GRAEVINSKI MATERIJALI I NJIHOVO PONAANJE U POARU

RAZVITAK POARA I NJEGOVO SPRJEAVANJE

Za postavljanje ispravnog koncepta i mjera zatite od poara treba temeljito poznavati bitne zakonitosti poara
i njegovog ponaanja pod razliitim uvjetima i okolnostima.
Razvitak poara se u svrhu dokazivanja znanstvenih istina prati prema krivulji "!"#$"r$#%& r"'vi!k"
(%)"r"" iz norme ISO !" ili #R$ %I$ "&'( koja je u svijetu prihva)ena krivulja za tu namjenu.
Krivulja standardnog razvoja poara
*emeljem navedene norme trajanje se poara moe raunski dokazati+ te u svakoj minuti njegovog tijeka
oitati temperaturu koja se u stvarnom poaru neznatno razlikuje.
*ako+ primjerice+ moemo oitati da temperatura, - u !'. minuti poara iznosi ((
o
.+
- u /'. minuti poara iznosi 0(1
o
.+
- u 0'. minuti poara iznosi 0/
o
.+
- u &('. minuti poara iznosi &'(0
o
..
2oznavanje ovih temperatura veoma je vano kako bi se ispravno upotrijebili i ugradili materijali i sustavi na
ona mjesta u zgradi koja )e primarno biti izloena mogu)e nastalom poaru i zatitili evakuacijski putovi u cilju brzog i
sigurnog naputanja zgrade.
Sljede)i dijagram pokazuje shematski 3aze razvoja poara krutina ukljuuju)i i poetnu+ koju standardna
temperaturna krivulja ne uzima u obzir te onu zavrnu 3azu+ gaenje odnosno opadanje poara.
Legenda uz dijagram:
Faza 1: - 2aljenje lako zapaljivih materijala 45!6 niskoenergetskim izvorom paljenja 4ibica6
Faza 2: - 7agani porast temperature u prostoriji putem zapaljenja normalno zapaljivih materijala
Faza 3: - %aljnji porast temperature kroz toplinsku razgradnju teko zapaljivih materijala+ nastaje piroliza+ 83lash over8
Faza 4: - 9aki porast razvitka temperature kao posljedice naglog paljenja svih zateenih gorivih materijala u prostoriji+
takozvani 8totalni poar8
Faza 5: - : ovoj se 3azi odravaju postignute temperature iz prijanje 3aze sve dok u potpunosti ne izgori barem jedna
vrsta materijala; poar u slabljenju
1
Shematski prikaz tijeka poara krutih materijala
Ovisno o koliini gorivih materijala u prostoriji+ to )e opet ovisiti o namjeni zgrade+ postojat )e za razliite
zgrade mogu)nost razliitog intenziteta razvitka poara. Intenzitet razvitka poara+ a time i jaina kojom )e se iriti i
unitavati dio po dio zgrade ovisi+ me<u inim imbenicima+ o poarnoj kategoriji poznatoj pod nazivom poarno
optereenje.
2oarno optere)enje ine svi gorivi materijali u nekoj prostoriji+ pa )e intenzivniji razvitak poara biti ako u
nekom prostoru ima vie gorivih materijala.
T"*li+" ,
GRAEVINSKI MATERIJALI
$jemakom normom %I$ "&'( 4ili #R$ %I$
"&'(6 postavljaju se zahtjevi kojima moraju udovoljiti
gra<evinski materijali u ispitivanju njihova ponaanja u
poaru. *emeljem provedenog ispitivanja dobivena je
klasi3ikacija materijala prema gorivosti.
Razlikuju se sljede)e klase gra<evinskih
materijala,
,- ."!/rij"li kl"/ "A" 0 #/&%rivi1
2- ."!/rij"li kl"/ "3" 0 &%rivi-
2
KLASA "A" NEGORIVI MATERIJALI
A, 4 */' %r&"#ki5 "!%j"k"
#%r.ir"#i ."!/rij"li6
gips+ vapno+ cement+ beton+
kamen+ staklo+ metal+ glina+
vermikulit+ keramika+ pijesak
#/ #%r.ir"#i ."!/rij"li6
kalcijum-silikat ploe+ odre<ene
mineralne protupoarne ploe
i silikatne ploe
7%vu &ru(u !r/*" $%k"'iv"!i8
A2 0 %r&"#ki. "!%j+i."
gips-kartonske ploe+ odre<eni
mineralno-vlaknasti materijali
T"*li+" 2
: navedenoj normi %I$ "&'( = dio ".
pobrojani su svi materijali klasa >&+ >(+ 5& i 5( koji
se ne trebaju dokazivati.
