¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i

cña hÖ, do ®ã hÖ cã nghiÖm duy nhÊt khi x0 = y0

Bµi 1: HÖ ph¬ng tr×nh ®¹i sè
Mét sè lo¹i hÖ ph¬ng tr×nh thêng gÆp:
I)HÖ ®èi xøng lo¹i I
 f ( x; y )  0
1) D¹ng: HÖ ph¬ng tr×nh   g ( x; y )  0
 f ( x; y )  f ( y ; x )
hÖ ®èi xøng lo¹i I nÕu   g ( x; y )  g ( y ; x )
x  y  S
2)C¸ch gi¶i : - §Æt  . §K: S 2  4 P .
(1)
Thay (1) vµo mét ph¬ng tr×nh cña hÖ, t×m ®/k
cña tham sè ®Ó pt` cã nghiÖm x0 duy nhÊt ,ta ®îc
gi¸ trÞ cña tham sè. §ã lµ ®/k cÇn.
§/k ®ñ: thay gi¸ trÞ cña tham sè vµo hÖ kiÓm
lµ tra, råi kÕt luËn.
III) HÖ nöa ®èi xøng cña x vµ y 
1)D¹ng hÖ: 
 f ( x; y )  f ( y; x ); (1)
(Tøc lµ
 g ( x; y )  0; ( 2)

 xy  P cã 1 ph¬ng tr×nh lµ ®èi xøng )

- BiÓu thÞ hÖ qua S vµ P . 2)C¸ch gi¶i:
- T×m S ; P tho¶ m·n ®iÒu kiÖn ChuyÓn vÕ biÕn ®æi tõ (1) ta cã d¹ng ph¬ng
S  4P .
2
tr×nh tÝch: (x - y).h(x; y) = 0. Tõ ®ã cã: hÖ ®·
Khi ®ã x; y lµ 2 nghiÖm cña ph¬ng tr×nh : cho t¬ng ®¬ng víi:
 x  y  0

t 2  St  P  0 . Tõ ®ã cã nghiÖm cña hÖ ®· cho.


( x  y ).h ( x; y )  0   g ( x; y )  0
 
 h ( x; y )
 g ( x; y )  0; ( 2) 
 0
  g ( x; y )
  0

Chó ý 1 : Chó ý:NhiÒu khi ®Æt Èn phô míi cã hÖ ®èi xøng

 x  t

VÝ dô :
x 2  y  5

+) NÕu hÖ cã nghiÖm (a;b) th× do tÝnh chÊt

 
 2  t 2  y  5
y  x  5
 y2  t  5


®èi xøng cña hÖ nªn hÖ còng cã ghiÖm (b; a). V× IV) HÖ ®¼ng cÊp ®èi víi x vµ y 
 f ( x; y )  0
vËy hÖ cã nghiÖm duy nhÊt chØ khi cã duy nhÊt 1) HÖ ph¬ng tr×nh   g ( x; y )  0 ®îc gäi lµ
x = y. hÖ ®¼ng cÊp bËc 2 cña x; y nÕu mçi h¹ng tö (trõ
+) HÖ cã nghiÖm khi vµ chØ khi hÖ S, P cã sè h¹ng tù do) ®Òu cã bËc lµ 2.
nghiÖm S, P tháa m·n S 2  4 P . 2) C¸ch gi¶i :
+) Khi S 2  4 P th× x = y = -S/2 * C¸ch 1) Khö sè h¹ng tù do. (C¸ch nµy thêng dïng
VËy hÖ cã nghiÖm duy nhÊt khi chØ khi cã khi hÖ kh«ng chøa tham sè, hoÆc tham sè ë sè
duy nhÊt S, P tháa m·n S 2  4 P . h¹ng tù do cho ®¬n gi¶n)
Chó ý 2 : * C¸ch 2) Khö x2 ( víi y  0 ) hoÆc y2 (víi x  0):
NhiÒu trêng hîp ta cã thÓ sö dông §K cÇn ®Ó (C¸ch nµy thêng dïng khi hÖ cã chøa tham sè).
t×m gi¸ trÞ cña tham sè sau ®ã thay vµo hÖ kiÓm
tra xem cã tho¶ m·n hay kh«ng - (§/K ®ñ). VI. Mét sè hÖ ph¬ng tr×nh kh¸c.
*) C¸ch gi¶i: §Ó gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh kh«ng mÉu
II) HÖ ®èi xøng lo¹i II  mùc ta thêng ¸p dông mét sè pp :
1)HÖ : 
 f ( x; y )  0
lµ hÖ ®èi xøng lo¹i II + Ph©n tÝch thµnh tÝch cã vÕ ph¶i b»ng 0.
 g ( x; y )  0
+ §æi biÕn (®Æt Èn phô)
nÕu : f ( y; x)  g ( x; y )
+ §¸nh gi¸ : B§T hoÆc dïng hµm sè.
2)C¸ch gi¶i :
+)§èi víi hÇu hÕt c¸c hÖ d¹ng nµy khi trõ 2 vÕ ta
Mét sè vÝ dô:
®Òu thu ®îc ph¬ng t×nh :
1. HÖ ®èi xøng I:
(x-y).h(x;y) = 0
Giaûi caùc heä pt sau ñaây :
Khi ®ã hÖ ®· cho
    xy  x  y  11
 x y 0  h ( x ; y ) 0 1)  2
 
 x y  xy  30
2
 f ( x; y )  0  f ( x; y )  0
( Chó ý : Cã nh÷ng hÖ ®èi xøng lo¹i II sau khi trõ  p  s  11
hpt    s  5; p  6  p  5.s  6
2 vÕ cha xuÊt hiÖn ngay x - y = 0 mµ ph¶i suy  p.s  30
luËn tiÕp míi cã ®iÒu nµy). ÑS : x = 2; 3; 1; 5
+) Ph¬ng ph¸p ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ: 
 x y  xy  30
2 2

Ph¬ng ph¸p nµy ®îc ¸p dông tèt cho hÖ ®èi xøng 

2 -  x3  y 3  35
víi yªu cÇu: T×m gi¸ trÞ tham sè ®Ó hÖ cã
hpt  s  5; p  6  (2;3) ; (3; 2)
nghiÖm duy nhÊt.
§/k cÇn:
NhËn xÐt r»ng: do tÝnh ®èi xøng cña hÖ nªn nÕu
hÖ cã nghiÖm (x0;y0) th× (y0;x0) còng lµ nghiÖm

1
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
x  y  1 1-Hpt
3)  4
x  y  1
4 ( x  y )( x 2  y 2  xy  5)  0
 x  y
 3  3
 p  s  11 s  1  x  3x  8 y
  x  3x  8 y
hpt   2 
( s  2 p)  2 p  1  p  0; p  2  (0;1);(1;0)
2
(0; 0) ( 11; 11) (  11; 11)
 x y  y x  30
4)  HD : x; y  0; s  x  y ; p  x. y
 x x  y y  35 2- ÑK : x  0 ; y  0. Hpt :
 p.s  30 ( x  y )( x  y  4)  0
hpt   3  s 3  125,  s  5  p  6  2  (-2; -2)
 x  y  6 xy  4( x  y )  0
2
 s  3sp  35
Vaäy Hpt coù ngh ( 4;9) ; ( 9;4).  2 x  3 x  y  2
2 2

3-  2
 2 y  3 x  x  2
2
5( x  y )  4 xy  4
5- cho:  Laáy (1)-(2) : 3(x-y)(x+y-1 ) = 0  y=x hoaëc y = 1-x.
 x  y  xy  1  m
Keát hôïp (1) Khi y = x : (1;1) ; (2;2)
a) Tìm m ñeå hpt coù nghieäm. Khi y = 1 -x VN .
HD: Giaûi heä S ;P ta ñöôïc S= 4m ;p = 5m-1
 1 3
1
ÑK : S2-4p  0  m  ; m  1 . 2 x  y  x
4 
4- 
b) T×m m ®Ó hÖ cã nghiÖm duy nhÊt. 2 y  1  1
§S: m = 1/4, m = 1.  x y
6) a-Cmr: Hpt coù ngh vôùi moïi m : Laáy (1) - (2) : (x - y)(2 + 4/xy ) = 0  y = x ; y = -2/x
 x  y  xy  2m  1 + y = x : (1;1) ; (-1;-1) .
 2
 x y  xy  m  m
2 2
+ y = -2/x : ( 2;  2);(  2, 2)
b) Tìm m hpt coù nghieän duy nhaát .
HDÑS : 3) . HÖ nöa ®èi xøng
 1 1
 p  s  2m  1 VD. Gi¶i hÖ : 
x  x  y  y
hpt   
2 y  x  1
3

 p.s  m  m
2
a-
Gi¶i:
 s1  m; p1  m  1  s2  m  1. p2  m  1 1  x. y  0  x. y  0
x  x  y  y  2 
  x y  xy 2  x  y  0  ( x  y)( xy  1)  0
ÑS:heäS1,P1 Vn ; S  4 P2  (m  1)  0 .
2 2 
2 2 y  x 3  1 2 y  x 3  1 2 y  x 3  1
  
Vaäy: HPt coù nghieäm vôùi moïi m.  x. y  0
 x. y  0 
b-HPT cã ngh duy nhÊt  S 2  4 P2  0 
2
  1
 x  y (I )   y  ( II )
( m  1) 2  0  m  1 . x
 x3  2 x  1  0 
=> x = y = 1 Vaäy : (1;1).   x 4  x  2  0


+ Ta cã I):
x  y  1
 x. y  0 
  1 5
( x  y (I )  x  y 
 2


2. HÖ ®èi xøng lo¹i II:

x
3
 2x 1  0
x  1 5
 y 
 2

Giaûi heä pt : 
 x. y  0
 y 
  x  3 y  4 x  1
 x  3x  8 y + Ta cã II) : ( II )   y 
3

1  hpt :  3 2  hpt :  x
 y  3 y  8x
  y  3x  4 x 
 y  2 1 2 1 2 3
( x  2 )  ( x  2 )  2  0;(VN )
4. HÖ ®¼ng cÊp :
 x  4 xy  y  m (1)
2 2
 2 x  3x  y  2
2 2

3  2 VD. Cho hÖ ph¬ng tr×nh :  2

 2 y  3 y  x  2
2  y  3 xy  4 (2)
HDÑS : a) Gi¶i hÖ pt` víi m = 1
b) T×m a ®Ó hÖ cã nghiÖm
Gi¶i:
C¸ch 1:
DÔ thÊy y = 0 kh«ng ph¶i lµ nghiÖm cña hpt.
2
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
§Æt x = ty, ta cã : 1 1
t 2 y 2  4ty 2  y 2  m   a
2) Cho hÖ ph¬ng tr×nh  x y
HÖ   2
 y  3ty  4
2  x2  y2  a2  2

 t 2  4t  1 m T×m a ®Ó hÖ ph¬ng tr×nh cã ®óng 2 nghiÖm
 y 2 (t 2  4t  1)  m  
 2   1  3t 4 (I) ph©n biÖt
 y (1  3t )  4  y 2 (1  3t )  4  x  xy  y  1
2 2
 3) Cho hÖ ph¬ng tr×nh  2
 x  3xy  2 y  m
2
1
Do y  0 nªn tõ y2(1 - 3t) = 4  1 - 3t > 0  t <
3 T×m m ®Ó hÖ cã nghiÖm
 x  2  y 
4)
2
a) Víi m = 1 ta cã hÖ :



 y  2  x  2

 t 2  4t  1 1
 x 1  y 1  3
5) 
x y  1  y x  1 
 x 1  y 1  m

  a) Gi¶i hÖ khi m=6

 1  3t 4
 y 2 (1  3t )  4 b) T×m m ®Ó hÖ cã nghiÖm
 Bµi 2:
Gi¶i hÖ ta ®îc kq : (1 ; 4), (-1 ; -4). 
3 y 
y2  2
 x2
b) Ta cã : 
3 x  x
2
 2 (KB 2003)

 4(t 2  4t  1)  m(1  3t )  y2

(I)   2 HD:
 y (1  3t )  4 Th1 x=y suy ra x=y=1
 4t 2  (16  3m)t  4  m  0 (*) TH2 chó y: x>0 , y> 0 suy ra v« nghiÖm
 2 Bµi 3:
 y (1  3t )  4 
2 x


2

3
y  xy 2  15
 y 3  35
8 x
§Æt f(t) = 4t2 - (16 - 3m)t + 4 - m = th× HD: Nhãm nh©n tö chung sau ®ã ®Æt
1 S=2x+y vµ P= 2x.y
HÖ cã nghiÖm  (*) cã nghiÖm tho¶ m·n t < .
3 §s : (1,3) vµ (3/2 , 2)
1 8 Bµi 4:
Ta l¹i cã af ( )    0  m nªn hÖ lu«n cã x 3
  3x  y 3
 3y (1)

3 9 
x 6

 y 6
 1 ( 2)

1 HD: tõ (2) : -1 ≤ x , y ≤ 1 hµm sè :

nghiÖm tho¶ m·n t1 < < t2. VËy hÖ lu«n cã f  t   t 3  3t trªn [-1,1] ¸p dông vµo ph¬ng
3
nghiÖm víi m. tr×nh (1)
C¸ch 2 : Khö mét Èn. Bµi 5: CMR hÖ ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm duy
 x 2  xy  m  4 nhÊt

HÖ   2
a2
2 x
2
 y 
 y
 y  3 xy  4 
2 y 2  x  a
2


 x
 x2  4  m HD:
x  y



 y 2 x  x  a2
3 2

 x xÐt f ( x)  2 x 3  x 2 lËp BBT suy ra KQ

 2 x 4  (8  m) x 2  (4  m) 2  0 (*) Bµi 6:
 
 x  2  y  2


 y  2  x  2

(x = 0 tho¶ m·n hÖ khi m = 4). HD B×nh ph¬ng 2 vÕ, ®ãi xøng lo¹i 2
 xy  x  a ( y  1)
2

Víi m  4 ®Æt : f(t) = 2t2 + (8 - m)t - (4 - m)2 ta cã Bµi 7: 



 xy  y  a ( x  1) x¸c ®Þnh a ®Ó
2

f(0) = -(4 - m)2 < 0 nªn ph¬ng tr×nh f(t) = 0 lu«n cã hÖ cã nghiÖm duy nhÊt
nghiÖm t > 0 hay ph¬ng tr×nh (*) lu«n cã nghiÖm HD sö dông §K cÇn vµ ®ñ a=8
víi m.  xy  10  20  x 2
(1)
Bµi 8: 

 xy  5  y ( 2) 2

5  y2 5
C¸c bµi tËp luyÖn tËp HD : Rót ra x   y
y y
Bµi 1: Mét sè hÖ d¹ng c¬ b¶n 5
1) Cho hÖ ph¬ng tr×nh C« si x  y  y  2 5 .
 xy ( x  1)( y  1)  m

x  y  x  y2  8
x 2  20 theo (1) x 2  20 suy ra x,y
2

a) Gi¶i hÖ khi m=12 3 x  y 

 x  y (1)
Bµi 9:  (KB 2002)
b) T×m m ®Ó hÖ cã nghiÖm 
x  y  x  y  2

3
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
HD: tõ (1) ®Æt c¨n nhá lµm nh©n tö
chung (1;1) (3/2;1/2)
 x 1  y  2  a
Bµi 10: 


 x  y  3a T×m a ®Ó hÖ cã
nghiÖm
HD: tõ (1) ®Æt u  x  1, v  y  2 ®îc
hÖ dèi xøng víi u, - v
ChØ ra hÖ cã nghiÖm th× ph¬ng tr×nh bËc
hai t¬ng øng cã 2 nghiÖm tr¸i dÊu.
Bµi tËp ¸p dông

6 x
2
 xy  2 y 2  56
1) 

5 x
2
 xy  y 2  49


x  x  y  y
2 2

2)  2

KD 2003
 x  y  3( x  y )
2


( x
2
 2 x )(3 x  y )  18
3) 

x
2
 5x  y  9  0


x
3
 y 3  7( x  y )
4) 

x
2
 y2  x  y  2

HD: t¸ch thµnh nh©n tö 4 nghiÖm


 xy  y
2
 12
5)  2

x  xy  26  m T×m m ®Ó hÖ cã
nghiÖm

( x  y ) . y  2
2

6) 

x
3
 y 3  19 dÆt t=x/y cã 2
nghiÖm
 x ( x  2)( 2 x  y )  9
7) 
x
2
 4x  y  6 ®Æt X=x(x+2)
vµ Y=2x+y
 x  y  x  y  2 (1)
8) 


 x2  y 2
 x2  y 2
 4 ®æi biÕn
theo v,u tõ ph¬ng tr×nh sè (1)

1  x
3
y 3  19 x 3
9) 

 y  xy
2
 6 x 2 §Æt x=1/z thay vµo
®îc hÖ y,z DS (-1/2,3) (1/3,-2)
 1 1
x  x  y  y
10) 
2 y  x 3  1
(KA 2003)


HD: x=y V xy=-1

CM x 4  x  2  0 v« nghiÖm b»ng
c¸ch t¸ch hoÆc hµm sè kq: 3 nghiÖm

( x  1)
2
 y  a
11) 

( y  1)
2
 x  ax¸c ®Þnh a ®Ó hÖ
cã nghiÖm duy nhÊt HD sö dông §K cÇn
vµ ®ñ
 2x 2y
   3
12)  y x
 x  y  xy  3
HD b×nh ph¬ng 2

vÕ .

4
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
x = 2/11( loaïi ). Vaäy x=2 .
Bµi 2: Ph¬ng tr×nh vµ bÊt ph¬ng tr×nh §¹i sè c) pt : x  9  5  2 x  4 §K x  2 .
Mét sè d¹ng ph¬ng tr×nh vµ bÊt ph¬ng tr×nh th- Bình phöông hai laà ta coù : ÑS x = 0 .
êng gÆp
d) pt : 16  x  9  x  7 . §S: x = 0, x = -7.
1) BÊt ph¬ng tr×nh bËc hai ;
§Þnh lý vÒ dÊu cña tam thøc bËc hai; pt : (4 x  1) x 2  9  2 x 2  2 x  1
e)
Ph¬ng ph¸p hµm sè. dk : x  1/ 4
2) Ph¬ng tr×nh, bÊt ph¬ng tr×nh chøa gi¸ trÞ
B×nh ph¬ng hai lÇn ta cã :ÑS x = 4/3.
tuyÖt ®èi
B  0 Baøi 2 : §Æt Èn phô:
A B 2
A  B
2
a) x 2  3 x  3  x 2  3x  6  3 . §S: x = 1, x = 2.
A  B  A2  B 2 2
b) 1  x  x 2  x  1  x  0 dk : 0  x  1
3
A  B t2 1
A B - Ñaët : t  x  1  x ; t  0  x  x2 
 A  B 2
pt  t2-3t +2 =0 t =1 ; t =2 Vn.
A  B  B  A  B
t =1  x = 0 ; x =1.
3) Ph¬ng tr×nh, bÊt ph¬ng tr×nh chøa c¨n thøc c) 2 x  3  x  1  3 x  2 2 x 2  5 x  3  16
*PT chøa c¨n thøc: HDÑS:
B  0 DK : x  1
A  B  
A  B
2
t  2x  3  x  1  0
 A  0(hayB  0)  t 2  3 x  4  2 2 x 2  5 x  3
A  B  
A  B pt  t  5  x  3.
A  0 d ) x2  x  7  x2  x  2  3 x 2  3 x  19

A  B  C   B  0 .t  x 2  x  2  7 / 4

 A  B  2 AB  C pt  t  5  t  3t  13  t  4
* BÊt ph¬ng tr×nh chøa c¨n thøc:  x  1; x  2
A  0 A  0
  Bµi 3:
* A  B  B  0 * A  B  B  0
 A  B2  A  B2 1) x  1  3  x  ( x  1)(3  x)  m
  a) Giaûi pt khi m=2
 A  0  A  0 b) Tìm m pt coù nghieäm.
  HDÑS:
B  0 B  0
* AB * AB .t  x  1  3  x ;  2  t  2 2
 B  0 B  0
  ÑK:
  A  B 2   A  B 2 vi : a  b  a  b  2(a  b)
t  0(l )
1) m  2 : t 2  2t  0    x  1, x  3
Mét sè vÝ dô t  2
BAØI TAÄP : 2) f(t) = -t2/2 + t +2 = m (1) . Laäp baûng bieán thieân
Baøi 1: Bình phöông hai veá :
: Tacoù : 2 2  2  m  2.
a) x2 + x  1  1
 Bµi 4. T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm:
x  0 x  9 x   x2  9 x  m
 1  x  1 
Hd:  4   x  1 Bình phöông : Ñaët t= x(9  x)  0  t  9 / 2
x  2x  x  0
2
 KSHS
x  1 5
 2 f (t )  t 2  2t  9 ; o  t  9 / 2 Ds  9 / 4  m  10 d)
b)pt: 5 x  1  3x  2  x  1  0 §K x  1.
Bµi 5. T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh cã nghiÖm:
Chuyeån veá, bình phöông hai veá : x = 2 ;
5
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
1
x4  4x  m  4
x 4  4x  m  6 HD §Æt t  x  , t  2 AD B§T c« si suy ra
2 x
HDÑS: Ñaët t  x  4 x  m  0 pt : t  t  6  0
4 4 2
§K.
t  3 ( lo¹ i ) Bµi 6: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh
PT  
t  2 x2
 x4
 4
x4  4x  m  2 (1  x  1) 2

 m   x 4  4 x  16
HD
Laäp BBT : m>19VN; m=19: 1 ngh ;m<19pt2ngh.  XÐt 2 trêng hîp chó ý DK x  -1.
 Trong trêng hîp x  4 tiÕn hµnh nh©n vµ chia
Baøi 6. Gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh sau: cho biÓu thøc liªn hîp ë mÉu ë VT.
1) 3
(2  x) 2  3 (7  x) 2  3 (7  x)(2  x)  3 Bµi 7: Cho ph¬ng tr×nh:
x  9 x   x 2  9x  m
u  3 2  x u  v  uv  3
2 2
T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh cã nghiÖm.
-Ñaët :  . pt   3
u  v  9
3 HD
v  7  x
3

 B×nh ph¬ng 2 vÕ chó y §K

u  v  3  §Æt t= tÝch 2 c¨n thíc T×m §K t
   u  1; v  2  x  1; 6
uv  2  Sö dông BBT suy ra KQ
2) 3 2  x  1  x  1 Bµi 9: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh (KA 2004)
.ÑK : x  1 2( x 2  16) 7x
 x3 
u  3 2  x x3 x3
 Bµi tËp ¸p dông
v  x  1;v  0
1) T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm
u  1  v 4 x  2  16  4 x  m
  3 2  u  0;1; 2; v  1;0;3
u  v  1 2) x4  x  4  2 x  12  2 x 2  16
x  1; 2;10 3) x  12  x  3  2 x  1
4) 2(1  x ) x 2  2 x  1  x 2  2 x  1
Mét sè bµi tËp luyÖn tËp:
Bµi 1: T×m m ®Ó ( x  1)( x  3)( x 2  4 x  6)  m HD: ®Æt t  x 2  2 x  1 coi lµ ph¬ng tr×nh bËc
T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh trªn nghiÖm hai Èn t.
®óng víi mäi x. 5) ( x  1) x  ( 2  x) x  2 x 2
HD: sö dông hµm sè hoÆc tam thøc : m≤-2 x3
6) x  2 x  1  ( x  2) x  1 
2
Bµi 2: Gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh, bÊt ph¬ng tr×nh sau: 51  2 x  x 2
1) 8 x 2  6 x  1  4 x  1  0 7) 1
1 x
2) x  4  1  x  1  2x : x = 0
8) x 2  3x  4  2 x  3  2  0 .
3) 2( x 2  2 x)  x 2  2 x  3  9  0. DS : x  1  5
9) x  2  4  x  3 x 2  18 x  29
4) x  x 2  1  x  x 2  1  2 . TÝch 2 nh©n tö
b»ng 1 suy ra c¸ch gi¶i.
5) ( x 2  3 x) x 2  3 x  2  0 (KD 2002)
Bµi 3: T×m m ®Ó hÖ sau cã nghiÖm
§S m  4.

