Cuc sng tr nn hon ho hn vi nhng phng

php nghin cu rn luyn cho b no c 1-0-2 di

y
Con ngi dng tr no nghin cu v chnh c th, v h thn kinh ca mnh. C l
v th m ngay c khi khoa hc t c nhng thnh cng to ln, b no vn lun
l th g b n, qui d vi chng ta. D vy, iu ny khng th ngn cn khao kht
iu khin, khng ch b no hon ton ca con ngi

3 nghin cu di y ca cc nh khoa hc chng minh vic "hack" no b c th
khin con ngi cm thy "sung sng" hn.

1. Ng 2 ting mt ngy

Suy ngh thng thng ca tt c chng ta l mt ngy phi ng t nht 8 ting t
c sc khe tt nht. Tuy nhin, c mt iu khc chng ta khng bit, l no b
khng cn qu nhiu thi gian th gin nh vy.



Trn thc t, trong gic ng ca bn, ch 1 gi 30 pht u tin trong tng thi gian l
phc v qu trnh ngh ngi, hi phc ca no. gi l gic ng REM. Phn thi gian
cn li ca gic ng ch gip cc c bp to ln m thi.

V vy m mt s nh khoa hc ngh ra phng n tit kim thi gian ng m vn
gip bn tnh to, lm vic hiu qu hn, gi l: the Uberman Sleep Schedule.



Theo , phng php ny yu cu bn bt u i ng lc 8 gi ti, thc dy lc 8h30
pht v li i ng vo 12 gi m trong vng 30 pht. Lp i lp li vic lm y c 4 gi
mt ln. Nh vy, tnh ra mt ngy bn ng ch khong 2 ting ng h v tr c vn s
minh mn nh ng 8 ting.



Ging nh mi thi quen, phng php ny 100% s lm o ln nhng sinh hot bnh
thng ca bn hin nay trong thi gian u.

2. M nhng g bn mun

Trong trng hp bn vn trung thnh vi vic ng 8 ting mt ngy, chng ta c mt
gii php khc tn dng thi gian khi ng, l m. V hy m nhng g bn
mun...



iu tng chng nh khng th ha ra li hon ton lm c. Ch cn trc lc
ng, bn hy lm nhm nhng g bn mun m trong gic ng lin tc v ri bn s
thip i trong gic m v iu bn mong mun. Hy rn mt thi quen suy ngh tch cc
hoc v ra nhng iu tt p m bn mun m mi ngy.



Phng php ny da vo c s khoa hc. S khc nhau c bn gia gic m v i
thc chung quy ch l s tham gia ca cc b phn khc trong c th m thi.

Trong gic m, no bn hot ng thm ch cn nhiu hn so vi khi thc. V vy, rn
luyn mi ngy phng php trn s gip c nhn ci thin suy ngh tch cc, lc quan
hn. Khi thc dy mi bui sng vi mt gic m p, hn l bn s cm thy sung
sng bit chng no.

3. Thay i k c qu kh

Nu c hai phng n trn u khng ph hp, bn c th c la chn th ba, nh
nhng v t tn sc hn: thay i k c v qu kh.



iu ny nghe hi phi l bi qu kh l nhng iu xy ra, lm sao thay i c
chng? B quyt nm cch m ta nhn thc n m thi.

Nghin cu khoa hc ch ra rng, khi ta nh li k c tui th, c rt nhiu iu
trong l sai s tht, thm ch l chng ta chng h tri qua n.



Nguyn nhn l v no b khng ghi nh ton b nhng cu chuyn k c m ch gi li
thng tin ti quan trng m thi. Khi nh li, chng ta xu chui nhng mnh ghp y
thnh mt cu chuyn theo hon cnh hin ti, dn n nhng d bn phi thc t. Hoc
mt l do khc, chng ta c nghe nhng cu chuyn tng t t bn b, nhng
ngi xung quanh v tng rng n l ca chnh mnh.



Do , hy c gng tin vo nhng iu tt p trong qu kh, hay thm ch t v ra
mt k nim p v ti sng cho c nhn mnh. khng phi s huyn hoc bn
thn, m ch l mt cch gip bn lc quan, tin tng hn vo thc ti v tng lai m
thi.

B no con ngi nng khong 1,4kg, bao gm cht bo, cc m v t bo thn kinh.
N c ti mt nghn t t bo thn kinh lm vic vi nhau iu phi cc hot ng
th cht v qu trnh tm thn ca con ngi.

Va qua, bng cch s dng phn mm 3D trc tuyn, tin s Albert Rhoton ca H
Florida (M) thu thp v to ra mt th vin tuyt vi v hnh nh gii phu no
ngi. Nhng mch mu c nhum mu xanh v s gip cho cc bc s phu
thut c ci nhn tinh t hn v cu trc no ngi vi chun xc cao.

Cng ngm nhn b su tp hnh nh v b no ngi ca tin s Rhoton qua chm
nh di y.



B no c phn chia thnh 2 bn cu i xng - no tri v no phi. D hot ng
cng nhau, nhng no tri thin v suy ngh mang tnh phn tch v l tr cng kh
nng ngn ng, trong khi , nng lc tp trung, sng to, su sc ph thuc vo no
phi. Hnh nh trn ghi li phn no phi ca chng ta.




hnh nh ny, phn bn cu no tri gn nh c loi b, l phn b mt no
phi cng im trung gian. Trn hnh, cc ng mch v tnh mch no "chy ngon
ngoo" qua cc m no.

Dch no ty (CSF) l mt cht lng khng mu, nm trong m no v c chc nng
bo v cho no. Dch no ty hnh thnh ch yu trong h thng no tht, do s bi tit
ca m ri mng mch trong no. m ri ny nm trong hai no tht bn, s lng
dch no ty ngi trng thnh khong 140ml v c i mi t 3 - 4 ln trong 24
gi.




Tiu no vn nhn c thng tin t cc b phn khc, thng qua cc kt ni n mt
phn ca no gi l cu no.

Tiu no l phn thn kinh trung ng nm h s sau, ngay pha sau thn no. Tiu
no gm mt thy nhng gia v hai bn cu tiu no hai bn. Trn b mt tiu
no c nhiu khe chia tiu no ra lm nhiu thy. Tiu no dnh vo thn no bi 3 cp
cung tiu no trn, gia v di.

Cc phn ca thn no c cu to cht trng ngoi, cht xm nm su bn trong.
Cn tiu no th ngc li, cht xm ph bn ngoi, to nn v tiu no, cht trng bn
trong to nn th ty. Ngoi ra cn c cc nhn xm tiu no nh nhn rng, nhn
cu




Hnh nh ny cho thy cc "b mt di chm" ca tiu no, chp t di ln.

Tiu no l mt c quan kim sot v iu chnh cc vn ng c t ng ln ch
ng, c chc nng iu ha trng lc c, qua gi thng bng cho c th. Tiu
no s truyn nhng xung ng i xung (qua cc b tiu no - tin nh, tiu no -
nhn no gia) iu ha trng lc c v gi thng bng cho c th.




Sau khi vng tiu no c loi b, phn pha trn cng ca ct sng xut hin. y
c gi l phn trn cng ca ty sng, gn vi vng no gi l ty no. N gi chc
nng quan trng l s phn x. Ty no gm cht xm gia v bao quanh bi cht
trng.





Ton b mu nui no tr v tim qua hai h thng tnh mch: h su v h nng. H
tnh mch su nhn mu ca cc t chc di v no v h tnh mch nng nhn mu
t cc t chc v no. Cc tnh mch hp nht li thnh cc xoang tnh mch mng
cng a mu v tim qua hai tnh mch cnh trong. Hnh nh trn ghi li tnh mch ln
trong no (c hin th bng mu xanh).

Tuyn tng c hnh dng ging nh qu tng nh, nm gn trung tm, gia hai bn cu
c nhim v to ra melatonin dn xut t serotonin - hormone tc ng ln nhp
thc/ng cng c nhn thy y.




Tuyn yn c hnh ht u v trng lng cng ch bng ht u. N nm dnh lin
di no v c che ch bng mt cu trc xng. Nhng ha cht do tuyn tit ra
i thng vo mu c dn i khp c th. c gi l "tuyn tng th," tuyn yn
gii phng kch thch t, iu tit s tng trng, kim sot hot ng ca cc tuyn ni
tit khc.





Vng Brainstem (trn cng ct sng, gn c) l khu vc quan trng bc nht trong s
pht trin b no. N iu khin ton b phn x nh git mnh, khc, ng thi duy tr
cc chc nng c bn nh th, huyt p, nhp tim v gic ng REM. Vng Brainstem
cn kim sot mt s cm xc, c bit l s lo lng cng gip gi bnh tnh.

Cc t bo thn kinh vng ny cng chu trch nhim truyn cm gic, thng tin gia
no v c th qua thn no.





Hnh nh cc dy thn kinh v ng mch "gc cu tiu no" - im gia tiu no v
cu no. Nhng dy thn kinh ny s c nhim v chuyn thng tin gia tiu no v
phn cn li ca no. Do , cc bc s phu thut rt cn thn khi tip cn cc dy
thn kinh, mch mu ny.
Cng tm hiu nhng th thut siu d gip no b tp
trung, lm vic hiu qu hn.
Hn ai trong chng ta cng c nhng lc cm thy chn nn, thiu ng lc khi bt u
lm mt cng vic no . C ngi chi th thao, c sch, xem phim... ly li cn
bng v s tp trung cho no b. Bn cnh nhng gii php ny, cc nh nghin cu
cng ch ra vi b kp nh khc gip bn lm vic hiu qu hn.

Nhn ngy Quc t Lao ng 1/5, cng tm hiu mt vi cch "la" no b gip bn
tng kh nng tp trung v chm ch hn trong cng vic.

1. Ln danh sch vic cn gii quyt, sp xp t d n kh

Khi trong trng hp cn qu nhiu vic cha c gii quyt m thi hn sp ht,
hn nhiu ngi trong chng ta s cm thy cng thng v i phn mt tp trung. Mt
s ngi s m ra chn nn, c xu hng "gii tr" bng cch c truyn tranh, lt
web...



Th nhng, gio s trit hc John Perry H Stanford gi chng ta c th li dng
tnh chn ch ny tng hiu sut lm vic. Rt n gin, hy vit ra mt danh sch
nh gm mt vic quan trng nht cn gii quyt v mt s vic t quan trng hn cn
lm. Bn nh vit nhng vic nh, d ln trn u danh sch v tng dn mc .



Kt qu l no b s nhn ra rng nhng vic nh kia c v d lm hn v khng qu
p lc, ri bt tay vo lm. Vy l chng ta khng lng ph thi gian vo nhng vic
v b khc. Thm na, khi c nhiu vic nh trong danh sch, ng s ca vic
kh nht cng phn no gim xung v khin ta c tm l thoi mi hn, t lm vic
nng sut hn.

2. S dng nh sng Mt tri v gi m c th

Mt th nghim ca H Cornell (M) ch ra rng, nnhit phng qu lnh s khin cho
no b tr nn mt tp trung. C th, nu h nhit phng t 25 xung 20 C, s
lng li lm vic ca mt nhm ngi tham gia nghin cu tng ln 44%.

Cc nh khoa hc gii thch nu nhit qu thp, c th s tp trung nng lng cho
vic gi m. Th l, no b nhn c t nng lng hn v chng ta cng kh tp
trung hc hay lm vic tt. Bi vy, bn ng nn c th qu lnh - mt cch
gip no khng b phn tm.



Mt yu t quan trng khc l cng nh sng t nhin cng gp phn khng nh
ti s tp trung ca no b. Vic tip xc vi nh Mt tri s gip no tng cng
tit hormone cortisol t tuyn thng thn, gip chng ta d tp trung, hng th hn
trong cng vic.

3. Lm vic ti qun c ph

Mt gi th v khc l thay v nht mnh trong mt cn phng yn lng v bun t, hy
tm khng gian hi c ting n mt cht nh mt qun c ph ng khch ra vo
lm vic.



Theo Wall Street Journal, cc nh khoa hc nhn thy trong khng gian c nhiu ting
n, no b s t ng tng cng s tp trung, gip chng ta cm thy ch tm hn.
Tuy nhin, khng gian chng ta la chn cng khng nn qu n o, nhn nho, bng
khng s phn tc dng.

4. Ng tra no c sc "np nng lng"

c khng t cng trnh nghin cu chng minh li ch ca mt gic ng tra ngn
(15 - 20 pht) i vi hiu sut lm vic ca no b. Thm ch, cc cng ty hng u
th gii nh Google hay Apple cng cho php nhn vin mnh ng tra trong thi
gian lm vic.

Theo cc nh khoa hc, gic ng bao gm nhiu chu k ni tip nhau. Mi chu k c 2
giai on l NREM (non-rapid eye movement - mi mt hu nh khng c ng) v
REM (rapid eye movement - mi mt c ng nhanh). giai on REM, cc hot ng
ca sng no chm li v lm tng cng kh nng ghi nh thng tin no b.



Trong nghin cu ca H California, nhng ngi tham gia c yu cu tm mt t
lin quan vi c 3 t m cc nh khoa hc a ra. Sau ln lm bi u tin, cc tnh
nguyn vin c ngh ngi.

Mt s ng mt lt, s khc ng su t n giai on REM v s cn li ch ngi
th gin. Sau , h lm li bi tp trn, nhm ng n giai on REM lm tt hn hn
n 40%, trong khi hai nhm cn li khng tin b g.

5. Nghe mt loi nhc mi m

Cc nh khoa hc chng minh c rng khi nghe nhc (hoc bt c hnh ng
no gy tha mn), no b s tit ra cht dopamine. y l mt hp cht dn truyn
thn kinh, gip vic dn truyn thng tin ca cc t bo no tr nn d dng hn. Hn
th na, nng dopamine trong c th cng ln, ng lc v hng th lm vic cng
cao.



Vy ti sao ta nn nghe mt loi nhc l, ch khng phi dng nhc ta quen thuc?
Cc nh khoa hc ch ra rng, nu nghe th nhc qu quen, no s lin h l tn
hiu ca s ngh ngi v gii lao. Kt qu l no b s li tr nn chy .

6. Ngm nh ng vt "cute"

Cc nh nghin cu H Hiroshima (Nht Bn) thc hin mt th nghim th v
sau. Mt nhm tnh nguyn vin c cho xem bc nh ng yu ca ch con, mo
con. Kt qu, hiu sut lm vic ca nhng ngi ny tng ln ti 44%.



Cc nh nghin cu vn cha gii thch c nguyn nhn c th ca hin tng ny.
C gi thuyt cho rng, nhng hnh nh ng yu ca loi vt kch thch cm gic
mun chm sc, bo v con vt trong b no ca chng ta. T , kh nng tp
trung nhm thc hin nhng c mun trn cng tng ln.

