pengistilahan bahasa melayu

PENGENALAN
Pembakuan dalam bidang peristilahan berkait rapat dengan proses pemodenan bahasa dan
kemajuan masyarakat. Ini disebabkan istilah perlu dihasilkan apabila sesuatu bidang ilmu itu
diwujudkan. Dalam konteks pembentukkan budaya ilmu, penggubalan istilah dalam pelbagai
bidang ilmu juga menjadi penanda berlakunya proses intelektualisasi dalam Bahasa Melayu.
SEJARAH RINGKAS ISTILAH BAHASA MELAYU
Pembinaan istilah Bahasa Melayu bermula di Dewan Bahasa dan Pustaka pada tahun 195.
!awatankuasa Istilah, jawatan dan jabatan ditubuhkan untuk men"ipta nama jabatan dan jawatan
kerajaan yang digunakan di seluruh #anah Melayu. !awatankuasa ini telah mengadakan sesi
kerja kali pertamanya pada 15 !anuari 195. $asilnya buku Istilah !awatan dan !abatan telah
diterbitkan pada tahun 19%& dan ter"iptalah '51( istilah baru. )erja peristilahan se"ara
teran"ang atau sistematik bermula pada tahun 195.
Dewan Bahasa dan Pustaka menerbitkan buku Pedoman *mum Pembentukan Istilah
Bahasa Melayu +P*PIBM, hasil kerjasama kebahasaan Malaysia Indonesia menerusi Majlis
Bahasa Indonesia Malaysia +MBIM,. Bahagian Peristilahan terus dipertanggungjawabkan untuk
mengumpul, membentuk, menggubal, memperbanyakkan istilah dan menerbitkan istilah Bahasa
Melayu dalam pelbagai bidang ilmu. #anggungjawab tersebut dilaksanakan dengan melantik
ratusan pro-esional yang terdiri daripada mereka yang mempunyai pengalaman dan kepakaran
dalam bidang ilmu di seluruh negara. Dianggap sebagai pakar bidang mewakili Institusi
Pengajian #inggi, sektor swasta, sektor awam, dan sektor pendidikan negara.
.ehingga kini, Bahagian Peristilahan telah menerbitkan '& da-tar glosari istilah dengan
sejumlah 1&&'(/01Istilah telah dibentuk dalam pelbagai bidang. Penubuhan M2BBIM di
peringkat serantau juga turut bertanggungjawab menyelaraskan sejumlah 1'/005 istilah ilmu
pengajian tinggi dan pro-esional untuk pengguna bahasa di ketiga1tiga negara anggota
M2BBIM.
PERISTILAHAN BAHASA MELAYU
Proses menggubal kata1kata untuk bidang ilmu yang tertentu. Peristilahan menjadi salah
satu aspek penting dalam pembinaan Bahasa Melayu. Istilah dan perkataan baharu di"ipta untuk
memperkayakan kosa kata Bahasa Melayu. )ekurangan istilah menjadi masalah pelaksanaan
Dasar Pelajaran )ebangsaan pada peringkat awal.
Menyedari akan keperluan dan kepentingan istilah ini, melalui Dewan Bahasa dan
Pustaka +DBP,, istilah1istilah dalam pelbagai bidang ilmu telah digubal sebanyak mungkin untuk
memenuhi keperluan penggunaannya dalam bidang1bidang berkaitan. Penggubalan istilah ini
dilakukan melalui sistem Mesyuarat !awatankuasa Istilah yang ahlinya dilantik oleh DBP
daripada pelbagai Institusi Pendidikan #inggi dan Pusat Pendidikan.
3alaupun peristilahan berkembang seiring dengan perkembangan ilmu dan teknologi,
tetapi peristilahan Bahasa Melayu agak terkemudian daripada perkembangan ilmu dan teknologi
itu sendiri. )eadaan ini berlaku disebabkan penggubalan istilah dalam Bahasa Melayu lebih
merupakan penggubalan istilah sekunder. Penggubalan istilah1istilah dalam Bahasa Melayu
dilakukan dengan menggunakan kaedah1kaedah tertentu seperti pinjam langsung, pinjam suai
dan pinjam terjemah. Dengan kaedah pinjam suai pula, istilah1istilah asing dipinjam dengan
beberapa penyesuaian, sama ada suai bentuk penuh.
KONSEP DASAR DALAM PEMBENTUKAN ISTILAH
Beberapa konsep dasar digunakan dalam pembentukan istilah 4
Takrif Istilah
Istilah ialah kata atau gabungan kata yang menerangkan makna, konsep, proses, keadaan atau "iri
yang khusus dalam bidang tertentu. 5ontohnya "e"air, hablur, in-lasi, budaya, medan magnet,
metamo-osis, dan lain1lain lagi
Tataistilah dan Tatanaa
#ataistilah ialah kumpulan peraturan untuk membentuk istilah +termasuklah kumpulan istilah
yang dihasilkannya,. #atanama ialah kumpulan peraturan yang menentukan nama dalam bidang
ilmu +termasuklah kumpulan nama yang dihasilkan,
Istilah dan Kata U!
Istilah ialah kata yang penggunaannya dan maknanya khusus pada bidang
tertentu. )ata umum ialah kata1kata biasa dalam bahasa. 6amun demikian,
kata umum boleh menjadi istilah.
M"rf# dan Pr"s#s P#ristilahan
Mor-em ialah unit atau unsur terke"il dalam bahasa yang mengandungi makna atau -ungsi nahu.
Mor-em peristilahan ialah kata akar dan imbuhan yang digunakan dalam pembentukan istilah.
Proses pembentukan istilah Bahasa Melayu ialah pengimbuhan, penggandaan dan
penggabungan.

