You are on page 1of 100

PENGARUH POLIFENOL BUAH TIN (Ficus carica) TERHADAP KADAR

LEPTIN SERUM TIKUS (Rattus norvegicus) GALUR WISTAR YANG DIBERI


DIET ATEROGENIK
TUGAS AKHIR
Untuk Memenuhi Per!"r"t"n
Mem#er$%eh Ge%"r S"r&"n" Ke'$kter"n Umum
O%eh(
Muh"mm"' )h$%i Hi'"!"t
NIM ( *+,*-,.*/.
PROGRAM STUDI PENDIDIKAN DOKTER
FAKULTAS KEDOKTERAN
UNI0ERSITAS BRAWI1AYA MALANG
2*,.
HALAMAN PENGESAHAN
TUGAS AKHIR
PENGARUH POLIFENOL BUAH TIN ( Ficus carica linn) TERHADAP
KADAR LEPTIN SERUM TIKUS WISTAR 1ANTAN YANG DIBERI DIET
ATEROGENIK
Oleh:
Muahammad Cholis Hidayat
NIM : 0910713053
Telah diuji pada :
Hari : Rau
Ta!""al : 30 #a!uari $013
%a! di!yata&a! lulus oleh :
ii
'e!"uji I
%r( rer( Nat( Tri )uda!i M(R(* M(+pp(,-( 'h%(
19.511015 199303 $ 001
'e!"uji II / 'emimi!" I
%r( dr( Retty Rat!a0ati* M,-
19550$01 191503 $ 001
'e!"uji III / 'emimi!" II
%r( dr( Ti!!y 2!da!" Her!o0ati* ,p'3435
195$1$$5 191000 $ 001
Me!"etahui*
3etua #urusa! 3edo&tera!
'ro6(%r(dr(Te"uh 7 ( ,ardjo!o %TM8 H* M,-* ,p'ar3
195$0910 19100$ 1 001
KATA PENGANTAR
'uji syu&ur diu-ap&a! atas &ehadirat +llah ,7T da! Rasulullah ,+7(
:er&at rahmat* er&ah* &asih saya!"* petu!ju& da! hidayah +llah ,7T ya!"
melimpah* pe!ulis dapat me!yelesai&a! Tu"as +&hir de!"a! judul ;'e!"aruh
'oli6e!ol :uah Ti! 4Ficus carica Linn5 Terhadap 3adar <epti! ,erum Ti&us 7istar
#a!ta! )a!" %ieri %iet +tero"e!i&=(
3etertari&a! pe!ulis a&a! topi& i!i didasari oleh 6a&ta ah0a pe!ya&it
&ardio>as&uler me!dudu&i peri!"&at pertama pe!yea &e-a-ata! da! &ematia!
di!i di du!ia saat i!i( 3eadaa! ya!" me!dasari pe!ya&it terseut adalah
ateros&lerosis* ya!" &i!i diya&i!i sea"ai e!tu& perada!"a! &ro!is pada
pemuluh darah* de!"a! lepti! sea"ai salah satu parameter respo!
i!6lamasi!ya( ,alah satu strate"i terapi ya!" dapat dila&u&a! sea"ai upaya
pre>e!si ateros&lerosis adalah &o!sumsi a!tio&sida!( :uah Ti! memili&i
&a!du!"a! a!tio&sida! 4poli6e!ol5 ya!" ti!""i( Oleh &are!a itu* pe!elitia! i!i
ertujua! u!tu& me!"etahui pe!"aruh pemeria! poli6e!ol uah Ti! 4Ficus carica
Linn) terhadap &adar lepti! serum ti&us 0istar ja!ta!( %iharap&a!* pe!elitia! i!i
dapat me!jadi i!isiasi u!tu& memu&ti&a! pe!"aruh poli6e!ol uah Ti! dalam
me!"hamat pe!i!"&ata! lepti! serum(
Teramat a!ya& piha& ya!" mema!tu dalam pe!ulisa! tu"as a&hir
sehi!""a dalam &esempata! i!i pe!ulis i!"i! me!"u-ap&a! terima &asih &epada:
1( %r( dr( 3aryo!o ,( Mi!taroem* ,p('+* de&a! ?a&ultas 3edo&tera!
@!i>ersitas :ra0ijaya ya!" telah memeri pe!ulis &esempata! me!u!tut
ilmu di ?a&ultas 3edo&tera! @!i>ersitas :ra0ijaya(
$( 'ro6( %r( dr( Te"uh 7ahju ,ardjo!o %TM8 H* M,-* ,p'ar3* 3ajur
'e!didi&a! %o&ter atas imi!"a!!ya selama i!i(
3( %r( dr( Retty Rat!a0ati* M(,-( sea"ai pemimi!" pertama ya!" telah
memeri a!tua! rea"e!s* de!"a! saar melua!"&a! 0a&tu u!tu& selalu
iii
memeri&a! imi!"a!* ilmu* moti>asi da! !asihat ya!" amat
erma!6aat sehi!""a pe!ulis dapat me!yelesai&a! Tu"as +&hir i!i(
9( %r( dr( Ti!!y 2!da!" Her!o0ati* ,p'3435 sea"ai pemimi!" &edua
atas se"ala &esaara!* araha!* ilmu* da! masu&a! ya!" soluti6 terhadap
pe!ulis selama me!yusu! Tu"as +&hir i!i(
5( %r( rer( Nat( Tri )uda!i M(R(* M(+pp(,-* 'h%* ya!" telah ersedia
melua!"&a! 0a&tu u!tu& me!"uji* terima &asih u!tu& uljia! ya!" sa!"at
me!"esa!&a!(
.( %r( Ciptati* M,(* M(,-( dari ?MI'+ IT:* ya!" telah memeri&a! a!tua!
da! du&u!"a! dalam proses e&stra&si poli6e!ol uah ti!(
7( ,e"e!ap a!""ota Tim 'e!"elola Tu"as +&hir ?a&ultas 3edo&tera!
@!i>ersitas :ra0ijaya atas a!tua! da! &emudaha! ya!" telah dieri&a!(
1( ,eluruh tim a!alis serta &arya0a! <aoratorium ?aal da! ?arma&olo"i
?a&ultas 3edo&tera! @!i>ersitas :ra0ijaya ya!" telah a!ya&
er&o!triusi dalam pe!elitia! i!i(
9( )a!" ter-i!ta da! ter&asih iu!da 7ahyu!i!" 'uji ,ejati da! ayaha!da
Triyo!o* serta adi&Aadi&&u Muhammad ?eria!to Ramadha! da!
Muhammad ?ahlul +lAhasy atas se"ala &asih saya!"* doa* serta
du&u!"a! lahir maupu! ati! ya!" tiada tara!ya(
10( Tema!Atema!&u +rdi!e Cahya 'rati0i* %ea ?lore!sia* Ha>ri :o"i
'rada!a* Noorma <u&itasari* serta &a&a&A&a&a& Nurul <ailli Nahlia*
Har!a!i& 'uji Ris0ati* %e!dri 3usuma* Nurdia!a R(* 'rasetyo :a"us*
MuiBBatul Ihda* IBBati atas &erjasama!ya dalam mela&sa!a&a! da!
me!yelesai&a! pe!elitia! i!i(
11( ,emua piha& ya!" tida& dapat diseut&a! satu persatu ya!" telah a&ti6
memeri a!tua! da! moti>asi selama pe!elitia! i!i(
iv
'e!ulis me!yadari ah0a pe!ulisa! Tu"as +&hir i!i masih jauh dari
sempur!a( Oleh &are!a itu* sara! da! &riti& ya!" mema!"u! sa!"at diperlu&a!(
+&hir &ata* semo"a Tu"as +&hir i!i dapat erma!6aat a"i setiap pema-a(
Mala!"* #a!uari $013
'e!ulis
v
ABSTRAK
Hidayat* Muhammad Cholis( $013( Pengaruh Polifenol Buah Tin (Ficus carica
linn) Terhadap Kadar Leptin Serum Tikus Wistar antan !ang "i#eri
"iet $terogenik3 Tu"as +&hir* 'ro"ram ,tudi 'e!didi&a! %o&ter ?a&ultas
3edo&tera! @!i>ersitas :ra0ijaya* Mala!"( 'emimi!" : 415 %r( Retty
Rat!a0ati* M(,-* dr 4$5 %r( dr( Ti!!y 2!da!" Her!o0ati* ,p'3435
'e!ya&it &ardio>as&ular* ya!" disea&a! utama!ya &are!a ateros&lerosis*
merupa&a! pe!yea utama &e-a-ata! da! &ematia! di!i di seluruh du!ia(
,alah satu strate"i teraru ya!" dila&u&a! sea"ai pe!-e"aha! ateros&lerosis
adalah &o!sumsi a!tio&sida!( :uah Ti! 4Ficus -ari-a5 merupa&a! salah satu
!atural a!tio&sida! ya!" memili&i &emampua! a!tio&sida! primer( 'e!elitia! i!i
ertujua! memu&ti&a! pe!"aruh pemeria! poli6e!ol uah Ti! era"ai dosis
terhadap pe!uru!a! &adar <epti! pada serum ti&us Rattus norvegicus "alur
0istar ja!ta! de!"a! diet atero"e!i&( ,tudi e&sperime!tal me!""u!a&a! post
test only control group design. ,ampel dipilih de!"a! -ara random sampling
u!tu& dia"i dalam lima &elompo&* yaitu &elompo& 3o!trol Ne"ati6 4diet !ormal5
4!C55* &elompo& 3o!trol 'ositi6 4diet atero"e!i&5 4!C55* &elompo& 'erla&ua! +
4diet atero"e!i& D poli6e!ol 9(5 m"/hari5 4!C55* &elompo& 'erla&ua! : 4diet
atero"e!i& D poli6e!ol 9 m"/hari5 4!C55* da! &elompo& 'erla&ua! C 4diet
atero"e!i& D poli6e!ol 11 m"/hari5 4!C55( Eariael ya!" diu&ur pada pe!elitia! i!i
adalah &adar <epti! serum ya!" er&aita! de!"a! respo! i!6lamasi pada
pato"e!esis ateros&lerosis( Hasil pe!elitia! me!u!ju&&a! ah0a &e!ai&a! &adar
<epti! serum pada ti&us &o!trol !e"ati6 da! &o!trol positi6 terdapat peredaa!
ya!" erma&!a 4+NOE+ p F 0(055( 'ada &elompo& perla&ua! ti&us ya!" dieri
diet atero"e!i& da! poli6e!ol uah Ti! de!"a! era"ai dosis* terdapat
pe!uru!a! &adar lepti! serum ya!" erma&!a 4+NOE+ p F 0(055( Terdapat
huu!"a! ya!" &uat a!tara poli6e!ol uah Ti! terhadap &adar <epti! serum 4@ji
&orelasi p F 0(05 da! er!ilai !e"ati65( 3esimpula! dari pe!elitia! i!i adalah
pemeria! poli6e!ol uah Ti! dapat me!uru!&a! &adar <epti! serum ti&us 7istar
#a!ta! de!"a! diet atero"e!i& se-ara si"!i6i&a! pada dosis 11 m"/ hari 4p C
0(0005
3ata &u!-i : poli6e!ol* Ficus carica* <epti!* ateros&lerosis.
vi
ABSTRA)T
Hidayat* Muhammad Cholis( $013( The %ffect of Fig (Ficus carica linn)
Pol!phenol to Leptin Serum Level of Wistar Rats Fe' 4ith Diet5
in'u6e' Ather$6%er$i( +ssi"!me!t* Medi-al %epartme!t* ?a-ulty o6
Medi-i!e :ra0ijaya @!i>ersity Mala!"( ,uper>isors : 415 %r( Retty
Rat!a0ati* M(,-(* dr 4$5 %r( dr( Ti!!y 2!da!" Her!o0ati* ,p'3435
Cardio>as-ular disease 0hi-h -aused mostly y atheros-lerosis plaGue is the
major -ause o6 disaility a!d death i! the 0orld( O!e o6 the !e0est stra"ety o6
pre>e!ti!" atheros-lerosis is -o!sumptio! o6 a!tioHida!t( ?i"s 6ruit 4Ficus carica5
-o!tai!s !atural a!tioHida!ts da! a-t as primary a!tioHida!t( This resear-h is
aimed to pro>e that polyphe!ol i! 6i"s -ould de-rease le>el o6 <epti! serum o!
male rats Rattus norvegicus strai! 7istar "i>e! athero"e!i- diet( 2Hperime!tal
study usi!" post test o!ly -o!trol "roup desi"!( The samples sele-ted y ra!dom
sampli!" to e di>ided i!to 6i>e "roups* that is Ne"ati>e Co!trol 4!ormal diet5
4!C55* 'ositi>e Co!trol 4%ietAi!du-ed atheros-lerosis5 4!C55* Treatme!t + 4dietA
i!du-ed atheros-lerois D polyphe!ol 9(5m"/day5 4!C55* Treatme!t : 4%ietA
i!du-ed atheros-lerosis D polyphe!ol 9m"/day5* 4!C55* a!d Treatme!t C 4%ietA
i!du-ed atheros-lerosis D polyphe!ol 11m"/day5 4!C55( The measured >ariale is
le>el o6 <epti! serum 0hi-h is importa!t o! patho"e!esis o6 atheros-lerosis
related to i!6lammatio!( Result o6 this resear-h i!di-ate that the i!-reasi!" o6
<epti! serum le>el et0ee! -o!trol !e"ati>e "roup a!d -o!trol positi>e "roup
0as si"!i6i-a!tly di66ere!t 4+NOE+ p F 0(055( O! the "i>e! 6i"s polyphe!ol
"roups* the i!-reasi!" o6 <epti! serum le>el 0as si"!i6i-a!tly di66ere!t 4+NOE+ p
F 0(055( There are stro!" -orrelatio! et0ee! 6i"s polyphe!ol a!d <epti! serum
le>el 4-orrelatio! test !e"ati6* p F 0(055( The -o!-lusio! is 6i"s 0ith 11m"/day
dosa"e o6 polyphe!ol de-li!e <epti! serum le>el si"!i6i-a!tly o! the rat "i>e!
athero"e!i- diet o! 4p C 0(0005
3ey0ords: polyphe!ol* ?i-us -ari-a* <epti!* atheros-lerosis(
vii
DAFTAR ISI
Halama!
#udul IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII(( I
Halama! 'ersetujua! IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII Ii
3ata 'e!"a!tar IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII(( Iii
+stra& IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII Ei
+stra-t IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII Eii
%a6tar Isi IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII >iii
%a6tar Jamar IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII( HIi
%a6tar Tael IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII( Hii
%a6tar <ampira! IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII( Hiii
BAB , PENDAHULUAN
1(1 <atar :ela&a!" Masalah IIIIIIIIIIIIIIIII( 1
1($ Rumusa! Masalah IIIIIIIIIIIIIIIIIII( 9
1(3 Tujua! 'e!elitia! IIIIIIIIIIIIIIIIIIII( 5
1(9 Ma!6aat 'e!elitia! IIIIIIIIIIIIIIIIIII( 5
1(9(1 Ma!6aat +&ademi& IIIIIIIIIIIIIIIII(( 5
1(9($ Ma!6aat 'ra&tis IIIIIIIIIIIIIIIIIII 5
BAB 2 TIN1AUAN PUSTAKA
$(1 +teros&lerosis IIIIIIIIIIIIIIIIIII(II( .
$(1(1 %e6i!isi +teros&lerosis IIIIIIIIIIIIIIII( .
$(1($ Mor6olo"i 'la& +teros&lerosisIIIIIIIIIIIII(( .
$(1(3 'ato"e!esis +teros&lerosis IIIIIIIIIIIIII 7
viii
$(1(9 'er&ema!"a! <esi ateros&lerosis IIIIIIIIII(( 10
$($ <ipid 8 Metaolisme <ipid IIIIIIIIIIIIIIII(( 13
$(3 Hiperlipidemia da! %is6u!"si 2!dotel IIIIIIIIIII( 15
$(9 Radi&al :eas IIIIIIIIIIIIIIIIIIIII(( 11
$(9(1 %e6i!isi IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII((( 11
$(9($ 3eterliata! Radi&al :eas pada +teros&lerosis((((((((((((((( $0
$(5 <epti! (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
$(5(1 %e6i!is <epti! ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
$(5($ <epti! %a! +teroslerosis(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
$1
$1
$$
$(. Oesitas (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( $5
$(7

:uah Ti! 4?i-us -ari-a li!!5(((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
$(7(1 %e6i!isi (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
$(7($ 3lasi6i&asi Ta&so!omi :uah Ti! ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
$(7(3 3a!du!"a! Kat :ioa&ti6 :uah Ti! (((((((((((((((((((((((((((((((((((((
$(7(9 Ma!6aat :uah Ti! (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
$(7(5 'oli6e!ol 8 ?la>o!oid :uah Ti! (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
$(7(. 'oli6e!ol :uah Ti! ,ea"ai +!tio&sida!(((((((((((((((((((((((((((
$7
$7
$1
$9
30
3$
3.
BAB . KERANGKA KONSEP DAN HIPOTESIS PENELITIAN
3(1 3era!"&a 3o!sep .( IIIIIIIIIIIIIIIIII( 37
3($ %es&ripsi 3era!"&a 3o!sep IIIIIIIIIIIIIIII 31
3(3 Hipotesis 'e!elitia! III((IIIIIIIIIIIIIIII 31
BAB I0 METODE PENELITIAN
9(1 Ra!-a!"a! 'e!elitia! IIII((IIIIIIIIIIIIII 39
ix
9($ ,ampel da! Metode 'e!"amila! ,ampel I((IIIIIIII 90
9($(1 ,ampel 'e!elitia! I((IIIIIIIIIIIIIIII(( 90
9($($ :esar ,ampel IIIIIIII((IIIIIIIIIII(( 90
9(3 Eariael 'e!elitia! .( IIIIIIIIIIIIII 91
9(3(1 Eariael I!depe!de! ((IIIIIIIIIIIIIIII(( 9$
9(3($ Eariael %epe!de! IIIIIIIIIIIIIIIII((( 9$
9(9 <o&asi da! 7a&tu 'e!elitia! ....( IIIIIIIIIIIIII 9$
9(5 :aha! da! +lat/I!strume! 'e!elitia! IIIIIIIIIII 9$
9(5(1 +lat 'e!elitia! II((((IIIIIIIIIIIIIIII(( 9$
9(5($ :aha! 'e!elitia! IIIIIIIIIIIIIIIIII( 93
9(. %e6i!isi Istilah / Operasio!al ((....( IIIIIIIIIIIII 93
9(7 'rosedur 'e!elitia! / 'e!"umpula! %ata IIIIIIIIII 99
9(7(1 'emuata! 'a&a! Ti&us I((IIIIIIIIIIIIII 95
9(7($ 'roses 'erla&ua! 'ada Ti&us 'er-oaa! IIIIIIII 95
9(7(3 'e!"u&ura! 3adar <epti! ,erum de!"a! Metode 2<I,+
4Enzyme-linked immunosorbent assay5 IIIIII 9.
9(7(9 :a"a! +lur 'e!elitia! IIIIIIIIIII((IIIII 97
9(1 Metode +!alisis %ata IIIIIIIIIIIII(((IIIII 91
BAB / HASIL PENELITIAN DAN ANALISIS DATA
5(1 Hasil 'e!ima!"a! :erat :ada! Ti&us IIIIIIII(I((((( 99
5($
5(3
Hasil 'e!"u&ura! 3adar <epti! ,erum IIIIIIIII(((((((
+!alisis 3adar <epti! ,erum (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
51
53
BAB 7 PEMBAHASAN IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII 55
BAB - PENUTUP
7(1 3esimpula! IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII .$
x
7($ ,ara! III(IIIIIIIIIIIIIIIIII(IIII .$
DAFTAR PUSTAKA IIIIIIIIIIIIIIIIII(((((((((((((((((( .3
LAMPIRAN (IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII .7
DAFTAR GAMBAR
Halama!
Jamar $(1 %ia"ram ,&emati& 'ato"e!esis ateros&lerosis IIII((((( 9
Jamar $($ <esi Tipe 1 4i!isial5 IIIIIIII(((((((((((((((((((((((((((((((((( 10
Jamar $(3 <esi Tipe $ 4Fatty Streak5 IIIIIIIIIIIIII((( 11
Jamar $(9 <esi tipe la!jut IIIIIIIIIIIIIII(((((((((((((((( 1$
Jamar $(5 'ro"resi6itas 3erusa&a! Eas&ular +&iat
Hiper&olesterolemia ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 11
Jamar $(. Me&a!isme Re"ulasi <epti! dalam +teros&lerosis I((((((( $9
Jamar 3(1 3era!"&a 3o!sep 'e!elitia! ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 37
Jamar 9(1 :a"a! +lur 'e!elitia! IIIIIIIIIIIIIIII(( 97
Jamar 5(1 Hasil 'e!"u&ura! 3e!ai&a! :erat :ada! da! 3adar <epti!
,erum Ti&us ya! %iperla&u&a! %e!"a! %iet +tero"e!i&
%itamah de!"a! :era"ai %osis 'oli6e!ol :uah Ti! ((((((((((
50
xi
DAFTAR TABEL
Halama!
Tael $(1 3omposisi uah Ti! IIIII(IIIIIIIII(((((((((((((( $9
Tael 5(1 3ara&teristi& :erat :ada! He0a! Coa (((((((((((((((((((((((((((((((((((( 35
Tael 5($ Hasil 'e!"u&ura! 3adar <epti! ,erum Ti&us ya!"
%iperla&u&a! de!"a! %iet +tero"e!i& %itamah de!"a!
:era"ai %osis 'oli6e!ol :uah Ti! (((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((( 51
Tael 5(3 Hasil Ui !ost "oc #ukey LS$ terhadap Rerata 3adar <epti!
,erum ((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((((
(((((
53
xii
DAFTAR LAMPIRAN
Halama!
<ampira! 1 'erhitu!"a! %osis 'oli6e!ol :uah Ti! 4Ficus carica Linn)I((( .7
<ampira! 1(1 Tael 'era!di!"a! <uas 'ermu&aa! He0a! Coa I .7
<ampira! $ %ia"ram +lur 'e!elitia! IIII((IIIIIIIIII(((I((( .1
<ampira! 3 +lur 'emuata! %iet Normal IIIII(IIIIIII(I( .9
<ampira! 9 +lur 'emuata! %iet +tero"e!i& (IIIIIIIII((II(( 70
<ampira! 5 %o&ume!tasi He0a! Coa II(IIIIIIIIIIII( 71
<ampira! . 'e!"u&ura! 3adar <epti! ,erum de!"a! Metode 2<I,+
4Enzyme-linked immunosorbent assay5 IIIIII((((((((((((((
71
<ampira! 7 Hasil 'e!"u&ura! 3adar <epti! ,erum ((((IIIIII(II 73
<ampira! 1 Hasil +!alisis %ata 3adar <epti! ,erum
IIIIIIIIIII(
79
<ampira! 1(1 @ji Normalitas IIIIIIIIIIIIIIII((I 79
<ampira! 1($ @ji Homo"e!itas IIIIIII(((IIIIIIII(( 79
<ampira! 1(3 @ji %ne-&ay 'nnova ..IIIIIIIIIIIII(((( 79
<ampira! 1(9 @ji 'ost Ho- Tu&ey H,% IIIIIIIIIIIII 75
<ampira! 1(5 @ji 3orelasi 'earso! IIIIIIIIIIIIII(( 75
<ampira! 9 Re&ap da! Jra6i& :erat :ada! Ti&us (((III((((IIIII 7.
<ampira! 9(1 Tael :erat :ada! Ti&us 7istar #a!ta! IIIIII( 7.
<ampira! 9($ Tael :erat :ada! Ti&us 7istar #a!ta! ((IIII((I 77
<ampira! 10 Re&ap da! Jra6i& +supa! Ma&a!a! Ti&us IIIII(((II((( 71
xiii
<ampira! 10(1 Tael +supa! Ma&a!a! Ti&us 7istar #a!ta! ta!""al 15
A $1 #u!i $011 (((IIIIIIIIIIIIIII( 71
<ampira! 10($ Tael +supa! Ma&a!a! Ti&us 7istar #a!ta! ta!""al $9
#u!i $011 L 1$ #uli $011 I(((IIIIII(((III 79
<ampira! 10(3 Tael +supa! Ma&a!a! Ti&us 7istar #a!ta! ta!""al 13
L $. #uli $011 IIIIIIIIIIII((((III 10
<ampira! 10(9 Tael +supa! Ma&a!a! Ti&us 7istar #a!ta! ta!""al $7
#uli L 09 +"ustus $011 IIIIII((IIII((I 11
<ampira! 10(5 Tael +supa! Ma&a!a! Ti&us 7istar #a!ta! ta!""al 10
A 11 +"ustus $011 II((IIIIIIIII((II( 1$
<ampira! 10(. Jra6i& +supa! Ma&a!a! Ti&us 7istar #a!ta! ((III 13
<ampira! 10(7 +!alisis %ata 'e!"aruh 'emeria! 'oli6e!ol :uah Ti!
terhadap +supa! Ma&a!a! Ti&us II((( ((IIIII( 19
<ampira! 11 %ata <ema& Eiseral* Jra6i&* da! +!alisis (((((((((((((((((((((((((((((((( 15
<ampira! 1$ #umlah Foam (ell IIIIIIIIIIII(I(I(((((((((((((((((((((( 17
<ampira! 13 'er!yataa! 3easlia! Tulisa! IIIIIIIIIIII(I(I((( 11
<ampira! 19 3ele!"&apa! 'ermoho!a! Et)ical (learance IIIIIII( 19
xiv
BAB I
PENDAHULUAN
,3, L"t"r Be%"k"n8
+teros&lerosis merupa&a! salah satu pe!ya&it &ardio>as&uler ya!" me!jadi
masalah teresar ai& di !e"ara maju maupu! !e"ara ya!" seda!" er&ema!"
termasu& I!do!esia( 'e!ya&it i!i ter&ait erat de!"a! timul!ya era"ai masalah
&esehata! seperti pe!ya&it ja!tu!" &oro!er* a!"i!a pe&toris* pe!ya&it ja!tu!"
is&emi&* i!6ar& mio&ardial* stro&e* "a!""re!* da! pe!ya&it pemuluh darah
lai!!ya(

Me!urut sur>ey tera&hir ya!" dila&u&a! oleh &orld "ealt) %rganization
47HO5 pada tahu! $01$* pe!ya&it &ardio>as&uler me!empati peri!"&at pertama
sea"ai pe!yea &ematia! teresar di du!ia de!"a! a!"&a &ematia! seesar
$3*99 M dari seluruh pe!yea &ematia! 47HO* $01$5( Hasil sur>ey &esehata!