: klasu 5! = lakozapaljivi materijali spadaju
svi ostali koji nisu normirani pod klasama >+ 5& i 5(
pa ih treba obvezatno klasi3icirati oznakom = 5!
lakozapaljivi.
Ispitivanja i dokazivanja materijala obavljaju
se u posebnim+ za tu namjenu izgra<enim pe)ima+
koje su uvjetovane istom normom kao i tijek
ispitivanja.
Ispitivanja u svakoj zemlji obavljaju
laboratoriji koji su za takvu vrstu ispitivanja ovlateni
od mjerodavnih dravnih ustanova.
2odrobnija podjela materijala sukladno
vrijede)oj normi prikazana je u tablicama &. i (.
T"*li+" 9
*ablica !. prikazuje odnos
vatrootpornosti konstrukcija i klasa gorivosti
materijala iz kojih su izgra<ene sukladno kojem
)e se konstrukcija i ponaati u poaru.
5itno je voditi rauna pri odre<ivanju pa i
najmanje vatrootpornosti 4?!'->6 da primjerice
elina konstrukcija zadovoljava sastavnicu klase
>+ ali da bi postigla otpornost klase ?!' treba je
obvezno zatititi nekim od potvr<enih sustava za
zatitu elika.
Isto vrijedi i za armirano-betonske
konstrukcije+ jer )e one imati potrebnu klasu 4?6
ako se izgra<uju sukladno strogim uvjetima iz
#R$ %I$ "&'(-"+ osobito vode)i rauna o
elinoj armaturi u betonu.
>ko se radi o drvenoj konstrukciji ona )e
uvijek dobiti klasi3ikaciju ?4!'+/'+0'6 - 5 jer je
osnovni nosivi element konstrukcije gorivi
materijal 4drvo6 koji da bi bio vatrootporan treba
biti zati)en povr<enim sustavom.
@od drveta treba voditi rauna da ista
konstrukcija neovisno o zahvatima na zatiti+ ne
moe dobiti klasi3ikaciju > jer drvo ne moe
postati negoriv materijal. Ono moe samo od
klase gorivosti 5( prije)i u klasu gorivosti 5& uz
uporabu premaza ili impregnatora.
KLASI:IKA;IJA PREMA EUROPSKIM
NORMAMA
3
KLASA "3" GORIVI MATERIJALI
3, 0 !/<k% '"("ljivi (l"!i=#i
."!/rij"li
u k%.*i#"+iji ."!/rij"li."
kl"/ A, i A2
#%r.ir"#i6
gips-kartonske ploe+ lake
gra<evinske ploe od drvene vune
%!"li6 7!r/*" i5 $%k"'iv"!i8
teko zapaljive per ploe+ ploe
od odre<ene vrste tvrde pjenaste
plastike+ odre<eni pvc materijali s
iskljuivo mineralnim dodacima+
gusas3alt bez obloge
32 0 #%r."l#% '"("ljivi
#%r.ir"#i ."!/rij"li6
drvo i drvni proizvodi debljine vie
od ( mm+ normirani pokrovi i
normirane podne pvc-obloge
39 0 l"k% '"("ljivi
vi %#i k%ji #iu 32 k"%6
papir+ drvena vuna+ drvo do
debljine ( mm+ slama
KLASA
VATROOT0
PORNOSTI
KLASA GORIVOSTI
MATERIJALA
SASTAVNI;A
OZNAKA PO
NORMI
HRN >IN ?,@2
NOSIVI
>IO
OSTALI
>IJ
EL
OV
I
: 9@
5
>
>
5
5
>
? !' - 5
? !' - >5
? !' - >
: A@
5
>
>
5
5
>
? /' - 5
? /' - >5
? /' - >
: B@
5
>
>
5
5
>
? 0' - 5
? 0' - >5
? 0' - >
: ,2@
5
>
>
5
5
>
? &(' - 5
? &(' - >5
? &(' - >
: ,C@
5
>
>
5
5
>
? &' - 5
? &' - >5
? &' - >
: integracijskim procesima Auropske zajednice dosadanje nacionalne norme i na njima temeljene
nacionalne klasi3ikacije bit )e zamijenjene europskim klasi3ikacijama 4A: klasa6 izvedenim iz europskih normi 4A$6.
