PELATIHAN BERBASIS KOMPETENSI

TEKNISI PLC
KODE PROGRAM PELATIHAN : E.40.1.0.1.1.1.II.01
DEPARTEMEN TENAGA KERJA DAN TRANSMIGRASI R.I.
DIREKTORAT JENDERAL PEMBINAAN PELATIHAN DAN
PRODUKTIVITAS
Jl. Jend. Gatot Subroto Kav.51 Lt.7.B Jaarta Selatan
KATA PENGANTAR
Se!ua" den#an a$anat %ndan#&%ndan# No. 1' ta(un )**' tentan#
Ketena#aer+aan Bab , Pa!al 1*- ba(.a /elat"(an er+a d"!elen##araan dan
d"ara(an untu $e$beal"- $en"n#atan dan $en#e$ban#an o$/eten!"
er+a #una $en"n#atan e$a$/uan- /rodut"v"ta! dan e!e+a(teraan
tena#a er+a.
Ba(.a /elat"(an er+a d"la!anaan den#an $e$/er(at"an ebutu(an
/a!ar er+a dan dun"a u!a(a0"ndu!tr" baran# dan +a!a- ba" d" dala$ $au/un
d" luar (ubun#an er+a- $aa /elat"(an er+a .a+"b d"!elen##araan
berda!aran /ro#ra$ /elat"(an 1an# $en#a2u /ada !tandar o$/eten!"
er+a.
Dala$ /e$b"naan ten"! ter(ada/ Le$ba#a Pelat"(an Ker+a d" !eluru(
Indone!"a tela( d"!u!un berba#a" /edo$an #una $en"n#atan $utu
/en1elen##araan /elat"(an d" Le$ba#a Pelat"(an Ker+a. Pedo$an
Pen1u!unan Pro#ra$ Pelat"(an Berba!"! Ko$/eten!" $eru/aan
/anduan0a2uan ba#" /en1elen##ara /ro#ra$ /elat"(an berba!"! o$/eten!"
/ada Le$ba#a Pelat"(an Ker+a d" !eluru( Indone!"a.
%ntu $en#"$/le$enta!"an /elat"(an berba!"! o$/eten!" d"/erluan
adan1a /ro#ra$ /elat"(an er+a. Pro#ra$ /elat"(an er+a "n" d"+ad"an a2uan
dala$ /ela!anaan /elat"(an er+a 1an# d"!elen##araan ole( Le$ba#a
Pelat"(an er+a Pe$er"nta( dan atau S.a!ta.
Pro#ra$ /elat"(an er+a da/at d"!u!un !e2ara ber+en+an# atau t"da
ber+en+an#. Pro#ra$ /elat"(an er+a 1an# d"!u!un !e2ara ber+e+an# $en#a2u
/ada +en+an# Kual"3a!" Ker+a Na!"onal Indone!"a 4KKNI5 dala$ /eneta/an
ual"3a!" tena#a er+a- !edan#an 1an# t"da ber+en+an# d"!u!un
berda!aran un"t o$/eten!" atau elo$/o un"t o$/eten!" da/at $e$"l""
ual"3a!" tertentu den#an $en##unaanan KKNI.
De$""an /ro#ra$ /elat"(an berba!"! o$/eten!" "n" d"!u!un- !e$o#a
ber$an6aat untu $enun+an# /ro!e! /ela!anaan /elat"(an er+a ba#" LPK.
Jakarta, 00!
DIREKTUR JENDERAL
PEMBINAAN PELATIHAN DAN
PRODUKTIVITAS

1

IR. BESAR SET"OKO, MM
NIP. 1#00$11%0
)
PROGRAM PELATIHAN BERBASIS KOMPETENSI
1. Judul0Na$a Pelat"(an 7 TEKNISI PLC
). Kode Pro#ra$ Pelat"(an7 E.40.1.0.1.1.1.II.01
'. Jen+an# Pro#ra$ Pelat"(an 7 II
8. Tu+uan Pelat"(an 7
Setela( $en#"ut" /elat"(an "n" /e!erta $a$/u 7
8.1. Me$a!an# dan Men#"n!/e!" In!tala!" PL9 Se!ua" Pro!edur 1an#
berlau
8.). Men#o/era!"an PL9 Se!ua" Pro!edur 1an# berlau
8.'. Me$el"(ara dan Me$/erba"" Pro#ra$$able Lo#"2 9ontrol Se!ua"
Pro!edur 1an# berlau
5. %n"t Ko$/eten!" 1an# d"te$/u(7
5.1. Men#"ut" Pro!edur Ke!e(atan dan Ke!ela$atan Ker+a
5.). Melauan Ko$un"a!"
5.'. Me$a!an# In!tala!" Pro#ra$$able Lo#"2 9ontrol 4PL95
5.8. Men#o/era!"an Pro#a$ble Lo#"2 9ontrol 4PL95
5.5. Men#"n!/e!" In!tala!" PL9
5.:. Me$el"(ara dan Me$/erba"" PL9
:. La$a Pelat"(an 7 )8* Ja$ Pelat"(an 4; 85 Men"t5
7. Per!1aratan Pe!erta Pelat"(an 7
7.1. Pend"d"an 7 M"n"$al SMK L"!tr"0Eletron"a
7.). Pelat"(an0Pen#ala$an Ker+a 7
7.'. %$ur0%!"a 7 M"n"$al 17 Ta(un
7.8. Jen"! Kela$"n 7 L0P
7.5. Ke!e(atan 7 Se(at Ja!$an" dan Ro(an"
7.:. Te!t Ke$a$/uan 7
'
KURIKULUM PELATIHAN BERBASIS KOMPETENSI
NO UNIT KOMPETENSI KODE UNIT
JAM PELATIHAN
PENGE&
TA<%AN
KETERA
MPILAN
J%MLA<
I. KELOMPOK UNIT KOMPETENSI
UMUM
1.1 Men#"ut" Pro!edur Ke!e(atan dan
Ke!ela$atan Ker+a
=T=.KR*1.
*1:.*1
' ' :
1.) Melauan Ko$un"a!" KJK.SP*1.
**8.*1
' ' :
J&'(a) I # # 1
II. KELOMPOK UNIT KOMPETENSI INTI
).1. Me$a!an# In!tala!" PL9 KTL.IK*).
))>.*1
18 '* 88
).). Men#"n!/e!" In!tala!" PL9 KTL.II*).
))>.*1
1' )7 8*
).' Men#o/era!"an PL9 KTL.I=*).
)18.*1
)7 5' ?*
J&'(a) II *4 110 1#4
III. KELOMPOK UNIT KOMPETENSI
KHUSUS
'.1 Me$el"(ara dan Me$/erba""
PL9
KTL.I<*).)17.*1 )* 8* :*
J&'(a) III 0 40 #0
J&'(a) I +,- III .0 1*# $#
V PELATIHAN DI TEMPAT KERJA /OJT0
Ten"!" Po#ra$$able Lo#"2 9ontrol & 1:* 1:*
J&'(a) IV 1#0 1#0
IV. EVALUASI PROGRAM LATIHAN
5.1. Evalua!" Pro#ra$ 8 & 8
J&'(a) V 4 1 4
J&'(a) I +,- V .4 $1# 400
8
SILABUS PELATIHAN BERBASIS KOMPETENSI
I. KELOMPOK UMUM KOMPETENSI UMUM
1.1 U23t K4'56t62+3 : Men#"ut" Pro!edur Ke!e(atan dan Ke!ela$atan Ker+a
K4-6 U23t : =T=.KR*1.*1:.*1
D&ra+3 P6'76(a8ara2 : : Ja$ ;85 $en"t
ELEMEN
KOMPETENSI
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN JAM LATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6
ta)&1
a2
K6t61
ra'53
1(a2
1. Men#"ut"
/ro!edur
/ada te$/at
er+a
untu$en#"d
ent"3a!"
ba(a1a dan
/en#("ndara
n&n1a
1.1 Men#enal" ba(a1a /ada
area er+a dan
$elauan t"ndaan
/en#ontrolan 1an# te/a
Me$a(a$" +en"! +en"! Ba(a1a
/ada area er+a dan t"ndaan
/en#ontrolann1a
Da/at $en#enal Ba(a1a
/ada area er+a dan
$elauan t"ndaan
/en#ontrolan 1an# te/at
9e/at tan##a/ dan
2eatan
0,.$ 0,.$
1.) Men#"ut" eb"+aan 1an#
!1a( /ada te$/at er+a
dan /ro!edur
/en#ontrolan re!"o
Me$a(a$" Keb"+aan 1an# !a(
/ada te$/at er+a dan
/ro!edur /en#ontrolan re!"o
Da/at $enera/an
Keb"+aan 1an# !a( /ada
te$/at er+a @ /ro!edur
/en#ontrolan re!"o
D"!"/l"n- /atu( dan
bertan##un#
+a.ab
1.' Me$atu(" tanda ba(a1a
dan /er"n#atan
Me$a(a$" tanda ba(a1a dan
/er"n#atan
Da/at $e$atu(" tanda
ba(a1a dan /er"n#atan
D"!"/l"n- /atu( dan
bertan##un#
+a.ab
1.8 Pe$aa"an /aa"an
/ean#a$anan !e!ua" SI
4Standard Intenational5
Me$a(a$" +en"! +en"! /aa"an
/en#a$an dan /ro!edur
/en##unaann1a
Da/at $en##unaan
Paa"an /en#a$anan
!e!ua" den#an SI 4Standard
Intenational5
D"!"/l"n- !e!ua"
/ro!edur
1.5 Pen##unaan ten" dan
/en#an#atan0
/e$"nda(an !e2ara
$anual 1an# te/at
Me$a(a$" Ten" dan
/en#an#atan0/e$"nda(an
!e2ara $anual
Da/at $elauan Ten"
dan
/en#an#atan0/e$"nda(an
!e2ara $anual den#an
te/at
9eatan- !e!ua"
/ro!edur
). Me$el"(
ara
eber!"(an
).1 Perlen#a/an d"/"l"(
!ebelu$ $elauan
/e$ber!"(an dan
Me$a(a$" +en"! +en"!
/erlen#a/an /e$ber!"(an dan
/era.atan !e2ara rut"n
Da/at $e$"l"(
Perlen#a/an !ebelu$
$elauan /e$ber!"(an
9er$at dan tel"t" 0,* 0,*
5
ELEMEN
KOMPETENSI
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN JAM LATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6
ta)&1
a2
K6t61
ra'53
1(a2
/eralatan dan
area er+a
/era.atan !e2ara rut"n dan /era.atan !e2ara rut"n
).) Pen##unaan $etode 1an#
a$an dan benar untu
/e$ber!"(an dan
/e$el"(araan
/erlen#a/an
Me$a(a$" Metode 1an# a$an
dan benar untu /e$ber!"(an
dan /e$el"(araan
/erlen#a/an
Da/at $en##unaan
Metode 1an# a$an dan
benar untu /e$ber!"(an
dan /e$el"(araan
/erlen#a/an
Se!ua" /ro!edur
).' Peralatan dan area er+a
d"ber!"(an0d"/el"(ara
!e!ua" den#an ea$anan-
+ad.al /e$el"(araan
berala- te$/at
/enera/an- dan !/e!"3a!"
/abr"
Me$a(a$" /ro!edur
/e$el"(araan 1an# benar
Da/at $e$ber!"(an dan
$e$el"(ara Peralatan dan
area er+a !e!ua" den#an
ea$anan- +ad.al
/e$el"(araan berala-
te$/at /enera/an- dan
!/e!"3a!" /abr"
Ra+"n- 2eatan-
tel"t"
'. Mene$/
atan dan
$en#&
"dent"3a!"
+en"!
/e$ada$
ebaaran-
/en##unaann
1a dan
/ro!edur
/en#o/era!"&
an d" te$/at
er+a
'.1 Pen#"dent"3a!"an
/e$ada$an ebaaran
1an# !e!ua" /ada t"/e
1an# te/at untu
l"n#un#an te$/at er+a
Me$a(a$" Jen"! /e$ada$
ebaaran 1an# !e!ua" den#an
/ada t"/e 1an# te/at untu
l"n#un#an te$/at er+a
Da/at $en#"dent"3a!"
Jen"! /e$ada$ ebaaran
1an# !e!ua" den#an /ada
t"/e 1an# te/at untu
l"n#un#an te$/at er+a
9er$at dan tel"t" 0,$ 0,$
'.) Seluru( e#"atan
/enera/an /e$ada$an
ebaaran dan /ro!edur
er+a d"lauan
berda!aran S=P
4Standard Operation
Me$a(a$" Seluru( e#"atan
/enera/an /e$ada$an
ebaaran dan /ro!edur er+a
berda!aran S=P 4Standard
Operation Procedures5-
/eraturan K'L 4Ke!ela$atan-
Da/at $elauan Seluru(
e#"atan /enera/an
/e$ada$an ebaaran dan
/ro!edur er+a berda!aran
S=P 4Standard Operation
Procedures5- /eraturan K'L
Patu( /ada S=P
:
ELEMEN
KOMPETENSI
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN JAM LATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6
ta)&1
a2
K6t61
ra'53
1(a2
Procedures5- /eraturan
K'L 4Ke!ela$atan-
Ke!e(atan Ker+a- dan
L"n#un#an5- dan
/ro!edur0 eb"+aan
/eru!a(aan
Ke!e(atan Ker+a- dan
L"n#un#an5- dan /ro!edur0
eb"+aan /eru!a(aan
4Ke!ela$atan- Ke!e(atan
Ker+a- dan L"n#un#an5- dan
/ro!edur0 eb"+aan
/eru!a(aan
8. Melau
an /ro!edur
darurat
8.1 Men#"ut" /ro!edur
/erl"ndun#an $e!"n /ada
!aat tanda ba(a1a
$un2ul
Me$a(a$" /ro!edur
/erl"ndun#an $e!"n /ada !aat
tanda ba(a1a $un2ul
Da/at $enera/an
/ro!edur /erl"ndun#an
$e!"n /ada !aat tanda
ba(a1a $un2ul
D"!"/l"n- /atu( dan
bertan##un#
+a.ab
0,#! 0,#!