!asio!al tahu! $009 4Ris&esdas5 me!u!ju&&a! ah0a pe!ya&it &ardio>as&ular
me!empati peri!"&at pertama dari pe!ya&it tida& me!ular di I!do!esia 4%ep&es*
$0095(
+teros&lerosis merupa&a! salah satu e!tu& pe!yumata! arteri 4+!0ar*
$0095 ya!" disea&a! oleh era"ai 6a&tor* a!tara lai! me!i!"&at!ya radi&al
eas 4Napoli da! <erma!* $0015* proses i!6lamasi &ro!is 4JetB da! Reardo!*
$0075* da! dis6u!"si e!dotel 4Napoli da! <erma!* $0015( 'ato"e!esis
ateros&lerosis dia0ali oleh o&sidasi lipoprotei! <%< *Lo+ $ensity Lipoprotein)(
<%< ya!" tero&sidasi 4OHA<%<5 i!ilah ya!" !a!ti!ya terpera!"&ap di dalam
ma&ro6a"* meme!tu& lipid droplet* lalu er&ema!" me!jadi ,oam cell( 'eristi0a
sela!jut!ya adalah i!6iltrasi selAsel mo!o!u&lear di di!di!" arteri* ya!" dipi-u
oleh era"ai &emoatra&ta! seperti sito&i! monocyte c)emoattractant protein -
4MC'A15* interleukin-- 4I<A15* da! tumor necrosis ,actor alp)a 4TN?AN5* da!
&ola"e! da! elasti! ya!" terde"radasi 4Ross* 19995( ,ela!jut!ya* a&ti>asi sel
6oam di dalam jari!"a! a&a! me!"i!du&si respo! i!6lamasi 43umar* $0105(
I!6lamasi i!ilah ya!" me!yea&a! pla& ateros&lerosis sema&i! pro"resi6(
<epti! memili&i si6at dapat mere"ulasi se&resi sito&i! i!6lamasi seperti
inter,eron gamma 4I?NAO5* interleukinA. 4I<A.5* da! tumor necrose ,actor 4TN?AN5
di dalam mo!osit( <epti! ju"a dapat me!stimulasi produ&si sito&i! proAi!6lamasi
dari &ultur mo!osit da! me!i!"&at&a! produ&si sito&i! tipe Th1 4I<A$* I?NAO* TN?A
N* I<A115 dari lim6osit ya!" terstimulasi 47er!er da! Ni-&e!i"* $0095*
me!u!ju&&a! ah0a lepti! jelas merupa&a! pe!"atur pe!ti!" sistem &e&eala!
tuuh 4Mathieu* $00.5( 3adar lepti! me!i!"&at iasa!ya selama i!6e&si da!
proses perada!"a!( 'e!i!"&ata! &adar lepti! pada ora!" ya!" me!derita
oesitas mu!"&i! dapat me!jadi predisposisi terhadap i!6lamasi pada ti!"&at
ya!" re!dah( Oesitas merupa&a! 6a&tor risi&o u!tu& ateros&lerosis melalui
promosi 6a&tor risi&o lai! termasu& dislipidemia* hiperte!si da! hiper"li&emia(
%alam pe!"ertia! i!i* oesitas telah lama di&e!al sea"ai 6a&tor risi&o utama
u!tu& ateros&lerosis da! dis6u!"si &ardio>as&ular 4<i&u!i* $0015(
Hi!""a saat i!i terapi ateros&lerosis meliputi a"e! pe!uru! &olesterol* a!tiA
platelet* a!tiA&oa"ula!* serta a!tiAi!6lamasi( +&a! tetapi* pemeria! terapi
terseut seri!"&ali terlamat &are!a proses per&ema!"a! ateros&lerosis dimulai
seja& masa &a!a&A&a!a& da! seri!"&ali tida& me!u!ju&&a! "ejala 4M-Jill. $0005(
Oleh &are!a itu* ti!da&a! pe!-e"aha! memili&i pote!si ya!" esar dalam
me!"hamat per&ema!"a! lesi da! mu!-ul!ya "ejala &li!i& dari ateros&lerosis(
,alah satu strate"i teraru ya!" dila&u&a! sea"ai pre>e!si ateros&lerosis
adalah pe!""u!aa! a!tio&sida!( :eerapa pe!eliti me!yeut&a! ah0a
a!tio&sida! e&erja de!"a! me!"hamat rea&si pero&sidasi lipid 4Nij>eldt et al(
$001P :leys* $00.5( ,alah satu !atural a!tio&sida! ya!" pote!sial adalah
poli6e!ol uah Ti! 4Ficus carica5( 3o!se!trasi poli6e!ol pada uah Ti! memili&i
!ilai terti!""i yaitu* 1*090A1*110 m"/100 " uah se"ar* dia!tara ma&a!a! da!
2
mi!uma! ya!" iasa di &o!sumsi 4Ei!so!* 19995( Telah di&etahui ah0a
&a!du!"a! 6e!ol pada uah Ti! ya!" di&eri!"&a! dapat me!uru!&a! jumlah
lipoprotei! di plasma da! memprote&si terhadap o&sidasi(
Melihat a!ya&!ya ma!6aat uah Ti!* serta adaya &eter&aita! a!tara 6u!"si
poli6e!ol sea"ai a!tio&sida! de!"a! ateros&lerosis* ma&a diperlu&a! pe!elitia!
leih la!jut u!tu& me!"etahui pe!"aruh poli6e!ol uah Ti! sea"ai a"e! a!tiA
i!6lamasi melalui pe!"hamata! <epti! pada serum ti&us putih "alur 0istar
4Rattus norvegicus L) ja!ta! de!"a! diet atero"e!i&. ,elai! itu* diharap&a!
pe!elitia! i!i dapat memper&e!al&a! uah Ti! sea"ai oat heral u!tu&
me!-e"ah ateros&lerosis da! sea"ai >ariasi &o!sumsi uah di I!do!esia(
,32 Rumu"n M""%"h
+pa&ah pemeria! poli6e!ol uah Ti! de!"a! era"ai dosis dapat
me!uru!&a! &adar <epti! serum ti&us putih Rattus norvegicus L. "alur 0istar
de!"a! diet atero"e!i& Q
1.3 Tu&u"n Pene%iti"n
:erdasar&a! rumusa! masalah ya!" telah diurai&a!* ma&a tujua! dari
pe!elitia! i!i adalah :
Memu&ti&a! pe!"aruh pemeria! poli6e!ol uah Ti! de!"a! era"ai dosis
terhadap pe!uru!a! &adar <epti! pada serum ti&us putih "alur 0istar ja!ta!
de!"a! diet atero"e!i&(
,3. M"n9""t Pene%iti"n
,3:3, Ma!6aat +&ademi&
3
1( ,ea"ai pe!elitia! pe!dahulua! te!ta!" pe!"aruh pemeria!
poli6e!ol uah Ti! terhadap &adar <epti! pada pato"e!esis
ateros&lerosis(
$( Me!amah &hasa!ah ilmu pe!"etahua! dalam pema!6aata! ta!ama!
heral &husus!ya poli6e!ol uah Ti! sea"ai alter!ati6 terapi pre>e!ti6
ateros&lerosis(
1(9($ Ma!6aat 'ra&tis
Me!"ema!"&a! uah ti! *Ficus carica) sea"ai salah satu ta!ama!
heral di I!do!esia &husus!ya dalam ida!" &esehata!(
4
BAB II
TIN1AUAN PUSTAKA
23, Ater$k%er$i
23,3, De9inii
+teros&lerosis merupa&a! pe!ya&it &ro!is pro"resi6 de!"a! &ara&teristi&
erupa pe!eala! da! &e&a&ua! di!di!" pemuluh darah a&iat pe!umpu&a!
lema& i!traselular da! e&straselular* serta a&umulasi jari!"a! 6irosa di dalam
arteri* ya!" a&a! me!imul&a! respo! i!6lamasi( +teros&lerosis dimulai seja&
a0al &ehidupa! 6etus da! er&ema!" asimtomati& hi!""a de0asa da!
&emudia!* se-ara &li!is a!ya& diseut sea"ai si!drom &oro!er is&emi&* stro&e
da! pe!ya&it arteri peri6er 4,u* $0095( 'la& ateros&lerosis ya!" tere!tu& a&a!
er&ema!" me!jadi lesi ya!" sema&i! pro"resi6* mera!"sa!" terjadi!ya
pe!yumata! pemuluh darah* da! me!yea&a! i!6ar& pada a"ia! or"a!
ya!" disuplai arteri ya!" ersa!"&uta!( Ma!i6estasi &li!is mu!-ul dalam e!tu&
pe!ya&it ja!tu!" is&emi&* i!6ar& mio&ardium* stroke* dilatasi a!eurismal* "a!"re!*
da! pe!ya&it arteri peri6er lai!!ya 43umar* $0105(
23,32 M$r9$%$8i P%"k Ater$k%er$i
'la& ateros-lerosis merupa&a! lesi 6o&al ya!" erasal dari tu!i&a i!tima
pemuluh darah di arteri mus&uler u&ura! esar da! seda!"* terdiri dari dua
a"ia!* lipid core yaitu a"ia! te!"ah ya!" halus* &u!i!"* erisi lema& terutama
&olesterol* deris sel da! a"ia! ,ibrous cap ya!" terdiri dari sel otot polos*
ma&ro6a"* sel 6oam* serat &ola"e!* elasti!* proteo"li&a!* da! ju"a
!eo>as&ularisasi( @&ura! dari pla& ateros-lerosis erma-amAma-am* mulai dari
diameter 0*3 L 1*5 -m( 'la& a&a! me!"alami peruaha! da! meluas se-ara
pro"resi6 &are!a &ematia! sel da! de"e!erasi* si!tesis da! de"radasi atau
5
remodeling dari matri&s e&straselular* serta peme!tu&a! thromus &are!a erosi*
ul&us* atau ruptur ,ibrous cap ya!" me!yea&a! o&lusi lume! pemuluh darah(
%ilatasi a!eurysmal dapat ju"a terjadi a&iat te&a!a! atau is-hemi- atrophy pada
tu!i&a media* arteri &ehila!"a! jari!"a! elasti- !ya* sehi!""a lemah da!
erpote!si ruptur( 3ompli&asi lai! pada pe!ya&it tahap la!jut adalah &alsi6i&asi
pada pla& ya!" me!yea&a! arteri me!jadi &a&u 4M-Jill* $000P 3umar* $0105(
3ara&teristi& distriusi pla& ateros-lerosis pada ma!usia leih seri!" pada
pemuluh darah esar *elastic arteri)* seperti aorta* aorta adomi!alis a"ia!
a0ah* aorta thora-alis dese!de!s( 'la& ju"a seri!" terjadi di pemuluh darah
seda!" *muscular arteri) seperti arteri -oro!ary* arteri popliteal* arteri -arotis
i!ter!a* da! sir&ulus 7illisi( ?a&tor hemodi!ami&a* stru&tur* da! ju"a si6at
metaoli& pemuluh darah erpera! pe!ti!" pada &e-e!deru!"a!
per&ema!"a! lesi 43umar* $0105(
23,3. P"t$8enei Ater$k%er$i
'e!ti!"!ya pe!yea &li!is ya!" luar iasa dari ateros&lerosis telah
mera!"sa!" upaya ya!" sa!"at esar u!tu& memahami pe!yea!ya(
'a!da!"a! &o!temporer dari atero"e!esis diu!"&ap&a! di dalam hipotesis
;response-to-inury=( Model i!i mema!da!" ateros&lerosis sea"ai i!6lamasi
&ro!is pada di!di!" e!dotel arteri ya!" me!"alami jejas( 'er&ema!"a! lesi
pada e!dotel i!i terjadi melalui i!tera&si dari lipoprotei! ya!" tero&sidasi*
mo!ositAma&ro6a" dituru!&a!* lim6osit T* da! &o!stitue! sel !ormal dari di!di!"
arteri 43umar* $0105(
'ato"e!esis ateros&leosis dapat dijelas&a! melalui per&ema!"a! lesi
ya!" terjadi melalui i!tera&si a!tara lipoprotei! termodi6i&asi* ma&ro6a" ya!"
turu!a! dari mo!osit* lim6osit T* da! u!surAu!sur sel !ormal pada di!di!"
pemuluh darah arteri( 'ato"e!esis ateros&lerosis dia0ali oleh dis6u!"si e!dotel
6
pemuluh darah a&iat hiperlipidemia* hiperte!si* papara! radi&al eas* i!6e&si*
da! hiper&olesterolemia* ya!" a&a! me!yea&a! pe!i!"&ata! permeailitas*
adhesi leu&osit da! thromosis dari pemuluh darah 43umar* $0105( 'roses i!i
a&a! me!yea&a! a&umulasi dari lipoprotei!* ya!" lalu a&a! dii&uti oleh
o&sidasi lipoprotei! je!is <%< *Lo+ $ensity Lipoprotein) di lapisa! i!tima
pemuluh darah( Me&a!isme o&sidasi <%< dipera!tarai oleh e!BimAe!Bim
/'$!" o0idase. myelopero0idase. cytoc)rome !123. mitoc)ondrial electron
transport c)ain. pero0ynitrite. 0ant)ine o0idase. caeruloplasmin. lipo0ygenase.
da! RO, *Reactive %0ygen Species) di dalam jari!"a! sue!dotel 4Tsimi&as*
$0055(
Trauma mi&ro ya!" disea&a! oleh pe!i!"&ata! o&sidasi <%< i!i a&a!
dii&uti dis6u!"si e!dotel da! i!6lamasi ya!" disusul sere!teta! tahapa!
pato6isiolo"i sea"ai eri&ut 4I!dra* $0075
1( 'erada!"a! da! pe!uru!a! &emampua! si!tesis a!titromoti& da!
>asodilator dalm jumlah !ormal(
$( 'e!"eluara! sejumah sito&i!Asito&i! proAi!6lamasi a!tara lai!: TN?Aa*
I!ter6ero!Ay* I<A1* RO, 4Reactive %0ygen Species5* da! lai! Alai!(
3( 'e!"eluara! 6a&tor pertumuha!* a!tara lai!: +!"iote!si!AII* Fibroblast
4ro+t) Factor 4?J?5* !latelet -$erived 4ro+t) Factor 4'%J?5* ya!"
me!stimulasi mi"rasi 8 proli6erasi otot polos di pemuluh darah ya!"
terpapar(
9( 'e!empela! mo!osit di e!dotel ya!" terpapar* ya!" dimediasi mole&ul
adhesi* misal!ya 5ascular (ell 'd)esion 6olecule 4EC+MA15( +dhesi
dari mo!osit di e!dotel pemuluh darah ya!" sela!jut!ya a&a! ermi"rasi
&e dalam lapisa! i!tima da! ertra!s6ormasi me!jadi ma&ro6a" da! ,oam
cells *Su. 7338).
7
<%< ya!" me!"alami o&sidasi 4OH<%<5* ter6a"ositosis oleh ma&ro6a"* da!
sela!jut!ya a&a! er&ema!" me!jadi sel 6oam( ,el 6oam ya!" tere!tu& i!i
memi-u i!6lamasi leih la!jut* stress o&sidati6* produ&si sito&i!* &emo&i!* 6a&tor
pertumuha!* ya!" mempe!"aruhi &eseima!"a! e!dotel ya!" me!yea&a!
dis6u!"si pemuluh darah leih la!jut 4,tapleto! et al(* $0105( ,elai! itu* ju"a
dihasil&a! 6a&tor pertumuha! ya!" a&a! me!"i!du&si proli6erasi dari sel otot
polos &e dalam tu!i&a i!tima ya!" sela!jut!ya a&a! me!se&resi&a! matri&s
e&straselular erupa proteo"li&a!* &ola"e!* da! elasti! ya!" a&a! memera!"&ap
OH<%< da! sel ma&ro6a" sehi!""a terdeposisi di dalam jari!"a!( 4Me!!o* $0055
,e-ara ri!"&as* patho"e!esis ateros&lerosis dapat di"amar&a! dalam
dia"ram s&emati& eri&ut 4<ihat "amar $(15
Jamar $(1 %ia"ram ,&emati& 'ato"e!esis ateros&lerosis 4Me!!o* $0055(
23,3: Perkem;"n8"n Lei "ter$k%er$i
<esi a0al ateros&lerosis dapat terjadi seja& a!a&Aa!a&* sema&i!
er&ema!" seiri!" de!"a! pertamaha! umur( :a!ya& 6a&tor resi&o ya!" ya!"
dapat memi-u tere!tu&!ya pla& ateros&lerosis* a!tara lai! hipe&olesterolemia*
8
hiperte!si* diaetes melitus* mero&o&* ri0ayat &eluar"a* je!is &elami! la&iAla&i*
da! sema&i! ertamah!ya usia(

?a&tor hemodi!ami&a* stru&tur* da! ju"a si6at
metaoli& pemuluh darah erpera! pe!ti!" pada &e-e!deru!"a!
per&ema!"a! lesi 43umar* $0105( 3lasi6i&asi per&ema!"a! lesi ateros&lerosis
me!urut #)e 'merican "eart 'ssosiation (ommittee on 5ascular Lesion dia"i
me!jadi e!am 6ase* yaitu lesi tipe I* II* III* IE* E* da! EI 4M-Jill* $0005( ,istem
&lasi6i&asi i!i me!"&ait&a! 6ase &li!i& e>olusi pla& de!"a! tipe lesi ya!" tampa&
se-ara patolo"i 4'rasetyo da! ,adha!a* $00.5(
<esi Tipe I 4i!isial5 seri!" ditemu&a! pada ayi da! a!a&Aa!a& usia F 3
tahu! da! ju"a diide!ti6i&asi pada ora!" de0asa pada arteri ya!" re!ta! ter&e!a
ateros&lerosis 4'rasetyo da! ,adha!a* $00.5( <esi i!i merupa&a! lesi ya!"
pertama &ali dapat terdete&si se-ara mi&ros&opis da! &imia0i erupa i!ti&Ai!ti&
&u!i!"* se-ara seluler dita!dai de!"a! ada!ya sejumlah sel usa *,oam cell) di
tu!i&a i!tima arteri da! pe!eala! adapti6 tu!i&a i!tima* terutama di re"io ya!"
mudah ter&e!a 4M-Jill* $0005 4<ihat "amar $($5
Jamar $($ <esi Tipe 1 4i!isial5 4'rasetyo da! ,adha!a. $0005
<esi Tipe II diseut ju"a "aris lema& *,atty streak) merupa&a! lesi ya!"
terlihat erupa "arisA"aris atau er-a& 0ar!a &u!i!" di permu&aa! i!tima arteri(
Jamara! mi&ros&opis terdiri atas sel usa erlapis* sel otot polos ya!" erisi
utira! lema&* sejumlah esar ma&ro6a" ta!pa utira! lema&* miosit erisi utira!
9
lema&* sel lim6osit T* da! sel mast ya!" disertai utira! hetero"e! lipid e&strasel
di tu!i&a i!tima* ya!" disertai utira! hetero"e! lipid e&strasel( Jaris lema&
mula!ya terdiri atas ma&ro6a"* mo!osit* da! lim6osit T ya!" me!"a!du!" sel
usa ya!" er"au!" de!"a! sejumlah sel miosit 4'rasetyo da! ,adha!a*
$00.5( 'ada a!a& usia 5 sampai 15 tahu! hampir 99M ditemu&a! lesi tipe II i!i
pada aorta adomi!alis da! aorta thora&alis( Mes&ipu! terus er&ema!"* lesi i!i
tida& selalu me!jadi ateros&lerosis* ada &ala!ya tida& me!imul&a! "ejala
apapu! hi!""a a&hir hayat 4M-Jill* $0005 4<ihat "amar $(35
Jamar $(3 <esi Tipe $ 4Fatty Streak5 4'rasetyo da! ,adha!a. $0005
<esi Tipe III 4i!termedia* tra!sisio!al* preateroma5 merupa&a! lesi ya!"
me!"huu!"&a! se-ara mor6olo"is da! &imia0i a!tara lesi tipe II da! lesi tipe
la!jut 4tipe IE5( Jamara! histopatolo"is!ya &has dita!dai de!"a! timu!a!
utira! lipid e&strasel dise&itar lapisa! sel otot polos da! parti&el lipid e&strasel
ya!" ide!ti& de!"a! lesi tipe II* di se&itar lapisa! miosit di era terte!tu ya!"
me!"alami pe!eala! adapti6 tu!i&a i!tima!ya( Timu!a! lipid ya!" leih a!ya&
da! leih teal di a0ah lapisa! ma&ro6a" da! sel usa ya!" me!""a!ti&a!
matri&s da! seraut proteo"li&a! a!tarsel* serta me!doro!" da! memisah&a! sel
otot polos( <esi i!i seri!" diseut de!"a! ,ibrous cap 4M-Jill* $0005 4<ihat
"amar $(95
10
Jamar $(9 <esi tipe la!jut 4'rasetyo da! ,adha!a. $0005
'ada lesi la!jut ya!" tera"i me!jadi tipe IE* E da! EI ya!" seri!" diseut
ateroma* terjadi a&umulasi lipid e&strasel massi6 ya!" erhuu!"a! de!"a!
disor"a!isasi da! pe!eala! i!tima* de6ormitas di!di!" arteri da! seri!" disertai
de!"a! &ompli&asi erupa 6isura* hematoma* da! tromosis( %eposit lema&
e&strasel ya!" terjadi -u&up esar da! dapat merusa& i!tima* ju"a terjadi
me&a!isme tromoti& ya!" leih me!o!jol dalam memper-epat terjadi!ya
ateros&lerosis(( 'ada stadium la!jut deposit lema& memodi6i&asi tu!i&a media
da! ad>e!titia dia0ah!ya 4M-Jill* $0005( <esi 6ase i!i -e!deru!" meme!tu&
sumat 6irosa ya!" memisah&a! lesi de!"a! lume! arteri( ,umat 6irosa
me!utupi -ampura! le&osit* lipid da! deris ya!" meme!tu& i!ti !e&roti&(
'i!""ira! lesi meluas a&iat adesi da! masu&!ya le&osit ya!" terus erla!"su!"(
?a&tor utama ya!" erhuu!"a! de!"a! a&umulasi ma&ro6a" meliputiP MC,?*
MC'A1 da! <%<Ao&s( I!ti !e&roti& merupa&a! a&iat terjadi!ya apoptosis da!
!e&rosis* pe!i!"&ata! a&ti>itas proteoliti& da! a&umulasi lipid( ,umat 6irosa
tere!tu& a&iat me!i!"&at!ya a&ti>itas '%J?* TJ?A* I<A1* TN?AN da!
osteopo!ti!* serta er&ura!"!ya de"radasi jari!"a! i&at 4'raseto da! ,adha!a*
$0105(
232 Li#i' < Met";$%ime Li#i'
11
<ema& tida& ermuata! listri& sehi!""a eri6at !etral da! hidro6oi&( #i&a
di-ampur de!"a! air* lema& a&a! memisah( 2!Bim* seali&!ya ersi6at hidro6ili&*
dapat er-ampur de!"a! ai& de!"a! air ya!" ersi6at polar( +"ar lema& dapat
er-ampur ai& de!"a! air* da! e!Bim dapat e&erja u!tu& me!-er!a&a! lema&*
lema& harus me!"alami proses emulsi6i&asi terleih dahulu 4+lmatsier* $0035(
<ipoprotei!* salah satu 6a&tor pe!e!tu dalam pato"e!esis terjadi!ya
ateros&lerosis* merupa&a! "au!"a! mole&ul "liserida da! protei! ya!"
disi!tesis di dalam hati( ,eperempat sampai seperti"a a"ia! dari lipoprotei!
adalah protei! da! seleih!ya adalah lipid( <ipoprotei! mempu!yai 6u!"si
me!"a!"&ut lipid di dalam plasma &e jari!"a!Ajari!"a! ya!" memutuh&a!!ya
sea"ai sumer e!er"i sea"ai &ompo!e! memra! sel atau sea"ai pre&ursor
metaolit a&ti6( <ipoprotei! diide!ti6i&asi erdasar&a! apolipoprotei! ya!" tampa&
4apo +* apo :* apo C* apo %* da! apo 25 da! di&lasi6i&asi&a! me!jadi lima
&elompo& ya!" er>ariasi de!sitas!ya* yaitu: &ilomi&ro!* E<%< 4Eery <o0 %e!sity
<ipoprotei!5* I%< 4I!termediate %e!sity <ipoprotei!5* <%< 4<o0 %e!sity
<ipoprotei!5* da! H%< 4Hi"h %e!sity <ipoprotei!5( Tuuh me!"atur &adar
lipoprotei! melalui eerapa -ara* yaitu de!"a! me!"ura!"i peme!tu&a!
lipoprotei! da! me!"ura!"i jumlah lipoprotei! ya!" masu& &e dalam darah serta
me!i!"&at&a! atau me!uru!&a! &e-epata! pemua!"a! lipoprotei! dari dalam
darah 47esterAJa!dy et al(* $0015(
<ipoprotei! ya!" me!"a!"&ut lipid dari salura! -er!a &e dalam tuuh
adalah &iomi&ro!( 3ilomi&ro! diasopsi melalui di!di!" usus halus &e dalam
sistem lim6e &emudia! melalui du-tus thora-i-us* masu& &e >e!a esar da!
seterus!ya masu& &e alira! darah( 3iomi&ro! merupa&a! tetesa! esar lipid
erupa tri"liserida* &olesterol* da! 6os6olipid de!"a! sedi&it protei!( <ipid ya!"
dia!"&ut oleh &ilomi&ro! sea"ia! esar adalah tri"liserida( :ila tri"liserida telah
dipisah&a! dari &ilomi&ro!* mole&ul sisa!ya ya!" erupa &olesterol da! protei!
12
dia0a &e hati da! me!"alami metaolisme( %i dalam hati* lema& dipersiap&a!
u!tu& me!jadi E<%<* lipoprotei! de!"a! de!sitas sa!"at re!dah ya!" sea"ia!
esar terdiri dari tri"liserida( ,aat E<%< me!i!""al&a! hati* lipoprotei! lipase
&emali e&erja de!"a! meme-ah tri"liserida ya!" ada pada E<%<( E<%< lalu
me!"i&at &olesterol ya!" ada pada lipoprotei! lai! dalam sir&ulasi darah( %e!"a!
er&ura!"!ya tri"liserida* E<%< ertamah erat da! eruah me!jadi I%<* ya!"
merupa&a! pre-ursor tere!tu&!ya <%< 4+lmatsier* $003P 7esterAJa!dy et al(*
$0015(
,ea"ia! esar <%< terdiri dari &olesterol da! &olesterol ester ya!"
merupa&a! hasil a&hir metaolisme E<%<( <%< me!"a!"&ut se&itar 70M
&olesterol plasma da! diamil &emali oleh hati da! jari!"! lai! melalui reseptor
<%<( ,elai! die!tu& dari E<%<* sea"ia! produ&si <%< ju"a dila&sa!a&a!
la!"su!" oleh hati( Reseptor <%< ya!" ada di hati a&a! me!"eluar&a! <%< dari
sir&ulasi( %i sampi!" itu* dalam pemuluh darah terdapat selAsel perusa& ya!"
dapat merusa& <%<( Melalui jalur perusa& i!i 4s-a>e!"er path0ay5 mole&ul <%<
dio&sidasi sehi!""a tida& dapat masu& &emali &e alira! darah( 3olesterol ya!"
a!ya& terdapat dalam <%< a&a! me!umpu& pada selAsel perusa&* da! apaila
hal i!i erla!"su!" terusAme!erus* pla& atero&lerosis dapat tere!tu& 4Murray et
al. 1999P +lmatsier* $003P 7esterAJa!dy et al(* $0015(
H%< disi!tesis da! dise&resi&a! oleh hati mapu! i!testi!um( ?u!"si
utama H%< adalah erti!da& sea"ai tempat pe!yimpa!a! u!tu& apo C da! 2
ya!" diutuh&a! dalam metaolism &ilomi&ro! da! E<%<( H%< terliat dalam
tra!sportasi ali& &olesterol dari jari!"a! me!uju hati u!tu& dimetaolisme
&emali me!jadi lipoprotei!( %alam tra!sportasi ali& &olesterol* H%< mele&at
pada reseptor +AI ya!" me!yea&a! tra!slo&asi &olesterol &e memra!e sel
da! &olesterol terseut diamil oleh H%<( 3olesterol me!"aami esteri6i&asi da!
ertumpu& dalam i!ti H%<( 2ster &olesteril dalam H%< a&a! diamil oleh hati*
13
ai& se-ara la!"su!" maupu! sesudah dipi!dah&a! &e E<%<* I%<* atau <%<
melalui protei! pemi!dh ester &olesteril 4Murray et al* 1999P 7esterAJa!dy et
al.. $0015(
Nilai <%< da! H%< mempu!yai impli&asi terhadap &esehata!