Nhng cch thc trn cng s ch gip bn chng li s xao nhng trong ngn hn v
khng nn lm dng qu nhiu. iu ct li nht gip bn hon thnh tt cng vic vn
l s chm ch, quyt tm cng nh mt thi gian biu sp xp khoa hc v hp l.
Cc nh nghin cu pht hin ra h thng chng mt
tp trung no, qua gip iu tr cc ri lon thiu
ch .
Cc nh tm l hc thuc H Simon Fraser pht hin ra h thng chng mt tp
trung no, qua gip iu tr cc ri lon thiu ch . Gio s tm l hc John
McDonald v cng s John Gaspar pht hin, trnh s phn tm bi cc thng
tin khng lin quan, no chng ta da trn mt c ch c ch hot ng c gng
tp trung vo cng vic, hnh ng c th.

Nghin cu ny c thc hin vi ba th nghim cng 47 sinh vin khe mnh,
tui 21. Cc nh nghin cu a ra bi kim tra cng vi nhim v tm kim trc quan
i hi s ch cao sinh vin.



Trong khi lm bi kim tra, cc chuyn gia s tin hnh o tn hiu in no t cm
bin. Theo , cc ch s gy c ch thn kinh, hay gc t do (ngun gc ca s lo
ha v bnh tt - c sinh ra trong c th bi cc qu trnh chuyn ha t nhin hoc
t mi trng) lm cho no hot ng km v gy ri lon mch mu no. Gc t
do tn cng lm tn thng cc t bo thn kinh, gy ri lon v thiu ht cc cht dn
truyn thn kinh, lm suy yu chc nng ca no

ng ph vi chng mt tp trung, nhim v quan trng l phi tiu dit gc t do -
k th ca b no. Cht Anthocyanin, Pterostilbene c cc nh khoa hc khng
nh l tr th c lc gip ta chin u vi k th ny.



Cc hot cht ny vt qua c hng ro mu no, trung ha gc t do, tng truyn
dn thn kinh, hn ch s tn thng v tng cng hot ng ca cc t bo thn
kinh. Bn cnh , no s da trn mt c ch c ch hot ng ring bit trnh b
phn tm bi thng tin khng lin quan khi mun tp trung vo cng vic c th.

McDonald - tc gi chnh ca nghin cu cho bit: "Mt tp trung l nguyn nhn hng
u ca nhng tai nn khi li xe. Bn cnh , mt tp trung cn khin cho cc ri lon
ca bnh ADHD (tng vn ng gim ch ) gia tng".

Hin, cc chuyn gia ang tip tc nghin cu gip chng ta i ph vi s mt tp
trung. Tc gi Gaspar cho bit thm: "C bng chng cho thy, s mt tp trung cng
s gia tng theo tui tc v nam gii thng hay b mt tp trung v mt th gic hn n
gii".

Nghin cu c ng trn tp ch Khoa hc thn kinh
Chnh no b v kh nng suy ngh v thc khin
tng ca bn lun "cht yu" trc khi bc ti thnh
cng.
Hn ai trong chng ta cng lun mong mun nhng tng sng to, sn phm ca
mnh s t c thnh cng. Tuy nhin, thc t li "khng nh l m". Theo c tnh,
c khong 75% tng khi u gp tht bi v c n 90% tng tht bi "ton
din" sau khi thc thi.

Vy iu g khin cho mt lng ln cc tng u b "cht yu"? Cc nh khoa hc
nghin cu v tm ra li gii cho vn ny, n nm no b - chnh xc hn l
kh nng suy ngh v thc ca chng ta.

1. No b dn ta n vi kt lun ch quan

Sau khi tin hnh mt nghin cu vi 8.000 ngi, cc khoa hc gia nhn thy, con
ngi ta c xu hng tm kim cc kt lun m h tin sn nhiu gp 2 ln thng
thng.



y c gi l hin tng kt lun thin v. Mt nghin cu khc cng c tin
hnh ti bang Ohio (M) cng cho kt qu tng t, hn 36% s ngi tham gia cuc
th nghim tm kim cc thng tin ph hp vi quan im c nhn, thay v cc thng tin
tri ngc v mang tnh khch quan hn.

Cc chuyn gia l gii rng, khi a ra cc tng v xy dng n, nu ch t bao
bc bn thn v suy ngh bng nhng thng tin ch quan, bn s kh c th tip thu
cc kin tri ngc. iu ny dn n vic khng th t nhn ra tnh thit thc v
tim nng ca tng, t khin kh nng thnh cng b gim i trng thy.



Nghin cu su hn, cc chuyn gia nhn thy nhng ngi c quan im ny thng
s hu b no vi phn hch hnh - trung khu gn lin vi vic kim sot cc trng
thi cm xc v s lo lng ln hn. Tuy nhin, vnh no trc ca h - khu vc gn
lin vi s dng cm v lc quan - li nh hn.

2. S dng cc thng tin trong qu kh d on

Khi tung mt ng xu, gi s nh 10 ln lin tip u ra mt sp th ln th 11 liu bn
c k vng kt qu ra mt nga? Hay khi mua x s, liu c tip tc mua th bn c th
trng t nht mt ln? Nu cu tr li l c th bn sai lm hon ton, v i vi ng
xu, t l bt k ln gieo no cng ch l 50%, cn i vi x s th nh hn rt rt
nhiu.



Ngay c i vi cc tng khi u, chng ta lun chu nh hng t thng tin trong
qu kh hnh thnh nn k vng tng lai. Trc khi a ra quyt nh, vng lin hp
khu hi m trc ca no b s chu trch nhim khi gi li k nim t trong qu
kh. Vng no ny cn lm nhim v thu thp v lp rp cc tn hiu v mt thng tin
lu ngy t cc phn khc nhau ca no b, khin bn a ra d on ca mnh.

Tuy nhin, cc nh khoa hc tnh ton rng, vi mi tng ln, kh nng thnh
cng ln u tin ch l 18% v ch tng ln 20% i vi nhng ngi tng tht
bi trong qu kh. V c c s thnh cng, bn cn phi c kh nhiu ph thuc
vo nhiu yu t khc.

3. Hay tr hon

Bn c th dnh hng gi chi game, ng nng, xem TV thay v lm vic, tuy nhin
nu thi gian lng ph hng ngy c cng dn, bn s thy nng sut lm vic b
gim i trng thy, khin kh nng thnh cng theo tt xung con s 0.



Theo mt th nghim ca gio s tm l Joseph Ferrari thuc H DePaul (M), khong
20% s ngi tham gia c th mc chng tr hon mn tnh. Vi mc stress tng
dn, tr ni cng vic cng tr nn ng bo ng. Ngoi ra, iu ny thc s nguy
hi v l thi quen v cng kh b.

Hai nh nghin cu ngi M - Dan Arielyv Klaus Wertenbroch a ra mt vi
cch khc phc tnh trng ny. l bn t t ra deadline (k hn) cho chnh bn
thn, iu ny phn no gip bn lm gim tnh tr tr trong no b. S tp trung cao
chy kp "deadline" s khin no phi hot ng nhiu hn.



Ngoi ra, gio s Tim Pychyl thuc H Carleton (Canada) cho bit, chnh tnh v tha,
lng vi li lm trong qu kh v hng v tng lai cng c th khc phc c
iu ny. Theo nghin cu mi y ca ng, nhng sinh vin tha th cho nhng ln tr
tr trong qu kh c kt qu tt hn bi kim tra tip theo.

4. nh gi bn thn da trn gi tr ngi khc

Mt s nghin cu ch ra rng, no b ca mi ngi u c xu hng so snh bn
thn vi nhng ngi xung quanh v t nh gi thng qua s so snh . Tuy nhin,
s so snh vi nhng i th qu mnh v tng tri c th lm gim nhu kh ca
bn thn ln nhng ngi xung quanh. iu ny thm ch gy h ly cho nhng
tng sau ny.



Cc nh khoa hc pht hin ra, khi tng tc vi th gii bn ngoi v "ngm" so snh
mnh vi ngi xung quanh, phn v no trc trn (medial prefrontal cortex) v vng
ghi nh nh i hi m (hippocampus) s hot ng mnh. mc va phi, n s
gip bn nhn ra c nhng im mnh ca "i th" v hc hi, tuy nhin nu s so
snh ny lp i lp li s khin bn tr nn t ti v ngy mt tht li.

Do , cc chuyn gia cho rng, vic so b vi cc i th khng phi l xu nhng
ng qu ph thuc vo n. Khi so snh, thay v t nh gi bn thn, hy tm cch
khc phc nhng g cn thiu v a ra nhng tng c o, nhm nng cao kh
nng thnh cng ca mnh.

Vi nhng phng php khoa hc ny cng s tr gip
ca no b, kh ai c th la ni bn
Bit trc mi ngi s lm g, c suy ngh, tm tr ngi khc lun l c m m
mi c nhn mun t ti. Th tng tng, nu no b gip bn c th lm ch kh
nng siu phm y, hn bn s d dng thnh cng trong cuc sng, tr thnh ng
vua trong vng quc ca bn thn.

Vi s pht trin ca khoa hc cng nhiu cng trnh nghin cu chuyn su, cui
cng, chng ta c th ti rt gn vi ngng s hu kh nng y

T pht hin tnh c v nron gng

Nm 1996, trong khi kho st no b kh Macaque, ba nh khoa hc tnh c pht
hin ra mt cm t bo thn kinh v no con vt, chu trch nhim cho phn ng vi
cc k hoch hnh vi.

Ngc nhin hn, b phn ny khng ch hot ng khi con kh Macaque lm vic g
m cn hot ng ngay c khi n nhn thy mt c ch, d l nh nht ca con kh khc.
Chnh bi kh nng phn ng c bit khi b kch thch bi hnh ng ca c th khc,
cc chuyn gia t tn cho cm t bo thn kinh y l nron gng.


Nghin cu v no b kh Macaque m ra trang mi cho s pht trin ca khoa hc
"c suy ngh".

Sau , cc nron gng cng c chng minh l tn ti con ngi. Cc nh
khoa hc thm ch cn khng nh c rng, nron dng ny s hu kh nng phn
ng tt vi cm gic, hnh vi, cm xc.

Marco Iacoboni - nh thn kinh hc thuc H California cho rng: Nron gng cho
thy cch chng ta gi v ng vai ngi khc. Ni cch khc, vi nron gng, chng
ta n gin l c c tm tr ngi khc.


Cc nron gng l mu cht ca siu kh nng n giu.

cc l thuyt ra i

T s pht hin ca nron gng, cc chuyn gia bt u hnh thnh 2 h l thuyt
vi mong mun lnh hi c kh nng c tm tr ngi khc: l thuyt l thuyt v l
thuyt m phng.

L thuyt l thuyt m t kh nng cm nhn tm tr ngi khc ca chng ta, hnh
thnh trong qu trnh hc tp v pht trin. No s thu thp d liu t nhng hnh vi,
c ch v phn ng thng thng ca ngi khc, t gip ta d on cm xc ca
ngi trong tng lai khi nhng vic tng t lp li.



Trong khi , l thuyt m phng khng nh, kh nng l s tin on t nhin.
Theo Vittorio Gallese - nh thn kinh hc thuc H Parma (Italia) cho rng, bn thn
khi tip xc vi ngi khc, no v nht l nron gng lm nhiu th hn ta
ngh.

Khi giao tip, no ti to li hnh nh ca ngi i din trong no, m phng mi
hot ng, cm xc ca h trong u ta. l l do m chng ta c s cm thng vi
nhng ngi xung quanh, n gin v no b hnh nh bit trc h s nh th v
ti to cm xc tng t trong u ta.



ti phng php c tm tr ngi khc

D vy nhng khoa hc vn ch dng mc tip cn vi kh nng n giu ny ca con
ngi. iu quan trng l di y, chng ta s cng ti vi nhng phng php c
v ngi khc c tin s David J. Lieberman cp trong cun You Can Read
Anyone - ti liu c FBI, CIA, NSA v cc nh qun l trong hn 400 cng ty M s
dng.



Phng php u tin c tn s kin mu thun. Phng php ny cho rng, nu
nghi ng ai l k di tr, hy k vi h nhng g bn bit v hnh ng di tr ri thm
tht mt vi chi tit m bn chc chn ngi bit l sai.



Chng hn mun bit mt a b c n vng bnh ngt trong t hay khng, ch cn hi
n rng c phi n n vng ko trong t lnh khng? Bn tha bit trong khng c
ko v nu a tr bm vo chi tit ci ko v tr li rng lm g c ko trong t ch!
th bn c l do nghi ng n. n gin v thng thng, k gian di c xu hng
nh lc hng ngi khc bng cch bm vo cc chi tit v l m hn bit chc.


Mt php th n gin bit ai l k chuyn n vng trong nh bp.

Phng php th hai l li khuyn. Nghi ng ai , hy hi li khuyn ca h v vn
m bn ang nghi ng. Nu ngi t nhin, vui v bn lun v cu chuyn th c
l bn nhm. Nhng ngi c che giu th khc, h s c nhng biu hin l nu
b hi trng tim en v ch tinh mt cht, bn s "bt thp" c iu y.


Hy hi k tnh nghi n trm ca bn l "Cu s lm g nu bt c thng trm
ca t?".

Phng php th ba c gi l gy ch . C th hnh dung cch ny qua mt v
d kinh in: Khi mun iu tra ai l k bn thng tin ni b ca cng ty cho i th
cnh tranh, hy cho cc i tng tnh nghi xem khong 3,4 ci tn v nhng i th
cnh tranh, trong c k mua thng tin ni b ca cng ty bn.

Sau hy hi cc i tng nghi vn xem h ngh ai l th phm nh lc hng
v quan st. Mt cch tim thc, k bn thng tin s ch lu hn tn ca k hn
bn thng tin cho v tinh mt l bn bit c s tht n giu.


K phn bi chc chn s dng li nhn lu hn tp h s c tn k hn bn thng
tin cho.

Mt cch thc khc cng c ng dng ph bin l li dng c im ngi gian
di l lun c t ra mnh trong sch. i vi vn ch c mt cch gii quyt duy nht
v ai cng bit, hy hi i tng kh nghi xem h lm th no i vi iu y. Phn
ln k di tr s tm cch tr li mt cch lng vng v khng my hiu qu.



Phng php th nm c c tn biu l. N c xut da trn cn c khoa
hc rng, con ngi c xu hng loi b mi mi lin h ti vic mnh ang che giu
m khng h bit nhng hnh ng nhm mc ch y ch khin h thm b nghi ng.

Chng hn, nghi ng ngi thn mnh ln ht thuc, hy gi v c bo v ni trc
mt ngi y mt cch tnh c Th ra l khi nghin thuc l, ngi ta thng t ung
nc lm. Nu bng t hm ngi nghe thng xuyn c ung nc trc mt
bn th c l bn c th khng nh chc chn nghi ng ca mnh ri y.