x
2
 10 x  9  0


x
2
 2x  1  m  0

Bµi 4: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh:

2 x 1  2 x  x2
HD :
 nh©n 2 vÕ víi biÓu thøc liªn hîp cña VT
 BiÕn ®æi vÒ BPT tÝch chó y §K
Bµi 5: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh:
3 1
3 x  2x  7
2 x 2x

6
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
   1  tgx    1  tgx
Bài 3: Ph¬ng tr×nh vµ tg  x    ; tg  x    ;
 4  1  tgx  4  1  tgx
hÖ ph¬ng tr×nh lîng gi¸c
2. Mét sè ph¬ng tr×nh lîng gi¸c thêng gÆp
Mét sè kiÕn thøc cÇn nhí
a) ph¬ng tr×nh lîng gi¸c c¬ b¶n:
1. C¸c c«ng thøc biÕn ®æi lîng gi¸c
+ sinx = a
a) C«ng thøc céng:
cos(a - b) = cosacosb + sinasinb a  1 PTVN
cos(a + b) = cosacosb - sinasinb  x    k 2
sin(a + b) = sinaccosb + cosasinb a  1 PT cã ngh  (sin   a)
sin(a - b) = sinacosb - cosasinb  x      k 2
tga  tgb + cosx = a
tg (a  b)  a  1 PTVN
1 tgatgb
b) C«ng thøc nh©n ®«i, nh©n ba a  1 PT cã ngh x    k 2 (cos   a )
cos2a = cos2a - sin2a = 2cos2a - 1 = 1- 2sin2a; 
sin2a = 2sinacosa; + tgx = a §K: x   k , x =   k (tg = a).
2
2tga     + cotgx = a, §K: x  k , x =   k (cotg = a).
tg 2a   a   k , a   k 
1  tg a 
2
2 4 2 b) Ph¬ng tr×nh bËc nhÊt, bËc hai ®èi víi mét
sin 3a  3sin a  4sin a; cos 3a  4 cos a  3cos a;
3 3 hµm sè lîng gi¸c.
c) C«ng thøc h¹ bËc * Ph¬ng tr×nh bËc nhÊt:
1  cos 2a 1  cos 2a  f ( x )  g ( x)  k 2
cos 2 a  ; sin 2 a  ;  sin f ( x)  sin g ( x)   ;
2 2  f ( x )    g ( x )  k 2
d) C«ng thøc chia ®«i  cos f ( x)  cos g ( x)  f ( x)   g ( x )  k 2 ;
x
§Æt t  tg  x    k 2  . Ta cã:  tgf ( x)  tgg ( x)  f ( x )  g ( x)  k  ;
2
 cotgf ( x )  cotgg ( x)  f ( x )  g ( x)  k  ;
2t 1 t2 2t
sin x   ; tgx   sin f ( x)   sin g ( x)  sin f ( x)  sin   g ( x)  ;
2
; cos x ;
1 t 2
1 t 2
1  t2
e) C«ng thøc biÕn ®æi  cos f ( x)   cos g ( x)  cos f ( x )  cos    g ( x)  ;
* §æi tÝch thµnh tæng:
 
1  sin f ( x)  cos g ( x)  sin   g ( x)  ;
cos a cos b   cos(a  b)  cos(a  b)  2 
2
* Ph¬ng tr×nh bËc 2:
1
sin a sin b   cos(a  b)  cos(a  b)  a sin 2 x  b sin x  c  0 ®Æt t = sinx ( t  1 ).
2
1 a cos 2 x  b cos x  c  0 ®Æt t = cosx ( t  1 ).
sin a cos b   sin(a  b)  sin(a  b) 
2 atg 2 x  btgx  c  0;
* §æi tæng thµnh tÝch:
acotg 2 x  bcotgx  c  0;
ab ab
cos a  cos b  2 cos cos ; c) Ph¬ng bËc nhÊt ®èi víi sinx vµ cosx.
2 2 asinx + bcosx = c.
ab a b C¸ch gi¶i:
cos a  cos b  2sin sin ;
2 2 + C¸ch 1: chia c¶ hai vÕ cho a 2  b 2 ; ®Æt:
ab a b a b
sin a  sin b  2sin cos ; cos   , sin  
2 2
a b
2 2
a  b2
2
ab a b
sin a  sin b  2 cos sin ; c
2 2 ta ®îc PT: sin( x   )  ;
f) Mét sè c«ng thøc hay dïng: a  b2
2

    *) Chó ý: Ph¬ng tr×nh cã nghiÖm  c 2  a 2  b 2 .

sin x  cos x  2 sin  x    2 cos  x   b
 4  4 + C¸ch 2: §Æt tg  ta ®îc ph¬ng tr×nh:
  a
 
sin x  cos x  2 sin  x     2 cos  x  
 4  4
7
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
c sin 3 x. sin 3 x  cos 3 x. cos 3 x 1
sin( x   )  cos  . 
a Bµi 4:     8
tg  x  .tg  x  
d) Ph¬ng tr×nh ®¼ng cÊp ®èi víi sinx vµ cosx  6  3
a sin 2 x  b sin x cos x  c cos 2 x  d HD:- §Æt §K rót gän MS=1
C¸ch gi¶i: AD c«ng thøc nh©n 3
* C¸ch 1: Thö víi cos2x = 0  sinx =  1 nÕu 
nghiÖm ®óng ph¬ng tr×nh th× ®Æt cosx lµm §S: x    k  .
6
thõa sè chung. Bµi 5:
Víi cos2x  0 chia c¶ hai vÕ cho cos2x ta ®îc: 3  tgx(tgx  2. sin x)  6. cos x  0
atg2x + btgx + c = d(1 + tg2x). HD: BiÕn ®æi theo sin vµ cos.
* C¸ch 2: H¹ bËc ®a vÒ ph¬ng tr×nh bËc nhÊt ®èi 
víi sin2x vµ cos2x. §S: x    k  .
3
e) Ph¬ng tr×nh ®èi xøng ®èi víi sinx vµ cosx
Bµi 6:
*) §èi xøng: a(sinx + cosx) + bsinxcosx = c
 y
§Æt sinx + cosx = t, ®iÒu kiÖn t  2 3.tg 2  6sin x  2sin( y  x) (1)
 t2 1 
 at  b    c  bt  2at  b  2c  0
2
tg y  2sin x  6sin( y  x) (2)
 2   2
* Gi¶ ®èi xøng: a(sinx - cosx) + bsinxcosx = c y
HD: nh©n (1) víi (2) rót gän tg 2  4 sin 2 y .
§Æt sinx - cosx = t, ®iÒu kiÖn t  2 2
 y
1 t2  ®Æt t  tg    t = 0, t =± 3.
 at  b    c  bt  2at  b  2c  0 .
2
2
 2  Bµi 7:
3. Mét sè ph¬ng ph¸p thêng dïng khi gi¶i c¸c ph- 1
¬ng tr×nh lîng gi¸c: cos 3 x. sin 2 x  cos 4 x. sin x  . sin 3 x  1  cos x
2
+ ¸p dông c¸c h»ng ®¼ng thøc; HD : B§ tÝch thµnh tæng rót gän.
+ ¸p dông c¸c c«ng thøc biÕn ®æi; Bµi 8:
+ §æi biÕn sè, ®Æt Èn phô; 1
+ BiÕn ®æi vÒ tÝch b»ng 0; cos x  cos 2 x  cos 3 x  cos 4 x  cos 5 x  
2
+ §¸nh gi¸: dïng B§T, tËp gi¸ trÞ cña hµm sè y = HD: nh©n 2 vÕ víi 2.sin(x/2) chó ý xÐt trêng hîp
sinx; y = cosx, dïng ®¹o hµm; b»ng 0.
+ BiÕn ®æi vÒ tæng b×nh ph¬ng b»ng 0. NhËn xÐt: Trong bµi to¸n chøa tæng
4. C¸c vÝ dô: T  cos x  cos 2 x  ..  cos nx
Gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh sau: T  sin x  sin 2 x  ..  sin nx
2. cos 4 x thùc hiÖn rót gän b»ng c¸ch trªn.
Bµi 1: cot gx  tgx  .
sin 2 x Bµi 9:
 tgx. sin 2 x  2. sin 2 x  3(cos 2 x  sin x. cos x)
§S: x    k .
3 HD: B§ vÒ d¹ng:
Bµi 2: (sin x  cos x)(sin 2 x  3cos 2 x)  0
   2  1
cos 2  x    cos 2  x    (sin x  1) Bµi 10
 3   3  2 log  9  4.log sin2 x 2  4
 5 cos   x 
§S: x  k ; x   k 2 ; x  x   k 2 .  2 
6 6 HD:
Bµi 3: 1
2 2 2. log sin x 2.log sin x 2  4
sin x sin 2 x 2
  2.
sin 2 2 x sin 2 x   log sin x 2 
2
4
 2
§S: x    k 2 ; x  x    k 2 . 5. Mét sè ph¬ng tr×nh cã tham sè:
3 3 Bµi 1. T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh:
sin2x + m = sinx + 2mcosx

8
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
cã ®óng 1 nghiÖm x  [0;
3
]. 3) T×m nghiÖm thuéc kho¶ng  0; 2  cña ph¬ng
4 2
HD: PT  (sinx - m)(2cosx - 1) = 0. tr×nh cot g 2 x  tgx  4 sin 2 x  KB
sin 2 x
Bµi 2. T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh: 2003
(2sinx - 1)(2cos2x + 2sinx + m) = 3- 4cos2x 4) T×m x nghiÖm ®óng thuéc kho¶ng  0;14 cña
cã ®óng 2 nghiÖm x  [0; ].
ph¬ng tr×nh cos 3 x  4 cos 2 x  3cos x  4  0
HD: PT  (2sinx - 1)(2cos2x + m - 1) = 0.
KB 2003
Bµi 3. T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh:
5) Gi¶i ph¬ng tr×nh
mcos22x - 4sinxcosx + m - 2 = 0
cã nghiÖm x  [0 ; /3]. sin 4 x  cos 4 x 1 1
 cot g 2 x 
HD: §Æt t = sin2x. 5sin 2 x 2 8sin 2 x
Bµi 4: Cho ph¬ng tr×nh DB 2002
2.(sin 4 x  cos 4 x)  cos 4 x  2 sin 2 x  m  0 6) Gi¶i ph¬ng tr×nh
T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh cã Ýt nhÊt mét nghiÖn  x
tgx  cos x  cos 2 x  sin x 1  tgx.tg  (DB
   2
thuéc ®o¹n 0;  . 2002)
 2
HD: [-10/3;-2] 2sin x  cos x  1
7) Cho ph¬ng tr×nh  a (1)
2 sin x  cos x  1 sin x  2 cos x  3
Bµi 5: Cho ph¬ng tr×nh a  1
sin x  2 cos x  3
a) Gi¶i ph¬ng tr×nh (2) khi a 
1) Gi¶i ph¬ng tr×nh khi a=1/3. 3
2) T×m a ®Ó ph¬ng tr×nh cã nghiÖm. b) T×m a ®Ó ph¬ng tr×nh cã nghiÖm
HD: §a vÒ d¹ng 1
(2-a)sinx+(2a+1)cosx=3a+1 8) Gi¶i ph¬ng tr×nh  sin x (DB 2002)
§S [-1/2,2] 8cos 2 x
Bµi 6: T×m nghiÖm trong kho¶ng (0, ) 9) Gi¶i ph¬ng tr×nh
3  cos 2 x 1
2 x 2 cot gx  1   sin 2 x  sin 2 x (KA
4 sin  3. cos 2 x  1  2 cos  x   1  tgx 2
2  4 
6. C¸c bµi tËp luyÖn tËp: 2003)
1 10) Gi¶i ph¬ng tr×nh
1) cos x. cos 2 x. cos 3 x  sin x. sin 2 x. sin 3 x  . 3  tgx  tgx  2sin x   6 cos x  0 (DBKA
2
2) sin x  3. cos x  sin x  3. cos x  2 . 2003)
3) 2. sin 3 x 
1
 2. cos 3 x 
1
. 
11) Gi¶i ph¬ng tr×nh cos 2 x  cos x 2tg x  1  2
2

sin x cos x
(DBKA 2003)
1  cos 2 x
4) 1  cot g 2 x  . 12) Gi¶i ph¬ng tr×nh
sin 2 2 x
3cos 4 x  8cos 6 x  2 cos 2 x  3  0 (DBKB 2003)
5) cos 2 x  cos x(2.tg 2 x  1)  2 .
13) Gi¶i ph¬ng tr×nh
6) 3 cos 4 x  8 cos 6 x  2 cos 2  3  0 .
x 
x 
(2  3 ) cos x  2 sin 2     sin 3 x
 
2  3 cos x  2sin 2   
 2 4   1 (DBKB 2003)
7) 2 4 .
1 2 cos x  1
2 cos x  1 14) Gi¶i ph¬ng tr×nh
8) 1  sin x  cos x  sin 2 x  cos 2 x  0 .
x   x
Mét sè ®Ò thi tõ n¨m 2002 sin 2    .tg 2 x  cos 2    0 (KD 2003)
2 4 2
1) T×m nghiÖm thuéc kho¶ng  0; 2  cña ph¬ng 15) Gi¶i ph¬ng tr×nh
 cos 3 x  sin 3 x  cos 2 x  cos x  1
tr×nh 5 sin x    cos 2 x  3 .  2  1  sin x  (DBKD 2003)
 1  2 sin 2 x  cos x  sin x
KA 2002 2sin 4 x
2) Gi¶i ph¬ng tr×nh 16) Gi¶i ph¬ng tr×nh cot gx  tgx 
sin 2 x
(2  sin 2 2 x) sin 3x (DBKD 2003)
1  tg 4 x  (DB 2002)
cos 4 x
9
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
17) Gi¶i ph¬ng tr×nh 5sin x  2  3  1  sin x  t g x
2

(KB 2004)
18) Gi¶i ph¬ng tr×nh :
 2 cos x  1  2sin x  cos x   sin 2 x  sin x
KB 2004.

10
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
=Cos(B-C).cosA + Cos2A + Cos(C-A).cosB +Cos2B +
Bµi 4: HÖ thøc lîng trong tam gi¸c
Cos(A-B).cosC + cos2C.
Mét sè kiÕn thøc cÇn nhí
thùc hiÖn nh©n ph¸ ngoÆc xuÊt hiÖn cos2A, cos2B,
*Mét sè phÐp biÕn ®æi thêng dïng
cos2C… sö dông c«ng thøc nh©n ®«i thay bëi cos 2A,
+ Cung liªn kÕt
cos2B, cos2C suy ra ®pcm.
+ C¸c c«ng thøc biÕn ®æi.
Bµi 4: CMR víi mäi tam gi¸c ABC ta cã
*Mét sè hÖ thøc trong tam gi¸c cÇn nhí:
1  Cos 2 A.  Cos 2 B  Cos 2 C  2.CosACosBCosC  1
A B C
+ SinA.  SinB  SinC  4Cos Cos Cos .
2 2 2 Tõ ®ã suy ra tam gi¸c ABC cã mét gãc tï khi vµ
A B C chØ khi Sin 2 A.  Sin 2 B  Sin 2 C  2
+ CosA.  CosB  CosC  1  4sin sin sin
2 2 2 Bµi 5: Cho tam gi¸c ABC tho¶ m·n ®k:
+ tgA + tgB + tgC = tgA.tgB.tgC 2tgA = tgB + tgC
+ CMR : tgB.tgC = 3 Vµ Cos(B - C) = 2CosA
A B C A B C HD: xuÊt ph¸t: tg ( B  C )  tgB  tgC  ®pcm
cot g  cot g  cot g  cot g . cot g . cot g 1  tgB.tgC
2 2 2 2 2 2
A B B C C A Tõ tgB.tgC = 3 khi vµ chØ khi sinA.sinB=3cosB.cosC
+ tg .tg  tg .tg  tg tg  1
2 2 2 2 2 2 (*)
+ cotgA.cotgB + cotgB.cotgC + cotgC.cotgA = 1 Mµ cos(B - C) =2.cos[   ( B  C ) ] khai triÓn suy ra

+ Sin 2 A.  Sin 2 B  Sin 2 C  2  2CosACosBCosC ®¼ng thøc (*).

+ Cos 2 A.  Cos 2 B  Cos 2 C  1  2 sin A sin B sin C Bµi 6: CMR víi mäi tam gi¸c ABC ta cã:
1 1 1
+ Sin2A + Sin2B + Sin2C = 4SinA.SinB.SinC   
sin A sin B sin C
+ Cos2A + Cos2B + Cos2C = -1 - 4CosACosBCosC 1 A B C A A A
tg  tg  tg  cot g cot g cot g 
C¸c vÝ dô 2  2 2 2 2 2 2
Bµi 1: Cho tam gi¸c ABC, CMR
A B B C C A HD: thay
tg .tg  .tg tg  tg tg  1
2 2 2 2 2 2 A B C A B C
cot g . cot g . cot g  cot g  cot g  cot g
Bµi 2:Cho tam gi¸c ABC cã 3 gãc nhän CMR: 2 2 2 2 2 2
a) tgA + tgB + tgC = tgA.tgB.tgC ¸p dông c«ng thøc nh©n ®«i.
b) tgA  tgB  tgC  3 3 Bµi 7: CMR trong mäi tam gi¸c ABC ta cã
dÊu “=” x¶y ra khi nµo? Sin 2 A.  Sin 2 B  Sin 2 C 
2 sin B sin CCosA  sin C sin A cos B  2 sin A sin B cos C
HD: ¸p dông B§T c«si
Bµi 8: Cho tam gi¸c ABC cã ba gãc A, B, C
tgA  tgB  tgC  33 tgA.tgB.tgC
tho¶ m·n ®k 4A = 2B = C. CMR:
lËp ph¬ng hai vÕ thay trë l¹i ph¬ng tr×nh ®Çu ta
1 1 1 5
®îc ®pcm.   vµ Cos 2 A.  Cos 2 B  Cos 2 C 
a b c 4
Bµi 3: CMR: trong mäi tam gi¸c ABC, ta lu«n cã :
Bµi 9: CMR trong mäi tam gi¸c ABC ta ®Òu cã:
HD: BiÕn ®æi liªn tiÕp tÝch thµnh tæng ë VP.
r
VP= [cos(B-C) – cos(B+C)].cosA + [cos(C-A) – 1  cos A  cos B  cos C
R
cos(A+C)].cosB + [cos(A-B) – cos(A+B)].cosC
Bµi 10: Cho tam gi¸c ABC tho¶ m·n ®k:

11
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
A a A B C
Sin  , CMR tam gi¸c ABC c©n sin A  sin B  sin C  cos  cos  cos
2 2 bc 2 2 2
Bµi 11:Cho tam gi¸c ABC tho¶ m·n ®k th× tam gi¸c ®Òu
A B Bµi 21: Cho tam gi¸c ABC tho¶ m·n ®k:
tgA  .tgB  tg  tg
2 2
8(p-a)(p-b)(p-c)=abc
CMR tam gi¸c ABC c©n
CMR tam gi¸c ®Òu
Bµi 12. CMR nÕu tam gi¸c ABC cã
Bµi 22: Cho tam gi¸c ABC tho¶ m·n ®k
bc
cos B  cos C  th× tam gi¸c vu«ng  
a A B C  1 1 1 
cot g . cot g . cot g    
2 2 2  A B C
Bµi 13: Cho tam gi¸c ABC víi BC=a, AC=b, AB=c cos cos cos 
 2 2 2 
CMR tam gi¸c ABC vu«ng hoÆc c©n t¹i A khi vµ  cot gA  cot gB  cot gC

Bµi 23: tg 8 A  tg 8 B  tg 8 C  9tgA.tg 2 B.tg 2 C

bc BC
chØ khi  tg
bc 2 Bµi 24: tg 6 A  tg 6 B  tg 6 C  81
Bµi 14: Cho tam gi¸c ABC cã c¸c gãc tho¶ Bµi 25: T×m GTNN biÓu thøc
m·n ®k: 1 1 1
M   
2  cos 2 A 2  cos 2 B 2  cos 2C
3(cosB+2sinC) + 4(sinB+ 2cosC) =15
Bµi 26: Tam gi¸c ABC bÊt kú t×m GTLN cña:
CMR tam gi¸c vu«ng
P= cosA+ cosB +cosC
Bµi 15:C¸c gãc tam gi¸c ABC tho¶ m·n ®k
Bµi 27: <Dïng ph¬ng ph¸p B§ Lîng gi¸c xuÊt hiÖn
A B C A B C 1
cos . cos . cos  sin .sin .sin 
2 2 2 2 2 2 2 b×nh ph¬ng mét nhÞ thøc>
CMR tam gi¸c ABC vu«ng. Cho tam gi¸c ABC bÊt kú. T×m GTLN cña biÓu
Bµi 16: Cho tam gi¸c ABC tho¶ m·n ®k thøc
a 2 (b  c  a )  b 3  c 3  a3 1

1  cos C

 sin C

2a  b
4a 2  b 2
 2 P 3 cos B  3(cos A  cos C )

CMR tam gi¸c ABC ®Òu. Bµi 28: Cho tam gi¸c ABC tho¶ m·n hÖ thøc:
Bµi 17: Tam gi¸c ABC tho¶ m¸n ®k: 17
2 cos B. sin B. sin C  3 (sin A  cos B  cos C ) 
 1 1  4
2   3   cot gB  cot gC Hái tam gi¸c ABC lµ tam gi¸c g×? CM?
 sin A sin C 
CMR tam gi¸c ABC lµ tam gi¸c ®Òu
Bµi 18: Tam gi¸c ABC tho¶ m·n ®k
A B C
CosA.  CosB  CosC  sin  sin  sin CMR
2 2 2
tam gi¸c ABC lµ tam gi¸c ®Òu
Bµi 19: tam gi¸c ABC cã c¸c gãc tho¶ m·n hÖ

A B C
thøc: Cotg 2 .  Cotg 2  Cotg 2  9
2 2 2
Bµi 20:CMR nÕu trong tam gi¸c ABC ta cã

12
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
b) C¬ sè cã chøa Èn:
Bµi 5. Ph¬ng tr×nh vµ hÖ ph¬ng tr×nh 0  f ( x )  1
log f ( x )  g ( x )  log f ( x )  h( x )  
mò - L«garit  g ( x )  h( x )  0
1. Mét sè kiÕn thøc cÇn nhí: 5. Mét sè ph¬ng ph¸p thêng dïng khi gi¶i ph¬ng
* Mét sè phÐp to¸n vÒ luü thõa: tr×nh logarit:

a a + §a vÒ cïng c¬ sè;
(ab)  a b ;     ; a .a   a   ;
  