&ardio>as&ular( 3e!ai&a! &adar &olesterol ya!" terdapat dalam E<%<* I%<* atau
<%< er&aita! de!"a! pe!ya&it ateros&lerosis( ,eme!tara &adar H%< ya!" ti!""i
memeri&a! e6e& prote&ti6 terhadap pe!ya&it &ardio>s&ular 4Murray et al* 19995(
23. Hi#er%i#i'emi" '"n Di9un8i En'$te%
Hiperlipidemia merupa&a! &o!disi dima!a &adar &olesterol dalam plasma
dalam jumlah ya!" ti!""i atau leih dari $00 m"/dl( %alam pato"e!esis
ateros&lerosis* ya!" leih erpe!"aruh adalah <%<( 'e!yea hiperlipidemia
a!tara lai! 6a&tor "e!eti& seperti hiper&olesterolemia 6amilial* da! ju"a isa
disea&a! &are!a diet ti!""i &olesterol* &e"emu&a!* &ura!" olahra"a* serta
pe!ya&it lai! seperti diaetes mellitus 47io0o* $0035( Ti!""i!ya &adar lipid
merupa&a! 6a&tor resi&o ya!" dapat memi-u per&ema!"a! pe!ya&it ja!tu!"
maupu! pe!ya&it pemuluh darah peri6er( Hal i!i di&are!a&a! &eadaa!
hiperlipidemia a&a! me!yea&a! &erusa&a! sel e!dotel 4,tapleto!* et al(*
$0105(
2!dotel pemuluh darah merupa&a! selapis sel tu!""al ya!" melapisi
permu&aa! a"ia! dalam pemuluh darah( ?u!"si dari sel e!dotel i!i a!tara lai!
mempertaha!&a! permeailitas pemuluh darah* me!"hasil&a! mole&ul
pro&oa"ula! 4>7?* tissue 6a-tor* plasmi!o"e! a-ti>ator i!hiitor5 da!
a!ti&oa"ula! 4prosta-y-li!* thromomoduli!* plasmi!o"e! a-ti>ator* hepari!Ali&e
mole&ul5* modulasi alira! darah da! re"ulasi to!us pemuluh darah 4e!dotheli!*
+C2* NO* prosta-y-li!5* re"ulasi respo! imu! da! i!6lamasi 4-yto&i!e* adhesio!
mole-ule* histo-ompatiility a!ti"e!5* serta re"ulasi pertumuha! sel 4'%J?*
14
C,?* ?J?* TJ?AR5 43umar* $0105( %alam &eadaa! !ormal* sel e!dotel
mempertaha!&a! to!us pemuluh darah melalui endot)elium-derived rela0ing
,actor* termasu& NO *nitrit o0ide)( NO erpera! sea"ai re"ulator homeostasis
pemuluh darah melalui rela&sasi otot polos pemuluh darah* i!hiisi a"re"asi
platelet da! &oa"ulasi* a!ti i!6lamasi* da! sea"ai a!tio&sida!t ya!" mampu
me!a!"&ap radi&al eas('ada 6u!"si NO ya!" ju"a sea"ai a!tio&sida!* ma&a
ila &adar NO re!dah* jumlah radi&al eas a&a! me!i!"&at( 'ada &eadaa!
hiper&olesterolemia* ioa>ailailitas NO er&ura!"* sehi!""a terjadi pe!i!"&ata!
to!us pemuluh darah da! a&ti>asi platelet 4Cai da! Harriso!* $000P ,tapleto! et
al(* $0105 'e!uru!a! ioa>ailailitas NO tida& ha!ya me!uru!&a! 6u!"si
>asodilatasi pemuluh darah* !amu! ju"a me!"a&ti6&a! era"ai me&a!isme
pe!ti!" pada pato"e!esis ateros&lerosis( NO da! produ&!ya* seperti rea&ti6
!itro"e! spesies 4radi&al eas5* dapat me!i!"&at&a! o&sidasi memra!e da!
lipoprotei! da! peme!tu&a! sel usa 4,oam cell5( 3eti&a produ&si o&sida!
jari!"a! me!i!"&at* o&sida! turu!a! NO dapat me!imul&a! e6e& proAatero"e!i&
4Napoli da! <erma!* $0015(
Hiperlipidemia a&a! me!i!"&at&a! tra!se!dotelial pi!ositosis*
me!uru!&a! pote!sial !e"ati6 lapisa! polisa&arida pada permu&a! lumi!a
e!dotel 4"li&o&ali&s5* teru&a!ya huu!"a! a!tar e!dotel a&a! mema-u
masu&!ya &ompo!e! plasma &edalam di!di!" arteri leih dalam se-ara masi6
4rua!" su e!dotel5( Hiperlipidemia ya!" erat a&a! me!yea&a! sitoto&si&
pada e!dotel ya!" a&a! mera!"sa!" per"a!tia! e!dotel( %eposit lema& pada
di!di!" a&a! memeri&a! jejas pada sel otot polos da! me!amah matri&s
e&stra sel hasil dari de"radasi &husus!ya a&iat dari stres o&sidati6 &are!a
a&ti>itas e!dotel da! mo!osit* produ& de"radasi i!i ersi6aat sea"ai a!ti"e!
asi!" ya!" a&a! mera!"sa!" rea&si autoimu! ya!" a&a! !ampa& pada di!di!"
arteri( Hiperlipidemia !ampa&!ya ju"a mem6asilitasi perpi!daha! mo!osit &e
15
dalam di!di!" arteri de!"a! me!"i!du&si permu&aa! e!dotel u!tu& meme!tu&
mole&ul adhesi leu&osit ya!" &emudia! mema-u perle&ata! sel i!i pada di!di!"
sea"ai tempat pe!emusa! &e dalam su e!dotel( ,el otot polos me!"amil
lipid selalu dari pool e&stra sel* &eti&a mo!osit maupu! sel otot polos terisi oleh
lipid dalam ja!"&a lama a&a! me!"alami disi!te"rasi da! melepas&a! lipid!ya
sehi!""a a&a! me!amah matri&s e&stra sel( 'roses i!juri* e&sudasi da!
proli6erasi sel otot polos mu!"&i! me!"a0ali deposisi lipid &eti&a elum terjadi
hiperlipidemia sea"ai pe!yea jejas arteri( 3eti"a proses i!i dapat terjadi
ersamaAsama &eti&a a"e! i!juri da! hiperlipidemia erada dalam &eadaa!
simulta!( +paila hiperlipidemia terjadi dalam 0a&tu ya!" lama se-ara tu!""al*
a&a! terjadi deposisi lipid ya!" me!dahului jejas pada otot polos da! terjadi
rea&si proli6erasi 47io0o* $0035( ,e-ara ri!"&as* proses dis6u!"si e!dotel dapat
dijelas&a! sea"ai eri&ut*
G"m;"r 23/ Pr$8rei9it" Keru"k"n 0"ku%"r Aki;"t Hi#erk$%eter$%emi"
(St"#%et$n et al&= 2*,*>
23: R"'ik"% Be;"
16
23:3, De9inii
Radi&al eas merupa&a! se&elompo& Bat &imia ya!" sa!"at rea&ti6
&are!a memili&i satu atau leih ele&tro! ya!" tida& erpasa!"a!( Radi&al eas
ju"a merupa&a! produ& !ormal dari proses metaolisme( ,elama ma&a!a!
dio&sidasi u!tu& me!"hasil&a! e!er"i* sejumlah radi&al eas ju"a tere!tu&(
Radi&al eas er6u!"si u!tu& memeri&a! perli!du!"a! tuuh terhadap
sera!"a! a&teri da! parasit* !amu! ia tida& me!yera!" sasara! spesi6i&*
sehi!""a ia ju"a a&a! me!yera!" asam lema& tida& je!uh "a!da dari memra!
sel* stru&tur sel* da! %N+( Radi&al eas adalah o&sida!* tetapi tida& semua
o&sida! merupa&a! radi&al eas( O&sida! merupa&a! se!ya0a ya!" dapat
me!erima ele&tro! da! radi&al eas merupa&a! atom atau "u"us ya!" orital
luar!ya memili&i ele&tro! ya!" tida& erpasa!"a!( ,e-ara &imia radi&al eas
mempu!yai mole&ul ya!" tida& le!"&ap* sehi!""a -e!deru!" me!ari& ele&tro!
atau parti&el dari mole&ul lai!* ya!" &emudia! me!imul&a! se!ya0a tida&
!ormal da! memulai rea&si era!tai ya!" dapat merusa& selAsel pe!ti!" dalam
tuuh( Radi&al eas da! se!ya0a o&si"e! rea&ti6 ya!" diprodu&si dalam
jumlah ya!" !ormal* pe!ti!" u!tu& 6u!"si iolo"i seperti sel darah putih ya!"
me!"hasil&a! H$O$ u!tu& memu!uh eerapa je!is a&teri da! 6u!"i serta
pe!"atura! pertumuha! sel atau sea"ai sustrat pemuata! hormo! tiroid
4Hariyatmi* $009P Murray et al(* $00.5(
:eerapa o&sida! ya!" &uat diprodu&si pada proses metaolisme(
O&sida! terseut adalah supero&sida 4O$
A
5* hydro"e! pero&sida 4H$O$5* pero0yl
radicals 4ROO
S
5* da! )ydro0yl radicals 4OH
S
5* semua diseut sea"ai rea-ti>e
oHy"e! spe-ies 4RO,5( Radi&al eas merupa&a! atomAatom ya!" memili&i
ele-tro! eas( ,usta!si da! rea&si &imia ya!" dapat me!"hasil&a! o&si"e!
ya!" erpote!si to&si& diseut proAo&sida!( ,eali&!ya* susta!si da! rea&si
17
&imia ya!" memua!"* me!a!"&ap 4scavenge5* me!supresi peme!tu&a!* atau
mela0a! o&si"e! ya!" erpote!si to&si& terseut* diseut a!tio&sida!( 'ada sel
!ormal* terdapat &eseima!"a! a!tara proAo&sida!:a!tio&sida! 4Murray et.al..
$00.5(
'ero&sidasi 4autoAo&sidasi5 lema& pada papara! o&si"e! dapat me!jadi
pe!yea &a!&er* pe!ya&it i!6lamasi* ateros&lerosis* da! pe!uaa!( 26e& ya!"
me!""a!""u i!i disea&a! oleh radi&al eas ya!" diprodu&si selama proses
peme!tu&a! pero&sida dari asam lema&* misal!ya polyunsaturated ,atty acids
4 asam lema& ta& je!uh ra!tai pa!ja!"5( 'ero&sidasi lema& merupa&a! ra!"&aia!
rea&si ya!" me!"hasil&a! radi&al eas se-ara terus me!erus( 'roses
seluruh!ya* dima!a R
S
adalah radi&al eas da! O
S
adalah o&si"e! radi&al
eas* sea"ai eri&ut 4Murray et.al.* $00.5:
1( I!isiasi
ROOH D Metal
4!5D
T ROO
S
D Metal
4!A15D
D H
D
U
S
D RH T R
S
D UH
$( 'ropa"asi
R
S
D O$ T ROO
S
ROO
S
D RH T ROOH D R
S
* et-
3( Termi!asi
ROO
S
D ROO
S
T ROOR D O$
ROO
S
D R
S
T ROOR
R
S
D R
S
T RR
18
3are!a mole&ul pre&ursor u!tu& proses i!isiasi adalah hidropero&sida
ROOH* pero&sidasi lema& merupa&a! ra!"&aia! rea&si ya!" memili&i e6e&
merusa& 4devastating e,,ect5( @!tu& me!"o!trol da! me!"ura!"i pero&sidasi
lema&* ma!usia da! alam meliat&a! a!tio&sida! 4Murray et al.* $00.5(

23:32 Keter%i;"t"n R"'ik"% Be;" #"'" P"t$8enei Ater$k%er$i
'e!i!"&ata! &adar lipid dalam darah me!i!"&at&a! i!isiasi da!
per&ema!"a! atero"e!esis pada di!di!" arteri &are!a modi6i&asi o&sidati6 da!
upta&e lipid tida& ter&o!trol sehi!""a me!yea&a! upta&e erleiha!(
'eme!tu&a! radi&al eas me!yea&a! lesi pada lapisa! e!dotel*
me!yea&a! me!i!"&at!ya perle&ata!* permeailitas* da! susta!si proA
&oa"ulasi 4Napoli da! <erma!* $0015(
'rodu&si radi&al eas terjadi pada a!ya& sel di di!di!" pemuluh darah
seperti sel e!dotel* sel otot polos pemuluh darah* 6irolast* da! ma&ro6a"(
'ali!" tida& terdapat lima sistem e!Bim ya!" erpera! pada o&sidasi di!di!"
pemuluh darah: lysyl o&sidase 4<OU5* erpera! pada covalent cross-linking
&ola"e! da! elasti!* Ha!ti! o&sidase 4UO5* RO, dari mo!osit* eNO,* da!
N+%'H 4/icotine adenine dinucleotide p)osp)ate5( Radi&al eas me!i!"&at&a!
perle&ata! leu&osit* stimulasi proli6erasi da! mi"rasi sel otot polos pemuluh
darah* o&sidasi lipid* upAre"ulasi a&ti>itas matri&s metalloprotei!ase* da!
pe!uru!a! >asomotor 4Cu!!i!"ham da! Jotlie* $0055(
'ada le>el mole&ular* reseptor s&a>e!"er pada permu&aa! ma&ro6a"
memai!&a! pera! pe!ti!" dalam peme!tu&a! 6oam sel( C%3. memediasi
selular upta&e <%< tero&sidasi( <ipid ioa&ti6 dari <%< tero&sidasi ya!" memasu&i
ma&ro6a" melalui C%3. me!"a&ti6&a! reseptor !u&lear seperti peroHisome
proli6eratorAa-ti>ated re-eptor O u!tu& me!"i!isiasi tra!s&ripsi upAre"ulate
e&spresi C%3.( C%3. me!"i!isiasi si!yal -as-ade pada ma&ro6a" ya!"
19
me!yea&a! upta&e oHA<%< leih a!ya& da! me!uru!&a! moilitas ma&ro6a"*
sehi!""a 6oam sel pada i!tima me!jadi a!ya& 4Curtiss* $0095(
23/ Le#tin
23/3, De9inii
<epti! 4erasal dari ahasa )u!a!i V<eptosV ya!" erarti &urus5 adalah
hormo! peptida eru&ura! 1. &%a ya!" terutama diprodu&si oleh jari!"a!
adiposit ya!" di&ode&a! oleh "e! O( <epti! mere"ulasi !a6su ma&a! da!
mera!"sa!" termo"e!esis de!"a! e&erja pada hipotalamus 4%uey da!
Heso!"* $00.5( ,ir&ulasi lepti! se-ara a&ti6 dia!"&ut melalui sa0ar ota& da!
e&erja pada pusat &e!ya!" hipotalamus u!tu& me!"ura!"i asupa! ma&a!a!
da! memai!&a! re"ulasi pe!"eluara! e!er"i da! &o!trol !a6su ma&a! 4<a!"*
$0095( ,elai! itu* lepti! pu! eri&ata! de!"a! !u&leus asal medial pada
hipotalamus ya!" di&e!al de!"a! ;satiety -e!ter=( I&ata! lepti! de!"a! !u&leus
i!ilah ya!" memeri si!yal ah0a tuuh telah ter-u&upi &eutuha! ma&a!a!ya
43e!ya!"5 47illiams* $0095(
<epti! e&erja melalui reseptor tra!smemra! 4O:AR5* ya!" termasu& &e
3elompo& Reseptor ,ito&i! &elas I* seperti reseptor I!terleu&i!A$ 4I<A$5* I<A3* I<A9*
I<A.* I<A11 * I<A1$* granulocyte colony-stimulating ,actor 4JAC,?5 atau Leukemia
9n)ibiting Factor 4<I?5( O:AR memili&i setida&!ya e!am ma-am e!tu& iso6orm
4a**-*d*e* da! 65* ya!" iasa diseut O:AR4aA65* ya!" dihasil&a! terutama oleh
splicing alter!ati6 dari "e! o( Mere&a semua sali!" teri&at de!"a! i&ata! li"a!d
e&straselular e&straseluler ya!" ide!ti&* tetapi ereda pada (-terminal regions.
%ua utama iso6orm reseptor lepti! me!domi!asi: reseptor lepti! iso6orm pe!de&
4O:ARa5 da! reseptor lepti! iso6orm pa!ja!" 4O:AR5( O:AR erisi domai!
20
le!"&ap pa!ja!" i!traseluler da! diya&i!i me!jadi si!yal reseptor lepti! utama
4<a!"* $0095(
O:AR erta!""u!" ja0a atas e6e& a!ore&si"e!i& ya!" disea&a! oleh
lepti!* da! terdapat melimpah di pusat hipotalamus de!"a! 6u!"si!ya u!tu&
me!"atur asupa! ma&a!a! da! erat ada!( O:AR ju"a dapat ditemu&a! pada
selAsel imu!itas* termasu& suApopulasi sel T* sel :* sel de!driti&* mo!osit*
!eutro6il* ma&ro6a"* da! pemu!uh alami 4N35 sel 4<a!"* $0095(
23/32 Le#tin '"n Ater$k%er$i
,ejumlah "e! ya!" dire"ulasi oleh <epti! terliat ai& se-ara la!"su!"
maupu! tida& la!"su!" terliat di dalam proses ateros&lerosis( <epti!
erta!""u!" ja0a pada proses per&ema!"a! lesi ateros&lerosis melalui
eerapa me&a!isme* a!tara lai! :
<epti! dapat mera!"sa!" era"ai sel imu!itas da! me!"atur produ&si
sito&i! proAda! a!tiAi!6lamasi 4I<A$* I<A.* I<A1$ da! I<A115 * serta tumor
!e&rosis al6a 4TN?AN5 da! i!ter6ero!A"amma 4I?NAO5* ya!" telah teru&ti
erpote!si me!yea&a! proses atero"e!i&( %i sisi lai!* sito&i! seperti I<A
10 da! I<A9 telah ditu!ju&&a! u!tu& memai!&a! pera! prote&ti6 terhadap
pe!"ema!"a! &ejadia! &ardio>as&ular 4%uey da! Heso!"* $00.5(
<epti! me!i!"&at&a! se&resi lipase lipoprotei! atero"e!i& 4<'<5 de!"a!
me!i!"&at&a! stres o&sidati6 da! me!"a&ti6&a! protei! &i!ase C( <'<
mempromosi&a! rete!si lipoprotei! dalam rua!" sue!dothelial da!
mema!tu proses adhesi mo!osit pada e!dotel* serta mera!"sa!"
tra!s6ormasi ma&ro6a" &e dalam e!tu& sel usa 4%uey da! Heso!"*
$00.5(
21
<epti! me!i!"&at&a! stres o&sidati6 melalui me&a!isme erlipat( <epti!
dapat me!i!"&at&a! produ&si da! a&umulasi RO, 4Reactive %0ygen
Species) de!"a! me!"a&ti6&a! jalur CAju!Aami!oAtermi!al &i!ase* +'A1
da! nuclear ,actor-kappa : *N?AW:5 4%uey da! Heso!"* $00.5( +&ti>asi
#alur N?A&: a&a! me!yea&a! e&spresi 6a&tor jari!"a!* se&resi RO,*
se&resi sito&i! proi!6lamasi* se&resi mole&ul adhesi* se&resi &emo&i!*
ya!" a&a! me!ari& sel mo!osit sehi!""a leih a!ya& sel rada!" ya!"
terliat di dalam jari!"a!( 4<ude0i"* $0095(
<epti! se-ara tida& la!"su!" erasosiasi de!"a! &o!se!trasi serum (-
reactive !rotein 4CR'5* ya!" u&a! ha!ya me!jadi i!6lamator pote!sial*
tetapi teru&ti ju"a dapat me!jadi a"e! pe!yea u!tu& per&ema!"a!
ateros&lerosis( CR' memeri&a! &o!triusi pada pe!ya&it >as&ular
de!"a! -ara merusa& la!"su!" e!dotelium ya!" eri!depe!de! de!"a!
6u!"si >asodilatasi pada e!dotelium oleh o&sida si!tase e&spresi
me!"hamat si!tesis dari /itrous %0ide 4NO5 da! ioa&ti>itas pada sel
e!dotel arteri &oro!er ma!usia* da! ju"a memai!&a! pera! pe!ti!" dalam
&emota&sis mo!osit da! peme!tu&a! sel usa ya!" me!yea&a!
terjadi!ya pla& ateros&lerosis 4%uey da! Heso!"* $00.5(
+&si proatero"e!i& lepti! ya!" &emu!"&i!a! disea&a! &omi!asi e6e&
pada era"ai je!is sel( 'ada sel e!dotel* lepti! me!"i!du&si stres
o&sidati6* me!i!"&at&a! produ&si MC'A1 4monosit c)emoattractant
protein--5 da! 2TA1 da! mempote!siasi terjadi!ya proli6erasi selAsel
e!dotel( %i dalam sel otot polos pemuluh darah* lepti! me!"i!du&si
terjadi!ya proses mi"rasi* proli6erasi* da! hipertro6i( <epti! ju"a
mema!tu &alsi6i&asi selAsel di!di!" pemuluh darah da! mem6asilitasi
tromosis de!"a! me!i!"&at&a! a"re"asi tromosit 4)a!"* $0075(
22
,e-ara ri!"&as me&a!isme re"ulasi lepti! dalam pato"e!esis ateros&lerosis
sea"ai eri&ut*
G"m;"r 237 Mek"nime Re8u%"i Le#tin '"%"m Ater$k%er$i
(Du;e! '"n He$n8= 2**7>
,el <ema& merupa&a! sumer utama pe!"hasil lepti!( 'rodu&si lepti!
oleh lema& i!i distimulasi oleh hormo! "lu&o&orti&oid da! dii!hiisi oleh (ounter-
regulatory )ormones. ,istem re"ulasi hormo! i!i dipera!&a! oleh i!suli! ya!"
me!i!"&at apaila terdapat asupa! ma&a!a! ya!" masu&* me!yea&a!
pe!i!"&ata! produ&si lepti! 4Ma&a! CX I!suli! Y CX <epti! Y5 * ,eda!"&a! pada
Cou!terAre"ulatory hormo!e disea&a! oleh asupa! ma&a!a! ya!" er&ura!"
4lapar atau puasa5 a&a! me!yeaa&a! &adar i!suli! ya!" me!uru!* lalu disertai
oleh pe!uru!a! &adar lepti! di dalam darah 4 <apar/'uasa CX I!suli! Z CX <epti!
Z5( %e!"a! ada!ya re"ulasi terseut dapat diu&ti&a! ah0a lepti! merupa&a!
i!di&ator &eseima!"a! e!er"i ya!" pe!ti!" di dalam tuuh( 'e!yeara! lepti!
di dalam tuuh sa!"atlah dipe!"aruhi oleh status !utrisi da! jumlah sel lema& di
dalam tuuh 4Myers* $00.5(
23
237 O;eit"
Oesitas 4%ver+eig)t) dide6i!isi&a! sea"ai a&umulasi lema& erleiha!
atau a!ormal ya!" memahaya&a! &esehata! 47HO* $00.5( ,e-ara sederha!a
oesitas erarti &eadaa! pe!umpu&a! lema& ya!" erleiha! di jari!"a! deposit(
3eadaa! i!i timul a&iat pe!"atura! ma&a! ya!" &ura!" ai&* "aya hidup
&ura!" "era&* da! 6a&tor &eturu!a! 4"e!eti&5 4'iA,u!yer* $00$5( 'e!i!"&ata!
&o!sumsi ma&a!a! &alori ti!""i dalam porsi esar* terutama ,ast ,ood ya!"
di&omi!asi&a! de!"a! a&ti>itas ya!" sedi&it dia!""ap sea"ai pe!-etus
oesitas ya!" pali!" utama 4Moty-&a et all* $0095( 3etida&seima!"a! a!tara
e!er"i ya!" masu& da! de!"a! ya!" di"u!a&a! tuuh memuat erat ada!
sema&i! ertamah( ,elai! itu* pera!a! "e!eti& dalam &ejadia! oesitas telah
teru&ti dari ada!ya resi&o oesitas se&itar $A3 &ali leih ti!""i pada i!di>idu
de!"a! ri0ayat &eluar"a oesitas 4'iA,u!yer* $00$5(
'e!"aruh "e!eti&a terhadap oesitas mulai mara& dii-ara&a! da!
sema&i! "e!-ar pula diteliti setelah ditemu&a!!ya hormo! lepti!* ya!" di&e!al
sea"ai pe!"o!trol !a6su ma&a! serta pe!"atur proses pema&ara! lema& pada
tuuh( %ua "e! ya!" sudah diteliti oleh pe!eliti ya!" erasosiasi de!"a!
oesitas* yaitu "e! o ya!" memprodu&si lepti! serta "e! d ya!" erpera!
memprodu&si reseptor lepti!( ,ejumlah pe!derita oesitas telah diteliti da!
ter!yata me!"alami mutasi* ai& "e! ya!" memprodu&si lepti! maupu! "e!
reseptor lepti!( Terjadi!ya oesitas telah di&etahui ju"a sea"ai 6a&tor resi&o
terjadi!ya pe!ya&itApe!ya&it &ro!is* termasu& pe!ya&it ja!tu!"* diaetes*
hiperte!si* stol&e da! eerapa &a!&er 4'iA,u!yer* $00$5(
Oesitas a&a! me!"a&iat&a! terjadi!ya pe!i!"&ata! >olume darah
se&itar 10A$0M( <epti! mempu!yai pe!"aruh ra!"&ap terhadap re"ulasi te&a!a!
darah* di ma!a e6e& ya!" a&a! ditimul&a! ter"a!tu!" pada &eseima!"a!