8.) Men#"ut" /ro!edur
alar$0/er"n#atan0evaua
!" d" te$/at er+a
Me$a(a$" Pro!edur
/er"n#atan0evaua!" d"te$/at
er+a
Da/at $enera/an
Pro!edur
/er"n#atan0evaua!"
d"te$/at er+a
D"!"/l"n- /atu( dan
bertan##un#
+a.ab
8.' Men#"ut" /ro!edur #a.at
darurat !e2ara /ro6e!"onal
1an# te/at untu
$el"ndun#" $e!"n /ada !aat
eadaan tanda ba(a1a
$un2ul
Me$a(a$" Pro!edur #a.at
darurat !e2ara /ro6e!"onal
den#an te/at untu $el"ndun#"
$e!"n /ada !aat eadaan
tanda ba(a1a $un2ul
Da/at $enera/an
Pro!edur #a.at darurat
!e2ara /ro6e!"onal den#an
te/at untu $el"ndun#"
$e!"n /ada !aat eadaan
tanda ba(a1a $un2ul
D"!"/l"n- /atu( dan
bertan##un#
+a.ab
8.8 Pela1anan darurat 1an#
/ro6e!"onal dan te/at
untu $e$an##"l
/ertolon#an den#an
!e#era d"lauan ole(
oran# 1an# ber.enan#
untu $elauan (al
ter!ebut
Me$a(a$" /ro!edur Pela1anan
darurat 1an# /ro6e!"onal dan
te/at untu $e$an##"l
/ertolon#an den#an !e#era
Da/at $elauan
Pela1anan darurat 1an#
/ro6e!"onal dan te/at untu
$e$an##"l /ertolon#an
den#an !e#era
9eatan dan Patu(
/ada S=P
5. Men+ala
nan da!ar&
da!ar
/ro!edur
ea$anan
5.1 Keb"+aan0/ro!edur
ea$anan d"+alanan
berda!aran /elat"(an
/eru!a(aan dan undan#&
undan# 1an# berlau
Me$a(a$" Keb"+aan0/ro!edur
ea$anan berda!aran
/elat"(an /eru!a(aan dan
undan#&undan# 1an# berlau
Da/at $enera/an
Keb"+aan0/ro!edur
ea$anan berda!aran
/elat"(an /eru!a(aan dan
undan#&undan# 1an#
D"!"/l"n- /atu( dan
bertan##un#
+a.ab
0,* 0,*
7
ELEMEN
KOMPETENSI
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN JAM LATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6
ta)&1
a2
K6t61
ra'53
1(a2
berlau
5.) Seluru( ea$anan 1an#
ber(ubun#an den#an
e+ad"an
d"2atat0d"la/oran /ada
6or$ul"r 1an# !e!ua"
Me$a(a$" /ro!edur
/e$buatan la/oran
Da/at
$en2atat0$ela/oran
Seluru( ea$anan 1an#
ber(ubun#an den#an
e+ad"an /ada 6or$ul"r 1an#
!e!ua"
Ra/"
5.' Seluru( !ta6 d"!aranan
$en##unaan /ro!edur
ea$anan /eru!a(aan
dan $etode 1an# te/at
dala$ /enera/ann1a
Me$a(a$" /ro!edur ea$anan
/eru!a(aan dan $etode 1an#
te/at dala$ /enera/ann1a
Da/at $en##unaan
/ro!edur ea$anan
/eru!a(aan dan $etode
1an# te/at dala$
/enera/ann1a
D"!"/l"n- /atu( dan
bertan##un#
+a.ab
:. Melau
an /ro!edur
/en1ela$ata
n /erta$a
dan /ro!edur
/e&nan#anan
oran#
/"n#!an
4Cardio-
Pulmonary
Resuscitatio
n- CPR5
:.1 Seluru( e#"atan
/enera/an /e$ada$an
ebaaran dan /ro!edur
er+a d"lauan
berda!aran S=P
4Standard Operation
Procedures5- /eraturan
K'L 4Ke!ela$atan-
Ke!e(atan Ker+a- dan
L"n#un#an5- dan
/ro!edur0eb"+aan
/eru!a(aan
Me$a(a$" Seluru( e#"atan
/enera/an /e$ada$an
ebaaran dan /ro!edur er+a
berda!aran S=P 4Standard
Operation Procedures5-
/eraturan K'L 4Ke!ela$atan-
Ke!e(atan Ker+a- dan
L"n#un#an5- dan
/ro!edur0eb"+aan /eru!a(aan
Da/at $elauan Seluru(
e#"atan /enera/an
/e$ada$an ebaaran dan
/ro!edur er+a berda!aran
S=P 4Standard Operation
Procedures5- /eraturan K'L
4Ke!ela$atan- Ke!e(atan
Ker+a- dan L"n#un#an5- dan
/ro!edur0eb"+aan
/eru!a(aan
9eatan dan /atu(
/ada S=P
0,1# 0,1#
?
ELEMEN
KOMPETENSI
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN JAM LATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6
ta)&1
a2
K6t61
ra'53
1(a2
Assessment Assessment Assessment
1.. U23t K4'56t62+3 : Melauan Ko$un"a!"
K4-6 U23t : KJK.SP*1.**8.*1
D&ra+3 P6'76(a8ara2 : : Ja$ ;85 $en"t
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN JAM LATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6
ta)&1
a2
K6t61
ra'53
1(a2
1. Men1"a/a
n
o$un"a!"
1.1 Karater"!t"
o$un"an d""dent"3a!"
Me$a(a$" arater"!t"
o$un"an
Da/at $en#"dent"3a!"
arater"!t" o$un"an
9er$at dan tel"t" 0,* 0,*
1.) Metode o$un"a!"
d""dent"3a!" dan d"/"l"(
Me$a(a$" Metode o$un"a!" Da/at $en#"dent"3a!"
Metode o$un"a!"
9er$at dan tel"t"
). Melauan
onta
den#an
o$un"an
).1 L"n#un#an /ela1anan
1an# e6et"6 d"2"/taan
Me$a(a$" de3n"!" L"n#un#an
/ela1anan 1an# e6et"6
Da/at $en2"/taan
L"n#un#an /ela1anan
1an# e6et"6
Ra$a(- !o/an-
renda( (at" dan
$en#(ar#a" oran#
la"n
0,!* 0,!*
>
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN JAM LATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6
ta)&1
a2
K6t61
ra'53
1(a2
).) Per$"ntaan "n6or$a!"
dan /ertan1aan
o$un"an d"ter"$a
Me$a(a$" Per$"ntaan
"n6or$a!" dan /ertan1aan
o$un"an
Da/at $ener"$a
Per$"ntaan "n6or$a!" dan
/ertan1aan o$un"an
Sabar- $en#(ar#a"
/enda/at oran#
la"n
).' Kebutu(an o$un"an
d"e!/lora!"
Me$a(a$" Kebutu(an
o$un"an
Da/at $en#e!/lora!"
Kebutu(an o$un"an
Kr"t"! dan ber/""r
2erda!
'. Me$/ro!e!
"n6or$a!"
'.1 Pe!an atau "n6or$a!"
d"2atat
Me$a(a$" "!" dar" /e!an atau
"n6or$a!"
Da/at $en2atat Pe!an
atau "n6or$a!"
Ra/" 1,* 1,*
'.) In6or$a!" d"ola( Me$a(a$" "!" "n6or$a!" Da/at $en#ola( "n6or$a!" 9eatan dan
2erda!
'.' Ja.aban d"ber"an Men#ua!a" $ater" Da/at $e$ber"an
+a.aban
Ter!trutur dan
+ela!
'.8 T"ndaan leb"( lan+ut
d"lauan
Da/at $elauan
t"ndaan leb"( lan+ut
9eatan- #e!"t dan
2e/at tan##a/
'.5 Pela!anaan o$un"a!"
d"evalua!"
Ma$a(a$" ten" evalua!"
1an# benar
Da/at $en#evalua!"
Pela!anaan o$un"a!"
9er$at dan tel"t"
8. Mela/ora
n (a!"l
e#"atan
/ela!anaa
n
o$un"a!"
8.1 Aar$at la/oran
d"!"a/an
Me$a(a$" +en"! 6or$at la/oran
1an# benar
Da/at $en1"a/an 6or$at
la/oran
Ra/" dan tel"t" 0,* 0,*
8.) La/oran (a!"l e#"atan
/ela!anaan o$un"a!"
d"buat dan d"la/oran
Me$a(a$" ten" /e$buatan
la/oran 1an# benar
Da/at $e$buat la/oran Ra/" dan tel"t
1*
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN JAM LATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6
ta)&1
a2
K6t61
ra'53
1(a2
Assessment Assessment Assessment
KELOMPOK UNIT KOMPETENSI INTI
.1 U23t K4'56t62+3 : Me$a!an# In!tala!" Pro#ra$$able Lo#"2 9ontrol 4PL9)
K4-6 U23t : KTL.IK*).))>.*1
D&ra+3 P6'76(a8ara2 : 88 JP ;85 $en"t
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
1.Meren2ana
an Peer+aan
1.1 Ren2ana er+a d"!u!un
a#ar /eer+aan da/at
d"!ele!a"an !e!ua"
+ad.al 1an# d"teta/an
Da/at Men1u!un Ren2ana
er+a a#ar /eer+aan
da/at d"!ele!a"an !e!ua"
+ad.al 1an# d"teta/an
Men1u!un !e!ua"
urutan- 2er$at dan
tel"t"
$ !
11
1.) P"(a tera"t d"(ubun#"
untu $e$a!t"an
ba(.a /eer+aan
d"oord"na!"an !e2ara
e6et"6
Me$a(a$" ten"
bero$un"a!" 1an# ba"
Da/at Men#(ubun#" /"(a
tera"t untu $e$a!t"an
ba(.a /eer+aan
d"oord"na!"an !e2ara
e6et"6
Ra$a( dan
bero$un"a!"
!e2ara +ela!
1.' Alat er+a- Mater"al- K'
dan alat bantu 1an#
d"butu(an d"ren2anaan
den#an benar
Me$a(a$" +en"! +en"! Alat
er+a- Mater"al- K' dan alat
bantu 1an# d"butu(an
Da/at Meren2anaan dan
$e$er"!a Alat er+a-
Mater"al- K' @ alat bantu
1an# d"butu(an den#an
benar
9er$at- e6et"6 dan
e3!"en
1.8 Ren2anaan
Perlen#a/an uta$a dan
/erlen#a/an /elen#a/
1an# d"butu(an
d"!e!ua"an den#an
/ro!edur dan d"/er"!a
!e!ua" den#an
/er!1aratan 1an# berlau
Me$a(a$" +en"! +en"!
Perlen#a/an uta$a dan
/erlen#a/an /elen#a/ 1an#
d"butu(an
Da/at Meren2anaan dan
$e$er"!a Perlen#a/an
uta$a dan /erlen#a/an
/elen#a/ 1an#
d"butu(an
9er$at- e6et"6 dan
e3!"en
2.Me$/er!"a/
an Peer+aan
).1 Pro!edur /e$a!an#an
In!tala!" L"!tr" 6a!a
tun##al dan 6a!a t"#a
d"!"a/an den#an benar
!e!ua" den#an
/er!1aratan 1an#
berlau
Me$a(a$" /ro!edur
/e$a!an#an In!tala!" L"!tr"
6a!a tun##al dan atau 6a!a t"#a
!e!ua" /er!1aratan 1an#
berlau
Da/at Men1"a/an
/ro!edur /e$a!an#an
In!tala!" L"!tr" 6a!a
tun##al dan atau 6a!a t"#a
!e!ua" den#an
/er!1aratan 1an# berlau
Men#"ut" Pro!edur
dan /er!1aratan
$ !
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
).) Alat er+a- $ater"al- K'
dan alat bantu 1an#
d"butu(an d"!"a/an
dan d"/er"!a untu
$e$a!t"an ber6un#!"
Me$a(a$" +en"! +en"! Alat
er+a- Mater"al- K' dan alat
bantu 1an# d"butu(an
Da/at Men1"a/an dan
$e$er"!a alat er+a-
Mater"al- K' @ alat bantu
1an# d"butu(an
9er$at dan tel"t"
1)
ba" dan a$an
).' Ga$bar /en#a.atan
"n!tala!" l"!tr" 6a!a
tun##al dan 6a!a t"#a
d"!"a/an untu
d"!era(an /ada
/er!onal 1an# te/at
Me$a(a$" !"$bol !"$bol
dala$ #a$bar /en#a.atan
"n!tala!" l"!tr" 6a!a tun##al dan
atau 6a!a t"#a
Da/at Men1"a/an
#a$bar /en#a.atan
"n!tala!" l"!tr" 6a!a
tun##al dan atau 6a!a t"#a
d"!"a/an untu
d"!era(an /ada /er!onal
1an# te/at.
Men##a$bar
den#an ra/"
).8 Jen"! !"!te$
/erlen#a/an uta$a
dan /erlen#a/an
/elen#a/ 1an#
d"butu(an d"!"a/an
!e!ua" den#an
/er!1aratan !/e!"3a!"
/eralatan 1an# berlau
Me$a(a$" /erlen#a/an
uta$a dan /erlen#a/an
/elen#a/ 1an# d"butu(an
Da/at Men1"a/an +en"!
!"!te$ Perlen#a/an
uta$a dan /erlen#a/an
/elen#a/ 1an#
d"butu(an
9er$at dan tel"t"-
Men#"ut" /ro!edur
!e!ua" den#an
/er!1aratan
!/e!"3a!"
/eralatan 1an#
berlau
'. Me$a!an#
In!tala!"
L"!tr"
'.1 Peraturan dan /ro!edur
e!ela$atan dan
e!e(atan er+a
d"tera/an !ela$a
/ela!anaan /eer+aan
Me$a(a$" /eraturan dan
/ro!edur e!ela$atan dan
e!e(atan er+a
Da/at Menera/an
Peraturan dan /ro!edur
e!ela$atan dan
e!e(atan er+a !ela$a
/ela!anaan /eer+aan
D"!"/l"n dan
bertan##un#
+a.ab
4 .
'.) Peralatan0$ater"al
In!tala!" L"!tr"
d"/a!an# !e!ua" den#an
!/e!"3a!" ran2an#an-
!tandar dan
/er!1aratan 1an#
berlau
Me$a(a$" +en"! +en"!
Peralatan0$ater"al In!tala!"
L"!tr"
Da/at Me$a!an#
/eralatan0 $ater"al
In!tala!" L"!tr" !e!ua"
den#an !/e!"3a!"
ran2an#an- !tandar dan
/er!1aratan 1an# berlau
Ra/"- 2er$at dan
tel"t"
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a P629
6ta)&
K6t61
ra'53
1'
1a2 1(a2
'.' Peralatan0$ater"al
In!tala!" L"!tr"
d"/a!an# !ede$""an
ru/a !e("n##a t"da
$en#uran#" t"n#at
/en#a$anan 4IP5 1an#
tela( d"teta/an
Me$a(a$" Jen"! +en"!
/eralatan0$ater"al In!tala!"
