog toga to
isti nisu dovoljno zreli i aklimatizovani na tako ekstreman pad
temperature. Simptomi estokih ozlijeda izazvanih izmrzavanjem
oituju se sporadinim oteenjem generativnih pupoljaka na
izdancima, koje se primjeti u proljee druge godine kod
dvogodinjih sorti maline (slika). Ta oteenja izazvana
izmrzavanjem manifestovat e se kao sporadino buenje
generativnih pupoljaka, uz isprekidane fleke izumrlog tkiva u obliku
taki na izdanku.

Sl. Jako izmrzavanje izdanaka maline sorte vilamet iji su idanci tokom
zime ostali u uspravnom poloaju (lijevo); Sporadino izmrzavanje reducira
buenje generativnih pupoljaka druge godine - sorta maline vilamet (desno)
- 8 -

- 9 -
tete od izmrzavanja kod dvogodinjih kultivara maline mogu biti
sprijeene putanjem izdanaka da padnu prema zemlji u kasnu
jesen, kako bi se tokom zime nalazili pod snijenim pokrivaem koji
predstavlja dobar izolator i time titi izdanke od izmrzavanja. Dakle,
ne preporuuje se izdanke maline sorti vilamet ili miker tokom zime
ostavljati uspravno, tj. vezane uz naslon. S druge strane, kod
jednogodinjih kultivara maline koji se uzgajaju za berbu u kasno
ljeto, odnosno jesen prema amerikim istraivanjima, nisu uoena
oteenja od izmrzavanja, te su izdanci sasvim normalno ispoljili
novi rast i plodonoenje druge godine, iako su prethodne zime
ostavljeni u uspravnom poloaju.
Takoe, zbog izmrzavanja ne preporuuje se izdanke kupine sorti
tornfree i jumbo, kao trenutno dva najzastupljenija kultivara u BiH,
tokom zime ostavljati u uspravnom ploaju, odnosno vezanim
za icu naslona. Spreavanje izmrzavanja, kao i kod maline,
moe se postii putanjem izdanaka na zemlju.

3. BIOLOKE OSOBINE

3.1. Bioloke osobine maline

Malina je viegodinja, bunasta, listopadna biljka iji podzemni i
nadzemni sistem ine dvije grupe organa: vegetativni i
generativni. U vegetativne organe, koji
su u funkciji odravanja ivota,
spadaju: korjen, stablo i list, a u
generativne, koji su u funkciji produenja
vrste: cvijet, plod i sjeme.

Sl. Vegetativni i generativni organi maline


Podzemni sistem ili korijen u osnovi je vegetativni
organ maline, obino je dobro razvijen i posjeduje radijalnu
simetriju. Pored intenzivnog rasta u duinu, korjenov sistem
maline odlikuje se i izraenim sekundarnim debljanjem, ija
snaga rasta opada sa starou jedinke. Najvea masa korjena ove
vrste voaka razvija se na dubini do 50 cm, dok
rijetko pojedino korjenje dostie dubinu i do 1-1,5 m. Generalno,
potencijalne mogunosti rasta i razvitka podzemnog sistema maline u
intenzivnoj proizvodnji ne dolaze do izraaja, odnosno ova kultura
definie se kao vrsta sa plitkim korijenom, to u odnosu na masu
nadzemnog sistema uslovljava obavezu podizanja naslona, ali i
izuzetno dobru pripremu zemljita za zasnivanje buduih
malinjaka, te kasnije njegovo besprijekorno odravanje.

Sl. izgled korijena maline

Iz predhodno navedenog, u praktinom smislu moe se zakljuiti
sljedee: nadzemni sistem maline u potpunosti se obnavlja iz
korijena, te i manja oteenja istog mogu imati velike posljedice na
prinos. Iz tog razloga medij u kojem se korijen razvija mora biti
takvih karakteristika da omogui nesmetano buenje pupoljaka i
pojavu novih prirasta, gdje je posebno vano da isti ne smije leati
u vodi, zbog ega uslijed nedostatka kiseonika dolazi do guenja, a
zatim do pojave bolesti koja izaziva trule korijena, i konano slijedi
odumiranje podzemnog sistema. Korijen maline nikada ne prekrivati
razliitim materijalima u smislu maliranja, obzirom da bi isti sprijeili
pojavu mladih prirasta.

- 10 -

Nadzemni sistem maline nije u tolikoj mjeri trajan kao korijen.
Obzirom na plodonosne karakteristike, odnosno na vrijeme
plodonoenja generalno postoje dva tipa maline: jednogodinji i
dvogodinji.
Dvogodinji tip maline plodonosi na dvije godine starim izdancima
tokom etiri sedmice sezone sazrijevanja u periodu juni i juli. Ovom
tipu pripadaju skoro sve maline koje se trenutno uzgajaju u BiH,
ukljuujui kao predstavnika sortu Willamette koja uestvuje sa
95% ukupne produkcije. Meeker je druga sorta iz ove grupe, koja
se uzgaja u daleko manjem obimu. Dakle, prve godine po sadnji
kod ovog tipa maline nema roda.
S druge strane, jednogodinji tip maline plodonosi na
vrnom dijelu jednogodinjeg izdanka tokom nekoliko mjeseci u
periodu augusta do oktobra, nakon ega se isti sue i propadaju.
Tipian predstavnik ovog tipa maline jeste heritrejd, autumn bliss i
dr.
Obzirom da se u BiH dominantno za sada uzgaja dvogodinji tip
maline, u nastavku navedene karakteristike odnose se na isti.
Osnovu nadzemnog sistema maline ine dvogodinji prirasti koji
su nosioci rodnih elemenata i koji po donoenju roda odumiru.
Dakle, u morfolokom smislu, kod maline mogue je razlikovati
dva tipa prirasta na nadzemnom sistemu:
a) Izdanke - priraste nastale
iz vegetativnih taaka
rasta na korijenu ive
dvije godine
b) Izbojke - jednogodinje
priraste (plodonosne
mladare) iz taaka rasta
(generativni pupoljci) na
nadzemnom sistemu -
izdnacima.
- 11 -

Dakle, kod maline postoje dva tipa pupoljka: vegetativni koji se
nalaze na podzemnom sistemu - du korijena, i generativni koji se
nalaze u pazuhu lista jednogodinjih izdanaka.

Sl. Vrste i poloaj pupoljaka kod maline

Morfogeneza grma kod dvogodinjih sorata maline, kroz
vegetacione cikluse, odvija se na sljedei nain:

Prve godine poinje rast i razvoj prirasta iz vegetativnih
pupoljaka na korijenu (rast i razvie izdanaka). Poetak
diferencijacije pupoljaka na izdancima (svi pupoljci na
izdancima bit e generativni).

Druga godina - rast i razvoj postranih prirasta sa rodnim
elementima (plodonosni mladari) iz generativnih (rodnih)
pupoljaka prologodinjih prirasta (izdanaka). Nakon
plodonoenja i berbe prirasti sa rodnim elementima odumiru,
odnosno dvogodinji prirasti (izdanci) se eliminiu.

- 12 -

Sl. Morfogeneza grma kod dvogodinjih sorti maline:
prva godina - a) pojava mladih izdanaka, b) vegetativni rast izdanaka, c)
opadanje lia i ulazak u fazu mirovanja;
druga godina - d) buenje generativnih pupoljaka i razvijanje plodonosnih
mladara, plodonoenje, e) nakon berbe prirodno suenje od vrha prema
dnu, uklanjanje prirasta do osnove

3.1.1. Razmnoavanje maline
Malina se moe razmnoavati na vie naina. Meutim u praksi
posebnu primjenu su nala sljedea dva naina: razmnoavanje
reznicama korijena i razmnoavanje
zrelim i zelenim izdancima.
Razmnoavanjem reznicama korijena
ostvaruje se ubrzano umnoavanje
novostvorenih sorti maline.
Korjenove reznice se sijeku tako da
imaju najmanje jedan razvijen
podzemni pupoljak, a optimalno je 2-
3. na ovakav nain izrezane reznice
trebaju imati dobro razvijene ile, sa
najmanjim prenikom oko 3-4 mm.

Sl. Dijelovi korijena koji se koriste prilikom razmnoavanja maline
- 13 -

- 14 -
3.2. Bioloke osobine kupine
Kupina je viegodinja polubunasta kultura iji podzemni sistem
predstavlja viegodinji korijen, a nadzemni ine jednogodinji i
dvogodinji prirasti. Iz praktinih razloga, a obzirom na karakter
rasta izdanaka i prirodnu formu habitusa najprikladnija podjela
sorti kupine je na sljedee grupe:
prema karakteru rasta - uspravne, poluuspravne i puzajue,
prema morfologiji izdanaka - trnovite i bestrne, i
na osnovu plodonosnih karakteristika - jednogodinje i
dvogodinje.

Uspravno rastue kupine ne zahtjevaju naslon, obzirom da njihovi
izdanci mogu sami da se odravaju odignuti od zemlje.
Meutim, u intenzivnom sistemu uzgoja, a samo isti ima smisla,
sorte kupine iz ove grupe postiu daleko bolje prinose ukoliko se
uzgajaju uz naslon kojeg ine stubovi i ica.
Kod puzajuih sorti kupine izdanci nemaju uspravan rast, te
uvijek zahtjevaju fiziki naslon kako bi se isti odrali uspravno,
odnosno odignuti od zemlje. Mada postoji nekoliko prelaznih
formi, generalno kupine bez bodlji, koje uglavnom imaju
puzajui rast, rjee poluuspravan ili uspravan predstavljaju
privredno najznaajniju grupu,
odnosno istu koju
podrazumjeva intenzivna
proizvodnja ove vrste.

Sl. Puzajui i uspravnorastui
tip kupine generalno ostvaruje
bolje prinose ukoliko se uzgaja
uz naslon


Podzemni sistem kupine izraeno je razgranat, obrastao korjenovim
dlaicama, a njegova snaga i dubina prodiranja prvenstveno zavisi
od nasljedne osnove jedinke, ali i od uslova u kojima se isti
razvija. Naime, podzemni sistem uspravnorastuih sorti kupine
dominantno se razvija i grana u povrinskom sloju zemljita (0,5 m),
bez znaajnijeg dubljeg prodiranja, dok isti kod puzajuih kultivara
dostie slojeve i na dubini 1-1,5 m. Navedene odlike podzemnog
sistema kod uspravnorastuih sorti kupine, obezbjeuju bioloku
prikladnost tipu razmnoavanja izdancima, a kod puzajuih
potapanjem vrhova i oiljavanjem reznica.
Osnovu nadzemnog sistema
kupine ine izdanci iji je ivotni
vijek dvije godine. U prvoj godini
ovi prirasti rastu i razvijaju se,
obino dostiui prirodnu
duinu 2-6 m, a u drugoj godini
na ovim prirastima formiraju se
bona razgranjenja, nosioci roda,
koji se, kao i cijeli dvogodinji
prirasti, po plodonoenju, do
kraja godine u potpunosti sue.