24
a!tara ti!da&a! pressor melalui a&ti>asi sistem sara6 simpati& da! mu!"&i!
!atriureti& serta e6e& dari hormo! >asorela&sa! pada tuulus re!al da!
e!dotelium( 'e!i!"&ata! te&a!a! darah da! >olume darah merupa&a! ea!
tamaha! a"i ja!tu!"* pada otot ja!tu!" a&a! me!"alami peruaha! stru&tur
erupa hipertropi atau hiperplasia ya!" a&a! me!"a&iat&a! terjadi!ya
"a!""ua! pompa ja!tu!"( ,elai! itu* oesitas ju"a dapat memper-epat
terjadi!ya pe!ya&it ja!tu!" &oro!er melalui eerapa me&a!isme* dia!tara!ya
1( Oesitas me!"a&iat&a! terjadi!ya peruaha! lipid darah* yaitu
pe!i!"&ata! &adar &olesterol darah da! <%< serta pe!uru!a! H%<(
$( Oesitas me!"a&iat&a! terjadi!ya hiperte!si 4a&iat pe!amaha!
>oluume darah* pe!i!"&ata! &adar re!i!* pe!i!"&ata! &adar aldostero!*
me!i!"&ata!ya taha!a! pemuluh darah sistemi&* serta terdapat!ya
pe!e&a!a! me&a!isme oleh lema& pada di!di!" pemuluh darah peri6er
3( Oesitas ju"a merupa&a! salah satu pemi-u terjadi!ya ateros&lerosis(
+&iat dari pemi!"&ata! u&ura! pla& a&a! me!yea&a! pe!yempita!
lume! pemuluh darah* sehi!""a a&a! meri!ta!"i alira! darahP atau pla&
terseut dapat terlepas &e dalam sir&ulasi darah me!jadi emoli da!
me!yumat pemuluhApemuluh darah ya!" leih &e-il( Hal i!i dapat
me!yea&a! i!6ar& &are!a terhe!ti!ya suplai darah 4:ra>o* $00.5
23- Bu"h Tin (Ficus carica>
23-3, De9inii
,e"ala apa ya!" di-ipta&a! da! di&aru!ia&a! oleh +llah ,7T mempu!yai
&eistime0aa! da! &eleiha! terse!diri ya!" &ada!" &ala &ita sea"ai ma!usia
tida& tahu a&a! hi&mah!ya( :a!ya& dia!tara &ita tida& me!"etahui a&a!
&eistime0aa! ya!" terdapat pada :uah Ti! da! pe!ti!"!ya u!tu& &esehata!*
mu!"&i! &are!a :uah Ti! u&a! erasal dari !e"ara &ita* tetapi dari !e"ara
25
Timur Te!"ah( ,ampai di dalam 3ita +lA[urVa! ju"a terdapat surat &husus ya!"
me!yata&a! te!ta!" :uah Ti! da! Kaitu!* ju"a Ju!u!" Tursi!a da! !e"eri
Ma&&ah ya!" ama! 4+lA[urVa!A,urat +tATii! ayat 1A35( #i&a dire!u!"&a!* pasti
ada hi&mah diali& itu* me!"apa +llah ,7T telah er6irma! dalam +lA[urVa!( I!i
mu!"&i! &are!a &hasiat da! &eistime0aa!!ya ya!" tiada a!di!"!ya de!"a!
uahAuaha! lai!!ya 4Musho66i* $0105(
:uah ti! *Ficus carica linn) 4Jamar $(.5 adalah seje!is uahAuaha!
ya!" dapat dima&a! da! erasal dari +sia :arat( Nama i!i diamil dari ahasa
+ra* ju"a di&e!al de!"a! !ama uah ara* seda!"&a! dalam ahasa I!""ris
diseut ,ig. :uah Ti! dapat ditemu&a! pada daerah de!"a! i&lim tropis da!
sutropis * sudah lama dita!am di daerah Timur Te!"ah da! Meditera!ia da!
diper&ira&a! sea"ai uah pertama ya!" diudidaya&a! di selata! araia( :uah
Ti! a!ya& dita!am di halama! rumah di daerah Meditera!ia 4da! ya!" memili&i
i&lim serupa5* da! eradaptasi de!"a! ai& pada -ua-a &eri!" da! temperatur
ti!""i( Tur&i* Mesir* Ira!* )u!a!i* +l"eria* da! Moro&o merupa&a! e!am Ne"ara
pe!"hasil uah Ti! teresar* ya!" ila di"au!" me!yedia&a! 70M produ&si
uah Ti! di du!ia 4,to>er da! +radhya* $0075
Jamar $(7 :uah Ti! 4Ficus (arica5
,aat i!i* uah Ti! masih merupa&a! uahAuaha! la!"&a di I!do!esia(
%ari pe!elusura!* poho! ti! aru di ta!am di eerapa daerah di I!do!esia*
terutama di 'ulau #a0a da! seatas di li!"&u!"a! pe!""emar( %i a!tara >arietas
26
ya!" erhasil di&ema!"&a! adalah Red I!do!esia* Red Israel* :ro0! Tur&ey*
Ti! u!"u da! Ti! hijau 4Haris* $0105(
'oho! ti! merupa&a! tumuha! ya!" tumuh de!"a! -epat( :ata!"!ya
tida& er&ayu sehi!""a mudah patah( Ti!""i!ya er&isar a!tara ti"a sampai
sepuluh meter* da! mudah di&reasi&a! &are!a memili&i si6at plastisitas ya!"
-u&up ti!""i( :uah!ya eru&ura! pa!ja!" 3A5 -m* er0ar!a hijau da! tumuh
sepa!ja!" musim( 3eti&a mata!" memili&i &ulit ya!" -u&up &eras* &ulit dalam!ya
er0ar!a &eputiha!* da! ulirAulir seperti a"arAa"ar ya!" ma!is rasa!ya( :uah
ti! dapat dima&a! se"ar* di&eri!"&a!* atau diuat selai 4,to>er da! +radhya*
$0075(
23-32 K%"i9ik"i T"k$n$mi Bu"h Tin
3lasi6i&asi ota!i Ti! adalah sea"ai eri&ut:
3i!"dom : !lantae 4tumuha!5
,u&i!"dom : #rac)eobionta 4tumuha! erpemuluh5
,uper %i>isi : Spermatop)yta 4me!"hasil&a! iji5
%i>isi : 6agnoliop)yta 4tumuha! eru!"a5
3elas : 6agnoliopsida 4er&epi!" dua atau di&otil5
,u 3elas : $illeniidae
Ordo : Urticales
?amili : 6oraceae 4su&u !a!"&aA!a!"&aa!5
Je!us : Ficus
,pesies : Ficus carica Linn
23-3. K"n'un8"n ?"t ;i$"kti9 Bu"h Tin
3a!du!"a! poli6e!ol dari ya!" terti!""i a!tara lai! ruti! 4$1*7 m"/100 "
?75* 4D5A-ate-hi! 49*03 m"/100" ?75* c)lorogenic acid 41*71 m"/100 " ?75* 4A5A
27
epi-ate-hi! 40*97 m"/100 " ?75* gallic acid 40*31 m"/100 " ?75* da! syringic
acid 40*10 m"/100 " ?75 4Eeeri-* $0015( \?7C6ruit 0ei"ht 4Ei!so!* $0055
T";e% 23, K$m#$ii ;u"h Tin kerin8 (0in$n= ,+++>
K$m#$nen 1um%"h #er ,** 8
3alori total $13
3alori dari lema& 9*7
<ema& total 0*5$ "
<ema& je!uh 0*0 m"
3olesterol 0*0 m"
,odium 1$*$. m"
'otassium .09 m"
3arohidrat total ..*1. "
,erat tida& larut 1*79 "
,erat larut 3*97 "
Jula 99 "
'rotei! 3*19 "
Eitami! + 9*7. I@
Eitami! C 0*.1 m"
3alsium 133 m"
:esi 3*07 m"
Total poli6e!ol 1(090 L 1(110 m"
23-3: M"n9""t Bu"h Tin
:uah ti! mempu!yai &hasiat ya!" ereda de!"a! uahAuaha! lai! da!
ju"a leBat serta mempu!yai !ilai &esehata! ya!" ti!""i( ,elai! dari itu* ju"a
erma!6aat sea"ai aha! pela!-ar 4la0ative5* pe!aha! sa&it da! u!sur
28
per&umuha! air &e!-i!" 4diureti&5 4,as&ia* $0105( :uah ti! me!"a!du!" &hasiat
ya!" ti!""i ji&a dia!di!"&a! de!"a! uahAuaha! ya!" lai!( :uah ti! tida&
me!"a!du!" "aram* lema& da! &olesterol* tetapi me!"a!du!" leih ti!""i
&alium* serat da! Bat esi( Hasil pe!elitia! dalam 100 "ram uah ti!*
me!"a!du!" $0M daripada &eutuha! Bat serat haria! tuuh disampi!" &adar
Eitami! C ya!" leih ti!""i dari uah +pel( %ari jumlah terseut* leih $1M
adalah je!is serat terlarut( 'e!elitia! me!u!ju&&a!* ah0a serat terlarut isa
mema!tu "ula dalam darah da! me!"ura!"i &olesterol dalam darah de!"a!
me!"i&at!ya di dalam salura! pe!-er!aa!* ma!a&ala serat tida& larut* dapat
meli!du!"i da! me!-e"ah &a!&er usus esar 4&oio!5( Ma&a!a! &aya a&a! serat
mampu me!"ura!"i erat ada!* oleh &are!a itu uah ti! ju"a sa!"at sesuai
me!"atasi masalah erat ada!( 4Ei!so!* $0055
:uah ti! ya!" ma!is teru&ti a!tidiaetes mellitus( :uah ti! diseut oleh
pa&arApa&ar ma&a!a! pada saat i!i sea"ai ma&a!a! !utraseuti&al 4,unctional
,ood5* &are!a uah ti! u&a! se&edar me!"a!du!" BatABat ya!" er&hasiat*
ah&a! leih dari itu da! erma!6aat sea"ai pe!ja"a tuuh da! mampu
me!-e"ah sera!"a! pe!ya&itApe!ya&it terte!tu( %isampi!" itu* <ema"a
'e!asehat :uah Ti! di Cali6or!ia 4(ali,ornia Fig 'dvisory :oard5 telah
me!"ata&a! uah ti! sea"ai ]/ature;s most nearly per,ect ,ruit]* yaitu uah
ya!" hampir me!-apai tahap &esempur!aa! se-ara &eseluruha! 4Musho66i*
$0105(
:uah ti! mempu!yai aha! ya!" dapat mela0a! &a!&er( %i dalam uah
ti! me!"a!du!" poli6e!ol ya!" ti!""i er6u!"si sea"ai a!tio&sida! ya!" pe!ti!"
a"i tuuh &are!a dapat er6u!"si sea"ai radi&al eas dalam tuuh ya!"
me!yea&a! &a!&er( %isampi!" itu* uah ti! ju"a me!"a!du!" u!sur lai! ya!"
me!jadi aha! a!ti &a!&er* yaitu benzalde)yde da! coumarins( :enzalde)yde
telah teru&ti mampu erti!da& sea"ai aha! a!titumor da! coumarins u!tu&
29
mera0at &ulit da! &a!&er prostat( 4Musho66i* $0105( (oumarins se!diri sudah
lama di"u!a&a! sea"ai terapi &a!&er prostat 4Ei!so!* 19995(
%isampi!" itu* &eeradaa! serat* &alium da! ma"!esium di dalam uah
ti! dapat me!"ura!"i sera!"a! a!"i! da! mampu me!"o!trol te&a!a! darah
ti!""i( :a"i pe!"idap pe!ya&it darah ti!""i mema&a! uah ti! dijadi&a!
pe!-e"ah pe!ya&it terseut( @!tu& pe!ya&it &e!-i!" ma!is* serat ya!" terdapat
di dalam uah ti! i!i dapat memperlamat proses pe!yerapa! "lu&osa di usus
&e-il( Jau!"a! Bat ya!" ter&a!du!" dalam uah ti! yaitu serat ya!" ti!""i da!
&arohidrat dalam e!tu& ya!" ri!"&as* yaitu "lu&osa da! 6ru&tosa mampu
me!"o!trol &adar "ula darah seseora!"( 4Musho66i* $0105
Hasil Riset Rutgers University di Ne0 #ersey lai! la"i( 'e!elitia! Rut"ers
memu&ti&a! &alau uah ti! me!"a!du!" a!tio&sida! ya!" dapat me!"i&at
se!ya0a &arsi!o"e! pe!yea &a!&er( Tii! ju"a me!"a!du!" asam lema& ta&
je!uh ya!" diutuh&a! a"i &esehata!* dia!tara!ya ome"aA3 da! ome"aA.(
lema& i!i teru&ti erpera! dalam pe!-e"aha! pe!ya&it ja!tu!" &oro!er(
3eleiha! ya!" lai!* uah tii! re!dah lema&* re!dah sodium* re!dah &alori da!
eas &olesterol sehi!""a sa!"at -o-o& di&o!sumsi para pe!derita diaetes
mellitus(
3eistime0aa! uah i!i tida& erhe!ti sampai di si!i( :era"am >itami! da!
mi!eral erma!6aat ter&a!du!" di dalam!ya( ,etiap 100" uah tii! me!"a!du!"
>itami! + sea!ya& 9(7. I@* >itami! C* 0(.1 m"* &alsium* 133(0 m" da! Bat esi*
3(07m"( Eitami! da! mi!eral i!i sa!"at diperlu&a! tuuh u!tu& me!ja"a da!
memelihara &esehata! or"a! tuuh 4Musho66i* $0105(
23-3/ P$%i9en$% < F%"@$n$i' Bu"h Tin
?e!ol merupa&a! metaolit se&u!der ya!" melimpah pada tumuha!(
?e!ol terdiri dari se&elompo& esar aha! iolo"is a&ti6 4leih dari 1000
30
se!ya0a5 dari mole&ul 6e!ol ya!" sederha!a hi!""a stru&tur polimer de!"a!
erat mole&ul leih dari 30(000 %a( :erdasar&a! jumlah suu!it 6e!ol* se!ya0a
6e!ol dapat di&lasi6i&asi&a! &e dalam dua &elompo& esar: 6e!ol sederha!a
4simple p)enol5 da! poli6e!ol( 3elompo& 6e!ol sederha!a* diseut ju"a p)enolic
acids* ya!" terdiri dari 6e!ol de!"a! "u"us &aro&sil ya!" me!u!ju&&a! 6u!"si
spesi6i&!ya( 'oli6e!ol terdiri dari mi!imal dua -i!-i! 6e!ol( ?la>o!oid termasu&
dalam &elompo& i!i 4Mari!o>a* $0055( 'oli6e!ol dapat dia"i me!jadi setida&!ya
sepuluh &elas ereda* ter"a!tu!" pada asis stru&tur &imia!ya( Metaolisme
poli6e!ol terjadi melalui jalur umum 4common pat)+ay5( +"li&o! dapat diserap
melalui usus halus( 7alaupu! e"itu* &ea!ya&a! poli6e!ol pada ma&a!a!
terdapat dalam e!tu& ester* "li&osida* atau polimer* ya!" tida& dapat diserap
dalam e!tu& asli!ya( ,usta!siAsusta!si i!i harus dihidrolisis dulu oleh e!Bim
i!testi!al atau oleh mi&ro6lora &olo! seelum dapat diasorsi( 2limi!asi poli6e!ol
da! turu!a!!ya terutama dari uri! da! empedu 4Ma!a-h et al(* $0095(
'ada pH 6isiolo"is* &ea!ya&a! poli6e!ol eri!tera&si de!"a! "rup polar
dari 6os6olipid pada permu&aa! memra! sel melalui peme!tu&a! i&ata!
hidro"e! ya!" meliat&a! "rup hidro&sil pada poli6e!ol( #umlah "rup hidro&sil
poli6e!ol ya!" a!ya& da! pe!i!"&ata! pH* me!yea&a! deproto!asi "rup
hidro&sil ya!" me!i!"&at&a! i!tera&si a!tara poli6e!ol da! permu&aa! memra!
sel( +dsorsi poli6e!ol i!i mematasi a&ses o&sida!t terlarut terhadap permu&aa!
memra! sel da! sera!"a! la!"su!"!ya pada permu&aa! terseut( 4Ma!a-h et
al.* $0095
?la>o!oid merupa&a! a"ia! pali!" a!ya& pada diet poli6e!ol* sehi!""a
seri!" me!jadi 6o&us studi ilmiah sea"ai salah satu !utrisi ya!" pali!" pe!ti!"
dalam diet( ,ejumlah pe!elitia! me!emu&a! ah0a &o!sumsi 6la>o!oid
er&eali&a! de!"a! a!"&a &ejadia! &ematia! ya!" disea&a! oleh pe!ya&it
&ardio>as&uler pada pria usia la!jut(
31
,aat i!i* studi epidemiolo"i sa!"at me!yara!&a! ah0a asupa! 6la>o!oid
dari ma&a!a! sehariAhari sa!"at mema!tu dalam pe!-e"aha! ateros&lerosis
da! peristi0a ya!" ter&ait termasu& '#3 4Terao* $0015( ?la>o!oid ditemu&a!
pada uahAuaha!* sayura!* &a-a!"A&a-a!"a!* ijiAijia!* rempahArempah*
ata!"* u!"a( ?la>o!oid terdiri dari eerapa su&elas: 6la>a!ol 4misal!ya
-ate-hi!* epi-ate-hi!5* 6la>a!o!e 4misal!ya !ari!"e!i!* hespereti!5* 6la>o!e
4misal!ya api"e!i!* luteoli!5* iso6la>o!e 4misal!ya daidBei!* "e!istei!5* 6la>o!ol
4misal!ya Guer-eti!5* da! a!tho-ya!i! 4misal!ya -ya!idi!5 4Teresa* $0105(
3a!du!"a! poli6e!ol dari uah Ti! ya!" terti!""i a!tara lai! rutin 4$1*7
m"/100 " erat uah5* 4D5Acatec)in 49*03 m"/100" erat uah5* c)lorogenic acid
41*71 m"/100 " erat uah5* 4A5Aepicatec)in 40*97 m"/100 " erat uah5* gallic
acid 40*31 m"/100 " erat uah5* da! syringic acid 40*10 m"/100 " erat uah5
4Eeeri- et al* $0015(
?u!"si poli6e!ol dalam tuuh salah satu!ya adalah me!uru!&a! &adar
<%< dalam plasma( 3emampua! me!uru!&a! <%< dila&u&a! melalui me&a!isme
4,ei"o*et.all(* $0075 :
Me!"hamat asorpsi &olesterol pada tra&tus di"esti6
Me!"hamat iosi!tesis <%< de!"a! me!uru!&a! a&ti>itas da!/atau
e&spresi hydroHymethhyl"lutarylACo+ sy!tase* hydroHymethhyl"lutaryl
Co+ redu&tase* a-yl Co+:-holesterol a-yltra!s6erase* da! mi-rosomal
tra!s6er protei! pada hepar
Me!supresi se&resi apolipoprotei! :100 pada hepar
Me!i!"&at&a! e&spresi reseptor <%< pada hepar
Me!i!"&at&a! e&s&resi &olesterol melalui 6eses
23-37 P$%i9en$% Bu"h Tin e;"8"i Anti$ki'"n
32
,e!ya0a da! rea&si &imia ya!" me!yea&a! hila!"!ya Rea&ti>e
OHy"e! ,pe-ies 4RO,5* me!supresi peme!tu&a!!ya* atau mela0a!
a&ti>itas!ya* diseut a!tio&sida!( +!tio&sida! diperlu&a! u!tu& me!"o!trol da!
me!"ura!"i pero&sidasi 4autoAo&sidasi5 lema&* serta erpera! sea"ai i!hiitor
ya!" me!"hamat &erja o&sidasi( +!tio&sida! alami misal!ya >itami! 2
4to-opherol5* urat* da! >itami! C( :etaA&arote! ju"a merupa&a! a!tio&sida!*
pada te&a!a! O$ ya!" re!dah 4Murray et al.* $00.5( +!tio&sida! tera"i me!jadi
a!tio&sida! e!Bim da! >itami!( +!tio&sida! e!Bim meilputi ,upero&sida
%ismutase 4,O%5 ya!" erpera! mela0a! radi&al eas pada mito&o!dria*
sitoplasma* a&teri aero de!"a! me!"ura!"i e!tu& radi&al eas supero&sida*
seda!"&a! &atalase da! "lutatio! pero&sidase 4J,HAprH5 e&erja de!"a!
meme-ah H$O$ da! lipid pero&sidase dia!tu io!Aio! lo"am tra!sisi( +!tio&sida!
>itami! me!-a&up al6a to&o6erol* eta &arote! da! asam as&orat( +l6a to&o6erol
diper-aya sea"ai a!tio&sida! ya!" e&erja me!-e"ah lipid pero&sidase dari
asam lema& je!uh dalam memra! sel 4,aurisari* $00.5(
'ri!sip &erja a!tio&sida! me!urut ,ies 419975 adalah pre>e!si
4pe!-e"aha!5* i!tersepsi* da! perai&a! 4repair5( 'ri!sip pe!-e"aha! er6u!"si
sea"ai pertaha!a! terhadap peme!tu&a! RO,( 'ri!sip i!tersepsi er6u!"si
me!-e"ah radi&al eas ya!" telah tere!tu& u!tu& erea&si leih la!jut*
sehi!""a me!-e"ah perusa&a! jari!"a!P de!"a! dea&ti>asi atau tra!s6er radi&al
&e tempat ya!" &ura!" se!siti6 terhadap &erusa&a! jari!"a!(
:eerapa rea&si e!Bimatis me!yea&a! tere!tu&!ya radi&al eas(
,ito&rom o&sidase* ya!" mempera!tarai &ea!ya&a! redu&si o&si"e! sel* tida&
melepas&a! supero&sida atau radi&al eas lai!( Jlutathio!e ,Atra!s6erase
me!"&atalisa rea&si ya!" dapat me!"hila!"&a! o&sida!( 'e!-e"aha! pada
tahap rea&si i!isiasi adalah pe!"i&ata! terhadap io! lo"am 4metal c)elation5*
33
terutama ?e
3D
da! Cu
$D
( 'e!"i&ata! io! lo"am i!i merupa&a! rea&si utama
u!tu& me!"o!trol pero&sidasi lema& da! 6ra"me!tasi %N+( 'rotei! ya!"
erpera! a!tara lai! 6erriti!* tra!s6erri!* -oeruloplasmi!* da! metallothio!ei!
4,ies* 19975(
+!tio&sida! !o!Ae!Bimatis ya!" erpera! pada pri!sip i!tersepsi e&erja
de!"a! -ara me!o!a&ti6&a! peme!tu&a! radi&al eas* sehi!""a hasil a&hir!ya
adalah produ& !o!Aradi&al da! !o!Area&ti6( ,elai! itu* ju"a de!"a! me!tra!s6er
pe!"o&sidasi dari e!tu& hidro6oi& &e e!tu& -air* misal!ya dari memra!e &e
sitosol atau dari lipoprotei! &e -aira! plasma( +!tio&sida! e!Bimatis ya!"
erpera! sea"ai a!tio&sida! &uat adalah supero&sida dismutase 4,O%5*
&atalase* da! "lutathio!e 4J,H5 pero&sidase( :e!tu& i!tersepsi -hai! rea&i!"
i!i iasa!ya pada se!ya0a 6e!ol* termasu& poli6e!ol pada uah Ti!( 4,ies* 19975(
23+ Diet Ater$8enik
%iet atero"e!i& merupa&a! &omposisi diet atero"e!i& da! ti!""i
&olesterol( %ari hasil pe!elitia! me!yeut&a! ah0a &ompisisi pa&a! atero"e!i&
u!tu& ti&us putih 4Ratus novergicus strain &istar5 adalah pa&a! ya!" ditamah
&olesterol 1M* asam &olat 0*1M da! mi!ya& ai $*5M( Hasil pe!elitia!
me!yeut&a! dalam 1 mi!""u dapat me!i!"&at&a! &adar &olesterol darah dari
ti&us de!"a! diet !ormal .0*.$ m"/dl da! me!-apai 11.*71 m"/dl pada ti&us
de!"a! diet atero"e!i& da! me!"i!du&si tere!tu&!ya sel usa( 'e!elitia! i!i
me!""u!a&a! '+R, 50 M* tepu!" teri"u $5 M* pema&aia! &olesterol 0*1 M*
mi!ya& ai $*5 M da! asam &olat 0*1 M ya!" ertujua! me!"i!du&si
pe!i!"&ata! <%< &olesterol darah da! me!uru!&a! &adar H%< &olesterol(
,eda!"&a! 6u!"si dari asam &olat adalah u!tu& me!i!"&at&a! &adar &olesterol
34
da! tere!tu&!ya sel usa selama 1 mi!""u se-ara erma&!a 4Mur0a!i* d&&*
$0055
BAB III
KERANGKA KONSEP DAN HIPOTESIS PENELITIAN
.3, Ker"n8k" K$ne# Pene%iti"n
35
= Diteliti
= Menginduksi
= Tidak Diteliti
= Mengha!at
Diet
"te#$genik
%i&e#li&ideia
Dis'ungsi (nd$tel
)es&$n
*n+aasi
,it$kin -#$.
*n+aasi
/T01.23 *4.63 01.
563
M7-.13 MD"3 dll)
4e&tin
"te#$skle#$
sis
6uah Tin
(Ficus Carica)
-$li'en$l
,el 6usa /Foam
Cell)

8e#usakan
(nd$tel
9!esitas )esistensi 4e&tin
"ktivasi
Mak#$'ag
)es&$n sel T
-#$li'e#asi sel
$t$t &$l$s
Fatty
Streaks
4D4 9x.
4D4
)adikal 6e!as
/)ea:tive 9x;gen
,&e:ies)

,umer :
4Ei!so!* 1999P %uey da! Heso!"* $00.P 3umar* $0105
.32 Dekri#i Ker"n8k" K$ne#
3o!sumsi diet atero"e!i& me!yea&a! pe!i!"&ata! &adar lipid da!
