Buku Guru Kls 10

Rosidi, Ajip. 1966. Kesusastraan Sunda Dwasa Ini. Jatiwangi: Tjupumanik.
--------------, 1969. Djalan ke Surga. Djakarta: Gunung Agung

--------------, 1983. Ngalanglang Kasusastraan Sunda. Jakarta: Pustaka Jaya.
--------------, 1984. Manusia Sunda. Jakarta: Inti Idayu Prss.
--------------, 1989. Jant Arkidam. Bandung: Pustaka.
Resmana, Min. 1973. Hujan di Girang Caah di Urang. Bandung: Mitra Kencana.
Ruhimat, Asep. 2006. Sambel Jaer. Bandung: Puspawarna.
Rusyana, Dr. Yus. 1982. Mtode Pengajaran Sastra. Bandung: Gunung Larang.
--------------, 1982. Pedaran Paribasa Sunda. Bandung: Gunung Larang.
--------------, 1982. Panyungsi Sastra. Bandung: Gunung Larang.
Salmun, M.A. 1963. Kandaga Kasusastraan Sunda. Bandung: Ganaco.
80
Pamekar Diajar BASA SUNDA
Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK Kelas X
80
Pamekar D
Buku Tut
Buku Tuturus Guru SMA/MA/SMK/MAK
Kelas X
DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
2013
BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Pamekar Diajar
PANYUSUN:
Tatang Sumarsono
Ahmad Hadi
Ano Karsana
Asep Ruhimat
Darpan
Dede Kosasih
H. Dingding Haerudin
H. Yayat Sudaryat
Risnawati
PENELAAH:
Prof. Dr. H. Iskandar Wasid
Dr. Hj. Ai Sofanti, M.Pd.
Drs. H. Elin Syamsuri
Drs. Apip Ruhamdani, M.Pd.
Budi Riyanto
Rarancang Eusi : Yoshi Sukadar
Rarancang Jilid : Yoshi Sukadar
Eusi ngagunakeun Adobe InDesign CS3 jeung Adobe Photoshop CS3
Aksara ngagunakeun Bembo Std 12 pt - 24 pt.
Dipedalkeun ku:
ISBN: 978-602-1300-26-8 (Jilid Lengkap)
978-602-1300-27-5 (Jilid 1)
Perpustakaan Nasional : Katalog Dalam Terbitan (KDT)
Hak cipta
kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat

Ditangtayungan ku Undang-undang
Disklaimer: Ieu buku th diajangkeun pikeun guru basa Sunda dina raraga
larapna Kurikulum 2013. Ieu buku disusun tur ditalaah ku hiji tim kalawan
dikoordinasi ku Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK)
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat minangka buku kurikulum daerah. Mimitina
dipakna buku taun 2014. Ieu buku th sipatna dokumn hirup. Hartina bakal
tuluy disarungsum luyu jeung kabutuh katut panka jaman. Pangdeudeul ti
rupining pihak dipiharep bisa ngundakkeun ajn ieu buku.
BASA SUNDA
KIKD Kurikulum 2013
Pamekar Diajar
79 79
Bab I
PITUDUH UMUM
PABUKON
Baidillah, Drs.H. Idin, M.Pd,dkk. 2010. Aksara Sunda. Bandung: CV. Walatra.
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat. 2013. Kurikulum 2013. Bandung.
Hadi spk, Drs. Ahmad. 2005. Peperenian. Bandung: Geger Sunten.
Hadish, Ytty Kusmiyati. 1979. Sastra Lisan Sunda Mite, Fabel, dan Lgende
1. Jakarta: Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa Departemn
Pendidikan dan Kebudayaan.
Iskandar, Yosph. 1982. Tumbal. Bandung: Rahmat Cijulang.
Jurusan Basa jeung Sastra Sunda FPBS IKIP Bandung. 1990. Palanggeran jahan
Basa Sunda. Bandung: Rahmat Cijulang.
Karana, Rahmat M. Sas. 1979. Tepung di Bandung. Bandung: Rahmat Cijulang.
Keraf, Dr. Gorys. 1980. Komposisi. Ende Flors: Nusa Indah.
Kunto, Haryoto. 1984. Wajah Bandoeng Tmpo Doeloe. Bandung: Gransia.
Lembaga Basa & Sastra Sunda. 1985. Kamus Umum Basa Sunda. Bandung: Tarat.
Muchtar, R.H. Uton, Ki Umbara. 1994. Modana. Bandung: Mangl Panglipur.
Mustapa, Abdullah. 1985. Wirahma Sajak. Bandung: Medal Agung.
No. 1574. 1996. Majalah Mangl.
No. 51-52. 1996. Majalah Simpay.
---------------. 1986. Kedok Tangkork. Bandung: Remadja Karya.
Poerwadarminta, W.J.S. 1977. Kamus Umum Bahasa Indonsia. Jakarta: PN Balai
Pustaka.