L"!tr" dan $e$a(a$" t"n#at
/en#a$anan 4IP5 1an# tela(
d"teta/an
Da/at Me$a!an#
/eralatan0 $ater"al
In!tala!" L"!tr"
!ede$""an ru/a !e("n##a
t"da $en#uran#" t"n#at
/en#a$anan 4IP5 1an#
tela( d"teta/an
Ra/"- 2er$at dan
tel"t"
'.8 Pe$er"!aan ual"ta!
/eer+aan dan
ebenaran /en#a.atan
d"lauan teru!
$eneru! !e!ua"
/ro!edur
Da/at Melauan
/e$er"!aan ual"ta!
/eer+aan dan ebenaran
/en#a.atan !e!ua"
/ro!edur
2er$at dan tel"t"
'.5 Set"a/ ran#a"an l"!tr"
d"u+" untu $e$a!t"an
ta(anan /e$bu$"an-
ta(anan "!ola!"- dan
/olar"ta! !e!ua"
/er!1aratan
Me$a(a$" /ro!edur
/en#uuran ta(anan
/e$bu$"an- ta(anan "!ola!"
dan /olar"ta! ran#a"an l"!tr"
Da/at De3n"!" ta(anan
/e$bu$"an- ta(anan
"!ola!" dan /olar"ta!
dala$ ran#a"an l"!tr"
Men#uur den#an
benar dan !e!ua"
/er!1aratan
*8
Me$er"!a
Peer+aan
8.1 Pen1"$/an#an 1an#
bera"tan den#an
ond"!" la/an#an
atau/un (al la"nn1a
d"lauan /e$er"!aan
den#an 2ara
/en#"dent"3a!"an
Me$a(a$" /en1"$/an#an
1an# ter+ad"
Da/at Melauan
/en#"dent"3a!" an
/en1"$/an# an 1an#
bera"tan den#an ond"!"
la/an#an atau/un (al
la"nn1a
2er$at dan tel"t" *
8.) Pen1"$/an#an 1an#
ter+ad" d"teta/an
alternat"6
/e$e2a(ann1a !e!ua"
/ro!edur 1an# berlau
Da/at Meneta/an
alternat"6 /e$e2a(ann1a
!e!ua" /ro!edur 1an#
berlau
2er$at dan tel"t"-
$en#"ut"
/ro!edur dan
/er!1aratan
18
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
8.' Alternat"6 1an# d"/"l"(
d"tera/an !e!ua"
den#an /er!1aratan
Da/at Menera/an
alternat"6 1an# d"/"l"(
!e!ua" den#an
/er!1aratan
D"!"/l"n-
bertan##un#
+a.ab dan !e!ua"
den#an
/er!1aratan
*5
Me$buat
la/oran
5.1 La/oran /e$a!an#an
d"buat !e!ua" den#an
/ro!edur dan 6or$at
1an# berlau
Me$a(a$" ten" /e$buatan
la/oran /e$a!an#an 1an#
benar
Da/at Me$buat la/oran
/e$a!an#an !e!ua"
den#an /ro!edur dan
6or$at 1an# berlau
Ra/" dan $en#"ut"
6or$at 1an#
berlau
$
5.) Ber"ta a2ara
/e$a!an#an d"buat
!e!ua" den#an /ro!edur
dan 6or$at 1an#
berlau
Me$a(a$" ten" /e$buatan
ber"ta a2ara /e$a!an#an 1an#
benar
Da/at Me$buat ber"ta
a2ara /e$a!an#an !e!ua"
den#an /ro!edur 1an#
berlau
Ra/" dan $en#"ut"
6or$at 1an#
berlau
Assessment Assessment Assessment
15
. U23t K4'56t62+3 : Men#"n!/e!" In!tala!" PL9
K4-6 U23t : KTL.II*).))>.*1
D&ra+3 P6'76(a8ara2 : 8* JP ;85 $en"t
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
1. Meren
2anaan dan
Me$/er!"a/
an In!/e!"
1.1 Per"nta( er+a 1an#
d"ter"$a d"/a(a$" untu
$e$a!t"an ba(.a
"n!tru!" da/at
d"la!anaan
Me$a(a$" Per"nta( er+a 1an#
d"ter"$a
Da/at $ela!anaan
Per"nta( er+a 1an#
d"ter"$a
Penu(
tan##un#+a.ab
* 10
1.) Pro#ra$ Ker+a
/e$er"!aan
/e$a!an#an "n!tala!"
PL9 d"!"a/an
Me$a(a$" Pro#ra$ Ker+a
/e$er"!aan /e$a!an#an
"n!tala!" PL9
Da/at $en1"a/an
Pro#ra$ Ker+a
/e$er"!aan
/e$a!an#an "n!tala!" PL9
9er$at- tel"t"
1.' Ga$bar er+a0/en#a.atan
"n!tala!" 6a!a tun##al dan
atau 6a!a t"#a- !urat
/er"nta( er+a dan
dou$en tera"t
d"!"a/an-d"/ela+ar"@d"/a(
a$"
Me$a(a$" Ga$bar
er+a0/en#a.atan "n!tala!" 6a!a
tun##al dan atau 6a!a t"#a-
!urat /er"nta( er+a dan
dou$en tera"t
Da/at $en1"a/an
Ga$bar
er+a0/en#a.atan
"n!tala!" 6a!a tun##al dan
atau 6a!a t"#a- !urat
/er"nta( er+a dan
dou$en tera"t
9er$at- tel"t"
1.8 Alat u+" dan alat K' dan
alat bantu 1an#
d"butu(an d"!"a/an
!e!ua" den#an e/erluan
dan ond"!" da/at beer+a
den#an ba" dan a$an
!erta teral"bra!"
Me$a(a$" +en"! dan 6un#!"
Alat u+" dan alat K' dan alat
bantu 1an# d"butu(an
Da/at $en1"a/an Alat u+"
dan alat K' dan alat
bantu 1an# d"butu(an
9er$at- tel"t"
). Me$er"!a
In!tala!"
).1 Peraturan dan /ro!edur
e!ela$atan dan
Me$a(a$" Peraturan dan
/ro!edur e!ela$atan dan
Da/at $enera/an
Peraturan dan /ro!edur
D"!"/l"n dan
bertan##un#
! 14
1:
l"!tr"
Ban#unan
Indu!tr"
K(u!u!
e!e(atan er+a
d"tera/an !ela$a
/ela!anaan /eer+aan
e!e(atan er+a e!ela$atan dan
e!e(atan er+a
+a.ab
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
).) In!tala!" PL9 dan
elen#a/ann1a
d"/er"!a @ d"u+" !e!ua"
/ro!edur "n!/e!"
Me$a(a$" In!tala!" PL9 dan
elen#a/ann1a
Da/at $e$er"!a dan
$en#u+" In!tala!" PL9 dan
elen#a/ann1a
9er$at dan tel"t"
).' Ko$/onen In!tala!" PL9
dan t"n#at /en#a$anan
4IP5 d"/er"!a !e!ua"
den#an !tandar dan
6un#!" er+an1a
Me$a(a$" Ko$/onen In!tala!"
PL9 dan t"n#at /en#a$anan
4IP5
Da/at $e$er"!a
Ko$/onen In!tala!" PL9
dan t"n#at /en#a$anan
4IP5
9er$at dan tel"t"
).8 Set"a/ ran#a"an l"!tr"
d"uur untu $e$a!t"an
ta(anan /e$bu$"an-
ta(anan "!ola!"- dan
/olar"ta! !e!ua"
/er!1aratan
Me$a(a$" /ro!edur
/en#uuran ta(anan
/e$bu$"an- ta(anan "!ola!"-
dan /olar"ta!
Da/at $en#uur Set"a/
ran#a"an l"!tr" untu
$e$a!t"an ta(anan
/e$bu$"an- ta(anan
"!ola!"- @ /olar"ta! !e!ua"
/er!1aratan
Men#uur den#an
tel"t" dan !e!ua"
/ro!edur
).5 Per"!a dan band"n#an
(a!"l u+" den#an (a!"l
/en#uuran "n!tala!" PL9
1an# d"lauan ole(
/e$a!an# untu
$e$a!t"an n"la"n1a
tela( !e!ua" /er!1aratan
Me$a(a$" "n!tala!" PL9 Da/at $e$er"!a dan
$e$band"n#an (a!"l u+"
den#an (a!"l /en#uuran
"n!tala!" PL9
9er$at dan tel"t"
).: Ident"3a!" /en1ebab
/en1"$/an#an (a!"l u+"
1an# ter+ad"
Me$a(a$" "n!tala!" PL9 Da/at $en#"dent"3a!"
/en1ebab /en1"$/an#an
(a!"l u+" 1an# ter+ad"
Ber/""r r"t"!-
2er$at dan tel"t"
17
'. Me$buat
la/oran
'.1 La/oran /e$er"!aan
d"buat !e!ua" den#an
/ro!edur dan 6or$at
1an# berlau
Me$a(a$" 2ara /e$buatan
La/oran /e$er"!aan 1an#
benar
Da/at $e$buat la/oran
/e$er"!aan
Ra/" dan !e!ua"
6or$at 1an#
berlau
4
'.) Ber"ta a2ara /e$er"!aan
d""!" !e!ua" den#an
/ro!edur dan 6or$at
1an# berlau dan d"tanda
tan#an" ole( /"(a 1an#
tera"t
Me$a(a$" 2ara /e$buatan
Ber"ta a2ara /e$er"!aan 1an#
benar
Da/at $e$buat ber"ta
a2ara /e$er"!aan
Ra/" dan !e!ua"
6or$at 1an#
berlau
.$ U23t K4'56t62+3 : Men#o/era!"an PL9
K4-6 U23t : KTL.I=*).)18.*1
D&ra+3 P6'76(a8ara2 : ?* JP ;85 $en"t
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
1.Meren2anaa
n dan
$en1"a/an
/en#o/era!"a
n PL9
1.1 Ga$bar /en#a.atan dan
#a$bar on3#ura!" !atu
#ar"! 1an# bera"tan
den#an /en#o/era!"an
PL9- d"/er"!a !e!ua"
dou$en 1an#
d"teta/an /eru!a(aan
dan S=P
Me$a(a$" !"$bol !"$bol
#a$bar /en#a.atan dan l"ne
d"a#ra$ 1an# bera"tan
den#an /en#o&/era!"an PL9
Da/at Me$er"!a #a$bar
/en#a.atan dan #a$bar
on3#ura!" !atu #ar"!
1an# bera"tan den#an
/en#o/era!"an PL9 !e!ua"
dou$en- 1an#
d"teta/an /eru!a(aan
dan S=P
9er$at dan tel"t" 11
1.) Ren2ana er+a d"!u!un
a#ar /eer+aan da/at
d"la!anaan !e!ua" S=P
Da/at Men1u!un ren2ana
er+a a#ar /eer+aan
da/at d"!ele!a"an !e!ua"
+ad.al 1an# d"teta/an
9er$at dan tel"t"-
$en1u!un !e!ua"
urutan
1.' Alat er+a- alat K' dan
alat bantu d"!"a/an
!e!ua" S=P dala$ ond"!"
da/at beer+a den#an
ba" dan a$an
Me$a(a$" +en"! +en"! alat
er+a- $ater"al- K' dan alat
bantu 1an# d"butu(an
Da/at Meren2anaan alat
er+a- Mater"al- K' dan
alat bantu 1an#
d"butu(an den#an benar
9er$at dan tel"t"-
/enu( den#an "de
"de 1an#
2e$erlan#
1?
1.8 Per!on"l ber.enan#
d"(ubun#" untu
$e$a!t"an ba(.a
/eer+aan tela(
d"oord"na!"an !e2ara
e6et"6 den#an /"(a
tera"t la"nn1a !e!ua"
S=P
Me$a(a$" ten"
bero$un"a!" 1an# ba"
Da/at Men#(ubun#" /"(a
tera"t untu $e$a!t"an
ba(.a /eer+aan
d"oord"na!"an !e2ara
e6et"6
Ra$a( dan
bero$un"!"
!e2ara +ela!
1.5 Per"nta( 1an# d"ter"$a
d"/er"!a untu
$e$a!t"an ba(.a
"n!tru!" da/at
d"la!anaan !e!ua" S=P
Da/at $e$er"!a
Per"nta( 1an# d"ter"$a
9er$at dan tel"t"
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
1.: Ketentuan dan
Pro!edur K' d"/a(a$"
!e!ua" !tandar 1an#
berlau
Me$a(a$" Ketentuan dan
Pro!edur K' !e!ua" !tandar
1an# berlau
Men#"ut" !tandar
1an# berlau
2. Men#o/era!
"&an PL9
).1 Peraturan dan /ro!edur
e!ela$atan dan
e!e(atan er+a
d"tera/an !ela$a
/ela!anaan /eer+aan
Me$a(a$" Peraturan dan
/ro!edur e!ela$atan dan
e!e(atan er+a
Da/at Menera/an
/eraturan dan /ro!edur
e!ela$atan dan
e!e(atan er+a !ela$a
/ela!anaan /eer+aan
D"!"/l"n dan
bertan##un#
+a.ab
* 10
).) Pe$a!an#an dan 3!"
PL9 be!erta 2atu da1a
d"/er"!a !e!ua"
"n!tru!" $anual dan
S=P
Me$a(a$" o$/onen PL9 dan
"n!tala!"n1a
Da/at Me$er"!a
/e$a!an#an dan 3!" PL9
be!erta 2atu da1a !e!ua"
"n!tru!" $anual dan S=P.
9er$at dan tel"t"
).' B"la terda/at 9P% dan Me$a(a$" /e$ro#ra$an PL9 Da/at $e&load"n# 9P% Men#"ut" "n!tru!"
1>
Mode$ $aa 9P%
d"load"n# den#an
/ro#ra$ 1an# !e!ua"
untu o/era!" PL9 dan
Mode$ d"!"a/an-
!e!ua" "n!tru!" $anual
dan S=P
dan Mode$ den#an /ro#ra$ 1an#
!e!ua" untu o/era!" PL9
dan Mode$
$anual dan S=P
3. Me$er"!a
o/era!"
PL9
'.1 PL9 dan /eralatann1a
d"/er"!a !ede$""an
ru/a !e("n##a t"da
$en#uran#" t"n#at 4IP5
/en#a$anan 1an# tela(
d"teta/an
Me$a(a$" +en"!&+en"!
o$/onen PL9 dan
Peralatann1a dan $e$a(a$"
t"n#at /en#a$anan 4IP5 1an#
tela( d"teta/an
Da/at Me$er"!a PL9 dan
/eralatann1a !ede$""an
ru/a !e("n##a t"da
$en#uran#" t"n#at
/en#a$anan 4IP5 1an#
tela( d"teta/an
9er$at dan tel"t" ! 14
'.) PL9 dan /eralatann1a
d"/er"!a 6un#!"
beer+an1a- !e!ua"
"n!tru!" $anual dan
S=P
Me$a(a$" 2ara er+a PL9 dan
/eralatann1a
Da/at Me$er"!a o/era!"