1. )ata 2kar 4 )ata yang belum dapat imbuhan misalnya rumah, asid, pekat, mentah

'. Imbuhan dan Pengimbuhan 4 Imbuhan ialah mor-em yang digunakan untuk men"ipta
istilah melalui proses pengimbuhan. Misalnya, ber1 +berkomunikasi,, 1an +siaran,, pe61.1
an +pendebungaan,


3. Penggandaan 4 *langan kata dasar sama ada sebahagian + rambut rerambut ,
atau seluruh + ka"ang ka"ang1ka"ang , untuk membentuk istilah.

(. 7abungan 4 5antuman dua kata atau lebih untuk membentuk istilah melalui proses
penggabungan. 5ontohnya setiausaha, warganegara, bumiputera dan lain1lain.


DE$INISI ISTILAH

1. Istilah boleh diertikan sebagai perkataan atau rangkai kata yang mempunyai erti yang
jitu dalam sesuatu bidang ilmu pengetahuan +pekerjaan atau kesenian,
)amus Dewan 8disi )etiga

'. Istilah ialah kata atau gabungan kata yang menerangkan makna, konsep, proses,
keadaan atau "iri yang khusus dalam bidang tertentu.
Buku Bahasa Melayu #inggi






LANGKAH PEMBENTUKAN ISTILAH




)onsep +makna,
proses, keadaan,
"iri,

)ata dalam
Bahasa Melayu
+umum 9 dialek,

)ata dalam
bahasa1bahasa
serumpun dengan
Bahasa Melayu

)ata dalam
Bahasa Inggeris

)ata dalam
bahasa1bahasa
lain

)ata yang tepat
)ata yang tidak berkonotasi buruk atau sebutannya sumbang
)ata yang paling singkat
Penyesuaian ejaan
Penyerapan dengan menyesuaikan ejaan dan sebutan
Penyerapan tanpa perubahan
Penterjemahan4
#erjemahan hendaklah tepat, singkat, memudahkan penyelarasan.
Makna umum yang bersistem se"ara bersistem
Istilah








:267)2$ 1








:267:2$ '









:267)2$ /






:267)2$ (






KONSEP PERISTILAHAN% &IRI'&IRI DAN MASALAH

P#r(#)aan Antara Kata dan Istilah

)onsep merupakan asas dalam pembentukan kata dan istilah. )ata dan istilah pula
merupakan simbol yang digunakan untuk menggambarkan sesuatu konsep. )ata dan
istilah mempunyai perkaitan yang sangat rapat biarpun mempunyai perbe;aan.

)ekeliruan tentang kata dan istilah berlaku sejak kegiatan peristilahan di negara ini.
)umpulan yang terlibat dalam peristilahan adalah Pakar Bidang, 2hli Bahasa, Pegawai
Peristilahan. Pengguna tidak dapat melihat perbe;aan ini dengan jelas sehingga kata dan
istilah seringkali digunakan se"ara selari dan ditukarganti.

Ba*aiana Istilah Di+#r"l#hi

Istilah dapat dibentuk daripada kata atau gabungan kata.

Penggunaan kata yang sedia ada untuk menggambarkan sesuatu konsep baru, tidak
menjadikan kata itu sebagai istilah menjadi suatu kata.