&olesterol dalam darah* ya!" sela!jut!ya dapat me!yea&a! dis6u!"si e!dotel(
%is6u!"si e!dotel me!i!"&at&a! permeailitas e!dotel terhadap <%< me!i!"&at*
sehi!""a <%< teri!6iltrasi &e dalam jari!"a!( <%< memili&i stru&tur tida& stail
sehi!""a re!ta! tero&sidasi me!jadi OHA<%<* a&a! memi-u produ&si radi&al
36
eas( Radi&al eas memi-u sito&i! proAi!6lamasi u!tu& me!yea&a! proses
i!6lamasi* dii&uti pe!i!"&ata! a&ti6itas ma&ro6a"* pe!i!"&ata! sel T da! proli6erasi
otot polos( +&ti6itas 6a"osit dari ma&ro6a" me!yea&a! timul!ya sel usa da!
proli6erasi otot polos di tu!i&a i!tima* me!amah teal pla& ya!" timul pada
proses ateros&lerosis(
Oesitas timul a&iat pe!umpu&a! lema& pada sel tuuh( Oesitas ya!"
tida& ter&o!trol me!yea&a! pe!i!"&ata! &adar lepti! di dalam darah serta
me!yea&a! timul!ya resista!si lepti! ya!" dapat me!i!"&at&a! &adar lepti!(
<epti! ya!" me!i!"&at dapat me!i!"&at&a! produ&si sito&i! proAi!6lamasi ya!"
sela!jut!ya memperparah ateros&lerosis( Oesitas merupa&a! salah satu 6a&tor
resi&o terjadi!ya ateros&lerosis(
( 'oli6e!ol uah ti! sea"ai a!tio&sida! mempu!yai me&a!isme &erja
me!-e"ah o&sidasi <%< serta me!-e"ah timul!ya radi&al eas( ,ehi""a dapat
me!"hamat proses tere!tu&!ya ateros&lerosis( ,elai! itu poli6e!ol ju"a
me!"hamat asorpsi &olesterol da! me!i!"&at&a! e&s&resi &eluar tuuh
melalui 6eses* sehi!""a dapat me!-e"ah timul!ya hiperlipidemia(
.3. Hi#$tei Pene%iti"n
'emeria! poli6e!ol uah ti! 4Ficus carica5 dapat me!uru!&a! &adar
lepti! serum pada ti&us ja!ta! 4Rattus novergicus5 "alur &istar ya!" dieri diet
atero"e!i&(
BAB I0
METODE PENELITIAN
:3, R"n6"n8"n Pene%iti"n
#e!is pe!elitia! ya!" di"u!a&a! dalam pe!elitia! i!i adalah e&sperime!tal
laoratori& &are!a terdapat perla&ua! da! &elompo& &o!trol pada he0a! -oa
37
ti&us 4Rattus novergicus5 7istar serta me!""u!a&a! ra!domisasi de!"a!
me!""u!a&a! desai! pe!elitia! (ontrol 4roup !ost #est $esign 4Notoatmodjo*
$00$5( 'emiliha! oye& pe!elitia! u!tu& pe!"elompo&a! da! pemeria!
perla&ua! me!""u!a&a! Ra!-a!"a! +-a& <e!"&ap 4R+<5* hal i!i di&are!a&a!
he0a! -oa* tempat per-oaa! da! aha! pe!elitia! lai!!ya dia!""ap ersi6at
homo"e!( Ra!-a!"a! e&sperime!tal ya!" di"u!a&a! adalah ra!-a!"a!
e&sperime! sederha!a 'ada ra!-a!"a! pe!elitia! i!i di"u!a&a! pemeria! lima
perla&ua! sederha!a dima!a suye& dia"i me!jadi 5 &elompo& se-ara ra!dom*
yaitu:
3elompo& 1 adalah t&us ya!" dieri diet !ormal saja 4&o!trol !e"ati65(
'emeria! diet pa&a! sta!dart dila&u&a! selama .5 hari
3elompo& $ adalah ti&us ya!" dieri diet atero"e!i& saja( 'emeria! diet
atero"e!i& dila&u&a! selama .5 hari
3elompo& 3 dila&u&a! pemeria! diet atero"e!i& D poli6e!ol 9*5
m"/$00"ram/hari selama .5 hari
3elompo& 9 dila&u&a! pemeria! diet atero"e!i& D poli6e!ol 9
m"/$00"ram/hari selama .5 hari
3elompo& 5 dila&u&a! pemeria! diet atero"e!i& D poli6e!ol 11
m"/$00"ram/hari selama .5 hari
3elompo& 3 sampai 5 dieri diet atero"e!i& da! 'oli6e!ol uah Ti! de!"a!
era"ai dosis per oral de!"a! so!de setiap hari se&ali( 3emudia! dioser>asi
da! dia!di!"&a! pe!"aruh poli6e!ol uah Ti! terhadap &adar <epti! pada
serum(
%e!"a! ra!-a!"a! i!i memu!"&i!&a! pe!eliti me!"u&ur pe!"aruh
perla&ua! 4i!ter>e!si5 pada &elompo& e&sperime! de!"a! &elompo& &o!trol
positi6( Tetapi ra!-a!"a! i!i tida& memu!"&i!&a! pe!eliti u!tu& me!e!tu&a!
38
sejauh ma!a atau seerapa esar peruaha! itu terjadi* sea pe!elitia! i!i
ha!ya me!""u!a&a! control group post test design ya!" dila&u&a! pada a&hir
perla&ua! 4tida& u!tu& me!e!tu&a! data a0al5( 'e!elitia! i!i merupa&a!
pe!elitia! &elompo& de!"a! >ariael ya!" diamil adalah 415 &adar lepti! pada
serum* 4$5 &adar H%< &olesterol pada serum* 435* &adar 6onocyte
()emoattractant !rotein-- *6(!--) pada serum 495 &adar I<A. pada serum* 455
&adar N?W: pada serum* 4.5 &adar tumor necrosis ,actor alp)a 4TN?AN5 pada
serum* 475 &adar <%< &olesterol pada serum* 415 jumlah 6oam -ell pada aorta* 495
&eteala! di!di!" aorta* da! 4105 &adar malo!dialdehid 4M%+5(
:32 P$#u%"i '"n S"m#e%
:323, P$#u%"i
'opulasi tar"et ya!" di"u!a&a! adalah ti&us putih 4Rattus norvegicus
strai! 0istar5 da! populasi terja!"&au ya!" di"u!a&a! adalah ti&us putih 4Rattus
norvegicus strai! 0istar5 ya!" diperoleh dari <aoratorium ?arma&olo"i ?a&ultas
3edo&tera! @!i>ersitas :ra0ijaya Mala!"(
:3232 S"m#e%
,ampel ya!" di"u!a&a! adalah ti&us per-oaa! erjumlah $5 e&or ya!"
diamil se-ara Random Sampling sesuai de!"a! &riteria i!&lusi da! e&s&lusi
sea"ai eri&ut:
3riteria i!&lusi:
Ti&us je!is Rattus !or>e"i-us strai! 0istar
39
#e!is &elami! ja!ta!
@mur .A1 mi!""u
:erat 150A$00 "ram
7ar!a ulu putih
Ti&us a&ti6
3riteria e&s&lusi:
Ti&us ya!" tida& mau ma&a!
Ti&us ya!" me!"alami pe!uru!a! &eadaa! 6isi& atau mati
:323. Met$'e Pemi%ih"n S"m#e%
Metode pe!"amila! sampel dila&u&a! de!"a! me!""u!a&a! estimasi
esar suje& pe!elitia!( %alam pe!elitia! i!i estimasi esar suje& pe!elitia!
ya!" di"u!a&a! adalah 5 &elompo& perla&ua!( #umlah sampel u!tu& masi!"A
masi!" perla&ua! dite!tu&a! de!"a! me!""u!a&a! rumus sea"ai eri&ut
4Ha!a6iah* $0055:
! C 415 D p5 : p
! C 415 D 55 : 5
! C 9
3etera!"a!:
p C jumlah perla&ua!
! C jumlah sampel
15 C !ilai &o!sta!
@!tu& 5 ma-am perla&ua! diperlu&a! jumlah sampel ula!"a! pali!"
sedi&it 9 &ali tiap perla&ua!( Namu!* diperlu&a! pe!amaha! pe!"ula!"a! pada
setiap perla&ua! sea"ai -ada!"a! da! ditetap&a! sejumlah 1 &ali pe!"ula!"a!(
40
#umlah total sampel ya!" diutuh&a! adalah $5 e&or ti&us de!"a! ri!-ia! 5 e&or
u!tu& masi!"Amasi!" perla&ua!(
:3. 0"ri";e% Pene%iti"n
:3.3, 0"ri";e% In'e#en'en
'emeria! poli6e!ol uah Ti! erupa seru& de!"a! dosis 9*5 m"* 9 m"*
da! 11 m"( 'emeria! per oral de!"a! so!de dila&u&a! selama .0 hari(
:3.32 0"ri";e% De#en'en
3adar <epti! pada serum ti&us 4Rattus norvegicus5 "alur 7istar ya!"
dieri diet atero"e!i&(
:3: L$k"i '"n W"ktu Pene%iti"n
'e!elitia! i!i dila&sa!a&a! di <aoratorium ?arma&olo"i da! Ilmu ?aal
?a&ultas 3edo&tera! @!i>ersitas :ra0ijaya Mala!"( 'e!elitia! dila&sa!a&a!
pada ula! #u!i L +"ustus $011(
4.5 B"h"n '"n A%"tA Intrumen Pene%iti"n
:3/3, A%"t Pene%iti"n
+lat pemeliharaa! i!ata!" -oa: &a!da!" dari a!yama! &a0at* tempat
pa&a!* da! otol air dileta&&a! dalam &a!da!" dari &ota& plasti&(
+lat u!tu& pemuata! ra!sum pa&a! ti&us: tima!"a!* !era-a a!aliti&*
0as&om* pe!"adu&* "elas u&ur* pe!""ili!"a! pa&a!* da! !ampa!(
+lat u!tu& pe!"amila! sampel : spuit 5 ml* sepera!"&at tau!" rea&si*
&apas
+lat u!tu& pe!"u&ura! &adar <epti!: 2<I,+ reader
:3/32 B"h"n Pene%iti"n
41
:aha! pa&a! !ormal ya!" terdiri dari Com6eed '+R, ..*.7M 4de!"a!
&a!du!"a! air 1$M* protei! 11M* lema& 9M* serat 7M* au 1M* Ca 1*1 M*
?os6or 0*9M* a!tiioti- -o--idiostat 53M5 da! air 33*33M(
%iet atero"e!i& ya!" terdiri dari pa&a! ai 50M* tepu!" teri"u $5M*
&olesterol $M* asam &olat 0*$M* mi!ya& ai 5M* da! air 17*1M 4Mur0a!i
d&&* $0055(
'oli6e!ol uah Ti! dosis 9*5 m"/hari* 9 m"/hari* 11 m"/hari(
:aha! u!tu& pemeri&saa! &adar <epti!: 2<I,+ &it
:37 De9inii Iti%"h A O#er"i$n"%
1( 'oli6e!ol uah ti!
'oli6e!ol ya!" di"u!a&a! adalah poli6e!ol uah ti! ya!" merupa&a! hasil
e&stra&si di <aoratorium MI'+ IT: :a!du!"( 'oli6e!ol ya!" di"u!a&a!
adalah se!ya0a 6ra&si uta!ol hasil e&stra&si dari uah Ti! &eri!" ya!"
didapat dari <iya( :uah Ti! &eri!" i!i diso!i&asi de!"a! pelarut metha!ol*
&emudia die&stra&si de!"a! !Ahe&sa!a* etil asetat* da! !Auta!ol sehi!""a
didapat&a! e&stra& uta!ol ya!" dapat larut dalam air( 2&stra& uta!ol
memili&i a&ti>itas sea"ai a!tio&sida! de!"a! !ilai IC50 C 1$7 ppm 4%e0i*
$0105(
$( Ti&us 7istar
Ti&us ya!" di"u!a&a! adala" ti&us ya!" erasal dari "alur 7istar de!"a!
je!is &elami! ja!ta!* erumur ^ $ ula! de!"a! erat ada! ^ $00 "r* ya!"
diperoleh dari <aoratorium ?arma&olo"i @!i>ersitas :ra0ijaya Mala!"(
3( %iet atero"e!i&
42
%iet atero"e!i& adalah pa&a! ti!""i &olesterol ya!" dimodi6i&asi de!"a!
6ormulasi &husus u!tu& me!imul&a! &eadaa! aters&lerosis pada he0a!
-oa ti&us ya!" terdiri dari pa&a! ai 50M* tepu!" teri"u $5M* &olesterol
$M* asam &olat 0*$M* mi!ya& ai 5M* da! air 17*1M 4Mur0a!i d&&* $0055(
'a&a i!i dieri&a! selama .5 hari(
9( 3adar <epti! dalam serum
3adar <epti! diperoleh dari serum ti&us dalam pe!elitia! i!i ya!" diu&ur
me!""u!a&a! metode 2<I,+ 4Enzyme-linked 9mmunosorbent 'ssay5
de!"a! satua! !"/ml pada setiap &elompo& perla&ua!(
:3- Pr$e'ur Pene%iti"nA Pen8um#u%"n D"t"
:3-3, Pem;u"t"n P"k"n Tiku
'a&a! ti&us dieri&a! se-ara oral seda!"&a! poli6e!ol uah Ti! dieri&a!
de!"a! me!""u!a&a! so!de(
'a&a! sta!dar terdiri dari Com6eed '+R, ..*.7M 4de!"a! &a!du!"a! air
1$M* protei! 11M* lema& 9M* serat 7M* au 1M* &alsium 1*1M* 6os6or
0*9M* a!tiioti- -o--idiostat 53M5 da! air 33*33M(
%iet atero"e!i& terdiri dari pa&a! ai 50M* tepu!" teri"u $5M* &olesterol
$M* asam &olat 0*$M* mi!ya& ai 5M* da! air 17*1M 4Mur0a!i d&&*
$0055(
'oli6e!ol ya!" dieri&a! adalah poli6e!ol mur!i dalam e!tu& e&stra&
ya!" diperoleh dari hasiluah Ti! 4Ficus (arica5( 'oli6e!ol uah Ti! ya!"
diutuh&a!:
3o!sumsi total 6e!ol ya!" dia!jur&a! pada ma!usia adalah X500 m"/hari
47illiamso!* $0015( :erdasar&a! Tael 'era!di!"a! <uas 'ermu&aa! He0a!
43
Coa* &o!>ersi dosis poli6e!ol ti&us terhadap ma!usia adalah sea"ai eri&ut
4'a"et da! :ar!es* 19715:
%osis ma!usia 470 &" 5 C 500 m"/hari 47illiamso!* $0015
%osis poli6e!ol ya!" diutuh&a! ti&us 4$00 " 5 C 500 m"/hari H 0*011
C 9 m"/hari
Eariasi pemeria! dosis didasar&a! pada deret u&ur _!* !* da! $! adalah
sea"ai eri&ut:
A dosis 1 C 9*5 m"/hari
A dosis $ C 9 m"/hari
A dosis 3 C 11 m"/hari
:3-32 Pr$e Per%"ku"n P"'" Tiku Per6$;""n
+( Ti&us dia"i me!jadi 5 &elompo&* yaitu:
3elompo& 1: &elompo& &o!trol !e"ati6* dieri diet 4pa&a!5 !ormal
3elompo& $: &elompo& &o!trol positi6* dieri diet ateros&lerosis
3elompo& 3: &elompo& ya!" dieri diet atero"e!i& da! poli6e!ol 9*5 m"
3elompo& 9: &elompo& ya!" dieri diet atero"e!i& da! poli6e!ol 9 m"
3elompo& 5: &elompo& ya!" dieri diet atero"e!i& da! poli6e!ol 11 m"
:( ,emua ti&us dilihat umur da! ditima!" erat ada!!ya( %ila&u&a!
ra!domisasi de!"a! metode R+< a"ar setiap ti&us mempu!yai pelua!"
ya!" sama u!tu& me!dapat&a! perla&ua!(
C( Ti&us ditempat&a! dalam &a!da!" terpisah 41 e&or per &a!da!"5(
%( ,eelum perla&ua!* semua &elompo& ti&us per-oaa! diadaptasi&a!
pada &o!disi laoratorium tempat per-oaa!* &a!da!"* 0a&tu ma&a! da!
e&splorasi terhadap pa&a! ti&us selama 7 hari( Tiap ti&us dieri&a! pa&a!
sta!dar sejumlah 30 "ram se-ara ad liitum(
44
2( 'ada saat perla&ua!* pa&a! da! mi!uma! ti&us dieri&a! se-ara oral(
'a&a! ti&us ditima!" tiap hari( 'oli6e!ol uah Ti! dieri&a! de!"a!
me!""u!a&a! so!de de!"a! dosis 9*5 m"* 9 m"* da! 11 m" pada
&elompo& masi!"Amasi!"( 'emeria! pa&a! dila&u&a! selama .0 hari(
?( ,erum ti&us diamil da! diperi&sa &adar <epti! me!""u!a&a! metode
2<I,+(
:3-3. Pen8ukur"n K"'"r Le#tin 'en8"n Met$'e ELISA
1( 'emeria! Coati!" a!ti"e! pada piri!" mi&rotues de!"a! me!-ampur
serum de!"a! Coati!" u66er 50 `< de!"a! pera!di!"a! 1:$0
$( I!&uasi o>er!i"ht de!"a! suhu 9
0
C
3( 'e!-u-ia! de!"a! laruta! ':,AT 4':, D T0ee!A$05 0*$M 50 `<
sea!ya& 3U* masi!"Amasi!" 3 me!it
9( 'emeria! blocking bu,,er 4:,+ 1M dalam ':,5
5( I!&uasi 1 jam pada suhu rua!"
.( 'e!-u-ia! de!"a! laruta! ':,AT 4':, D T0ee!A$05 0*$M 50 `<
sea!ya& 3U* masi!"Amasi!" 3 me!it
7( 'emeria! +!tiodi primer de!"a! pe!amaha! +!tiody <epti! D ':,
de!"a! pera!di!"a! 1:500
1( I!&uasi 1 jam pada suhu rua!"
9( 'e!-u-ia! de!"a! laruta! ':,AT 4':, D T0ee!A$05 0*$M 50 `<
sea!ya& 3U* masi!"Amasi!" 3 me!it
10( 'emeria! +!tiodi se&u!der de!"a! pe!amaha! +!tirait I"J :ioti!
Co!ju"ated D ':, de!"a! pera!di!"a! 1:1000
11( I!&uasi 1 jam pada suhu rua!"
1$( 'e!-u-ia! de!"a! laruta! ':,AT 4':, D T0ee!A$05 0*$M 50 `<
sea!ya& 3U* masi!"Amasi!" 3 me!it
45
13( 'e!amaha! ,+AHR' 1 : 1000
19( I!&uasi 1 jam pada suhu rua!"
15( 'e!-u-ia! de!"a! ':,AT 0*$ M 3H* masi!"Amasi!" 3 me!it
1.( 'e!amaha! ,urelue TM:
17( I!&uasi 30 me!it pada suhu rua!"
11( ,top rea&si de!"a! HCl 1 N
19( I!&uasi 15 me!it
$0( %iu&ur asorsi!ya pada a950 !m de!"a! 2<I,+ Reader
i3 B"8"n A%ur Pene%iti"n
46
'a&a!
,ta!dart
'a&a!
,ta!dart
'a&a!
,ta!dart
'a&a!
sta!dart
'a&a!
,ta!dart
'a&a!
sta!dart
%iet
atero"e!
i&
%iet
atero"e!i& D
9*5 m"
poli6e!ol uah
Ti!
%iet
atero"e!i& D
9 m"
poli6e!ol
uah Ti!
%iet
atero"e!i&
D 11 m"
poli6e!ol
uah Ti!
$5 e&or ti&us 0istar
ja!ta!
,ele&si sesuai &riteria i!&lusi da! e&s&lusi
%ieri&a! selama 7 hari
%ieri&a! selama .0 hari
'e!"u&ura! &adar <epti! serum de!"a! 2<I,+
+!alisis data

:3B An"%ii D"t"
%ata hasil perhitu!"a! jumlah &adar <epti! masi!"Amasi!" &elompo&
ya!" dilihat rataArata!ya disaji&a! dalam e!tu& tael da! "ra6i& &emudia!
dia!alisis se-ara des&ripti6( %ata jumlah e&spresi &adar <epti! ya!" telah
di&umpul&a!* diolah de!"a! -ara taulasi( :erdasar&a! taulasi terseut*
dila&u&a! uji statisti- de!"a! me!""u!a&a! S!SS -<.3 ,or &indo+s( +paila dari
uji %ne+ay '/%5' terdapat huu!"a!* ma&a dapat dila!jut&a! de!"a! uji #ukey
u!tu& me!"etahui leta& peredaa! dari perAla&ua! ya!" dieri&a!( @ji statisti-
dila&u&a! pada derajat &eper-ayaa! 95M de!"a! N C 0*05( Hasil uji statisti&
di!yata&a! erma&!a ila p F 0*05(
47
BAB 0
HASIL PENELITIAN DAN ANALISIS DATA
/3, H"i% Penim;"n8"n Ber"t B"'"n Tiku
'e!elitia! i!i me!""u!a&a! he0a! -oa ya!" dia"i me!jadi 5 3elompo&
ya!" masi!"Amasi!" terdiri atas 5 e&or ti&us( 'e!"umpula! data dila&u&a!
48
de!"a! pe!"u&ura! erat ada! ti&us tiap mi!""u!ya( Hasil ya!" diperoleh
erupa erat ada! masi!"Amasi!" ti&us( 'emeria! diet atero"e!i& de!"a!
dosis masi!"Amasi!" &elompo& seesar $00 m"/hari* ai& ya!" ditamah
de!"a! poli6e!ol uah Ti! era"ai dosis perla&ua! maupu! ya!" tida& ditamah
de!"a! e&stra& poli6e!ol* hasil!ya erpe!"aruh terhadap per&ema!"a! erat
ada! ti&us( 3ara&terisit& erat ada! he0a! -oa adalah sea"ai eri&ut
T";e% /3, K"r"kteritik Ber"t B"'"n He4"n )$;"
Ke%$m#$k
Per%"ku"n
Ber"t ;"'"n
"4"% (8r"m>
Ber"t ;"'"n
"khir (8r"m>
Ni%"i #
(paired t
test)
Se%iih Ken"ik"n Ber"t
B"'"n (8r"m>
K(5> 119(. ^ 3($0 $.$($ ^ 39(9.
(001
19$(.000 ^ 3$(91
K(C> 111($ ^ 7($0 $59(9 ^ $9(9$
(000
13.*$000 ^ $3*71
PA 1$7(9 ^ 1(51 $35(9 ^ 1$(91
(000
101(0000 ^ 13(13
PB 139(9 ^ 10(11 $.0($ ^ 99(31
(005
1$0*1000 ^ 97(.7
P) 1.0(. ^ 9(5$ $70 ^ 3.(79
(003
109(.000 ^ 35(.3
One4"!
$'()$
P D *3*** P D *3/:, P D *3.7:
3etera!"a!:
3elompo& ti&us ya!" dieri diet atero"e!i& da! e&stra& poli6e!ol uah ti! *Ficus carica) de!"a!
dosis 9*5 m"/$00 "ram/hari 4'+5* 9 m"/$00 "ram/hari 4':5* da! 11 m"/$00 "ram/hari 4'C5 selama
.5 hari* serta ta!pa perla&ua!/34A5 da! de!"a! diet atero"e!i& saja/3 4D5(
G"m;"r /3, H"i% Pen8ukur"n Ken"ik"n Ber"t B"'"n '"n K"'"r Le#tin
Serum Tiku !"n8 Di#er%"kuk"n Den8"n Diet Ater$8enik
Dit"m;"h 'en8"n Ber;"8"i D$i P$%i9en$% Bu"h TinE :=/
49
a
!
m8A2** 8r"mAh"ri (PA>= + m8A2** 8r"mAh"ri (PB>= '"n ,B
m8A2** 8r"mAh"ri (P)> e%"m" 7/ h"ri= ert" t"n#"
#er%"ku"nAK(5> '"n 'en8"n 'iet "ter$8enik "&"AK (C>3
3etera!"a! :
,uset a : ,i"!i6i&a!si seesar p F 0(005( ,uset : ,i"!i6i&a!si seesar p X 0(005
'ada tael 5(1 dapat dilihat hasil pe!ima!"a! erat ada! ti&us seelum
da! sesudah perla&ua! didapat&a! hasil ah0a erat ada! ti&us dalam
pe!elitia! i!i terdapat peredaa! se-ara si"!i6i&a!* hal i!i dapat di&etahui setelah
dila&u&a! a!alisis me!""u!a&a! %ne+ay '/%5' ya!" me!u!ju&&a! hasil ya!"
ereda( ,eda!"&a!* pada paired t test. hampir semua &elompo& perla&ua! ti&us
pada pe!elitia! i!i didapat&a! hasil ah0a terdapat &e!ai&a! erat ada! ya!"
erma&!a a!tara seelum da! sesudah perla&ua! 4p F 0*0055* pe!"e-ualia!
terdapat pada &elompo& ': didapat&a! hasil p C 0*005(
/32 H"i% Pen8ukur"n K"'"r Le#tin Serum
'e!elitia! i!i merupa&a! pe!elitia! e&sperime!tal laoratori&
me!""u!a&a! post test only control group design ya!" ertujua! u!tu&
me!"etahui apa&ah poli6e!ol uah Ti! dapat me!uru!&a! &adar <epti! serum
ti&us "alur 0istar ja!ta! ya!" dieri diet atero"e!i&( 'ada pe!elitia! i!i
didapat&a! data hasil pe!elitia! pada masi!"Amasi!" &elompo& perla&ua!
seperti ter-a!tum pada tael 5($(
T";e% /32 H"i% Pen8ukur"n k"'"r Le#tin Serum !"n8 Di#er%"kuk"n 'en8"n
Diet Ater$8enik Dit"m;"h 'en8"n Ber;"8"i D$i P$%i9en$% Bu"h
Tin
Ke%$m#$k Per%"ku"n K"'"r Le#tin erum (F8Am%> (*ean + S")
34A5 .99*500 ^ ..*311
34D5 911*500 ^ 11*597
'+ 919*000 ^ 35*$99
': 1$9*500 ^ 77*910
'C .1.*000 ^ .1*.59
3etera!"a!:
50
3elompo& ti&us ya!" dieri diet atero"e!i& da! e&stra& poli6e!ol uah ti! *Ficus carica) de!"a!
dosis 9*5 m"/$00 "ram/hari 4'+5* 9 m"/$00 "ram/hari 4':5* da! 11 m"/$00 "ram/hari 4'C5
selama .5 hari* serta ta!pa perla&ua!/34A5 da! de!"a! diet atero"e!i& saja/3 4D5(
'ada tael 5*$ dapat dilihat rataArata &adar <epti! pada &elompo&
perla&ua! 34A5* 34D5* '+* ':* 'C erturutAturut seesar .99*500 ^ ..*311 `"/m<*
911*500 ^ 11*597 `"/m<* 919*000 ^ 35*$99 `"/m<* 1$9*500 ^ 77*910`"/m<*
.1.*000 ^ .1*.59`"/m<( %ata &adar <epti! masi!"Amasi!" &elompo& perla&ua!
sele!"&ap!ya dapat dilihat pada lampira!(
Jamar 5(1 memeri&a! "amara! ah0a peredaa! dosis poli6e!ol
uah Ti! pada masi!"Amasi!" &elompo& perla&ua! memeri&a! pe!"aruh ya!"
ereda terhadap &adar lepti! serum( RataArata lepti! serum ti&us terti!""i
terdapat pada &elompo& perla&ua! 34D5* seda!"&a! lepti! serum tere!dah
terdapat pada &elompo& perla&ua! %osis C 4diet atero"e!i& D poli6e!ol uah Ti!