PL9 dan /eralatann1a
!e!ua" "n!tru!" $anual
dan S=P
Me$er"!a den#an
9er$at dan tel"t"
!e!ua" "n!tru!"
$anual dan S=P
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
'.' Pen1"$/an#an o/era!"
1an# ter+ad" d"lauan
"dent"3a!" !e!ua" S=P
Me$a(a$" /en1"$/an#an
1an# ter+ad"
Da/at Melauan
/en#"dent"3a!"an
Pen1"$/an#an o/era!"
!e!ua" S=P
Men#"ut" !e!ua"
S=P
'.8 Pen1"$/an#an 1an#
ter+ad" d"teta/an
alternat"6
/e$e2a(ann1a dan
d"la/oran !e!ua" S=P
Da/at Meneta/an
alternat"6 /e$e2a(ann1a
!e!ua" /ro!edur 1an#
berlau
Men#"ut" /ro!edur
dan /er!1aratan
)*
4. Me$buat
la/oran
8.1 Ber"ta A2ara Sera(
Ter"$a =/era!" d"buat
!e!ua" /ro!edur
/eru!a(aan
Me$a(a$" ten" /e$buatan
Ber"ta A2ara 1an# benar
Da/at Me$buat Ber"ta
a2ara /era"tan !e!ua"
den#an /ro!edur 1an#
berlau
Men#"ut" /ro!edur
dan /er!1aratan
4 .
8.) La/oran /en#o/era!"an
d"buat !e!ua" /ro!edur
/eru!a(aan
Me$a(a$" ten" /e$buatan
la/oran 1an# benar
Da/at Me$buat la/oran
/era"tan !e!ua" den#an
/ro!edur dan 6or$at 1an#
berlau
Men#"ut" /ro!edur
dan /er!1aratan
Assessment Assessment Assessment
III. KELOMPOK UNIT KOMPETENSI KHUSUS
$.1. U23t K4'56t62+3 : Me$el"(ara dan Me$/erba"" PL9
K4-6 U23t : KTL.I<*).)17.*1
D&ra+3 P6'76(a8ara2 : :* JP ;85 $en"t
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
1.Meren2anaa
n@Me$/er!"a
/an
/e$el"(araan
1.1 Per"nta( er+a 1an#
d"ter"$a d"/a(a$" untu
$e$a!t"an ba(.a
"n!tru!" da/at
Me$a(a$" /er"nta( er+a 1an#
d"ter"$a untu $e$a!t"an
ba(.a "n!tru!" da/at
d"la!anaan
9erda! dan
ber/""r !e2ara
r"t"!
* 10
)1
@ /erba"an
PL9
d"la!anaan
1.) Ga$bar /en#a.atan dan
#a$bar on3#ura!" !atu
#ar"! 1an# bera"tan
den#an /en#o/era!"an
PL9- d"/er"!a !e!ua"
dou$en 1an# d"teta/an
/eru!a(aan @ S=P
Me$a(a$" #a$bar
/en#a.atan dan #a$bar
on3#ura!" !atu #ar"! 1an#
bera"tan den#an /en#o&
/era!"an PL9
Da/at Me$er"!a #a$bar
/en#a.atan dan #a$bar
on3#ura!" !atu #ar"!
1an# bera"tan den#an
/en#o/era!"an PL9 !e!ua"
dou$en 1an# d"teta/an
/eru!a(aan dan S=P
Me$er"!a den#an
9er$at dan tel"t"
!e!ua" "n!tru!"
$anual dan S=P
1.' Ren2ana er+a d"!u!un
a#ar /eer+aan da/at
d"la!anaan !e!ua" S=P
Da/at Men1u!un ren2ana
er+a a#ar /eer+aan
da/at d"la!anaan !e!ua"
S=P
9er$at dan tel"t"-
$en1u!un !e!ua"
urutan
1.8 Alat er+a- alat K' dan
alat bantu d"!"a/an
!e!ua" S=P dala$ ond"!"
da/at beer+a den#an
ba" dan a$an
Me$a(a$" +en"! +en"! alat u+"
dan alat K' dan alat bantu
1an# d"butu(an
Da/at Men1"a/an alat u+"
dan alat K' dan alat
bantu 1an# d"butu(an
!e!ua" den#an e/erluan
dan ond"!" da/at beer+a
den#an ba" dan a$an
!erta teral"bra!"
9er$at- tel"t"
1.5 Per!on"l ber.enan#
d"(ubun#" untu
$e$a!t"an ba(.a
/eer+aan tela(
d"oord"na!"an !e2ara
e6et"6 den#an /"(a
tera"t la"nn1a !e!ua"
S=P
Me$a(a$" ten"
bero$un"a!" 1an# ba"
Da/at Men#(ubun#" /"(a
tera"t untu $e$a!t"an
ba(.a /eer+aan
d"oord"na!"an !e2ara
e6et"6
Ra$a( dan
bero$un"a!"
!e2ara +ela!
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
1.: Ketentuan dan Pro!edur
K' d"/a(a$" !e!ua"
!tandar 1an# berlau
Me$a(a$" Ketentuan dan
Pro!edur K' !e!ua" !tandar
1an# berlau
ber/""r 9erda!
dan r"t"!
))
).Me$el"(ara
dan
$e$/erba""
PL9
).1 Peraturan dan /ro!edur
e!ela$atan dan
e!e(atan er+a
d"tera/an !ela$a
/ela!anaan /eer+aan
Me$a(a$" /eraturan dan
/ro!edur e!ela$atan dan
e!e(atan er+a
Da/at Menera/an
/eraturan dan /ro!edur
e!ela$atan dan
e!e(atan er+a !ela$a
/ela!anaan /eer+aan
D"!"/l"n dan
bertan##un#
+a.ab
$ #
).) Pe$a!an#an dan 3!"
PL9 be!erta 2atu da1a
d"/er"!a !e!ua"
"n!tru!" $anual dan
S=P
Me$a(a$" o$/onen PL9 dan
"n!tala!"n1a
Da/at Me$er"!a
/e$a!an#an dan 3!" PL9
be!erta 2atu da1a !e!ua"
"n!tru!" $anual dan S=P.
Me$er"!a den#an
2er$at dan tel"t"
!e!ua" "n!tru!"
$anual dan S=P
).' B"la terda/at 9P% dan
Mode$ $aa 9P%
d"load"n# den#an
/ro#ra$ 1an# !e!ua"
untu o/era!" PL9 dan
Mode$ d"!"a/an- !e!ua"
"n!tru!" $anual @ S=P
Me$a(a$" /e$ro#ra$an PL9
dan Mode$
Da/at $e&load"n# 9P%
den#an /ro#ra$ 1an#
!e!ua" untu o/era!" PL9
dan Mode$
Melauan den#an
benar !e!ua"
"n!tru!" $anual
dan S=P
'.Me$er"!a
/e$el"(araan
dan /erba"an
PL9
'.1 PL9 dan /eralatann1a
d"/er"!a !ede$""an
ru/a !e("n##a t"da
$en#uran#" t"n#at
/en#a$anan 4IP5 1an#
tela( d"teta/an
Me$a(a$" +en"!&+en"!
o$/onen PL9 dan
Peralatann1a dan $e$a(a$"
t"n#at /en#a$anan 4IP5 1an#
tela( d"teta/an
Da/at Me$er"!a PL9 dan
/eralatann1a !ede$""an
ru/a !e("n##a t"da
$en#uran#" t"n#at
/en#a$anan 4IP5 1an#
tela( d"teta/an
Me$er"!a den#an
2er$at dan tel"t"
!e!ua" "n!tru!"
$anual dan S=P
4 .
'.) PL9 dan /eralatann1a
d"/er"!a 6un#!"
beer+an1a- !e!ua"
"n!tru!" $anual dan
S=P
Me$a(a$" 2ara er+a PL9 dan
/eralatann1a
Da/at Me$er"!a o/era!"
PL9 dan /eralatann1a
!e!ua" "n!tru!" $anual
dan S=P
Me$er"!a den#an
2er$at dan tel"t"
!e!ua" "n!tru!"
$anual dan S=P
ELEMEN
KOMPETENS
I
KRITERIA UNJUK KERJA
MATERI PELATIHAN
JAM
PELATIHAN
P6296ta)&a2 K6t6ra'53(a2 S3ka5 K6r8a
P629
6ta)&
1a2
K6t61
ra'53
1(a2
)'
'.' Pen1"$/an#an o/era!"
1an# ter+ad" d"lauan
"dent"3a!" !e!ua" S=P
Me$a(a$" /en1"$/an#an
1an# ter+ad"
Da/at Melauan
/en#"dent"3a!"an
Pen1"$/an#an o/era!"
!e!ua" S=P
Men#"ut" S=P
'.8 Pen1"$/an#an 1an#
ter+ad" d"teta/an
alternat"6
/e$e2a(ann1a dan
d"la/oran !e!ua" S=P
Da/at Meneta/an
alternat"6 /e$e2a(ann1a
!e!ua" /ro!edur 1an#
berlau
Men#"ut" /ro!edur
dan /er!1aratan
8. Me$b
uat la/oran
8.1 Ber"ta A2ara
/e$el"(araan dan
/erba"an d"buat
!e!ua" /ro!edur dan
6or$at 1an# d"teta/an
/eru!a(aan
Me$a(a$" ten" /e$buatan
ber"ta a2ara 1an# benar
Da/at Me$buat ber"ta
a2ara Pe$a!an#an !e!ua"
den#an /ro!edur 1an#
berlau
Ra/" dan !e!ua"
den#an /ro!edur
1an# berlau
4
8.) La/oran /e$el"(araan
dan /erba"an d"buat
!e!ua" /ro!edur
/eru!a(aan
Me$a(a$" /e$buatan la/oran
1an# benar
Da/at Me$buat la/oran
/e$er"!aan !e!ua"
den#an /ro!edur dan
6or$at 1an# berlau
Ra/" dan !e!ua"
den#an /ro!edur
1an# berlau
Assessment Assessment Assessment
IV. PELATIHAN DI TEMPAT KERJA /OJT0
)8
4.1. U23t K4'56t62+3 : Men#"n!/e!" In!tala!" PL9
K4-6 U23t : KTL.II*).))>.*1
ELEMEN KOMPETENSI INDIKATOR PELAKSANAAN PELATIHAN DITEMPAT KERJA
*1. Meren2anaan dan Me$/er!"a/
an In!/e!"
). Me$er"!a In!tala!" PL9
'. Me$buat la/oran
$en1"a/an #a$bar er+a0/en#a.atan "n!tala!" 6a!a tun##al dan atau 6a!a t"#a- !urat /er"nta(
er+a dan dou$en tera"t
$en1"a/an alat u+" dan alat ' dan alat bantu 1an# d"butu(an
$enera/an /eraturan dan /ro!edur e!ela$atan dan e!e(atan er+a
$e$er"!a dan $en#u+" "n!tala!" PL9 dan elen#a/ann1a
$e$er"!a o$/onen "n!tala!" PL9 dan t"n#at /en#a$anan 4IP5
$en#uur Set"a/ ran#a"an l"!tr" untu $e$a!t"an ta(anan /e$bu$"an- ta(anan "!ola!"- @
/olar"ta! !e!ua" /er!1aratan
$e$er"!a dan $e$band"n#an (a!"l u+" den#an (a!"l /en#uuran "n!tala!" PL9
$en#"dent"3a!" /en1ebab /en1"$/an#an (a!"l u+" 1an# ter+ad"
$e$buat la/oran /e$er"!aan
$e$buat ber"ta a2ara /e$er"!aan
S6'&a k693ata2 -3(ak&ka2 +6+&a3 -629a2 Sta2-ar 456ra+342a( -3t6'5at k6r8a.
4.. U23t K4'56t62+3 : Men#o/era!"an PL9
K4-6 U23t : KTL.I=*).)18.*1
)5
ELEMEN KOMPETENSI INDIKATOR PELAKSANAAN PELATIHAN DITEMPAT KERJA
*1. Meren2anaan dan $en1"a/an
/en#o/era!"an PL9
). Men#o/era!"an PL9
'. Me$er"!a o/era!" PL9
8. Me$buat la/oran
$en1"a/an #a$bar er+a0/en#a.atan "n!tala!" 6a!a tun##al dan atau 6a!a t"#a- !urat /er"nta(
er+a dan dou$en tera"t
$en1"a/an alat u+" dan alat ' dan alat bantu 1an# d"butu(an
$enera/an /eraturan dan /ro!edur e!ela$atan dan e!e(atan er+a
$e$a(a$" o$/onen PL9 dan "n!tala!"n1a
$e$a(a$" /e$ro#ra$an PL9 dan $ode$
$e$er"!a PL9 dan /eralatann1a !ede$""an ru/a !e("n##a t"da $en#uran#" t"n#at
/en#a$anan 4IP5 1an# tela( d"teta/an
$e$a(a$" dan $e$er"!a 2ara er+a PL9 dan /eralatann1a
$e$a(a$" dan $elauan /en#"dent"3a!"an /en1"$/an#an o/era!" !e!ua" S=P
$e$buat la/oran /en#o/era!"an
$e$buat ber"ta a2ara /en#o/era!"an
S6'&a k693ata2 -3(ak&ka2 +6+&a3 -629a2 Sta2-ar 456ra+342a( -3t6'5at k6r8a.
4.$. U23t K4'56t62+3 : Me$el"(ara dan Me$/erba"" PL9
K4-6 U23t : KTL.I<*).)17.*1
):
ELEMEN KOMPETENSI INDIKATOR PELAKSANAAN PELATIHAN DITEMPAT KERJA
*1. Meren2anaan @Me$/er!"a/an
/e$el"(araan @ /erba"an PL9
5. Me$el"(ara dan $e$/erba""
PL9
:. Me$er"!a /e$el"(araan dan
/erba"an PL9
7. Me$buat la/oran
$en1"a/an #a$bar er+a0/en#a.atan "n!tala!" 6a!a tun##al dan atau 6a!a t"#a- !urat /er"nta(
er+a dan dou$en tera"t
$en1"a/an alat u+" dan alat ' dan alat bantu 1an# d"butu(an
$enera/an /eraturan dan /ro!edur e!ela$atan dan e!e(atan er+a
$en##ant" o$/onen PL9 1an# ru!a
$e$betulan /ro#ra$ 1an# error
$e$er"!a PL9 dan /eralatann1a !ede$""an ru/a !e("n##a t"da $en#uran#" t"n#at
/en#a$anan 4IP5 1an# tela( d"teta/an
$e$er"!a o/era!" atau /ro#ra$ PL9 dan /eralatann1a
$e$a(a$" dan $elauan /en#"dent"3a!"an /en1"$/an#an o/era!" !e!ua" S=P
$e$buat la/oran /en#o/era!"an
$e$buat ber"ta a2ara /en#o/era!"an
S6'&a k693ata2 -3(ak&ka2 +6+&a3 -629a2 Sta2-ar 456ra+342a( -3t6'5at k6r8a.