Sl. Nadzemni sistem kupine

Prema tome, morfogeneza dvogodinjeg tipa kupine izgleda ovako:
iz taaka rasta na korjenovom vratu kupine u prvoj godini razvijaju
se prirasti koji te godine samo rastu, a tokom zime gube lie i
stupaju u fazu mirovanja. Druge godine iz pupoljka koji se nalaze u
pazuhu lista na ovim prirastima, razvijaju se plodonosne granice
koje donose rod, nakon ega poinje suenje ovih dvogodinjih
izdanaka od vrha prema dnu, a koje se do kraja druge vegetacije u
potpunosti zavri. Jasno je dakle, da u drugom vegetacionom
periodu, izdanci kupine ne rastu u duinu, kao to nema niti njihovog
- 15 -

sekundarnog debljanja, ve je kod istih u ovom periodu
obezbjeeno samo razgranjavanje u funkciji plodonoenja (kao kod
maline).

Sl. Morfogeneza kod dvogodinjeg tipa kupine
Kupina obrazuje pupoljke, kako na podzemnom, tako i na
nadzemnom sistemu. Podzemni pupoljci formiraju se na podzemnom
stablu, odnosno na korjenovom vratu (mjesto na povrini zemlje),
to znai da za razliku od maline iji podzemni sistem nosi
pupoljke svom svojom duinom iz kojih se tokom
vegetacije razvijaju prirasti du cijelog reda, kod kupine svi prirasti se
formiraju iz jednog mjesta, te nema pojave mladih izdanaka du
korijena, to predstavlja znaajnu razliku izmeu maline i kupine kada
je u pitanju sistema uzgoja.

Sl. Kod maline izdanci se javljaju du korijena (lijevo), dok kod kupine
izdanci se javljaju iz korjenovog vrata (desno)
- 16 -

Pupoljci nadzemnog sistema obrazuju se u pazuhu listova na
jednogodinjim izdancima, i to obino u skupinama po dva,
rasporeeni jedan iznad drugog. Razvoj pupoljka nadzemnog
sistema nije uravnoteen. Naime, pupoljci baznog dijela izdanaka
razvijaju se slabo, ili se i ne obrazuju, pupoljci srednje zone
izdanaka razvijaju se srednje intenzivno, dok je razvoj pupoljaka
vrne zone najintenzivniji.
Generalno, razvoj pupoljaka podzemnog i nadzemnog sistema
uslovljen je prvenstveno sortom, ekolokim uslovima uzgoja i
nivoom agrotehnike u zasadima kupine. Cvjetovi kupine su skupljeni
u cvasti, boja kruninih listia je bijela, rjee ruiasta. U naim
klimatskim uslovima kupina cvjeta krajem maja, tako da nema
opasnosti od kasnih proljetnih mrazeva. Opraivanje kupine vre
insekti, a najznaajnija je medonosa pela.
Plod kupine moe biti razliitog oblika i krupnoe: okruglast,
izdueno kupast, zatupasto kupast i ovalan. Boja povrine ploda
kupine je obino crna i sjajna (razne nijanse crne boje), a neto rjee
i crvena i uta, kao i sok. Interesantno je istai da se boja povrine
ploda i boja soka mogu razlikovati (npr. pokoica crna, a sok crven i
sl.). Kao posebno vana osobina ploda smatra se njegova vrstoa,
jer od nje u znatnoj mjeri zavisi transportabilnost, odnosno namjena
istih.
Pri izboru sorti vie se cijene one koje imaju vrste plodove.
Naime, prema krupnoi plod kupine moe biti: vrlo krupan ( mase
preko 7 g.), krupan ( 5-7 g. ), srednje krupan (3-5 g.) i sitan (mase
manje od 3 g. ).
3.2.1. Razmnoavanje kupine
Kupina se razmnoava na sljedee naine: sjemenom,
izdancima, ukorjenjavanjem vrhova izdanaka, korjenovim
reznicama, reznicama izdanaka (zrelim i zelenim) i mikro-
razmnoavanjem. Za praksu najvei znaaj imaju dva naina
razmnoavanja i to: ukorjenjavanjem vrhova izdanaka i
reznicama izdanaka. Razmnoavanje ukorjenjavanjem vrhova
- 17 -

izdanaka koristi se samo kod puzajuih sorti kupine iji prirasti
pri normalnom rastu i razvoju polijeu po zemlji i dobro se
ukorjenjuju.

Sl. Razmnoavanje kupine ukorjenjavanjem vrhova izdanka

Proizvodnja sadnica kupine ukorjenjavanjem vrhova izdanaka moe
se obaviti u specijalizovanim matinjacima jednogodinjeg ili
viegodinjeg karaktera. Jednogodinji matinjaci u pravilu
obezbjeuju laku produkciju sadnica, koje su pri tom
kvalitetnije i zdravstveno sigurnije. Ovi matinjaci zasnivaju se
uz sadna rastojanja 2x1 m i obzirom da svaka posaena sadnica
obezbjeuje i do 10 novih izdanaka nakon njihovog povijanja,
zagrtanja zemljom i oiljavanja, isti po 1 ha obezbjeuje i do
50 000 sadnica. Ukoliko se vri zakidanje vrhova izdanaka u cilju
poticanja njihovog grananja, te potom oiljavanja, ova
produkcija moe biti i do 100 000 kvalitetnih sadnica po hektaru.
Razmnoavanje kupine zrelim i zelenim reznicama izdanaka
primjenjuje se u sluajevima potrebe masovnije proizvodnje sadnog
materijala odreene sorte ove vrste, a iji je broj matinih biljaka
koje su na raspolaganju mali (razmnoavanje elitnog bezvirusnog
sadnog materijala, razmnoavanje nove sorte i sl.). Zelene i zrele
reznice (dijelovi izdanaka sa 1-3 pupoljka, uzeti u
vegetaciji ili van vegetacijskog perioda) oiljavaju se u kontrolisanim
- 18 -


uslovima (staklenici), uz pogodan supstrat (perlit, treset) i najee
primjenu hemijskih supstanci (fitohormona). Naravno ovakav nain
razmnoavanja je u praksi najekonominiji, budui da se od jednog
izdanka moe obezbjediti neuporedivo vei broj reznica-buduih
sadnica, u odnosu na npr. samo jednu, koja se dobija
potapanjem vrhova izdanaka. Unutar ovog vegetativnog tipa
razmnoavanja kupine najbolje rezultate daje tehnika oiljavanja
zelenih reznica. Ove reznice ine po dva lista, i pupoljka u njihovom
pazuhu. Listovi se skrauju za gornju polovinu njihove ukupne
povrine, u cilju regulisanja debalansa nadzemnog i podzemnog
sistema. Zelene reznice potapaju se u vlaan supstrat ije je
odravanje nivoa vlanost, kao i za svako drugo oiljavanje, od
presudnog momenta za uspjenost razmnoavanja.

4. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA MALINE I
KUPINE

U okviru radnji koje se preduzimaju pred i tokom zasnivanja
intenzivnih zasada maline i kupine posebno se izdvajaju sljedee:

izbor lokacije za podizanje zasada maline i kupine,
priprema zemljita za sadnju,
izbor sadnog materijala za zasnivanje zasada maline i
kupine,
tehnika sadnje maline i kupine,
izbor i oblikovanje uzgojnog sistema,
mjere upravljanja zasadom maline i kupine - rezidba, ubrenje,
navodnjavanje, odravanje zemljita, zatita.

- 19 -

4.1. Izbor lokacije za podizanje zasada maline i kupine

Postoje osnovni faktori koji moraju biti razmotreni prilikom izbora
mjesta za podizanje zasada maline i kupine. To ukljuuje: ocjenu
parcele, predkulturu, tip zemljita i njegovu plodnost,
odvodnjavanje, vjetrozatitne pojaseve, osunanost, blizinu
izvora vode i povezanost sa komunikacijama. Pod ocjenom parcele
podrazumjeva se da lokacija za sadnju treba da bude u potpunosti
osunana, odnosno izloena suncu. Potrebno je izbjegavati
zasjenjena mjesta u blizini drvea ili nekih objekata. Idealno,
uzgajivai bi trebali izabrati zemljita koja su dobro drenirana,
prirodno plodna, bogata organskom materijom (2-4 %), sa pH
vrijednou 6-7. Odvodnjavanje, odnosno drenaa je takoe
vaan faktor prilikom izbora lokacije, zato to korijen maline i
kupine dosee dubinu i do 1 m. Parcele koje posjeduju nepropusan
sloj u ovoj zoni treba izbjegavati. Nivo podzemne vode ne smije
biti vii od 1 m, obzirom da je korijen maline i kupine izuzetno
osljetljiv na nedostatak kiseonika u zemljitu. Takoe, mnogi kultivari
maline su podloni prema gljivicama koje inficiraju korijen, a koje
dominiraju u slabo dreniranim zemljitima. Kada izumre korijen,
biljka zakrlja, to je izuzetno izraeno tokom ljetnih vruina i
nedostatka vlage u zemljitu. Postoji jednostavan praktini test
kojim se moe ustanoviti da li je zadovoljavajua drenaa-
vodopropusnost u odreenom sadnom mjestu. Iskopa se rupa
dubine oko 75 cm i irine 15 cm na mjestu gdje se planira
zasnovati zasad, i to u periodu ranog proljea ili kasne jeseni, kada
je zemljite zasieno-saturirano vlagom, ali nije smrznuto. Nakon
toga rupa se napuni sa oko 20 litara vode, te se vri provjera nivoa
iste nakon jednog sata. Ukoliko se voda zadrala na dnu rupe takvo
zemljite moe biti suvie vlano za uzgoj maline i kupine.
Maline i kupine trebale bi biti posaene na blagima padinama, a
na ravnim terenima gdje postoji opasnost od zadravanja
suvinih koliina vode na gredicama-bankovima napravljenim
uzdizanjem zemlje.
- 20 -

Sl. Parcele na breuljkastim terenima idealno su rjeenje za sadnju
maline i kupine

Takoe, i adekvatna vazduna drenaa izmeu biljaka veoma je
vana za uspjean uzgoj maline i kupine. Kretanje zraka smanjuje
vlanost oko biljke i spreava stanja koja dovode do pojave bolesti
lista. Vazduna drenaa, takoe, smanjuje opasnost od proljetnog
mraza. Ukoliko se zasad podie na nagnutim terenima, i na veim
nadmorskim visinama treba znati da e hladan zrak kretati se niz
padinu prema najnioj taki, obzirom da je hladniji zrak laki i time
se smanjuje opasnost od proljetnih mrazeva obzirom da se hladan
zrak odvodi dalje.
S druge strane, zasad maline i kupine trebati biti zatien od jakih
vjetrova, koji smanjuju energiju rasta biljke tokom vegetacione
sezone, to moe imati za posljedicu nedovoljno sazrijevanje
izdanaka koji nezreli ulaze u zimu, te postoji opasnost od
izmrzavanja istih tokom perioda mirovanja.
Odabir ekspozicije iako ne kritini faktor, takoe je vaan, te bi ista
trebala biti razmotrena prilikom podizanja zasada maline i kupine.
Ove dvije vrsta voaka preferiraju, odnosno vie im odgovaraju
zatieni sjeverni obronci-padine. June ekspozicije mogle bi biti
koritene za zasnivanje zasada, ali tada treba imati u vidu da bi
- 21 -

temperatura biljaka mogla biti visoka za vrijeme sunanih dana
tokom zime. Tako na primjer, nekoliko toplijih dana tokom
januara-februara, mogli bi biti razlog stimulisanja pupoljaka da
krenu, tako da bi sljedei hladni val u tom periodu itekako bio
mnogo tetan za biljku. Novi zasadi bi trebali biti podizani to
udaljenije od divljih populacija maline i kupine, ukoliko je to mogue.
Divlji zasadi ovih vrsta voaka u krugu od 300 m moraju biti
elminisani kako bi se sprijeilo irenje bolesti u novopodignutim
zasadima.
Zasadi maline i kupine ne bi trebalo saditi na parcelama gdje
su kao predkulture bile jagoda, paradajz, krompir, patlidan,
paprika, ili pak stariji zasadi maline i kupine, obzirom da su sve
navedene kulture podlone gljivici Verticillium venuti, a ista moe
preivjeti u zemljitu godinama, negativno utiui na
novozasnovani zasad maline i kupine.