11 m"/hari5( ,e-ara umum dapat disimpul&a! dari "amar 5(1 ah0a &adar
<epti! er&ura!" seiri!" de!"a! me!i!"&at!ya dosis poli6e!ol uah Ti! se-ara
si"!i6i&a!(

/3. An"%ii D"t" K"'"r Le#tin erum
+!alisis data &adar <epti! serum ti&us 0istar me!""u!a&a! uji &omparati6
%ne+ay 'nova atau =ruskal &allis( @!tu& me!"uji !ormalitas distriusi data
di"u!a&a! =olmogorov-Smirnov #est da! u!tu& me!"uji homo"e!itas >aria!
di"u!a&a! Levene test. ,etelah dila&u&a! uji !ormalitas da! uji >aria!s ta!pa
dila&u&a! tra!s6ormasi data &adar <epti!* didapat&a! hasil seara! &elima
&elompo& data adalah !ormal 4p X 0*055 da! >aria!s data sama 4p X 0*055* ma&a
dapat diterus&a! de!"a! uji %ne+ay '/%5'. Hasil uji !ormalitas* uji
homo"e!itas da! hasil a!alisa dapat dilihat di lemar lampira!(
%ne+ay '/%5'
:erdasar&a! hasil pe!elitia! erupa &adar lepti! pada serum ti&us ya!"
me!"alami ateros&lerosis* data &emudia! diolah da! dia!alisis u!tu& me!"etahui
ada!ya peredaa! pe!"aruh dari pemeria! >ariasi dosis poli6e!ol uah ti!
51
terhadap &adar lepti! serum de!"a! me!""u!a&a! a!alisis %ne+ay '/%5'.
Hasil uji a!alisis O!eA0ay +NOE+ &adar <epti! serum didapat&a! !ilai p C 0*000(
Nilai terseut p F 0*05 ya!" arti!ya terdapat pe!"aruh peredaa! &adar <epti!
se-ara erma&!a a!tar masi!"Amasi!" &elompo& perla&ua!* sehi!""a dapat
disimpul&a! ah0a terdapat peredaa! e6e& pemeria! poli6e!ol uah ti! ya!"
si"!i6i&a! a!tara setiap &elompo& perla&ua! terhadap rataArata &adar <epti!
serum ya!" erma&!a pada mi!imal $ &elompo& perla&ua!(
'e!"ujia! :er"a!da 46ultiple (omparisons5
<a!"&ah sela!jut!ya adalah me!"ola data ya!" ada de!"a!
me!""u!a&a! metode !ost "oc test sea"ai uji pema!di!"a! er"a!da
4multiple comparisons) de!"a! uji Tu&ey 4#ukey;s #est) sea"ai salah satu uji
pema!di!"a! er"a!da ya!" mempu!yai se!siti>itas -u&up ti!""i dalam
me!"uji ada!ya peredaa! a!tar perla&ua! dalam multiple comparison( %e!"a!
metode i!i a&a! dila&u&a! pema!di!"a! ya!" er"a!da terhadap &adar lepti!
pada serum ti&us ya!" dieri diet atero"e!i& a!tara setiap &elompo& perla&ua!*
sehi!""a u!tu& me!"etahui ada!ya peredaa! pe!"aruh pemeria! poli6e!ol
uah ti! terhadap &adar lepti! serum pada setiap dosis ya!" dieri&a! terseut(
Hasil uji !ost "oc #ukey ditampil&a! dalam tael 5(3(
T";e% /3: H"i% U&i Post ,oc Tuke! LS" terh"'"# Rer"t" K"'"r Le#tin Serum
Ni%"i # K(5> K(C> PA PB P)
K(5>
A *3*** *3*** *3*:, 0(991
K(C>
*3*** A 1(000 0($53 *3***
PA
*3*** 1(000 A 0($91 *3***
PB
*3*:, 0($53 0($91 A *3*2,
P)
0(991 *3*** *3*** *3*2, A
3etera!"a! :
Ni%"i # G *=*/ C tida& terdapat peredaa! erma&!a a!tara dua &elompo&
Ni%"i # H *=*/ C terdapat peredaa! erma&!a a!tara dua &elompo&
52
3emudia! dari hasil uji pema!di!"a! er"a!da *!ost "oc #ukey;s #est)
a!tara setiap &elompo& perla&ua! me!u!ju&&a! ah0a terdapat pe!uru!a!
&adar <epti! serum ya!" ereda se-ara si"!i6i&a! a!tara &elompo& 34D5
de!"a! 'C 4diet atero"e!i& $00 m" D poli6e!ol dosis 11 m"/hari5* yaitu p C 0*000
4p F 0*055( Hasil ya!" sama diperlihat&a! ju"a oleh pera!di!"a! a!tara ': 4diet
atero"e!i& $00 m" D poli6e!ol dosis 9m"/hari5 de!"a! 'C 4diet atero"e!i& $00
m" D poli6e!ol dosis 11 m"/hari5 seesar p C 0*000( Namu!* tida& demi&ia! pada
'+ 4diet atero"e!i& $00 m" D poli6e!ol dosis 9*5 m"/hari5 da! ': 4diet atero"e!i&
$00 m" D poli6e!ol dosis 9m"/hari5* ya!" tida& me!u!ju&&a! peredaa!
si"!i6i&a! 4p X 0*055 de!"a! 34D5 4se-ara eruruta! p C 1*000 P p C 0*$535( :e"itu
pula &omparasi 34D5 terhadap 34A5 ya!" memperlihat&a! peredaa! se-ara
erma&!a 4p F 0*055( %ari hasil uji didapat&a! ah0a pemeria! e&stra& poli6e!ol
uah ti! 3elompo& perla&ua! 'C 4diet atero"e!i& $00 m" D poli6e!ol dosis 11
m"/hari5 dapat me!yea&a! rataArata &adar lepti! serum ya!" pali!" re!dah
4.1.*00 ^ .1*.595 atau ya!" pali!" e6e&ti6 daripada '+ 4diet atero"e!i& $00 m" D
poli6e!ol dosis 9*5m"/hari5 da! ': 4diet atero"e!i& $00 m" D poli6e!ol dosis 9
m"/hari5* sehi!""a didapat&a! pe!uru!a! &adar lepti! serum teresar terhadap
3elompo& 4D5 de!"a! peredaa! rataArata lepti! serum seesar $3$(500 ^
19(931 p"/m<( b
"omogenous Subset
<a!"&ah sela!jut!ya u!tu& mele!"&api hasil dari #ukey #est di"u!a&a!
"omogenous Subset ya!" di"u!a&a! u!tu& me!-ari &elompo& perla&ua! ma!a
saja ya!" memili&i peredaa! rataArata 46ean $i,,erence5 ya!" tida& ereda
se-ara si"!i6i&a!( ,uset a pada "amar 5(1* me!u!ju&&a! ah0a &elompo&
perla&ua! 34A5 mempu!yai &esamaa! rataArata ya!" tida& ereda se-ara
si"!i6i&a! de!"a! &elompo& perla&ua! 'C( ,eda!"&a! pada suset * dapat
dilihat ah0a &elompo& perla&ua! 34D5* '+* da! 'C mempu!yai peredaa! ya!"
53
si"!i6i&a! de!"a! &elompo& pada suset a( Ma&a dapat disimpil&a! ah0a
&elompo& suset a de!"a! &elompo& suset ereda se-ara si"!i6i&a! 4p F
0*0055(
BAB 0I
PEMBAHASAN
'e!elitia! me!"e!ai pe!"aruh pemeria! e&stra& poli6e!ol uah Ti!
*Ficus carica Linn) terhadap &adar <epti! serum ti&us ja!ta! strai! 7istar ya!"
dieri diet atero"e!i& seesar $00 m" telah dila&u&a!(
'e!ima!"a! erat ada! a0al ti&us dila&u&a! seelum pemeria! diet
atero"e!i& $00 m"( %iet atero"e!i& dieri&a! ersamaa! 0a&tu!ya de!"a!
pemeria! poli6e!ol uah ti! ya!" ereda dosis sesuai de!"a! &elompo&
perla&ua!!ya( %ari hasil uji statisti& %ne+ay '/%5' da! uji !ost "oc #ukey
me!u!ju&&a! ah0a rataArata erat ada! a0al ti&us dari masi!"Amasi!"
&elompo& perla&ua! adalah tida& homo"e! 4p C 0*0005( 3eadaa! i!i tida& sesuai
de!"a! harapa! pe!elitia! yaitu semua sampel diharus&a! erada dalam
&eadaa! ya!" sama 4homo"e!5 ai& itu erat ada! a0al* je!is &elami!* umur
maupu! &o!disi 6isi& ti&us 0istar( #i&a sea!dai!ya &o!disi sampel ti&us ereda
atau tida& homo"e! di&ha0atir&a! u!sur suye&ti6itas leih erpera! dalam
pemiliha! sampel( ,etiap suye& pe!elitia! mempu!yai &esempata! ya!" sama
u!tu& terpilih atau tida& terpilih sea"ai sampel 4,astroasmoro da! Ismail* $0005(
%ari hasil pe!ima!"a! erat ada! a&hir ti&us 4lihat tael 5(15 dapat
di&etahui ah0a rataArata erat ada! terti!""i terdapat pada &elompo& Ne"ati6
4diet !ormal ta!pa poli6e!ol uah Ti!5* seda!"&a! tere!dah terdapat pada
&elompo& %osis C 4diet atero"e!i& $00 m" D poli6e!ol uah Ti! 11 m"/hari5( %ari
hasil uji %ne+ay '/%5' erat ada! a&hir ti&us* didapat&a! tida& ada
peredaa! erat ada! a&hir ya!" si"!i6i&a! dia!tara &elompo& perla&ua! 4p C
0(5915( I!i erarti je!is diet 4diet !ormal ataupu! atero"e!i&5 tida& erpe!"aruh
terhadap rataArata erat ada! a&hir ti&us(
54
@ji !aired # test rerata erat ada! ti&us me!u!ju&&a! ah0a !ilai p pada
&o!trol !e"ati6 4A5 da! &o!trol positi6 4D5 dia0ah 0(005( I!i erarti pemeria! diet
sta!dar maupu! atero"e!i& memeri&a! peredaa! erat ada! a0al da! erat
ada! a&hir ya!" erma&!a( %ari hasil pe!elitia! ju"a terlihat ah0a terdapat
peredaa! erat ada! a0al da! erat ada! a&hir ya!" erma&!a seelum da!
sesudah .5 hari pemeria! diet atero"e!i& $00 m" ditamah de!"a! poli6e!ol
:uah Ti! dosis 9*5 m"/hari da! 11 m"/hari* seda!"&a! pada &elompo& diet
atero"e!i& $00 m" D poli6e!ol uah Ti! 9 m"/hari tida& didapat&a! peredaa!
erat ada! a0al da! a&hir ya!" si"!i6i&a!(
%ari hasil pe!"u&ura! &adar lepti! serum* dapat di&etahui ah0a rataA
rata &adar lepti! terti!""i terdapat pada &elompo& %osis + 4diet atero"e!i& $00
m" $00 m" D poli6e!ol uah Ti! 9*5 m"/hari5 da! tere!dah pada &elompo& %osis
C 4diet atero"e!i& $00 m" $00 m" D poli6e!ol uah Ti! 11 m"/hari5P 3adar <epti!
4`"/m<5( Hasil a!alisis de!"a! me!""u!a&a! !ost "oc #ukey>s #est. terdapat
peredaa! &adar lepti! serum ya!" si"!i6i&a! a!tara 34A5 da! 34D5( I!i erarti
ah0a pemeria! diet atero"e!i& $00 m" mampu me!imul&a! &e!ai&a! ya!"
erma&!a pada &adar serum lepti!( Hal i!i sesuai de!"a! per!yataa! %uey 8
Heso!" 4$00.5 ah0a de!"a! papara! diet atero"e!i& ya!" &ro!is a&a!
me!yea&a! &e!ai&a! &adar lepti!(
'ada &elompo& perla&ua!* erdasar&a! uji !ost "oc #ukey didapat&a!
peredaa! ya!" si"!i6i&a! a!tara &elompo& perla&ua! '+ 4diet atero"e!i& $00
m" D poli6e!ol uah Ti! 9*5 m"/hari5 dia!di!"&a! de!"a! &elompo& perla&ua!
'C 4diet atero"e!i& $00 m" D poli6e!ol uah Ti! 11 m"/hari5( %ari "ra6i& &adar
lepti! serum 4Jamar 5(15 dapat dilihat ah0a se-ara &eseluruha! terdapat
peredaa! &adar lepti! serum pada pemeria! poli6e!ol uah Ti! ya!" ereda
dosis!ya( %ari uji !ost "oc #ukey terlihat ah0a pemeria! poli6e!ol uah Ti!
seesar 11 m"/hari tida& memili&i peredaa! ya!" si"!i6i&a! de!"a! !ilai &adar
lepti! serum dia!di!"&a! de!"a! 3o!trol !e"ati6 da! sa!"at ereda se-ara
55
si"!i6i&a! terhadap 3o!trol positi6( :ah&a! &adar lepti! serum pada &elompo&
pemeria! poli6e!ol uah Ti! seesar 11 m"/hari mampu me!u!ju&&a! &adar
lepti! serum ya!" leih &e-il dia!di!"&a! de!"a! 3o!trol !e"ati6( ,eda!"&a!
dosis 9*5 m"/hari da! 9 m"/hari elum memeri&a! hasil ya!" si"!i6i&a!(
Me&a!isme &erja poli6e!ol uah Ti! terhadap pe!uru!a! &adar lepti!
er&aita! de!"a! si6at a!tio&sida!( 'ada pe!elitia! i!i* poli6e!ol ya!" didapat
dari ?a&ultas MI'+ IT: merupa&a! 6ra&si 6la>o!oid dari uah Ti!( 'oli6e!ol
termasu& dalam "olo!"a! mole&ul ya!" ersi6at rea&ti6* ia a&a! se"era erea&si
ji&a mole&ul!ya ertemu de!"a! radi&al eas( 'roses !etralisir radi&al eas
dila&u&a! de!"a! me!yuma!"&a! ele&tro! atau atom hidro"e! ya!" dimili&i
poli6e!ol u!tu& me!a!"&ap ele&tro! tida& erpasa!"a! ya!" dimili&i radi&al*
di&e!al de!"a! scavenging activity( Hal i!i a&a! me!"hamat peme!tu&a!
spesies a&ti6 da! pre&ursor dari radi&al eas* ya!" &emudia! me!uru!&a!
ti!"&at o&sidasi 4Tsao* $0105( 'ada pe!elitia! i! >itro* di&etahui ah0a poli6e!ol
teh hijau memili&i &emampua! me!"hamat pero&sidasi lipid 47i!arsi* $0075(
3emampua! a!tio&sida! u!tu& me!uru!&a! &adar lepti! dalam serum i!i didu"a
terjadi &are!a me&a!isme &erja dari poli6e!ol ya!" dapat me!"hamat asorpsi
&olesterol dalam pe!-er!aa! da! me!i!"&at&a! e&s&resi &olesterol &eluar tuuh
melalui 6eses( 3olesterol ya!" terua!" dari dalam tuuh me!yea&a!
iosi!tesis lema& adiposit tida& dapat tere!tu&* sehi!""a se&resi da! 6u!"si
e&spresi lepti! dalam serum tida& dapat terjadi( 4Hsu 8 )e!* $007P ,ei"o* et al(*
$0075(
?la>o!oid merupa&a! 6ra&si se!ya0a 6e!ol ya!" &has da! era&si se-ara
&uat sea"ai metal c)elator da! s&a>e!"er radi&al eas 4Middleto! et al* $0005(
?la>o!oid ju"a di&etahui merupa&a! a!tio&sida! c)ain-breaking ya!" &uat(
'eme!tu&a! radi&al eas me!yea&a! lesi pada lapisa! e!dotel* sehi!""a
memi-u pelepasa! sito&i!Asito&i! proAi!6lamasi 4,ei"o* et al(* $0075( ?la>o!oid
se!diri dalam pera!a!!ya u!tu& mempe!"aruhi se&resi lepti!* erpote!sial
56
sea"ai i!hiitor dari proses di6ere!siasi selAsel lema& di dalam tuuh* sehi!""a
maturasi peme!tu&a! lema& 4adipo"e!esis5 me!jadi terhamat* da! otomatis
a&a! i&ut me!uru!&a! si!tesis lepti! di dalam serum 4Roth et al* $0015(
:eerapa 6la>o!oid ju"a erpote!sial u!tu& me!"i!du&si lipolisis di selAsel
adiposit( ?la>o!oid di&etahui ju"a erpera! sea"ai !atural a!tio&sida!* ya!"
pote!sial u!tu& me!"hamat peme!tu&a! lema& ya!" erasal dari selAsel
lema&* sehi!""a mempe!"aruhi e&spresi lepti! di dalam serum 47ardah d&&.*
$01$5
,ar"o0o 419975 me!yata&a! ah0a pero&sida lipid merupa&a! salah
satu radi&al eas ya!" erpe!"aruh pada pato"e!esis ateros&lerosis(
'e!umpu&a! pero&sida lipid me!"i!du&si terjadi!ya stres o&sidati6 da!
me!"i!isiasi ru!tuta! proses i!6lamasi pada ateros&lerosis( %i sisi lai!* lepti!
merupa&a! proAi!6lamator sito&i!Asito&i! ya!" dise&resi&a! oleh sejumlah sel*
termasu& 6irolas* adiposit* mo!osit* da! sel e!dotel 4%uey 8 Heso!"* $00.5(
'apara! radi&al eas me!imul&a! lesi pada e!dotel sehi!""a selAsel ya!"
ersa!"&uta! 4terutama sel e!dotel da! ma&ro6a"5 melepas&a! sito&i! proA
i!6lamasi* termasu& dia!tara!ya I<A$* I<A.* I<A1$ da! I<A115 * serta tumor !e&rosis
al6a 4TN?AN5 da! i!ter6ero!A"amma 4I?NAO5 da! lai!Alai!(
'ada pe!eltia! i!i didapat&a! rataArata erat ada! ti&us tida& ereda
se-ara si"!i6i&a!* tetapi pada pe!"u&ura! &adar lepti! serum didapat&a! ah0a
pemeria! dosis poli6e!ol uah Ti! seesar 11 m"/hari mampu me!uru!&a!
&adar lepti! se-ara si"!i6i&a!( Hal i!i me!u!ju&a! ah0a poli6e!ol uah Ti! dapat
me!"ura!"i &adar lepti! se-ara e6e&ti6( 'e!elitia! ya!" telah dila&u&a!
me!u!ju&&a! ah0a poli6e!ol uah Ti! mampu me!"hamat adipo"e!esis
47ardah d&&.* $01$5( 'e!elitia! ya!" dila&u&a! oleh 7ardah d&&( 4$01$5 de!"a!
me!""u!a&a! e&stra& dau! !)yllant)us bu0i,olius* ya!" me!"a!du!" poli6e!ol
4ta!!i!s5 0(9M da! 0(55M 6la>o!oid per 100 m"* me!jelas&a! ah0a de!"a!
proses adipo"e!esis ya!" terhamat* ma&a jumlah sel lema& a&a! me!uru! da!
57
otomatis a&a! me!yea&a! pe!uru!a! &adar lepti!( ,elai! itu* poli6e!ol uah
Ti! ju"a dapat me!"hamat eerapa mediator i!traselular se&resi lepti!* a!tara
lai! yaitu ade!osi!e* &alsium* -+M'* +T' da! lai!Alai! 4,B&udels&i* $0075
47ardah d&&.* $01$5( +&iat dari pe!"hamata! mediator i!traselular se&resi
lepti! tadi* ma&a me&a!isme i!6lamasi ya!" dia&iat&a! dari se&resi lepti! dalam
serum tida& terdapat terjadi( <epti! mempu!yai e6e& proAi!6lamator* yaitu
mere"ulasi se&resi sito&i!Asito&i! i!6lamasi yaitu TN?AN* I<A.* da! I<A1$ 4<i&u!i*
$0015( <epti! ju"a dapat mera!"sa!" era"ai sel imu!itas da! me!"atur
produ&si sito&i! proAda! a!tiAi!6lamasi 4I<A$* I<A.* I<A1$ da! I<A115 * serta tumor
!e&rosis al6a 4TN?AN5 da! i!ter6ero!A"amma 4I?NAO5* ya!" telah teru&ti
erpote!si me!yea&a! proses atero"e!i&( <epti! se-ara tida& la!"su!"
erasosiasi de!"a! &o!se!trasi serum (-reactive !rotein 4CR'5* ya!" u&a!
ha!ya me!jadi i!6lamator pote!sial* tetapi teru&ti ju"a dapat me!jadi a"e!
pe!yea u!tu& per&ema!"a! ateros&lerosis( CR' memeri&a! &o!triusi pada
pe!ya&it >as&ular de!"a! -ara merusa& la!"su!" e!dotelium ya!"
eri!depe!de! de!"a! 6u!"si >asodilatasi pada e!dotelium oleh o&sida si!tase
e&spresi me!"hamat si!tesis dari /itrous %0ide 4NO5 da! ioa&ti>itas pada sel
e!dotel arteri &oro!er ma!usia* da! ju"a memai!&a! pera! pe!ti!" dalam
&emota&sis mo!osit da! peme!tu&a! sel usa ya!" me!yea&a! terjadi!ya
pla& ateros&lerosis( ,ehi!""a dapat disimpul&a!* lepti! er&o!triusi dalam
pe!i!"&ata! te&a!a! darah da! se-ara tida& la!"su!" memai!&a! pera!a!
pe!ti!" dalam i!isiasi da! per&ema!"a! ateros&lerosis 4%uey 8 Heso!"*
$00.5
Telah a!ya& pe!elitia! serupa ya!" memu&ti&a! asupa! poli6e!ol
tumuha! mampu me!uru!&a! &adar lepti! se-ara si"!i6i&a!* di a!tara!ya
adalah pada apel 4:e!dor* $0015 da! teh hijau 4<i et al* $0095( 'e!elitia! ya!"
dila&u&a! oleh <ira! :e!dor 4$0015 dari Florida State University* me!yata&a!
58
ah0a e&stra& poli6e!ol uah apel de!"a! &a!du!"a! dosis poli6e!ol seesar
900A1000 m"/100 "ram uah* dapat me!"hamat proli6erasi preAadiposit me!jadi
adiposit matur sehi!""a de!"a! se!diri!ya pertumuha! da! di6ere!siasi
adiposit pu! a&a! terhamat( Hamata! i!i otomatis a&a! me!"ura!"i se&resi
lepti! oleh adiposit* sehi!""a lepti! ya!" tere!tu& tida& sema&i! a!ya&
4:e!dor* $0015(
'e!uru!a! &adar lepti! dalam serum ju"a telah dapat diu&ti&a! oleh
pe!elitia! ya!" dila&u&a! oleh [i!"ABhao <i 4$0095* dapat memu&ti&a! ah0a
&a!du!"a! poli6e!ol ya!" erasal dari teh ya!" me!"a!du!" seesar ^ 1900
m"/100" * mampu me!uru!&a! &a!du!"a! lepti! dalam serum tuuh* le>el erat
ada! da! &a!du!"a! lema& di dalam tuuh( :erdasar&a! a!alisis dari le>el
erat ada! da! &a!du!"a! lepti! serum* dapat diu&ti&a! ah0a poli6e!ol ya!"
erasal dari teh dapat memperai&i resista!si lepti!* ya!" se-ara tida& la!"su!"
a&a! erpe!"aruh terhadap pe!uru!a! erat ada!( ,elai! dapat me!uru!&a!
erat ada!* &a!du!"a! poli6e!ol dalam teh ju"a mampu mema!tu mere"ulasi
hormo! terseut pada pe!derita ateros&lerosis* dima!a lepti! dalam hal i!i a&a!
mempermudah sema&i! me!i!"&at!ya erat ada! pe!derita ateros&lerosis 4<i*
$0095( Hasil pe!elitia! ya!" diperoleh oleh pe!eliti i!i sejala! de!"a! studi ya!"
dila&u&a! oleh <ira! :e!dor 4$0015 da! [i!"ABhao <i 4$0095* dima!a e&stra&
poli6e!ol ya!" erasal dari uah Ti! mampu me!uru!&a! &adar lepti! serum
dalam tuuh* sehi!""a dapat di&ata&a! ah0a pote!si uah Ti!* apel da! teh
dalam hal pe!uru!a! &adar lepti! adalah sama(
,ampai se&ara!"* a&ti>itas a!tio&sida! ya!" dipera!&a! oleh poli6e!ol
sea"ai Bat a!ti i!6lamasi masih dalam perdeata!( +&si se!ya0a a!tio&sida!
sea"ai Bat a!tiAi!6lamasi memerlu&a! jalur ya!" pa!ja!" da! tida& didapat&a!
huu!"a! se-ara la!"su!"( Namu!* terdapat &emu!"&i!a! ah0a a!tio&sida!
dapat me!"hamat pe!i!"&ata! sito&i! proAi!6lamasi ji&a diadmi!istrasi&a! seja&
di!i( Harapa!!ya* a&ti>itas a!tio&sida! poli6e!ol dapat me!"ura!"i jumlah radi&al
59
eas sehi!""a mampu me!-e"ah ru!tuta! proses i!6lamasi ya!" me!"i&uti
dalam proses atero"e!esis* ya!" salah satu!ya dita!dai de!"a! pe!uru!a!
&o!se!trasi lepti! serum(
%alam pe!elitia! i!i ha!ya diu&ur lepti! se-ara &ua!titas* padahal pada
&eadaa! ateros&lerosis telah terjadi resista!si lepti!( #i&a ya!" diu&ur ha!ya
&ua!titas* ma&a tida& di&etahui apa&ah de!"a! pe!uru!a! &adar lepti! a&a!
mampu me!"emali&a! se!siti>itas lepti!( Me&a!isme pe!uru!a! lepti! serum
ya!" dila&u&a! oleh poli6e!ol dalam hal i!i ju"a masih me!jadi perta!yaa!(
:elum ada!ya pe!elitia! leih la!jut te!ta!" e6e& poli6e!ol uah Ti! pada
mediator i!traseluler dari se&resi lepti! me!yea&a! me&a!isme pasti
pe!uru!a! &adar lepti! serum de!"a! me!""u!a&a! poli6e!ol uah Ti! me!jadi
elum e!arAe!ar jelas( 'e!elitia! leih la!jut diperlu&a! u!tu& me!"etahui
dosis e6e&ti6 poli6e!ol uah Ti! ya!" dapat me!uru!&a! &adar lepti! serum ai&
pada he0a! -oa maupu! pada ma!usia da! diharap&a! di masa depa!
poli6e!ol uah Ti! dapat me!jadi aha! terapeuti& alami ya!" mempu!yai
&emampua! u!tu& me!-e"ah da! me!"oati ateros&lerosis(
BAB 0II
PENUTUP
-3, Keim#u%"n
'emeria! poli6e!ol uah Ti! 4Ficus carica linn.) dosis 11 m"/hari selama
.5 hari dapat me!uru!&a! &adar <epti! serum ti&us Rattus norvegicus ja!ta!
de!"a! diet atero"e!i& se-ara si"!i6i&a!(
-32 S"r"n
:eerapa hal ya!" perlu dila&u&a! sea"ai ti!da& la!jut pe!elitia! i!i:
1( 'erlu dila&u&a! pe!elitia! leih la!jut me!"e!ai dosis poli6e!ol uah ti!