)7
V. EVALUASI PROGRAM PELATIHAN
NO. KEGIATAN MATERI EVALUASI JAM
1. Ma!uan 1.1 Pe!erta Pelat"(an
1.) Pelat"(
1.' A!!e!or Pelat"(an
1.8 Tena#a Penduun#
1.5 Aa!"l"ta! Peralatan
1.: Ba(an Pelat"(an
1.7 Modul PBK0Job S(eet0D"tat
1.? B"a1a0Dana Pelat"(an
). Pro!e! ).1 Kur"ulu$ dan S"labu! 1
).) %n"t Ko$/eten!" 1an# d"te$/u(
).' Metode Pelat"(an
).8 Jad.al Pelat"(an
).5 Pelat"(an d" te$/at er+a
'. Keluaran '.1 Pen#ua!aan /en#eta(uan 1
'.) Pen#ua!aan Ketera$/a"lan
'.' S"a/ er+a
'.8 Ked"!"/l"nan
'.5 Mot"va!" Ker+a
'.: Ju$la( lulu!an
Ju$la( total Ja$ #
)?
DA:TAR PERELATAN DAN BAHAN "ANG DIGUNAKAN
1. J&-&(,Na'a P6(at3)a2 : TEKNISI PLC
. K4-6 Pr49ra' P6(at3)a2 : E.8*.1.*.1.1.1.II.*1
NO
UNIT
KOMPETEN
SI
KODE
UNIT
DA:TAR
PERALATAN
DA:TAR BAHAN
KETERANGA
N
1 Men#"ut"
Pro!edur K'
=T=.KR*1
.*1:.*1
Ear/lu#
Paa"an er+a
Se/atu er+a
<el$et
Sarun# tan#an
Ma!er
Alat Tul"! Kantor
Modul /elat"(an
Buu %% Poo K'
) Melauan
o$un"a!"
KJK.SP*1.
**8.*1
Alat Tul"! Kantor
Modul /elat"(an
'. Me$a!an#
In!tala!"
Pro#ra$$ab
le Lo#"2
9ontrol 4PL90
KTL.IK*).)
)>.*1
& Mult"$eter
Analo#
& Mult"$eter
D"#"tal
& Te!t/en
& Tool Set
& PL9 Set
4=$ron0S2(ne"de
r5
& La$/u Ind"ator
)8,D9
& Rela1 )8,D9
& Pu!( Button
N=0N9
& Salar To##le
& Ter$"nal Kabel
& M9B 1 P(a!e
& Kabel NGA 1-5$$
& Kabel NBA 1-5$$
& Soet Rela1
& Kle$ abel
& Rel Kabel
& Tra2 DIN
& Kerta! A8
& S/"dol
& Alat Tul"! Kantor
& Modul /elat"(an
8. Men#"n!/e!
" In!tala!"
PL9
KTL.II*).)
)>.*1
& Mult"$eter
Analo#
& Mult"$eter
D"#"tal
& Te!t/en
& Tool Set
& PL9 Set
4=$ron0S2(ne"de
r5
& La$/u Ind"ator
)8,D9
& Rela1 )8,D9
& Pu!( Button
N=0N9
& Salar To##le
& Ter$"nal Kabel
& M9B 1 P(a!e
& Kabel NGA 1-5$$
& Kabel NBA 1-5$$
& Soet Rela1
& Kle$ abel
& Rel Kabel
& Tra2 DIN
& Kerta! A8
& S/"dol
& Alat Tul"! Kantor
& Modul /elat"(an
NO
UNIT
KOMPETEN
SI
KODE
UNIT
DA:TAR
PERALATAN
DA:TAR BAHAN
KETERANGA
N
5. Men#o/era!"
&an PL9
KTL.I=*).
)18.*1
& Mult"$eter
Analo#
& Mult"$eter
D"#"tal
& Te!t/en
& Tool Set
& PL9 Set
4=$ron0S2(ne"de
r5
& Ko$/uter Set
& Pr"nter
& Kabel RS)')
& Konetor DB>
& Pro#ra$"n#
9on!ole
& Motor A9 1
P(a!e
& Motor A9 '
P(a!e
& Tra"ner L"6t
& Tra"ner
9onve1or
& Tra"ner P"ntu
Par"r
& Tra"ner
Per#eraan
Robot
& La$/u Ind"ator
)8,D9
& Rela1 )8,D9
& Pu!( Button
& Salar To##le
& Ter$"nal Kabel
& Kontator
))*0'?*,A9
& M9B 1 P(a!e
& M9B ' P(a!e
& Ser"n#
& =verload
& Kabel NGA 1-5$$
& Kabel NBA 1-5$$
& Soet Rela1
& Kle$ abel
& Rel Kabel
& Tra2 DIN
& L"$"t S."t2(
& E$er#en21 S."t2(
& P(oto Sen!or
& %ltra!on"2 Sen!or
& Kerta! A8
& S/"dol
& Alat Tul"! Kantor
& Modul /elat"(an
:. Me$el"(ara
dan
Me$/erba""
PL9
KTL.II*).))
>.*1
& Mult"$eter
Analo#
& Mult"$eter
D"#"tal
& Te!t/en
& Tool Set
& PL9 Set
4=$ron0S2(ne"de
r5
& Ko$/uter Set
& Pr"nter
& Kabel RS)')
& Konetor DB>
& Pro#ra$"n#
9on!ole
& Motor A9 1
P(a!e
& Motor A9 '
P(a!e
& Tra"ner L"6t
& Tra"ner
9onve1or
& Tra"ner P"ntu
Par"r
& Tra"ner
Per#eraan
Robot
& La$/u Ind"ator
)8,D9
& Rela1 )8,D9
& Pu!( Button
& Salar To##le
& Ter$"nal Kabel
& Kontator
))*0'?*,A9
& M9B 1 P(a!e
& M9B ' P(a!e
& Ser"n#
& =verload
& Kabel NGA 1-5$$
& Kabel NBA 1-5$$
& Soet Rela1
& Kle$ abel
& Rel Kabel
& Tra2 DIN
& L"$"t S."t2(
& E$er#en21 S."t2(
& P(oto Sen!or
& %ltra!on"2 Sen!or
& Batre" L"t("u$
',D9
& Kerta! A8
& S/"dol
& Alat Tul"! Kantor
& Modul /elat"(an
'*
NO
UNIT
KOMPETEN
SI
KODE
UNIT
DA:TAR
PERALATAN
DA:TAR BAHAN
KETERANGA
N
'1
RANCANGAN PELATIHAN DI TEMPAT KERJA
Judul0Na$a Pelat"(an 7 TEKNISI PL9
Na$a Pe!erta Pelat"(an 7 .....................................................
Na$a Le$ba#a0Peru!a(aan 7 .....................................................
Ke#"atan d" Te$/at Ker+a 7 .....................................................
N=
<ARI0
TANGGAL
AREA
KERJA
%NIT0 ELEMEN
K=MPETENSI
KEGIATAN JAM <ASIL PEMBIMBING
1.
).
'.
CCCCCCCC.- C. CCCCCCC.. C..
P"$/"nan CCCCC..
CCCCCCCCCCCCC..
')
EVALUASI PROGRAM PELATIHAN
Judul0Na$a Pelat"(an 7 TEKNISI PL9
NO
.
UNSUR "ANG DINILAI
P623(a3a2
/A++6++'62
t0
N3(a3
A
4>1&
1**5
B
471&
>*5
C
4:1&7*5
D
4D5*5
1. MAS%KAN 7
1.1 Pe!erta Pelat"(an
1.) Pelat"(
1.' A!!e!!or Pelat"(an
1.8 Tena#a Penduun#
1.5 Aa!"l"ta! Peralatan
1.: Ba(an Pelat"(an
1.7 Modul PBK0Job S(eet0 D"tat
1.? B"a1a0Dana Pelat"(an
4*&1**5
). PR=SES 7
).1 Kur"ulu$ dan S"labu!
).) %n"t Ko$/eten!" 1an#
d"te$/u(
).' Metode Pelat"(an
).8 Jad.al Pelat"(an
).5 Pelat"(an d" Te$/at Ker+a
4*&1**5
'. KEL%ARAN 7
'.1 Pen#ua!aan Pen#eta(uan
'.) Pen#ua!aan Ketera$/"lan
'.' S"a/ Ker+a
'.8 Ked"!"/l"nan
'.5 Mot"va!" Ker+a
'.: Ju$la( Lulu!an
4*&1**5
CCCCCCCCCCC- t#l CCCCCCCCCCC.
Penan##un# Ja.ab Pro#ra$
4$ener"$a (a!"l evalua!"5
CCCCCCCCCCCCC..
Evaluator Pro#ra$ Pelat"(an
CCCCCCCCCCCCC..
''
STANDAR KOMPETENSI KERJA NASIONAL INDONESIA
SEKTOR LISTRIK SUB SEKTOR KETENAGA LISTRIKAN
BIDANG INSTALASI PEMAN:AATAN TENAGA LISTRIK
KODE UNIT : OTO.KR01.01#.01
JUDUL UNIT : M6293k&t3 Pr4+6-&r K6+6)ata2 -a2 K6+6(a'ata2 K6r8a
DESKRIPSI UNIT : %n"t "n" $en#"dent"3a!"an o$/eten!" 1an# d"butu(an untu7
& $en#("ndar" ba(a1a /ada te$/at er+a
& /e$el"(araan eber!"(an /erlen#a/an area er+a
& /en#"dent"a!"an +en"! /erlen#a/an ebaaran dan
/en##unaann1a
& /ro!edur /ela!anaan #a.at darurat
& $en#"ut" /ro!edur e!ela$atan 1an# $el"/ut"
/ertolon#an /erta$a dan CPR.
ELEMEN KOMPETENSI KRITERIA %NJ%K KERJA
1 Men#"ut" /ro!edur
/ada te$/at er+a
untu $en#"dent"3a!"
ba(a1a dan
/en#("ndarann1a
1.1 Men#enal" ba(a1a /ada area er+a dan $elauan
t"ndaan /en#ontrolan 1an# te/at.
1.) Men#"ut" eb"+aan 1an# !1a( /ada te$/at er+a dan
/ro!edur /en#ontrolan re!"o.
1.' Me$atu(" tanda ba(a1a dan /er"n#atan.
1.8 Pe$aa"an /aa"an /ean#a$anan !e!ua" SI 4Standard
Intenational5.
1.5 Pen##unaan ten" dan /en#an#atan0 /e$"nda(an
!e2ara $anual 1an# te/at.
*) Me$el"(ara
eber!"(an
/erlen#a/an dan
area er+a
).1 Perlen#a/an d"/"la( !ebelu$ $elauan /e$ber!"(an
dan /era.atan !e2ara rut"n.
).) Pen##unaan $etode 1an# a$an dan benar untu
/e$ber!"(an dan /e$el"(araan /erlen#a/an.
).' Peralatan dan area er+a d"ber!"(an0d"/el"(ara
!e!ua" den#an ea$anan- +ad.al /e$el"(araan
berala- te$/at /enera/an dan !/e!"3a!" /abr".
*' Mene$/atan dan
$en#"ndent"3a!"
+en"! /e$ada$
ebaaran- /en##unaan
dan /ro!edur
/en#o/era!"an d"te$/at
er+a
'.1 Pen#"dent"3a!"an /e$ada$an ebaaran 1an# !e!ua"
/ada t"/e 1an# te/at untu l"n#un#an te$/at er+a.
'.) Seluru( e#"atan /enera/an /e$ada$an ebaaran
dan /ro!edur er+a d""dent"3a!"an berda!aran S=P
4Standard Operation Procedures5- undan#&undan# K '
4Ke!ela$atan dan Ke!e(atan Ker+a5- /eraturan
/erundan#&undan#an dan /ro!edur0 eb"+aan
/eru!a(aan.
*8 Mela!anaan /ro!edur
darurat
8.1 Men#"ut" /ro!edur /erl"ndun#an $e!"n /ada !aat
tanda ba(a1a $un2ul.
8.) Men#"ut" /ro!edur alar$0/er"n#atan0evaua!" d"
te$/at er+a.
8.' Men#"ut" /ro!edur #a.at darurat !e2ara /ro6e!"onal
1an# te/at untu $el"ndun#" $e!"n /ada !aat eadaan
tanda ba(a1a $un2ul.
8.8 Pela1anan darurat 1an# /ro6e!"onal dan te/at untu
$e$an##"l /ertolon#an den#an !e#era d"lauan ole(
'8
ELEMEN KOMPETENSI KRITERIA %NJ%K KERJA
oran# 1an# berua!a untu $elauan (al ter!ebut.
*5 Men+alanan da!ar&
da!ar /ro!edur
ea$anan
5.1 Keb"+aan0/ro!edur ea$anan d"+alanan berda!aran
/elat"(an /eru!a(aan dan undan#&undan# 1an#
berlau.
5.) Seluru( ea$anan 1an# ber(ubun#an den#an e+ad"an
d"2atatEd"la/oran /ada 6or$ul"r 1an# !e!ua".
5.' Seluru( !ta6 d"!aranan $en##unaan /ro!edur
ea$anan /eru!a(aan dan $etode 1an# te/at dala$
/enera/ann1a.
*: Mela!anaan
/ro!edur
/en1ela$atan /erta$a
dan Cardio-Pulmonary-
Resusciation 4CPR5
:.1 Seluru( e#"atan /ertolon#an /erta$a 1an# d"lauan
d"2atat0 d"la/oran berda!aran S=P 4Standard
Operation Procedures5- undan#&undan# K'
4Ke!ela$atan dan Ke!e(atan Ker+a5- /eraturan
/erundan#&undan#an dan /ro!edur0eb"+aan
/eru!a(aan.
Bata+a2 Var3a76(

1. Bata+a2 k42t6k+:
Standar o$/eten!" "n" d"#unaan untu +a!a /ela1anan /e$el"(araan0!erv"! @
/erba"an d" b"dan# /erben#elan.