Prawirasumantri, Drs. H. Abud, dkk. 2003. Pedoman Pengembangan Kurikulum
Berbasis Kompetnsi Mata Pelajaran Bahasa Darah (Sunda). Bandung: Geger
Sunten.
Pusat Pembinaan dan Pengembangan Bahasa. 1977. Pedoman jaan Bahasa Sunda
yang Disempurnakan. Jakarta.
78
78
Pamekar D
Buku Tut
Pangajaran 1: Kawih
5. Naha aya bahan nu hseun keur murid? Kumaha cara ngungkulanana?
6. Kumaha rarancang ngoman pangajaran keur minggu hareup? Kumaha
lngkah-lngkahna?
7. Jeung saterusna.
PANGBAGA
iii
KEPALA DINAS PENDIDIKAN PROVINSI JAWA BARAT
Alhamdulillah, ieu buku pangajaran basa Sunda tiasa ngawujud, enggoning
nyaosan implemntasi Kurikulum 2013, pikeun ngeusian lolongkrang Muatan
Lokal Mata Pelajaran Bahasa dan Sastra Daerah di Jawa Barat.
Hasil garapan tim panyusun th aya dua rupi buku nyata buku murid sareng
buku guru. ta th mangrupa bagian tina pakt Kurikulum Daerah, hususna
ngeunaan pangajaran basa jeung sastra darah, dumasar kana Permendikbud
No. 81A/2013, ngeunaan implementasi kurikulum. Pami diwincik deui, sans
mung buku wungkul bagian ta Permendikbud th, tapi deuih ngawengku
Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KI-KD), silabus, sareng Rencana
Pelaksanaan Pembelajaran (RPP).
Ku medalna ieu buku, dipiharep implementasi kurikulum 2013, hususna
ngeunaan pangajaran muatan lokal basa jeung sastra darah di Jawa Barat tiasa
dilaksanakeun kalawan merenah, luyu sareng udaganana. Saparantosna dialajar
ngeunaan basa jeung sastra darah, dipiharep dina diri murid aya parobihan
anu ttla, boh unsur sikepna (attitude), boh pangaweruhna (knowledge), boh
kamampuh ngagunakeun katut karancagan (performance; behavior). Singgetna
mah ta unsur anu tilu th bisa disebut kompetnsi.
Kalungguhan guru dina posisi agn parobahan utama enggoning
ngaimplemntasikeun kurikulum 2013 teu kinten pentingna. Aya hiji hipotsis
basajan, saupami guru kagungan kompetnsi anu nohonan pasaratan Kurikulum
2013, tangtosna g kalebet guru basa darah deuih, tinangtos ta kurikulum bakal
tiasa diimplemntasikeun kalawan merenah. Ku margi kitu, dina nataharkeun
sareng ngaronjatkeun kompetnsi guru th, di antawisna ku cara nysusun buku
padoman guru, kalebet tarkah anu kedah knging pangajn.
iv
Muga-muga wa harepan urang sadaya ngeunaan ayana parobihan anu
ttla dina dunya atikan ku diimplemntasikeunana Kurikulum 2013 th tiasa
ngawujud, enggoning lahirna Generasi Emas Indonesia dina taun 2045 nu bad
dongkap.
Bandung, Desember 2013
Kepala Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat,
Prof. Dr. H. Moh. Wahyudin Zarkasyi, CPA
Pembina Utama Madya
NIP. 19570807 198601 1 001
Ke Ke Ke Ke Ke Ke Ke KKe KKKKe Ke KKeepa pa pa pa pa ppppppppppppp la Dinas P
Prof. Dr. H. M MMMMoh oooooo
77 77
Bab III
PITUDUH MEUNTEUN
D. Refleksi
Rfksi th diperlukeun keur ngavaluasi kagiatan diajar ngajar nu geus
lumangsung. Ngaliwatan refeksi guru bisa ngaanalisis naha hiji pangajaran th
geus hasil sarta nyumponan pamaredih kompetensi inti, kompetensi dasar, jeung
indikator atawa acan. Sacara umum rfksi th aya dua rupa, nyata refeksi
pangajaran jeung rfksi guru sacara pribadi.
1. Rksi di ahir pangajaran\
Ieu di handap aya sawatara conto pertanyaan nu bisa ditepikeun ku guru
waktu rk mungkas pangajaran. Tujuanana antarana ba pikeun mikanyaho nepi
ka mana rspon siswa kana pangajaran nu geus ditepikeun sarta naon masalah nu
kapanggih salila pross pangajaran.
a. Meunang mangpaat naon tina pangajaran nu geus ditepikeun?
b. Resep henteu waktu urang ngulik ta pangajaran th? Lebah mana anu
resepna, lebah mana anu henteu?
c. Naon ba anu can kaharti tina ta pangajaran? Lebah mana anu ku hidep
dianggap hs?
d. Naha waktu urang disskusi geus ngarasa mr kontribusi ka kelompok/ka
nu sjn, atawa acan?
e. Naha mtode anu dilarapkeun th ngabantu ka urang pikeun mikapaham
bahan pangajaran?
f. Kumaha pamadegan hidep kana carana ibu/bapa guru nepikeun
pangajaran?
g. Jeung saterusna.