Phng php cui cng m David J. Lieberman cp trong cun sch ca mnh,
l t tin v p lc. Thng thng, mt ngi khng giu gim hay lm iu g sai tri
s rt thoi mi, t tin trong bt c hnh ng nh nht no. Th nhng, mt ngi
gian di v s ngi khc pht hin vic lm ca mnh th lun chu p lc cc ln.

Bn c cng nhn nhng k di tr hay bt cn trong nhng hnh ng nh nht nh
rt nc khng?

Cc chuyn gia chng minh rng, khi thiu t tin, con ngi rt ch ti bn thn
mnh, ngay c vi nhng vic n gin nh rt nc, ko gh ngi Nhng nh mt
nhn chm ch, lm lt lin tc, hnh ng chm, cn trng qu mc cn thit
chnh l li t t gic hnh vi sai tri ca ngi khc nu bn tinh mt .

Tm kt: Vi kh nng "c suy ngh" ca ngi khc s gip chng ta ch ng hn
trong cuc sng, t tin ng ph v x l vi mi tnh hung bt ng. Tuy nhin, nu s
dng b kp qu nhiu, bn s tr thnh mt ngi lun sng trong s hoi nghi v
ngi khc. Hy hc cch tin tng, mi l ci ch phn u thc s ca cuc
sng.

* Bi vit c s dng t liu tham kho t cc ngun: Livescience, NewScientist,
The Book "You Can Read Anyone"...
No b quyt nh cch thc m chng ta cm nhn th gii xung quanh, thu
thp thng tin v x l chng, cho chng ta cm nhn v a ra nhng hnh
ng phn hi li. Tuy nhin i khi b no li nh la chnh bn thn bn,
khin bn c nhng cm nhn hon ton sai v th gii xung quanh. Chng ta
hy cng tm hiu nhng trng hp th v ny, nguyn nhn v tc hi ca
chng nu c.
1. Tha mn ngn ng
Bn bao gi lp i lp li mt t nhiu ln v thy rng sau mt thi gian n
bt u mt i ngha, hay bn khng cn hiu c ti sao n c ngha nh
vy? Cc nh khoa hc nghin cu v gi n l hin tng tha mn ngn
ng. Nghin cu cho thy rng khi bn lp i lp li mt t, no b ca bn bt
u ln ln v ngha thc s ca t .


V d nu bn nhc n t bt, no b s bt u hnh dung nn ngha v
hnh nh ca chic bt, lin kt chng li vi nhau gip bn c th hiu c
ngha ca t bt. Tuy nhin nu lp li mt s ln lin tip, b no ca bn s t
c kh nng lin kt t bt vi ngha v hnh nh ca chic bt, khin bn
khng th xc nh c bt l ci g trong mt khong thi gian ngn.
Hin tng ny gp phn l gii s m nh ca con ngi bi nhng t ng v
ngha, s m nh khng th kim sot v gii thch khi lp li nhng t ng .
2. Cm xc ngoi vi


iu ny lin quan ti nhn thc ca b no v phn ng ca c th trc
nhng cm xc ngoi vi, tc ng xung quanh. V d nh nu bn gp phi gu
hay h trong rng, bn cm thy s hi, b no truyn tn hiu lm tim bn p
nhanh v tot m hi. Tuy nhin thc t loi hon ton ngc li, cm xc ngoi
vi xut hin ngay khi bn cm nhn iu g bt n, tim bn p nhanh v m
hi tot ra, tn hiu a v b no v khin bn bt u thy s hi. Mc d vy
mt s nh khoa hc li tin rng cm xc ngoi vi l mt vng lp, gn ging nh
cu chuyn qu trng c trc hay con g c trc.
3. Vng lp suy ngh khin mt tp trung


Hin tng ny l nhng suy ngh mc kt trong u ca bn m no b khng
th gii quyt. D thy nht l khi bn ht nhm trong u mt bi ht, nhng li
khng nh ht c li ca bi ht. Sau khi ht xong mt cu, b no s c
gng chuyn sang cu ht tip theo, tuy nhin bn li khng thuc li bi ht .
B no ca bn khi b mc kt trong mt vng lp, c gng bt u li v kt
thc bi ht, ri bn cht nht ra mnh v thc ht i ht li mt cu trong bi ht
m khng th tp trung suy ngh lm vic khc. Hin tng ny c th khin
chng ta mt tp trung trong mt khong thi gian, ngn hay di l ty vo tng
ngi. Cc nh khoa hc cng tm ra cch thc ph v vng lp mt tp
trung ny bng cch s dng nhng cu o ch, bt no b tp trung suy
ngh vo mt iu khc.
4. Hiu ng GPS
GPS v cc ng dng bn gip chng ta xc nh v tr, tm ng v iu
hng mt cch v cng tin li. Mc d vy c nghin cu cho thy vic s
dng GPS v cc ng dng ny s dn khin chng ta mt cm gic v phng
hng, khng gian, tr nh v c tr thng minh.


Thng xuyn s dng kh nng khng gian, lp bn v nh cc tuyn
ng gip no b ca chng ta pht trin mnh hn. Nghin cu vi nhng ti
x taxi London cho thy, cc ti x taxi c s gia tng cht xm sau mt kha
o to ghi nh 320 tuyn ng, 25.000 khu ph v 20.000 a im khc
nhau.
5. Khng cm gic
B no tip nhn thng tin t cc c quan cm gic, hnh nh, m thanh, mi v,
xc gic phn tch v x l chng gip bn c cm nhn v th gii xung
quanh. Tuy nhin nu cc cm gic bn ngoi b loi b hon ton, b no s t
to ra cc tn hiu v nh la chnh bn thn bn.


Mt th nghim trong cn phng khng cm gic, ngi th nghim s c
yu cu trong cn phng khng c m thanh, nh sng, mi v trong mt
khong thi gian xem phn ng ca no b. Kt qu cho thy xut hin
nhng o gic v hnh nh, khu gic, mt s ngi xut hin cm gic s hi.
Theo cc nh nghin cu, hin tng ny do cc thng tin m b no to ra v
nh la chnh bn, sau khi ra khi cn phng bn s khng th phn bit
u l tht v u l nhng g b no bn to ra.
6. ng cm
Con ngi c s ng cm, l mt cm gic chn thc khi bn nghe mt cu
chuyn bun hoc cm thy au khi nhn thy bn mnh b t tay, mc d c
th bn hon ton khng b tn thng. Cc nh khoa hc s dng my qut
MRI kim tra phn ng ca no b trong cc trng hp khc nhau.


Kt qu cho thy mt phn ca no chu trch nhim cho vic ny, c gi l
khu vc gng c cc t bo thn kinh gng. V c bn nhim v ca khu
vc ny s gip chng ta cm nhn nhng cm gic tng t nh ca ngi
khc, hay cn gi l s ng cm. Thc cht l b no ang nh la chnh
bn.
7. K c c th thay i


Nhiu ngi trong chng ta s nh nhng k nim kh qun trong qu kh v c
th k li mt cch d dng vi bn b trn bn nhu hay chm gi ca ph, tuy
nhin thc t nhng g bn nh nh in c th l mt k c b thay i. Nghin
cu cho thy, tr nh ca chng ta ging mt b li b khot, do chng ta khng
th nh c 100% qu kh, lc b no s lp nhng khong trng bng
nhng k c gi da trn kin thc v kinh nghim sng hin ti ca bn. Hin
tng ny nu nng c th gy ra s hoang tng.
8. Say ng


Bn tng say ru v ung qu nhiu, vy bn tng bao gi say ng v
ng qu nhiu cha? Theo kt lun ca cc nh khoa hc, khi ng qu nhiu c
th gy ra tnh trng chnh chong ging nh b say ru. Khi bn ng qu lu,
b no c th b ln ln v to ra trng thi gia ng m v thc. S nguy him
ca n ging nh vic bn ung qu nhiu ru, b no s mt kh nng nhn
thc cng nh cc phn x v hnh ng thng thng.
9. o gic Hypnagogic


y l hin tng o gic xy ra khi bn ang ng nhng cha thc s ng
su. Cc o gic c th l hnh nh hoc m thanh m bn tri qua trong
ngy hoc trc khi ng, chng xy ra khi b no ca bn vn cn mt phn
thc v thng gp nhng ngi khe mnh. Hin tng nh la ny
thng gp khi bn xem mt b phim, c mt cun truyn hoc chi game
trc khi i ng.
B no ca con ngi trung tm thn kinh x l mi hnh ng suy ngh ca
chng ta tuy nh b (ch nng khong 1,4 kg ngi trng thnh ) nhng li
rt phc tp. Chng ta c nhiu nghin cu t gii phu n phn tch t bo,
phng on Tuy nhin iu cng khng gip chng ta hiu r c b
no. V mi b no li c nhng c im khc nhau do hon cnh mi trng
tc ng hay c sn t khi ai sinh ra.

Ngy nay, cng ngh khoa hc pht trin gip chng ta ngy cng bit thm
v s c bit ca b no. V d nh b no ca cc thm t, nh thn kinh hc
c dng nh s nng ng v hiu qu hn trong vic gii quyt cc b n.
Hay nh ngi thun tay tri c phn no phi vi thin hng ngh thut hot
ng tt hn v ngc li ngi thun tay phi c xu hng gii v tnh logic
hn. Chng ta bit nhiu iu, nhng cn nhiu iu chng ta khng bit
hn. Trong bi vit ny, hy cng Genk im v mt s vn ln nht ca b
no con ngi m khoa hc cn nghin cu.
Bm sinh v s nui dng, iu g c vai tr ln hn ?

Nhng cp song sinh l mt mn qu dnh cho cha m h ng thi cng l u
mi quan trng gip nhn nhn r hn trng hp ca b no trc tc ng
ca vic nui dng vi nhng t cht bm sinh t nhin.
Bnh thng iu c bn nht nh hng ti c tnh cch v ngoi hnh con
ngi chnh l b gen. l th chng ta s c nhn t cha m t tin, c
lu truyn v ci thin, tin ha trong tng th h. Cu hi t ra y l phi
chng chnh b gen quy nh mc thng minh ca chng ta ? Liu rng cuc
i ca chng ta khi sinh ra c quyt nh hay nhng yu t bn ngoi
nh cha m, trng hc, thn tng s l th nh hng n chng ta nhiu
hn ? Cch tt nht nghin cu chnh l so snh gia cc cp song sinh. Cc
nh khoa hc nghin cu v cc tc ng ca gen trn mi th t kh nng
ton hc n khuynh hng v mt loi bnh no . Nhng cp song sinh
trong l hi Twinsburg ti Ohio hng nm thng l ngun t liu dnh cho
nhng nghin cu ny.
Cc nh khoa hc s dng phng php tch cc cp song sinh kim tra
tc ng ca vic nui dng. Tuy nhin cho n nay mi ch c mt cp c
tch ring bit t trong trng cho ti tui trng thnh v kt qu s ch c vo
khong nm 2066. Trong nhng thi gian nm 1960, 1970 v 1980, bc s
nghin cu v tm thn tr em Peter Neubauer v nh tm l hc tr em Viola
Bernard thc hin mt nghin cu trong c s dng cc cp anh em sinh
i v sinh ba. Trong th nghim ny, cc cp c tch ra v a i lm con
nui ti New York cho d theo di v nghin cu cuc sng ca h. Sau , cha
m nui ca nhng a tr s c yu cu phng vn v nh gi thng
xuyn. Tuy nhin nghin cu ny li khng chuyn su hon ton v s nh
hng ca vic nui dng v yu t bm sinh. Nm 1981, New York khng
cho php tch cc cp sinh i ra na m phi c nhn nui cng mt ni.
Kt qu ca thi gian trc c nim phong v gi ti i hc Yale cho ti
nm 2006.
Cun hi k "Identical Strangers l cu chuyn ca ca Paula Bernstein v
Elyse Schein nhng ngi l mt phn ca nghin cu. Hai ngi ny
c on t vo nm 35 tui. Trong qu trnh vit cun sch, Bernstein v
Schein th hin mt phn no kt qu nghin cu ca Neubauer v
Bernard. Khng th ph nhn rng yu t di truyn ng vai tr quan trng, theo
Bernstein nhn xt l nh hng ti khong 50%. H c cng thi quen hay mt
tay v cng chuyn ngnh trong thi gian hc i hc. V nhng vn khc th
dng nh h l hai ngi xa l vi hai cuc sng ring. C th l cho ti nm
2066 vn ny s c h l nhiu hn, tuy nhin t c mt kt qu
hp l v r rng th chng ta s cn phi i mt thi gian di na.
Ti sao no lm vo trng thi ri lon, dng lm vic

Vi mt s v n din ra trn mn bc hoc tiu thuyt, i khi thm t phi
chy ua vi thi gian nm bt c th phm trc khi hn gy ra chin
tch mi. ngoi i, vic khn cp c tm vc tng ng nh vy c l l
vic tm hiu xem lm th no cc t bo no cht do cc bnh thn kinh thoi
ha. Hng triu c nhn v gia nh trn th gii u c th chng minh cho
chng ta thy rng ri lon hay chn thng no l rt ng s, hu nh cui
cng u s dn ti t vong. Mt trong nhng l do lm n ng s hn cc
chn thng ngoi da hay nhn thy khc l c nhng vn chng ta khng
hiu ni m tm ra cch cha tr. Tiu biu cho s ri lon khng r nguyn
nhn v tin trin l bnh Alzheimer mt chng mt tr ph bin nht. Cc
manh mi cho thy cn bnh ny c lin quan vi cc mng v m ri trong
no, tuy nhin ngi ta khng bit rng n hin din ngay khi bt u qu trnh
bnh hay pht sinh nh h qu ca bnh. Hin ti vn khng c tin trin trong
phng php cha bnh ny.
Nm 1990, Tng thng George H.W. Bush tuyn b rng thp k cui cng ca
th k 20 s c gi l Thp k ca no. Cng b ny tha nhn nhng
tin b trong vic tm hiu hot ng ca no cng nh ch ra rng cn qu
nhiu iu v b no m chng ta phi nghin cu. Ngi tng thng trch dn
mt s ri lon thn kinh ng hy vng s c hiu su hn bao gm bnh
Alzheimer, t qu , tm thn phn lit, t k, bnh Parkinson, bnh Huntington
v lon dng c.
Nh chng ta cng thy, chng ta i xa hn 1 thp k rt nhiu nhng cho
ti hin ti khoa hc v nhng n lc vn khng gii quyt c tt c
cc bnh lin quan n no c cp ti. hiu c l do v c ch
bnh ca b no, tht s cn mt bc t ph ln. Sau khi gii quyt c vn
bnh, chng ta cng li phi hiu xem v sao b no c th x l c nhiu
th cng mt lc, ch o ton b c th. C v nh con ng ang cn rt di
v gian nan.
Vn tr nh - c ch nh v qun