. S&'76r 32;4r'a+3,-4k&'62 -a5at t6r'a+&k:
2. S/e!"3a!" /abr" endaraan
2.2 S=P 4Standard Operation Procedures5 /eru!a(aan
2.! Le$baran data ea$anan $ater"al
2." Pro!edur evaua!" darurat0ebaaran
2.# Keb"+aan0/ro!edur ea$anan
2.$ Pro!edur0eb"+aan e2elaaan
2.% Pro!edur0eb"+aan tanda ba(a1a
2.& Pro!edur /ertolon#an /erta$a dan CPR 'Cardio-Pulmonary-Resusciation(
).> Per!1aratan d" te$/at er+a0"ndu!tr"
$. P6(ak+a2aa2 K $ )ar&+ '6'62&)3:
'.1 %ndan#&undan# tentan# K ' 4Ke!ela$atan dan Ke!e(atan Ker+a5
'.) Ketentuan d" b"dan# "ndu!tr".
4. S&'76r< +&'76r -a5at t6r'a+&k:
8.1 Perlen#a/an ebaaran- /ertolon#an /erta$a- /erlen#a/an CPR.
8.) Paa"an ea$anan "nd"v"dual.
8.' Perlen#a/an dan ba(an eber!"(an.
8.8 Perlen#a/an 1an# !e!ua"- /erlen#a/an dan /er$e!"nan.
8.5 Ba(an /e$ber!"( dan /elu$a!.
8.: Paa"an 1an# a$an.
*. K693ata2:
Ke#"atan (aru! d"la!anaan d"ba.a( ond"!" er+a nor$al dan (aru! ter$a!u7
#. Pe$ber!"(an /eralatan0area te$/at er+a den#an bantuan $e!"n atau !e2ara
$anual.
#.2 La/oran0$en2atat e2elaaan dan ba(a1a&ba(a1a 1an# /oten!"al.
#.! Melauan !"$ula!" /ertolon#an /erta$a dan CPR.
#." Mela!anaan e/utu!an dala$ o$"te $ana+e$en K '.
'5
Pa2-&a2 P623(a3a2
1. K42t6k+:
1.1 Pen#eta(uan dan etra$/"lan da!ar da/at d"n"la" $elalu" /eer+aan dan t"da
$elalu" /eer+aan.
1.2 Pen"la"an etra$/"lan da/at d"lauan !etela( /er"ode /elat"(an 1an# d"a.a!"
dan /en#ala$an $elauan !end"r" /ada t"/e 1an# !a$a. J"a ond"!" te$/at
er+a t"da $e$un#"nan- /en"la"an da/at d"lauan $elalu" !"$ula!".
1.3 <a!"l 1an# tela( d"tentuan (aru! da/at ter2a/a" tan/a /en#a.a!an lan#!un#.
. A+56k1a+56k 562t329:
Ko$/eten!" /ent"n# d"a$at" !e2ara $en1eluru( a#ar $a$/u $enera/an o$/eten!"
/ada eadaan 1an# beruba(&uba( dan $ere!/on !"tua!" 1an# berbeda /ada
bebera/a a!/e&a!/e ber"ut7
2. Pela!anaan /ro!edur darurat.
2.2 Pe$"l"(an 1an# te/at untu /erlen#a/an ebaaran +"a d"butu(an.
2.! Pe$el"(araan eber!"(an $e!"n- /erlen#a/an /ada area er+a.
2." Pen#"dent"3a!"an dan /en2e#a(an ba(a1a d" te$/at er+a.
2.# Penera/an /ro!edur /ertolon#an /erta$a dan CPR.
2.$ Penera/an /ro!edur ea$anan da!ar.
$ P6296ta)&a2 -a+ar:
!. %ndan#&undan# tentan# K' 4Ke!ela$atan dan Ke!e(atan Ker+a5
!.2 Pro!edur ea$anan te$/at er+a
!.! Per!1aratan /e$el"(araan /erlen#a/an dan area er+a
!." Ident"3a!" ba(a1a dan /en2e#a(an dala$ te$/at er+a
!.# Pro!edur /ertolon#an /erta$a
!.$ Pro!edur CPR
!.% Pro!edur ea$anan da!ar
!.& Pen##unaan dan /enera/an alat /e$ada$an ebaaran 1an# te/at
!.) Pro!edur /enan#anan !e2ara $anual
!.* S1arat e!ela$atan d"r"
!. S"$bol&!"$bol ba(a1a.
4. P623(a3a2 5rakt6k:
". Men#a!e! "n6or$a!" 1an# a$an
".2 Me$el"(ara 2atatan 1an# ber(ubun#an den#an ea$anan
".! Men##unaan /erlen#a/an dan /erlen#a/an 1an# benar
"." Mela/oran dan0atau $en#uran#" ba(a1a&ba(a1a /oten!"al
".# Me$el"(ara eber!"(an $e!"n- /erlen#a/an dan area er+a
".$ Mene$/atan dan $en#"dent"3a!" /erlen#a/an /e$ada$ ebaaran
".% Mela!anaan /ro!edur&/ro!edur darurat
".& Melauan /ro!edur&/ro!edur ea$anan da!ar
".) Bert"nda !e!ua" den#an eadaan ba(a1a
".* Men##unaan ten" /enan#anan !e2ara $anual
". Me$/era#aan /ro!edur /ertolon#an /erta$a dan CPR.
*. K6tra'53(a2 76r7a)a+a, 56r762-a)araa2 -a2 56r)3t&29a2
# K6a)(3a2 76r73=ara -a2 '62-629arka2 '6(35&t3:
$. Menden#aran dan $en#"ut" "n!tru!" verbal 1an# ber(ubun#an den#an /ro!edur
e!ela$atan
$.2 Men+ela!an !eluru( evaua!" dan ebutu(an ea$anan untu /elan##an dala$
!"tua!" darurat
$.! Men#(ubun#" dan $e$ber"an "n6or$a!" untu /ela1anan darurat
$." Mela/oran den#an tele/on e/ada /eru!a(aan atau +a!a /ela1anan darurat
$en#ena" t"ndaan 1an# tela( d"a$b"l dala$ !"tua!" darurat
$.# Mela/oran den#an tele/on e/ada /eru!a(aan atau /ela1anan darurat !eluru(
t"ndaan 1an# tela( d"lauan dala$ !"tua!" darurat
$.$ Mela/oran e/ada !ta6 atau /elan##an tentan# !e$ua e2elaaan 1an# d"ter"$a
/ada !"tua!" darurat
$.% La/oran !e2ara l"!an $en#ena" !"tua!" ba(a1a dan e2elaaan
':
$.& Menan1aan /ertan1aan untu $en2ar" ta(u "n6or$a!" ea$anan /eru!a(aan
$.) Menden#aran dan $e$a(a$" "n6or$a!" ea$anan /eru!a(aan.

!. K6tra'53(a2 '62&(3+ -a2 '6'7a=a -a5at t6r'a+&k:
7.1 Pen2atatan !e$ua ea$anan 1an# ber(ubun#an den#an e+ad"an /en2atatan
7.) Pe$ba2aan dan /e$a(a$an tanda e!ela$atan dan /er"n#atan
7.' Me$ba2a dan $e$a(a$" label "$"a dan le$baran data ea$anan
7.8 Me$ba2a dan $e$a(a$" !/e!"3a!" /abr" untu /erlen#a/an
7.5 Men2atat dan $ela/oran t"ndaan /en#a$anan ter(ada/ e2elaaan 1an#
ter+ad" dala$ 6or$ul"r /eru!a(aan- 2onto( 6or$ul"r e2elaaan- 6or$ul"r la/oran
ba(a1a
7.: Men2atat "n6or$a!" dala$ o$/uter.
. U28&k K6r8a -ar3 k6tra'53(a2 >a29 -356r(&ka2:
?.1 Mela!anaan tu#a! rut"n den#an /ro!edur 1an# d"teta/an d"$ana e$a+uan
etra$/"lan !e!eoran# d" a.a!" !e2ara berala ole( /en#a.a!.
?.) Mela!anaan tu#a! 1an# leb"( lua! dan !ul"t den#an /en"n#atan e$and"r"an
dan tan##un# +a.ab "nd"v"du. <a!"l /eer+aan d"/er"!a ole( /en#a.a!.
?.' Mela!anaan e#"atan 1an# o$/le! dan t"da rut"nF $en+ad" $and"r" dan
bertan##un# +a.ab untu /eer+aan 1an# la"nn1a.
Ko$/eten!" Kun2"
N
4
K4'56t62+3 K&2=3 Da(a' U23t I23 T329kat
1 Men#u$/ulan- $en#or#an"!"r dan $en#anal"!a "n6or$a!" )
) Men#o$un"a!"an "de&"de dan "n6or$a!" 1
' Meren2anaan dan $en#or#an"!"r at"v"ta!&at"v"ta! 1
8 Beer+a den#an oran# la"n dan elo$/o 1
5 Men##unaan "de&"de dan te(n" $ate$at"a &
: Me$e2a(an $a!ala( )
7 Men##unaan tenolo#" 1
'7
KODE UNIT : KJK.SP01.004.01
JUDUL UNIT : M6(ak&ka2 K4'&23ka+3
DESKRIPSI UNIT 7 %n"t "n" ber(ubun#an den#an etera$/"lan- /en#eta(uan dan !"a/
er+a 1an# d"butu(an dala$ $elauan o$un"a!" /ada Ko/era!"
Ja!a Keuan#an.

ELEMEN KOMPETENSI KRITERIA UNJUK KERJA
1. Men1"a/an o$un"a!" 1.1 Karater"!t" o$un"an d""dent"3a!".
1.) Metode o$un"a!" d""dent"3a!" dan d"/"l"(.
). Melauan onta den#an
o$un"an
).1 L"n#un#an /ela1anan 1an# e6et"6 d"2"/taan.
).) Per$"ntaan "n6or$a!" dan /ertan1aan
o$un"an d"ter"$a.
).' Kebutu(an o$un"an d"e!/lora!".
'. Me$/ro!e! "n6or$a!" '.1 Pe!an atau "n6or$a!" d"2atat.
'.) In6or$a!" d"ola(.
'.' Ja.aban d"ber"an.
'.8 T"ndaan leb"( lan+ut d"lauan.
'.5 Pela!anaan o$un"a!" d"evalua!".
8. Mela/oran (a!"l e#"atan
/ela!anaan o$un"a!".
8.1 Aar$at la/oran d"!"a/an.
8.) La/oran (a!"l e#"atan /ela!anaan o$un"a!"
d"buat dan d"la/oran.
BATASAN VARIABEL
1. Konte ,ar"abel 7
%n"t "n" berlau untu $en1"a/an o$un"a!"- $elauan onta den#an o$un"an-
$e$/ro!e! "n6or$a!" dan $ela/oran (a!"l e#"atan /ela!anaan o$un"a!"- 1an#
d"#unaan untu $elauan o$un"a!" /ada Ko/era!" Ja!a Keuan#an.
). Perlen#a/an untu $elauan o$un"a!" /ada Ko/era!" Ja!a Keuan#an- $en2au/ 7
).1 Med"a o$un"a!"
).) Alat tul"! antor
'. Tu#a! /eer+aan untu $elauan o$un"a!" /ada Ko/era!" Ja!a Keuan#an- $el"/ut" 7
'.1 Me$"l"( $etode o$un"a!"
'.) Melauan onta den#an o$un"an
'.' Me$/ro!e! "n6or$a!" dan $e$ber"an tan##a/an
'.8 Mela/oran (a!"l e#"atan /ela!anaan o$un"a!"
8. Peraturan untu $elauan o$un"a!" /ada Ko/era!" Ja!a Keuan#an- adala(7
8.1 Standard =/erat"on Pro2edure 4S=P5
8.) Strutur =r#an"!a!"
PANDUAN PENILAIAN
.1 P6286(a+a2 5r4+6-&r 5623(a3a2 :
Alat- ba(an dan te$/at /en"la"an !erta un"t o$/eten!" 1an# (aru! d"ua!a"
!ebelu$n1a 1an# $un#"n d"/erluan !ebelu$ $en#ua!a" un"t o$/eten!" "n" den#an
un"t&un"t o$/eten!" 1an# tera"t 7
1.1 T"da ada
.) K42-3+3 P623(a3a2:
).1 Kond"!" /en"la"an $eru/aan a!/e dala$ /en"la"an 1an# !an#at ber/en#aru( ata!
ter2a/a"n1a o$/eten!" ter!ebut 1an# tera"t den#an /en1"a/an o$un"a!"-
'?
onta den#an o$un"an- dan /e$/ro!e!an "n6or$a!" dan /ela/oran (a!"l
e#"atan /ela!anaan o$un"a!".
).) Pen"la"an da/at d"lauan den#an 2ara 7 l"!an- tertul"!- de$on!tra!"0 /rate- dan
!"$ula!" d" .or!(o/ dan atau d" te$/at er+a.
.$ P6296ta)&a2 >a29 -37&t&)ka2:
Pen#eta(uan 1an# d"butu(an untu $enduun# un"t o$/eten!" "n" !eba#a" ber"ut 7
'.1 Teor" o$un"a!".
'.) Med"a o$un"a!".
.4 K6t6ra'53(a2 >a29 -37&t&)ka2 :
Ketera$/"lan 1an# d"butu(an untu $enduun# un"t o$/eten!" "n" !eba#a" ber"ut 7
". Melauan personal approac+.
".2 Mener"$a dan $e$ber"an tan##a/an.
".! Men##unaan $ed"a o$un"a!".
.* A+56k kr3t3+:
A!/e r"t"! 1an# $eru/aan ond"!" er+a untu d"/er(at"an dala$ $enduun# un"t
o$/eten!" "n"- !eba#a" ber"ut 7
5.1 Perbedaan /er!e/!".
5.) Perbedaan buda1a.
5.' Pen##unaan ba(a!a.
KOMPETENSI KUNCI
NO KOMPETENSI KUNCI DALAM UNIT INI TINGKAT
1 Men#u$/ulan- $en#or#an"!"r dan $en#anal"!a "n6or$a!" 1
) Men#o$un"a!"an "de&"de dan "n6or$a!" )
' Meren2anaan dan $en#or#an"!"r at"3ta!&at"3ta! 1
8 Beer+a den#an oran# la"n dan elo$/o 1
5 Men##unaan "de&"de dan ten" $ate$at"a 1
: Me$e2a(an $a!ala( 1
7 Men##unaan tenolo#" )
'>
KODE UNIT : KTL.IK0.%.01
JUDUL UNIT : M6'a+a29 I2+ta(a+3 PLC
DESKRIPSI UNIT : %n"t o$/eten!" "n" bera"tan den#an /eren2anaan dan /er!"a/an
/e$a!an#an- /enera/an /ro!edur /e$a!an#an- /e$er"!aan-
/e$buatan la/oran 1an# d"butu(an /ada /e$a!an#an "n!tala!" PL9
!e!ua" !tandar on!tru!" dan /er!1aratan /e$a!an#ann1a.