Sl. Primjer uticaja predkulture na uzgoj maline: zasad maline
podignut na mjestu gdje je prethodno bio panjak (lijevo), isti
sadni materijal i agrotehnike mjere kao i u prethodnom
sluaju samo je ovdje predkultura bila jagoda (desno)
- 22 -

- 23 -
4.2. Priprema zemljita za sadnju maline i kupine
Od pravilne pripreme zemljita za podizanje malinjaka u velikoj mjeri
zavisit e visina prinosa i kvalitet plodova, te samim tim i uspjenost
gajenja odabranog sortimenta projektovanog zasada ovih kultura.
Pri izboru parcele za zasnivanje novog malinjaka, dakle prije
pristupanja neposrednoj pripremi zemljita, od posebne je
vanosti poznavanje kultura koje su bile gajene na odabranoj
povrini. Naime, kao pogodne predkulture za malinu i kupinu
mogu se preporuiti: sve kupusnjae i grahorice, a kao izrazito
nepovoljne: jagoda, malina, kupina , vinova loza, te krompir,
paradajz i sl. Da bi se zemljite oslobodilo korova i insekata, kao
to su liinka klinjaka i bijelog crva godinu dana prije sadnje
maline i kupine na odabranu parcelu potrebno je zasijati
itarice ili leguminoze. Priprema zemljita za podizanje malinjaka
podrazumjeva provoenje sljedeih radnji: analizu zemljita,
ureenje zemljita i popravka njegove plodnosti meliorativnim
ubrenjem, duboko oranje i tanjiranje, te povrinska priprema
zemljita za sadnju.
Ukoliko je sadraj magnezijuma nizak primjenjuje se dolomit
(klacijum magnezij karbonat) u cilju korekcije pH kiselosti zemljita.
CaCO
3
ili pak gaeni kre u prahu treba biti primjenjen nekoliko
mjeseci prije sadnje kako bi se obezbjedilo dovoljno vremena za
promjenu hemije zemljita. Krenjak bi trebalo unijeti u zemljite
putem rotovatora/freze na dubinu od najmanje 30 cm. Za uspjean
uzgoj maline i kupine preporuuje se odabrane parcele tretirati
krenjakom. U cilju ekonominosti primjena krea se moe
obaviti samo u trake, odnosno u redove gdje e se nalaziti sadna
mjesta. Sposobnost krenjaka za popravku pH zemljita
odreena je veliinom estica istog i njegove istoe. Manje
estice imat e bru zemljinu reakciju.


Sl. Runa aplikacija
krea prilikom
pripreme zemljita za
zasnivanje zasada
maline i kupine

4.2.1. Salinitet

Malina i kupina su osjetljive na povean salinitet - sadraj soli
zemljita, i ne bi trebale bit saene na zemljitima koja imaju
sadraj 800 ppm od ukupne soli. Visoka koncentracija soli u zoni
korijenovog sistema ima za posljedicu tee usvajanje vode i
hranjivih materija iz zemljita. Visoka koncentracija
topive/rastvorljive soli u zemljitu sprijeava novu inicijaciju
korijena i nadzemni izdanci postaju slabiji, imaju zakrljao rast.
Zaostatak biljaka u porastu i pad prinosa moe se pojaviti prije lisnih
simptoma koji su oiti. Malina i kupina posaene u zemljitima sa
visokom koncentracijom soli imat e rubnu hlorozu/nekrozu i
zakrljalost na listovima, a ozljede su izrazitije na starijem
liu.
Toksinost soli u zemljitu mogu biti uzrokovane visokim razinama
soli u vodi koja se koristi za zalijevanje ili u zemljitu na
kojem je siromano odvodnjavanje, pretjerana primjena
mineralnih ubriva putem reftilizacije ili folijarnom aplikacijom istih.
Malina i kupina naroito su osjetljive na hlorid i natrijeve soli, a
tete postaju oitije tokom toplijih mjeseci. Biljke koje rastu u
slanim zemljitima ponaaju se slino onima koje rastu uz nedostatak
vode. Veoma je vano imati unaprijed dobro testiranu vodu i
zemljite i slijediti ispravne procedure navodnjavanja kao i
fertirigacije kako bi se izbjeglo nagomilavanje soli. Analiza lista je
- 24 -

takoe od bitnog znaaja u dijagnosticiranju simptoma soli i moe
otkriti potencijalno tetni natrijum hlorid (akumulacije) ak prije nego
simptomi budu vidljivi na listu. Marginalne i vrne oegotine lia ovih
vrsta voaka obino su jaki indikatori hlorida ili natrijeve toksinosti.
Ako se u oteenom liu nau sadraj vei od 0,2% natrija ili 0,5%
hlorida, lisna ozljeda obino se pripisuje natrijevoj ili hloridovoj
toksinosti. Koncentracija topive soli predstavlja ukupnu koliinu
gnjojiva i drugih iona koji se nalaze u zoni korijena biljaka. Soli u
zemljitu su prisutne kao pozitivno ili negativno naelektrisani
mineralni ioni. Ove naelektrisane estice poveavaju sposobno
provoenja zemljinog elektrinog konduktiviteta, te njihova
koncentracija moe biti procjenjena mjerenjem elektrinog
konduktiviteta (EC). Rastvorljive soli mjerene su koritenjem EC
metra i izraene su kao milioniti dio po centimetru (mmhos/cm) ili
decisimens po metru (dS/m), koji su brojno ekvivalentni.
Vrijednost 1 mmho/cm je ekvivalentan priblino 670 milionitom
dijelu (ppm) ukupne topive soli. Prinos stonog (trinog) voa se
smanjuje kada je kondiktivitet zasienih ekstrata u korjenskog zoni
zemljita vei od 1,2 DS-a/m. Prinos stonog voa se smanjuje
priblino 10% kod slanog zemljita od 1,3 dS/m, 25% kada je 1,8
dS/m i 50% kada zemljite ima kondiktivitet 2,3dS/m mmhos/cm.
(ove vrijednosti odgovaraju priblino 1300-1500 ppm u
saturiranom/zasienom ekstraktu). Ukoliko analiza zemljita pokae
EC vei od 1,2 dS/m, tada je preporuena temeljita bazinost
zemljita.
4.2.2. Sadraj mineralnih elemenata

Analiza sadraja makro i mikro elemenata u zemljitu trebala bi biti
obavljena prije same sadnje maline i kupine, kako bi se na pravi
nain odredio hranidbeni status. Rezultati ovog testa mogu biti
kombinovani sa analizom listova ovih vrsta voaka u cilju
razvijanja adekvatnog programa ubrenja. Optimalan sadraj
mineralnih koncentracija spomenuti su u poglavlju ubrenje maline
i kupine ove broure.
- 25 -

4.2.3. Ureenje zemljita i popravka njegove plodnosti

Obim i broj zahvata koji iziskuje ureenje zemljita prvenstveno
zavise od zateenog stanja povrine na kojoj se eli podii novi
zasad. ienje i ravnanje povrine zemljita na kojoj se eli podii
novi zasad maline i kupine obavezna je radnja u sklopu ureenja
odabrane parcele, a ima za cilj eliminisanje svih veih ili manjih
potencijalnih fizikih i drugih smetnji, kao npr. zemljinih
depresija koje bi kasnije predstavljale nepoeljna mjesta
akumulacije povrinske vode. Eliminisanje korova, takoe je
radnja koja se u ovoj fazi redovno primjenjuje. Herbicidi Cidocor,
Herkules i Basta efikasna su sredstva za unitavanje najveeg broja
viegodinjih i jednogodinjih korova, te se u ovu svrhu najee
preporuuju.
Ukoliko je zemljite na kojem se eli podii malinjak neto slabijeg
kvaliteta, obavezno je popravljanje njegove plodnosti, odnosno
poboljanje njegovih fizikih i hemijskih karakteristika.
Popravka plodnosti zemljita vri se meliorativnim ubrenjem
organskim i mineralnim ubrivima, a prema potrebi izvodi se i
kalcifikacija (korekcija pH vrijednosti), te odvodnjavanje, odnosno
obezbjeuje i sistem za navodnjavanje. Zemljita obogaena
organskom materijom su veoma povoljna za uzgoj maline i kupine.
Ista poboljava teksturu zemljita, te zadrava mineralne elemente
usljed bazinosti od ispiranja. Organska materija poboljava
vodni reim zemljita, odnosno poveava kapacitet za zadravanje
vode. Bogatsvo zemljita organskom materijom esto ne smije biti
omalovaavna. Koliine organske materije koje se dodaju zemljitu
mogu biti po volji. Ova forma moe da bude sastavljena od slame
pomjeane sa stajnjakom, zeleninim ubrivima (sudanska
trava, ra, ozima ita) ili pak komposta. Koliina od 3-5 tona po
dunumu ovih materija trebala bi biti dodata, a vee koliine u cilju
poveanja vodnog kapaciteta zemljita trebaju na zemljitima
pjeskovitog tipa, ime se poboljava struktura, drenaa, i aeracija
istog, od zemljita koja imaju veu koliinu gline.
- 26 -

Sl. Nepravilna aplikacija stajnjaka. Naime, odmah poslije primjene isti ne
potrebno zaorati kako bi se gubici hranjiva sveli na minimum