*Ficus carica L.) pada >ariasi dosis leih ti!""i u!tu& me!"etahui re!ta!"
dosis e6e&ti6 da! dosis to&si& e&stra& poli6e!ol uah Ti! dalam upaya
60
pre>e!si pe!i!"&ata! &adar <epti! serum pada ti&us 7istar ja!ta!
de!"a! diet atero"e!i&(
$( 'erlu dila&u&a! ide!ti6i&asi je!is poli6e!ol ya!" pali!" domi!a! dalam
uah ti! sehi!""a dapat dila&u&a! pe!elitia! leih la!jut de!"a! je!is
poli6e!ol ya!" leih spesi6i&(
3( 'erlu pe!elitia! leih la!jut me!"e!ai e6e& poli6e!ol uah Ti! pada
mediator i!traseluler dari se&resi lepti! di dalam serum u!tu& me!"etahui
se-ara pasti me&a!isme pe!uru!a! &adar lepti! serum setelah
pemeria! poli6e!ol uah Ti!(
DAFTAR PUSTAKA
+lmatsier* ,( $003( !rinsip $asar 9lmu 4izi( #a&arta: 'T Jramedia 'usta&a
@tama* #a&arta( hal ..A.9(
+!0ar* T:( $009( $islipidemia sebagai Faktor Resiko !enyakit ?antung =oroner(
?a&ultas 3edo&tera! @!i>ersitas ,umatera @tara(
:e!dor* $001. Leptin. 'diponectin. and 9nsulin in &omen +it) !(%S and #)e
E,,ects o, 'pple !olyp)enols and E0ercise( Florida State University( @,+P
39A9.
:leys* #* Miller III 2R* 'astorA:arriuso R* +ppel<#* Juallar 2( $00.( 5itamin-
mineral supplementation and t)e progression o, at)erosclerosis@ a meta
analysis o, randomized controlled trials( +meri-a! #our!al Cli!i-al
Nutritio!(Eol(19( @,+P 110A117(
:ra>o* '2* Morse ,* :or!e '* +"uilar 2+* Reisi! 2( $00.. Leptin and
"ypertension in %besity. Eas-ular Health a!d Ris& Ma!a"eme!t. %o>e
Medi-al 'ress <td(
Cai H* Harriso! %J( $000( Endot)elial $ys,unction in (ardiovascular $isease@
#)e Role o, %0idant Stress( Cir-ulatio! resear-h #our!al o6 The +meri-a!
Heart +sso-iatio!* $000P17P190A199(
Cu!!i!"ham* 3,* Jotlie* +I( $005( #)e role o, s)ear stress in t)e pat)ogenesis
o, at)erosclerosis( <aoratory I!>esti"atio! 4$0055 15* 9L$3(
Curtiss* <3( $009( Reversing at)erosclerosis. N 2!"l # Med $009 3.0P11(
%eparteme! &esehata! Repuli& I!do!esia( $009( !ro,il =ese)atan 9ndonesia
7338( %eparteme! 3esehata! Repuli& I!do!esia(
%e0i <'* Ciptati* $010( 9solasi Senya+a 'ntioksidan dari :ua) #in *Ficus carica
linn).
%uey <* Heso!" K* $00.( Role o, leptin in at)erogenesis. 2Hp Cli! Cardiol
$00.P11495:$.9A$75(
%uthie* JJ* %uthie ,#*3yle* #+M( !lant polyp)enols in cancer as nutritional
antio0idants( Nutritio! Resear-h Re>ie0s 4$0005* 13* 79A10.
JetB* J,(* Reardo!* C+( $007( /utrition and (ardiovascular $isease(
+rterios-ler Throm Eas- :iol( $007P$7:$999A$50.(
61
Jra!ita* Ja!des 2stu* $011( E,ek !emberian E(4( *Epigallocat)ecin) t)e "iau
*(amellia Sintesis) =lon 46:1 #er)adap =adar Leptin Serum !ada #ikus
Rattus /overgicus Strain &istar :etina Aang $iberi $iet aterogenik.
?a&ultas 3edo&tera! @!i>ersitas :ra0ijaya( $011P 9$A95
Ha!sso!* J( 3( 9n,lammation. 't)erosclerosis. and (orornary 'rtery $isease(
$005( Ne0 2!"la!d #our!al o6 Medi-i!e* Eol( 35$( $005:1.15A95(
Haris* M( $010( :ua) Surga.
htt&<==>>>.de&tan.g$.id=!&sd=!!&&ketindan=index.&h&=a#tikel=14
5.!uah.su#ga( %ia&ses ta!""al 1 O&toer $01$(
Hsu Chi!A<i!* a!d )e! Jo0AChi!* $007( E,,ects o, Flavonoids and !)enolic
'cids on t)e 9n)ibition o, 'dipogenesis in B#B-L- 'dipocytes. ?. 'gric.
Food ()em.* $007* 55 4$15* 1909A1910
He!!i" : a!d :oisso!!eault J+( $00$( The roles o6 >itami! 2 a!d oHidiBed lipids
i! atheros-lerosis( (linical /utrition Revie+P 1: 139A139(
I!dra* MR* $007( Fisiologi =ardiovaskular( 'e!erit <aoratorium Ilmu ?aal
?a&ultas 3edo&tera! @!i>ersitas :ra0ijaya( Mala!"(
3umar E* Cotra! R,* Roi!s ,<( $010( +theros-lerosisP :asic !at)ology. 1
th
2ditio!* 7: ,au!der( 'hiladelphia* @,+( p3$.A337(
<a!" 3* Rat&e #* $009( Leptin and 'diponectin. $009. Cell Commu!i-atio! a!d
,i"!ali!" $009* 7:$7(
<e>y +'* ?riede!er" '* <ota! R* Ouya!" '* Triputti M( $009( The 266e-t o6
Eitami! Therapy o! the 'ro"ressio! o6 Coro!ary +rtery +theros-lerosis
Earies y Hapto"loi! Type i! 'ostme!opausal 7ome!( $iabetes (areP
$7: 9(
<i* [iAKhao( $001( E,,ects o, #ea !olyp)enols on Rat :ody &eig)t and
Relations)ip bet+een 9t and Level o, Rat Serum Lipid and Leptin(
%epartme!t o6 're>e!ti>e Medi-i!e* North Chi!a Coal Medi-al Colle"e.
Chi!aP $007P1A3(
<i&u!i N* 30a! [<* <u <* Matarese J* a!d la Ca>a +( $001( Leptin and
9n,lammation( Curr Immu!ol Re>( P 94$5: 70L79(
<eor"!e* <* 'a&ala R* %il-her C* Helli!"a %* ,earo! R* ?ermi! O( Tio* Ro!
7a&sma!( $005( E,,ect o, 'ntio0idants on 't)erosclerotic !laCue
Formation in :alloon-$enuded and 9rradiated "yperc)olesterolemic
Rabbits( #our!al o6 Cardio>as-ular 'harma-olo"y( Eol(9.( 7ashi!"to!:9(
<ude0i" R(* Roert ,al>ayre* +!!e Ne"re( $009( 9mmunopat)ogenesis o,
't)erosclerosis. ?ournal o, Leucocyte :iology* Eol( 7.(
Ma!a-h* C* ,-alert* +* Mora!d* C* Rcmcsy* C* #imc!eB* <( $009( !olyp)enols@
,ood sources and bioavailability( +m # Cli! Nutr $009P79:7$7L97(
Mari!o>a* %* Riaro>a* ?* +ta!asso>a* M( $005( #otal !)enolics and #otal
Flavonoids in :ulgarian Fruits and 5egetables( #our!al o6 the @!i>ersity o6
Chemi-al Te-h!olo"y a!d Metallur"y* 90* 3* $005* $55A$.0(
Mathieu '* 'iarot '* %esprcs #'. $00.. 6etabolic syndrome@ t)e danger signal
in at)erosclerosis. Eas-ular Health a!d Ris& Ma!a"eme!t $00.:$435 $15L
30$(
M-Jill H(* M-Maha! C+* Herderi-& 22* Mal-om JT* Tra-y R2* #a-& '. $000.
%rigin o, at)erosclerosis in c)ild)ood and adolescence( +meri-a! #our!al
o6 Cli!i-al Nutritio!( Eol( 7$( @,+* $000: 1307A1315(
Me!!o* '#* de 7i!ter* 3a!ters 2* 3raal J* Ho6&er MH( Nu-lear ?a-tor W:
,i"!ali!" i! +thero"e!esis( $005( 'rteriosclerosis #)rombosis 5ascular
:iology( No($5( Netherla!ds* $005: 909A919(
Moty-&a* % et all( $001( $e,inition o, obesity( htt&<==>>>.$!esit;.$#g( %ia&ses
10 #a!uari $01$(
62
Murray* R3(* Jra!!er* %3(* Rod0ell* E7( $00.( "arper>s 9llustrated :ioc)emistry
7<
t)
edition( M-Jra0AHill Compa!ies(
Musho66i* ?(K( $010( :ua) #in Sebagai $iversi,i,kasi %bat $iabetes 6elitus(
http://000(ip(a-(id ( %ia&ses 10 #a!uari $01$(
Myers M* $00.( Leptin (ommunicates #)e Status :ody energy Stores #o (entral
/ervous System( Oesity Eol 19(
Napoli C* <erma! <O( $001( 9nvolvement o, o0idation-sensitive mec)anisms in
t)e cardiovascular e,,ects o, )yperc)olesterolemia. Mayo Cli! 'ro-(
$001P7.:.19A.31(
Nij>eldt* R#( Nood* 2* Hoor!* %2C* :oele!s* 'J(* Norre!* 3* <eeu0e!* '+M(
$001( Flavonoids@ a revie+ o, probable mec)anisms o, action and potential
applications( +m # Cli! NutrP79:911L$5(
Notoatmojo* ,( $00$. 6etodologi !enelitian =ese)atan( #a&arta: 'T(Ri!e&a
Cipta* hal 1.5A1.7(
'a"et J2* :ar!es #M( 19.9( #o0icity #est( I!: <aure!-e%R* :a-hra-h +< 4ed(5
Evaluation o, $rug 'ctivities !)armacometrics 4p1.15( <o!do!: +-ademi-
'ress(
'iA,u!yer ?U( $00$. #)e obesity epidemic@ !at)op)ysiology and (onseCuences
o, %besity. Oes Res($00$P10:97,L109,(
'rasetyo +* ,adha!a @( $007( 'spek seluler dan molekuler aterosklerosis(
htt&<==>>>.e&#ints.undi&.a:.id=1488=1=a#tikel?te#kini.htl. Diakses
09 @anua#i 2012(
[usti* ,)* +hmed +* <ah0* M( $010( Screening o, 'ntio0idant 'ctivity and
!)enolic (ontent o, Selected Food 9tems (ited in #)e "oly Duran( 2#:, $
415P 90A51
Roth* #(%(* :(<( Rola!d* R(<( Cole* #(<( Tre>as&is a!d C( 7ayer et al* $001(
Leptin responsiveness restored by amilyn agonism in diet-induced obesity@
Evidence ,rom nonclinical and clinical studies( 'ro-( Natl( +-ad( ,-i( @,+*
105: 7$57A7$.
Ross R( 1999( 6ec)anisms o, $isease@ 't)erosclerosisE 'n 9nFammatory
$isease. N 2!"l # Med( 1999P390: 115L1$.(
,ar"o0o* %( 1997( !eran Radikal :ebas dalam !atogenesa 'terosklerosis.
#ur!al 3ardiolo"i I!do!esia >ol UUII
,astroasmoro* et al. 1995( $asar-dasar 6etodologi !enelitian =linis( #a&arta:
:i!arupa +&sara
,ei"o* :(* Natsume*M(* )asuda* +(* Na&amura* )(* Tamura* T(* Osa&ae* N(*
3a!e"ae* M(* 3o!do* 3( $007( !lasma L$L and "$L ()olesterol and
%0idized L$L (oncentration 're 'ltered in /ormo- and
"yperc)olesterolemic "umans a,ter 9ntake o, $i,,erent Levels o, (ocoa
!o+der( 137:193.A1991
,ies* H( 1997( !)ysiological society symposium@ 9mpaired endot)elial and
smoot) muscle cell ,unction in o0idative stress. %0idative stress@ o0idants
and antio0idants. 2Hperime!tal 'hysiolo"y 419975* 1$* $91A$95(
,tapleto!* 'hoee* +dam J Jood0ull* Mili!da 2 james* Roert 7 :ro-&*
#e66erso! C ?risee( "yperc)olesterolemia and 6icrovascular $ys,unction@
9nterventional Strategies( #our!al o6 i!6lammatio!* $010P7:59(
,to>er* 2* +radhya* M( $007( #)e Fig@ %vervie+ o, an 'ncient Fruit( Hort,-ie!-e
>ol( 9$455 +u"ust $007: 1013A7(
,u* #u!( $009( /atural 'ntibodies 'gainst !)osp)orylc)oline as !otential
!rotective Factors in 't)erosclerosis. (ardiovascular $isease and
Systemic Lupus Eryt)ematous( 3aroli!s&a I!stitutet( ,to-&holm(
63
,B&udels&i* $007( 9ntracellular 6ediators in Regulation o, Leptin Secretion ,rom
'dipocytes. !)ysiol. Res. 2G@ 23B-2-7. 733<
Teresa ,'* More!o %+* Ei"uera CJ( $010( Flavanols and 'nt)ocyanins in
(ardiovascular "ealt)@ ' Revie+ o, (urrent Evidence( I!t( #( Mol( ,-i( 11*
1.79A1703P
Tsao* Ro!"( $010( ()emistry and :ioc)emistry o, $ietary !olyp)enols( Nutrie!ts
>ol $* 1$31A1$9.(
Tsimi&as* et al( $005( %0idized !)osp)olipid. Lp*a) Lipoprotein. 'nd (oronary
'rtery $isease( /e+ England ?ournal o, 6edicine* Eol( 353:9.A57(
Eeeri-* R* Colari-* M* ,tampar* ?( $001( !)enolic acids and ,lavonoids o, ,ig ,ruit
*Ficus carica L.) in t)e nort)ern 6editerranean region( 1$$d 7heist#;
A$lue 1063 *ssue 1* 1 #a!uary $001* 'a"es 153A157(
Ei!so!* #+(* Kui&* <i"ia* :ose* 'ratima* ,amma!* Naj0a* 'ro-h* #oh!( $005(
$ried Fruits@ E0cellent in 5itro and in 5ivo 'ntio0idants. #our!al o6 the
+meri-a! Colle"e o6 Nutritio!* Eol( $9* No( 1* 99L50(
Ei!so!* #+( #)e Functional Food !roperties o, Figs( 1999( +meri-a! +sso-iatio!
o6 Cereal Chemist* I!-* ?eruary 1999* >ol( 99 No( $(
7ardah* ,oepa!di T* 2 :imo +&so!o* da! 3usri!i!"rum( $01$( Reduction o,
9ntracellular Lipid accumulation. Serum Leptin and ()olesterol Levels in
:roiler Fed $iet Supplemented +it) !o+der Leaves o, !)yllant)us
bu0i,olius. +sia! #our!al o6 +"ri-ultural Resear-h . 435: 10.A117* $01$
7esterAJa!dy #* Madde! +* Holds0orth M( $00.( "andbook o, /utrition and
$ietetics( Ne0 )or&: OH6ord @!i>ersity 'ress(
7er!er N* Ni-&e!i" J( $009( From Fat ,ig)ter to risk ,actor@ #)e zigzag trek o,
leptin( +rterios-ler Throm Eas- :iolP$9:7L9(
7orld Health Or"a!iBatio!( $01$( !revention o, cardiovascular disease@ guideline
,or assessment and management o, cardiovascular risk(
7io0o* #7( $003( !engaru) !emberian 5itamin E dan 5itamin E #er)adap
!ro,il Lipid dan =etebalan $inding 'orta 'bdominalis #ikus yang 6endapat
$iet #inggi =olesterol( Thesis( 'ro"ram ,tudi Ma"ister Ilmu :iomedi&
'ro"ram 'as-a ,arja!a @!i>ersitas %ipo!e"oro* ,emara!"(
7i!arsi H( $007( 'ntioksidan 'lami H Radikal :ebas* 3a!isius* )o"ya&arta* hal(
$19A$11
7illiams 37* ,-ott MM* 2lmGuist #3( $009( From observation to
e0perimentation@ leptin action in t)e mediobasal )ypot)alamus( +m( #( Cli!(
Nutr( 19 435: 915,L990,(
)a!"* U* )u* 7( Ou* K* Ma* H* <iu* 7* #i* U( $009( 'ntio0idant and 9mmunity
'ctivity o, &ater E0tract and (rude !olysacc)aride ,rom Ficus carica L.
Fruit( 'la!t ?oods Hum Nut(rP .9:1.7L173(
64
L"m#ir"n , Perhitun8"n D$i P$%i9en$% Bu"h Tin (Ficus carica Linn)
Tael:'era!di!"a! <uas 'ermu&aa! He0a! Coa
3o!>ersi
$0 "
me!-it
$00 "
ti&us
900 "
marmut
1*5 &"
&eli!-i
$ &"
&u-i!"
9 &"
&era
1$ &"
a!ji!"
70 &"
ma!usia
$0 "r
Me!-it
1*0 7*0 1$*$9 $7*1 $9*7 .9*1 1$9*$ 317*9
$00 "r
Ti&us
0*19 1*0 1*79 3*3 3*3 9*$ 17*1 5.*0
900 "r
Marmot
0*01 0*57 1*0 $*$5 $*$5 5*$ 10*$ 31*5
1*5 &"
3eli!-i
0*09 0*$5 0*99 1*0 1*0 $*9 9*5 19*$
$ &"
3u-i!"
0*03 0*$3 0*91 0*9$ 0*9$ $*$ 9*1 13*0
9 &"
3era
0*01. 0*11 0*19 0*9$ 0*9$ 1*0 1*9 .*1
1$ &"
+!ji!"
0*001 0*0. 0*10 0*$$ 0*$$ 0*5$ 1*0 3*1
70 &" 0*00$. *=*,B 0*031 0*07 0*07 0*1. 0*3$ 1*0
65
ma!usia
,umer: 'a"et a!d :ar!es* 1971
%osis poli6e!ol uah Ti! ya!" di"u!a&a! pada pe!elitia! i!i erdasar&a!
ruju&a! dari 7illiamso! 4$0015 ya!" me!yata&a! ah0a &o!sumsi total 6e!ol
ya!" dia!jur&a! pada ma!usia adalah X500 m"/hari( :erdasar&a! Tael
'era!di!"a! <uas 'ermu&aa! He0a! Coa 4'a"et da! :ar!es* 19715*
&o!>ersi dosis poli6e!ol ti&us terhadap ma!usia adalah sea"ai eri&ut:
%osis ma!usia 470 &" 5 C 500 m"/hari 47illiamso!* $0015
%osis ti&us 4$00 " 5 C 500 m"/hari H 0*011
C 9 m"/hari
Eariasi pemeria! dosis didasar&a! pada deret u&ur _!* !* da! $! adalah
sea"ai eri&ut:
A dosis 1 C 9*5 m"/hari
A dosis $ C 9 m"/hari
A dosis 3 C 11 m"/hari
L"m#ir"n 2 Di"8r"m A%ur Pene%iti"n
66
'a&a!
,ta!dart
'a&a!
,ta!dart
'a&a!
,ta!dart
'a&a!
sta!dart
'a&a!
,ta!dart
'a&a!
sta!dart
%iet
atero"e!
i&
%iet
atero"e!i& D
9*5 m"
poli6e!ol uah
Ti!
%iet
atero"e!i& D
9 m"
poli6e!ol
uah Ti!
%iet
atero"e!i&
D 11 m"
poli6e!ol
uah Ti!
$5 e&or ti&us 0istar
ja!ta!
,ele&si sesuai &riteria i!&lusi da! e&s&lusi
%ieri&a! selama 7 hari
%ieri&a! selama .0 hari
'e!"u&ura! &adar <epti! ,erum de!"a! 2<I,+
+!alisis data
L"m#ir"n . A%ur Pem;u"t"n Diet N$rm"%
'e!ima!"a! aha! '+R, da! tepu!" teri"u
Z
'e!-ampura! aha!
Z
'e!amaha! air se-u&up!ya
Z
+du& rata
Z
:e!tu& ulata! dari pa&a!
Z
'e!""ili!"a! pa&a!
Z
'e!ima!"a! pa&a! u!tu& tiap e&or ti&us
Z
67
'ema"ia! pa&a!
L"m#ir"n : A%ur Pem;u"t"n Diet Ater$8enik
'e!ima!"a! aha! 4'+R,* teri"u* mi!ya& ai* -holesterol da! asam &olat5
'e!-ampura! aha!
'e!amaha! air se-u&up!ya
+du& rata
:e!tu& ulata! dari pa&a!
'e!""ili!"a! pa&a!
68
'e!ima!"a! pa&a!
'e!ima!"a! pa&a! u!tu& tiap e&or ti&us

'ema"ia! pa&a!
L"m#ir"n / D$kument"i He4"n )$;"
L"m#ir"n 7 Pen8ukur"n K"'"r Le#tin Serum 'en8"n Met$'e ELISA
(%n-!me.linked immunosor#ent assa!>
'emeria! Coati!" a!ti"e! pada piri!" mi&rotues de!"a! me!-ampur serum
de!"a! Coati!" u66er 50 `< de!"a! pera!di!"a! 1:$0
I!&uasi semalam de!"a! suhu 9
0
C
69
'e!-u-ia! de!"a! laruta! ':,AT 4':, D T0ee!A$05 0*$M 50 `< sea!ya&
3U* masi!"Amasi!" 3 me!it
'emeria! blocking bu,,er 4me!amah&a! :,+ 1M dalam ':,5
I!&uasi 1 jam pada suhu rua!"a!
'e!-u-ia! de!"a! laruta! ':,AT 4':, D T0ee!A$05 0*$M 50 `< sea!ya&
3U* masi!"Amasi!" 3 me!it
'emeria! +!tiodi primer de!"a! pe!amaha! +!tiody <epti! D ':,
de!"a! pera!di!"a! 1:500
I!&uasi 1 jam pada suhu rua!"
'e!-u-ia! de!"a! laruta! ':,AT 4':, D T0ee!A$05 0*$M 50 `< sea!ya&
3U* masi!"Amasi!" 3 me!it
'emeria! +!tiodi se&u!der de!"a! pe!amaha! 'nti Rabbit I"J :ioti!
(onugated D ':, de!"a! pera!di!"a! 1:1000
I!&uasi 1 jam pada suhu rua!"
'e!-u-ia! de!"a! laruta! ':,AT 4':, D T0ee!A$05 0*$M 50 `< sea!ya&
3U* masi!"Amasi!" 3 me!it
'e!amaha! ,+AHR' 1 : 1000
I!&uasi 1 jam pada suhu rua!"
'e!-u-ia! de!"a! ':,AT 0*$ M 3H* masi!"Amasi!" 3 me!it
'e!amaha! ,urelue TM: 4#oluene 6etilene :lue)
I!&uasi 30 me!it pada suhu rua!"
,top rea&si de!"a! HCl 1 N
I!&uasi 15 me!it pada suhu rua!"a!
%iu&ur asorsi!ya pada a950 !m de!"a! 2<I,+ Reader(
70
L"m#ir"n - H"i% Pen8ukur"n K"'"r Le#tin Serum
T";e% H"i% Pen8ukur"nK'"r Le#tin Serum Tiku (Rattus norvegicus>
8"%ur Wit"r 1"nt"n
Ke%$m#$k Per%"ku"n K"'"r Le#tin erum (#8Am%> (*ean + S")
3o!trol Ne"ati6 .99*500 ^ ..*311
3o!trol 'ositi6 911*500 ^ 11*597
'erla&ua! + 919*000 ^ 35*$99
'erla&ua! : 1$9*500 ^ 77*910
'erla&ua! C .1.*000 ^ .1*.59
3etera!"a!: 3o!trol !e"ati6 4diet !ormal ta!pa poli6e!ol uah Ti!5P 3o!trol positi6 4diet atero"e!i&
ta!pa poli6e!ol uah Ti!5P dosis + 4diet atero"e!i& D poli6e!ol uah Ti! 9*5 m"/hari5P dosis : 4diet
atero"e!i& D poli6e!ol uah Ti! 9 m"/hari5P %osis C 4diet atero"e!i& D poli6e!ol uah Ti! 11
m"/hari5P 3adar <epti! 4`"/m<5(
71
L"m#ir"n B H"i% An"%ii D"t" K"'"r Le#tin Serum
U&i N$rm"%it"
Tet $9 N$rm"%it!
&elompo&
3olmo"oro>A,mir!o>
a
,hapiroA7il&
,tatisti- d6 ,i"( ,tatisti- d6 ,i"(
3adar
<epti!
serum
4p"/m<5
&o!trol !e"ati6 ($.9 5 ($00
\
(930 5 (597
&o!trol positi6 ($9$ 5 (111 (1.5 5 ($9.
'+ ($05 5 ($00
\
(931 5 (.99
': (359 5 (090 (795 5 (079
'C ($$9 5 ($00
\
(9$9 5 (590
a( <illie6ors ,i"!i6i-a!-e Corre-tio!