K"ns#+ P#ristilahan

Pertumbuhan konsep yang pesat dalam semua bidang kegiatan mausia telah
menimbulkan masalah komunikasi yang begitu serius.

)onsep yang tidak terhitung jumlahnya telah mewujudkan komunikasi yang taksa dan
sekaligus memberikan kesan yang tidak sedikit terhadap komunikasi antara orang mesin,
mesin mesin atau indi<idu indi<idu.

3alaupun istilah seringkali dapat dikaitkan dengan kata, tetapi kata pula tidak sentiasa
dapat dikaitkan dengan istilah kerana tidak semua kata adalah istilah.

Perbe;aan antara kata dan istilah ini diperlihatkan dalam huraian tentang kata dan
istilah daripada beberapa sumber.

Istilah dan kata dapat dibe;akan melalui kekhususan sesuatu makna. )ata mempunyai
pelbagai makna bergantung kepada konteks penggunaannya.

Istilah mempunyai makna khusus dan tidak berubah maknanya walaupun digunakan
dalam konteks yang berlainan.

.etiap konsep baru harus dilambangi dengan kata1kata yang dapat diperoleh dengan
menggunakan kaedah yang tertentu, seperti 4
a. Membentuk kata baru dengan mengubah bunyi kata yang sedia ada. 5ontoh nya
4
:ejas daripada jelas
:egap daripada gelap
!erap daripada serap
b. Membentuk kata baru dengan menggabungkan bahagian kata. 5ontohnya4
2sbut daripada asap dank abut
Puyam daripada puyuh dan ayam
.elembu daripada seladang dan lembu
". Dengan meminjam kata asing. 5ontohnya 4
Proses
Material
$os

$asil daripada penelitian di atas maka dapat disimpulkan bahawa konsep merupakan
asas dalam pembentukan kata dan istilah. )ata dan istilah merupakan simbol yang
digunakan untuk menggambarkan sesuatu konsep.

)ata dan istilah mempunyai perkaitan yang sangat rapat. Istilah terdiri daripada kata,
singkatan, huru-, lambing gra-ik dan sebagainya.

)ata mempunyai pelbagai makna yang bergantung pada penggunaannya, sedangkan
istilah mempunyai makna khusus dan tidak terikat pada konteks penggunaan.

&iri',iri P#(#nt!kan Istilah

5iri konsep membantu kita menjelaskan konsep dan membina sistem konsep.

Bagi penyelarasan, perkara ini amat berguna untuk melihat hubungan benda dengan
benda menerusi bentuk, sai;, reka bentuk, -ungsi, kedudukan dan kegunaannya.

!umlah kata akar dalam bahasa ke"il berbanding dengan jumlah konsep yang ingin
dibentuk istilahnya. !usteru, kebanyakan istilah hanya boleh berupa gabungan unsur
perkataan atau istilah terpindah. 7abungan kata dan kata terbitan merupaka kombinasi
unsur perkataan.

)etika membentuk istilah, hendaklah mematuhi prinsip1prinsip berikut 4
a. .ebarang kesamaran istilah hendaklah dielakkan. )ekeliruan boleh wujud
sekiranya satu istilah diperuntukaan kepada dua atau lebih konsep sedangkan ia
berbe;a antara satu sama lain.

b. .ebarang sinonim hendaklah dielakkan. .inonim boleh membebankan ingatan
dan mewujudkan tanggapan yang salah, iaitu lebih daripada satu konsep.
Bagaimanapun, istilah kebangsaan dan antarabangsa sebagai sinonim hendaklah
dibenarkan. Ini kerana, istilah itu memudahkan komunikasi yang luas.
". Penggunaan istilah yang mantap hendaklah diteruskan= tidak boleh ditukar
istilahnya tanpa alasan yang "ukup kuat.
d. !u;uk1ju;uk istilah hendaklah menggambarkan "iri konsep yang paling
diperlukan.
e. Istilah1istilah hendaklah berbentuk luaran supaya boleh mewujudkan kata
turunan.

)erapkali perkataan atau unsure kata daripada bahasa asing dipinjam untuk
pembentukan istilah. Dalam pendekatan yang digunakan ialah melalui 4
a. Pemindahan se"ara langsung seperti atom dalam Bahasa Inggeris dipindahkan
kepada atom juga bagi Bahasa Melayu.
b. Penterjemahan se"ara literal. 5ontohnya, guide line dalam Bahasa Inggeris
diterjemah ke dalam Bahasa Melayu se"ara literal iaitu garis panduan.