Razgradnja ove organske materije mikroorganizmima zemljita
zahtijeva naknadne koline azota osim ako organmska materija nije
bila od leguminoza. oko 6 kg stvarnog azota treba dodati na svaku
metriku tonu slame i stajnjaka i 12 kg istog treba dodati za
neleguminoznu organsku materiju ili zelenino ubrivo u cilju
pomoi razgradnje. Ukoliko se primjenjuje kokoije ubrivo isto
se dodaje u jesen u koliinama 0,5-1,0 tone po dunumu. Idealno,
organska tvar treba biti uneena po povrini 10-15 cm prije sadnje.
Organska materija poveava raspoloivost hranjiva, kation
zemljini kapacitet i mikrohranjivi sadraj. U zavisnosti od
zateenog nivoa plodnosti zemljita koliina ubriva za
meliorativno ubrenje za mineralna NPK ubriva (5:20:30, 5:22.35,
6:26:26, 7:14:21,10:20:30) kree se 1,5-2,5 /ha. Ukoliko se primjeni
meliorativno ubrenje unoenjem u trake (ne ubri se cijela
povrina - redukovano ubrenje) ove koliine mogu biti i za oko
3 puta manje od navedenih. Najpodesnije vrijeme provoenja
meliorativnog ubrenja je u dva navrata, po 50% ukupne koliine,
prije i poslije dubokog oranja. Nakon rasturanja stajnjaka,mineralnih
ubriva, a po potrebi i krenjaka obavlja se oranje zemljita na
dubinu 30-40 cm. Duboko oranje vri se iskljuivo pri umjerenoj
vlanosti zemljita i to najmanje mjesec dana prije poetka sadnje.
- 27 -

- 28 -
Ukoliko postoji nepropusni sloj rigolovanjem e se isti prevazii i
poveati propusnost. Rigolovanje podrazumjeva razbijanje
nepropusnog sloja zemljita primjenom podrivaa koji prave uske
kanale u zemljitu na dubini 75-100 cm.
Dlijeta na podrivau postavljaju se na takvu dubinu da idu ispod
stvrdnutog sloja zemlje kako bi isti bio prekinut. Razbijanje
nepropusnog sloja na ovaj nain trebalo bi biti uinjeno dva puta
po istoj parceli, tako to u drugom prolazu traktor se kree pod
uglom od 90
o
u odnosu na predhodno izvedenu
radnju. Treba napomenuti da zemljite prilikom izvoenja
ove radnje mora biti umjerene vlanosti, obzirom da bi ista
ukoliko bude poveana imala suprotan efekat od onoga koji se
eli postii ovom operacijom.

Sl. Razbijanje
nepropusnog sloja u
zemljitu posebnim
ureajem prikljuenim na
traktor

Poslije izvrenog oranja pripremana parcela isti se od krupnijeg
kamenja, kao i ostataka korijena korovskih i drvenastih biljaka, a
po ovoj radnji dalje se pristupa detaljnijoj povrinskoj pripremi
zemljita za sadnju, koja podrazumjeva dodavanje druge polovine
organskih i mineralnih ubriva, te tanjiranje i drljanje do
potpunog usitnjavanja povrinskog sloja zemljita. U okviru
povrinske pripreme zemljita za sadnju preporuuje se
provoenja mjera njegove dezinfekcije i dezinsekcije preparatima
kao to su: Timet, Galation, Dursban i dr.

- 29 -
4.3. Izbor sadnog materijala za zasnivanje zasada maline
Kod zasnivanja zasada maline i kupine ne smije se koristiti sadni
materijal koji vodi porijeklo od prirasta iz starijih proizvodnih
zasada, budui da je isti najee zaraen, a i proizvodni
potencijal ovakvih zasada je znatno umanjen. Takoe, materijal iz
starijih proizvodnih malinjaka moe predstavljati generativno
potomstvo, odnosno moe voditi porijeklo iz sjemena plodova koji
redovno opadaju u zasadu ime se gubi sortna istoa, odnosno
dobijaju jedinke nepostojane i nepoznate nasljedne osnove.
Sadni materijal kojim je potrebno zasnovati nove malinjake i
kupinjake mora biti izuzetnog kvaliteta, mora posjedovati atest
kojim se garantuje sortna istoa i potpuna zdravstvena
ispravnost, a u morfolokom pogledu mora zadovoljiti standarde
opte razvijenosti nadzemnog i podzemnog sistema. Standardna
sadnica maline i kupine mora biti duga najmanje 50 cm,
srednje debljine 8-12 mm, i sa korjenovim sistemom od
najmanje 8-10 glavnih ila, duine 12-20 cm, i debljine 2 mm,
koji je dobro obrastao postranim ilicama i korjenovim
dlaicama. Svaka
sadnica, ili pak
bunt (obino 50
komada sadnica)
mora posjedovati
markicu na kojoj
pie: vrsta, sorta,
tip sadnice,
deklaracija, ime
proizvoaa i
adresu, te za koju
godinu sadnje vai.

a) dobra sadnica
b) loa sadnica

4.4. Tehnika sadnje maline i kupine

Nakon pripreme zemljita i dodavanja neophodnih dodataka istom,
sljedei korak je formiranje redova za sadnju. Malina i kupina mogu
se saditi na ravnim parcelama, pod uslovom da su ista dobro
drenirana. Meutim, ove vrste voaka na ravnim parcelama sa slabo
dreniranim zemljitem treba saditi na gredicama, dimenzija priblino
25 cm visine i 60 cm irine (slika). Udaljenost izmeu
redova trebala bi iznositi 2,2-2,5 m za malinu, a za kupinu
minimalno 3 m. Ovakav razmak e obezbjediti minimalan prostor
potreban za obavljanje neophodnih agrotehnikih radnji (fertilizacija,
prskanje, branje), a istovremeno e maksimizirati produkciju.

Sl. Formirane gredice
trebale bi biti formirane
prije sadnje na slabo
dreniranim zemljitima

Razmak izmeu redova takoe zavisi od veliine maina koje se
upotrebljavaju prilikom odravanja zasada, ali bi isti trebao biti
adekvatan za motokultivator i frezu na razmicanje. Sadnja maline i
kupine na nagnutim dobro dreniranim parcelama trebala bi biti tako
postavljena da su redovi formirani nasuprot padu terena, ime bi se
sprijeila erozija zemljita.
Iako se sadnja maline i kupine moe obavljati od oktobra do
poetka aprila zrelim izdancima (jesenja i proljetna sadnja), ipak
najei termini sadnje ovih kultura su kasna jesen i rano proljee.
- 30 -

Jesenja sadnja se najee koristi, budui da ima niz prednosti,
odnosno da daje najbolje rezultate prijema. Neposredno pred sadnju
obavezno je podzemni sistem svake sadnice osvjeiti,
prvo skraivanjem ila za njihove ukupne duine, a potom
potapanjem istog u vodenu smjesu podjednakih dijelova balege i
ilovae, uz dodatak sredstva koje se zove previcur.

Izdanci maline i kupine sade se u pravilu na istu dubinu na kojoj su
bili prije vaenja u matinjaku, ali se u praksi zbog izvjesnog
slijeganja zemlje, isti sade za 3-4 cm dublje. Ovo je posebno
vano kod kupina bez bodlji, u cilju eliminisanja mogunosti
povreivanja korijena i pojavu remutacije.
Sadnja se u pravilu obavlja po oblanom vremenu, a njena tehnika
zavisi od nivoa pripreme zemljita. Ukoliko je zemljite dobro
pripremljeno sama sadnja moe se obaviti u brazde (to je u praksi
najei sluaj).
Meutim, ukoliko je parcela loije pripremljena kopaju se
pojedinane rupe za malinu dimenzija 20x20 cm, za kupinu 30x30
cm, koje e omoguiti neophodnu dubinu i pravilan raspored ila
sadnicama maline i kupine. Oblano vrijeme je najpovoljnije za
izvoenje sadnje, ija se tehnika provoenja bitnije ne razlikuje od
tehnike sadnje ostalih vrsta voaka. Naime, nakon sloja plodne
zemlje kojima se prekrivaju ile sadnice, nanosi se sloj zgorjelog
goveeg stajnjaka u koliini 1-2 kg po sadnom mjestu i 0,1 kg NPK
formulacije 8:16:22, a potom sadno mjesto, uz lagano gaenje,
potpuno prekriva zemljom.
- 31 -

Nakon sadnje, posebno ukoliko neposredno po sadnji postoji
vjerovatnoa izostanka kinih dana, svaka sadnica se zalijeva sa 3-
4 l vode. Skraivanje posaenih sadnica predstavlja
posljednju radnju koju podrazumjeva tehnika sadnje. Ona se
obavlja na 3-4 pupoljka, odnosno na duinu oko 20 cm, a u cilju
boljeg prijema i stimulisanja vee vegetativne snage rasta buduih
prirasta.

Sl. Tehnika sadnje maline i kupine

4.5. Izbor sistema uzgoja
4.5.1. Sistemi uzgoja maline

U osnovi postoje dva sistema uzgoja maline, i to:

sistem grmova - sa kvadratnim i pravougaonim
rastojanjem, i
sistem palira (ive ograde) - vertikalni palir i V-palir
(sistem)
Sistem vertikalnog palira za proizvodne zasade maline predstavlja
najbolji i danas standardni sistem uzgoja ove vrste. Naime, uzgoj
maline u formi buna danas se vrlo rijetko primjenjuje, i isti je odlika
- 32 -


- 33 -
amaterskog voarstva. palirski nain gajenja maline izmeu
ostalog obezbjeuje, kako dovoljno manipulativnog prostora u
malinjaku, tako i visoke prinose i dobar kvalitet ubranih plodova.
Izdanci maline rastu uspravno, ali su skloni povijanju prema zemlji
kada dozriju i ponu plodonositi. Iz tog razloga sistem palira trebao
bi biti konstruisan kao podrka izdancima kako bi odrali uspravan
rast. Kod sistema vertikalnog palira naslon ine stubovi od drveta,
ili betona ija je duina 2-2,5 m, a irina 8-12 cm, i meu kojima se
uvruje pocinana ica, prenika 2-3 mm. Drvene
stubove prije postavljanja naslona, u cilju zatite, odnosno
produetka vremena trajanja, neophodno je do polovine njihove
ukupne duine nagorjeti, potopiti u motorno ulje, u rastvor bordovske
orbe ili premazati masnom bojom.

Sl. Uzgoj maline u sistemu vertikalnog palira

Stubovi se u zemlju ukopavaju 50-70 cm, a razmaci istih, pri
postavljanju naslona, kreu se od 6-10 m, to prvenstveno zavisi od
bujnosti sorti koje se ele uzgajati i sistema uzgoja koji je odabran.
Postoje dva osnovna tipa naslona kod sistema uzgoja u vertikalnom
paliru u zavisnosti od poloaja ica u istom, koji su danas

zastupljeni u voarskoj praksi kada je u pitanju uzgoj maline, a to
su:
stubovi na kojima se nalazi dvospratno/trospratno jedna ica
tzv. I-sistem,
stubovi koji nose dvospratno/trospratno duplu icu u
horizontali tzv. t-sistem
Sistem I-palira je obino u upotrebi kod dvogodinjih kultivara, dok
T-sistem je posebno praktian kod jednogodinjih kultivara,
ali i malog broja dvogodinjih, kao to je sorta miker.
Kod I palir sistema izdanci su pojedinano vezani za svaki red
ice i na taj nain ne polijeu ka zemlji pod teinom roda. Obino
su u ovom sistemu prisutna dva reda ice, prvi na visini 0,9 m, a
drugi na 1,8 m, dok je visina stuba iznad zemlje 2,0 m. Rastojanja
izmeu redova kreu se 2,5 m, a u redu broj dvogodinjih
izdanaka, dakle koji plodonose na jedan duni metar treba da
je 6-7. Ovo je standardni nain uzgoja sorte vilamet.