+ §Æt Èn phô ®Ó gi¶i ph¬ng tr×nh bËc hai;
b b
+ §Æt Èn phô ®Ó gi¶i ph¬ng tr×nh mò;
a
m
 a   ;  a   a ; a n  n a m + §a vÒ d¹ng tÝch b»ng 0;


a + §¸ng gi¸: Dïng B§T, Hµm sè, ®o¸n nghiÖm vµ
* Mét sè c«ng thøc biÕn ®æi vÒ logarit: chøng minh nghiÖm duy nhÊt,...
a x  b  x  log a b; Mét sè vÝ dô:
Bµi 1. Gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh sau:
log a ( x1 .x2 )  log a x1  log a x2 ;
a) 2 x 3.3x 2.5x 1  4000;
x1
log a  log a x1  log a x2 ;  2 5 x ;
2 2 2 2
1 1 2
b) 5  3  3x
x x
x2  
x2  x
 1 c) x  3  ( x  3) 2 ;
log a x   log a x; log a x  log a x;
 d) 4 x  x 5  12.2 x 1 x 5  8  0 ;
2 2

log b x ln x lg x
log a x    ; e) 6.9 x  13.6 x  6.4 x  0; §S: x = 1;
log b a ln a lg a
f) (5  24) x  (5  24) x  10; §S: x = 1;
1
log a b  ; a logb c  c logb a ;
   
x x
log b a g) 5  21  7 5  21  2 x3 ;
log a b.log b c.log c x  log a x g) ( 15) x  1  4 x ; §S: x = 2.
2. Ph¬ng tr×nh mò: h) 23 x  32 x  7 x  14 x  2 ;
a) D¹ng c¬ b¶n: Bµi 2. Gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh sau:
b  0 a) log x 2.log 2 ( x  6)  1 ;
a f (x)  b  
 f ( x)  log a b b) x  log 2 (9  2 )  3 ;
x

a f ( x )  a g ( x )  f ( x)  g ( x) c) log 3 x 7 (4 x  12 x  9)  log 2 x 3 (6 x  23 x  21)  4

2 2

b) cã sè cã chøa Èn:
d) log 2 x  ( x  1) log 2 x  6  2 x;
2

  h( x )  1
 e) 27 log 2 x  x log2 3  30 ;
f ( x), g ( x) cã nghÜa
 h( x)   h( x)    f) log 5 x  log 7 ( x  2);
f (x) g ( x)

 h( x )  0
 g) 2 log 6 ( 4 x  8 x )  log 4 x ;
  f ( x)  g ( x) h) log 3 ( x  3x  13)  log 2 x ;
2

3. Mét sè ph¬ng ph¸p thêng dïng khi gi¶i ph¬ng

i) log 3 ( x  x  1)  log 3 x  2 x  x ;
2 2
tr×nh mò:
+ §a vÒ ph¬ng tr×nh d¹ng c¬ b¶n. x2  x  3
+ LÊy l«garit hai vÕ; j) log 3 2  x 2  3x  2 ;
2x  4x  5
+ §Æt Èn phô (chó ý ®iÒu kiÖn cña Èn phô); Bµi 3. Gi¶i c¸c hÖ ph¬ng tr×nh sau:
+ §¸nh gi¸: Dïng B§T, hµm sè, ®o¸n nghiÖm vµ
log x (3 x  2 y )  2
chøng minh nghiÖm duy nhÊt,.. a)  ;
4. Ph¬ng tr×nh logarit: log y (3 y  2 x)  2
a) D¹ng c¬ b¶n:  3x
0  a  1  x log 2 3  log 2 y  y  log 2 2
log a f ( x)  b   b) 
 f ( x)  a
b
 x log 12  log x  y  log 2 y
 f ( x)  0( hoÆc g ( x)  0)  3 3 3
3
log a f ( x)  log a g ( x)  
 f ( x)  g ( x)

13
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
log 2 ( x  y )  log 3 ( x  y )  1 1
c)  2 ; TH2: x  y 2 thay vµo (2) CM v« nghiÖm
x  y  3
2

chia thµnh 2 miÒn y >1 vµ 0<y<1.

e x  e y  (log 2 y  log 2 x)( xy  1)
d)  2 ;
 x  y  1
2 C¸c bµi tËp tù luyÖn:
3  x3  1
Mét sè bµi luyÖn tËp: 1) log 3  . log 2 x  log 
3
   log 2 x
Bµi 1: Cho ph¬ng tr×nh  x  3 2
2) 2 log 9 x   log 3 x. log 3 ( 2 x  1  1)
2
log 32 x  log 32 x  1  2m  1  0

x  4 y  3  0
1) Gi¶i ph¬ng tr×nh khi m=2. 3) 

 log 4 x  §K x, y1 (1,1)(9,3)
log 2 x  0

  2x  3x  5 y )  3
2) T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh cã Ýt nhÊt mét
3 2
log ( x
4)  x


  log ( y y  2y 3
 3 y  5 x)  3
2

nghiÖm thuéc 1;3 3 .  1

log 1 ( y  x )  log 4 ( y )  1
HD: m thuéc [0;2] 5)  4 KA 2004
 y 2  x 2  25
log ( x  y )  5 2 2

Bµi 2:  2

2 log x  log y  4 ®s (4,4)

4 2
(3,4)
1 1
Bµi 3: log ( x  3)  log 4 ( x  1) 8  log 2 (4 x) 6) log 2 (2 x  1). log 2 (2 x 1  2)  6 . §S x=log23.
 
2
2 4
7) log x log3 (9  6)  1
x
HD: §K x>0 Vµ x ≠1
§S x=2 , x  2 3  3 . 8) Gi¶i ph¬ng tr×nh
Bµi 4: log 5 x. log 3 x  log 5 x.  log 3 x log 3 ( x 2  2 x  1)  log 2 ( x 2  2 x)
HD: dæi c¬ sè x=1 va x=15   y  y2  x
2
x
9)  x y

2  2 x 1  x  y

9log 2 ( xy )  3( xy )log 2 3
 (1) ( x 4  y ).3 y  x
4
1
10) 

Bµi 5:  2 
8( x  y)  6
4
 0 x4  y

 x  y  3 y  3 x  6 (2)
2
 11) T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh
DH: l«garit hai vÕ ph¬ng tr×nh (1) theo c¬ sè 3. 
4 log 2 x  2
 log 1 x  m  0
Bµi 6: 2

2 log 3 ( x 1)
x cã nghiÖm thuéc kho¶ng (0;1).
HD: §K x>-1 12) Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh:
TH1: -1<x<=0 ph¬ng tr×nh vn. log1 x (1  2 y  y 2 )  log1 y (1  2 x  x 2 )  4
TH2: x>0 dÆt y=log3(x+1) 
y y log1 x (1  2 y )  log1 y (1  2 x)  2
2 1
Suy ra       1 PP hµm sè.
3  3
 x2 1
Bµi 7: log 2    3x 2  2 x 3
 x 
HD: VP <= 1 víi x >0 BBT.
VT >=1 C«si trong loggrit
§S x =1.
2 3 x  5 y 2  4 y

Bµi 8: 
 4 x  2 x 1

 2 x  2
 §S (0,1) (2,4)
y

Bµi 9: T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm

thuéc [32, +)
log 22 x  log 1 x 2  3  m log 4 x 2  3
2

HD: §Æt t = log 2 x (t  5.)

m  0

 2 t 1  1  m  3
 m  t  3
log xy  log x y
Bµi 10 


2  2x
y

 3 y

HD §K x,y>= vµ kh¸c 1
B§ (1) ®îc
TH1: y=x thay vµo (2) cã nghiÖm.

14
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
 x  1 3  3x  k  0 (1)
Bµi 6: BÊt ph¬ng tr×nh vµ hÖ bÊt ph¬ng 
1 1
tr×nh mò - l«garit  log 2 x  log 2 ( x  1)  1 (2)
2 3

Mét sè kiÕn thøc cÇn nhí: 2 3

* BÊt ph¬ng tr×nh mò: HD: §K x > 1.
 a  1: f ( x)  g ( x) Gi¶i (2) 1< x ≤ 2.
a f ( x)  a g ( x)   BBT: f(x) = (x -1)3 -3x. §S k > -5
0  a  1: f ( x)  g ( x) Bµi 2:
 h( x )  0 log 1 x  2 log 1 ( x  1)  log 2 6  0
 h( x )    h( x) 
f (x) g ( x)

[h( x)  1][ f ( x )  g ( x )]  0
2 4

Bµi 3:
 h( x )  0
 h( x)   h( x)  [h( x)  1][ f ( x)  g ( x)]  0 log x (log3 .(9 x  27))  1
f (x) g (x)

 Bµi 4:
* BÊt ph¬ng tr×nh logarit:
 a  1: f ( x)  a b

log  log 2 ( x  2 x 2  x )  0 
4
log a f ( x)  b  
Bµi 5: ( x  1) log 1 x  ( 2 x  5) log 1 x  6  0
2
 0  a  1: 0  f ( x)  a
b

2 2
 a  1: 0  f ( x )  a b HD
log a f ( x)  b  
 ®Æt t b»ng log cña x coi lµ ph¬ng tr×nh
 0  a  1: f ( x)  a
b

bËc 2 Èn t.
 a  1: f ( x )  g ( x )  0  Chó ý so s¸nh 2 trêng hîp t1, t2
log a f ( x)  log a g ( x)  
 0  a  1: 0  f ( x)  g ( x)  §S (0;2] v (x  4)
log f ( x ) g ( x)  log f ( x ) h( x) Bµi 6: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh
1 3
log 2 x log 2 x
 f ( x)  0 2x 2
2 2

[ f ( x)  1][ g ( x)  h( x)]  0 LÊy logarit 2 vÕ theo c¬ sè 2.
Mét sè vÝ dô: Bµi 7. T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh:
VÝ dô 1. Gi¶i c¸c bÊt ph¬ng tr×nh sau: m9 x  (2m  1)6 x  m.4 x  0 (1)
1 1 nghiÖm ®óng víi mäi x  [0; 1].
a) x2 5 x 6  x  2 ; Bµi 8: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh
3 3
2
x log 1 ( x  3) 2  log 1 ( x  3) 3
b) (4 x 2  2 x  1) x  1; 2 3
0
c) 9 x  3x  2  3x  9 ; x 1
2
d) 2.49 x  9.14 x  7.4 x  0;
2 2 Bµi 9: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh
1 1
21 x  2 x  1 
e)  0; log 4 ( x  3 x) log 2 (3x  1)
2

2x  1
Bµi 10. Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh
VÝ dô 2. Gi¶i c¸c bÊt ph¬ng tr×nh sau: 2 x x2
1
a) log 1 ( x  6 x  8)  2 log 5 ( x  4)  0 ;
2 x 2 2 x
9  2  3
5  3
b) log x log 9 (3  9)   1 ;
x Bµi 11. Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh:
2 1
2
x 1  1 x  1 x
c) log 2 (4  4)  x  log 1 (2  3) ;
x
   9.    12 (1)
2  3  3
d) log 4 (2 x  3 x  2)  1  log 2 (2 x 2  3x  2) ;
2
T×m m ®Ó mäi nghiÖm cña (1) ®Òu lµ nghiÖm
2 cña bÊt ph¬ng tr×nh:
e) 6log6 x  x log6 x  12 ; 2x2 + (m + 2)x + 2 - 3m < 0 (2)
Bµi 12. Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh:
x  lg( x 2  x  6)  4  lg( x  2)
Bµi tËp luyÖn tËp:
Bµi 1: T×m k ®Ó hÖ ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm

15
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
1 x2
Bµi 7. §¹o hµm vµ øng dông Cã f '( x )  1  x   0, x  0
x 1 x 1
 f(x) > f(0) = 0 víi x > 0  ®pcm.
Mét sè kiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng:
sin x 2 
 C¸c quy t¾c tÝnh ®¹o hµm. b) §Æt f(x) =  víi x  (0; ) .
 B¶ng ®¹o hµm cña c¸c hµm sè thêng gÆp. x  2
x cos x  sin x
 §¹o hµm cÊp cao. Cã f '( x )  .
1. §¹o hµm cÊp n: x2
PP tÝnh ®¹o hµm cÊp n: §Æt g(x) = xcosx - sinx.
+ Bíc 1: TÝnh ®¹o hµm cÊp 1, 2, 3. 
g’(x) = -xsinx < 0 víi x  (0; )  g(x) lµ hµm
+ Dù ®o¸n c«ng thøc tæng qu¸t; 2
+ Chøng minh b»ng quy n¹p;  
+ KÕt luËn. NB trªn (0; )  g(x) < g(0) víi x  (0; ) .
2 2
* Mét sè c«ng thøc tÝnh ®¹o hµm cÊp n: 
1 (1) n a n .n !  f’(x) lµ hµm sè NB trªn (0; )
y  y(n)  2
ax  b (ax  b) n 1  2 
 f(x) > f( ) = , x  (0; ) .
(1) n 1 a n 1 (n  1)! 2  2
y  ln(ax  b)  y ( n)
 Bµi tËp luyÖn tËp:
(ax  b) n
Chøng minh c¸c B§T:
 n  a) ex > x + 1 víi x > 0; b) x > ln(1 + x) víi x > 0.
y  sin x  y ( n )  sin  x  
 2  c) (x + 1)lnx > 2(x - 1) víi x > 1;
 n  x2 x3
y  cos x  y ( n )  cos  x   d) cosx  1 - víi x > 0; e) sinx  x - víi x>0;
 2  2 6
1 3. øng dông ®Þnh nghÜa ®¹o hµm ®Ó tÝnh giíi
VÝ dô 1. Cho hµm sè y = . h¹n.
1 x
a) TÝnh y’, y’’, y’’’ f ( x)  f ( x0 )
lim  f '( x0 ) .
n! x  x0 x  x0
b) Chøng minh r»ng: y 
(n)
. PP: §Ó tÝnh giíi h¹n cña hµm sè b»ng ®Þnh
(1  x) n 1
VÝ dô 2. TÝnh ®¹o hµm cÊp n cña hµm sè: nghÜa ®¹o hµm t¹i mét ®iÓm ta lµm theo c¸c bíc:
2x 2008 x + Bíc 1: §a giíi h¹n cÇn tÝnh vÒ ®óng c«ng thøc:
a) y = 2 ; b) y = 2 . f ( x)  f ( x0 )
x 1 x  5x  6 lim
2. øng dông cña ®¹o hµm ®Ó chøng minh bÊt
x  x0 x  x0
®¼ng thøc: + Bíc 2: XÐt hµm sè y = f(x). TÝnh f(x 0), f’(x) vµ
PP: §Ó chøng minh f(x) > g(x) x  (a; b) ta ®Æt f’(x0).
(x) = f(x) - g(x). f ( x)  f ( x0 )
+ Bíc 3: KÕt luËn xlim  f '( x0 ) .
+ XÐt xù biÕn thiªn cña hµm y = (x) trªn (a; b).  x0 x  x0
+ Dùa vµo sù biÕn thiªn chøng tá r»ng (x) > 0, Chó ý: Mét sè trêng hîp ta ph¶i biÕn ®æi vÒ d¹ng:
x (a; b). f ( x )  f ( x0 )
* Chó ý: §«i khi ta ph¶i chän hµm sè (x) ®Ó cã x  x0 f '( x0 )
®iÒu cÇn chøng minh. lim  .
x  x0 g ( x )  g ( x ) g '( x0 )
0
VÝ dô. Chøng minh r»ng:
x  x0
x2
a) ln(1 + x) > x - , x > 0. VÝ dô. TÝnh c¸c giíi h¹n:
2 3
x 1  1 x
2x  a) lim ;
b) sin x  , x  (0; ) . x 0 x
 2
HD: HD: §Æt f(x) = 3 x  1  1  x th× giíi h¹n cã
x2 f ( x)  f (0)
a) §Æt f(x) = ln(1 + x) - x + víi x > 0. d¹ng: lim . Do ®ã:
2
x 0 x0

16
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
x 1  1 x
3 Bµi 3: T×m GTLN, GTNN cña hµm sè
lim  f '(0) . y  x 6  4(1  x 2 ) 3 trªn ®o¹n [-1;1] .
x 0 x
1 1 Bµi 4: T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh sau cã
1 1 5
Cã f '( x)  3  ; f’(0) =   nghiÖm víi mäi x thuéc [-1/2;3]
3 ( x  1) 2
2 1 x 3 2 6 (1  2 x ).(3  x )  m  ( 2 x 2  5 x  3)
x 1  1 x 5
3
HD §Æt t= (1  2 x ).(3  x ) Tõ miÒn x¸c ®inh
VËy lim  .
x 0 x 6  7 2
cña x suy ra t  0; .
4
x  9  x 1
3 5  4 
b) lim ; §S: 
x 7 x7 96 BiÕn ®æi thµnh f(t) = t2 + t > m + 2.
4 T×m miÒn gi¸ trÞ cña VT m < -6.
(2 x  1) x  3  3 x  9
c) lim ; §S: Bµi 5: T×m a nhá nhÊt ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh sau
x 1 x 1 3 tho¶ m·n víi mäi x thuéc [0;1]
x 1  x 1
3
5 a.( x 2  x  1)  ( x 2  x  1) 2
d) lim 3 ; §S: .
x 0 x  1  cos x 2 HD §Æt t = x2 + x dïng miÒn gi¸ trÞ suy ra
a = -1.
x 1  3 x 1
Bµi 6: T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh sau cã
x 1  3 x 1 x
HD: lim  lim 3 . nghiÖm
x 0 3 x  1  cos x x 0 x  1  cos x
x2  x  1  x2  x  1  m
x
HD: m  2.
1  2 x  3 1  3x 5  x  3 x2  7 Bµi 7: T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh sau cã
e) lim ; f) lim ;
x 0 x x 1 x2 1 nghiÖm víi mäi x
4. øng dông ®¹o hµm ®Ó t×m GTLN, GTNN 3cos 4 x  5.cos3 x  36.sin 2 x  15cos x  36  24m  12m 2  0
* Bµi to¸n 1: GTLN, GTNN cña hµm sè trªn mét HD §Æt t = cosx BBT 0  m  2.
kho¶ng. Bµi 8: T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm
PP: + LËp BBT cña hµm sè trªn kho¶ng cÇn t×m. trªn [-/2; /2]
+ NÕu trªn kho¶ng ®ã hµm sè cã duy nhÊt mét 2  2 sin 2 x  m(1  cos x) 2
®iÓm cùc tiÓu th× ®ã lµ GTNN. Bµi 9: T×m GTLN, GTNN cña hµm sè
+ NÕu trªn kho¶ng ®ã hµm sè cã duy nhÊt mét y  2 sin 8 x  cos 4 2 x
®iÓm cùc ®¹i th× ®ã lµ GTLN.
HD : 3 vµ 1/27
* Bµi to¸n 2: T×m GTLN, GTNN cña hµm sè trªn
Bµi 10: T×m GTLN, GTNN cña hµm sè
mét ®o¹n.
PP: + T×m TX§, t×m c¸c ®iÓm tíi h¹n x 1, x2, x3, .... y  2 x  2 x  (4 x  4 x ) víi 0  x  1 .
cña f(x) trªn ®o¹n [a; b]. Bµi 11: T×m GTLN, GTNN cña hµm sè
+ TÝnh f(a), f(x1), f(x2), ..., f(b). y  x 4  x2
+ T×m sè lín nhÊt M vµ sè nhá nhÊt m trong c¸c sè * PP t×m GTLN, GTNN cña hµm sè b»ng miÒn
trªn råi kÕt luËn. gi¸ trÞ cña hµm sè.
M = max f ( x) , m = min f ( x) VÝ dô:
[ a ;b ] [ a ;b ]
T×m GTLN, GTNN cña c¸c hµm sè:
* Bµi to¸n 3: X¸c ®Þnh tham sè ®Ó c¸c ph¬ng 8x  3
x2  3
tr×nh hoÆc bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm. a) y  2 ; b) y  2 ;
x  x  12 x  x 1
+ F(x) = m  m  [MaxF(X); minF(x)]
+ F(x) > m víi mäi x . .<=> m < minF(x) 2sin x  1 sin x  cos x
c) y  ; d) y  .
+ F(x) > m cã nghiÖm . .<=> m<MaxF(x) . . . cos x  2 sin x  2 cos x  3
 Chó ý: khi ®æi biÕn ph¶i t×m §K cña biÕn
míi cã thÓ sö dông ph¬ng ph¸p miÒn gi¸ trÞ.
C¸c vÝ dô
Bµi 1: T×m GTLN, GTNN cña hµm sè
x 1
y trªn ®o¹n [-1;2].
x2 1
ln 2 x
Bµi 2: T×m GTLN,GTNN cña hµm sè y 
x
trªn ®o¹n [1;e3].
17
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc
Bµi 8: TiÕp tuyÕn, tiÕp xóc vµ
t¬ng giao
1. Ph¬ng tr×nh tiÕp tuyÕn cña hµm sè.
Cho hµm sè y = f(x) cã ®å thÞ lµ (C).
* TiÕp tuyÕn t¹i ®iÓm M(x0; y0)  (C):
y - y0 = f’(x0)(x - x0).
* TiÕp tuyÕn cã hÖ sè gãc k cho tríc:
+ Gäi x0 lµ hoµnh ®é tiÕp ®iÓm. Ta cã f’(x0) = k.
+Gi¶i ph¬ng tr×nh ta t×m ®îc x0, råi t×m y0 = f(x0)
Tõ ®ã ta viÕt ®îc ph¬ng tr×nh.
Chó ý: NÕu  lµ tiÕp tuyÕn vµ:
+  // d: y = ax + b  k = a.
+   d: y = ax + b  k = -1/a.
+  hîp víi trôc Ox mét gãc   k =  tg().
+  hîp víi tia Ox mét gãc   k = tg().
* TiÕp tuyÕn ®i qua mét ®iÓm A(x1; y1).
C¸ch 1: Gäi x0 lµ hoµnh ®é tiÕp ®iÓm.
PTTT t¹i x0 lµ: y = f’(x0)(x - x0) + f(x0).
A TT  y1 = f’(x0)(x1 - x0) + f(x0).
Gi¶i ph¬ng tr×nh Èn x0 råi t×m f(x0), f’(x0).
C¸ch 2: §êng th¼ng  ®i qua A cã hÖ sè gãc k cã
ph¬ng tr×nh: y = k(x - x1) + y1.
 lµ tiÕp tuyÕn cña (C)  hÖ PT sau cã nghiÖm:
 f ( x)  k ( x  x1 )  y1
 at2 + bt + c = 0 cã 2 nghiÖm d¬ng t1 < t2 tho¶ m·n
 f '( x)  k
gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh b»ng ph¬ng ph¸p thÕ ®Ó
t×m k.
2. §iÒu kiÖn tiÕp xóc cña hai ®å thÞ:
§å thÞ 2 hµm sè y = f(x) vµ y = g(x) tiÕp xóc nhau
 hÖ ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm:
 f ( x)  g ( x)