Vn th ba c cp y l v b nh ca tr c. Trong b phim
"Eternal Sunshine ca Spotless Mind nm 2004, hai nhn vt chnh do Kate
Winslet v Jim Carey m nhn tri qua mt qu trnh xa i mi k c v
mi quan h gia h. V n tr thnh mt cuc chy ua khi nhn vt ca
Jim Carey khng mun iu na v tim mi cch bo v nhng k nim v
ngi kia bng cch giu chng trong nhng k nim khng lin quan. Tt nhin
ch l mt b phim gi tng v trong thc t th cc nh khoa hc cn cha
chc chn c vic tr nh hnh thnh nh th no, lm th no ta nh c
v lm th no ta qun. B no ca chng ta c th nh c mi th nhng
khng ch nn ch lu gi mt s thng tin nht nh cn mt s th ct su
khi khng hin th. Tuy nhin b no chn g ct i, khi chng ta cn nhng
thng tin b ct th lm th no n quay tr li ?
Cc nh khoa hc c th xc nh c ni (thuc b no) mt s loi tr nh
c lu tr. H cng pht hin t bo thn kinh v khp thn kinh c
tng cng khi lu tr k c. Nhng h khng r lm cch no cc k c i vo
b nh hoc lm cch no qun i 1 k c. Thng 9 nm 2008, trong mt
nghin cu, cc nh khoa hc pht hin ra rng cc t bo thn kinh hot
ng trong qu trinh gi nh cng l nhng t bo thc hin vic ghi nh k c
khi mt s vic xy ra. V vy khi bn hi tng li k nim c th no b ang
lm li chnh xc nhng g n lm khi bn ghi nh ln u tin.
V vi mt s kin cha h xy ra th sao ? l mt vn nh kiu s nh
la no rng n xy ra bng cch tng hp cc thng tin bn ngoi v bin
n thnh mt k c o. V d ngy 07 thng 7 nm 2005, London b nh
bom. Mt nghin cu di thy rng 4 trong s 10 ngi dng nh c k c sai
lm v s kin ny khi tuyn b nhn thy mt on phim truyn hnh khng
tn ti (tc l on phim ny khng h c pht trn TV nhng sau khi xem v
c hi h nh rng mnh chc chn xem on phim ). Nhn chung y l
mt vn tng i ri rm v vn ang trong thi k nghin cu, mi kt qu
ban u ch mc tng i.
(Cn tip ...)
Thi gian lao ng nhn chung gim trong th k qua, nhng nhng ngi giu c
bt u lm vic nhiu gi hn so vi ngi ngho. Dng nh nhng ngi tin
cng t th c cng nhiu thi gian gii tr.
- Ngi giu lm vic th gin: Khi cng vic ngy cng tr nn kch thch tr tu,
mi ngi bt u tm nim vui trong cng vic hn l thi gian nh: Ti n lm vic
th gin.

- Ngi ngho gii tr v t vic: Tng thi gian gii tr c th phn nh s suy gim
trong trin vng vic lm ca h.


Chi ph c hi ca ngi giu
Hans-Joachim Voth, mt nh lch s kinh t hc ti i hc Zurich cho thy rng, nm
1800 cng nhn Anh trung bnh mi tun lm vic 64 gi. Trong th k 19 bn c th
nh gi mc ngho ca mt ngi thng qua s thi gian h lm vic trong tun,
ng Voth ni.
Nhng ngy nay ti cc nc c nn kinh t tin tin, mi vic khc. Thi gian lao
ng nhn chung gim trong th k qua, nhng nhng ngi giu c bt u lm
vic nhiu gi hn so vi ngi ngho. Nm 1965, ngi n ng vi mt bng i
hc thng c xu hng kim c nhiu tin hn, gii tr nhiu hn mt cht so vi
nhng ngi ch hc xong trung hc.
Nhng n nm 2005, thi gian ri ri ca nhng ngi hc i hc t hn 8 ting/tun
so vi nhng ngi ch tt nghip trung hc.
S liu ca c quan kho st thi gian ca M cng b vo nm ngoi cho thy, ti M,
nhng ngi c bng c nhn hoc cao hn trung bnh mi ngy lm vic nhiu hn 2
gi so vi nhng ngi ch hc ht ph thng.
Nghin cu khc cng cho thy rng, nhng ngi n ng c bng i hc ca M
mi tun lm vic hn 50 gi, tng 24% so vi nm 1979 v 28% so vi nm 2006,
nhng thi gian lm vic ca nhng ngi ch tt nghip ph thng trung hc li
gim. Dng nh nhng ngi tin cng t th c cng nhiu thi gian gii tr.
C mt s gii thch. Nhng nh kinh t gi l hiu ng thay th vi l thuyt v chi
ph c hi th mc lng cao hn khin cho gii tr t hn... Nu h tiu ph thi
gian th h phi t b c hi kim tin. T nhng nm 1980 tin lng ca nhng
ngi top u tng mnh, trong khi tin lng ca nhng ngi di mc trung
bnh chng li hoc gim.
Do , s bt bnh ng gia tng khuyn khch nhng ngi giu c lm vic nhiu
hn v ngi ngho c t vic lm hn.
Bn cht ca nn kinh t hin i l Ngi chin thng l c tt c c th khuch i
hiu ng thay th. Quy m ca th trng ton cu c ngha l cc doanh nghip c xu
hng i mi c th gt hi li nhun rt ln (nh trng hp ca YouTube, Apple v
Goldman Sachs).
Khi nh bi c i th cnh tranh, li nhun ca bn thu c c th rt ln.
Nghin cu ca Peter Kuhn lm vic ti trng i hc California; Santa Barbara v
Fernando Lozano ca trng i hc Pomona cho thy rng, iu ny cng ng i
vi nhng ngi lao ng c tay ngh cao.
Mc d, khng phi ngay lp tc h nhn c tin lm thm gi, nhng ngi lao
ng thnh cng thng l nhng ngi lao ng nhiu gi nht v h thng gt hi
t ci gi l Ngi chin thng l c tt c. Trong khi , vo u nhng nm 1980,
cng loi ngh nghip, mt ngi n ng lm vic 55 gi/tun kim c hn
11% so vi mt ngi n ng lm vic 40 gi, khong cch tng ln 25%
vo thi im chuyn giao thin nin k 1900 sang 2000.
Cc nh kinh t hc nghing v xu hng rng, hiu ng thay th ch bc l khi t
n mt giai on gi l hiu ng thu nhp. Khi mc lng cao hn cho php mi
ngi p ng c nhiu nhu cu vt cht ca h hn, h t b cng vic ph v
thay vo la chn gii tr nhiu hn. Mt t ph s hu mt hn o ring c t ng
c lm vic thm gi. Nhng tp tc x hi mi c th lt ngc hiu ng thu nhp.
(Xem thm: Ngi giu khoi t, dn ngho thch gi vng)
Ti lm vic th gin?
V cch thc lm vic v gii tr ti cc nc giu thay i ng k so vi thi i
ca Downton Abbey. Tr li nm 1899, Thorstein Veblen, mt nh kinh t ngi M
cho rng, gii tr l hun chng danh d. Ngi giu c th sai bo ngi khc lm
nhng cng vic d bn hoc nhm chn.
Tuy nhin, theo Veblen gii tr khng c ngha l nhn ri, m thay vo h tham gia
vo nhng cng vic mang tnh khai ph nh cc hot ng mang tnh thch thc v
sng to nh t thin v tranh lun.
Theo mt bo co gn y ca cc nh nghin cu ti trng i hc Oxford, l thuyt
ca Veblen cn phi cp nht trong thi i mi. Lm vic ti cc nn kinh t tin
tin tr thnh tri thc v tr tu. C t nhng cng vic n gin nh vn hnh
thang my v c thm nhng cng vic c sc hp dn hn nh thit k thi
trang.
iu c ngha l hn bao gi ht, nhiu ngi c th gii tr ngay ti vn phng lm
vic. Cng vic cung cp th vui cho nhng ngi giu trong thi gian ri ca h;
cc bn kia, gii tr khng cn l mt du hiu ca quyn lc x hi. Thay vo n
tng trng cho s v dng v tht nghip.
Bng chng ng h cho thuyt x hi hc. Cc ngnh ngh trong mi ngi t hnh
phc nht l nhng cng vic th cng v dch v i hi t k nng. Nhng cng vic
va c xu hng tng cng vi uy tn ca ngh nghip.
Nghin cu ca Arlie Hochschild Russell thuc i hc California, Berkeley cho thy
rng, khi cng vic ngy cng tr nn kch thch tr tu, mi ngi bt u tm
nim vui trong cng vic hn l thi gian nh. Ti n lm vic th gin,
b Hochschild ni trong mt cuc tr li phng vn.
V nhng ngi giu c thng cm thy rng, nh nhiu l mt s lng ph thi
gian. Mt nghin cu nm 2006 cho thy rng, nhng h gia nh ngi M c thu
nhp hn 100.000 USD/nm gii tr th ng (nh xem Tivi) t hn 40% so vi nhng
h thu nhp di 20.000 USD.
Cn v nhng ngi cng nhn t hc th sao? Tng thi gian gii tr c th phn
nh s suy gim trong trin vng vic lm ca h nh nhng cng vic k nng
thp v cng vic tay chn. T nhng nm 1980, hc sinh tng b hc th hin
nhng k nng rt km trong th trng lao ng. Trong nm 1965, ti M, t l tht
nghip sinh vin tt nghip trung hc cao hn cho nhng ngi c bng c nhn hoc
cao hn l 2,9%.
Ngy nay con s ny cao hn 8,4%. Ngi t c gio dc khng phi l h mun
gii tr bng mi cch, Erik Hurst thuc trng i hc Chicago gii thch, Thi gian
m h khng phi i lm c th l h khng mun th. Cng c th c s thay i
trong cc hiu ng thu nhp i vi nhng ngi c mc lng thp.
Cng ngh thng tin m ra mt th gii gii tr rng ln, cht lng cao v gi r ti
gia. iu c ngha l ngi thu nhp thp cng khng cn phi lm vic nhiu
p ng s gii tr hp l.
ing nh hu ht mi ngi, Steve Siebold mun tr nn giu c. Tuy nhin, khng
ging nh cc sinh vin i hc khc, Siebold khng mun i ch.

ng tip cn vi mt triu ph, xin phng vn v sau c gii thiu ti mt t ph
khc. Cho ti nay, Siebold phng vn hn 1.200 triu ph v c mt vi t ph. Ti
nghin cu vn ny sut 30 nm, ng ni.

Gi y, Siebold quyt nh chia s nhng iu m ng khm ph ra trong cun
sch How Rich People Think (tm dch: Ngi giu ngh g?). Trong , khm ph ln
nht ca Siebold c tm gn trong mt cu: Tr thnh triu ph khng phi l vn
ph thuc vo tin bc m l vn ca tm l.

Di y l bi phng vn Steve Siebold c phng vin Colleen Oakley ca
Learnvest thc hin.

LearnVest: ng c thc s tin rng bt k ai cng c th tr nn giu c?

Steve Siebold: Tt nhin l s c nhng trng hp ngoi l nh c vn v tinh
thn hoc cc bnh nghim trng khc. Tuy nhin, phn ln ngi M c thu nhp
trung bnh u c th tr nn giu c.

Sau khi tip xc vi rt nhiu triu ph v t ph trong sut 30 nm qua, ti cho rng h
khng thng minh hn nhng ngi khc. H ch l nhng ngi bnh thng vi kh
nng tp trung xut sc. H i tm kim nhng l hng, nhng g th trng cn thiu
v sau lp y chng.

Nhng c nhng ngi c sinh ra vi tinh thn khi nghip? y l iu m
ngi ta c th hc?

C mt s ngi c thin hng tr thnh doanh nhn. Mt nhn vt m ti phng vn
xy dng cng ty 900 triu USD t tay trng, v dng nh ng y c sn t cht
thnh cng. Tuy nhin, tt c nhng g bn cn ch l kht vng.

Nu kht vng ca bn mnh, bn c th pht trin nhng k nng cn thit tr
thnh mt doanh nhn. chnh l m hu ht ngi M tr nn giu c.

Trong cun sch ca mnh, ng cho rng tng lp trung lu nc M ch tp
trung vo tit kim, trong khi gii nh giu th tp trung vo kim tin?

Tit kim ng vai tr rt quan trng. Trung bnh, ngi M c thu nhp trung bnh kim
c 38.000 USD trong nm 2013. Nu ti kim c 38.000 v tit kim 10%, ti ch
tit kim c 3.800 USD/nm. tr thnh triu ph, ti phi lm vic trong 300 nm.

Tuy nhin, ngi giu s tp trung vo kim tin. Nu bn kim c 200.000
USD/nm v mi nm tit kim c 20.000, mi th s khc.

Vy th lm th no kim c nhiu tin hn?

cng chnh l im mu cht ca tinh thn khi nghip. Bn tm kim nhng c hi
kinh doanh nh l. Bn khng cn phi m mt ca hng McDonalds, nhng bn nn
bt u bng vic cung cp dch v ct c, dn b bi trn quy m nh hoc bn vi
th trn eBay. Cng ngh m ra rt nhiu c hi. Hy nh rng vn khng nm
tin bc m nm cch ngh ca bn. Ngi giu tm vn gii quyt v t ci
thin cc k nng, nim nhit huyt v kh nng gii quyt vn .

Cun sch ca ng c ti hn 90 li khuyn. u l 3 li khuyn m ng cho l
hu ch nht?

Th nht, hy gn ngi giu, khng phi lm n vi h m hc tp cch suy
ngh. Khng nht thit phi sng trong nhng khu ph sang trng tp trung nhiu ngi
giu. Bn c th n nhng ni m ngi giu hay lui ti nh cc bui u gi t
thin, hi tho, cu lc b ng qu nghe h ni chuyn v tin v c hi.

Th hai, trnh xa nhng ngi ni vi bn rng tng kinh doanh ca bn khng th
thnh cng bi bn khng c hc vn, tin v ti nng. Tin vo nhng li ny s
khin k hoch ca bn nhanh chng b dp tt.

Cui cng, hy khm ph nhng ti nng ca bn thn cng nh cch s dng chng.
Hu ht cc triu ph u ni rng y l iu m khng phi ai cng lm c.

u l sai lm ph bin nht m nhng ngi mun giu c nhng khng thnh
cng thng gp phi?

H nghe li khuyn v tin bc t nhng ngi c thu nhp trung bnh. y l iu
hon ton v ngha.

Ni dung ni bt:

- Ngho kh, lang bt, b i x khinh thng, cuc sng y ry bt n nhng cng
nh , ngi Do Thi hc c bi hc v s sng to, v lng qu cm, tr tng
tng phong ph v n lc khng nh v th dn tc mnh. Cho ti nay, khi nhng cng
hin ca ngi Do Thi dn c cng nhn, ngi ta mi nhn h vi mt con mt
khc.