Sl. I - sistem palira

Kod T-sistema palira na stubovima se postavljaju dvije oko 60
cm duge poprene letve (dimenzija 2,0 x 2,5 cm x 60 cm) koje su
fiksirane za svaki stub na visini od priblino 80 cm i 1,7 m iznad
zemlje (slika). Galvanizirana ica ili plastificirana treba biti
privrena za svaki kraj drvene preage pruajui se u duinu
cjelokupnog reda. irina izmeu dvije ice ili dva reda ice je 60
- 34 -

cm. Izdanci se usmjeravaju da rastu izmeu ica ili redova ica. Kod
dvogodinje sorte maline mikeer broj izdanaka na jedan duni metar
u ovom sistemu uzgoja iznosi 5, a razmak izmeu
redova treba da je minimalno 3 m.

Sl. T - sistem palira

4.5.2. Sistemi uzgoja kupine

Postoje u osnovi dva glavna sistema uzgoja kupine:
sistem grmova - sa kvadratnim i pravougaonim rastojanjem, i
sistem palira - horizontalna palmeta i lepeza.

Naravno, uzgoj kupine u sistemu grmova, bez obzira na raspored
bunova, odlika je amaterskog-ekstenzivnog voarstva.
Sistem palira, dakle i za kupinu, kao i za malinu predstavlja
standardni i najraireniji nain uzgoja koji istoj obezbjeuje
intenzivnost proizvodnje, gust sklop i visoke prinose. Prednosti se
ogledaju i u tome to je kupini u ovom sistemu obezbjeena puna
osvijetljenost svih dijelova biljke, a to opet ubrzava sazrijevanje i
omoguuje formiranje krupnijih i kvalitetnijih plodova. Izdanci
biljaka uzgajanih u paliru bolje odrvenjavaju i u manjoj su
opasnosti od izmrzavanja tokom zime. Izvoenje operacija kao to
su prskanje, rezidba i berba su isto tako olakane rasporedom
izdanaka u prostoru. palirsko gajenje se preporuuje za vee
- 35 -

povrine pod ovom kulturom, a istovremeno podrazumjeva u
osnovi dva sistema: horizontalna palmeta i lepeza.

Sl. Uzgoj uspravnorastuih sorti kupine u sistemu lepeza

Uzgojni sistem lepeza danas predstavlja potpuno intenzivan naina
gajenja kupine, a svoju primjenu nalazi i kod uspravnorastuih i
puzajuih kultivara. Naime, kod uspravnorastuih sorti (genotipovi
koji stvaraju vei broj izdanaka) najee su u upotrebi tri reda ica,
broj izdanaka po jednom sadnom mjestu je 6-8, a redni razmak 2 m,
odnosno meuredno minimalno 3 m.
Sl. Uzgoj puzajuih sorti kupine u sistemu lepeze

- 36 -

- 37 -
Kod puzajuih sorata (genotipovi koji formiraju manji broj
prikorjenskihbizdanaka - veina komercijalnih aktuelnih sorata)
takoe, najrairenije je koritenje tri reda ice, broj izdanaka po
jednom sadnom mjestu je 3-4, a redni razmak 1-1,5 m, dok je
rastojanje izmeu redova minimalno 3 m.

Sl. Zasad kupine u sistemu
uzgojnog oblika lepeza

4.6. Mjere upravljanja zasadima maline i kupine

4.6.1. Njega mladog zasada i rezidba maline

Njega zasada maline u prvoj godini po sadnji podrazumjeva:
redovnu obradu zemljita, unitavanje korova, ubrenje,
pomotehniku, zalijevanje, 3-4 puta, te pravovremenu i efikasnu
zatitu od tetnih biolokih agenasa. U pogledu pomotehnike, u
prvoj godini po sadnji dio sadnice koji je ostao nakon sadnje
(oko 20 cm iznad zemlje) u potpunosti se uklanja, i to u momentu
kada novoformirani izdanci dostignu duinu oko 25 cm.
Ukoliko se stari dio sadnice ne ukloni isti e se tokom vegetacije
razvijati i plodonositi (obzirom da je starosti dvije godine), ali na
raun mladih izdanaka koji trebaju da se formiraju te godine kako bi
plodonosili naredne, a u tom sluaju isti e zakrljati (nee se
razviti dovoljno). Na kraju vegetacije doi e do suenja starog
dijela sadnice, a obzirom da se nisu razvili novi mladi prirasti koji bi

trebali plodonositi naredne sezone, te je prinos maline za
naredni period doveden je u pitanje.
Tokom vegetacije novoformirani izdanci se razvijaju popunjavajui
cjelokupan redni prostor. Obzirom da su mladi izdaci savitljivi i
obaraju se ka zemlji, kako bi se isti odrali u uspravnom poloaju i
omoguili nesmetano izvoenje obrade zemljita u zasadu, potrebno
je paralelno uz icu vezati pagu, izmeu kojih se isti provlae i tako
odravaju u uspravnom poloaju.

Sl. Paralelno postavljena
paga uz icu olakava
zadravanje novoformiranih
izdanaka uspravno

Na kraju prve godine uzgoja maline svako sadno mjesto mora
obezbjediti 2 ili 3 nova izdanka, na potrebnom rastojanju. Po
zavretku vegetacije paga se odvezuje i izdanci putaju slobodno
da padnu prema zemlji kako bi se tokom zime nalazili ispod snijega,
i na taj nain smanjila
opasnost od
izmrzavanja.

Sl. Putanje izdanaka
maline u jesen da
slobodno padnu prema
zemlji

- 38 -

U proljee na poetku vegetacije (obino krajem marta) vri se
prorjeivanje izdanaka tako to se do osnove uklanjaju
izmrznuli, slabi, polomljeni, nedovoljno razvijeni, a ostavljaju
najbolji. Broj ostavljenih izdanaka kod sorte vilamet treba da iznosi 6
-7 izdanaka po dunom metru, dok je taj broj kod sorte miker neto
manji i iznosi 5. Nakon prorjeivanja ostavljeni izdanci vezuju se uz
icu, u cilju njihovog razvoenja i fiksiranja, klasinim vezivanjem
plastinim vezivima ili vezivanjem pomou plastinih kopi.
Nakon toga svaki ostavljeni izdanak prikrati se kosim rezom iznad
pupoljka na visinu 1,8 - 2,0 m od zemlje, ili u praktinom smislu na
toliku visinu da iznad zadnje ice ostanu etiri pupoljka, odnosno na
cjelokupnom izdanku 24. Ovo je proljetna rezidba maline. Nakon
rezidbe slijedi plitko okopavanje rednih traka.

Sl. ematski prikaz rezidbe maline
Tokom vegetacije pojavljuju se novi-mladi izdanci, od kojih se prva
serija uvijek uklanja do osnove-zemlje. Meutim, postavlja se
pitanje do kojeg momenta ove priraste treba uklanjati? Taj momenat
mora da odredi sam farmer za sebe prema uslovima u svom
zasadu, tako da kada bere sa starih izdanaka mladi dostignu i malo
prei visinu prve ice. Ti izdanci su najbolji za plodonoenje
naredne sezone.
- 39 -

- 40 -

Sl. Za vrijeme berbe starih izdanaka mladi trebaju dostii visinu prve ice

U praksi se esto spominje da je taj momenat 15. maj. Meutim,
najbolje je uraditi sljedee: sve mlade izdanke koji se pojave do
15 maja uklanjati, a nakon istog ostale ostavljati. Ukoliko
ostavljeni prirasti u vrijeme berbe dostignu prvu icu, to je
pravi momenat, a ukoliko preu visinu iste sa uklanjanjem je
trebalo ranije prekinuti, npr 13. maja.
Nakon berbe orezani dvogodinji prirasti se poinju suiti od
vrha prema osnovi, te se isti uklanjaju do osnove. Orezani
dvogodinji prirasti, se mogu ostaviti desetak dana u malinjaku,
nakon rezidbe. U tom periodu oni slue kao zaklon mladim
prirastima, koji ako bi se naglo izloili direktnom suncu lako
dobijaju oegotine na listovima. Nakon tog perioda, dodatno se
uklanjaju oteeni mlai prirasti i zajedno sa starim se iznose i
odmah pale. Kako bi se omoguila efikasna obrada rednog
prostora mladi izdanci se ponovo pomou paralelne page uz icu
ostavljaju u uspravnom poloaju, sve do kasne jeseni kada se
putaju slobodno da padnu prema zemlji.


- 41 -

Sl.Putanje izdanaka maline u kasnu jesen

4.6.2. Rezidba kupine

Obzirom da kupina obrazuje veliki broj izdanaka, njena rezidba
predstavlja redovnu agrotehniku mjeru koju je u zasadima ove
kulture neminovno provoditi. Rezidba kupine podrazumjeva dva
termina primjene:
u vegetaciji i
pred kraj vegetacije.
U prvoj godini po sadnji kupine, bez obzira da li je ona posaena u
jesen ili proljee, vri se samo proljetna rezidba koja
podrazumjeva skraivanje izdanaka na duinu 20-30 cm. Tokom
prve vegetacije po sadnji, do sredine ljeta, iz korjenovog vrata
dolazi do razvoja 2-4 izdanka, tako da se u ovom momentu na
nadzemnom sistemu mogu definisati samo jednogodinji prirasti.
Jednogodinji izdanci se ne diraju, dok se samo dvogodinji
dio sadnice eliminie do osnove. Rezidba kupine u rodu (cjelovita)
podrazumjeva intervencije na nadzemnom sistemu, dakle kako u
proljetnom (pred kretanje vegetacije - mart), tako i u periodu
vegetacije (prva polovina juna i septembra). Naime, obzirom da u
sortimentu kupine dominiraju puzajue sorte i da je kod

istih najzastupljeniji sistem uzgoja lepeza, rezidba tokom vegetacije
kod istog podrazumjeva tri zahvata (generalno aplikativno i za
ostale sisteme uzgoja), i to:
uklanjanje (do osnove) izdanaka koji su donijeli rod (odmah
nakon berbe),
prikraivanje (pinciranje) izdanaka za zamjenu na duinu 1,8-2
m (do polovine juna mjeseca),
prikraivanje bonih prirasta na 6-7 listova do polovine
septembra mjeseca).
Sl. ematski prikaz rezidbe kupine

Proljetna rezidba, pred kretanje vegetacije (kraj marta mjeseca)
podrazumjeva i jo jedno prikraivanje bonih prirasta, tada na 3-4
pupoljka. Navedeni pomotehniki zahvati uveliko rjeavaju i problem
ostajanja vee koliine nedozrelih plodova kupine na biljci, to je
naravno nepoeljno, obzirom da direktno umanjuje prinos.