 f '( x)  g '( x )
nghiÖm cña hÖ lµ hoµnh ®é tiÕp ®iÓm.
§Æc biÖt ®å thÞ hµm sè y = f(x) tiÕp xóc víi trôc
Ox  hÖ ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm.
3. §iÓm cè ®Þnh cña hä ®êng cong.
§iÓm cè ®Þnh lµ ®iÓm cã to¹ ®é (x 0; y0) nghiÖm
®óng ph¬ng tr×nh: y0 = f(x0, m). V× vËy: muèn
t×m ®iÓm cè ®Þnh mµ hä ®êng cong (Cm) ®i qua
ta lµm theo hai bíc tuú theo d¹ng hµm sè nh sau:
+ §a ph¬ng tr×nh vÒ d¹ng:
A  0
 Bµi 3. Cho hµm sè y = x3 - 3x + 1. ViÕt PTTT víi
* Am  Bm  C  0 m   B  0
2
C  0
 §S: y = 9x - 15.
A  0
* Am  B  0 m  
B  0
+ Gi¶i hÖ ®iÒu kiÖn trªn ta t×m ®îc ®iÓm cè
®Þnh.
18
L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
4. TiÕp tuyÕn cè ®Þnh
* PP:
 D¹ng 1: Hä ®êng cong ®i qua ®iÓm cè
®Þnh: Ta t×m ®iÓm cè ®Þnh M(x0; y0), råi chøng
minh f’(x0) = h»ng sè víi m.
 D¹ng 2: Hä ®êng cong kh«ng ®i qua ®iÓm
cè ®Þnh: ¸p dông ®iÒu kiÖn tiÕp xóc cña ®å thÞ
hai hµm sè, ta cã hÖ ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm
víi mäi m:
 f ( x)  ax  b
 .
 f '( x)  a
5. T¬ng giao
Hoµnh ®é giao ®iÓm cña ®å thÞ 2 hµm sè y =
f(x) vµ y = g(x) lµ nghiÖm cña ph¬ng tr×nh: f(x) =
g(x).
Chó ý bµi to¸n t×m sè giao ®iÓm cña ®å thÞ hµm
sè víi trôc hoµnh.
* §å thÞ hµm sè y = ax3 + bx2 + cx + d c¾t trôc
hoµnh t¹i 3 ®iÓm lËp thµnh cÊp sè céng  hµm
sè cã 2 cùc trÞ vµ ®iÓm uèn n»m trªn trôc hoµnh
 y '  0 cã hai nghiÖm ph©n biÖt
 .
 yuèn  0
* §å thÞ hµm sè y = ax4 + bx2 + c c¾t trôc hoµnh
t¹i 4 ®iÓm lËp thµnh cÊp sè céng  ph¬ng tr×nh:
t2 = 9t1.
C¸c bµi tËp luyÖn tËp:
a) C¸c bµi tËp vÒ ph¬ng tr×nh tiÕp tuyÕn:
Bµi 1. Cho hµm sè y = x3 - 2x2 + 2x cã ®å thÞ lµ
(C).
1) ViÕt PTTT cña (C) biÕt tiÕp tuyÕn vu«ng gãc
víi ®êng th¼ng y = -x +1.
2) Chøng minh r»ng trªn (C) kh«ng cã 2 ®iÓm mµ
tiÕp tuyÕn víi (C) t¹i hai ®iÓm nµy vu«ng gãc víi
nhau.
HD: 1) §S: y = x, y = x + 2/27.
2) CM: y’ > 0 víi x.
Bµi 2. ViÕt PTTT t¹i ®iÓm uèn cña ®å thÞ hµm
sè y = x3 - 3x2. CMR ®©y lµ tiÕp tuyÕn cã hÖ sè
gãc nhá nhÊt trong c¸c hÖ sè gãc cña tiÕp tuyÕn
cña ®å thÞ.
HD: §S: y = -3x + 1.
CMR y’ - 3 víi x.
(C) biÕt tiÕp tuyÕn ®i qua ®iÓm A(1; 6).
x 1
Bµi 4. Cho hµm sè y = . CMR tiÕp tuyÕn t¹i
x2
mét ®iÓm bÊt k× cña ®å thÞ lu«n c¾t hai ®êng
tiÖm cËn vµ tam gi¸c t¹o thµnh cã diÖn tÝch
kh«ng ®æi.
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
x0  4 Bµi 12. T×m m ®Ò ®å thÞ hµm sè y = x 3 - 3mx2 +
HD: + Giao víi TC§ t¹i A(2; ) , giao víi TCN 4m3 c¾t trôc hoµnh t¹i 3 ®iÓm lËp thµnh mét
x0  2
CSC.
t¹i B (2 x0  2;1) . 1
u ( x) HD: m = 0, m =  .
Bµi 5. Cho hµm sè y = f(x) = . 2
v( x) Bµi 13. T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè y = x4 - 2(m +
1) CMR hÖ sè gãc cña tiÕp tuyÕn t¹i giao ®iÓm x 1)x2 + 2m + 1 c¾t trôc hoµnh t¹i 4 ®iÓm lËp
u '( x0 ) thµnh mét CSC.
= x0 cña ®å thÞ víi trôc hoµnh lµ k = .
v ( x0 ) §S: m = 4, m = -4/9.
x2  2x  m x 2  (m  2) x  m
2) T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè y = c¾t Bµi 14: Cho hµm sè y  (1)
x2 x 1
trôc hoµnh t¹i 2 ®iÓm mµ c¸c tiÕp tuyÕn cña ®å T×m m ®Ó ®êng th¼ng y=-x-4 c¾t ®å thÞ hµm
thÞ t¹i 2 ®iÓm nµy vu«ng gãc víi nhau. sè (1) t¹i 2 ®iÓm ®èi xøng nhau qua ®êng th¼ng
§S: m = 2/5. y=x.
b) C¸c bµi to¸n vÒ tiÕp tuyÕn cè ®Þnh: HD: Ycbt  trung ®iÓm ®o¹n th¼ng thuéc ®êng
Bµi 6. CMR ®å thÞ hµm sè th¼ng y = x.
x 1
2 x  (1  m) x  m  1
2
Bµi 15: Cho hµm sè y  (1)
y lu«n tiÕp xóc víi mét ®- x 1
xm 1) T×m m ®Ó ®êng th¼ng D: y= 2x + m c¾t (C )
êng th¼ng cè ®Þnh t¹i mét ®iÓm cè ®Þnh. t¹i 2 ®iÓm ph©n biÖt A,B sao cho tiÕp tuyÕn
HD: §iÓm cè ®Þnh (-1; -2). y’(-1) = 1. cña (C ) t¹i A, B song song víi nhau.
Bµi 7. CMR víi m0 th× ®å thÞ hµm sè 2) T×m tÊt c¶ c¸c ®iÓm M thuéc (C ) sao cho
(m  1) x  m kho¶ng c¸ch tõ M ®Õn giao ®iÓm 2 ®êng
y lu«n tiÕp xóc víi mét ®êng
xm tiÖm cËn lµ ng¾n nhÊt.
th¼ng cè ®Þnh. 2x  1
Bµi 16: Cho hµm sè y  (1)
HD: ®iÓm cè ®Þnh (0; 1), y’(0) = 1. x 1
Bµi 8. Chøng minh r»ng ®å thÞ hµm sè Gäi I lµ giao ®iÓm 2 ®êng tiÖm cËn cña (C )
(m  2) x  (m 2  2m  4) T×m ®iÓm M thuéc (C) sao cho tiÕp tuyÕn t¹i M
y lu«n tiÕp xóc víi hai vu«ng gãc víi dêng th¼ng IM.
xm
®êng th¼ng cè ®Þnh. mx 2  x  m
Bµi 17: Cho hµm sè y  (1)
HD: G/s tiÕp tuyÕn cè ®Þnh lµ y = kx + b. Ycbt x 1
 4 T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè (1) c¾t trôc hoµnh t¹i 2
 m  1  x  m  kx  b ®iÓm ph©n biÖt cã hoµnh ®é d¬ng.
 hÖ:  cã nghiÖm víi m . Bµi 18: Cho hµm sè y  x  mx  m  1 (1) T×m
4 2

 4 2 k m ®Ó ®å thÞ cña hµm sè c¾t trôc hoµnh t¹i 4

 ( x  m) ®iÓm ph©n biÖt
§S: y = x + 3, y = x - 5. x 2  2x  2
c) C¸c bµi to¸n vÒ tiÕp xóc: Bµi 19: Cho hµm sè y  (1)
x 1
Bµi 9. T×m m ®Ó hµm sè y = x3 - 3mx + m + 1 T×m to¹ ®é 2 ®iÓm A,B n»m trªn (C ) vµ ®èi
tiÕp xóc víi trôc hoµnh. xøng nhau qua ®êng th¼ng x - y - 4 = 0.
§S: m = 1. Bµi 20: Cho hµm sè y  x  4 x  m (1)
4 2

Bµi 10. Cho (C): y= (x2 - 1)2 vµ (P): y = ax2 - 3.

Gi¶ sö ®å thÞ c¾t trôc hoµnh t¹i 4 ®iÓm ph©n
T×m a ®Ó (C) vµ (P) tiÕp xóc nhau. ViÕt PT c¸c
biÖt. H·y x¸c ®Þnh m sao cho h×nh ph¼ng giíi
tiÕp tuyÕn chung cña (C) vµ (P).
h¹n bëi ®å thÞ (C) vµ trôc hoµnh cã diÖn tÝch
HD: a = 2, tiÕp ®iÓm lµ x =  2 . phÇn phÝa trªn vµ phÇn phÝa díi ®èi víi trôc
Bµi 11. T×m m ®Ó (P): y = x2 + m tiÕp xóc víi ®å hoµnh b»ng nhau.
x2  x  1 HD: §K c¾t 0<m<4 vÏ minh ho¹ gäi x1, x2, x3,
thÞ hµm sè: y  .
x 1 x4, lµ nghiÖm
x3 x4
§S: k = -1.
d) C¸c bµi to¸n vÒ t¬ng giao: Strªn= Sduãi<=>  f ( x) dx    f ( x) dx
0 x3

19
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
VËn dông tÝnh chÊt ®èi xøng , ®Þnh ly viÐt cña ®o¹n th¼ng tiÕp tuyÕn bÞ ch¾n bëi hai ®êng
m=20/9 tiÖm cËn.
x 2  2x  9 x 2  2mx  m
Bµi 21: Cho hµm sè y  (1) Bµi 12. Cho hµm sè y  cã ®å thÞ
x2 xm
X¸c ®Þnh m ®Ó (d) y = m(x - 5) + 10 c¾t ®å thÞ lµ Cm. T×m m ®Ó ®å thÞ (C m) c¾t trôc Ox t¹i hai
(C ) t¹i 2 ®iÓm ph©n biÖt nhËn I(5;10) lµ trung ®iÓm vµ tiÕp tuyÕn t¹i hai ®iÓm ®ã vu«ng gãc
®iÓm. víi nhau.
2x2  x  1 Bµi 13. Cho hµm sè y = x 3 - 3x2 + 2 cã ®å thÞ (C).
Bµi 22. Cho hµm sè y  (1)
x 1 Qua A(1; 0) kÎ ®îc mÊy tiÕp tuyÕn tíi (C). ViÕt
CMR tÝch c¸c kho¶ng c¸ch tõ M thuéc (C ) dÕn 2 c¸c ph¬ng tr×nh tiÕp tuyÕn Êy. Chøng minh r»ng
tiÖm cËn cña (C ) kh«ng phô thuéc vµo vÞ trÝ cña kh«ng cã tiÕp tuyÕn nµo cña ®å thÞ song song víi
M. tiÕp tuyÕn qua A(1; 0).
Bµi 14. T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè y = x3 + mx2 +
C¸c bµi tËp tù luyÖn: 1 tiÕp xóc víi ®êng th¼ng d cã ph¬ng tr×nh y = 5.
Bµi 15. T×m m ®Ó ®êng th¼ng y = m c¾t ®å thÞ
hµm sè y = x4 - 2x2 t¹i 4 ®iÓm ph©n biÖt.
Bµi 1 (39.I): Cho y = x3 + 3x2 + 3x + 5.
Bµi 16. T×m m ®Ó ®å thÞ (C) cña hµm sè y =
1. CMR: Trªn ®å thÞ kh«ng tån t¹i hai ®iÓm mµ
x 1
hai tiÕp tuyÕn t¹i ®ã vu«ng gãc víi nhau. c¾t ®êng th¼ng d: y = mx + 1 t¹i 2 ®iÓm
2. T×m k ®Ó trªn ®å thÞ cã Ýt nhÊt mét ®iÓm x 1
mµ tiÕp tuyÕn t¹i ®ã vu«ng gãc víi ®êng th¼ng y thuéc 2 nh¸nh kh¸c nhau cña ®å thÞ.
= kx. Bµi 17. T×m m ®Ó ®êng th¼ng y = m c¾t ®å thÞ
Bµi 2: T×m c¸c ®iÓm M  ®å thÞ hµm sè y =  x 2  3x  3
(C) cña hµm sè y = t¹i hai ®iÓm A,
x2  x  2 2( x  1)
sao cho tiÕp tuyÕn t¹i M c¾t c¸c trôc
x 2 B sao cho AB = 1.
to¹ ®é t¹i A vµ B t¹o thµnh tam gi¸c vu«ng c©n Bµi 18. T×m m ®Ó ®êng th¼ng y = m c¾t ®å thÞ
OAB. x 2  mx  m
(C) cña hµm sè y = t¹i hai ®iÓm
Bµi 3 : T×m tiÕp tuyÕn cã hÖ sè gãc nhá nhÊt cña 1 x
y = x3 + 3x2 - 9x + 5. ph©n biÖt A, B sao cho OA  OB.
Bµi 4 : ViÕt tiÕp tuyÕn víi y = -x3 + 3x2 biÕt tiÕp Bµi 19. T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè y = x3 + mx2 -
1 m c¾t trôc hoµnh t¹i 3 ®iÓm lËp thµnh cÊp sè
tuyÕn vu«ng gãc víi y = x.
9 céng.
2 Bµi 20. T×m m ®Ò ®å thÞ hµm sè y =
Bµi 5: ViÕt pttt qua M( ; 1) víi y = -x3 +3x -1.
3 x4 1
 mx 2  m  c¾t trôc hoµnh t¹i 4 ®iÓm lËp
x2  x  1 2 2
Bµi 6:ViÕt pttt ®i qua M(1 ; 0) víi y = .
x 1 thµnh mét cÊp sè céng.
3x  2
Bµi 7: CMR trªn ®å thÞ cña y = kh«ng cã
x 1
tiÕp tuyÕn nµo ®i qua giao hai tiÖm cËn.
Bµi 8: Qua A(-2; 5) cã mÊy tiÕp tuyÕn víi y = x 3 -
9x2 + 17x + 2.
Bµi 9. T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè y = (x - 1)(x 2 +
mx + m) tiÕp xóc víi trôc hoµnh.
x2  x  1
Bµi 10. Cho hµm sè y  . X¸c ®Þnh a
x 1
®Ó hµm sè tiÕp xóc víi Parabol y = x2 + a.
x2  2x  1
Bµi 11. Cho hµm sè y  cã ®å thÞ lµ
x 1
(C). ViÕt ph¬ng tr×nh tiÕp tuyÕn cña ®å thÞ (C)
sao cho c¸c tiÕp tuyÕn Êy vu«ng gãc víi tiÖm cËn
xiªn. Chøng minh r»ng tiÕp ®iÓm lµ trung ®iÓm
20
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
+ Hµm sè cã cùc trÞ  y’ = 0 cã 2 nghiÖm ph©n
Bµi 9. TÝnh ®¬n ®iÖu vµ cùc trÞ b'
biÖt   . Khi ®ã hµm sè cã mét CT vµ mét C§.
a'
Mét sè kiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng: + Hµm sè cã 2 cùc trÞ tr¸i dÊu 
1. TÝnh ®¬n ®iÖu cña hµm sè:
 y '  0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt
Hµm sè y = f(x) §B/(a; b)  f’(x)  0 x  (a; b). 
Hµm sè y = f(x) NB/(a; b)  f’(x)  0 x  (a; b).  y  0 v« nghiÖm
Chó ý: + Hµm sè cã 2 cùc trÞ cïng dÊu 
Cho tam thøc bËc 2: f(x) = ax2 + bx + c (a  0).  y '  0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt
a  0 a  0 
+ f(x)  0 x   ; f(x) 0 x    y  0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt
  0   0 + NÕu hµm sè ®¹t cùc trÞ t¹i x 0 th× y(x0) =
f(x) cã 2 nghiÖm x1, x2 tho¶ m·n: 2ax0  b
.
 a'
  0 + §êng th¼ng ®i qua 2 ®iÓm cùc trÞ lµ
 a b
+   x1 < x2   af ( )  0 y 2 x .
S a' a'
  Mét sè vÝ dô :
2
* C¸c vÝ dô vÒ tÝnh ®¬n ®iÖu cña hµm sè:
 VÝ dô 1. Cho hµm sè y = x3 - 3x2 + mx + 1.
  0
 1) T×m m ®Ó hµm sè §B trªn R.
+ x1 < x2     af ( )  0 2) T×m m ®Ó hµm sè §B víi x > 1.
S HD:
 
2 1) §K  y’  0 víi x  g(x) = 3x2 - 6x + m  0
2. Cùc trÞ cña hµm sè. víi x  ’  0  9 - 3m  0  m  3.
CÇn n¾m v÷ng hai quy t¾c ®Ó t×m cùc trÞ. 2) §K  y’  0 víi x > 1. XÐt 2 trêng hîp:
* Cho hµm sè y = f(x). + TH1: ’  0  m  3  y’  0 x  y’  0 víi
 f '( x0 )  0 x > 1.
+ Hµm sè ®¹t cùc ®¹i t¹i x = x0   . + TH2: ’>0 th× y’  0 víi x > 1  g(x) cã 2
 f ''( x0 )  0 nghiÖm x1, x2 tho¶ m·n: x1 < x2  1.
 f '( x0 )  0 §S: m  3.
+ Hµm sè ®¹t cùc tiÓu t¹i x = x0   .
 f ''( x0 )  0 C¸ch 2: Dïng PP hµm sè.
* §èi víi hµm sè y = ax3 + bx2 + cx + d.
+ Hµm sè cã cùc trÞ  y’ = 0 cã 2 nghiÖm ph©n x2  5x  m2  6
VÝ dô 2. T×m m ®Ó hµm sè y =
biÖt. Khi ®ã hµm sè cã mét CT vµ mét C§. x3
+ Khi chia y cho y’ ta ®îc: y = y’.g(x) + r(x). §B trªn kho¶ng (1; +).
NÕu x0 lµ ®iÓm cùc trÞ th× y CT = r(x0)  y = r(x) HD: Hµm sè x¸c ®Þnh víi x(1; +).
chÝnh lµ ®êng th¼ng ®i qua 2 ®iÓm cùc trÞ. x 2  6 x  9  m2
* §èi víi hµm sè y = ax4 + bx2 + c: y'  .
( x  3) 2
+ Hµm sè lu«n cã mét ®iÓm cùc trÞ n»m trªn trôc
tung. §K  y’  0 víi x > 1  g(x) = x2 + 6x + 9 - m2
+ V× y’ = 2x(2ax2 + b) nªn hµm sè cã 3 cùc trÞ   0 víi x > 1  m2  x2 + 6x + 9 x > 1  m2 
ph¬ng tr×nh 2ax2 + b = 0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt mint(x) = x2 + 6x + 9 x > 1.
kh¸c 0. §S: -4  m  4.
+ Do tÝnh chÊt ®èi xøng nªn nÕu hµm sè cã 3 cùc x 2  2mx  3m 2
VÝ dô 3. T×m m ®Ó hµm sè y 
trÞ th× lu«n cã 2 cùc trÞ ®èi xøng nhau qua trôc x  2m
Oy. ®ång biÕn trªn kho¶ng (1; +).
ax 2  bx  c HD: Hµm sè x¸c ®Þnh víi x > 1  2m  1  m
* §èi víi hµm sè y  :
a'x b'  1/2.
x 2  4mx  m 2
y'  .
( x  2 m) 2
21
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
§K  y’  0 víi x > 1  g(x) = x2 - 4mx + m2   x 2  8 x  m  12
0 víi x > 1. XÐt 2 trêng hîp: HD: y’ =
( x  4) 2
+ TH1: ’  0  m = 0. HS cã C§ vµ CT  y’ = 0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt
+ TH2: ’>0  m < 2 - 3 .   4  m  0
* C¸c vÝ dô vÒ cùc trÞ cña hµm sè: kh¸c 4    m  4.
D¹ng 1. T×m m ®Ó hµm sè cã cùc trÞ:  16  32  m  12  0
Bµi 1. Cho hµm sè y = x3 - 3x2 + 3(2m - 1)x + 1. Gäi (x1; y1), (x2; y2) lµ c¸c ®iÓm cùc trÞ th×:
T×m m ®Ó hµm sè cã C§ vµ CT. y1 = -2x1 +3, y2 = -2x2 + 3.
HD: y’ = 3x2 - 6x + 3(2m - 1). y1  y2  4  2 x1  x2  4  ( x1  x2 ) 2  4 x1 x2  4
§K  y’ = 0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt  y’ > 0   m = 3.
m > -1. 2 x 2  3x  m  2
Bµi 2. Cho hµm sè: Bµi 6. T×m m ®Ó hµm sè y = cã
x2
1 3
y = x  (m  2) x  (5m  4) x  m  1
2 2
C§, CT vµ yCD  yCT  12 .
3
T×m m ®Ó hµm sè cã C§, CT vµ x1 < -1 <x2.  9
§S: m   0;  .
HD: §K  1.f’(-1) < 0  m < -3.  2
Bµi 3. Cho hµm sè: Bµi 7. T×m m ®Ó hµm sè :
1 x 2  (m  1)  m 2  4m  2
y  x 3  (m 2  m  2) x 2  (3m 2  1) x  5 y=
3 x 1
T×m m ®Ó hµm sè ®¹t cùc tiÓu t¹i x = -2. cã C§, CT vµ yC§.yCT lµ nhá nhÊt.
 y '(2)  0 §S: yC§.yCT nhá nhÊt = -4/5 khi m = 7/5.
HD: §K   . §S: m = 3.
 y ''(2)  0 x 2  mx  m
Bµi 8. CMR hµm sè y = lu«n cã C§,
1 3 x 1
Bµi 4. Cho hµm sè y  x  mx  x  m  1 .
2

3 CT vµ kho¶ng c¸ch gi÷a chóng kh«ng ®æi.

T×m m ®Ó hµm sè cã C§, CT vµ kho¶ng c¸ch D¹ng 3. VÞ trÝ cña C§ vµ CT trong mÆt
gi÷a chóng lµ nhá nhÊt. ph¼ng Oxy.
HD: y’ = x2 -2mx - 1, y’ = 0  x2 -2mx - 1 = 0 (1). mx 2  3mx  m 2  4m  1
Bµi 9. Cho hµm sè y  .
Cã = m2 + 1 > 0 m  hµm sè lu«n cã C§ vµ x 1
CT. T×m m ®Ó hµm sè cã C§, CT n»m vÒ hai phÝa
Chia y cho y’ ta ®îc: cña trôc Ox.
1 2 2 mx 2  2mx  5m  1
y  y '. ( x  m)  (m 2  1) x  ( m  1) . HD: y '  ;
3 3 3 ( x  1)2
Gäi 2 ®iÓm cùc trÞ lµ: A(x1; y1), B(x2; y2) víi x1,
 y '  0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt
x2 lµ nghiÖm cña (1) th×: §K  
2 2 2  y  0 v« nghiÖm
y1 =  (m  1) x1  ( m  1) ; §S: 0 < m < 4.
3 3
2 2 2 Bµi 10. T×m m ®Ó hµm sè y =
y2 =  (m  1) x2  ( m  1) ; x 2  (m  1) x  m  1
3 3 cã 2 cùc trÞ cïng phÝa.
AB2 = (x2 - x1)2 + (y2 - y1)2 = (4m2 + 4)[1+ xm
4 2 4 52  y '  0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt
(m  1) 2 ]  4(1  )  . §K   .
9 9 9  y  0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt
2 13 mx 2  (m 2  1) x  4m3  m
 AB  ; AB min  m = 0. Bµi 11. Cho hs: y  .
3 xm
D¹ng 2. BiÓu thøc ®èi xøng cña cùc trÞ: T×m m ®Ó hµm sè cã C§, CT n»m ë gãc phÇn t
 x 2  3x  m thø II vµ thø IV.
Bµi 5. T×m m ®Ó hµm sè y = cã
x4 HD:
C§, CT vµ yCD  yCT  4 .