Iako do te zamjene ne)e do)i tako brzo+ ostaje nam dostatno vremena da se upoznamo s dosadanjim
normama iz dijela gra<evinske protupoarne preventive i prihvatimo klasi3ikacije koje se u Auropskoj zajednici ve)
provode.
*ako su tijekom ('''. i (''&. godine priznati i ugledni njemaki laboratoriji za protupoarna ispitivanja svoje
protokole+ tehniku i opremu morali uskladiti sukladno zahtjevima Auropskih normi+ koje tad jo nisu bile 3ormalno-
pravno prihva)ene+ ve) su postojale 8tek8 kao prijedlog.
Auropske norme koje zadiru u podruje gra<evinske protupoarne preventive razlikuju sljede)e vrste normi,
norme za ispitivanja
norme za proizvode
norme za klasi3ikacije
norme za izmjere.
Sukladno tomu )e se+ primjerice+ u procesu europske integracije njemaka klasi3ikacija gra<evinskih materijala
sukladno %I$ "&'(-& 4koja je usvojena i u nas - #R$ %I$ "&'(-&6 zamijeniti europskom klasom prema
sljede)oj tablici,
T"*li+" ? - Usporedna tablica graevinskih materijala izmeu "EU klase" i "!" #$%&'$"
POARNA
SITUA;IJA
EU
KLASA
>OPRINOS
POARU
>IN
?,@20,
OPIS
MATERIJALA
>OSA>ANJI
POSTUP;I
ISPITIVANJA
NOVI POSTUP;I
ISPITIVANJA
PUNI
POAR
A
N/ (ri$%#%i
(%)"ru
A, N/&%riv >IN 0 (/D Sli=#% >IN0 (/Di
3
Vrl% ."l%
(ri$%#%i
(%)"ru
A2 N/&%riv >IN 0 (/D Sli=#% >IN0 (/Di
ZAPALJENI
PRE>METI
;
M"li $%(ri#%
(%)"ru
3, T/<k% '"("ljiv P%)"r#% %k#% S3I 0 !/!
>
Z"#/."riv
$%(ri#%
(%)"ru
32
T/<k% '"("ljiv P%)"r#% %k#% S3I 0 !/!
MALI
PLAMEN
E
N%r."l"#
$%(ri#%
(%)"ru
32
N%r."l#%
'"("ljiv
M"li (l"./#ik
Sli=#% ."l%.
(l"./#iku
:
V/liki $%(ri#%
(%)"ru
39
L"k% '"("ljiv
Slik" 2 - (robni uzorak ugla prostorije
za S)! test
4
: $jemakoj+ a i drugim lanicama Auropske unije+ nije bilo zahtjeva za nekim vrednovanjima razvoja poara pri
ispitivanju gra<evinskih materijala pa se za odre<ivanje euro klase materijala uveo novi zahtjev ispitivanja+ kao norma
za ispitivanje+ primjerice S5I - ispitna metoda. Ime dobiva iz engleskog jezika SI$B7A 5:R$I$B I*AC *AS*+ a
opisuje plamen koji se razvija pri simulaciji poara koji nastaje zapaljenjem koa s otpadnim papirom u uglu prostorije.
5
T"*li+" E - *ablica usporednih zahtjeva za graevinske materijale izmeu "EU klase" i "!" #$%&'$"
EURO
KLASA
ZAHTJEVI
HRN >IN
?,@20,
ZAHTJEVI
A ,
2ovienje
temparature
D !'
o
.
A ,
D 1'
o
.
Bubitak teine D 1' E $ema zahtjeva
2ojava plamena $ema $ema
Boriva vrijednost
(+' C9Fkg ili
&+" C9Fm
(

,8
D "+( C9Fkg
4toplinska vrijednost6
28
A 2
2ovienje
temparature
D 1'
o
.
A 2
D 1'
o
.