- V d ca hiu cm v cho vay li l sng to c o ca ngi Do Thi c v
sau gi l h thng ngn hng. Lch s cng mt ln na chng minh ti nng ca
ngi Do Thi trong kinh doanh, vi nhng ci tn nh vua du m John Rockefeller,
trm ti chnh George Soros, huyn thoi thi trangRalph Lauren

- Nhn li lch s, nhng quc gia vi xut pht im thp nhng bit cch la chn
thi trc thi cuc u thnh cng.




Ti c ngh mi v iu g khi ngun cho s ta sng ca ngi Do Thi trong hu
ht kha cnh cuc sng, cho ti khi c li Eran Katz:C ln, ti gp mt ngi m.
ng y c mt tr nh phi thng. ng y thuc lng s in thoi, nhng cuc hn
ca mnh t hng thng trc hoc s c trong hng thng sau , m khng h cn
s ghi chp hay sp xp cc cuc hn. Khi ti hi ng y lm th no m nh c,
ng y c v hi ngc nhin v cu tr li ca ng y n gi vn vng vng trong tm
tr ti: Ti u cn la chn no khc ch? .

V ti t hi, liu c phi l do ca ngi Do Thi cng bt ngun t vic h tng l
mt dn tc u cn s la chn no khc?

T 2000 nm lu vong

iu 1 ca Tuyn ngn Quc t Nhn quyn nm 1948 ti Php ghi: Mi ngi u
c sinh ra t do v bnh ng. Th nhng l cu chuyn ca 1948.

2000 nm trc, c mt dn tc m nhiu ngi t khi sinh ra l mt a tr mt
nc, i ti u cng b xua ui, tn st, ngi dn b cm s hu bt c ti sn
no H chnh l dn tc Do Thi. Ngay t nhng giai on u tin, ngi Do Thi
phi sng lu vong, b cp bc ti sn do nhng quan nim tri ngc v tn gio.
Vo thi i di chuyn kh hn ch, ngi Do Thi tr thnh nhng ngi t nn u
tin. Ngy xa cng nh by gi, dn di c lun b i x vi s nghi ng.

Ti Th chin II, khi Adolf Hitler vi thuyt ngi c l mt dn tc thng ng, v
s s vt tri ca ngi Do Thi bt h phi sng trong cc tri tp trung vi
h cht dn cht mn. Kt qu, khng di su triu ngi bao gm c ph n, tr
em b st hi d man.

Ngho kh, lang bt, b i x khinh thng, cuc sng y ry bt n nhng cng
nh , ngi Do Thi hc c bi hc v s sng to, v lng qu cm, tr tng
tng phong ph v n lc khng nh v th dn tc mnh. Cho ti nay, khi nhng
cng hin ca ngi Do Thi dn c cng nhn, ngi ta mi nhn h vi mt con
mt khc.

[Mt gi thuyt th v], phi chng qu trnh chn lc t nhin qu di v khc
nghit khin ch nhng c nhn xut sc nht mi c th tn ti to nn
mt dn tc tinh hoa nh vy?

Kinh Talmud, tri thc v tin

c khng t nghin cu v cng thc thnh cng ca ngi Do Thi: T vic mang
thai ca ngi m, vic o to thanh nin trong qun i, vic chnh ph ci m trc
tng sng to cho ti truyn thng ca mt dn tc thng thi... Nhng khi im
cn bn, khng ai c th ph nhn tm quan trng ca Kinh Talmud. Kinh Talmud l
mt vn bn trung tm ca gio s Do Thi gio gm 63 bi lun vi di hn 6.200
trang th hin nhng kin ca hng ngn gio s Do Thi trong nhiu ch nh
php lut, o c, trit hc, phong tc, lch s, thn hc, truyn thuyt v nhiu ch
khc.


Kinh Talmud

Kinh Talmud vit: Ti sn c th b mt, ch c tri thc v tr tu th mi mi khng
mt i u c. Vi phng chm , ngi Do Thi c bit coi trng gio dc, d
kh khn n u cng tm cch cho con hc hnh. Nhn ton cc, o Do Thi coi
trng hc vn v phn tch. H khng chp nhn nhng gi tr b ngoi, m lun i su
tm hiu ti sao, nh th no. Vi lch s, b c th k Albert Einstein, nh tm l
hc Sigmund Freud, cha Ch ngha Cng snKarl Marxhay thm ch cha
J esus, tt c chng minh ng gp tri thc v i ca ngi Do Thi vi nhn loi.
Chng con d no
khng c ru, chng
ngi Do Thi no
khng c tin dnh.
Ngn ng c

Mt im c bit ca Kinh Tadmud, khc vi nhng tn gio khc nh Pht gio,
Thin cha gio l ch coi trng gi tr ca tin bc. Vi ngi Do Thi: Vng x
ny rt qu. R rng, khng c tin th lm sao c th tn ti nhng quc gia ni
ngi Do Thi sng nh , chu mi chn p, kh khn? Cng chnh trong hon
cnh , h sng to ra nhiu tng kinh doanh rt khn ngoan.

V d ca hiu cm v cho vay li l sng to c o ca ngi Do Thi c v sau
gi l h thng ngn hng. Lch s cng mt ln na chng minh ti nng ca ngi
Do Thi trong kinh doanh, vi nhng ci tn nh vua du m J ohn Rockefeller, trm
ti chnh George Soros, huyn thoi thi trang Ralph Lauren

Ti hi kt n hoa

Nhn li lch s, nhng quc gia vi xut pht im thp nhng bit cch la chn
thi trc thi cuc u thnh cng. Hoa K, sau cuc ni chin vn ln tr
thnh mt cng quc quyn lc. Nht Bn, d hng chu khng t bom nguyn t,
ng t, sng thn vn l ni mt tri lun mc. Singapore, t mt mnh t b xu
thuc v Malaysia, nhim, pha tp, tr thnh mt t nc xanh v nng ng bc
nht khng ch ti chu .

V tt nhin, khng th khng nhc ti Israel, qu hng ca nhng ngi con Do
Thi, ni vit nn cu chuyn rng bt k qu kh ca mt dn tc ra sao, vi s
sng to, cu tin ca mnh, h u c th vit nn tng lai mi.

Hoa n trn nhng cao nguyn cn kh ti quc gia khi nghip, ni m ton b
din tch bao ph bi si , ch gn 1% l nc. Israel- quc gia nh b ch gm hn 7
triu dn, mi ngy tri qua l mt ngy i din vi hng trm th lc th ch xung
quanh, vn vn mnh pht trin trn hu ht cc lnh vc, nng nghip, kinh t, khoa
hc... Nh mt tt yu, ngi dn Israel rt giu, GDP u ngi nm 2013 vo
khong 34.900 USD(*)- xp th 40 th gii.

Hitler (nu cn sng) hn s bun v sc sng ca ngi Do Thi sau chng y
th thch, qu khng th no dp tt!

Albert Einstein nhn mnh "Ti khng h c ti nng g c. Ti ch v cng t m". ng
cn cho bit khng phi l mnh qu thng minh m do ng nghin cu vn lu hn
ngi khc m thi. Bn cnh Einstein cho rng tr tng tng mi l tt c, n
cn quan trng hn c kin thc




T nhng m la u tin
Khong nhng nm 1400, N hong Isabella ca Ty Ban Nha tng c ln yu cu
mi ngi tm cch dng qu trng ng thng trn mt u ca n m khng c
dng ci g k di. Trong khi tt c cc v quan ang v u bt tc th mt thy th
tr bc n, p v mt u qu trng v dng n ln mt cch nh nhng. Tt
nhin, rut trng chy ht ra v cc quan th v cng tc gin.
Nhng N hong th khng. Ngi cha bao gi ni rng khng c p v trng,
cn cc quan th mc nh nh th.
V Christopher Columbus - mt thy th, bng cch ngh bn ngoi chic hp (ln
ny c l l bn ngoi ci v trng), gii quyt c vn : ng c N hong
cung cp tu v tin bt u chuyn phiu lu ca mnh. Trong khi tt c mi ngi
lc cn khng nh th no ri ng cng i n ra th gii v ri tm ra ngoi, th
Columbus ln tu i vng quanh th gii ng thi vnh vin i vo lch s nhn loi.
Ngay c khi bn
thuc v thiu s
hoc n c, s tht
vn l s tht.
Mohandas Gandhi
Khi Galileo Galilei mt ln na ln ting ng h Thuyt Nht tm ca Nicolaus
Copernicus trc Gio hi, ng lin b coi l k t o, dm chng li chn l ca
Thnh Kinh v chu cnh t y. Nhng thi gian chng minh ng l mt nh bc
hc v i.
Gia lc nh kin v phn bin chng tc vn cn ph bin trong x hi M, Abraham
Lincoln xut hin to bo vi cng lnh xa b ch n l v tr thnh Tng thng
th 16. Nm nm sau, ln c c th hai- khi cuc ni chin Bc Nam va kt thc,
ng b k th m st. Tuy vy s dn thn ca Abraham Lincoln khng ch
ngi M m c th gii phi ngng m ng nh mt trong nhng Tng thng v i
nht ca Hp chng quc Hoa K
H l nhng v d u tin v lp ngi tin phong, dm suy ngh vt ra khi ci hp
(out of the box thinking), vt ra khi gii hn ca nh kin thng thng. H chng
minh mt cch r rng,khng phi lc no a s cng to nn lch s. V ngc li,
i khi chnh nhng c nhn qu cm dm bo v l tng ca mnh trc s ng li
l ng lc a x hi tin ln.

Cho ti sui ngun
Ti khng bit cha
kha ca thnh cng l
g, nhng ti bit cha
kha ca tht bi l c
gng lm va lng mi
ngi.
Bill Cosby
Trong Mt nghin cu v Lch s (A Study of History), Arnord J. Toynbee nhc n
nhng ngi gp phn vo nn vn minh nh mt s t nhng ngi sng to, mt
nhm nh vi tn gi thiu s sng to. Bt chp nhng phn i v ng vc ca m
ng, thiu s sng to cng ngy cng tin ln v tr thnh nhng ngi dn dt x
hi.
Rt nhiu nhng v d sng ng minh chng cho sc sng bt tn ca nhm ngi
ny:
Trc khi pht minh ra bng n dy tc thp sng c th gii, Thomas Edison tng
b ui hc v thy gio cho rng hc tr ny in khng, khng ng ngi hc lu
hn;
Hai anh em nh Wright tip tc chng minh h khng lp d khi p chuyn my bay
u tin ca loi ngi;
Bt chp vic cc ngn hng t chi cp vn cho k hoch in r ca mnh, Henry
Fords vn sn xut ra chic t ng c t trong u tin trn th gii;
V Steve J obs, con ngi sinh ra nh thch thc tt c nhng quy lut thng
thng, k chp nhn th lm hi tc cn hn lm hi qun cui cng sng mi
trong lng nhng ngi yu mn ng;
Hay Mark Zuckerberg - chng sinh vin b hc tng gn d nhng to ra mt
th gii khng h o m con ngi ta c th lm c nhng vic h cha bao
gi ngh ti: kt ni, chia s, cm thngtt c ch cn vi mt thit b kt ni Internet.
Ngay c Nhn vt ca Th k XX theo bnh chn ca Tp ch Times - Albert Einstein
cng tha nhn: Ti ch thc l mt k thu mnh, k cha bao gi hon ton thuc
v nh nc, qu hng, bn b C th mt ngi nh th s nh mt phn no s
hn nhin v v t, nhng b vo , anh ta li lun c lp trc nhng quan
im, thi quen v s phn xt ca ngi khc, v khng mnh d b chao o
trn ci nn tng khng ly g lm vng chc .
D s tht, khng t ngi trong s h phi tr gi cho s n c chng li m
ng ca mnh. Nhng chnh nh h, bnh xe lch s c m ra, cao hn, xa hn,
rng hn vi nhng chiu kch mi.

V cu chuyn nim tin
Gn y, ngi vit c nghe nhiu v khi nim khng hong nim tin. T khng
hong kinh t manh nha dn ti nhng mo m ca nhiu gi tr hu hnh, dn dn th
gi tr v hnh l nim tin cng b tc ng. Trong , b phn d b tn thng nht
vi t tri nghim khng u khc chnh l lp tr.
iu ng bun, ng l y phi l b phn sng to nht, cng trn sc sng nht v
tim nng nht cho nhng iu mi m. Tuy nhin nh lch s chng minh, v
ngi vit cng mt ln na tin tng, bn cnh nhng c nhn ang khng hong,
r rng vn s c nhng thiu s- vng vng, kin nh v tin phong trn hnh trnh
t nh nht l thay i chnh h cho ti nhng iu ln lao hn.
Cng nh sau m ng di, ma xun s lun tr v. Xin nhc li li khng nh ca
Steve Jobs v nhng con ngi nh th, hy vng s sng to bt tn ca h s tip
tc lan ta.
V th gii s tip tc c thay i - Theo hng tt p hn!
H in khng. Ni lon. Chuyn gy rc ri. H ging nh ni trn vung mo v
nhn mi th khc l thng thng. H ght nguyn tc v lm o ln hin
trng. Bn c th bt ng vi h, vinh danh hay cm th h. Nhng bn khng
th khng ch n h. Bi h thay i v a nhn loi tin ln pha trc.
Trong khi h b coi l nhng k in, chng ti li thy nhng thin ti. Bi
nhng ngi in ngh mnh c th thay i th gii chnh l nhng ngi
lm c iu ".

Chng ta u cn php thut thay i th gii, chng ta c sc mnh ri: Sc
mnh tng tng nhng iu tt p hn
J. K. Jowling
Tr tng tng quan trng hn tri thc?
Logic s a bn i
t A n B cn tr
tng tng s a
bn i ti bt c u.
Albert Einstein
tui 25, J. K. Jowling gn nh trng tay: hn nhn tan v, cng vic v ti sn
khng c. B thm ch nh tm n ci cht gii thot.
Nhng may mn thay, Jowling c mt tr tng tng tuyt vi. Vi chic my ch v
tng v cu b ph thy Harry, n vn s quyt tm xy dng li cuc i mnh.
C th, hng trm triu n bn ca by tp truyn n tay ngi c khp th gii,
gip b m n thn i i thnh t ph.
Chia s vi sinh vin i hc Harvard nm 2008, b ni: Tr tng tng khng ch l
kh nng con ngi hnh dung ra nhng iu khng c tht, n cn l ngun mch ca
tt c pht minh v sng to... Chng ta u cn php thut thay i th gii, chng
ta c sc mnh ri: Sc mnh tng tng nhng iu tt p hn!