Sl. Proljetna rezidba kupine,
skraivanje plodonosnih
mladara na 3-4 pupoljka

- 42 -

Neki proizvoai, poslije berbe skrauju itavu biljku na visinu od 30
cm, kako bi je ojaali. Glavni razlog ove mjere je smanjivanje pritiska
od strane insekata i bolesti, tako to se uklanjaju svi zaraeni
izdanci. Prinos je u tom sluaju manji sljedee godine, jer se ne
uklanjaju samo granice koje su dale rod, ve i novi
izdanci. Jo jedna mogunost je, da se ova mjera provodi svake tri
do etiri godine, ako je to potrebno, tako da smanjenje prinosa bude
manje. Osim navedenih mjera veoma je vana i tehnika vezivanja
izdanaka za ice naslona. Kao i kod maline, tokom zimskog
mirovanja izdanci se putaju da slobodno padaju po povrini
zemlje, te snijeg slui kao izolator u borbi protiv izmrzavanja, a
ponovno vezivanje se obavlja u proljee sljedee godine.

4.6.3. ubrenje maline i kupine
Adekvatna ishrana-ubrenje biljke, jedan je od temeljnih faktora za
postizanje odgovarajueg rasta maline i kupine, zatim prinosa i
kvaliteta plodova ovih vrsta voaka. On je dobrim dijelom pod
uticajem: teksture zemljita, pH reakcije, te procenta-sadraja
organske materije. Prije same sadnje potrebno je
izvriti analizu zemljita, kojom e se odrediti sadraj svakog
makro i mikrohranjiva u zemljitu, kao i pH reakcija istog. Takoe,
analiza lista za sva hranjiva, i analiza iznoenja-pregled iznoenja
N i K, trebali bi biti izvoene tokom vegetacione sezone za to
preciznije odreivanje hranidbenih potreba biljaka maline i kupine.
Snaga rasta-vigor biljke, debljina izdanka, veliina lista, i
njegova boja, su vani indikatori zdravstvenog stanja biljke i
potrebe odgovarajueg reima ubrenja.

- 43 -

Sl. Jaki i zdravi izdanci maline
sorte Villamette, kao rezultat
adekvatnog programa
ubrenja

Malina i kupina u BiH se uobiajeno ubre kombinacijom etiri
razliite metode: primjenom stajnjaka, rasipanjem granuliranih-
mineralnih ubriva, vodotopivim ubrivima - kristalonima putem
sistema za navodnjavanje i folijarnim aplikacijom
mikroelementima. Udio ukupnog ubrenja dodat svakom od
navedenih metoda ovisi od sadraja specifinih nutrienata,
prirodne plodnosti zemljita, te vodenog potencijala sistema za
navodnjavanje koji je u upotrebi. Ukoliko se ne posjeduje sistem za
navodnjavanje ubrenje moe biti izvreno kombinacijom rasturanja
stajnjaka i rasipanjem granuliranih ubriva.
4.6.3.1. ubrenje stajnjakom

Mada je stajnjak veoma glomazno ubrivo, te posjeduje relativno
nizak sadraj analizom utvrenih nutrienata-hranjiva preraunato
po toni istog, on predstavlja veoma vrijedan dio programa za
ubrenje. Sadraj hranjivih materija u stajnjaku je veoma
varijabilan, zbog toga to vrlo esto ima poremeen odnos
izmeu N-P-K. Pored toga stajnjak je sporodjelujue ubrivo. Prema
provedenim istraivanjima djelovanje istog traje tri godine. Prve
godine se iskoristi 50%, druge 30%, a tree 20%. Prema tome
sljedei uobiajenu praksu obino bi govei zgorio stajnjak trebalo
dodati svake tree godine u koliini od 1-2 t po dunumu, naravno,
ovisno od plodnosti zemljita. Kokoiji stajnjak-stajnjak peradi, koji
- 44 -

- 45 -
ima visok sadraj nitrogena-azota, preporuuje se dodavati u
koliinama od 0,5-1,0 t po dunumu. Kada je stajnjak u potpunosti i
pravilno preraen njegova primjena moe biti u bilo koje
vrijeme tokom sezone. Preporuuje se koritenje samo zgorjelog
stajnjaka. Prilikom primjene organskih ubriva, posebno
nezgorjelog stajnjaka obzirom da isti nije izreagovao, te da ga
sainjavaju nestruktuirani materijali, isti je veoma teko rairiti u
rednom prostoru. Pored toga, nezgorjeli stajnjak predstavlja izvor
sjemena razliitih korovskih biljaka, te mnogobrojnih tetoina i
bolesti. Zgorjeli stajnjak ili kompost (dobro razgraena organska
materija) mnogo je lake aplicirati primjenom lopate ili vila, a ima
viestruko djelovanje (popravlja i odrava strukturu zemljita,
poveava plodnost zemljita, stimulie razvoj korisnih
mikroorgamizama i dr.). Istraivanja su pokazala da se iz jedne tone
goveeg zgorjelog stajnjaka primjenjenog u zasadu maline i kupine
iskoristi 2 kg efektivnog N. Kompost i slama izmjeani sa
stajnjakom predstavljaju vrijednu dopunu organske materije
zemljitu, ali ipak imaju manju plodnost nego ist stajnjak. U
zasadima maline i kupine organska materija - stajnjak dodaje se u
jesen odmah nakon uklanjanja izdanaka koji su plodnonosili, kako
bi isti reagovao tokom zime i oslobaao hranjiva, a ujedno i
zagrijavao biljku. Organsko ubrivo moe biti aplicirano na taj nain
da se sa obje strane reda otvore plitke brazde na razmaku 45 cm od
izdanka, te se u iste poloi stajnjak, nakon ega se brazde zatvore.
Prilikom pripreme zemljita za zasnivanje novog zasada
maline i kupine kompost ili stajnjak najbolje je unijeti u redove/trake
ili pak na uzdignute lijehe na dubinu 10 cm, prije sadnje. Stajnjak
se moe dodati na nakon sadnje kada biljka dostigne visinu oko 8
cm i vie. ubrenje stajnjakom treba da ini jedan dio ukupnog
godinjeg unoenja hranjiva u zasade maline i kupine, ali niukom
sluaju jedini izvor biljnih hranjiva. Preporuuje se uz stajnjak
dodatno ubriti mineralnim i vodotopivim ubrivima.


4.6.3.2. ubrenje mineralnim (granuliranim) ubrivima

Tri su mineralna elementa koja malina i kupina zahtjevaju u
najveim koliinama, i to: azot (N), kalij (K) i fosfor (P). Tokom
prve godine za rast maline i kupine, potrebno je dodati priblino
3,5 kg/dunumu N, bez obzira na tip rasta.
Meutim, dodavanje mineralnih ubriva u prvoj godini trebalo bi
odgoditi sve dok se izdanci ne pojave, budui da su mlade biljke
maline i kupine izuzetno osjetljive, i time podlone oteenjima
izazvanim povienom koncentracijom soli u zemljitu. Tokom
narednih godina, preporuuje se minimalno 7,5 kg/dunumu
stvarnog N dodati za dvogodinje tipove maline i kupine, i 11 kg/
dunum stvarnog N godinje za jednogodinje tipove ovih vrsta
voaka. Fosfora treba dodati svake godine u koliini od 2,5 -3 kg/
dunum.
Takoe, i kalij treba primjeniti svake godine u koliini od 5-6 kg/
dunum. U sluaju dvogodinjeg tipa maline mineralna ubriva treba
primjeniti u dva ili tri odvojena navrata, idealno bi bilo jedan u
proljee kada poinje novi rast, drugi krajem krajem maja i
poetkom juna, i konano trei sredinom jula. Doprinos azota iz
stajnjaka trebao bi se uzeti u obzir, kako bi se smanjile koliine
mineralnog ubriva. Ukoliko se aplicira zgorjeli stajnjak
raspoloivost azota prve godine je oko 50%, dok ukoliko je
apliciran svje stajnjak raspoloivost ovog hranjiva u istoj godini
moe biti 90% to se mora uzeti u obzir. Mineralna ubriva
primjenjuju se u trake 25-30 cm udaljene od biljaka i zatrpavaju se
na dubinu 5-10 cm.

- 46 -

Sl. ubriva se kod maline i
kupine apliciraju u redni prostor

Kombinacije mineralnih ubrenja koje se koriste u zasadima maline i
kupine su: NPK 10:20:30, 10:12:26; te KAN i UREA. Koliine istih
su sljedee: svake godine u kombinaciji sa stajnjakom
potrebno je dodati 400-600 kg/ha NPK navedenih kombinacija,
a u godinama kada izostaje primjena organskih ubriva, u koliini
600-700 kg/ha. Proljetno ubrenje predstavlja prihranjivanje, i isto
se obavlja primjenom azotnih mineralnih ubriva KAN ili UREA, u
koliini 200-300 kg/ha. Pored navedenog, prema potrebi, moe se
izvriti i drugo prihranjivanje, i to u cilju eliminacije simptoma
nedostatka azota, opet Kan-om ili ureom u koliini
150-200 kg/ha.
4.6.3.3. Fertirigacija - ubrenje putem navodnjavanja

Oko 25% od ukupne preporuene koliine azota (N), fosfor (P), i kalij
(K), i svi mikro elementi (ako je potrebno), moe biti primijenjen prije
sadnje. Preostale koliine N, P, i K treba primjeniti putem sistema
za navodnjavanje tokom vegetacione sezone. Putem fertirigacije
trebalo bi valjano korigirati preostale koliine N, P i K, ukoliko isti
nisu primjenjeni granuliranim ubrivima, ili pak stajnjakom. Na
veim povrinama to e podrazumjevati dodavanje 3-5 kg/
dunumu stvarnog N, 1,5-2 kg/dunumu stvarnog fosfora i 3-4 kg/
dunumu stvarnog kalijuma. Veina N, P i K treba biti primjenjena
izmeu novog rasta izdanaka u proljee i za vrijeme berbe.
- 47 -

Ne dodavati N nakon sredine avgusta. Na zemljitima bogatim
organskom materijom, sav N, P i K moe bit primjenjen putem
sistema za navodnjavanje s izvrsnim biljnim rastom i
prinosima. Najmanje 50% N treba da bude dodato u nitratnoj
formi. Malina i kupina postiu daleko vei i kvalitetniji urod
ukoliko se putem sistema za navodnjavanje unesu N i K, u
odnosu kada se isti u potpunosti unesu putem granuliranih ubriva.
Prilikom fertirigacije frekvencija je manje vana u odnosu na
koliinu ubriva koja se primjenjuje.