22
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
m  0 2) T×m m ®Ó hµm sè ®ång biÕn víi  x (3,
 1 +).
§K   y '  0 cã 2 nghiÖm tr¸ i dÊu .ĐS: m   .
 y  0 v« nghiÖm 5 x 2  2 mx  m  2
 Bµi 12: Cho hµm sè y = .
xm
C¸c bµi tËp tù luyÖn: 1) Kh¶o s¸t khi m = 1.
x 2  2mx  2 2) T×m m ®Ó hµm sè ®ång biÕn trªn tõng kho¶ng
Bµi 1: Cho hµm sè y  (1)
x 1 x¸c ®Þnh.
T×m m ®Ó hµm sè (1) cã 2 ®iÓm cùc trÞ A, B. Bµi 13: Cho hµm sè y = (m + 2)x3 + 3x2 + mx - 5.
CMR khi ®ã ®êng th¼ng AB song song víi ®êng T×m m ®Ó hµm sè cã cùc trÞ.
th¼ng 2x - y -10 = 0. Bµi 14: Cho hµm sè y = x3 + mx2  + 3mx + 5.
Bµi 2: Cho hµm sè y  ( x  m)  3x (1)
3
T×m m ®Ó hµm sè cã cùc trÞ.
T×m m ®Ó hµm sè ®· cho ®¹t cùc tiÓu t¹i ®iÓm Bµi 15: Cho hµm sè y = x3 + mx2 + 7x + 3.
cã hoµnh ®é x = 0. 1) Kh¶o s¸t khi m= 5.
x 2  2mx  1  3m 2 2) T×m m ®Ó hµm sè cã cùc trÞ, viÕt ph¬ng
Bµi 3: Cho hµm sè y  (1) tr×nh ®êng th¼ng ®i qua hai ®iÓm cùc trÞ.
xm
T×m m ®Ó hµm sè cã 2 ®iÓm cùc trÞ n»m vÒ 2 mx 2  (2  m 2 ) x  2 m  1
Bµi 16: Cho hµm sè y = .
phÝa cña trôc tung. xm
Bµi 4: Cho hµm sè y  x  2m x  1 (1)
4 2 2
T×m m ®Ó hµm sè cã 2 cùc trÞ.
T×m m ®Ó ®å thÞ cña hµm sè (1) cã 3 ®iÓm cùc 2 x 2  (1  m) x  m 2  m
trÞ lµ 3 ®Ønh cña mét tam gi¸c vu«ng. Bµi 17: Cho hµm sè y = .
xm
x 2  (m  1) x  m  1 T×m m ®Ó hµm sè cã hai cùc trÞ tr¸i dÊu.
Bµi 5: Cho hµm sè y  (1)
x 1 mx 2  x  m
CMR víi m bÊt kú ®å thÞ ( C m ) lu«n lu«n cã Bµi 18: Cho hµm sè y = .
x 1
®iÓm cùc trÞ vµ kho¶ng c¸ch gi÷a 2 ®iÓm ®ã
1) Kh¶o s¸t khi m = 1.
b»ng 20 .
2) T×m m ®Ó hµm sè kh«ng cã cùc trÞ.
Bµi 6: Cho hµm sè:
x 2  (2m  1) x  m 2  m  4 x2  2x  m  2
y (1) Bµi 19: Cho hµm sè y = .
2( x  m ) x  m 1
T×m m ®Ó hµm sè cã cùc trÞ vµ tÝnh kho¶ng ViÕt ph¬ng tr×nh ®êng th¼ng ®i qua c¸c ®iÓm
c¸ch gi÷a hai ®iÓm cùc trÞ cña ®å thÞ cña hµm cùc trÞ.
sè. x 2  2 x  m2  2
Bµi 20: Cho hµm sè y = .
x 2  (5m  2) x  2m  1 x 1
Bµi 7: Cho hµm sè y  (1) 1) Kh¶o s¸t khi m= 0.
x 1
T×m m ®Ó hµm sè cã cùc trÞ vµ kho¶ng c¸ch gi÷a 2) T×m m ®Ó: ®å thÞ hµm sè cã hai ®iÓm cùc
trÞ tr¸i dÊu; kho¶ng c¸ch tõ cùc tiÓu vµ cùc ®¹i
®iÓm C§,CT nhá h¬n 2 5 . ®Õn Ox b»ng nhau.
Bµi 8: Cho hµm sè y  x  2m x  1 (1) .
4 2 2
Bµi 21: Cho hµm sè y = x4 - 2mx2 + m4. T×m m
1) Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn cña ®å thÞ cña hµm sè ®Ó hµm sè cã ba cùc trÞ vµ c¸c ®iÓm cùc trÞ t¹o
khi m=1 thµnh mét tam gi¸c ®Òu.
2) T×m m ®Ó ®å thÞ cña hµm sè (1) cã 3 ®iÓm
cùc trÞ lµ 3 ®Ønh cña mét tam gi¸c vu«ng c©n.
x 2  3(m  1) x  m  1
Bµi 9: Cho hµm sè y= .
x2
1) Kh¶o s¸t khi m =2.
2) T×m m ®Ó hµm sè ®ång biÕn víi x  -2.
Bµi 10: Cho hµm sè y=mx3-(2m-1)x2 + (m-2)x - 2.
1) Kh¶o s¸t khi m = 1.
2) T×m m ®Ó hµm sè ®ång biÕn víi x.
2 x 2  3x  m
Bµi 11: Cho hµm sè y = .
x 1
1) Kh¶o s¸t khi m = 2.
23
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
cos x - (m -1)cosx + m + 2 = 0 (1) (0  x  ).
2

Bµi 10. BiÖn luËn sè nghiÖm cña ph¬ng tr×nh HD: §Æt cosx = t (-1  t  1) th×
b»ng ®å thÞ t2  t  2
(1)  t2 - (m -1)t + m + 2 = 0  = m.
t 1
Mét sè kiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng:
§Ó biÖn luËn sè nghiÖm ph¬ng tr×nh F(x, m) = 0 x2  x
Bµi 4. Kh¶o s¸t y = . BiÖn luËn sè nghiÖm
ta cã thÓ biÕn ®æi vÒ d¹ng: f(x) = g(m), trong ®ã 2x  2
y = f(x) lµ hµm sè ®· kh¶o s¸t hoÆc cã thÓ dÔ x2  x
dµng kh¶o s¸t cßn y = g(m) lµ ®êng th¼ng phô cña ph¬ng tr×nh: = m.
2x  2
thuéc tham sè m.
Víi ph¬ng ph¸p nµy ta chó ý tíi c¸ch vÏ ®å thÞ c¸c  x 2  3x
Bµi 5. Kh¶o s¸t y = . BiÖn luËn sè
hµm sè cã chøa dÊu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi: 2x  2
* §å thÞ hµm sè y = f(|x|): nghiÖm cña PT: x2 + 3x + 2kx - 1= 0 (1).
§å thÞ hµm sè y = f(|x|) ®îc suy ra tõ ®å thÞ hµm  x 2  3x
sè y = f(x) b»ng c¸ch: HD: (1) k.
2x  2
+ Gi÷ nguyªn phÇn ®å thÞ phÝa bªn ph¶i trôc Oy.
+ Bá phÇn ®å thÞ phÝa bªn tr¸i trôc Oy vµ lÊy x2  1
Bµi 6. Kh¶o s¸t y = . BiÖn luËn sè nghiÖm
®èi xøng phÇn bªn ph¶i qua trôc Oy. x 1
* §å thÞ hµm sè y = |f(x)|: x2  1
§å thÞ hµm sè y = |f(x)| ®îc suy ra tõ ®å thÞ hµm cña PT k.
sè y = f(x) b»ng c¸ch: x 1
+ Gi÷ nguyªn phÇn ®å thÞ phÝa trªn trôc Ox. x2  x  1
+ Bá phÇn ®å thÞ phÝa díi trôc Ox vµ lÊy ®èi Bµi 7. Kh¶o s¸t y = . BiÖn luËn sè
x 1
xøng phÇn phÝa díi qua trôc Ox.
nghiÖm cña PT: x2 - x - k x  1 + 1 = 0. (1)
ax 2  bx  c
* §å thÞ hµm sè y  ®îc suy ra tõ ®å Bµi 8. Kh¶o s¸t y = -x3 + 3x2 - 2. BiÖn luËn sè
a'x b' nghiÖm: x3 - 3x2 + m = 0.
ax 2  bx  c 2x2  2x  3
thÞ hµm sè y  (1) b»ng c¸ch: Bµi 9. Kh¶o s¸t y = . BiÖn luËn sè
a'x b' ( x  1)
+ Gi÷ nguyªn phÇn ®å thÞ hµm sè (1) víi 2x2  3 x  2
b' nghiÖm cña PT: = m.
x . x 1
a'
b' Bµi 10. Kh¶o s¸t y = 4x3 - 3x - 1 (C). T×m m ®Ó
+ Bá phÇn ®å thÞ hµm sè (1) víi x   vµ lÊy 3
ph¬ng tr×nh 4 x  3 x  m cã 4 nghiÖm ph©n
a'
®èi xøng phÇn ®ã qua trôc Ox. biÖt.
x 2  2x  m
Bµi 11. Cho hµm sè y  (1)
Bµi tËp ¸p dông: x2
Bµi 1. Kh¶o s¸t y = (x + 1)2(x - 1)2 (C). BiÖn a) Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn cña ®å thÞ cña hµm
luËn sè nghiÖm cña (x2 - 1)2 - 2m +1 = 0 (1). sè khi m=1
HD: y = x4 - 2x2 + 1. b) X¸c ®Þnh m ®Ó hµm sè (1) nghÞch biÕn
Bµi 2. Kh¶o s¸t y = x3 -3x2 + 2. BiÖn luËn sè trªn ®o¹n [-1;0]
m2  1 c) T×m a ®Ó ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm:
nghiÖm cña PT: x3 -3x2 + 2 = 2( ). 2 2

m 91 1t  (a  2).31 1t  2a  1  0 (2)

m2  1 1 1 m2  1 HD:
HD:  m  m  2  2 §Æt x = 31 1t . §iÒu kiÖn x  3.
2

m m m m
m2  1 x2  2 x  1
hoÆc 2. (2)  x - (a + 2)x + 2a + 1 = 0 
2
a
m x2
x2  x  2 x2  2 x  1
Bµi 3. Kh¶o s¸t y = . BiÖn luËn sè XÐt hµm sè y  trªn [3; + ).
x 1 x2
nghiÖm cña: DS: m  4.

24
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
d) TÝch ph©n hµm sè ch½n, lÎ:
Bµi 11. TÝch ph©n - diÖn tÝch- thÓ tÝch NÕu y = f(x) liªn tôc trªn ®o¹n [-a; a] vµ:
a a

Mét sè kiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng: + y = f(x) ch½n th× 

a
f ( x )dx  2  f ( x)dx .
0
1. B¶ng nguyªn hµm cña c¸c hµm sè. a
2. C¸c ph¬ng ph¸p tÝnh tÝch ph©n:
a) Ph¬ng ph¸p ®æi biÕn sè:
+ y = f(x) lÎ th×: 
a
f ( x )dx  0 .
* Lo¹i 1: 
f ( x)
 D¹ng: 

a 2
 x 2
dx


,  2
dx
®Æt x = asint.
e) TÝch ph©n d¹ng

a x
1
dx trong ®ã f(x) lµ
  a  x2 hµm sè ch½n.
 
dx dx C¸ch gi¶i: T¸ch thµnh 2 tÝch ph©n :
 D¹ng:  2 ®Æt x = atgt,  (ax  b)2  c 2  0 
x  a2 f ( x) f ( x) f ( x)


®Æt ax  b  ctgt .
 a x  1  a x  1 0 a x  1 dx
dx  dx 
b 0
f ( x)
* Lo¹i 2:  f (u ( x))u '( x)dx. §Æt t = u(x). XÐt tÝch ph©n a x
1
dx ®æi biÕn sè x = -t.
a 
+ NhiÒu khi ph¶i biÕn ®æi míi xuÊt hiÖn 
f ( x)


u’(x)dx. KÕt qu¶ ta ®îc  x dx   f ( x)dx .


a 1
+ Ta còng cã thÓ biÕn ®æi: 0
a a
b b

 f (u ( x))u '( x)dx   f (u ( x))d (u( x)) f) TÝch ph©n d¹ng:  f (a  x)dx   f ( x)dx
0 0
trong
a a

b) Ph¬ng ph¸p tÝch ph©n tõng phÇn: ®ã f(x) lµ hµm sè liªn tôc trªn [0; a].
b b b §æi biÕn x = a - t.
 P( x)sin xdx,  P( x) cos xdx,  P( x) e dx,
x
 D¹ng:
a a a C¸c vÝ dô
Đặt u = P(x), dv = sinxdx (dv = cosxdx, dv = exdx). 1
x3
b
x
b
x Bµi 1: TÝnh tÝch ph©n I   dx
x2 1
 D¹ng:  2
dx ,  dx, 0

a
cos x a
sin 2 x §S I =1/2(1-ln2).
dx dx ln 3
ex
§Æt u = x, dv = 2
cos x
hoÆc dv =
sin 2 x
. Bµi 2: TÝnh tÝch ph©n I  
0 (e x  1) 3
dx

3. Mét sè tÝch ph©n thêng gÆp: b

HD: ®a vÒ d¹ng   u du .
b 
P ( x) §S I  2  1
a) TÝch ph©n h÷u tØ:  dx P(x), Q(x) lµ a
a
Q( x)
0
c¸c ®a thøc. Bµi 3: TÝnh tÝch ph©n I   x(e  3 1  x ) dx
2x

+ NÕu bËc P(x)  bËc Q(x) chia P(x) cho Q(x). 1

+ NÕu bËc cña P(x) < bËc Q(x) dïng ph¬ng ph¸p HD T¸ch thµnh 2 tÝch ph©n.
®æi biÕn hoÆc ph¬ng ph¸p hÖ sè bÊt ®Þnh. §S I=3/4e-2 - 4/7
b) TÝch ph©n chøa c¸c hµm sè lîng gi¸c. Bµi 4: TÝnh tÝch ph©n

+ N¾m v÷ng c¸c c«ng thøc biÕn ®æi. 2
c) TÝch ph©n håi quy: I  1  cos 3 x . sin x. cos 5 dx
6
b b

 D¹ng  e sin xdx,  e cos xdx.

x x 0

a a HD: t = 6 1  cos3 x  cos3x = 1- t6.

§Æt u = sinx (u = cosx), dv = e xdx. TÝch ph©n §S I =12/91
tõng phÇn 2 lÇn. 2 3
1
b b Bµi 5: TÝnh tÝch ph©n I   dx
 D¹ng:  sin(ln x)dx,  cos(ln x)dx. 5 x. x 2  4
a a HD: nh©n c¶ tö vµ mÉu víi x råi ®Æt t  x 2  4 .
Đặt u = sin(lnx) (u = cos(lnx)), dv = dx. Tích phân §S I=1/4.ln5/3
từng phần 2 lần.

25
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
 
4 2
Bµi 6: TÝnh tÝch ph©n I  x 10) TÝnh tÝch ph©n I  e cos x sin 2 x.dx
 1  cos 2 x dx
0
 0

HD:§a vÒ d¹ng tÝch ph©n tõng phÇn. 

x. sin x
§S I = /8-1/4.ln2 11) TÝnh tÝch ph©n I   dx
0 1  cos x
2
1

Bµi 7: TÝnh tÝch ph©n I   x 1  x dx

3 2 3
x5  2 x3
0 12) TÝnh tÝch ph©n I  
0 x2  1
dx
a
Bµi 8: Cho hµm sè f ( x)   bx.e x T×m e
( x  1) 3 13) TÝnh tÝch ph©n I   x ln x.dx
2

1 1
a,b biÕt r»ng f’(0) = -22 vµ  f ( x) dx  5 1

14) TÝnh tÝch ph©n I   x 4  3x dx

2 2
0

Bµi 9: TÝnh tÝch ph©n 0

 
3 4
tgx 15) TÝnh tÝch ph©n I  sin 2 x cos x dx
I 
 cos x. 1  cos x
2
dx 0 1  cos x
4 1
x 4  sin x
 x2  1

3 16) TÝnh tÝch ph©n: I 
tgx
HD: BiÕn ®æi vÒ d¹ng I   1
dx . 
cos 2 x. tg 2 x  1 sin 2 x
 2 x  1dx

4 17) TÝnh tÝch ph©n I 

§Æt t  1  tg 2 x . 1

18) TÝnh tÝch ph©n I   (e sin x  e x )dx

2
x 2 2
Bµi tËp ¸p dông
3 1
1
1) TÝnh tÝch ph©n I   x  x3
dx 1
1  x2
1
ln 8
19) TÝnh tÝch ph©n I  
1
ex  1
dx

2) TÝnh tÝch ph©n I   e  1.e dx

x 2x

x sin x
ln 3 20) TÝnh tÝch ph©n I   dx .
 0
4  cos 2 x
2
3) TÝnh tÝch ph©n I  (2 x  1) cos 2 xdx 4. DiÖn tÝch:
 0
* Bµi to¸n 1: TÝnh diÖn tÝch h×nh ph¼ng giíi h¹n
e3 bëi ®å thÞ 2 hµm sè y = f(x), y = g(x) trªn ®o¹n [a;
ln 2 x
4) TÝnh tÝch ph©n I  
1 x ln x  1
dx b]. Trong ®ã ph¬ng tr×nh: f(x) - g(x) = 0 v«
nghiÖm trªn [a; b].
 b
2 S   f ( x)  g ( x) dx
5) TÝnh tÝch ph©n I  (e sin x  cos x) cos xdx
 0
a

* Bµi to¸n 2: TÝnh diÖn tÝch h×nh ph¼ng giíi h¹n

2
x4  x 1 bëi ®å thÞ 2 hµm sè y = f(x), y = g(x) trªn ®o¹n [a;
6) TÝnh tÝch ph©n I   dx
0 x2  4 b]. Trong ®ã ph¬ng tr×nh: f(x) - g(x) = 0 cã Ýt
7 nhÊt mét nghiÖm x = x0 trªn [a; b].
x2
7) TÝnh tÝch ph©n I   3 dx x0 b

0

x 1 S 
a
f ( x )  g ( x ) dx   f ( x)  g ( x ) dx
x0
4
8) TÝnh tÝch ph©n I  (tgx  e sin x cos x)dx * Bµi to¸n 3: TÝnh diÖn tÝch h×nh ph¼ng giíi h¹n
 0
bëi ®å thÞ 2 hµm sè y = f(x), y = g(x).
 GPT: f(x) - g(x) = 0, ®îc c¸c nghiÖm x = a, x = b.
3 b
9) TÝnh tÝch ph©n I  sin 2 x.tgx.dx
 S   f ( x)  g ( x) dx
0 a

5. ThÓ tÝch:
* Quay quanh Ox:

26
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
b
C  Cn1  ...  Cnn  2n ;
0
V    y 2 dx ví i y  f ( x) n

a Cn0  Cn1  Cn2  ...  (1) k Cnk  ...  (1) n Cnn  0

* Quay quanh Oy: §Æt P(x) = (1  x )  Cn  Cn x  ...  Cn x
n 0 1 n n
b
V    x 2 dx ví i x  g ( y ) P(x) lµ ®a thøc bËc n nªn ta cã thÓ tÝnh gi¸ trÞ t¹i
a mét ®iÓm bÊt k×; lÊy ®¹o hµm; tÝch ph©n trªn
mét ®o¹n bÊt k×. Khi ®ã ta cã c¸c bµi to¸n míi.
C¸c vÝ dô : VÝ dô:
Bµi 1: TÝnh thÓ tÝch vËt thÓ trßn xoay sinh ra
P(2008) = Cn  2008Cn  ...  2008 Cn  2009
0 1 n n n
bëi phÐp quay xung quanh trôc ox cña h×nh
ph¼ng giíi h¹n bëi trôc Ox vµ ®êng P '( x)  Cn1  2 xCn2  3x 2Cn3  ...  nx n 1Cnn
y  2 sin x (0  x   ) .
 (1  x) n  '  n(1  x) n 1
Bµi 2: TÝnh diÖn tÝch h×nh ph¼ng giíi h¹n bëi
c¸c ®êng : y  x 2  4 x  3 , y  x  3 P '(1)  Cn1  2Cn2  3Cn3  ...  nCnn  n.2n 1
§S: P '(1)  Cn1  2Cn2  3Cn3  ...  (1) n nCnn  0
Bµi 3: TÝnh diÖn tÝc h×nh ph¼ng giíi h¹n bëi c¸c
P '(a)  Cn1  2aCn2  3a 2Cn3  ...  na n 1Cnn  n(1  a ) n 1
®êng
x2 x2
xP '( x)  xCn1  2 x 2Cn2  3 x 3Cn3  ...  nx nCnn  nx(1  x ) n 1
y  4 ,y 
4 4 2  Cn1  22 xCn2  32 x 2Cn3  ...  n 2 x n 1Cnn
§S:  n(1  x) n 1  n(n  1) x(1  x) n  2
Bµi 4. TÝnh diÖn tÝch h×nh ph¼ng giíi h¹n bëi
P ''( x)  2Cn2  3.2 xCn3  4.3x 2Cn4  ...  n(n  1) x n 2Cnn
(P): y = -x2 + 6x - 8, tiÕp tuyÕn t¹i ®Ønh cña (P)
vµ Oy.   n(1  x) n 1  '  n(n  1)(1  x) n 2
Bµi 5. TÝnh diÖn tÝch h×nh ph¼ng giíi h¹n bëi
P ''(1)  2Cn2  3.2Cn3  4.3Cn4  ...  n(n  1)Cnn  n(n  1)2n 2
®å thÞ hµm sè y = x 3 - 3x vµ tiÕp tuyÕn víi ®å
a a a
1
 P( x)dx   (Cn  Cn x  ...  Cn x )dx   (1  x) dx
0 1 n n n
thÞ t¹i ®iÓm cã hoµnh ®é x = - .
2 0 0 0
Bµi 6. TÝnh diÖn tÝch h×nh ph¼ng giíi h¹n bëi 1 2 1 1 3 2 1 n 1 n (1  a) n 1  1
®å thÞ hµm sè vµ c¸c tiÕp tuyÕn cña ®å thÞ kÎ tõ  aC  a Cn  a Cn  ... 
0
n a Cn 
2 3 n 1 n 1
5 
®iÓm M  ; 1 M. ....
2  Mét sè bµi tËp:
Bµi 7. TÝnh thÓ tÝch c¸c vËt thÓ trßn xoay t¹o 1. C¸c bµi to¸n vÒ phÐp ®Õm:
nªn do h×nh ph¼ng giíi h¹n bëi c¸c ®êng sau ®©y
quay quanh Ox: Bµi 1: Cã bao nhiªu sè tù nhiªn chia hÕt cho 5 mµ
1) y = x3, y = 0, x = 0, x = 1. mçi sè cã 4 ch÷ sè kh¸c nhau.
2) y = -3x2 + 3x + 6, y = 0. HD: XÐt 2 trêng hîp. §S: 9.8.7  8.8.7  952 .
Bµi 2: §éi tuyÓn häc sinh giái cña trêng gåm 18
Bµi 12. §¹i sè tæ hîp - c«ng thøc nhÞ thøc niu t¬n em. Trong ®ã cã 7 häc sinh khèi 12, 6 häc sinh
Mét sè kiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng khèi 11, 5 häc sinh khèi 10. Hái cã bao nhiªu c¸ch
+ Hai quy t¾c ®Õm c¬ b¶n: Quy t¾c céng vµ quy cö 8 häc sinh trong ®éi ®i dù tr¹i hÌ sao cho mçi
quy t¾c nh©n. khèi cã Ýt nhÊt 1 häc sinh ®îc chän
+ C¸c kh¸i niÖm: Ho¸n vÞ, chØnh hîp, tæ hîp. HD: C18  (C11  C12  C13 )  41811 .
8 8 8 8

+ C¸c c«ng thøc:

Bµi 3: Tõ c¸c ch÷ sè 1, 2, 3, 4, 5, 6 cã thÓ lËp ®îc
n! n! bao nhiªu sè tù nhiªn mµ mçi sè cã 6 ch÷ sè kh¸c
Pn  n !; Ank  ; Cnk  (0  k  n)
( n  k )! k !(n  k )! nhau vµ trong mçi sè ®ã tæng cña 3 ch÷ sè ®Çu
Cnk  Cnn k ; Cnk11  Cnk1  Cnk nhá h¬n tæng cña 3 ch÷ sè cuèi mét ®¬n vÞ.
HD: V× tæng tÊt c¶ c¸c sè lµ 21 nªn ba sè ®Çu cã
+ C«ng thøc nhÞ thøc Niut¬n
tæng lµ 10, ba sè cuèi cã tæng lµ 11.
( a  b) n  Cn0 a n  Cn1 a n 1b  ...  Cnk a n k b k  ...  Cnn bn Cã 3 cÆp sè tho¶ m·n lµ:
Mét sè c«ng thøc ®Æc biÖt: + CÆp 3 sè ®Çu gåm c¸c sè 1, 4, 5 ba sè cuèi gåm
(1  x) n  Cn0  Cn1 x  ...  Cnk x k  ...  Cnn x n c¸c sè 2, 3, 6. Cã 3!.3! = 36 sè.