*ntuk melan"arkan komunikasi, kadang1kadang perlulah disingkatkan istilah itu.
Penyingkatan yang perlu dibuat seharusnya tidak melanggar peraturan linguistik.

.yarat1syarat umum istilah baku seharusnya tidak samar, sebaliknya harus tepat,
ringkas, mudah dieja sesuai untuk pembentukan istilah terbitan dan ahli suatu sistem
istilah.

SUMBER ISTILAH
Istilah di"ipta dari kata > gabungan kata.
)aedahnya 4
Bentuk kata baru
7abungkan bahagian kata
Peminjaman

&ARA PEMBENTUKAN ISTILAH

#ujuh "ara pembentukan istilah dalam bahasa Melayu adalah 4
1. )ata bahasa Melayu yang la;im dan di-okuskan maknanya. 5ontohnya 4
7aya
7aris pusat
#apak
$asil keluaran
Daya
2. )ata bahasa Melayu yang kurang la;im. 5ontohnya 4
Peka
5erakin
Mendap
$ablur
!isim

/. )ata bahasa Melayu sekeluarga > dialek Melayu yang la;im. 5ontohnya 4
Dermaga + klasik ,
:abur + 6egeri .embilan ,
7ambut + Banjar ,
Mangli + )edah ,

4. )ata bahasa Melayu sekeluarga > dialek Melayu yang tidak la;im. 5ontohnya 4
Dening + )elantan ,
?iam + !ohor ,
8ngkabang + Iban ,
6yeri + .unda ,

5. )ata > istilah daripada bahasa Inggeris. 5ontohnya 4
2tom
)oine
2rtikel
@rasa
)lausa
.intaksis

%. )ata > istilah daripada bahasa lain. 5ontohnya 4
3elstan"hauung
8sprit de "orp
2d ho"
In toto
De -a"to

. Pemilihan yang terbaik antara langkah 11% berdasarkan beberapa kemungkinan

Dalam pembentukan istilah Bahasa Melayu yang menggunakan ketujuh1tujuh "ara di atas, ada
empat syarat yang perlu dipatuhi iaitu 4
a. *ngkapan yang paling singkat
b. *ngkapan yang maknanya tidak menyimpang
". *ngkapan yang tidak berkonatasi buruk
d. *ngkapan yang sedap didengar







PROSES PEMBENTUKAN ISTILAH

Istilah dalam bahasa Melayu dibentuk melalui dua proses iaitu pinjam terjemah dan peminjaman
terus. .e"ara gambarajah, hal ini dapat diperjrlaskan seperti berikut 4

Proses Pembentukan Istilah

Pinjam #erjemah Peminjaman #erus

terjemah langsung
dose sukatan
humidity kelembapan

gabungan dua kata umum
honeymoon bulan madu
dengan penyesuaiaan
geography geogra-i
stru"ture struktur

tanpa perubahan
linear linear
right angle sudut tepat

"iptaan kata baru
up date kemas kini
subsiden"e antaman

peluasan makna
biji bijirin
gelap legap

"iptaan baru dengan gandaan separa
radius jejari
"apillary 1 rerambut
eAport eksport
protein protein









KESIMPULAN

Menurut )amus Dewan, istilah boleh diertikan sebagai perkataan atau rangkai kata yang
mempunyai erti yang jitu dalam sesuatu bidang ilmu pengetahuan +pekerjaan atau kesenian,.
Istilah ini seharusnya dilakukan se"ara berterusan supaya tidak berlaku ketandusan istilah.
#anpa istilah bahasa itu dianggap tidak berkembang dan mati.

Mendokong sesuatu konsep bagi bidang tertentu +satu konsep satu bidang,. Istilah dan
kata tersebut sesuai dengan konteks penggunaannya. Ianya mestilah dilakukan dengan teliti
dan produkti- ke arah memartabatkan Bahasa Melayu.

Pembentukan peristilahan berkait rapat dengan proses pemodenan bahasa dan penting
dalam pembinaan budaya ilmu. #erdapat beberapa konsep dasar dalam peristilahan iaitu
takri- istilah, tataistilah dan tatanama, istilah dan kata umum, mor-em peristilahan dan bentuk
istilah.
http://blogs.myspace.com/index.cfm?fuseaction=blog.ListAll&friendd=!4"3#$"4