Sl. Postavljen sistem
za navodnjavanje tipa
kap po kap slui i za
fertirigaciju

Tako primjena manjih koliina ubriva vie puta putem
fertirigacije vrlo esto moe smanjiti potencijalne probleme od
ozlijeda nastalih usljed poveane koncentracije soli u zemljitu.
Vodotopiva gnjojiva se dodaju tokom 1-2 sata prilikom
navodnjavanja tokom dana ili pak svaki drugi dan tokom perioda
cvjetanja i plodonoenja. Komercijalana vodotopiva ubriva
esto su sastavljena od kombinacija N i K. Koncentrirana ubriva
su laka za primjenu obzirom da se u kratkom periodu da dovoljna
koliina hranjiva, u odnosu na razvodnjena gnojiva ija je primjena
dua. Prilikom fertirigacije treba izbjegavati mogunost zapuivanja
sistema, te ubriva koja se primjenjuju na ovaj nain moraju biti
visoko topiva u vodi. Ukoliko se prilikom ubrenja primjenjuje vie
od jednog materijala, kombinovana ubriva moraju biti takva da ne
- 48 -

reaguju izmeu sebe. Hemikalije koje se primjenjuju takoe, moraju
biti kompatibilna komponenta sa elementima sa kojima e stupiti u
kontakt nakon injektiranja u zalivnu vodu. Koncentrovana gnojiva
sa veoma visokim ili niskom pH vrijednou mogu korozirati
bakar, cink, bronzane legure, i druge metalne dijelove sistema za
navodnjavanje. Zbog toga komponente sistema koje dolaze u
kontakt sa korozivnom smjesom ubriva trebaju biti izraeni od
nehrajueg elika, plastike ili nekih drugih ne korozirajuih
materijala.
Sljedea ubriva su doba izvor azota tokom fertirigacije: amonij
nitrat, amonijev sulfat, kalcij-nitrat, urea, kalij nitrat, i amonijev fosfat.
Rast maline i kupine prilino je slian izmeu razliitih oblika
azotnog ubriva, kg za kg, azota. Bilo koji uobiajeni zemljini
oblik-izvor kalijuma, hloridni, sulfatni ili nitratni moge biti
upotrebljen putem sistema za navodnjavanje. Meutim, kalijev
sulfat i kalijev nitrat se preferiraju u odnosu na kalijev hlorid zbog
mogunosti njegove toksinosti za malinu i kupinu. Fosfor koji se
nae u zemljitu ima znaajnu mobilnost kada je dodat putem
sistema za navodnjavanje u niim mjerama. Malina i kupina
generalno trebaju fosfor rano, tako da je veoma vano da isti bude
primjenjen prilikom sadnje, ili neposredno nakon iste. Fosfatna
gnojiva injektirana u sistem za navodnjavanje mogu reagovati sa
klacijumom u zalivnoj vodi i dati nerastvorljive forme, to e dovesti
do zaepljenja emitera. Meutim, ispravno postupanje prilikom
aplikacije ubriva putem fertirigacije moe sprijeiti ovu pojavu.
Rjeenje ovog problema moe biti zakiseljavanjem fosforne kiseline
u skladitu, ili mijeanjem sa sumpornom kiselinom, ili injektiranje
sumporne kiseline odmah nakon injektiranja fosforne kiseline.
Ubrizgavanje kisele otopine u zalivnu vodu neznatno spreava
taloenje fosfora bez izazivanja bilo koji tetnih efekata u zemljitu.

- 49 -

4.6.3.4. Folijarna primjena mikrohranjiva

Povoljan raspon za mikrohranjiva-mikroelemente je dosta uzak i
vie tete je mogue izazvati ukoliko se isti primjene u
prekobrojnim koliinama, nego u sluaju njihovog nedostatka.
Zbog toga, ne dodavati mikrohranjiva malini i kupini osim ako
analiza lista ili vidljivi simptomi potvrde nedostatak istih.
Ukoliko se nedostatak nekog mikrohranjiva identficira i potvrdi,
folijarna aplikacija sa odgovarajuim mikroelementima treba biti
dovoljna za ublaavanje nastalih poremeaja. Nekoliko folijarnih
tretiranja u intervalima od priblino deset dana razmaka-
pojedinano mogu biti neophodni sve dok simptomi ne
nestanu.
Sredstvo za vlaenje trebalo bi koristiti, ukoliko isto ve nije
ukljueno u formulaciju mikrohranjiva. Folijarna aplikacija
mikrohranjiva ne bi trebala biti primjenjivana tokom fenofaze
cvjetanja maline i kupine zbog moguih oegotina cvijeta.
Granulirane formulacije mikrohranjiva dodate u zemljite,
generalno nisu uinkovite kao tretiranje putem lista.
4.6.4. Navodnjavanje maline i kupine

Odgovarajua koliina vode neophodna je prilikom uzgoja maline i
kupine, kako bi iste imale snaan rast i postizale visoke prinose.
Oskudjevanje sa vodom u periodu razvoja ploda imae za
posljedicu sitne plodove. Najbolje bi bilo kada bi voda tokom cijele
sezone vegetacije bila ravnomjerno rasporeena. Koliina
vode koju zahtjeva malina i kupina za svoj rast i razvoj zavisi od
vremenskih uslova, stanja biljke, te energije rasta. Meutim,
utvreno je da se najvie norme vlage koja se upotrijebi od strane
ovih kultura kree 0,5-0,8 cm dnevno. Malina i kupina mogu da
koriste skoro svu vlagu koja se nalazi u povrinskom
sloju zemljita, do 60 cm. Zemljita se razlikuju po koliini vode
koju mogu zadravati u ovoj zoni. Na primjer, dobro drenirana
pjeskovita zemljita mogu zadravati vodu svega 5 cm, dok
- 50 -

ilovae zadravaju razinu iste i do 10 cm. Generalno se smatra
da sa navodnjavanjem treba poeti kada je 50% raspoloive-
dostupne vlage u zemljitu iskoriteno. Sa maksimalnom
procjenom, ova situacija e se javiti u 5-10 dana, ovisno od tipa
zemljita i padanja kie.
Kada je u pitanju izbor sistema za navodnjavanje maline i kupine
preporuuje se sistem kap po kap. Isti posjeduje sljedee
prednosti: potrebna je manja koliina vode, kao i snaga iste,
omoguava ujednaen raspored vlage, te ne stvara povoljne
uslove za razvijanje trulei ploda. Nedostaci istog
podrazumjevaju: potrebu izvora dobro iste vode (kako ne bi
dolo do zaepljenja istog), periodinu zamjenu, mogunost
oteenja istog tokom kultivacije zemljita, te podlonost tetama
koje mogu nanijeti glodari ili pak ovjek. Postoje dva tipa sistema za
navodnjavanje tipa kap po kap, i to:
klasini sistem za navodnjavanje tipa kap po kap sa
perforiranim cijevima koje cijelom svojom duinom iskapavaju
vodu bez pritiska, a isti svoju primjenu posebno nalazi na
ravnim parcela (T-tape), i
sistem sa kapaljkama iz kojih se vod pod pritiskom izluuje u
zemljite blizu biljke, a isti svoju primjenu posebno nalazi
na parcelama sa izrazitim nagibom u cilju to bolje distribucije
vode.

U BiH najzastupljeniji je prvi tip sistema za navodnjavanje, odnosno
T-tape. Razliiti tipovi sistema za navodnjavanje postavljaju se tako
to se samo prue po povrini zemljita, ili se pak zatrpavaju u
zemljite, ili se pak postavljaju u visini prve ice. Ukoliko se sistem
ukopava u zemljite kapaljke se postavljaju na dubini 10-20 cm
kako bi se sprijeila opasnost oteenja istih prilikom obrade
zemljita.

- 51 -

Potreba za zalijevanjem moe se na veoma jednostavan nain
odrediti sljedeom metodom: uzme se u aku malo zemlje, te se od
iste pokua formirati loptica. Uzorak zemljita treba uzeti sa
maksimalne dubine na kojoj se razvija korijen uzgajanih kultura (oko
15-25 cm). Ukoliko prilikom stiska ake uzorak zemlje ostane
kompaktan zbijen (formira se loptica) sadraj vlage u
zemljitu je zadovoljavajui, meutim. Ukoliko se uzorak zemlje
raspe u aci (ne formira se loptica) sadraj vlage u zemljitu je u
padu, te je potrebno poeti sa navodnjavanjem. Vrijeme i koliina
vode koju je potrebno obezbjediti navodnjavanjem mogu biti
odreeni i putem tenziometra. Male sonde se urone u zemljite
toliko da vrh jedne dosegne dubinu 15 cm, a druge 30 cm. Kada se
vlaga na 15 cm dubine zemljita spusti ispod 40-50 % poljskog
vodnog kapaciteta vrijeme je poeti sa navodnjavanjem. Radi lake
orjentacije ugrubo, malina i kupina zahtjevaju 2,5-3,8 cm vode za
sedmicu dana, koju treba obezbjediti bilo kiom ili navodnjavanjem
od momenta cvjetanja do kraja berbe. Meutim, vee koliine vode
od 3,8 cm tokom sedmice su neophodne tokom razvoja plodova
(juni). Uzgoj maline i kupine u zatienim prostorima
zahtjevat e vee koliine vlage nego kada je u pitanju uzgoj
istih na otvorenom polju. Generalno, ne preporuuje se
navodnjavanje dvogodinjih kultivara maline (Willamette, Mikeer i
dr.) u kasno ljeto i jesen, jer isto spreava izdanke da potpuno
dozriju i adekvatno se pripreme za zimu. U
razmatranju koliko vode dodati navodnjavanjem, generalno se moe
rei toliku koliinu da se u sloju od 60 cm dubine od povrine
zemljita vlaga odri 100%. Treba napomenuti da je sistem za
navodnjavanje samo oko 75% efektivan, tako 3,3 cm vode moralo bi
se pustiti iz natapnog sistema da se obezbjedi 2,5
cm raspoloive vlage u zemljitu. Ne preporuuje se navodnjavanje
vriti veom brzinom isteka vode, nego to ista moe biti upijena od
strane zemljita. Prekomjerno zalijevanje je rasipanje, a moe
biti i tetno, te ga treba izbjegavati. Ono moe rezultirati pojavom
njenih, mekanih plodova, koji su izrazito osjetljivi na dodir, ime se
- 52 -

oteava manipulacija sa istim. Takoe, prekomjerno navodnjavanje
ispire hranjiva, posebno azot, iz zone korijenovog sistema, te
spreava aeraciju zemljita, zatim normalan rast korjena, te
pogoduje razvijanju bolesti trule korijena.