27
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
+ CÆp 3 sè ®Çu gåm c¸c sè 2, 3, 5 ba sè cuèi gåm 2) T×m sè nguyªn n >1 tho¶ m·n ®¼ng thøc:
c¸c sè 1, 4, 6. Cã 3!.3! = 36 sè. 2 Pn  6 An2  Pn An2  12 .
+ CÆp 3 sè ®Çu gåm c¸c sè 1, 3, 6 ba sè cuèi gåm
A 4n 1  3A 3n
c¸c sè 2, 4, 5. Cã 3!.3! = 36 sè. 3) TÝnh gi¸ trÞ cña biÓu thøc: M 
VËy cã: 3.36 = 108 sè. (n  1)!
Bµi 4: Tõ c¸c ch÷ sè 0, 1, 2, 3, 4, 5 cã thÓ lËp ®îc nN* BiÕt r»ng:
bao nhiªu sè tù nhiªn mµ mçi sè cã 6 ch÷ sè kh¸c C n21  2C n2 2  2C n23  C n2 4  149
nhau vµ ch÷ sè 2 ®øng c¹nh ch÷ sè 3. 4) T×m hÖ sè cña x7 trong khai triÓn thµnh ®a
HD: Coi hai sè 2 vµ 3 lµ mét cÆp. XÐt 2 trêng thøc cña (2 - 3x)2n, trong ®ã n N* tho¶ m·n:
hîp: C 21n 1  C 23n 1  C 25n 1  .....  C 22nn11  1024 .
+ TH1: cÆp 2,3 ®øng ®Çu, cã: 2.4! = 48 sè.
5) Gi¶ sö (1  2 x)  a0  a1 x  ...  an x . BiÕt r»ng:
n n
+ TH2: cÆp 2, 3 ®øng ë c¸c vÞ trÝ kh¸c, cã:
4.2.3.3! = 144. a 0  a1  ...  a n  729 . T×m n vµ sè lín nhÊt
§S: 192 trong c¸c sè : a 0 , a1 ,..., a n .
Bµi 5: Tõ c¸c ch÷ sè 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 cã thÓ Pn 5
lËp ®îc bao nhiªu sè tù nhiªn, mçi sè gåm 6 ch÷ sè 6) Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh  60 Ank32 víi 2
(n  k )!
kh¸c nhau vµ tæng cña c¸c ch÷ sè hµng chôc, hµng
Èn n, k thuéc N. (TNPT 2003 - 2004)
tr¨m, hµng ngh×n b»ng 8.
7) Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh :
§S: 2. A6 .3!  1440 .
3
C 22x  C 24x  ......  C 22xx  2 2003  1 .
Bµi 6: Tõ c¸c ch÷ sè 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 cã thÓ lËp
8) T×m sè n nguyªn d¬ng tho¶ m·n bÊt ph¬ng
®îc bao nhiªu sè tù nhiªn, mçi sè gåm 5 ch÷ sè kh¸c
nhau vµ nhÊt thiÕt ph¶i cã 2 ch÷ sè 1 vµ 5. tr×nh: An3  2.C nn  2  9n
§S n = 4 v n = 3.
§S: 5.4. A5  1200 .
3
9) Gi¶ sö n lµ sè nguyªn d¬ng vµ
Bµi 7: Mét ®éi v¨n nghÖ cã 15 ngêi gåm 10 nam (1  x) n  a 0  a1  ...  a n x n
vµ 5 n÷. hái cã bao nhiªu c¸ch lËp mét nhãm ®ång
ca gåm 8 ngêi, biÕt r»ng trong nhãm ®ã ph¶i cã Ýt BiÕt r»ng k nguyªn (0< k < n) sao cho:
nhÊt 3 n÷. a k 1 a k a k 1
  .
§S: C5 .C10  C5 .C10  C5 .C3
3 5 4 4 5 10 2 9 24
TÝnh n. §S n =10
Bµi 8: Mét tæ gåm 7 häc sinh n÷ vµ 5 häc sinh
10) Gi¶ sö n lµ sè nguyªn d¬ng vµ
nam cÇn chän ra 6 häc sinh trong ®ã sè häc sinh
n÷ ph¶i nhá h¬n 4. Hái cã bao nhiªu c¸ch chän nh (1  x)10 ( x  2)  x11  a1 x10  ...a10 x  a11 . H·y tÝnh
vËy? hÖ sè a5. §S 672
§S: 11) T×m hÖ sè cña sè h¹ng chøa x8 trong khai triÓn
n
Bµi 9: Cã bao nhiªu sè tù nhiªn ch½n gåm 4 ch÷ sè  1 
nhÞ thøc:   x5  .
®«i mét kh¸c nhau vµ nhá h¬n 2158. x
3

§S: n 1
BiÕt r»ng: C n  4  C n  3  7(n  3)
n
§S 495
Bµi 10: Mét ®éi thanh niªn t×nh nguyÖn cã 15 ng- 8
êi, gåm 12 nam vµ 3 n÷. Hái cã bao nhiªu c¸ch 12) T×m hÖ sè cña sè h¹ng chøa x trong khai triÓn
8
ph©n c«ng ®éi thanh niªn t×nh nguyªn ®ã vÒ gióp nhÞ thøc 1  x 2 (1  x)  .
®ì 3 tØnh miÒn nói sao cho mçi tØnh cã 4 nam vµ 13) T×m sè tù nhiªn n tho¶ m·n:
1 n÷. Cn2 .Cnn  2  2Cn2 .Cn3  Cn3 .Cnn  3  100
§S: (C12 .C3 ).(C8 .C2 ).(C4 .C1 )  207900 .
4 1 4 1 4 1
14) T×m sè tù nhiªn n biÕt (KA 2005):
C21n 1  2.2C22n 1  3.22 C23n 1  4.23 C24n 1  ...(2n  1).22 n C22nn11
2. C¸c bµi to¸n nhÞ thøc, ph¬ng tr×nh bÊt ph-
¬ng tr×nh tæ hîp, chØnh hîp.  2005
1) BiÕt r»ng (2  x)100  a0  a1 x  ...  a100 x100 15) T×m sè nguyªn d¬ng n sao cho:
CMR: a2 < a3. Víi gi¸ trÞ nµo cña k th× ak< ak+1 1 1 1 (1) n n 1
Cn0  Cn1  Cn2  Cn3  ...  Cn 
(0≤ k ≤ 99). 2 3 4 n 1 2008
ak  2100  k .C100
100 k
; ak 1  2100 k 1.C100
100  k 1 16) T×m sè nguyªn d¬ng n sao cho:
100 k 100  k 1 2n 1 Cn1  2.2n 2 Cn2  3.2n3 Cn3  ...  (1)n 1 nCnn  2008
ak  ak 1  2.C100  C100  3k  98  k  32
17) Chøng minh r»ng
28
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
1 1 1 3 1 5 1 2 n 22n 1
C2 n  C2 n  C2 n  ...  C2 n  .
2 4 6 20 2n  1
(KA 2007)

29
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc
Bµi 13. H×nh häc ph¼ng
Mét sè kiÕn thøc cÇn n¾m v÷ng:
+ To¹ ®é cña vect¬, cña ®iÓm;
+ TÝch v« híng cña hai vect¬, gãc gi÷a hai vect¬,
®é dµi vect¬, ®é dµi ®o¹n th¼ng.
+ Ph¬ng tr×nh ®êng th¼ng;
+ C¸c ®êng bËc hai trong mÆt ph¼ng: §êng trßn,
elÝp, hypebol, parabol. Víi mçi ®êng cÇn n¾m
v÷ng:
 D¹ng ph¬ng tr×nh chÝnh t¾c, c¸c yÕu tè;
 Ph¬ng tr×nh tiÕp tuyÕn cña mçi ®êng,
®iÒu kiÖn ®Ó mét ®êng th¼ng lµ tiÕp
tuyÕn cña mçi ®êng.
Mét sè bµi tËp luyÖn tËp:
PHAÀN 1: ÑÖÔØNG THAÚNG
Baøi 1: Cho tam giaùc ABC: A(2;0), B(4; -1), C(1;
2).
a) Tính goùc BAC. Tìm chu vi vaø tính dieän tích
tam giaùc.
b) Tìm toaï ñoä troïng taâm G, tröïc taâm H, taâm
ngoaïi I. Chöùng minh G, H, I thaúng haøng.
3 
HD: a) ABC  14307 ' 48'' , 2p = 2 5  3 2 , S = .
2 
b) G(7/3; 1/3), H(-2; -4), I(-9/2; -5/2).
Baøi 2: Trong mp Oxy cho ñieåm B treân ñöôøng
thaúng x + 4 = 0 vaø ñieåm C treân ñöôøng thaúng
x–3 =0
a) Xaùc ñònh toïa ñoä B vaø C sao cho tam giaùc
OBC vuoâng caân ñænh O.
b) Xaùc ñònh toïa ñoä B; C sao cho OBC laø tam
giaùc ñeàu.
HD: a) B(-4; -3), C(3; -4) vµ B(-4; 3), C(3; 4)
b)
Baøi 3: Trong maët phaúng toïa ñoä Oxy cho caùc
ñieåm A(5 ; 5), B(1 ; 0), C(0; 3). Vieát phöông trình
ñöôøng thaúng d trong caùc tröôøng hôïp sau:
a) d ñi qua A vaø caùch B moät khoaûng baèng 4.
b) d ñi qua A vaø caùch ñeàu hai ñieåm B, C.
HD: a) x - 5 = 0 vµ 9x - 40y +165 = 0.
b) y = 5 vµ 5x - 3y -10 = 0.
Baøi 4:Trong maët phaúng toïa ñoä Oxy cho hai
ñöôøng thaúng d: x + 2y – 6 = 0 , d’: x – 3y +9 = 0.
a) Tính goùc taïo bôûi d vaø d’. Tính khoaûng caùch
töø M(5;3) ñeán hai ñöôøng thaúng d vaø d’.
b) Vieát phöông trình caùc ñöôøng phaân giaùc cuûa
caùc goùc taïo bôûi d vaø d’. Tìm phaân giaùc goùc
nhoïn.
c) Tìm toïa ñoä giao ñieåm cuûa d vaø d’. Tìm
phöông trình d’’ ñoái xöùng vôùi d qua d’.
2 5
HD: a) (d; d’) = 450; d(M, d) = 5 ; d(M, d’)=
2
L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
 ( 2  1) x  (2 2  3) y  6 2  9  0 (1)
b)  ;
 ( 2  1) x  (2 2  3) y  6 2  9  0 (2)
LÊy N(6; 0) d; d(N, (1)) < d(N, (2))  (1) lµ ph©n
gi¸c cña gãc nhän.
c) I(0; 3); d’’: 2x - y + 3 = 0 (d’’ lµ ®êng th¼ng qua
I hîp víi d’ mét gãc 450).
Baøi 5: Trong maët phaúng toïa ñoä Oxy cho hai
ñöôøng thaúng a: 3x – 4y + 25 = 0, b: 15x + 8y –
41 = 0.
a) Vieát phöông trình caùc ñöôøng phaân giaùc cuûa
caùc goùc hôïp bôûi hai ñöôøng thaúng a, b
b)Goïi A, B laàn löôït laø giao ñieåm cuûa a, b vôùi
Ox, I laø giao ñieåm cuûa a, b. Vieát phöông trình
phaân giaùc trong cuûa goùc AIB.
c) Vieát phöông trình ñöôøng thaúng ñi qua I vaø taïo
vôùi Ox moät goùc 600.
3 x  4 y  25 15 x  8 y  41
HD: a) 
5 17
b) A(-25/3; 0), B(41/15; 0). So s¸nh vÞ trÝ cña A, B
víi hai ®êng ph©n gi¸c.
 3 3 83
 3x  y   0
70 14
c) 
3 3 83
 3x  y   0
70 14
Baøi 6: Tam giaùc ABC coù A(-1 ; - 3), caùc ñöôøng
cao coù phöông trình BH: 5x + 3y –25 = 0; CH: 3x +
8y – 12 = 0. Vieát phöông trình caùc caïnh cuûa tam
giaùc ABC vaø ñöôøng cao coøn laïi.
HD: AB: 8x - 3y - 1 = 0, AC: 3x - 5y - 12 = 0; BC:
5x + 2y - 20 = 0. AH: 2x - 5y - 13 = 0.
Baøi 7: Trong heä toïa ñoä Oxy cho hai ñeåm A(1 ;
6), B(-3; -4), C(4 ; 1) vaø ñöôøng thaúng d: 2x – y –
1 = 0.
a) Chöùng minh raèng A, B naèm veà cuøng moät
phía; A, C khaùc phía ñoái vôùi ñöôøng thaúng d.
b) Tìm ñieåm A’ ñoái xöùng vôùi A qua d.
c) Tìm M thuoäc d sao cho MA + MB nhoû nhaát,
|MA - MB| lôùn nhaát.
HD: b) M lµ giao ®iÓm cña A'B víi d. §S: M(0; -1)
c) MA  MB  AB dÊu "=" x¶y ra  M, A, B
th¼ng hµng  M lµ giao ®iÓm cña AB víi d. M(-9;
-19)
Baøi 8: Cho A(1 ; 1), B(-1 ; 3) vaø ñöôøng thaúng d:
x + y + 4 = 0.
a) Tìm ñieåm C treân d caùch ñeàu hai ñieåm A, B.
b) Vôùi C vöøa tìm ñöôïc, tìm D sao cho ABCD laø
hình bình haønh. Tính dieän tích hình bình haønh
ñoù.
HD:a) chuyÓn d vÒ PT tham sè.
b)
.
30
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
Baøi 9: c) Vieát phöông trình tieáp tuyeán chung cuûa (T)
a) Tìm phöông trình ñöôøng thaúng qua A(8 ; 6) vaø vaø (T’) coù pt: x2 +y2 -10x + 9 = 0.
taïo vôùi hai truïc toaï ñoä tam giaùc coù dieän tích d) Vôùi giaù trò naøo cuûa m thì (T) tieáp xuùc vôùi
baèng 12. ñöôøng troøn (T’’) coù pt: x2 + y2 – 2my = 0.
b) Laäp phöông trình ñöôøng thaúng qua A(2 ; 1) vaø HD:
taïo vôùi ñöôøng thaúng 2x + 3y + 4 = 0 goùc 45 0.
HD: PHAÀN 3: CONIC
Baøi 16: Treân maët phaúng toïa ñoä Oxy cho Elíp
Baøi 10: Cho tam giaùc ABC caân taïi A coù BC: 3x x2 y2
(E) coù phöông trình:  1
– y + 5 = 0, AB: x + 2y – 1 = 0. Laäp phöông trình 6,25 4
AC bieát AC ñi qua ñieåm M(-1 ; 3). a) Tìm toïa ñoä caùc ñænh, toïa ñoä caùc tieâu ñieåm,
HD: tính taâm sai,vieát phöông trình caùc ñöôøng chuaån
cuûa Elíp ñoù.
PHAÀN 2: ÑÖÔØNG TROØN b) Tìm tung ñoä cuûa ñieåm thuoäc (E) coù x = 2 vaø
Baøi 11: Trong maët phaúng toïa ñoä Oxy cho tính khoaûng caùch töø caùc ñieåm ñoù tôùi hai tieâu
ñöôøng troøn (T) coù phöông trình: x2 + y2 – 4x – 2y ñieåm.
– 4 = 0. c) Tìm caùc giaù trò cuûa b ñeå ñöôøng thaúng y = x
a) Tìm toïa ñoä taâm vaø tính baùn kính cuûa ñöôøng + b coù ñieåm chung vôùi Elíp.
troøn (T). d) Vieát phöông trình caùc tieáp tuyeán vôùi (E) song
b) Vôùi giaù trò naøo cuûa b thì ñöôøng thaúng y = x song vôùi ñöôøng thaúng 2x – y + 1 = 0.
+ b coù ñieåm chung vôùi ñöôøng troøn (T) e) Vieát phöông trình caùc tieáp tuyeán vôùi (E) ñi
c) Vieát phöông trình tieáp tuyeán vôùi ñöôøng troøn 5
song song vôùi ñöôøng phaân giaùc goùc x’Oy. qua M ( - ; 4 ).
2
d) Vieát phöông trình caùc tieáp tuyeán vôùi (T) ñi HD:
qua ñieåm M (5 ; -3).
HD: Baøi 17: a) Treân maët phaúng toïa ñoä Oxy vieát
phöông trình chính taéc cuûa elíp (E) coù moät tieâu
Baøi 12: Trong maët phaúng toïa ñoä Oxy cho ba ñieåm F2(5 ; 0) vaø ñoä daøi truïc nhoû 2b = 4 6 .
ñieåm A(1 ; 2), B(5 ; 3), C(-1 ; 0). b) Haõy tìm toïa ñoä caùc ñænh vaø tieâu ñieåm F 1
a) Vieát phöông trình ñöôøng troøn taâm B vaø tieáp vaø tính taâm sai cuûa (E).
xuùc vôùi ñöôøng thaúng AC. c) Tìm ñieåm M treân (E) sao cho MF1= MF2.
b) Tìm ñöôøng troøn ngoaïi tieáp tam giaùc ABC. HD:
Tìm taâm vaø tính baùn kính cuûa ñöôøng troøn
ñoù. x2 y2
c) Vieát phöông trình ñöôøng troøn ñi qua A, C vaø Baøi 18: Cho Elíp + = 1 (E), vôùi F1 , F2 theo
18 2
coù taâm treân Ox.
thöù töï laø tieâu ñieåm traùi, phaûi cuûa (E).
d) Vieát phöông trình ñöôøng troøn ñi qua A, B vaø
a) Tìm M Î (E ) sao cho MF1 = 5 MF2 .
tieáp xuùc vôùi truïc Oy.
b) Tìm M Î (E ) sao cho F · MF = 60 0 .
HD: 1 2

HD:
Baøi 13: Trong maët phaúng toïa ñoä Oxy cho tam
giaùc ABC vôùi A(5 ; 4), B(2 ; 7), C(-2 ;-1). Baøi 19: Trong maët phaúng toïa ñoä Oxy cho hai
a) Tìm toïa ñoä tröïïc taâm H cuûa D ABC vaø vieát ñieåm F1(-7 ; 0), F2(7 ; 0) vaø ñieåm A(- 2 ; 12).
phöông trình caùc ñöôøng cao AE, BF cuûa noù. a) Vieát phöông trình chính taéc cuûa Elíp ñi qua A
b) Vieát phöông trình ñöôøng troøn ngoaïi tieáp töù vaø coù tieâu ñieåm F1, F2.
giaùc ABEF. b) Vieát phöông trình chính taéc cuûa Hypebol ñi qua
HD: A vaø coù tieâu ñieåm F1, F2.
HD:
Baøi 14: Cho ñöôøng troøn (T) coù phöông trình: x2
+ y2 – 2x + 4y – 20 = 0. Baøi 20: Trong maët phaúng toïa ñoä Oxy cho
a) Vieát phöông trình tieáp tuyeán cuûa (T) taïi caùc x2 y2
ñöôøng hypebol (H) coù phöông trình:   1.
ñieåm A(4 ; 2), B(-3 ; -5). 25 24
b) Vieát phöông trình tieáp tuyeán cuûa (T) ñi qua a) Tìm toïa ñoä caùc ñænh, caùc tieâu ñieåm, tính
C( 6 ; 5). taâm sai, vieát phöông trình caùc ñöôøng chuaån
cuûa (H).