N hong tiu thuyt ph thy- J. K. Jowling
Cu chuyn ca Ludwig van Beethoven mt ln na l v d tuyt p rng s phn
hon ton khng th nh gc con ngi nu h cn nhng gic m. S tht l
Beethoven b ic. Nhng vt qua ni au, ng tng tng ra nhng iu khng
c tht, nhng m thanh trm bng bt h ca nh trng, Cho Elise, nh mnh T
v sau, ngi ta qun vic Beethoven l mt nh son nhc khim thnh, ngi
ta ch nh ti nhng giai iu trn vn lng mn ca ng.
Cng khng ai ng rng Tiger Woods, nh v ch chi golf ca M tng b cm t
trong cuc chin tranh Triu Tin. Nhng anh khng dng nhng nm thng t y
t thi gian v ch m dng n tng tng vic mnh s tr thnh nh v ch
nh golf. Ra t, c m ca Woods thnh hin thc, anh c nh gi l mt trong
nhng vn ng vin chi golf thnh cng nht mi thi i. ng thi, Tiger Woods
cng l mt trong nhng vn ng vin giu c nht th gii.
C l, nhn nh ca Einstein khi cho rng tr tng tng quan trng hn kin thc l
ng. Kin thc vn cn thit trong vic gip kin to nn th gii ny, nhng n tt
p hn ln, r rng cn thm i cnh ca tr tng tng. Vn duy nht nm
ch: c bao nhiu ngi bit cch nh thc v tn dng sc mnh ca tr tng
tng?
i ti bt c u
Disneyland s khng
bao gi hon thnh.
N s cn ln ln
chng no tr tng
tng cn hin hu
trn th gii.
Walt Disney
Trong s nhng chnh tr gia, doanh nhn thnh t, cc nh hot ng x hi, ngh s
thnh danh, nhiu ngi tha nhn yu t thnh cng ca h n t vic pht trin
tr tng tng phong ph ca bn thn. Khoan vi bn ti b cng thc phc tp ca
thnh cng, trc tin h gip ta hiu ra mt iu gin d: Bn c th i ti bt c
u, nu c nim tin v bit nui ln n bng tr tng tng qu cm ca
mnh.
Qu trnh tng tng cn s tp trung v duy tr lin tc trong thi gian di i cng
vi cm xc v hnh nh mnh m khc su c m ca mi ngi vo tim thc.
Khi , chnh tim thc s thc y con ngi hnh ng nht qun vi m c ca
h. Ngi to c cho mnh nim tin vo bn thn v tng lai s lun tp trung suy
ngh tm gii php, khng sm th mun s t c iu mnh mong mun. V vy,
hy lun c gng tr nn ch ng v kim sot tm tr mnh mt cch sng sut, ng
nh li nhc nh ca Napoleon Hill: Thin nhin ban tng con ngi quyn kim sot
tuyt i mt th duy nht, l t tng.
Mt cnh trong phim Vt bay
B phim hot hnh yu thch ca ti nhng khi rnh ri l Vt Bay ca hng phim Walt
Disney. Ngoi ngha nhn vn v tnh yu v lng chn thnh, ti khng bao gi qun
thng ip p ca nh sn xut: Nu mt ng lo c n, gi nua, ngho kh
c th ti Thc thin ng(*) ch bng vic tng tng ra gic m bay rc r
ca mnh, th bn c lm c khng?
C th ngi lun c nhng gii hn nht nh - nh gii hn v tc , thi gian
nn th, gii hn chu kht Hm nay, chng ta s cng tm hiu cc gii hn
"nh im" trong nm gic quan ca con ngi.
1. Th gic
Nhiu ngi cho rng th gic l gic quan quan trng bc nht. iu ny c th
ni l chnh xc, bi con ngi cn n cc neuron thn kinh no b tip
nhn v x l cc thng tin hnh nh. V hy th xem nhng gii hn th gic ca
chng ta l g.
Gii hn gc nhn
Mt ngi khe mnh c tng gc nhn hai mt l 200 theo phng ngang
(trong c khong 120 l gc nhn chung ca c hai mt) v 135 theo
phng thng ng. Cc gc ny c th thay i, da vo v tr ca mt trn
khun mt ca mi ngi.


Trong t nhin, nhng loi vt sn mi - trong c loi ngi - c cu to hai
mt nm pha trc khun mt, trong khi nhng loi vt pha di chui thc n
c mt nm hai bn u - nh mt ca chim b cu.
Vi cu to mt nh vy, nhng con mi c c mt gc nhn rng hn,
nhng b li cht lng hnh nh tip nhn c l rt thp. Tuy nhin nu xt
v vic c th b n tht bt k lc no th y l mt s nh i v cng hp l.
im m
Mt ngi bao gm rt nhiu t bo tip nhn nh sng. Vt phn x nh sng,
cc t bo ny s tip nhn v chuyn cc thng tin hnh nh n no thng qua
cc dy thn kinh th gic.

Cu to gii phu hc ca mt ngi: Blind Spot l im m.
V vn duy nht l cc dy thn kinh th gic phi i xuyn qua lp cc t bo
th quang pha sau nhn cu, khin im ny khng c dy thn kinh n nhn
nh sng, tc l khng th tip nhn nh sng. im ny c gi l im m.
Thng thng, im m s khng phi l vn to tt khi chng ta c hai mt,
cng vi mt tm nhn phi ni l thc s tt, no b s tip nhn thng tin t c
hai mt b p cho khim khuyt ca tng mt ring bit. Nhng nu lm vo
hon cnh buc phi dng mt mt th im m s gy kh nhiu phin toi,
thm ch c th gy nguy him nu ang di chuyn vi tc cao.
2. Thnh gic
Thnh gic cng l mt gic quan v cng quan trng, thm ch nhiu lc c th
vt th gic khi c th gip con ngi trnh c ri ro. Tuy nhin, bn hiu
ht v chng?



Chng ta u bit rng, pha su trong tai c mt lp mng chn c gi l
mng nh. Khi ting ng bn ngoi truyn vo tai gp mng nh, mng nh s
dao ng. Sng m ca dao ng ny s tip tc qua cc xng nh truyn vo
tai trong, ri chuyn thnh tn hiu thn kinh truyn n b no. Khi , ta s
cm nhn, nghe c m thanh.
Gii hn ngng nghe
Mt ngi khe mnh c th nghe c m thanh trong di tn s t 20 - 20.000
Hz. Ngng nghe ti a gim dn theo tui. Ngng nghe ti thiu (absolute
threshold of hearing) l thut ng ch cng m thanh nh nht tai ngi c
th nghe khi khng c bt k m thanh no gy xo trn. Ngng nghe ca tng
ngi khc nhau, thay i theo tui, v c bit ph thuc vo tn s ca m
thanh .


Ngi bnh thng c ngng nghe ti thiu t 0-5 decibels (v d nh ting l
ri xung t, ting nc nh git t vi xung bn), nhng theo thng k,
cng m ti thiu con ngi c th nghe thm ch xung n -5 decibels.
Kh nng ngi nghe c ngng ny ny l kh him, t l ny l khong
1/10 ngi.
3. V gic v khu gic
V gic v khu gic chu s chi phi ca hai c quan th cm khc nhau - li
v mi, nhng li c mi quan h mt thit vi nhau. V d nh nu b ngt mi
(mt i khu gic), hng v ca thc n s gim i ng k (v gic).
Hn ch khi cm nhn hng v
V gic c th coi l gic quan yu nht trong 5 gic quan ca con ngi. V
ngay c hng v c cm nhn bi li cng c th sai lch hon ton nu c
tc ng ca mi hay thm ch l mu.
Nghin cu ca Frdric Brochet chng minh iu . ng mi 57 chuyn
gia v ru nm hai ly ru vang - v trng nhng thc cht chng l mt.
Tuy nhin khng mt ai c th pht hin ra mu ca ru l mu thc phm
v h miu t hng v ly ru ging mi v ca bt k loi vang no khc.
Siu nm v ngng cm nhn v
Chng ta hiu nhng siu nm l ngi c v gic c bit nhy cm vi 4 v c
bn: ng, ngt, chua, mn. Linda Bartoshuk - ngi tin phong trong lnh vc
nghin cu vt l, tm l hc pht hin v a ra khi nim v "siu nm".

Hnh nh chp li ca nhng "siu nm".
Bartoshuk chng minh c cc cm nhn v gic c quan h mt thit vi
nhng gai hnh nm trn li - hay cn gi l vng cm nhn v gic. Li ca
nhng siu nm s c nhiu gai hnh nm hn, iu ny cho phn ng mnh m
hn vi cc v khc nhau, c bit l v ng.
Tuy nhin, vic xc nh c gii hn cm nhn hng v - d l nh nht - vn
ang l mt thch thc khng nh i vi nhiu nh khoa hc trn th gii.
Ngng cm nhn mi


Tng t nh ngng v gic, ngng khu gic cng rt kh xc nh. Theo
gio s, bc s tai mi hng Thomas Hummel, c rt nhiu nghin cu v xt
nghim v khu gic, nhng c rt t trong s chng em li hiu qu, do s
thiu ng nht, thiu cc d liu quy phm v hn ch v qun l xt nghim.
4. Xc gic
Nghin cu v xc gic kh phc tp, v n lin quan n s cm nhn v p
lc, nhit , thm ch cm gic nga ngy. Hu ht nhng cm gic v c ch
hnh thnh u cha c nm r, tuy nhin cc dy thn kinh di da c cho
l nguyn nhn.
Th nghim hai im phn bit (two points discrimination)
C mt iu chc chn l xc gic c xu hng cm nhn r hn ti nhng im
tp trung nhiu neuron thn kinh. Nh thn kinh hc Marjorie A. Murray a
ra mt th nghim n gin chng minh iu ny - th nghim hai im phn
bit.


Th nghim nh sau: Bn cn 1 ngi tnh nguyn. u tin, bn un cong mt
chic kp giy thnh hnh ch U, sao cho hai cnh ch U phi bng nhau v
cch nhau 2cm. Sau n nh u ch U vo mu bn tay ngi tnh nguyn
(ngi ny khng c nhn).
Nu anh/c y cho bit cm nhn c mt im duy nht, hy th n kp giy
vo vng khc, cho n khi ngi tnh nguyn cho bit mnh cm nhn c hai
im. Lc ny hy dch chuyn kp giy xung quanh im , v xc nh vng
cm nhn hai im trn tay ngi tnh nguyn.

Nhng th th di da khng phn b u khp c th.
Nhng vng hai im bn va xc nh c chnh l nhng im tp trung
nhiu t bo cm nhn xc gic. V theo Murray, nhng th th di da khng
phn b u khp c th.
Ti nhng vng nh u ngn tay hoc mi, nhng th th ny nhiu hn ng
k so vi mt s vng nh lng, bp i l l do con ngi lun nhy cm
hn vi nhng g tip xc vi tay hoc mt, trong khi lng th khng c nh
vy.

1. Di chuyn gia cc v sao
Trong cc b phim khoa hc vin tng, chng ta thng thy cc tu v tr
mang con ngi du hnh qua cc hnh tinh, cc cn c qun s ngoi khng
gian. Trn thc t, vic ny khng h n gin. Chng ta mi tip cn c vi
mt s hnh tinh rt gn chng ta. Vic i li gia cc hnh tinh kh kh khn do
khong cch rt xa, v l mt trong nhng ch n ca ngnh hng khng v
tr trong tng lai. Hy th tng tng bn c th n nhng th gii xa xi,
khm ph nhng chn tri mi v chim lnh c v tr ch trong nhy mt.


iu c th thnh hin thc hay khng? Chng trnh nghin cu Vt l hc
v s phng mang tnh t ph ca NASA (BPP) nhn nh rng chu du gia
cc v sao cn c hai pht minh quan trng:
- Phng php phng gip to ra vn tc ti a.
- Phng php mi to ra nng lng cho nhng thit b bay trong c hnh
trnh bay.
2. To thnh mt Tri t nhn to
T nhn to y khng hon ton ng. Ni ng hn phi l ci to. S to
thnh Tri t trn gi thit l qu trnh can thip vo bu kh quyn, nhit , b
mt a hnh hay h sinh thi ca mt hnh tinh to ra mt hnh tinh ging ht
Tri t, bin n thnh ni sinh sng ca con ngi. V khi lm iu ny tr
thnh hin thc, chng ta thc hin c c m v i nht ca loi ngi.
V iu ny c th thc hin c ko?


V mt l thuyt th hon ton c th v s cn phi thc hin hai bc sau:
- Tng hp sinh thi: tc l s dng cc sinh vt ngoi lai lp y cc sinh
thi trong mt mi trng b gin on, nhm tng tc ca qu trnh phc hi
mi trng sinh thi.
- To thnh Tri t qui m nh: tc l qu trnh xy dng mt khu sinh thi
cch ly ln dn theo thi gian nhm tin ti bao ph hu ht nhng khu vc kh
dng ca hnh tinh .
3. Thang my khng gian
Vi thang my khng gian, con ngi c th di chuyn, thm quan, vn chuyn
nguyn vt liu t mt hnh tinh trong h Mt tri ra ngoi v tr, m trc mt
l t tri t. Thut ng ny thc ra rt rng, ch bt k cu trc no kt ni b
mt tri t vi mi trng phi trong lng trong khng gian. Thit b ny to
thun li cho vic xy dng trong v tr, phng v tinh v du hnh v tr.


L thuyt thc hin iu ny hay c nhc n nhiu nht l s dng dy
ko. Si dy ny s c ko di gia mt v tr gn ng xch o v mt
im bn ngoi qu o ng b Tri t. Khi Tri t quay, qun tnh u dy
gip trung ha lc hp dn cng nh ko cng si cp. Cc phng tin c th
di chuyn trn si cp m khng cn ti s tr gip ca tn la phng.
Tuy nhin, trn thc t, iu ny kh xa vi vi trnh k thut v hiu bit ca
con ngi thi im hin ti.
4. L chn nng lng
L chn nng lng l l chn lc c thit k nhm chng li sng n hoc
cc loi phng x hay bt k loi nguyn t no bng cch phn x hoc hp th
chng. Trng lc ny c tri trn b mt hoc chim lnh khong khng bao
quanh vt cn bo v v hot ng bng cch hp thu hoc lm tiu tan sc
mnh/ nng lng ca cc t tn cng. Khi qu trnh tn cng ko di, l chn
s yu dn i v cui cng b ph hy v vng c bo v c th b xm hi.


Cc nh khoa hc ang nghin cu tnh kh thi ca l chn nng lng nhng
kh nng iu ny tr thnh hin thc qu tht rt kh khn v c rt nhiu
chng ngi cn phi vt qua. l nng lng, chi ph v cng ngh.
5. Thuc cha bch bnh
Nghe c v tht ho huyn. Thuc ny c ci tn d kin l Panacea, s l liu
thuc cha bch bnh v ko di cuc sng. N s l phng thuc tr ung th,
AIDS, cc loi virus v tt c mi bnh tt.