Sl. Efikasnost pri
Navodnjavanju kupine
sistemom kap po kap

5. AKTUELNI SORTIMENT DVOGODINJE MALINE U BiH

Vilamet (Willamette) - U SAD i Kanadi
ovo je vodea sorta maline. Takoe, i za
naa proizvodna podruja trenutno je
najaktuelnija sorta ove vone vrste.
Amerikog je porijekla, nastala na
Univerzitetu u Oregonu, ukrtanjem,
Njuburg x Lojd Dord. Spada u grupu
srednje ranih sorata, sa poetkom
sazrijevanja plodova u drugoj polovini
mjeseca juna. Plod joj je srednje krupan
do krupan, prosjene mase 5 g, kupastog
- 53 -

oblika, tamnocrvene boje, zadovoljavajue vrstoe, te prijatnog
okusa i arome. Plodovi se lako beru, pogodni su za potronju u
svjeem stanju, ali i za razliite vidove prerade. Srednje je snage
rasta, ali pri intenzivnoj njezi moe biti izrazito bujna, tako da
formira veliki broj izdanaka koje treba prorjeivati. Cvjeta srednje
rano, samooplodna je i uglavnom jednorodna sorta, mada
pojedinih godina, plodonosi i u dva navrata. U periodu punog
plodonoenja, uz solidnu njegu, daje prinose i preko 10-15 t/ha.
Na aktuelni sortiment maline ne samo da kreaciju Vilamet
svrstava u grupu ekonomski najznaajnijih sorti ove vrste, ve joj
u ovoj grupi daje i vodeu poziciju.
Miker (Meeker) - Stvorena je u SAD. a u proizvodnju je uvedena
jo 1967. godine. Pripada grupi srednje kasnih sorti, sa poetkom
sazrijevanja plodova jednu sedmicu poslije Vilameta. Plod joj je
krupan, oko 5,5 g, izrazito vrst, prijatnog okusa i arome. Plodovi
se mogu koristiti i kao stono voe, a posebno kao izuzetno
pogodna sirovina za zamrzavanje. Izrazite je snage rasta, stvara
manji broj izdanaka u odnosu na sortu Vilamet, ali su isti znatno
bujniji. Posebno se preporuuje kao sorta prikladna za ravniarske
terene, kojoj najvie odgovaraju meuredna rastojanja 2,8 - 3,0 m.
Cvjeta srednje kasno, samooplodna je i jednorodna.
Obezbjeuje izuzetno visoke prinose 12-15 t/ha, pa ak i vie.
Zavidne je otpornosti prema antraknozi, ali je osjetljiva na viruse i
nie temperature, zbog neto krae vegetacije. Sorta maline Miker,
danas se uz Vilamet, najee preporuuje kao poeljan izbor za
uzgoj ove vrste voaka u intenzivnim zasadima.

- 54 -


6. SORTIMENT KUPINE
Sortiment kupine jako je raznolik. Najznaajnije sorte za
intenzivne zasade kupine su bez bodlji i puzajueg rasta.
JUMBO - kasna, jako prinosna
sorta, nastala mutacijom Black
Satin. Ima debele i jake priraste,
a rast joj je snaan. Plodovi su joj
izuzetno krupni sa neto kiselijim
okusom. Srednje je osjetljiva na
veinu bolesti kupine. Trenutno je u
svjetskom sortimentu najbolja
sorta kupine.

LOCH NESS - Sorta kupine nastala u kotskoj 1990 god. i
predstavlja prvi evropski kultivar bez bodlji. Samooplodna je
sorta. Plod je srednje krupan, izdueno cilindrinog
oblika, vrst, sjajno crne boje, slatko nakiselog okusa sa
izraenom aromom. Po osobinama ploda ova sorta je dosta
slina divljoj kupini. Odlino se uva nakon berbe i moe se
koristiti za svjeu potronju kao i za razliite vidove prerade.
Srednje je bujna sorta i njeni izdanci dostiu visinu oko 3 m te
imaju poluuspravan rast.
Kasno cvjeta, njeni
plodovi sazrijevaju
srednje kasno do kasno.
Osrednje je otpornosti
prema najznaajnijim
bolestima i tetoinama
kupine.

- 55 -

7. BERBA, KLASIRANJE I PAKOVANJE PLODOVA MALINE
I KUPINE
Obzirom da plodovi maline i kupine ne sazrijevaju
jednovremeno, te se i njihova berba odvija u kontinuitetu,
trajui vrlo esto i do mjesec dana. Obezbjeenje sigurnog
plasmana, u cilju postizanja potpunih ekonomskih efekata, nije
samo vaan preduslov koji proizilazi iz dugog vremenskog perioda
berbe plodova, ve i zbog izraene nepostojanosti plodova ove vrste
koji iziskuje plasman na trite u to kraem roku. Berba maline i
kupine zapoinje kada plodovi poprime boju pokoice
karakteristinu za datu sortu i kada se isti lako odvajaju od
cvjetne loe. Prilikom berbe plodovi se ne smiju gnjeiti, a beru se
bez cvjetne loe i bez peteljke.

Sl. Pravilna berba plodova maline i kupine
Tokom perioda berbe, u zavisnosti od klimatskih uslova, ista se
obavlja svaki drugi dan, a sama tehnika berbe podrazumjeva kidanje
plodova, bez gnjeenja, koritenjem palca, kaiprsta i velikog prsta.
Za 1 ha zasada maline i kupine potrebno je i do 15 beraa
angaovanih svakodnevno, u trajanju od jedan mjesec. Posljednji
podatak jasno ukazuje da je uee trokova berbe u ukupnim
trokovima proizvodnje navedenih kultura znaajno izraeno
(70-80%). Rani jutarnji i kasni popodnevni sati, vremenski su
termini berbe plodova maline i kupine u toku dana. Plodovi ubrani
- 56 -

pri veim temperaturama vazduha ili po kii, usljed nepoeljnih
hemijskih procesa brzo se kvare i gube svoju upotrebnu vrijednost.
Distribucija plodova koji su ubrani u ranim jutarnjim satima
mora se izvriti isti dan, a plodovi koji su ubrani u ranim
jutarnjim satima mora se izvriti isti dan, a plodovi koji su ubrani u
kasnim popodnevnim satima, naredni dan.
Plodovi maline i kupine stavljeni u promet moraju pripadati jednoj od
sljedeih kvalitetnih kategorija:

Ekstra kvaliteta (Plodovi ove kategorije moraju imati
oblik, razvijenost i boju karakteristine za tretiranu sortu.
Takoe, isti moraju biti ujednaeni po veliini, obliku, zrelosti,
boji pokoice i bez aice.),
I kvaliteta (Plodovi ove kategorije moraju biti pravilno
razvijeni, ujednaeni po veliini i stepenu zrelosti, uz
odstupanje do 2% i sa izraenom bojom pokoice
karakteristinim za datu sortu. Takoe, meu plodovima ove
kategorije njih do 5% mogu posjedovati aicu.),
II kvaliteta (Plodovi ove kategorije ne moraju biti
ujednaeni po zrelosti, a njih i do 10% mogu posjedovati
aicu.).

Malina i kupina se pri samoj berbi pakuje u posebnu ambalau koja
ne smije biti teka, skupa i koja mora biti podesna za rukovanje.
Vrsta ambalae prvenstveno zavisi od krajnje upotrebe obranih
plodova.
Ukoliko se plodovi beru za potronju u svjeem stanju isti se pakuju
u kutije (0,5-1 kg), od ljutenog drveta, parafinskog kartona ili
perforiranih plastinih supstanci. Dimenzije kutija tako su podeene
da je njih 10-15 mogue smjestiti u male, plitke, otvorene
holandeze, dimenzija 45x24x7,5 cm, podesne za transport ubranih
plodova.

- 57 -

Sl. Ambalaa za berbu plodova maline i kupine
Plodovi maline i kupine za zamrzavanje pakuju se u drvene ili
plastine holandeze, i to obino u dva sloja kako bi njihovo
zamrzavanje bilo to lake. Plodovi za preradu, takoe se pakuju u
holandeze ili neku drugu prikladnu ambalau, dok se plodovi za
preradu u pulpu pakuju u pulpaku burad, uz koritenje
sumporaste kiseline kao konzervansa.

Deavanja koja su obiljeila 2013 godinu

Deavanja koja su obiljeila 2013 godinu su sljedea :
Relativno visoka otkupna cijena maline (Vilamet 3,05 KM, Miker
3,25 KM/kg ),
Relativno visoka otkupna cijena kupine (Loch Ness 2,00 KM/
kg).
Pored visoke otkupne cijene jagodastog voa u 2013 godini,
zabiljeena je i pojava tzvsuhog sindroma kod kupine Loch Ness
koja je bila u prvoj godini roda, kao posljedica toga vea koliina
roda je opala prije pune zrelosti ili je pokazala simptome truljenja
ploda.

- 58 -

Kao uzrok ovakvog deavanja direktno se moe dovesti u vezu
2012 godina koja je imala nepovoljne uslove za rast i razvoj
izdanaka, tako su izdanci ostali tanki sa slabo razvijenim
korijenovim sistemom i u godini roda biljka nije u potpunosti
mogla da ishrani sve plodove pa je dio plodova odbacila. Kao
rjeenje ovog problema se uspjenim pokazalo intenzivnije
folijarno prihranjivanje izdanaka kupine kao i adekvatna zatita
preparatom na bazi hlor dioksida koji se pokazao kao dobro
dezinfekciono sredstvo protiv gljivinih oboljenja (trule ploda i
korijena).
Poetak 2014 godine je obiljeen ranijim kretanjem vegetacije kao
to se vidi na slikama:
Sl. Poetak februara, rano otvaranje pupova na izdancima maline i
izbijanje mladih izdanaka kupine (s lijeva na desno).

- 59 -

SADRAJ

- Uvod ....................................................................................... 3
1. Znaaj uzgoja maline i kupine .............................................. 4
2. Ekoloki uslovi ...................................................................... 5
3. Bioloke osobine .................................................................. 9
4. Predradnje za podizanje zasada maline i kupine ............... 19
5. Aktualni sortiment dvogodinje maline u BiH .................... 53
6. Sortiment kupine ................................................................. 55
7. Berba, klasiranje i pakovanje plodova maline i kupine ....... 56
- Deavanja koja su obiljeila 2013. godinu ........................... 58

- 60 -

- 61 -

Projekat fnansira
Evropska unija
Ministarstvo pravde
Bosne i Hercegovine
Empowered lives.
Resilient natons.
Opina epe
tampanje ovog materijala realizovano je u sklopu UNDP-ovog projekta Jaanje
lokalne demokratije/demokracije III - LOD III kojeg finansira Evropska unija.
Miljenja izraena u ovom materijalu su miljenja autora i kao takva ne odraavaju
slubene stavove Evropske unije niti Razvojnog programa Ujedinjenih nacija.
Sadraj teksta je iskljuiva odgovornost Udruenja poljoprivrednika Proizvoai
malinekooperanti eljezno Poljeepe.

Uzgoj Malina I Kupina 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Uzgoj Malina I Kupina 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Udruenje poljoprivrednika

You might also like