31
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc
b) Tìm tung ñoä ñieåm M thuoäc (H) coù hoaønh ñoä
x = 10, tính caùc baùn kính qua tieâu cuûa ñieåm M.
c) Tìm caùc giaù trò k ñeå ñöôøng thaúng y = kx – 1
tieáp xuùc vôùi (H).
HD:
L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
c) Chöùng minh raèng trong caùc tieáp tuyeán vôùi
parabol y2 = 4x keû töø M1(0 ; 1), M2(2 ; - 3) coù hai
tieáp tuyeán vuoâng goùc vôùi nhau.
HD:

Baøi 21: Cho hypebol (H): 9x2 – 16y2 = 144. Vieát

phöông trình tieáp tuyeán vôùi (H):
9
a) Taïi ñieåm M( 5 ; ).
4
b) Bieát tieáp tuyeán vuoâng goùc vôùi ñöôøng
thaúng 4x + 5y – 3 = 0.
c) Qua ñieåm P(-4 ; 3).
HD:

x 2 y2
Baøi 22: Cho Hypebol (H):   1 trong maët
a2 b2
phaúng Oxy.
a) Tìm a, b ñeå (H) tieáp xuùc vôùi hai ñöôøng
thaúng (d1 ) : 5 x  6 y  16  0 .
(d2 ) :13 x  10 y  48  0 .
b) Chöùng minh tích caùc khoaûng caùch töø moät
ñieåm baát kì thuoäc (H) ñeán caùc tieäm caän laø
moät haèng soá.
HD:

Baøi 23: Trong maët phaúng toïa ñoä Oxy cho

ñöôøng cho parabol (P) coù phöông trình chính taéc
y2 = 12x.
a) Tìm toïa ñoä tieâu ñieåm vaø phöông trình ñöôøng
chuaån cuûa parabol ñoù.
b) Moät ñieåm treân parabol coù hoaønh ñoä x = 2.
Haõy tính khoaûng caùch töø ñieåm ñoù ñeán tieâu
ñieåm.
c) Vieát phöông trình tieáp tuyeán vôùi (P) taïi M(3 ;
-6).
d) Vieát phöông trình tieáp tuyeán vôùi (P) qua M(1;
4).
e) Qua I(2 ; 0) veõ moät ñöôøng thaúng thay ñoåi
caét parabol taïi hai ñieåm A; B. Chöùng minh raèng
tích soá caùc khoaûng caùch töø A vaø B tôùi truïc
Ox laø moät haèng soá.
HD:

Baøi 24:
a) Tìm quyõ tích caùc ñieåm M töø ñoù keû ñöôïc
hai tieáp tuyeán vuoâng goùc vôùi nhau tôùi (E):
x2 y2
  1.
6 3
b) Vieát phöông trình tieáp tuyeán chung cuûa hai
x2 y2 x2 y2
Elíp:   1,   1.
3 2 2 3

32
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
( x  a ) 2  ( y  b) 2  ( z  c) 2  R 2
Bµi 14: H×nh häc kh«ng gian 
 Ax  By  Cz  D  0
Mét sè kiÕn thøc Cã t©m H lµ h×nh chiÕu cña I trªn mp(), cã b¸n
 cÇn n¾mv÷ng
Cho hai vect¬: a ( x1 ; y1 ; z1 ), b( x2 ; y2 ; z2 ) kÝnh r = R 2  d 2 víi d  d ( I , ( )) .

+ TÝch v« híng: a.b  x1 x2  y1 y2  z1 z2 .
Mét sè bµi tËp luyÖn tËp:
+ Gãc gi÷a hai vect¬ Bµi 1: Trong hÖ trôc Oxyz cho
 x1 x2  y1 y2  z1 z2 x y 1 z
cos(a, b)  (d1 )  
3 x  z  1  0
(d 2 )
x12  y12  z12 . x22  y22  z22 1 2 1 2 x  y  1  0

+ TÝch cã híng cña hai vect¬: 1) CMR 2 ®êng th¼ng trªn chÐo nhau vµ vu«ng
   y z1 z1 x1 x1 y1  gãc víi nhau.
[ a, b]   1 , ,  2) ViÕt ph¬ng tr×nh ®êng th¼ng (d) c¾t c¶ 2 ®-
 y2 z2 z2 x2 x2 y2  êng th¼ng trªn vµ song song víi ®êng th¼ng
+ K/c giữa 2 điểm A(xA; yA; zA), B(xB; yB; zB): x4 y 7 z 3
()   .
AB = (xB - x A )2 + (y B - y A )2 + (zB - z A )2 1 4 2
§S: 1)
1   Bµi 2: Trong kh«ng gian víi hÖ to¹ ®é Oxyz cho
+ DiÖn tÝch ABC: S ABC  | [ AB, AC ] |
2 x y z
  2 ®êng th¼ng d1 :  
| [ AB, AC ] | 1 1 2
+ §êng cao AH cña ABC: AH  x

 1  2t

BC
d 2 :  y  t
z  1  t


+ ThÓ tÝch h×nh hép: a) XÐt vÞ trÝ t¬ng ®èi cña 2 ®êng th¼ng trªn.
   b) T×m to¹ ®é c¸c ®iÓm M thuéc d 1, N thuéc d2
VABCD. A ' B ' C ' D '  [ AB, AC ]. AA '
sao cho MN song song víi mÆt ph¼ng (P) x-
+ ThÓ tÝch tø diÖn ABCD: y+z=0 vµ MN  2 .
1    §S:
VABCD  [ AB, AC ]. AD
6 Bµi 3: Trong hÖ trôc Oxyz cho mÆt cÇu:
 
+ mp() cã cÆp vtcp u ( x; y; z ), u '( x '; y '; z ') cã (S) ( x  1) 2  ( y  1) 2  ( z  1) 2  9 vµ mÆt ph¼ng:
vtpt: (P) 2x + 2y + z - m 2 - 3m = 0.
T×m m ®Ó (P) tiÕp xóc víi mÆt cÇu (S). Víi m
   y z z x x y 
n  u , u '   ; ;  t×m ®îc h·y x¸c ®Þnh to¹ ®é tiÕp ®iÓm.
 y' z' z' x' x' y'  HD:
 Ax + By + Cz + D = 0 Bµi 4: Trong hÖ trôc Oxyz cho A(0;1;1)
+ §êng th¼ng cã pttq:  B(1;0;0) C(1;2;-1). T×m to¹ ®é t©m ®êng trßn
 A'x + B'y + C'z + D' = 0 ngo¹i tiÕp tam gi¸c ABC.
 B C C A A B HD:
cã vtcp: u   ; ;  2 x  2 y  z  1  0

 B' C' C' A' A' B'  Bµi 5: Oxyz cho (d ) x  2 y  2z  4  0

+ K/c tõ ®iÓm M(x0; y0; z0) ®Õn mp(): (S) x  y  z  4 s  6 y  m  0

2 2 2

Ax + By + Cz + D = 0 T×m m ®Ó mÆt cÇu (S) c¾t ®êng th¼ng (d) t¹i

| Ax 0 + By 0 + Cz 0 + D | M,N sao cho MN = 9.
d(M,()) = HD:
A 2 + B2 + C2 Bµi 6: Trong kh«ng gian víi hÖ to¹ ®é Oxyz cho
+ K/c từ điểm M1 đến đường thẳng D qua M0 có c¸c ®iÓm A(2;0;0) B(2;2;0) S(0;0;m)
 
 | [M 0 M1 , u] | a) Khi m=2, t×m to¹ ®é ®iÓm C ®èi xøng víi gèc
vtcp u : d(M1, ) =  to¹ ®é O qua mÆt ph¼ng SAB.
|u|
a) Gäi H lµ h×nh chiÕu vu«ng gãc cña O trªn ®-
+ Khoảng cách giữa haiđường thẳng chéo nhau D
 êng th¼ng SA. CMR víi mäi m>0 diÖn tÝch
| [u, u '].M 0 M '0 | tan gi¸c OBH < 4.
và D’: d(,  ') = 
| [u, u '] | Bµi 7: Trong kh«ng gian víi hÖ to¹ ®é Oxyz cho
+ §êng trßn (C)lµ giao cña mÆt cÇu (S) vµ mp(): c¸c ®iÓm A(1;1;1) B(1;2;0) vµ mÆt cÇu (S) cã pt:
x 2  y 2  z 2  6 x  4 y  4 z  13  0

33
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
a) ViÕt ph¬ng tr×nh mÆt ph¼ng chøa AB vµ b) Gäi (P) lµ mÆt ph¼ng qua ®iÓm B vµ vu«ng
tiÕp xóc víi (S). gãc víi SC. TÝnh diÖn tÝch thiÕt diÖn cña
b) T×m mÆt ph¼ng (P) tiÕp xóc víi (S), song h×nh chãp S.ABCD víi mÆt ph¼ng (P).
song víi AB vµ kho¶ng c¸ch gi÷a (P) vµ AB 4) Trong kh«ng gian víi hÖ to¹ ®é Oxyz cho 2 ®-
nhá nhÊt (lín nhÊt). êng th¼ng :
HD: + sö dông ph¬ng ph¸p chïm mÆt ph¼ng qua x 1 y  2 z 1 x  y  z  2  0
d1 :   d2 : 
 x  3 y  12  0
AB. 3 1 2
+T×m M thuéc (S) sao cho k/c (M,AB) nhá nhÊt, a) CMR 2 ®êng th¼ng trªn song song víi nhau.
(P) tiÕp xóc víi (S) t¹i M. ViÕt ph¬ng tr×nh mÆt ph¼ng (P) chøa c¶ 2
®êng th¼ng trªn.
Bµi 8: Trªn hÖ trôc Oxyz cho A(2a;0;0) B(0;2b;0) b) MÆt ph¼ng (Oxz) c¾t d1, d2 t¹i A, B TÝnh
C(0;0;2c) a,b,c>0. diÖn tÝch tam gi¸c OAB.
a) TÝnh kho¶ng c¸ch tõ O tíi mÆt ph¼ng (ABC). 5) Cho 2 ®êng th¼ng:
b) TÝnh thÓ tÝch khèi tø diÖn OABE víi E lµ
ch©n ®êng cao tõ E trong tam gi¸c ABC. d1 :
 x

 y
 8 z  23
 4 z  10


HD:
x  2z  3  0
Bµi 9: Oxyz cho h×nh chãp tø gi¸c ®Òu S.ABCD d2 : 
BiÕt S(3;2;4) B(1;2;3) D(3;0;3).  y  2z  2  0
a) LËp ph¬ng tr×nh ®êng vu«ng gãc chung cña a) CMR ®êng th¼ng d1 vµ d2 chÐo nhau.
AC vµ SD. b) ViÕt ph¬ng tr×nh ®êng th¼ng (d) c¾t c¶ 2 ®-
b) Gäi I lµ t©m mÆt cÇu ngo¹i tiÕp h×nh chãp êng th¼ng trªn vµ song song víi Oz.
LËp ph¬ng tr×nh mÆt ph¼ng qua BI vµ song 6) Cho 2 ®iÓm A(2;-1;1) B(-2;3;7) vµ ®êng
song víi AC. x  2 y  2 z 1
th¼ng d :  
c) Gäi H lµ trung ®iÓm BD, G lµ trc t©m tam gi¸c 2 2 3
SCD TÝnh ®é dµi HG. a) CMR ®êng th¼ng d vµ ®êng th¼ng AB cïng
thuéc 1 mÆt ph¼ng.
Bµi tËp ¸p dông: b) T×m ®iÓm I thuéc d sao cho IA+IB nhá nhÊt.
1) Trong kh«ng gian víi hÖ to¹ ®é Oxyz cho l¨ng 7) Cho 2 ®iÓm A(2;4;1) B(3;5;2) vµ ®êng
trô ®øng OAB.O1A1B1 víi A(2;0;0) B(0;4;0) th¼ng:
O1(0;0;4). 2 x  y  z  1  0
a) T×m to¹ ®é c¸c ®iÓm cßn l¹i. ViÕt ph¬ng () : 
tr×nh mÆt cÇu ®i qua 4 ®iÓm O,A,B,O1 . x  y  z  2  0
b) Gäi M lµ trung ®iÓm AB. MÆt ph¼ng (P) a) XÐt vÞ trÝ t¬ng ®èi gi÷a AB vµ (∆).
qua M vu«ng gãc víi O1A vµ c¾t OA , AA1 b) T×m ®iÓm M thuéc thuéc (∆) sao cho
 
lÇn lît t¹i N, K. TÝnh ®é dµi ®o¹n KN. MA  MB ®¹t GTNN.
2) Trong kh«ng gian víi hÖ to¹ ®é Oxyz cho h×nh 8) Cho 3 ®iÓm A(2; 0; 1) C(1 ; 0 ;1) B(2 ; -1; 0)
lËp ph¬ng ABCD. A’B’C’D’ Víi A(0;0;0) vµ ®êng th¼ng:
B(2;0;0) D’(0;2;2).
x  y  z  0
a) X¸c ®Þnh to¹ ®é c¸c ®Ønh cßn l¹i cña h×nh (d ) : 
lËp ph¬ng. Gäi M lµ trung ®iÓm BC. CMR 2 x  y  0
(AB’D’) vµ (AMB’) vu«ng gãc víi nhau. T×m ®iÓm M thuéc thuéc (d) sao cho
  
b) CMR tØ sè kho¶ng c¸ch tõ ®iÓm N thuéc ®- MA  MB  MC ®¹t GTNN
êng th¼ng AC’ víi N kh¸c A tíi (AB’D’) vµ
(AMB’) kh«ng phô thuéc vµo vÞ trÝ cña 9) Trong hÖ trôc Oxyz cho A(2; 0 ; 0) C(0 ; 4; 0)
®iÓm N. S(0 ; 0 ; 4).
3) Trong kh«ng gian víi hÖ to¹ ®é Oxyz cho h×nh a) T×m to¹ ®é B thuéc Oxy sao cho OABC lµ
chãp S.ABCD cã ®¸y ABCD lµ h×nh ch÷ nhËt h×nh ch÷ nhËt. ViÕt ph¬ng tr×nh mÆt cÇu ®i
AC c¾t BD t¹i gèc to¹ ®é O. BiÕt qua 4 ®iÓm O, B, C, S.
b) T×m to¹ ®é ®iÓm A1 xøng A qua SC.
A( 2; 1;0) , B ( 2; 1;0) , S(0;0;3).
10) Cho h×nh chãp S.ABCD cã ®¸y ABCD lµ
a) ViÕt ph¬ng tr×nh mÆt ph¼ng qua trung h×nh vu«ng c¹nh a, SA vu«ng gãc víi (ABC)
®iÓm M cña c¹nh AB, song song víi 2 ®êng vµ SA = a, E lµ trung ®iÓm CD. TÝnh theo a
th¼ng AD vµ SC. kho¶ng c¸ch tõ S tíi BE.

34
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
11) Trong kh«ng gian Oxyz cho hai ®êng th¼ng:
x  1 t
x  2 y  z  4  0 
(1 ) :  , ( 2 ) :  y  2  t
x  2 y  2z  4  0  z  1  2t

a) LËp PT mp(P) chøa (1) vµ song song víi (2).
b) Cho M(2; 1; 4). T×m to¹ ®é H ((2) sao cho
®é dµi ®o¹n th¼ng MH lµ ng¾n nhÊt.

35
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc
Bµi 15 GIẢI HÌNH HỌC KHÔNG GIAN
BẰNG PHƯƠNG PHÁP TỌA ĐỘ
I. PHƯƠNG PHÁP GIẢI TOÁN
Để giải được các bài toán hình không gian bằng
phương pháp tọa độ ta cần phải chọn hệ trục tọa độ
thích hợp. Lập tọa độ các đỉnh, điểm liên quan dựa
vào hệ trục tọa độ đã chọn và độ dài cạnh của hình.
PHÖÔNG PHAÙP:
Böôùc 1: Choïn heä truïc toaï ñoä Oxyz thích hôïp
(chuù yù ñeán vò trí cuûa goác O).
Böôùc 2: Xaùc ñònh toaï ñoä caùc ñieåm coù lieân
quan (coù theå xaùc ñònh toaï ñoä taát caû caùc
ñieåm hoaëc moät soá ñieåm caàn thieát).
Khi xaùc ñònh toïa ñoä caùc ñieåm ta coù theå döïa
vaøo :
 YÙ nghóa hình hoïc cuûa toïa ñoä ñieåm (khi
caùc ñieåm naèm treân caùc truïc toïa ñoä, maët
phaúng toïa ñoä).
 Döïa vaøo caùc quan heä hình hoïc nhö baèng
nhau, vuoâng goùc, song song, cuøng phöông,
thaúng haøng, ñieåm chia ñoïan thaúng ñeå tìm
toïa ñoä
 Xem ñieåm caàn tìm laø giao ñieåm cuûa ñöôøng
thaúng, maët phaúng.
 Döaï vaøo caùc quan heä veà goùc cuûa ñöôøng
thaúng, maët phaúng.
Böôùc 3: Söû duïng caùc kieán thöùc veà toaï ñoä
ñeå giaûi quyeát baøi toaùn.
Caùc daïng toaùn thöôøng gaëp:
 Ñoä daøi ñoïan thaúng;
 Khoaûng caùch töø ñieåm ñeán maët phaúng;
 Khoaûng caùch töø ñieåm ñeán ñöôøng thaúng;
 Khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng thaúng;
 Goùc giöõa hai ñöôøng thaúng;
 Goùc giöõa ñöôøng thaúng vaø maët phaúng;
 Goùc giöõa hai maët phaúng;
 Theå tích khoái ña dieän;
 Dieän tích thieát dieän;
 Chöùng minh caùc quan heä song song, vuoâng
goùc;
 Baøi toaùn cöïc trò, quyõ tích;
Boå sung kieán thöùc :
1) Neáu moät tam giaùc coù dieän tích S thì hình
chieáu cuûa noù coù dieän tích S' baèng tích cuûa S
vôùi cosin cuûa goùc  giöõa maët phaúng cuûa tam
giaùc vaø maët phaúng chieáu: S '  S . cos  .
2) Cho khoái choùp S.ABC. Treân ba ñöôøng thaúng
SA, SB, SC laáy ba ñieåm A', B', C' khaùc vôùi S.
V
S . A ' B 'C ' SA ' SB ' SC '
Ta luoân coù:  . . Þ A(0;0;0); B(0;0;3); C(0;4;0); D(4;0;0)
V S . ABC SA SB SC
Ph¬ng ph¸p chän hÖ trôc to¹ ®é:
36
L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
1. H×nh chãp tam gi¸c:
a. D¹ng tam diÖn vu«ng: Tø diÖn OABC cã OA=
a, OB = b, OC = c ®«i mét vu«ng gãc. Ta chän hÖ
trôc to¹ ®é Oxyz cã O  O, OA, OB, OC lÇn lît
n»m trªn c¸c tia Ox, Oy, Oz. Khi ®ã O(0; 0; 0),
A(a; 0; 0), B(0; b; 0), C(0; 0; c).
b. D¹ng chãp cã mét c¹nh vu«ng gãc víi mét mÆt:
Tø diÖn SABC cã SA vu«ng gãc víi ®¸y, ABC
vu«ng t¹i C. SA = a, AC = b, BC = c.
Chän hÖ trôc Oxyz cã O  A; Oy, Oz lÇn lît chøa
AC, AS, bæ sung thªm trôc Ox tuú theo gi¶ thiÕt
®¸y cã tÝnh chÊt g×.
c. H×nh chãp ®Òu S.ABC: Chän hÖ trôc Oxyz cã
O  O; Ox, Oz lÇn lît chøa OA, OS, trôc Oy qua O
vµ song song víi BC.
2. H×nh chãp tø gi¸c:
a. H×nh chãp A.ABCD cã SA(ABCD) vµ ABCD
lµ h×nh vu«ng (hoÆc h×nh ch÷ nhËt). Chän hÖ
trôc Oxyz cã O  O; Ox, Oy, Oz lÇn lît chøa OA,
OB, OS. Khi ®ã O(0; 0; 0), A(a; 0; 0), B(0; b; 0),
S(0; 0; h).
b. H×nh chãp S.ABCD cã ®¸y lµ h×nh vu«ng
(hoÆc h×nh thoi) t©m O ®êng cao SO  (ABCD).
Chän hÖ trôc Oxyz cã O  O; Ox, Oy, Oz lÇn lît
chøa OA, OB, OS. Gi¶ sö SO = h, OA = a, OB = b.
Khi ®ã O(0; 0; 0), A(a; 0; 0), B(0; b; 0), S(0; 0; h),
C(-a; 0; 0). D(0; -b; 0).
c. H×nh chãp S.ABCD cã ®¸y ABCD lµ h×nh ch÷
nhËt vµ AB = b.  SAD ®Òu c¹nh a vµ vu«ng gãc
víi ®¸y. Gäi H lµ trung ®iÓm AD, trong
mp(ABCD) vÏ tia Hy vu«ng gãc víi AD. Chän hÖ
trôc to¹ ®é Oxyz sao cho O  H; Ox, Oz lÇn lît
a
chøa HA, HS. Khi ®ã H(0; 0; 0), A( ; 0; 0), B(
2
a a 3 a a
; b; 0), S(0; 0; ), C(- ; b; 0). D(- ; 0; 0).
2 2 2 2
3. H×nh l¨ng trô ®øng, h×nh hép
Tuú theo h×nh d¹ng cña ®¸y mµ ta chän hÖ trôc
nh c¸c d¹ng trªn.
II. C¸c vÝ dô vµ bµi tËp
1. C¸c vÝ dô:
VÝ dô 1. Tø diÖn ABCD: AB, AC, AD ®«i mét
vu«ng gãc víi nhau; AB = 3; AC = AD= 4.
TÝnh kho¶ng c¸ch tõ A tíi mÆt ph¼ng (BCD)
Lêi gi¶i:
+ Chän hÖ trôc Oxyz sao cho A º O; DÎOx;
CÎOy vµ B Î Oz.
Þ Ph¬ng tr×nh ®o¹n ch¾n cña mp(BCD) lµ:
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
x y z Ví dụ 4. Tứ diện S.ABC có cạnh SA vuông góc
   1  3x + 3y + 4z – 12 = 0 với đáy và D ABC vuông tại C. Độ dài của các
4 4 3
Kho¶ng c¸ch tõ A tíi mÆt ph¼ng (BCD) lµ: cạnh là SA = 4, AC = 3, BC = 1. Gọi M là trung
3.0  3.0  4.0  12 12 điểm của cạnh AB, H là điểm đối xứng của C qua
d(A, (BCD)) =  . M. Tính cosin góc phẳng nhị diện [H, SB, C]
9  9  16 34 HD:
Ví dụ 2. Cho hình chóp O.ABC có OA = a, OB = Chọn hệ trục tọa độ như hình vẽ, ta có:
b, OC = c đôi một vuông góc. Điểm M cố định A(0; 0; 0), B(1; 3; 0), C(0; 3; 0), S(0; 0; 4) và
thuộc tam giác ABC có khoảng cách lần lượt đến H(1; 0; 0).
các mp(OBC), mp(OCA), mp(OAB) là 1, 2, 3. mp(P) qua H vuông góc với SB tại I cắt đường
Tính a, b, c để thể tích O.ABC nhỏ nhất. thẳng SC tại K, dễ thấy
HD: Chän hÖ trôc Oxyz sao cho A º O; AÎ Ox; B uur uur
[H, SB, C] = ( IH, IK ) (1).
Î Oy vµ C Î Oz. Ta cã: O(0; 0; 0), A(a; 0; 0), B(0; uur uur
b; 0), C(0; 0; c). SB = (- 1; - 3; 4) , SC = (0; - 3; 4) suy ra:
d[M, (OAB)] = 3 Þ zM = 3. ìï x = 1 - t ìï x = 0
Tương tự Þ M(1; 2; 3). ïï ïï
x y z ptts SB: í y = 3 - 3t , SC: ïí y = 3 - 3t
ï
pt(ABC): + + = 1 ïï ïï
a b c ïï z = 4t ïï z = 4t
1 2 3 ïî ïî
M Î (ABC) Þ + + = 1 (1). và (P): x + 3y – 4z – 1 = 0.
a b c
1
VO.ABC = abc (2).
6
(
Þ I ;
5 15 3
8 8 2 ) (; , K 0; )51 32
25 25
;
uur uur
1 2 3 1 2 3 IH.IK
(1) Þ 1 = + + ³ 3 3 . . Þ cos[H, SB, C] = =…
a b c a b c IH.IK
1 Chú ý: Nếu C và H đối xứng qua AB thì C thuộc
Þ abc ³ 27 . (P), khi đó ta không cần phải tìm K.
6
1 2 3 1
(2) Þ Vmin = 27 Û = = = . Ví dụ 5. (khối A – 2002). Cho hình chóp tam giác
a b c 3
VÝ dô 3. Cho töù dieän ABCD coù AD vuoâng đều S.ABC có độ dài cạnh đáy là a. Gọi M, N là
goùc vôùi maët phaúng (ABC) vaø tam giaùc ABC trung điểm SB, SC. Tính theo a diện tích D AMN,
vuoâng taïi A, AD = a, AC = b, AB = c. Tính biết (AMN) vuông góc với (SBC).
dieän tích S cuûa tam giaùc BCD theo a, b, c vaø HD:
Gọi O là hình chiếu của S trên (ABC), ta suy ra O
chöùng minh raèng : 2S  abc  a  b  c  . là trọng tâm D ABC . Gọi I là trung điểm của BC,
HD: + Chän hÖ trôc Oxyz sao cho A º O; BÎOx; ta có:
CÎOy vµ D Î Oz. A(0;0;0), B(c;0;0), C(0;b;0), 3 a 3
AI = BC =
D(0;0;a) 2 2
    a 3 a 3
Þ OA = , OI =
BC    c; b; 0  ,BD   c; 0;a  , BC, BD   ab;ac; bc 
  3 6
 