Bubitak teine D 1' E $ema zahtjeva
2ojava plamena D 1' s D (' s
ili 4>lternativa uz >&6 ili 4>lternativa uz >&6
Boriva vrijednost
!+' C9Fkg ili
"+' C9Fm
(

,8
"+( C9Fkg
4*oplinska vrijednost6
28
Optere)enje poarom D &(' GFs @o za papir
98
@oliina osloba<anja
topline
D H+1 C9
?8
$ema zahtjeva
3
Optere)enje poarom D &(' GFs
3,
@o za papir
98
@oliina osloba<anja
topline
D H+1 C9
?8
$ema zahtjeva
Razvoj plamena D &1' mm
E8
Razlika duine
;
Optere)enje poarom D (1' GFs
"l%<"
3,
: $jemakoj se
ne zahtjeva
@oliina osloba<anja
topline
D &1 C9
?8
Razvoj plamena D &1' mm
E8
>
Optere)enje poarom D H1' GFs
"$%*"r"
32
: $jemakoj se
ne zahtjeva
Razvoj plamena D &1' mm
E8
E
Razvoj plamena D &1' mm
A8
32 D &1' mm
:
$ema zahtjeva za
uinkovito)u
$ema
uinkovitosti
39 $ema uinkovitosti
,8#
Ovisno o vrsti gra<evinskog materijala
4pr. homogen ili nehomogen6
28#
#eizIert J 5rennIert J *oplinska vrijednost J Boriva vrijednost+
smanjena za toplinu isparavanja iste koja je sadrana u
gra<evinskom materijalu+ odnosno vode nastale pri sagorijevanju
98#
Odgovara snazi do cca "' kG
?8#
:nutar /'' sec
E8#
:nutar /' sec
A8#
:nutar (' sec
6
gorivih elemenata
G%riv%! ."!/rij"l"
Za provedbu gore navedenih zahtjeva polazi se od temeljne spoznaje da je kritina temperatura paljenja
gra<evinskih materijala u pravilu cca !''
o
.. 2ri ovoj temperaturi dolazi do isparavanja vlage i drugih plinova iz
materijala+ tinjaju)eg poara na samom mjestu nastanka te do razbuktale 3aze poara 4poar itave prostorije6 ako u
me<uvremenu nije otkriven i uklonjen izvor opasnosti i ako se u blizini nalazi jo gorivih materijala.
: svakoj se zgradi nalazi odre<ena koliina gorivih materijala bilo da su oni ugra<eni u konstrukcije ili se
nalaze kao zavrne obloge i namjetaj u pojedinim prostorima.
Sukladno normi #R$ %I$ "&'( gorivi se materijali dijele u tri podgrupe s oznakama,
KLASI:IKA;IJA GORIVOSTI MATERIJALA OZNAKA GORIVOSTI
- teko gorivi materijal 5&
- normalno gorivi materijal 5(
- brzo gorivi materijal 5!
Za zapaljenje ."!/rij"l" ku(i#/ 3, potrebna je temperatura od preko &'' k9+ pa )e se takav materijal
zapaliti samo iz jakih i dugotrajnih izvora paljenja.
2o uklanjanju uzronika odnosno izvora paljenja ovi se materijali ubrzo gase.
Borenjem ovih materijala dolazi do njihovog rastezanja+ ali pri tomu ne)e iriti plamen dalje+ to znai+ u
najve)em broju sluajeva+ da )e goriti kao krutina uz otputanje razliitih plinova.
: materijale skupine 5& spadaju tzv. duroplasti kao to su kod elektrinih instalacija vodii s izolacijom bez
halogena 48halogen3rei86.
M"!/rij"li ku(i#/ 32 za zapaljenje trebaju niu temperaturu paljenja i energiju paljenja od oko &' k9+ a po
otklanjanju izvora paljenja oni nastavljaju gorjeti.
Bore na nain da se goru)i komadi 8otkidaju8 i kapaju uarenom teku)inom kojom se poar prenosi dalje. $o+
ova pojava kod ove grupe materijala nije ba naroito izraena.
: materijale grupe 5( spadaju 2K. obloge debljine ve)e od ! mm i odgovaraju)e izolacije na elektro vodiima
kao i K2A izolacija kabela.
M"!/rij"li ku(i#/ 39 se pale ve) s energijom paljenja manjom od &' k9+ a u roku od &' s gorenja pretvaraju
se u veliki plamen koji se sam iri velikom brzinom i dovodi uglavnom do razbuktale 3aze poara.
: skupinu 5! spadaju svi ostali umjetni materijali od kojih se isto tako izra<uju izolacije za elektro vodie.
P%)"r#% %(!/r/D/#j/
Borivi materijali u obliku izolacija elektro vodia u znatnoj mjeri doprinose ukupnoj koliini gorivih materijala u
zgradi+ to je posebno nepovoljno s obzirom na+ u pravilu zbog cijene+ uporabu nie kvalitete ovih izolacija.