ELEMEN KOMPETENSI KRITERIA UNJUK KERJA
*1. Meren2anaan Peer+aan.
1.1 Ren2ana er+a d"!u!un a#ar /eer+aan da/at
d"!ele!a"an !e!ua" +ad.al 1an# d"teta/an.
1.) P"(a tera"t d"(ubun#" untu $e$a!t"an
ba(.a /eer+aan d"oord"na!"an !e2ara
e6et"6.
1.' Alat er+a- Mater"al- K' dan alat bantu 1an#
d"butu(an d"ren2anaan den#an benar.
1.8 Ren2anaan Perlen#a/an uta$a dan
/erlen#a/an /elen#a/ 1an# d"butu(an
d"!e!ua"an den#an /ro!edur dan d"/er"!a
!e!ua" den#an /er!1aratan 1an# berlau.
*). Me$/er!"a/an Peer+aan ).1 Pro!edur /e$a!an#an In!tala!" L"!tr" 6a!a
tun##al dan 6a!a t"#a d"!"a/an den#an benar
!e!ua" den#an /er!1aratan 1an# berlau.
).) Alat er+a- Mater"al- K' dan alat bantu 1an#
d"butu(an d"!"a/an dan d"/er"!a untu
$e$a!t"an ber6un#!" ba" dan a$an.
).' Ga$bar /en#a.atan "n!tala!" l"!tr" 6a!a tun##al
dan 6a!a t"#a d"!"a/an untu d"!era(an /ada
/er!onal 1an# te/at.
).8 Jen"! !"!te$ Perlen#a/an uta$a dan
/erlen#a/an /elen#a/ 1an# d"butu(an
d"!"a/an !e!ua" den#an /er!1aratan
!/e!"3a!" /eralatan 1an# berlau.
'. Me$a!an# In!tala!" L"!tr" '.1 Peraturan dan /ro!edur e!ela$atan dan
e!e(atan er+a d"tera/an !ela$a
/ela!anaan /eer+aan.
'.' Peralatan0$ater"al In!tala!" L"!tr" d"/a!an#
!e!ua" den#an !/e!"3a!" ran2an#an- !tandar
dan /er!1aratan 1an# berlau.
'.' Peralatan0$ater"al In!tala!" L"!tr" d"/a!an#
!ede$""an ru/a !e("n##a t"da $en#uran#"
t"n#at /en#a$anan 4IP5 1an# tela(
d"teta/an.
'.8 Pe$er"!aan ual"ta! /eer+aan dan ebenaran
/en#a.atan d"lauan teru! $eneru! !e!ua"
/ro!edur.
'.5 Set"a/ ran#a"an l"!tr" d"u+" untu $e$a!t"an
ta(anan /e$bu$"an- ta(anan "!ola!"- dan
/olar"ta! !e!ua" /er!1aratan
8*
ELEMEN KOMPETENSI KRITERIA UNJUK KERJA
*8. Me$er"!a Peer+aan 8.1 Pen1"$/an#an 1an# bera"tan den#an ond"!"
la/an#an atau/un (al la"nn1a d"lauan
/e$er"!aan den#an 2ara /en#"dent"3a!"an.
8.) Pen1"$/an#an 1an# ter+ad" d"teta/an
alternat"6 /e$e2a(ann1a !e!ua" /ro!edur 1an#
berlau.
8.' Alternat"6 1an# d"/"l"( d"tera/an !e!ua"
den#an /er!1aratan.
*5. Me$buat la/oran. 5.1 La/oran /e$a!an#an d"buat !e!ua" den#an
/ro!edur dan 6or$at 1an# berlau.
5.) Ber"ta a2ara /e$a!an#an d"buat !e!ua" den#an
/ro!edur dan 6or$at 1an# berlau.
BATASAN VARIABEL
Dala$ $ela!anaan un"t o$/enten!" "n" (aru! d"duun# den#an ter!ed"an1a7
1. Standar Kon!tru!".
). Per!1aratan /e$a!an#an Peralatan0$ater"al In!tala!" L"!tr".
'. Perlen#a/an uta$a dan /elen#a/ !erta "n!tru2t"on $anual dar" "n!tala!" !a$bun#an
/elan##an.
8. Ga$bar In!tala!" L"!tr" PL9.
5. Peralatan K' dan /eralatan bantu 1an# tera"t den#an /ela!anaan un"t o$/eten!"
"n".
:. S"!te$ dan 6or$at /ela/oran 1an# d"teta/an.
7. Ko$/eten!" 1an# d"eta(u" !ebelu$n1a adala( 7
7.1. Mela!anaan Ke!ela$atan dan Ke!e(atan Ker+a.
7.). Mera/"an Peralatan dan te$/at er+a0 !e!ua" den#an !tandar l"n#un#an
d"te$/at er+a.
7.'. Men#"nter/reta!"an #a$bar ten" dan ,o- dia.ram.
7.8. Men##unaan +and tools / po-er tools.
PANDUAN PENILAIAN
1. Pen#eta(uan dan Ketera$/"lan 1an# d"butu(an 7
1.1. Pen#eta(uan 7
1.1.1. Motor L"!tr".
1.1.). Teor" L"!tr" Lan+ut.
1.1.'. In!tala!" Peneran#an.
1.1.8. In!tala!" tena#a.
1.1.5. PL9.
1.1.:. Kontrol dan In!tru$en.
1.). Ketera$/"lan 7
1.).1. Da!ar Kon!tru!" In!tala!" L"!tr" PL9.
1.).). On Site Trainin. Pe$a!an#an /eralatan In!tala!" L"!tr" PL9 !e!ua" #a$bar
ran2an#an "n!tla!" l"!tr".
1.).'. SNI *8 *))5&)*** Per!1aratan %$u$ In!tala!" L"!tr" 4P%IL5.
1.).8. Standar ba" na!"onal $au/un "nterna!"onal tentan# "n!tala!"
etena#al"!tr"an dan t"da bertentan#an den#an Standar Na!"onal
Indone!"a 4SNI5.
). Ruan# L"n#u/ Pen#u+"an7
81
Ko$/eten!" (aru! d"u+"an d"te$/at er+a atau d"te$/at la"n !e2ara !"$ula!" den#an
ond"!" er+a !e!ua" den#an eadaan nor$al.
'. A!/e Pent"n#7
'.1. Ko$/eten!" (aru! d"u+"an d"te$/at er+a atau d"te$/at la"n !e2ara !"$ula!"
den#an ond"!" er+a !e!ua" den#an eadaan nor$al.
'.). Kual"3a!" /end"d"an 6or$al !etara SLTA /en#ala$an $"n"$al 1 ta(un.
'.'. Mela!anaan /eer+aan 1an# on!"!ten /ada !et"a/ ele$en Ko$/eten!".
'.8. Me$enu(" r"ter"a un+u er+a 1an# ter2au/ /ada !et"a/ ele$en Ko$/eten!"
den#an $en##unaan- ten"&ten" dan !tandar /eru!a(aan !e!ua" den#an
te$/at er+a.
'.5. Menun+uan /e$a(a$an ter(ada/ /en#eta(uan dan etera$/"lan 1an#
d"butu(an !erta !"a/ er+a 1an# d"tuntut dar" /eer+aan ter!ebut.
KOMPETENSI KUNCI
NO KOMPETENSI KUNCI DALAM UNIT INI TINGKAT
1 Men#u$/ulan- $en#anal"!a dan $en#or#an"!a!"an
"n6or$a!"
)
) Men#o$un"a!"an "de dan "n6or$a!" )
' Meren2anaan dan $en#atur e#"atan )
8 Beer+a!a$a den#an oran# la"n dan elo$/o )
5 Men##unaan "de dan ten" $ate$at"a )
: Me$e2a(an $a!ala( )
7 Men##unaan Tenolo#" )
8)
KODE UNIT : KTL.II0.%.01

JUDUL UNIT : M62932+56k+3 I2+ta(a+3 PLC
DESKRIPSI UNIT : %n"t o$/eten!" "n" bera"tan den#an /e$er"!aan /eren2anaan dan
/e$a!an#an- /enera/an /ro!edur /e$er"!aan dan /en#u+"an-
/e$buatan la/oran 1an# d"butu(an /ada /e$er"!aan dan
/en#u+"an !erta /en#uuran "n!tala!" PL9 !e!ua" !tandar "n!/e!" dan
/er!1aratann1a.
ELEMEN KOMPETENSI KRITERIA UNJUK KERJA
*1. Meren2anaan dan Me$/er!"a/
an In!/e!"
1.1. Per"nta( er+a 1an# d"ter"$a d"/a(a$" untu
$e$a!t"an ba(.a "n!tru!" da/at
d"la!anaan.
1.) Pro#ra$ Ker+a /e$er"!aan /e$a!an#an
"n!tala!" PL9 d"!"a/an.
1.' Ga$bar er+a0/en#a.atan "n!tala!" 6a!a
tun##al dan atau 6a!a t"#a- !urat /er"nta( er+a
dan dou$en tera"t d"!"a/an- d"/ela+ar" dan
d"/a(a$".
1.8 Alat u+" dan alat K' dan alat bantu 1an#
d"butu(an d"!"a/an !e!ua" den#an e/erluan
dan ond"!" da/at beer+a den#an ba" dan
a$an !erta teral"bra!".
*). Me$er"!a In!tala!" l"!tr"
Ban#unan Indu!tr" K(u!u!
).1 Peraturan dan /ro!edur e!ela$atan dan
e!e(atan er+a d"tera/an !ela$a
/ela!anaan /eer+aan.
).) In!tala!" PL9 dan elen#a/ann1a d"/er"!a
dan d"u+" !e!ua" /ro!edur "n!/e!".
).' Ko$/onen In!tala!" PL9 dan t"n#at
/en#a$anan 4IP5 d"/er"!a !e!ua" den#an
!tandar dan 6un#!" er+an1a.
).8 Set"a/ ran#a"an l"!tr" d"uur untu $e$a!t"an
ta(anan /e$bu$"an- ta(anan "!ola!"- dan
/olar"ta! !e!ua" /er!1aratan.
).5 Per"!a dan band"n#an (a!"l u+" den#an (a!"l
/en#uuran "n!tala!" PL9 1an# d"lauan ole(
/e$a!an# untu $e$a!t"an n"la"n1a tela(
!e!ua" /er!1aratan.
).: Ident"3a!" /en1ebab /en1"$/an#an (a!"l u+"
1an# ter+ad"
*'. Me$buat la/oran '.1. La/oran /e$er"!aan d"buat !e!ua" den#an
/ro!edur dan 6or$at 1an# berlau.
'.) Ber"ta a2ara /e$er"!aan d""!" !e!ua" den#an
/ro!edur dan 6or$at 1an# berlau dan d"tanda
tan#an" ole( /"(a 1an# tera"t.
BATASAN VARIABEL
Dala$ $ela!anaan un"t o$/enten!" "n" (aru! d"duun# den#an ter!ed"an1a7
1. Standar In!/e!"
). Per!1aratan u+" "n!tala!" PL9
'. Perlen#a/an dan /eralatan "n!/e!" "n!tala!" PL9
8. Ga$bar "n!tala!" l"!tr" PL9
5. Peralatan K' dan /eralatan bantu 1an# tera"t den#an /ela!anaan u+" un"t o$/eten!"
"n"
:. Aor$at ber"ta a2ara dan /ela/oran 1an# d"teta/an
7. Ko$/eten!" 1an# d"eta(u" !ebelu$n1a adala( 7
8'
7.1. Mela!anaan Ke!ela$atan dan Ke!e(atan Ker+a
7.). Mera/"an Peralatan dan te$/at er+a0 !e!ua" den#an !tandar l"n#un#an
d"te$/at er+a
7.'. Men#"nter/reta!"an #a$bar ten" dan Go. d"a#ra$
7.8. Men##unaan (and tool!- /o.er tool! dan alat u+"
7.5. Me$"l"" !ert"3at level ) !ub b"dan# =/era!" dan atau Pe$el"(araan "n!tala!"
l"!tr" PL9
PANDUAN PENILAIAN
1. Pen#eta(uan dan Ketera$/"lan 1an# d"butu(an 7
1.1. Pen#eta(uan 7
1.1.1. Pro!edur "n!/e!" "n!tala!" l"!tr" PL9
1.1.). Alat %ur dan Pen#uuran L"!tr"
1.1.'. Perlen#a/an dan /eralatan "n!/e!" "n!tala!" l"!tr" PL9
1.). Ketera$/"lan 7
1.).1. Kon!tru!" "n!tala!" l"!tr" PL9
1.).). =n S"te Tra"n"n# /e$er"!aan0u+" "n!tala!" l"!tr" PL9
1.).'. P%IL )***
). Ruan# L"n#u/ Pen#u+"an
).1. Ko$/eten!" (aru! d"u+"an d"te$/at er+a atau d"te$/at la"n !e2ara !"$ula!"
den#an ond"!" er+a !e!ua" den#an eadaan nor$al.
'. A!/e Pent"n#
'.1. Ko$/eten!" (aru! d"u+"an d"te$/at er+a atau d"te$/at la"n !e2ara !"$ula!"
den#an ond"!" er+a !e!ua" den#an eadaan nor$al.
'.). Per!1aratan da!ar ual"3a!" /end"d"an 6or$al7
D' !e!ua" b"dan#n1a /en#ala$an $"n"$al 1 Ta(un
'.'. Mela!anaan /eer+aan 1an# on!"!ten /ada !et"a/ ele$en Ko$/eten!".
'.8. Me$enu(" r"ter"a un+u er+a 1an# ter2au/ /ada !et"a/ ele$en Ko$/eten!"
den#an $en##unaan- ten"&ten" dan !tandar /eru!a(aan !e!ua" den#an
te$/at er+a
'.5. Menun+uan /e$a(a$an ter(ada/ /en#eta(uan dan etera$/"lan 1an#
d"butu(an !erta !"a/ er+a 1an# d"tuntut dar" /eer+aan ter!ebut.
KOMPETENSI KUNCI
No Ko$/eten!" Kun2" Dala$ %n"t In" T"n#at
1 Men#u$/ulan- $en#anal"!a dan $en#or#an"!a!"an
"n6or$a!"