\( This is a lo0er ou!d o6 the true si"!i6i-a!-e(
U&i H$m$8enit"
Tet $9 H$m$8eneit! $9 0"ri"n6e
3adar <epti! serum 4p"/m<5
<e>e!e ,tatisti- d61 d6$ ,i"(
1(09$ 9 $0 (311
One4"! Ann$@"
ANO0A
3adar <epti! serum 4p"/m<5
,um o6 ,Guares d6 Mea! ,Guare ? ,i"(
:et0ee! Jroups $5109$(500 9 .95$3(1$5 19(551 (000
7ithi! Jroups 11.1$(500 $0 9939(1$5
Total 39.775(000 $9
72
Mu%ti#%e )$m#"ri$n
3adar <epti! serum 4p"/m<5
Tu&ey H,%
4I5 &elompo& 4#5 &elompo&
Mea! %i66ere!-e
4IA#5 ,td( 2rror ,i"(
95M Co!6ide!-e I!ter>al
<o0er :ou!d @pper :ou!d
&o!trol !e"ati6 &o!trol positi6 A$19(0000
\
9$(1197 (000 A395(0$3 A9$(977
'+ A$19(5000
\
9$(1197 (000 A395(5$3 A93(977
': A130(0000
\
9$(1197 (091 A$5.(0$3 A3(977
'C 13(5000 9$(1197 (991 A11$(5$3 139(5$3
&o!trol positi6 &o!trol !e"ati6 $19(0000
\
9$(1197 (000 9$(977 395(0$3
'+ A(5000 9$(1197 1(000 A1$.(5$3 1$5(5$3
': 19(0000 9$(1197 ($53 A37(0$3 $15(0$3
'C $3$(5000
\
9$(1197 (000 10.(977 351(5$3
'+ &o!trol !e"ati6 $19(5000
\
9$(1197 (000 93(977 395(5$3
&o!trol positi6 (5000 9$(1197 1(000 A1$5(5$3 1$.(5$3
': 19(5000 9$(1197 ($91 A3.(5$3 $15(5$3
'C $33(0000
\
9$(1197 (000 10.(977 359(0$3
': &o!trol !e"ati6 130(0000
\
9$(1197 (091 3(977 $5.(0$3
&o!trol positi6 A19(0000 9$(1197 ($53 A$15(0$3 37(0$3
'+ A19(5000 9$(1197 ($91 A$15(5$3 3.(5$3
'C 193(5000
\
9$(1197 (0$1 17(977 $.9(5$3
'C &o!trol !e"ati6 A13(5000 9$(1197 (991 A139(5$3 11$(5$3
&o!trol positi6 A$3$(5000
\
9$(1197 (000 A351(5$3 A10.(977
'+ A$33(0000
\
9$(1197 (000 A359(0$3 A10.(977
': A193(5000
\
9$(1197 (0$1 A$.9(5$3 A17(977
U&i P$t H$6 Tuke! HSD
U&i K$re%"i Pe"r$n
)$rre%"ti$n
&elompo&
3adar <epti! serum
4p"/m<5
&elompo& 'earso! Correlatio! 1 A(1.1
\\
,i"( 4$Atailed5 (000
N 15 15
3adar <epti!
serum 4p"/m<5
'earso! Correlatio! A(1.1
\\
1
,i"( 4$Atailed5 (000
N 15 15
\\( Correlatio! is si"!i6i-a!t at the 0(01 le>el 4$Atailed5(
73
L"m#ir"n + Rek"# '"n Gr"9ik Ber"t B"'"n Tiku
T";e% Ber"t B"'"n Tiku (Rattus norvegicus> 8"%ur Wit"r 1"nt"n
ke%$m#$k
Ber"t B"'"n (8r>
IBB
*+5*7
2*,,
,:5*7
2*,,
*.5*-
2*,,
,25*-
2*,,
,-5*-
2*,,
2:5*-
2*,,
*25*B
2*,,
*-5*B
2*,,
,:5*B
2*,,
,B5*B
2*,,
3A1 1$$ 11$ 191 $$7 $99 $.9 $39 $.7 $19 $93 171
3A$ 1$3 137 117 $05 $19 $$1 $3$ $39 $90 $51 1$1
3A3 111 155 197 $17 $19 $3. $39 $9. $59 $.9 19.
3A9 1$0 1$. 111 $07 $17 $31 $5$ $.1 $10 $93 173
3A5 115 130 1.. 179 113 190 199 $01 $09 $10 95
3D1 1$$ 13. 199 $31 $3. $50 $.1 $71 $17 $9. 179
3D$ 11. 1$7 1.1 119 191 $00 $10 $11 $$7 $3. 1$0
3D3 11. 1$9 1.1 110 111 $00 $19 $$5 $$3 $9$ 1$.
3D9 1$0 130 110 $00 $09 $07 $$9 $51 $57 $.5 195
3D5 117 1$$ 170 190 19. 197 $05 $15 $$9 $33 11.
'+1 1$5 130 17$ 190 $00 $1$ 117 $03 $$9 $37 11$
'+$ 1$1 11$ 113 $07 $$0 $$9 $$. $$1 $35 $9. 111
'+3 1$7 139 173 190 191 $0. $19 $$9 $31 $31 111
'+9 1$1 139 179 191 $00 $10 $17 $$7 $31 $9$ 119
'+5 1$9 139 17$ 111 $01 $1. $19 $19 $$5 $19 15
':1 139 15$ 193 $$0 $31 $97 $91 $57 $.9 $10 191
':$ 155 1.7 $17 $39 $50 $53 $.1 $.1 $.5 $73 111
':3 130 199 115 $17 $30 $99 $.9 $10 $93 301 171
':9 131 19. 193 $10 $11 $$1 $$. $90 $50 $.$ 131
':5 19$ 130 1$9 19$ 199 159 1.0 1.9 $7. 115 93
'C1 159 1.1 $03 $3. $95 $5$ $50 $.$ $13 $99 135
'C$ 159 151 19. $1. $$$ $$1 $31 $95 $55 $.. 107
'C3 153 191 15$ 170 17$ 110 195 199 $0$ $1$ 59
'C9 155 1.. $05 $$7 $35 $50 $.9 $11 $91 301 153
'C5 177 11. $$1 $35 $9$ $97 $5. $.0 $.5 $71 99
74
3etera!"a!:
d:: : &e!ai&a! erat ada! 4"r5
Gr"9ik Ber"t B"'"n Tiku (Rattus norvegicus> 8"%ur Wit"r 1"nt"n
3e!ai&a! erat ada! dihitu!" de!"a! me!"ura!"&a! erat ada! a&hir
de!"a! erat ada! a0al( 'ada Jra6i& :erat :ada! Ti&us diatas* dapat dilihat
rerata &e!ai&a! erat ada! pada &elompo& perla&ua! 34A5* 34D5* '+* ':* 'C
erturutAturut seesar 19$*.0 ^ 3$*99 "ram* 13.*$0 ^ $3*11 "ram* 101*00 ^
13*13 "ram* 1$0*10 ^ 97*.1 "ram* 109*.0 ^ 3.*53 "ram( %ari "ra6i& terseut ju"a
terlihat ah0a rataArata &e!ai&a! erat ada! terti!""i terdapat pada &elompo&
perla&ua! 34A5 yaitu 19$*.0 ^ 3$*99 "ram da! tere!dah terdapat pada '+ yaitu
101*00 ^ 13*13 "ram(
75
L"m#ir"n ,* Rek"# '"n Gr"9ik Au#"n M"k"n"n Tiku
T";e% Au#"n M"k"n"n Tiku (Rattus norvegicus> 8"%ur Wit"r 1"nt"n
t"n88"% ,/ 5 2B 1uni 2*,,
ke%$
m#$
k
T"n88"%
,/
*7
2*,,
,7
*7
2*,,
,-
*7
2*,,
,B
*7
2*,,
,+
*7
2*,,
2*
*7
2*,,
2,
*7
2*,,
22
*7
2*,,
2.
*7
2*,,
2:
*7
2*,,
2/
*7
2*,,
27
*7
2*,,
2-
*7
2*,,
2B
*7
2*,,
K5,
15 1$ $9 15 $5 3$ 33 19 $5 30 $7 3$ 37 3.
K52
1$ $0 $3 19 $. $1 $9 $$ 30 $9 $1 31 30 31
K5.
3 31 $1 $9 $3 $7 $. 11 $9 3$ 30 33 $5 3$
K5:
$7 91 $. 1. $. 30 9$ $0 $5 $7(5 39 33 30 $.
K5/
$5 $0 $9 11 $9 $3 $9 $$ $9 $7(5 $9 $3 30 $7
KC,
9$ 91 91(5 91(5 91(5 99 9. 97 9.(5 95 91 91 91 91
KC2
15 31 9.(5 91(5 91(5 99 95 3$ 9.(5 93 91 91 30 91
KC.
9(5 15 1.(5 13(5 17(5 $1 1. 1. 19(5 9(5 $1 19 39 11
KC:
13 $$ 17(5 11(5 $3(5 $9 $3 $1 $0(5 $9(5 $9 9. 35 $.
KC/
$$ $1 $$(5 11(5 $3(5 $7 $5 19 17(5 $1 $9 99 $5 $7
PA,
11(5 $1 11(5 1$(5 $1(5 $0 31 1. 19(5 19 $. 19 19 $1
PA2
15 $9 $3(5 15(5 $1(5 3$ $1 11 31(5 $3 30 11 $7 $$
PA.
1.(5 $9 $3(5 11(5 $1(5 $9 $1 17 $5(5 $0 $1 37 $5 $3
PA:
1.(5 $5 $9(5 $1(5 19(5 $7 39 $1 11(5 30 37 3$ 3$ $5
PA/
1. $. $3(5 19(5 $0(5 19 $0 19 $3(5 17 $9 19 33 $3
PB,
31 30 39(5 91(5 97(5 91 9. 35 39(5 9$ 9. 99 $7 97
PB2
$5(5 39 33(5 99(5 11(5 9$ $3 $. $9(5 $7 $9 $7 3. $.
PB.
1(5 $0 11(5 1.(5 $0(5 $0 19 19 1.(5 15 $1 $3 $. $3
PB:
$5 $7 $1(5 $3(5 $0(5 $3 $3 11 19(5 $3 $1 $1 $. 99
PB/
9 1 3(5 10(5 $0(5 13 1 11 9(5 15 1. 15 17 19
P),
19 $5 $3(5 11(5 $$(5 $5 $9 $1 1.(5 19 $1 $1 31 $.
P)2
19 $9 $0(5 11(5 19(5 $0 11 15 1.(5 11 $0 $1 $$ $9
P).
1 15 19(5 9(5 10(5 11 13 13 .(5 11(5 1$ 19 $3 15
P):
19 $9 $.(5 $3(5 35(5 $5 $9 $9 33(5 $0 $9 31 11 $1
P)/
1.(5 $5 $1(5 $9(5 $9(5 $5 $1 11 3.(5 1.(5 $. $3 90 $1
3etera!"a!:
+supa! Ma&a!a! : erat pa&a! L sisa pa&a! 4"r5
76
T";e% Au#"n M"k"n"n Tiku (Rattus norvegicus> 8"%ur Wit"r 1"nt"n
t"n88"% 2+ 1uni 2*,, J ,2 1u%i 2*,,
ke%$
m#$
k
T"n88"%
2+
*7
2*,,
.*
*7
2*,,
*,
*-
2*,,
*2
*-
2*,,
*.
*-
2*,,
*:
*-
2*,,
*/
*-
2*,,
*7
*-
2*,,
*-
*-
2*,,
*B
*-
2*,,
*+
*-
2*,,
,*
*-
2*,,
,,
*-
2*,,
,2
*-
2*,,
K5,
97 35 35 $0 3$ 33 3$ $7 3. 90 53 9. 3. 3.
K52
3$ 35 $. 13 $5 $7 $7 $. 11 33 31 31 39 $7
K5.
39 39 $1 19 50\ $0 $9 $9 3$ 30 90 30 39 30
K5:
30 91 30 11 $$ $3 $1 $1 $. $9 90 33 39 3$
K5/
$. $9 $5 17 17 11 11 19 $1 $. $9 $7 $9 $9
KC,
91 97 95 99 50 50 91 91 91 50 93 51 50 50
KC2
97 90 95 $7 97(5 50 91 3. 91 99 33 5$ 50 91
KC.
11 $$ 17 13 1. 11 11 11 17 $$ 15 $0 $9 $9
KC:
30 $. $9 17 30 35 39 $. $0 $1 $3 $. 1 $$
KC/
$7 $3 $. 15 $1 30 $9 $9 $9 $. $3 30 $. $3
PA,
$0 $3 11 15 19(5 $3 $9 $1 $$ $9 $1 $5 $3 $5
PA2
$1 1. 11 15 17 $0 $9 19 $9 $9 19 $. $0 $1
PA.
$5 $9 $3 31 31 30 31 30 35 93 3$ 90 90 39
PA:
3$ $9 $1 $1 $9 33 31 $1 $7 99 $1 3$ 3. 31
PA/
$1 $1 $0 $$ 17 $3 $3 $5 $9 $5 $1 $. $9 $1
PB,
91 $9 90 $3 50\ 3. 31 $1 91 9. 93 9$ 97 $$
PB2
$5 $3 $0 17 $3 $3 $7 19 35 $3 $3 $7 31 $.
PB.
$3 $3 1. 10 17 91 $1 $$ $5 $. $0 $5 $. $3
PB:
39 $3 $$ $9 19 $0 19 $5 $3 $. $0 $0 $7 $$
PB/
1. 11 13 9 10 1$ 1$ 13 13 13 1$ 15 19 15
P),
$9 $5 $9 11 $1 $1 11 $1 30 $5 $5 $9 $. $9
P)2
19 11 1. 15 $9 $0 $9 $9 $1 $1 $0 $3 $. $9
P).
13 1$ 15 19 17 1$ 1. 15 $0 $9 $0 $1 19 $7
P):
39 $1 35 $3 39 30 35 9. 91 93 39 93 95 37
P)/
$3 $3 $3 17 17 $0 $3 $1 $9 $3 $$ $3 $3 $3
3etera!"a!:
+supa! Ma&a!a! : erat pa&a! L sisa pa&a! 4"r5
\ sisa pa&a! hila!"
T";e% Au#"n M"k"n"n Tiku (Rattus norvegicus> 8"%ur Wit"r 1"nt"n
t"n88"% ,. J 27 1u%i 2*,,
77
ke%$
m#$
k
T"n88"%
,.
*-
2*,,
,:
*-
2*,,
,/
*-
2*,,
,7
*-
2*,,
,-
*-
2*,,
,B
*-
2*,,
,+
*-
2*,,
2*
*-
2*,,
2,
*-
2*,,
22
*-
2*,,
2.
*-
2*,,
2:
*-
2*,,
2/
*-
2*,,
27
*-
2*,,
K5,
$9 91 31 35 35 91 31 39 31 37 3$ 37 30 30
K52
17 $7 $1 $1 $1 3$ 33 $5 39 30 $. $1 $7 33
K5.
$9 30 30 30 $9 39 35 $9 $9 31 $. 31 $7 31
K5:
$0 $1 30 31 31 $9 90 $5 19 35 $7 39 30 39
K5/
$9 $9 $3 30 $5 $7 $5 $. $1 30 $$ $. $3 $7
KC,
39 50 33 97 51 5$ 50 93 95 37 97 50 31 91
KC2
19 33 9$ 37 50 50 93 35 95 $1 99 91 $9 9.
KC.
11 19 1. 15 $9 $9 30 90 $5 $1 $1 $0 $0 $5
KC:
11 13 $$ $1 $9 $$ 30 $$ 19 13 13 10 19 $3
KC/
15 $7 $$ $$ $1 15 $0 19 $0 17 $9 15 19 11
PA,
1$ 1. $0 $0 $$ $1 $5 $9 $3 $0 $$ $0 $$ $$
PA2
15 $0 $$ $1 $$ $0 $3 19 $0 1. $0 $0 15 $3
PA.
$3 35 11 $7 3$ 39 30 39 30 $1 $. 30 $$ $5
PA:
19 $. $1 30 33 3$ 3. 37 31 $9 3$ $1 13 3$
PA/
19 $3 $0 19 $5 $3 $$ $0 19 17 11 19 11 $5
PB,
$0 31 3. 31 35 3. 37 90 91 31 93 30 1$ 13
PB2
17 $. $9 $5 $9 $0 $9 $9 $1 $9 $9 $. $$ $.
PB.
11 $0 11 $3 $7 $$ $9 $3 $1 $1 $3 $5 $0 $$
PB:
$3 17 17 $9 $1 $0 11 $5 19 19 $1 $0 11 11
PB/
13 10 10 19 1. 19 19 17 19 1$ 1$ 15 13 13
P),
19 $5 $3 $. $5 $3 $1 $1 $$ $0 $. $5 $$ $.
P)2
19 $1 11 $$ $0 17 $0 19 19 15 $$ $0 19 $0
P).
. 19 13 15 $0 17 17 1. 15 19 15 11 17 $1
P):
31 3. $1 3. 97 $$ 90 31 91 39 3. 9. 30 31
P)/
1. $1 $5 $1 $1 $0 19 $$ 1. $0 $$ $3 17 $1
3etera!"a!:
+supa! Ma&a!a! : erat pa&a! L sisa pa&a! 4"r5
T";e% Au#"n M"k"n"n Tiku (Rattus norvegicus> 8"%ur Wit"r 1"nt"n
t"n88"% 2- 1u%i J *+ A8utu 2*,,
78
ke%$
m#$
k
T"n88"%
2-
*-
2*,,
2B
*-
2*,,
2+
*-
2*,,
.*
*-
2*,,
.,
*-
2*,,
*,
*B
2*,,
*2
*B
2*,,
*.
*B
2*,,
*:
*B
2*,,
*/
*B
2*,,
*7
*B
2*,,
*-
*B
2*,,
*B
*B
2*,,
*+
*B
2*,,
K5,
3$ $1 10 11 5$(5 $1 $$ $$ 39(5 $9 31 99 35 91
K52
3$ 33 $9(5 31 39(5 30 33 15 $5 $5 30 $7 $9 $1
K5.
39 $7 $9 33 33(5 3$ 31 $0 $9 $1 3. 3. $9 33
K5:
33 $9 3$ 30 37(5 37 33 $9 30 $9 $. 3. 31 35
K5/
33 $9 $$ $$ $.(5 $1 $. $$ $5 $$ $. $1 $5 $7
KC,
91 93 31 99 9. 91 39 39 33 90 39 33 50 $5
KC2
9$ 97 $. 39 $.(5 39 $7 30 $$(5 $. $. 3$ $. $1
KC.
19 $1 $3 $$ $3 9$ 17 1. 3$ 17 $1 $3 $0 $0
KC:
1. $$ $1 39 $1 35 $7 $3 31 $$ $9 $1 31 $1
KC/
1. 11 $0 $$ $1 $. 1. 1$ 11(5 11 19(5 $1 $0 95
PA,
$1 19 $0 19 $1 9 5 7 19 15 $0 $0 $$ $3
PA2
1. 17 17 $0 $$ $1 $0 11 $9 19 19 15 11 11
PA.
$9 $0 11 30 $7 $9 $1 $$ $9 $. $9 31 19(5 $$
PA:
$5 $1 $1 99 $9 39 $0 $9 $5 $. $5(5 $. $$ $.
PA/
17 $0 19 $. $5 $1 $3 $$ $9 $0 $9(5 $3(5 $1 19
PB,
11 13 17 30 $7 $9 $0 $9 $$(5 $5 $. 33 $1 $7
PB2
$9 $. $9 $9 $$(5 30 $9 1. $5 $9 $. $. $$(5 $9
PB.
$0 $0 11 $. $. $5 $$ $0 $7 $. $1(5 17 $5 $$
PB:
$1 11 19 $9 $7 $7 11 15 $. $1 $9 $1 $9 1.
PB/
1 13 19 19 $3(5 11 11 1. $1 19 $0 19 11 $9
P),
$$ $1 $1 $$ 15 1 19 $1 $7 $3 3$ $9 $3 $9
P)2
$1 11 19 $. $1(5 $$ $9 $$ $9 $$ $9 $. $$ 19
P).
$0 $0 $0 $3 11(5 $3 11 11 $0 11 $3 11 19 1.
P):
35 31 3$ 30 3. 39 35 3$ 3. 30 $1 30 31 $9
P)/
19 $3 19 9. 17 31 1. 19 $7 $0 $3 $5(5 19 1.
3etera!"a!:
+supa! Ma&a!a! : erat pa&a! L sisa pa&a! 4"r5
T";e% Au#"n M"k"n"n Tiku (Rattus norvegicus> 8"%ur Wit"r 1"nt"n
t"n88"% ,* 5 ,B A8utu 2*,,
79
ke%$m#$k
T"n88"%
,* *B
2*,,
,, *B
2*,,
,2 *B
2*,,
,. *B
2*,,
,: *B
2*,,
,/ *B
2*,,
,7 *B
2*,,
,- *B
2*,,
,B *B
2*,,
K5,
39 31 91 35 37 35 3$ 39 30
K52
$7 $9 30 30 $5 $1 $9 $9 15
K5.
31 31 30 39 $9 $. 30 $3 $1
K5:
33 3$ 31 35 37 3. 33 39 31
K5/
$9 $9 $5 $3 $9 19 $0 $3 19
KC,
31(5 90 99 53 97 97 33 39 91
KC2
$5(5 $1 9. $. 30 $. 30 $0 $0
KC.
$$(5 $9 $. 33 $1 $9 93 $9 $1
KC:
$.(5 35 $9 39 $. $1 $9 $1 $3
KC/
$9(5 $1 $5 30 $0 $$ $9 19 11
PA,
$. $9(5 3$ 31 $3 $. $7 $$ 19
PA2
$9 $9(5 $1 90 19 $5 $9 $0 17
PA.
$1 30(5 3$ $9 $. 93 $. 51 $1
PA:
$9 $.(5 $5 $. 17 9$ 3$(5 $. $0
PA/
$7 $$(5 $3 $. 11 $5 $9 19 $0
PB,
$7 95(5 39 90 3$ 31 9. 30 $.
PB2
$7 11(5 $0 33 $3 $7 3$ 19 $.
PB.
30 $9(5 $. 51 $$ $9 $. $9 $$
PB:
$0 $1(5 30 35 $1 33 1$ 30 11
PB/
19 $0(5 $1 $7 19 11 $$ 11 11
P),
30 $9(5 30 31 $9 $9 30 $. $1
P)2
$1 $3(5 $7 30 $1 $7 33 $0 $$
P).
$$ $1(5 $5 $5 19 $0 $. $3 11
P):
30 31(5 $$ 37 $9 $9 $1 3$ $7
P)/
$3 $3(5 $9 30 $9 33 19 $1 11
3etera!"a!:
+supa! Ma&a!a! : erat pa&a! L sisa pa&a! 4"r5
Gr"9ik Au#"n M"k"n"n Tiku (Rattus norvegicus> 8"%ur Wit"r 1"nt"n
80
+supa! ma&a!a! ti&us dihitu!" de!"a! me!"ura!"&a! jumlah pa&a!
ya!" dieri&a! per hari de!"a! sisa pa&a! per hari( 'ada Jra6i& +supa!
Ma&a!a! Ti&us diatas dapat dilihat rerata asupa! ma&a!a! pada &elompo&
perla&ua! 34A5* 34D5* '+* ':* 'C erturutAturut seesar $1*.0 ^ 1*35 "ram/hari*
$9*91 ^ 9*59 "ram/hari* $9*05 ^ 1*79 "ram/hari* $3*1. ^ 3*09 "ram/hari* da!
$3*5$ ^ $*97 "ram/hari( %ari "ra6i& terseut ju"a terlihat ah0a rataArata asupa!
ma&a!a! terti!""i terdapat pada &elompo& perla&ua! 34D5 yaitu $9*91 ^ 9*59
"ram/hari da! tere!dah terdapat pada 'C yaitu $3*5$ ^ $*97 "ram/hari(
L"m#ir"n ,, D"t" Lem"k 0ier"%= Gr"9ik= '"n An"%ii
81
T";e% Ber"t Lem"k @ier"%
ke%$m#$k ;er"t %em"k @ier"%(8r>
3A1 1($1
3A$ $(15
3A3 $(1$
3A9 9(.0
3A5 9(03
3D1 .($1
3D$ 5(1.
3D3 9(70
3D9 5(53
3D5 $(77
'+1 3(9$
'+$ 7(15
'+3 3($7
'+9 3(.1
'+5 3(11
':1 3(50
':$ 7(3.
':3 .(09
':9 5($0
':5 0(1.
'C1 9(95
'C$ 7(00
'C3 $(.5
'C9 5(9.
'C5 7(17
Gr"9ik Ber"t Lem"k @ier"% Tiku 4it"r
82
An"%ii D"t" Pen8"ruh Pem;eri"n P$%i9en$% Bu"h Tin terh"'"#
Ber"t Lem"k @ier"% Tiku
@ji Normalitas
83
Tet $9 N$rm"%it!
3elompo&
3olmo"oro>A,mir!o>
a
,hapiroA7il&
,tatisti- d6 ,i"( ,tatisti- d6 ,i"(
>is-eral 6at 1 ($.0 5 ($00
\
(197 5 (391
$ ($93 5 ($00
\
(9$9 5 (55.
3 (9$1 5 (003 (.$1 5 (001
9 (19. 5 ($00
\
(9.9 5 (135
5 (17. 5 ($00
\
(9.7 5 (159
a( <illie6ors ,i"!i6i-a!-e Corre-tio!
\( This is a lo0er ou!d o6 the true si"!i6i-a!-e(
@ji Homo"e!itas
Tet $9 H$m$8eneit! $9 0"ri"n6e
>is-eral 6at
<e>e!e ,tatisti- d61 d6$ ,i"(
(951 9 $0 (7..
@ji +NOE+
ANO0A
>is-eral 6at
,um o6 ,Guares d6 Mea! ,Guare ? ,i"(
:et0ee! Jroups 5(.35 9 1(909 (3$9 (151
7ithi! Jroups 1.(199 $0 9(395
Total 9$(535 $9
%ari uji +!!o>a terlihat ah0a pemeria! poli6e!ol tida& mempe!"aruhi lema&
>iseral se-ara si"!i6i&a!(
84
L"m#ir"n ,2 1um%"h F$"m )e%%
%apat dilihat ah0a jumlah 6oam -ell pali!" a!ya& terdapat pada
&elompo& &o!trol positi6 43D5 da! jumlah 6oam -ell pali!" sedi&it terdapat pada
&elompo& &o!trol !e"ati6 43A5( ,eda!"&a! rataArata jumlah 6oam -ell pada
&elompo& perla&ua! me!"alami &e-e!deru!"a! sema&i! sedi&it seiri!" de!"a!
dosis poli6e!ol ya!" ma&i! ti!""i(
PERNYATAAN KEASLIAN TULISAN
85
L"m#ir"n ,. Pern!"t""n Ke"%i"n Tu%i"n
,aya ya!" erta!da ta!"a! dia0ah i!i:
'e!eliti : Muhammad Cholis Hidayat
NIM : 0910713053
#udul : 'e!"aruh 'oli6e!ol :uah Ti! 4Ficus (arica linn) Terhadap
3adar <epti! ,erum pada Ti&us 4Rattus /orvegicus) Jalur
7istar )a!" %ieri %iet +tero"e!i&
@!it / <ema"a : 'ro"ram ,tudi 'e!didi&a! %o&ter ?a&ultas 3edo&tera!
@!i>ersitas :ra0ijaya Mala!"
me!yata&a! de!"a! see!ar!ya ah0a Tu"as +&hir ya!" saya tulis i!i e!arA
e!ar hasil &arya se!diri* u&a! merupa&a! pe!"amilaliha! tulisa! atau pi&ira!
ora!" lai! ya!" saya a&ui sea"ai tulisa! atau pi&ira! saya se!diri( +paila
di&emudia! hari dapat diu&ti&a! ah0a Tu"as +&hir i!i adalah hasil jipla&a!*
ma&a saya ersedia me!erima sa!&si atas peruata! terseut(
Mala!"* #a!uari $013
Muhammad Cholis Hidayat
NIM( 09107103053
86

You might also like