Svi gorivi materijali u zgradi osloba<at )e u uvjetima poara i odre<enu koliinu topline koja )e dodatno
optere)ivati konstrukciju zgrade+ onemogu)avati kretanje ljudi k izlazima+ a istovremeno )e ubrzavati daljnje irenje
poara.
Ovu ukupnu koliinu oslobo<ene topline nazivamo poarno optere)enje.
2oarno optere)enje )e biti to ve)e to je ve)a koliina gorivih materijala u nekom prostoru+ a njegovom
pove)anju )e doprinjeti i materijali s visokim toplinskim vrijednostima.
@od izgaranja materijala osloba<a se odre<ena toplinska energija.
Anergija izgaranja se izraava po jedinici materijala te se tada naziva toplinska vrijednost+ primjerice,
pri izgaranju vodia $LC ! M &+1 mm
(
duine & m oslobodit )e se toplinska energija od '+""
kGh+ to )e se oznaiti kao speci3ina toplina izgaranja ili toplinska vrijednost # J '+"" kGhFm.
Kano je znati za preraunavanje vrijednosti da je odnos
& kGhFm
(
J !+/ C9Fm
(
ili
& C9Fm
(
J '+(H kGhFm
(

2oznato je da su naje)i izolacijski materijali za elektro vodie polietilen+ polipropilen i polivinilklorid pa )emo
navesti toplinske vrijednosti tih materijala,
MATERIJAL H u kF5Gk&
2olietilen 2A &(+(
2olipropilen 22 &(+
2olivinilklorid 2K. 1+'
7
Obzirom na koliinu izolacije kod pojedinih vodia navesti )emo toplinske vrijednosti naje)e upotrebljavanih vodia,
POPRENI
PRESJEK
H u kF5G.
KA3EL
V>E @2H, 0 NIM
HRN N-;9-22@ 0 PP0I
NII
PP@@
! M &+1 '+"" '+H1
! M (+1 '+1 '+!
" M &+1 '+1! '+!
" M (+1 '+/H '+0"
" M "+' '+0( &+(1
" M /+' &+' &+"(
" M &'+' &+1' &+/H
" M &/+' &+/ (+'!
" M (1+' (+0 (+0
1 M &+1 '+0 '+0"
1 M (+1 '+H1 &+'
1 M "+' &+&& &+""
1 M /+' &+( &+/"
1 M &'+' &+! (+''
1 M &/+' (+!& (+!0
O!r%v#i (li#%vi
2ored problema gorivosti izolacije i irenju poara njezinim gorivim dijelovima+ kod gorenja umjetnih
materijala je veliki problem nastajanje i otputanje otrovnih i korozivnih plinova iz procesa pirolize.
*ako primjerice u poaru 8otputaju8 slijede)e produkte,
VRSTE MATERIJALA TETNE "EMISIJE"
- 2K. klorovodik+ .O+ .O(+ ugljikovodike+ 3osgen+ dioMin
- 2oliamid amonijak+ .O+ .O(
- 2oliuretan .O+ .O(+ cijanate+ cijanovodina kiselina
Izolacija vodia je mjeavina 2K.-a+ 2A i termostabilne mase na bazi umreenog polietilena.
@od paljenja na normalnoj temperaturi paljenja izme<u (1'-!''
o
. poinje kemijsko raspadanje osnovnog
materijala pri emu se osloba<a klorovodik do temperature od !'
o
.+ kada se 2K. masa raspada u mnogo sitnih
gorivih ugljikovodika koji prijete i mogu)no)u eksplozije.
@rajnji rezultat je stvaranje klorovodine kiseline i tamnog gustog dima s drugim otrovnim plinovima koji su
veoma opasni za ljude+ ugroavaju evakuaciju i naputanje zgrade u sluaju poara+ a isto tako ugroavaju i
konstrukciju zgrade izazivaju)i koroziju na istoj nakon poara.
2oznate su korozije elinih i armirano betonskih konstrukcija nakon poara izazvane navedenim procesima.
%ragica 5obinec $aprta+ dipl.ing.arh.
Ovlateni projektant br, !(1
Savjetnik za protupoarnu preventivu
$>%I$B+ d.o.o.
&'''' Zagreb+ Clinovi H a
*elF3aM, '&."/.H!.111
BSC, '0.!&1.'1
'0&."/.H!.11(
A-mail, dragica.bobinecNgmail.com
8