Tri qua nhiu thin nin k b coi l mt gic m ho huyn, kh nng tr thnh
hin thc ca panacea sng hn nh nhng bc pht trin ca nn y hc
nhn loi, t nht l trn l thuyt. Nhng tin b ca y hc trong lnh vc di
truyn (chnh xc hn l s nh hng ln nhau gia mi trng v gen di
truyn) v h min dch ca con ngi ang ngy cng cng c cho tng ny.
Tuy nhin, nu c, cng cn rt rt xa na, v khi , cht lng cuc sng ca
con ngi s c ci thin ng k.
6. Phn trng lc
Phn trng lc l tng to ra mt ni hay mt vt th khng chu tc ng ca
lc hp dn. N khng c ngha l chng li lc hp dn bng mt phn lc c
bn cht khc, v d nh cch khinh kh cu bay ln trong khng kh. Thay vo
, phn trng lc lm cho lc hp dn b trit tiu hoc mt tc dng bng mt
can thip no v mt cng ngh. ng dng thc tin ca phn trng lc s
rt a dng, t vic gim chi ph vn chuyn cho ti vic iu khin lc hp dn
trong khng gian.


Tnh kh thi ca pht minh ny c th coi bng khng. Tuy nhin, c mt s hc
thuyt khng nh hoc tin on s tn ti ca phn trng lc, trong ph
bin nht l l thuyt v hiu ng Biefeld-Brown. Mt m my in tch dng
b ht ti in cc m v sau b trung ha. Trong qu trnh ny, hng ngn va
chm xy ra gia cc ion mang in v cc phn t kh trung ha v in
trong khe h kh, to ra trao i ng lng gia 2 bn. S trao i ny to ra
mt lc c hng thc trn h thng in cc.
7. Sinh k thut
Sinh k thut l thut ng miu t s lun chuyn chc nng gia hai ngnh
sinh hc v k thut. Ngha l dng k thut h tr mt sinh hc, v dng sinh
hc pht trin k thut. C th nhn lnh vc ny di hai gc .


Trong y hc, sinh k thut m t s thay th hoc tng cng chc nng mt c
quan no ca c th bng b phn c kh c kh nng tng t. N khc vic
thay ghp b phn gi n thun ch c th bt chc y nguyn hay thm ch
vt tri chc nng ca b phn gc ca c th.
Trong cng ngh, sinh k thut li mang ngha pht trin mt k thut no
bt chc cc hnh thi thch nghi vi mi trng ca sinh vt. Chng ta c th
thit k v tu bt chc ln da dy ca c heo hay h thng nh v di nc,
radar v chp siu m trong y t bng cch bt chc kh nng nh v bng
sng m ca loi di.
8. Mng khng dy trn ton cu
iu ny rt kh thi trong nhng nm sp ti. Ton b th gii tr thnh vng
truy cp internet khng dy, to iu kin thun li cho vic truy cp, tm kim v
s dng thng tin. Internet bng thng rng s c cung cp cho phn ln
hoc ton b th bng cch to ra mt mng li khng dy c lp t
ngoi tri, thng l trn cc ct in thoi. Nh cung cp dch v (ISP) ph
trch vic iu hnh mng.


Trn thc t, cng ngh ny tn ti rt nhiu thnh ph trn th gii. Tuy
nhin, n vn cha ph bin c th coi l mt xu hng ch o.
9. ng hm vt i Ty Dng
Trn l thuyt, ng hm ny s ko di xuyn i Ty Dng, ni lin chu
u v Bc M. Tu ha l phng tin giao thng ch yu c nhc n trong
nhng xut lin quan ti ng hm ny do kh nng vn chuyn lng hnh
khch v hng ha ln. S dng cng ngh tin tin, vn tc trong ng hm
c th ln ti 500 8000 km/h. iu ny ng ngha vi vic di chuyn t New
York ti London trong vng cha n mt gi. Vn ti hng ha gia hai chu
lc cng gim thiu v mt thi gian v chi ph. R rng mt ng hm nh vy
c ngha v cng to ln.


Tuy nhin, cc k hoch xy dng u dng li bc tng v khng ai c
nh theo ui mt n ln, vi chi ph khng l nh vy. Chi ph xy dng c
th ln ti 12 nghn t !
ng hm xuyn i Ty Dng s c chiu di gp 215 ln v chi ph xy
dng gp 3000 ln ng hm di nht th gii hin nay.
10. Xm chim i dng
Dn s ngy cng ng c trong khi din tch t lin khng thay i, dn n
nhu cu xm chim phn ln b mt tri t c iu kin pht trin: xm
chim i dng. Vi din tch v cng rng ln, bao ph phn ln b mt Tri
t, vic bin i dng thnh ni sinh sng ca con ngi l mt nhu cu chnh
ng. Cc m hnh dn c ngoi i dng c th c xy dng trn mt, di
y hay tn ti v tr trung gian trong lng i dng. Nhiu bi hc kinh
nghim khi chim lnh i dng c th c p dng khi con ngi tin vo
chim lnh v tr.


n ny tuy kh thi nhng gp nhiu kh khn v vn kinh t. Tuy sinh
sng trn bin khng tiu tn chi ph t ai, nhng xy dng mt cu trc ni
trn bin li l c mt vn . V th c th duy tr s tn ti, mt khu nh c
trn i dng cn phi to ra sn phm no mang li th c trng cho s
tn ti trn i dng ca n. Mt trong nhng kh nng thc t nht l xut
khu in thy triu.
Nhng cu chuyn v nghin ngp v hu qu ca n gi tr nn qu i
ph bin. Vo t ra ti, gia nh tan nt, m chm mt mng v hng tn nhng
th khng khip khc l bin bo ngn cn mi ngi chng ta khng bc
vo con ng tng t. Khoa hc v Y hc, t nhiu nm nay, vn ang c i
tm cu tr li cho bn cht ca nghin. Liu s ph nhn c phi l mt du
hiu c trng ca mt con nghin? Liu c phi bt c loi cht gy nghin no
cng c th gy ra nhng hu qu khng khip? V cn nhiu cu hi hn na
s n nu bn mun tm ra mt chin lc cai nghin c hiu qu.


C l cch tip cn tt nht i vi vic phng chng nghin cht, l s hiu
bit thu o v qu trnh gy nghin v nhng tc ng n gy ra i vi ngi
s dng. t c iu ny, nhng nh nghin cu a ra nhng gc
nhn mang tnh cht khoa hc v bng chng, gip chng ta c c ci nhn
khch quan v tng th v n. Chng ta tm ra rt nhiu iu hu ch, trong
c c vic khng ch c cc cht ha hc mi c th gy ra nghin. Sex v
thc n hon ton c th lm c iu tng t.
Trong bi vit di y, hy cng chng ti tm hiu v nhng khi nim hin ti
ca nghin cht, bn cht ca n v cch thc m khoa hc ang tip tc o
su khm ph n.
Nghin mt bnh l thn kinh?
Chng ta nghin lm, n, hay ht mt th no chnh bi l do chng ta bt
u lm iu : Bi n khin chng ta cm thy tuyt vi. Mc d c th bn
tng th chi thuc, sex hay mt mn n hp dn no v vn cha dnh ly
th , nhng phn ln chng ta u c kh nng tr thnh con nghin. S
hng th ca bn cn phi vt qua mt ngng nht nh, v hng nh
trong mt qung thi gian trc khi bn tr thnh con nghin thc s.


T nhn nh ny, cc nh khoa hc i n vic thng nht v mt m hnh
bnh l thn kinh, mt quan im mi v qu trnh gy nghin. Quay tr li
nhiu nm v trc, khi chng ta sng bng bn nng ng vt nhiu hn l l
tr. Chng ta tn ti da trn c ch phn thng. Khi bn thc hin mt iu
g lm tng kh nng sng st ca mnh ln, nh n ung hoc tp luyn, h
vin trong no b chng ta s gii phng ra dopamine, mt cht ha hc gip
chng ta thng. Chng ai t chi vic thng ln th 2,3,4 cho n n, vy
nn bn tip tc lp i lp li hnh ng . y chnh xc l cch m b no
hng chng ta n nhng vic lm gip chng ta sng st v pht trin ni
ging.


Cc cht gy nghin tip cn n h vin theo nhiu cch khc nhau, nhng mt
khi t c mc ch ca mnh, chng u buc h vin gii phng ra mt
lng ln dopamine, thm ch gp 5 n 10 ln bnh thng. iu ny d dng
gii thch tnh trng bay, ph thng thy.
Nhng iu ny gy tc ng rt ln ln h thn kinh. Bn s hc c rt
nhanh cch s dng cht gy nghin, theo c ch tng t vi cch bn hc n
hay sex, nhng vi tc nhanh hn rt nhiu bi chng buc h vin phi gii
phng ra lng dopamine cc ln. V cng bi s gii phng o t ny, khi
khng cn thuc na, c th s gp phi mun vn kh khn phc hi li
lng dopamine ban u. iu ny l gii tnh trng v thuc, vt thuc vi cc
biu hin au n, trm cm v thm ch l cc hnh vi gy nguy him cho
ngi xung quanh. Vic s dng cht gy nghin trong thi gian di c th dn
n vic b no ngng sn xut dopamine t nhin, v l khi bn l thuc
hon ton vo cht . Bn cn mt lng ln cht gy nghin, khng phi
bay, thng m l duy tr cm gic bnh thng. V ri bn tip tc s
dng chng, vi s lng tng dn, tng dn, cho n khi bn ln xung qu
su, v mi th tr nn qu mun cu vn.


m hnh bnh l ny, trung tm chi phi ng c hnh ng ca b no s b
ti cu trc. Trong mi tnh hung, u tin hng u s phi l vic tm cho bng
c cht gy nghin (hoc bt c th g khc c th gy hiu ng tng t).
D hiu hn, lc ny, thuc hon ton ln t v lm ch c th bn, kim
sot mi hnh vi ca bn. Mt tay nghin ru s khng bao gi phn vn gia
vic phi ra qun ru hay li xe v nh vi v con y khng n thun ch l
vn o c. B no ca anh ta b lp trnh a vic i ung ru ln
hng u tin s mt.
Triu chng nghin
Nu bn l mt con nghin, ngng chu ng ca bn s tng dn nm thng.
iu ny ng ngha vi vic bn s cn nhiu thuc hn t n ngng
kch thch. V nu bn chi thuc lu, ngng kch thch s tr thnh
ngng duy tr, tc l lng thuc trc y bn ngt ngy n tn sng
hm sau, gi y ch cn tc dng duy tr tr c ca bn trong trng thi nh mt
ngi bnh thng. Vic ngng s dng thuc s dn n tnh trng v thuc,
l khi bn m hi nh tm, run ry, bn chn, kh ng, bun nn, chng
mt, thm ch l o gic v co git. Cch duy nht khin nhng iu ny bin
mt l dng thuc tr li.


V mt hnh vi, nhng con nghin u tng c tin s c gng dng s dng
cht gy nghin v phn ln u khng thnh cng. H s ngy cng dnh
cht ly n, hoc dng nhiu hn, hoc c gng ko di thi gian bn n. S
gn b ny s dn n mt triu chng khc: dng cc hot ng tng gy
hng th, thm ch l nim am m ca h trc y. H c gng t b, h tm
cch thot khi s chi phi ca nghin ngp, nhng nhng n lc ca h u
tht bi.


Cng vi , nh gii thch trn, lc ny, vic tm kim cht gy nghin tr
thnh u tin hng u ca mi con nghin. Khi thuc lm ch b no, bn
s chng c cch no cu vn ni tnh hnh. o c, l l, tt c u xp sau
thuc. iu ny s dn n nhng thay i bt thng trong tnh cch, hnh vi.
Nhng th c kh nng gy nghin
Mi mt ng c vin trong danh sch ny c kh nng to ra mt mc bay
khc nhau, cng vi l cc ngng gy nghin, v thuc khc nhau. ng
ngc nhin nu danh sch ny s tip tc m rng ra trong tng lai.
Methamphetamine: vic s dng cht kch thch ny trong mt thi gian di c
th dn n cc hnh vi tng t tm thn, nh o gic mnh v cc hnh vi
bo lc. Nhiu nghin cu v cu trc no b cho thy, nhng ngi dng
meth lu nm, c trn 50% t bo sn sinh dopamine ca c th b ph hy.
Heroin: Nm 2005, c n 2.4% dn s Hoa K tha nhn vic s dng heroin.
Ngng s dng heroin i tng nghin s to ra nhng cn au khng khip
ch vi gi sau khi ngng thuc,v nhng cn au ny s cn ko di, thm ch
n vi thng sau . Chnh bi iu ny, ti nghin heroin l chuyn cc k ph
bin.
Ru: cc bc s tm thn thm ch xp v ru ln hng cao hn c v heroin
bi nhng hu qu gy ra do cn sng ru. Hy cn thn nu bn l mt tay
bm ru, vic t ngt ngng ung c th s khin bn qun mt mnh l ai v
gy ra nhng hu qu ng tic. au n, tt nhin, v km theo cn l tnh
trng hoang tng, o gic v y chnh l lc bn trt nhng iu khng khip
nht ln ngi thn v b bn xung quanh.


Nghin sex: c c trng bi nhu cu qu cao, hoc s m nh vi sex. Mt
tay nghin sex s lm mi cch c tha mn, ngay c khi iu khin h
phi nh i mt mi quan h, mt tng lai hay thm ch l c tnh mng ca
mnh.
Nghin n: nhu cu n ung tng cao qu mc ngay c khi d dy ca bn
ku go phn i. C ch ca bnh l ny hin vn cha c hiu r, mc d,
c tnh c n 2% dn s Hoa K mc phi bnh ny nhiu mc khc
nhau.
Nghin c bc: c tnh c n hn 2 triu tay nghin c bc ti Hoa K. Cng
nh vi bt k loi thuc gy nghin no khc, mt tay nghin c bc lun tm
thy cm hng ca mnh ti si en. H cng hon ton mt kh nng kim
sot hnh vi (hoc v tin) ca mnh.
Khoa hc ang lm g chng li nhng cn nghin?
Cc nh nghin cu vn tip tc n lc tm ra mt phng thc ph v chu trnh
gy nghin. Di truyn hc c xem l ng c vin ng ch nht, khng
nhng bi cch thc trit b tn gc qu trnh nghin, m cn bi vic n cho
php con ngi hiu r bn cht ca qu trnh ny n tn mc gene. Cc
nh khoa hc phn lp c rt nhiu gene, hormone v cc ha cht trung
gian trong no b lin quan trc tip n qu trnh nghin. Bng cch ch ra
nhng tnh cht c hiu ca qu trnh ny, h c th to ra mt nn tng t
xy dng nn cc thuc iu tr c hiu cho mi chng nghin khc nhau.