1
) Men#o$un"a!"an "de dan "n6or$a!" )
' Meren2anaan dan $en#atur e#"atan )
8 Beer+a!a$a den#an oran# la"n dan elo$/o )
5 Men##unaan "de dan ten" $ate$at"a 1
: Me$e2a(an $a!ala( 1
7 Men##unaan Tenolo#" 1
88
85
KODE UNIT : KTL.IO0.14.01
JUDUL UNIT : M629456ra+3ka2 Pr49ra'a7(6 L493= C42tr4( /PLC0
DESKRIPSI UNIT : %n"t o$/eten!" "n" bera"tan den#an /enera/an /ro!edur dan
/enan##ulan#an $a!ala( o/era!" 1an# d"/erluan untu
$en#o/era!"an PL9- !e!ua" "n!tru!" $anual dan Standin. Operation
Procedure 4S=P5 1an# berlau.
ELEMEN KOMPETENSI KRITERIA UNJUK KERJA
1. Meren2anaan dan
$en1"a/an
/en#o/era!"an PL9.
1.1 Ga$bar /en#a.atan dan #a$bar on3#ura!"
!atu #ar"! 1an# bera"tan den#an /en#o&/era!"an
PL9- d"/er"!a !e!ua" dou$en 1an# d"teta/an
/eru!a(aan dan S=P.
1.) Ren2ana er+a d"!u!un a#ar /eer+aan da/at
d"la!anaan !e!ua" S=P.
1.' Alat er+a- alat K' dan alat bantu d"!"a/an
!e!ua" S=P dala$ ond"!" da/at beer+a den#an
ba" dan a$an.
1.8 Per!on"l ber.enan# d"(ubun#" untu $e$a!t"an
ba(.a /eer+aan tela( d"oor&d"na!"an !e2ara
e6et"6 den#an /"(a tera"t la"nn1a !e!ua" S=P.
1.5 Per"nta( 1an# d"ter"$a d"/er"!a untu
$e$a!t"an ba(.a "n!tru!" da/at d"la!anaan
!e!ua" S=P.
1.: Ketentuan dan Pro!edur K' d"/a(a$" !e!ua"
!tandar 1an# berlau.
*). Men#o/era!"an PL9. ).1 Peraturan dan /ro!edur e!ela$atan dan
e!e(atan er+a d"tera/an !ela$a /ela&!anaan
/eer+aan.
).) Pe$a!an#an dan 3!" PL9 be!erta 2atu da1a
d"/er"!a !e!ua" "n!tru!" $anual dan S=P.
).' B"la terda/at 9P% dan Mode$ $aa 9P%
d"load"n# den#an /ro#ra$ 1an# !e!ua" untu
o/era!" PL9 dan Mode$ d"!"a/an- !e!ua" "n!tru!"
$anual dan S=P.
*'. Me$er"!a o/era!" PL9 '.1 PL9 dan /eralatann1a d"/er"!a !ede$""an ru/a
!e("n##a t"da $en#uran#" t"n#at 4IP5
/en#a$anan 1an# tela( d"teta/an.
'.) PL9 dan /eralatann1a d"/er"!a 6un#!" beer+an1a-
!e!ua" "n!tru!" $anual dan S=P.
'.' Pen1"$/an#an o/era!" 1an# ter+ad" d"lau&an
"dent"3a!" !e!ua" S=P.
'.8 Pen1"$/an#an 1an# ter+ad" d"teta/an alternat"6
/e$e2a(ann1a dan d"la/oran !e!ua" S=P.
8. Me$buat la/oran. 8.1 Ber"ta A2ara Sera( Ter"$a =/era!" d"buat
!e!ua" /ro!edur /eru!a(aan.
8.) La/oran /en#o/era!"an d"buat !e!ua"
/ro!edur /eru!a(aan.
8:
BATASAN VARIABEL
Dala$ $ela!anaan un"t o$/enten!" "n" (aru! d"duun# den#an ter!ed"an1a7
1. Standin. Operation Procedure 4S=P5 /en#o/era!"an "n!tala!" Pro#ra$able Lo#"2
9ontrol 4PL95.
). Pro!edur /eru!a(aan tentan# /e$buatan la/oran dan Ber"ta A2ara .
'. In!tru!" Manual dar" "n!tala!" dan /erlen#a/an Pro#ra$able Lo#"2 9ontrol 4PL95.
8. Le$bar La/oran0c+e0 list 1an# d"teta/an ole( /eru!a(aan.
5. Ketentuan dan Pro!edur K' 1an# tera"t den#an /ela!anaan un"t o$/eten!" "n".
:. Ko$/eten!" 1an# d"eta(u" !ebelu$n1a adala( 7
:.1. Mela!anaan etentuan $en#ena" K'.
:.). Men##unaan /eralatan0/eraa! er+a +and tools untu $en#o/era!"an PL9.
:.'. Men#"nter/reta!"an #a$bar ten" dan "n!tala!".
:.8. Men##unaan /eralatan uur be!aran l"!tr".
PANDUAN PENILAIAN
1. Pen#eta(uan dan Ketera$/"lan 1an# d"butu(an 7
1.1. Pen#eta(uan 7
1.1.1. Ba(an L"!tr".
1.1.). Alat uur dan /en#uuran be!aran l"!tr" .
1.1.'. Teor" L"!tr" Da!ar.
1.1.8. Peralatan (ubun# ba#" te#an#an renda( 4P<B&TR5.
Ten" Eletron"a .
PL9 dan Peralatann1a.
1.1.5. Pro!edur Ke!ela$atan dan Ke!e(atan Ker+a 4K'5 dan S=P.
1.). Ketera$/"lan 7
1.).1. Da!ar o/era!" dan /e$el"(araan !"!te$ PL9.
1.).). =r"enta!" la/an#an /ada o/era!" PL9 dan /eralatann1a.
1.).'. P%IL )***.
). Ruan# L"n#u/ Pen#u+"an7
).1. Ko$/eten!" (aru! d"u+"an d"te$/at er+a atau d"te$/at la"n !e2ara !"$ula!"
den#an ond"!" er+a !e!ua" den#an eadaan nor$al.
'. A!/e Pent"n#7
'.1. Ko$/eten!" (aru! d"u+"an d"te$/at er+a atau d"te$/at la"n !e2ara !"$ula!"
den#an ond"!" er+a !e!ua" den#an eadaan nor$al.
'.). Kla!"3a!" /end"d"an 6or$al 7 Setara SLTA 4SMK L"!tr" atau SM% IPA5
'.'. Mela!anaan /eer+aan 1an# on!"!ten /ada !et"a/ ele$en Ko$/eten!".
'.8. Me$enu(" r"ter"a un+u er+a 1an# ter2au/ /ada !et"a/ ele$en Ko$/eten!"
den#an $en##unaan- ten"&ten" dan !tandar /eru!a(aan !e!ua" den#an
te$/at er+a
'.5. Menun+uan /e$a(a$an ter(ada/ /en#eta(uan dan etera$/"lan 1an#
d"butu(an !erta !"a/ er+a 1an# d"tuntut dar" /eer+aan ter!ebut.
87
KOMPETENSI KUNCI
NO KOMPETENSI KU.NCI DALAM UNIT INI TINGKAT
1 Men#u$/ulan- $en#anal"!a dan $en#or#an"!a!"an "n6or$a!" )
) Men#o$un"a!"an "de dan "n6or$a!" )
' Meren2anaan dan $en#atur e#"atan 1
8 Beer+a!a$a den#an oran# la"n dan elo$/o 1
5 Men##unaan "de dan ten" $ate$at"a 1
: Me$e2a(an $a!ala( )
7 Men##unaan Tenolo#" )
8?
KODE UNIT : KTL.IH0.1!.01
JUDUL UNIT : M6'6(3)ara Da2 M6'56r7a3k3 Pr49ra'a7(6 L493= C42tr4(
/PLC0.
DESKRIPSI UNIT : %n"t o$/eten!" "n" bera"tan den#an /enera/an /ro!edur dan
/enan##ulan#an $a!ala( o/era!" 1an# d"/erluan untu Me$el"(ara
dan $e$/erba"" PL9- !e!ua" "n!tru!" $anual dan Standin.
Operation Procedure 4S=P5 1an# berlau.
ELEMEN KOMPETENSI KRITERIA UNJUK KERJA
*1. Meren2anaan dan
Me$/er!"a/an
/e$el"(araan dan
/erba"an PL9
1.1 Per"nta( er+a 1an# d"ter"$a d"/a(a$" untu
$e$a!t"an ba(.a "n!tru!" da/at d"la!anaan.
1.) Ga$bar /en#a.atan dan #a$bar on3#ura!" !atu #ar"!
1an# bera"tan den#an /en#o&/era!"an PL9- d"/er"!a
!e!ua" dou$en 1an# d"teta/an /eru!a(aan dan S=P.
1.' Ren2ana er+a d"!u!un a#ar /eer+aan da/at
d"la!anaan !e!ua" S=P.
1.8 Alat er+a- alat K' dan alat bantu d"!"a/an !e!ua" S=P
dala$ ond"!" da/at beer+a den#an ba" dan a$an.
1.5 Per!on"l ber.enan# d"(ubun#" untu $e$a!t"an ba(.a
/eer+aan tela( d"oor&d"na!"an !e2ara e6et"6 den#an
/"(a tera"t la"nn1a !e!ua" S=P.
1.: Ketentuan dan Pro!edur K' d"/a(a$" !e!ua" !tandar
1an# berlau.
*). Me$el"(ara dan
$e$/erba"" PL9
).1 Peraturan dan /ro!edur e!ela$atan dan e!e(atan
er+a d"tera/an !ela$a /ela&!anaan /eer+aan.
).) Pe$a!an#an dan 3!" PL9 be!erta 2atu da1a d"/er"!a
!e!ua" "n!tru!" $anual dan S=P.
).' B"la terda/at 9P% dan Mode$ $aa 9P% d"load"n#
den#an /ro#ra$ 1an# !e!ua" untu o/era!" PL9 dan
Mode$ d"!"a/an- !e!ua" "n!tru!" $anual dan S=P.
*'. Me$er"!a
/e$el"(araan dan
/erba"an PL9
'.1 PL9 dan /eralatann1a d"/er"!a !ede$""an ru/a
!e("n##a t"da $en#uran#" t"n#at /en#a$anan 4IP5
1an# tela( d"teta/an.
'.) PL9 dan /eralatann1a d"/er"!a 6un#!" beer+an1a-
!e!ua" "n!tru!" $anual dan S=P.
'.' Pen1"$/an#an o/era!" 1an# ter+ad" d"lau&an
"dent"3a!" !e!ua" S=P.
'.8 Pen1"$/an#an 1an# ter+ad" d"teta/an alternat"6
/e$e2a(ann1a dan d"la/oran !e!ua" S=P.
*8. Me$buat la/oran 8.1 Ber"ta A2ara /e$el"(araan dan /erba"an d"buat
!e!ua" /ro!edur dan 6or$at 1an# d"teta/an
/eru!a(aan.
8.) La/oran /e$el"(araan dan /erba"an d"buat !e!ua"
/ro!edur /eru!a(aan.
BATASAN VARIABEL
Dala$ $ela!anaan un"t o$/enten!" "n" (aru! d"duun# den#an ter!ed"an1a7
8>
1. Standin. Operation Procedure 4S=P5 /e$el"(araan /erba"an "n!tala!" Pro#ra$able
Lo#"2 9ontrol 4PL95.
). Pro!edur /eru!a(aan tentan# /e$buatan la/oran dan Ber"ta A2ara.
'. In!tru!" Manual dar" "n!tala!" dan /erlen#a/an Pro#ra$able Lo#"2 9ontrol 4PL95.
8. Le$bar La/oran0c+e0 list 1an# d"teta/an ole( /eru!a(aan.
5. Peralatan K' dan /eralatan bantu 1an# tera"t den#an /ela!anaan u+" un"t
o$/eten!" "n".
:. Ko$/eten!" 1an# d"eta(u" !ebelu$n1a adala( 7
:.1
.
Mela!anaan etentuan $en#ena" K'.
:.)
.
Men##unaan /eralatan0/eraa! er+a +and tools untu Me$el"(ara dan
$e$/erba"" PL9.
:.'
.
Men#"nter/reta!"an #a$bar ten" dan "n!tala!".
:.8
.
Men##unaan /eralatan uur be!aran l"!tr".
PANDUAN PENILAIAN
1. Pen#eta(uan dan Ketera$/"lan 1an# d"butu(an 7
1.1
.
Pen#eta(uan 7
1.1.1. Ba(an L"!tr".
1.1.). Alat uur dan /en#uuran be!aran l"!tr".
1.1.'. Teor" L"!tr" Da!ar.
1.1.8. Ten" Eletron"a.
1.1.5. PL9 dan Peralatann1a .
1.1.:. Pro!edur Ke!ela$atan dan Ke!e(atan Ker+a 4K'5 dan S=P.
1.)
.
Ketera$/"lan 7
1.).1. Da!ar o/era!" dan /e$el"(araan !"!te$ PL9.
1.).). =r"enta!" la/an#an /ada o/era!" PL9 dan /eralatann1a.
1.).'. P%IL )***.
). Ruan# L"n#u/ Pen#u+"an7
Ko$/eten!" (aru! d"u+"an d"te$/at er+a atau d"te$/at la"n !e2ara !"$ula!" den#an
ond"!" er+a !e!ua" den#an eadaan nor$al.
'. A!/e Pent"n#7
'.1
.
Ko$/eten!" (aru! d"u+"an d"te$/at er+a atau d"te$/at la"n !e2ara !"$ula!"
den#an ond"!" er+a !e!ua" den#an eadaan nor$al.
'.)
.
Kla!"3a!" /end"d"an 6or$al 7 Setara SLTA 4SMK L"!tr" atau SM% IPA5.
'.'
.
Mela!anaan /eer+aan 1an# on!"!ten /ada !et"a/ ele$en Ko$/eten!".
'.8
.
Me$enu(" r"ter"a un+u er+a 1an# ter2au/ /ada !et"a/ ele$en Ko$/eten!"
den#an $en##unaan- ten"&ten" dan !tandar /eru!a(aan !e!ua" den#an
te$/at er+a.
'.5
.
Menun+uan /e$a(a$an ter(ada/ /en#eta(uan dan etera$/"lan 1an#
d"butu(an !erta !"a/ er+a 1an# d"tuntut dar" /eer+aan ter!ebut.
KOMPETENSI KUNCI
NO KOMPETENSI KUNCI DALAM UNIT INI TINGKAT
1 Men#u$/ulan- $en#anal"!a dan $en#or#an"!a!"an
"n6or$a!"
)
) Men#o$un"a!"an "de dan "n6or$a!" )
5*
' Meren2anaan dan $en#atur e#"atan 1
8 Beer+a!a$a den#an oran# la"n dan elo$/o 1
5 Men##unaan "de dan ten" $ate$at"a 1
: Me$e2a(an $a!ala( )
7 Men##unaan Tenolo#" )
51