Trong mp(ABC), ta vẽ tia Oy vuông góc với OA.
1   1
SBCD  BC,BD   a b a c b c
2 2 2 2 2 2 Đặt SO = h, chọn hệ trục tọa độ như hình vẽ ta
2   2 được:
ñpcm  a b  a c  b c  abc(a  b  c)
2 2 2 2 2 2 æa 3 ö
O(0; 0; 0), S(0; 0; h), A ççç ; 0; 0 ÷÷
è 3 ø÷
 a 2 b2  a 2 c2  b2 c2  abc(a  b  c)
æ a 3 ö æ a 3 a ö÷
Theo BÑT Cauchy ta ñöôïc : Þ I ççç- ; 0; 0 ÷ ÷, B ç- ; ; 0÷ ,
è 6 ø÷ ççè 6 2 ø÷
a b +b c  2ab c 
2 2 2 2 2

 æ a 3 a ö æ a 3 a h ö÷
b 2 c2 +c2 a 2  2bc2 a  C ççç- ; - ; 0÷ ÷ , M çç-
çè 12 ; 4 ; 2 ø÷
è 6 2 ø÷ ÷
2 
c a  a b  2ca b 
2 2 2 2
æ a 3 a h ö÷
và N çç- ; - ; ÷.
Coäng veá: a 2 b 2  a 2 c2  b 2 c2  abc(a  b  c) çè 12 4 2 ø÷

37
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
r uuur uuur æah 5a 2 3 ö÷  3 6  
Þ n ( AMN) = éêëAM, AN ùúû = ççç ; 0; ÷, SA  ( ;0;  )  SA // u SA (1;0;  2)
è4 24 ø÷ 3 3
r uur uur æ ö
a2 3 ÷ 3
n (SBC) = éëêSB, SC ù =
ú ççè
û
ç- ah; 0; ÷
÷ Phư¬ng tr×nh ®ưêng th¼ng SA: x   t;
6 ø 3
r r 5a 2 y  0; z   2t .
(AMN) ^ (SBC) Þ n (AMN) .n (SBC) = 0 Þ h 2 =
12 + Täa ®é ®iÓm M lµ nghiÖm cña hÖ:
1 éuuur uuur ù a 2 10  3
Þ SD AMN = êAM, AN ú =
2 ë û 16 x  t (1)
 3
VÝ dô 6. Cho h×nh lËp phư¬ng ABCD A'B'C'D'.
 y  0 (2)
CMR: AC' vu«ng gãc mp’ (A'BD)  Thay (1) (2) (3) vµo (4)
HD:  y   2t (3)
Lêi gi¶i: Chän hÖ trôc täa ®é Oxyz sao cho O º 
A; B Î Ox; D Î Oy vµ A' Î Oz Gi¶ sö h×nh lËp   2 x  z  6  0 (4)
 6
ph¬ng ABCD A'B'C'D' cã c¹nh lµ a ®¬n vÞ
cã:
Þ A(0;0;0), B (a;0;0), D(0;a;0), A' (0;0;a)
C'(1;1;1) Þ Phong tr×nh ®o¹n ch¾n cña mÆt 3 6 3 6
x ; y  0; z   M ( ;0; );
ph¼ng (A'BD): x + y + z = a hay x + y + z –a = 0 12 4 12 4
Þ Ph¸p tuyÕn cña mÆt ph¼ng (A'BC):  3 6  
 SM  ( ;0;  )  SA  4SM
n ( ABC ) = (1;1;1) mµ AC' = (1;1;1). 12 12
VËy AC' vu«ng gãc (A'BC) SM 1
Þ M n»m trªn ®o¹n SA vµ 
SA 4
VÝ dô 7. Cho h×nh chãp SABC, c¸c c¹nh ®Òu cã V( SBCM ) 1
®é dµi b»ng 1, O lµ t©m cña ABC. I lµ trung   .
V ( SABC ) 4
®iÓm cña SO.
1. MÆt ph¼ng (BIC) c¾t SA t¹i M. T×m tØ lÖ 2. Do G lµ träng t©m cña DASC
thÓ tÝch cña tø diÖn SBCM vµ tø diÖn SABC. Þ SG ®i qua trung ®iÓm N cña AC
2. H lµ ch©n ®êng vu«ng gãc h¹ tõ I xuèng c¹nh Þ GI Ì (SNB) Þ GI vµ SB ®ång ph¼ng (1)
SB. CMR: IH ®i qua träng t©m G cña SAC. 3 1 6
HD: Ta l¹i cã täa ®é G ( ; ; )
18 6 9
Chän hÖ trôc Oxyz sao cho O lµ gèc täa ®é  3 1 6
AOx, SOz, BC//Oy. Täa ®é c¸c ®iÓm:  GI  ( ; ; )
18 6 18
3 3 1 3 1  
A( ;0;0) ; B( ;  ;0) ; C ( ; ;0) ;  GI .SB  0  GI  SB (2)
3 6 2 6 2
Tõ (1) vµ (2)  GI  SB  H
6 6
S (0;0 ) ; I (0;0; )
3 6 VÝ dô 8. Cho h×nh l¨ng trô ABCD A1B1C1 cã
Ta có:
®¸y lµ tam gi¸c ®Òu c¹nh a. AA1 = 2a vµ vu«ng
  3 1 6
BC  (0;1;0) ; IC  ( ; ; ); gãc víi mÆt ph¼ng (ABC). Gäi D lµ trung ®iÓm
6 2 6 cña BB1; M di ®éng trªn c¹nh AA1. T×m gi¸ trÞ
  6 3
  BC , IC   ( ;0; ) lín nhÊt, nhá nhÊt cña diÖn tÝch DMC1D.
6 6
Þ Ph¬ng tr×nh mÆt ph¼ng (IBC) lµ: Lêi gi¶i:
+ Chän hÖ trôc täa ®é Oxyz sao cho A º O; BÎ
6 3 6
 ( x  0)  0( y  0)  (z  )0 Oy; A1 Î Oz. Khi ®ã: A(0;0;0), B(0;a;0);
6 6 6 A1(0;0;2a);
6 a 3 a
 2  z  0. C1 ( ; ; 2a ) vµ D(0;a;a). Do M di ®éng trªn
6 2 2
mà ta lại có: AA1, täa ®é M (0;0;t)víi tÎ[0;2a].

38
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
1   Bài 5. Cho tứ diện S.ABC có D ABC vuông cân
Ta cã : S DC1M   DC 1 , DM  tại B, AB = SA = 6. Cạnh SA vuông góc với đáy.
2
  Vẽ AH vuông góc với SB tại H, AK vuông góc với
a 3 a
Ta có: DC1  ( ;  ; a); DM  (0; a; t  a ) SC tại K.
2 2 1. Chứng minh HK vuông góc với CS.
  a 2. Gọi I là giao điểm của HK và BC. Chứng
  DG, DM   (t  3a; 3(t  a); a 3)
2 minh B là trung điểm của CI.
  a 3. Tính sin của góc giữa SB và (AHK).
  DG, DM   (t  3a ) 2  3(t  a )2  3a 2 4. Xác định tâm J và bán kính R của mặt cầu
2
a ngoại tiếp S.ABC.
 4t 2  12at  15a 2
2
2. CÁC BÀI TOÁN VỀ HÌNH CHÓP TỨ GIÁC
1 a Bài 7. Cho hình chóp S.ABCD có đáy hình vuông
S DC1M  . . 4t 2  12at  15a 2
2 2 cạnh a, SA = a và vuông góc với đáy. Gọi E là
Gi¸ trÞ lín nhÊt hay nhá nhÊt cña S DC1M tïy thuéc trung điểm CD.
vµo gi¸ trÞ hµm sè 1. Tính diện tích D SBE.
XÐt f(t) = 4t2 – 12at + 15a2 (t Î[0;2a]) 2. Tính khoảng cách từ đỉnh C đến (SBE).
f'(t) = 8t – 12a 3. (SBE) chia hình chóp thành hai phần, tính tỉ
3a số thể tích hai phần đó.
f '(t )  0  t  . Bài 8. Cho hình chóp S.ABCD có đáy hình vuông
2 cạnh a. Cạnh bên SA vuông góc với đáy và
a 2 15 SA = a 3 .
Lập BBT GTLN cña S DC1M  khi t = 0 hay
4 1. Tính khoảng cách từ đỉnh C đến (SBD).
M º A. 2. Tính khoảng cách giữa hai đường thẳng SD
2. Bµi tËp ¸p dông: và AC.
1. CÁC BÀI TOÁN VỀ HÌNH CHÓP TAM GIÁC 3. Tính góc phẳng nhị diện [B, SC, D].
Bài 1. Cho hình chóp O.ABC có các cạnh OA = Bài 9. Cho hình chóp S.ABCD có đáy là hình chữ
OB = OC = 3cm và vuông góc với nhau từng đôi nhật, AB = a, AD = b. Cạnh bên SA vuông góc với
một. Gọi H là hình chiếu của điểm O lên (ABC) và đáy và SA = 2a. Gọi M, N là trung điểm cạnh SA,
các điểm A’, B’, C’ lần lượt là hình chiếu của H SD.
lên (OBC), (OCA), (OAB). 1. Tính khoảng cách từ A đến (BCN).
1. Tính thể tích tứ diện HA’B’C’. 2. Tính khoảng cách giữa SB và CN.
2. Gọi S là điểm đối xứng của H qua O. Chứng 3. Tính cos((SCD), (SBC)).
tỏ S.ABC là tứ diện đều. · 3
Bài 2. Cho hình chóp S.ABC có D ABC vuông 4. Tìm điều kiện của a và b để cos CMN = .
3
cân tại A, SA vuông góc với đáy. Biết AB = 2, Trong trường hợp đó tính thể tích hình chóp
·
(ABC),(SBC) = 600 . S.BCNM.
1. Tính độ dài SA. 3. CÁC BÀI TOÁN VỀ HÌNH HỘP – LĂNG
2. Tính khoảng cách từ đỉnh A đến (SBC). TRỤ ĐỨNG
3. Tính góc phẳng nhị diện [A, SB, C].
Bài 3 (trích đề thi Đại học khối D – 2003). Cho hai Bài 10. Cho hình lập phương ABCD.A’B’C’D’.
mp (P)(Q) giao tuyến là đường thẳng (d). Trên Tính góc phẳng nhị diện [B, A’C, D]. (KA-2003)
(d) lấy hai điểm A và B với AB = a. Trong (P) lấy Bài 11. Cho hình lập phương ABCD.A’B’C’D’
điểm C, trong (Q) lấy điểm D sao cho AC  (d), cạnh a.
1. Chứng minh A’C vuông góc với (AB’D’).
BD (d) và AC = BD = AB. Tính bán kính mặt
2. Tính góc giữa (DA’C) và (ABB’A’).
cầu ngoại tiếp tứ diện ABCD và khoảng cách từ
3. Trên cạnh AD’, DB lấy lần lượt các điểm M,
đỉnh A đến (BCD) theo a.
Bài 4. Cho hình chóp S.ABC có đáy là tam giác N thỏa AM = DN = k (0 < k < a 2).
vuông tại B, AB = a, BC = 2a. Cạnh SA vuông góc a. Chứng minh MN song song (A’D’BC).
với đáy và SA = 2a. Gọi M là trung điểm của SC. b. Tìm k để MN nhỏ nhất. Chứng tỏ khi đó
1. Tính diện tích D MAB theo a. MN là đoạn vuông góc chung của AD’ và DB.
2. Tính khoảng cách giữa MB và AC theo a. Bài 12 (trích đề thi Đại học khối B – 2003) Cho
3. Tính góc phẳng nhị diện [A, SC, B]. hình lăng trụ đứng ABCD.A’B’C’D’ có đáy hình
39
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
·
thoi cạnh a, BAD = 600. Gọi M, N là trung điểm
cạnh AA’, CC’.
1. Chứng minh B’, M, D, N cùng thuộc một mặt
phẳng.
2. Tính AA’ theo a để B’MDN là hình vuông.

40
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
Bµi 16. BÊt ®¼ng thøc
I. C¸c tÝnh chÊt cña bÊt ®¼ng thøc: V. Mét sè kÜ thuËt sö dông bÊt ®¼ng thøc c«si.
1) a > b, c > d  a + c > b + d; 1. T¸ch c¸c sè h¹ng cña tæng:
a > b, c <d  a - c > b - d; VÝ dô 1. Cho a, b >0 tho¶ m·n: a + b = 5. Chøng
a  b a  b minh: a2b3  108.
2)   ac  bc ;   ac  bc Gi¶i:
c  0 c  0
a a b b b a 2 b3
a  b  0 5 ab       55 .
3)   ac  bd ; 2 2 3 3 3 4 27
c  d  0 2 3
.
4) a  b  0  a n  b n (n ch½n); a b
 5  55  a b  108
2 3

a  b  0  a n  b n (n lÎ). 108
n n VÝ dô 2. T×m c¸c gãc A, B, C cña tam gi¸c ABC
5) a  b  a  b .
sao cho biÓu thøc AB2C3 ®ath gi¸ trÞ lín nhÊt.
a  b 1 1 HD:
6)    .
 ab  0 a b B B C C C
180  A  B  C  A     
II. C¸c bÊt ®¼ng thøc th«ng dông: 2 2 3 3 3
 a  0; a  0 ;
2 2
B2 C3 AB 2C 3
 6 6 A. .  6  30  AB 2C 3  108.30
 a  0 dÊu “=” x¶y ra khi a = 0. 4 27 108
 a a a ;  B C  A  30
A   
a  b  a  b  a  b DÊu “=” x¶y ra khi ab>0. DÊu “=” x¶y ra   2 3   B  60 .

 A  B  C  180 C  90
 ab  a  b . 
2. Nh©n thªm c¸c hÖ sè cho thõa sè.
III. Mét sè bÊt ®¼ng thøc hay dïng:
VÝ dô. Cho a  [0 ; 2], b [0; 4]. Chøng minh:
1) a 2  b 2  2ab ;
1372
2 (2  a )(4  b)(3a  2b)  .
 ab 81
2) ( a  b) 2  4ab hay    ab ; a  b  2 ab
 2  Gi¶i:
3) ( ab  cd ) 2  (a 2  c 2 )(b 2  d 2 ) ; Ph©n tÝch: VÒ nguyªn t¾c ta ph¶i khö ®îc a vµ
b. VÕ tr¸i lµ tÝch cña 3 nh©n tö, ®Ó tÝch lín
ax  by  (a 2  b 2 )( x 2  y 2 )  a 2  b 2 x 2  y 2 nhÊt th× tæng cña chóng ph¶i kh«ng ®æi. Nh vËy
1 1 4 1 1 ta ph¶i thªm bít ®Ó ®îc mét tæng kh«ng ®æi.
4)    (a  b).     4 ; Cã:
a b ab a b
1 1 1 9 1 1
(2  a )(4  b)(3a  2b)  (6  3a) (8  2b)(3a  2b)
5)    ; 3 2
a b c abc
a b 1
6)   2 víi ab>0.  (6  3a )(8  2b)(3a  2b)
b a 6
3
IV. Mét sè ph¬ng ph¸p chøng minh bÊt ®¼ng 1  6  3a  8  2b  3a  2b  143 1372
     .
thøc: 6 3  6.27 81
1. Dïng ®Þnh nghÜa 14
2. Dïng c¸c phÐp biÕn ®æi t¬ng ®¬ng DÊu “=” x¶y ra  6 - 3a = 8- 2b = 3a + 2b =
3. Dïng ph¬ng ph¸p quy n¹p, lµm tréi. 3
4. Dïng ph¬ng ph¸p ph¶n chøng. 4 5
 a  ;b  .
5. Sö dông bÊt ®¼ng thøc C«si. 9 3
6. Sö dông bÊt ®¼ng thøc Bunhiacopxki. 3. T×m thªm sè h¹ng thÝch hîp
7. Sö dông c¸c bÊt ®¼ng thøc vÒ gi¸ trÞ tuyÖt a2 b2 c2
®èi.
VÝ dô 1. Chøng minh:    abc.
b c a
8. Sö dông ph¬ng ph¸p tam thøc bËc hai.
a2 a2 b2 b2
9. Ph¬ng ph¸p lîng gi¸c hãa. Gi¶i: b  2 b  2a ; c  2 c  2b ;
10. Ph¬ng ph¸p to¹ ®é. b b c c
11. Dïng ®¹o hµm.

41
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
c2 a2  a2 bc a2 b  c
a2 a  2c ;   2 . a
a a b  c 4 bc 4
a2 b2 c2  b2
  b   c   a  2a  2b  2c   ca a2 c  a
b c a Cã:   2 . b
2 2 2 c  a 4 ca 4
a b c  c2
   abc. ab c2 a  b
b c a   2 . c
DÊu “=” x¶y ra  a = b = c.  a  b 4 ab 4
VÝ dô 2. Cho x, y, z > 0. a2 b  c b2 c  a c2 ab
x3 y 3 z 3        abc
Chøng minh: 2  2  2  x  y  z . bc 4 ca 4 ab 4
y z x a2 b2 c2 abc
Gi¶i:     .
bc c a a b 2
Ph©n tÝch : ta ph¶i khö ®îc mÉu b»ng c¸ch ¸p DÊu “=” x¶y ra  a = b = c.
dông bÊt ®¼ng thøc C«si. 4. D¹ng tæng nghÞch ®¶o cña c¸c sè d¬ng.
 x3 x3 1 1 1 1 4
 2  y  y  3 3 2 . y. y  3 x Cã: ( a  b)     4    ;
y y a b a b ab
 3 1 1 1 1 1 1 9
y y3 (a  b  c)      9     .
Cã:  2  z  z  3 3 2 .z.z  3 y a b c a b c abc
z z
 z3 VÝ dô 1. Chøng minh r»ng trong mäi tam gi¸c ta
z3 cã:
 2  x  x  3 3 2 .x.x  3 z
x x 1 1 1 1 1 1 a bc
    2     víi p  .
x3 y3 z3 p a p b p c a b c 2
 2  y  y  2  z  z  2  x  x  3x  3 y  3 z Gi¶i:
y z x
1 1 4 4 4
x3 y 3 z 3 Cã :     ;
 2  2  2  x yz . p a p b p a  p b 2p  a b c
y z x 1 1 4 1 1 4
DÊu “=” x¶y ra  x = y = z. t¬ng tù:   ;   .
pb p c a p c p a b
VÝ dô 3. Cho x, y, z > 0.
Céng vÕ víi vÕ 3 bÊt ®¼ng thøc d¬ng cïng chiÒu
x2 y 2 z 2 1 1 1 ta ®îc:
Chøng minh: 3  3  3    .
y z x x y z  1 1 1  1 1 1
Gi¶i: 2     4   
 p a p b p c  a b c
 x2 1 1 x2 1 1 1
 3    3 3 . .  3. 1 1 1 1 1 1
y x x 3
y x x y     2   
p a p b p c a b c
 2
y 1 1 y2 1 1 1 VI. BÊt ®¼ng thøc Bunhiac«pxki vµ ph¬ng
Cã:  3    3 3
3
. .  3. ph¸p to¹ ®é.
z y y z y y z
 2 * B§T BNA:
2
 z  1  1  3 3 z . 1 . 1  3. 1 ax  by  (a 2  b2 )( x 2  y 2 )  a 2  b 2 x 2  y 2
 x3 z z x3 z z x
 x y
DÊu “=” x¶y ra   .
x2 1 1 y2 1 1 z2 1 1 1 1 1 a b
 3    3    3    3.  3.  3.
y x x z y y x z z x y z Më réng:
x2 y 2 z 2 1 1 1 (a1 x1  a2 x2  ...  an xn ) 2  (a12  a22  ...  an2 )( x12  x22  ...  xn2 )
      . a1 a2 a
y 3 z 3 x3 x y z   ...  n .
DÊu “= ” x¶y ra 
DÊu “=” x¶y ra  x = y = z. x1 x2 xn
a2 b2 c2 abc Mét sè vÝ dô:
VÝ dô 4. CM:    . VÝ dô 1. Cho x, y  R, tho¶ m·n: 2x + 7y = 1.
bc c a a b 2
Gi¶i: CM:

42
¤n thi ®¹i häc cÊp tèc L¬ng TuÊn Gv THPT TrÇn Phó - Mãng C¸i
1 MÆt kh¸c:
x2  y 2  .
 
2
53 1  ( x 2  y 2 )2  x .x x  y . y y 
HD: AD B§T BNA:
1 ( x  y )( x 3  y 3 )  2( x 3  y 3 )
(2 x  7 y )2  (22  7 2 )( x 2  y 2 )  x 2  y 2  .
53 1
 x y 
3 3
§¼ng thøc x¶y ra khi .
2
 2 a b
2 x  7 y  1  x VÝ dô 4. Cho x, y >0 vµ   m . T×m gi¸ trÞ
 2 x  7 y  1  53 x y
x y   .
 2  7 7 x  2 y  0 y  7 nhá nhÊt cña x + y.
 53 HD: AD B§T BNA:
1  a
2
 a b
VÝ dô 2. cho a, b, c  - vµ a + b + c = 1. CMR: b
2 ( a  b)   2
x y      ( x  y)
 x y  x y
2a  1  2b  1  2c  1  15 .  
HD: ¸p dông B§T BNA:  ( a  b )2  x  y
(1. 2a  1  1. 2b  1  1. 2c  1) 
(1  1  1)(2a  1  2b  1  2c  1)  15
 2a  1  2b  1  2c  1  15
§¼ng thøc x¶y ra khi vµ chØ khi:
a  b  c  1 1
 abc .
 2a  1  2b  1  2c  1 2
VÝ dô 3. Cho x, y, z > 0 tho¶ m·n: xyz = 1. CMR:
x2 y2 z2 3
   .
yz xz x y 2
HD: AD B§T BNA:
2
 x y z 
 . yz  . zx x y 

 yz zx x y 
 x 2
y 2
z 
2

    . y  z  z  x  x  y 
 y  z x  z x  y 
 x 2
y2 z2 
 ( x  y  z )2      .2  x  y  z 
 yz xz x y
x2 y2 z2 x yz 3 3 3
     xyz 
y z x z x y 2 2 2
DÊu “=” x¶y ra  a = y = z.
VÝ dô3. Cho x, y  0 vµ x2 + y2 = 1. CM:
1
 x3  y3  1 .
2
HD:
 x  0, y  0 0  x  1
Theo gi¶ thiÕt:  2 
x  y  1 0  y  1
2

0  x 3  x 2
  x3  y3  1 .
0  y  y
3 2

¸p dông B§T BNA:

x  y  1 1 x2  y 2  x  y  2 .

43