Tuy nhin, di truyn hc c l s vn ch l chuyn trong tng lai nhiu nm ti.
Hin nay, v nhiu nm trc na, methadone vn l la chn hng u trong
cai nghin heroin. Methadone tc ng ln cc receptor opiate, t ngn nga
cc triu chng gy ra do v thuc. Cc thuc khng opoid cng t ra kh ha
hn trong iu tr nghin heroin, khi chng ngn cn khng cho heroin tc ng
ln cc th th tip nhn chng.
Thuc chng trm cm cng c s dng kh nhiu trong iu tr nghin cht.
Nhng thuc ny gip ngn nga s chn nn, tuyt vng kt qu ca qu
trnh cai nghin, hoc ng thi, chnh tnh trng ny cng c th l nguyn
nhn y mt ngi n con ng nghin ngp.
Kt

B no ca con ngi trung tm thn kinh x l mi hnh ng suy ngh ca
chng ta tuy nh b (ch nng khong 1,4 kg ngi trng thnh ) nhng li
rt phc tp. Chng ta c nhiu nghin cu t gii phu n phn tch t bo,
phng on Tuy nhin iu cng khng gip chng ta hiu r c b
no. V mi b no li c nhng c im khc nhau do hon cnh mi trng
tc ng hay c sn t khi ai sinh ra.

Ngy nay, cng ngh khoa hc pht trin gip chng ta ngy cng bit thm
v s c bit ca b no. V d nh b no ca cc thm t, nh thn kinh hc
c dng nh s nng ng v hiu qu hn trong vic gii quyt cc b n.
Hay nh ngi thun tay tri c phn no phi vi thin hng ngh thut hot
ng tt hn v ngc li ngi thun tay phi c xu hng gii v tnh logic
hn. Chng ta bit nhiu iu, nhng cn nhiu iu chng ta khng bit
hn. Trong bi vit ny, hy cng Genk im v mt s vn ln nht ca b
no con ngi m khoa hc cn nghin cu.
Bm sinh v s nui dng, iu g c vai tr ln hn ?

Nhng cp song sinh l mt mn qu dnh cho cha m h ng thi cng l u
mi quan trng gip nhn nhn r hn trng hp ca b no trc tc ng
ca vic nui dng vi nhng t cht bm sinh t nhin.
Bnh thng iu c bn nht nh hng ti c tnh cch v ngoi hnh con
ngi chnh l b gen. l th chng ta s c nhn t cha m t tin, c
lu truyn v ci thin, tin ha trong tng th h. Cu hi t ra y l phi
chng chnh b gen quy nh mc thng minh ca chng ta ? Liu rng cuc
i ca chng ta khi sinh ra c quyt nh hay nhng yu t bn ngoi
nh cha m, trng hc, thn tng s l th nh hng n chng ta nhiu
hn ? Cch tt nht nghin cu chnh l so snh gia cc cp song sinh. Cc
nh khoa hc nghin cu v cc tc ng ca gen trn mi th t kh nng
ton hc n khuynh hng v mt loi bnh no . Nhng cp song sinh
trong l hi Twinsburg ti Ohio hng nm thng l ngun t liu dnh cho
nhng nghin cu ny.
Cc nh khoa hc s dng phng php tch cc cp song sinh kim tra
tc ng ca vic nui dng. Tuy nhin cho n nay mi ch c mt cp c
tch ring bit t trong trng cho ti tui trng thnh v kt qu s ch c vo
khong nm 2066. Trong nhng thi gian nm 1960, 1970 v 1980, bc s
nghin cu v tm thn tr em Peter Neubauer v nh tm l hc tr em Viola
Bernard thc hin mt nghin cu trong c s dng cc cp anh em sinh
i v sinh ba. Trong th nghim ny, cc cp c tch ra v a i lm con
nui ti New York cho d theo di v nghin cu cuc sng ca h. Sau , cha
m nui ca nhng a tr s c yu cu phng vn v nh gi thng
xuyn. Tuy nhin nghin cu ny li khng chuyn su hon ton v s nh
hng ca vic nui dng v yu t bm sinh. Nm 1981, New York khng
cho php tch cc cp sinh i ra na m phi c nhn nui cng mt ni.
Kt qu ca thi gian trc c nim phong v gi ti i hc Yale cho ti
nm 2006.
Cun hi k "Identical Strangers l cu chuyn ca ca Paula Bernstein v
Elyse Schein nhng ngi l mt phn ca nghin cu. Hai ngi ny
c on t vo nm 35 tui. Trong qu trnh vit cun sch, Bernstein v
Schein th hin mt phn no kt qu nghin cu ca Neubauer v
Bernard. Khng th ph nhn rng yu t di truyn ng vai tr quan trng, theo
Bernstein nhn xt l nh hng ti khong 50%. H c cng thi quen hay mt
tay v cng chuyn ngnh trong thi gian hc i hc. V nhng vn khc th
dng nh h l hai ngi xa l vi hai cuc sng ring. C th l cho ti nm
2066 vn ny s c h l nhiu hn, tuy nhin t c mt kt qu
hp l v r rng th chng ta s cn phi i mt thi gian di na.
Ti sao no lm vo trng thi ri lon, dng lm vic

Vi mt s v n din ra trn mn bc hoc tiu thuyt, i khi thm t phi
chy ua vi thi gian nm bt c th phm trc khi hn gy ra chin
tch mi. ngoi i, vic khn cp c tm vc tng ng nh vy c l l
vic tm hiu xem lm th no cc t bo no cht do cc bnh thn kinh thoi
ha. Hng triu c nhn v gia nh trn th gii u c th chng minh cho
chng ta thy rng ri lon hay chn thng no l rt ng s, hu nh cui
cng u s dn ti t vong. Mt trong nhng l do lm n ng s hn cc
chn thng ngoi da hay nhn thy khc l c nhng vn chng ta khng
hiu ni m tm ra cch cha tr. Tiu biu cho s ri lon khng r nguyn
nhn v tin trin l bnh Alzheimer mt chng mt tr ph bin nht. Cc
manh mi cho thy cn bnh ny c lin quan vi cc mng v m ri trong
no, tuy nhin ngi ta khng bit rng n hin din ngay khi bt u qu trnh
bnh hay pht sinh nh h qu ca bnh. Hin ti vn khng c tin trin trong
phng php cha bnh ny.
Nm 1990, Tng thng George H.W. Bush tuyn b rng thp k cui cng ca
th k 20 s c gi l Thp k ca no. Cng b ny tha nhn nhng
tin b trong vic tm hiu hot ng ca no cng nh ch ra rng cn qu
nhiu iu v b no m chng ta phi nghin cu. Ngi tng thng trch dn
mt s ri lon thn kinh ng hy vng s c hiu su hn bao gm bnh
Alzheimer, t qu , tm thn phn lit, t k, bnh Parkinson, bnh Huntington
v lon dng c.
Nh chng ta cng thy, chng ta i xa hn 1 thp k rt nhiu nhng cho
ti hin ti khoa hc v nhng n lc vn khng gii quyt c tt c
cc bnh lin quan n no c cp ti. hiu c l do v c ch
bnh ca b no, tht s cn mt bc t ph ln. Sau khi gii quyt c vn
bnh, chng ta cng li phi hiu xem v sao b no c th x l c nhiu
th cng mt lc, ch o ton b c th. C v nh con ng ang cn rt di
v gian nan.
Vn tr nh - c ch nh v qun

Vn th ba c cp y l v b nh ca tr c. Trong b phim
"Eternal Sunshine ca Spotless Mind nm 2004, hai nhn vt chnh do Kate
Winslet v Jim Carey m nhn tri qua mt qu trnh xa i mi k c v
mi quan h gia h. V n tr thnh mt cuc chy ua khi nhn vt ca
Jim Carey khng mun iu na v tim mi cch bo v nhng k nim v
ngi kia bng cch giu chng trong nhng k nim khng lin quan. Tt nhin
ch l mt b phim gi tng v trong thc t th cc nh khoa hc cn cha
chc chn c vic tr nh hnh thnh nh th no, lm th no ta nh c
v lm th no ta qun. B no ca chng ta c th nh c mi th nhng
khng ch nn ch lu gi mt s thng tin nht nh cn mt s th ct su
khi khng hin th. Tuy nhin b no chn g ct i, khi chng ta cn nhng
thng tin b ct th lm th no n quay tr li ?
Cc nh khoa hc c th xc nh c ni (thuc b no) mt s loi tr nh
c lu tr. H cng pht hin t bo thn kinh v khp thn kinh c
tng cng khi lu tr k c. Nhng h khng r lm cch no cc k c i vo
b nh hoc lm cch no qun i 1 k c. Thng 9 nm 2008, trong mt
nghin cu, cc nh khoa hc pht hin ra rng cc t bo thn kinh hot
ng trong qu trinh gi nh cng l nhng t bo thc hin vic ghi nh k c
khi mt s vic xy ra. V vy khi bn hi tng li k nim c th no b ang
lm li chnh xc nhng g n lm khi bn ghi nh ln u tin.
V vi mt s kin cha h xy ra th sao ? l mt vn nh kiu s nh
la no rng n xy ra bng cch tng hp cc thng tin bn ngoi v bin
n thnh mt k c o. V d ngy 07 thng 7 nm 2005, London b nh
bom. Mt nghin cu di thy rng 4 trong s 10 ngi dng nh c k c sai
lm v s kin ny khi tuyn b nhn thy mt on phim truyn hnh khng
tn ti (tc l on phim ny khng h c pht trn TV nhng sau khi xem v
c hi h nh rng mnh chc chn xem on phim ). Nhn chung y l
mt vn tng i ri rm v vn ang trong thi k nghin cu, mi kt qu
ban u ch mc tng i.
(Cn tip ...)
Hn ai trong chng ta cng u bit, c v vit c th gip bo v no b, ng thi
gip tr hon qu trnh lo ha ca "trung tm u no" ny. Bi vy m nhiu ngi
thng ni c mt bi bo, vit bc th, gii ch, cu hay tham gia chi tr chi
tr tu... l nhng hot ng n gin nhng c tc dng rt tt vi no b.

Nhng liu bn c hiu ht v mi lin h ny? Hy cng xem Infographic di y
i tm li gii cho cu hi .



B kp nh di y s gip bn lun trn y nng
lng, hng th trong cng vic, tnh yu...
Chng ta chc hn u c nhng lc cm thy chn chng v thiu i ng lc khi
bt u lm mt cng vic no . Trc tnh hung y, mi ngi c mt s la chn
gii php ring: ngi nghe nhc gii tr, ngi c sch, ngi i du lch...

Vy u mi thc s l bin php hu hiu tm li cm hng trong cuc sng? Hy
cng khm ph b kp khoa hc n gin lun c ng lc v hng th trong cuc
sng qua bi vit di y.

i tm ngun gc ca ng lc tinh thn

ng lc xut pht t chnh Dopamine - mt cht dn truyn thn kinh c bn trong
no b con ngi. Gii chuyn gia gi Dopamine l hormone kch thch nim vui, s
hng th. N c sn xut mt s khu vc ca no, bao gm cht en, bng
tegmental (VTA) v c vng di i.



Dopamine c nhiu chc nng trong no, c bit tc ng ti c ch hnh vi v nhn
thc, trng pht v khen thng, c ch prolactin lin quan ti s hi lng tnh dc,
gic ng, tm trng, tr nh v hc tp ca con ngi. Ni n gin, Dopamine
khuyn khch nhng hnh ng em n khoi lc cho con ngi v thc gic ta c
thm nhng hnh vi .

Rt nhiu ngi lm tng vi vai tr trn, Dopamine ch tit ra nhiu khi con ngi
cm thy khoi lc, vui v, chng hn nh khi quan h tnh dc, s dng ma ty
nhng s thc khng hon ton nh vy.



Trong mt nghin cu, cc nh khoa hc pht hin ra rng, nhng ngi lnh khi ri
vo tnh trng cng thng ngoi chin trng, no b h cng tit ra rt nhiu
Dopamine. R rng, Dopamine khng ch dng li vic lm cho no vui v m tc
dng tht s ca n chnh l to ra ng lc cho con ngi. Hormone ny khuyn
khch v to ng lc, hng th cho hnh ng con ngi nhm t c kt qu tt
trong tng lai.



Mt nghin cu xc nhn mi lin kt gia ng lc lm vic v hormone Dopamine
c nh thn kinh hc John Salamone tin hnh. C th, chuyn gia ny cho hai
nhm chut khc nhau (mt nhm bnh thng, mt nhm b suy gim nng
Dopamine) tham gia vo mt th nghim chn thc n.

ng by ra hai a thc n, mt a nh gn v mt a to xa, nm pha sau mt
hng ro nh ri th chut ra. Kt qu l nhng con chut b suy gim Dopamine hu
ht la chn a thc n nh, gn thay v chui qua hng ro c c a thc n
to hn. iu ny cng khng nh rng, nng Dopamine trong c th cng ln, ng
lc v hng th lm vic cng cao.

C th t to ra ng lc hay khng?

Theo cc nh khoa hc, con ngi hon ton c th lm ch kh nng to ra ng lc
cho bn thn. C ch ca kh nng ny l vic bn to ra mi trng kch thch sn
xut Dopamine v no b s lm nt cng on cn li.



V bn cht, nhng g bn cn lm l thng xuyn cho no tit ra Dopamine trong
cng vic hng ngy mt cch lp i lp li. Sau mt khong thi gian nht nh, no
b s quen dn vi cng vic ny v bn c th iu khin ng lc c nhn nh
mun.



Theo nh thn kinh hc Judy Willis, lm c iu ny, chng ta cn thit lp nhng
mc tiu lin tc c mc kh gia tng. Trong mi vic d l nh nht, hy s dng
s tp trung cao nht hon thnh. Khi , Dopamine s gii phng ra nhiu v
dn dn, bn s thy ng lc ca mnh tng ln mt cch r rt.

B kp tng cng ng lc

Vy lm th no gia tng ng lc tng ngy. Hy lm theo b kp ch gm 3 bc
sau y:

Th nht, s tp trung chnh l cha kha cho mi thnh cng. Trong mi hon
cnh, s c rt nhiu vic din ra trong tm tr bn, khin bn b phn tm. Do , khi
lm mt vic, hy dn s tp trung t tng ti a vo cng vic , d ch l vic gii
tr nh xem phim, chi th thao, nghe nhc




Th hai, hy thit lp mt danh sch ng lc. Hiu n gin, l mt danh sch
bao gm tt c mi ngi, mi th - nhng g bn thch, gip cho bn cm thy trn
y nng lng, cm hng. Mi khi cm thy chn chng, mt hng th trong cng
vic, hy tm n vi nhng g c trong danh sch y v bn s nhanh chng np y
hng khi cho cng vic.



Th ba, bn cn tham gia thng xuyn vo nhng cng vic, mi trng to
c nhiu ng lc, hng th nh i mua sm, du lch, khiu v, tp th dc Cc
chuyn gia khuyn rng, mi tun hy dnh 2 gi ng h cho nhng cng vic y v
bn s lun cm thy ng lc, nng lng di do mi ngy.