2. Rksi pribadi guru
Ieu di handap aya sawatara conto pertanyaan nu bisa ditepikeun ku guru
ka dirina pribadi sabada rngs nepikeun hiji pangajaran. Tujuanana antarana
ba pikeun ngabebenah kahngkran dirina, atawa ngukuhan naon nu geus
dianggap unggul. Salian ti ta pikeun ngukur nepi ka mana hasilna pangajaran
nu didadasaran ku rspon siswa.
1. Kumaha prakna nepikeun pangajaran, naha geus nyumponan pamaredih
kurikulum?
2. Pangajaran mana nu geus fktif, sarta mana anu acan?
3. Pangajaran mana nu perlu ditingkatkeun sangkan pamahaman murid leuwih
jembar?
4. Bahan mana nu geus dikawas ku murid, sarta mana anu acan?
76
76
Pamekar D
Buku Tut
4. Conto rubrik meunteun ngadongng
No
Nama Siswa
Aspek yang dinilai
Jumlah
Skor
Skor
Basa Pasemon
Lentong/
Wirahmaa
Gestur/
tagog
3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1
1
2
3
5. Conto rubrik meunteun guguritan
a. Meunteun karangan guguritan
No. Aspk Nu Dipeunteun Jumlah
1. Gagasan/Eusi 10 25
2. Diksi nu digunakeun 10 25
3. Bener henteuna guru lagu jeung guru wilangan 10 25
4. Aspk musikalitas/wirahma. 10 25
Jumlah 40 100
b. Meunteun nembangkeun guguritan
1. Titilaras (pageuh kana nada, henteu sumbang) 10 35
2. WIrahma (Pedotan, Ipis-kandel, anca-gancang) 10 35
3. Kedaling (Neuleuman, Miharti eusi rumpaka pupuh) 10 -- 30
Jumlah 30 -- 100
6. Conto rubrik meunteun sisindiran
1. Gagasan/Eusi 10 25
2. Diksi nu digunakeun 10 25
3. Kasaluyuan purwakanti cangkang jeung eusi 10 25
4. Itungan engang jeung wirahma 10 25
Jumlah 40 100
v
KEPALA BALAI
PENGEMBANGAN BAHASA DAERAH DAN KESENIAN
Kurikulum 2013 ti wangkid ayeuna parantos ngawitan dianggo sacara
nasional. Jalaran kitu, pangajaran basa jeung sastra darah nu diperenahkeun
janten muatan lokal di Jawa Barat kedah luyu sareng Kurikulum 2013 hususna
patali luyuna sareng elemn-elemn parobihan anu janten karakteristik
Kurikulum 2013 anu ngawengku; standar kompetnsi lulusan, standar isi,
standar pross, sareng standar penilaian. ta katangtosan kedah kacangkem
sareng kalaksanakeun ku sakumna guru-guru basa jeung sastra daerah anu
mancn tugas di SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, sareng SMK/MAK.
Ieu buku bahan ajar teh dijudulan Pamekar Diajar Basa Sunda, sadayana aya
24 jilid, ngurung buku siswa 12 jilid sareng buku guru 12 jilid. Kalungguhanana
janten buku babon anggoeun di sakola nu aya di Jawa Barat. Buku murid
diajangkeun pikeun sakumna murid dumasar kana tingkatan kelas. Buku Murid
eusina medar materi ajar sareng pertanyaan-pertanyaan, latihan, tugas/pancen
anu raket patalina sareng kompetensi dasar (KD). Buku Guru eusina medar
silabus, mtodologi pangajaran, sareng valuasi, og mangrupi pangjembar
buku murid.
Komponn-komponn anu dimekarkeun boh dina buku murid atanapi
buku guru dumasar kana opat kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun,
nyarita, maca, sareng nulis anu diajarkeun mak pamarekan saintifk sareng
penilaian autntik. Hal ieu dumasar kana karakteristik Kurikulum 2013 nu
ngalarapkeun pamerakan saintifk sareng penilaian autntik dina pross
pangajaran.
Disusuna ieu buku th mangrupa lajuning laku tina Surat Edaran Kepala
Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat, Nomor 423/2372/Setdisdik, 26 Maret
2013, negunaan Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada
jenjang SD/MI, SMP/MTs, SMA/MA, SMK/MAK. Sajabi ti eta, og dumasar
kana Peraturan Gubernur Jawa Barat Nomor 69 Tahun 2013, ngeunaan
PANGBAGA
vi
Pembelajaran Muatan Lokal Bahasa dan Sastra Daerah pada Jenjang Pendidikan
Dasar dan Menengah.
Muga-muga wa ieu buku th aya manpaatna ka urang sadaya, tur janten
cukanglantaran dina merenahkeun sareng memeres basa jeung sastra daerah,
anu udagan langkung tebihna pikeun ngamumul sareng mekarkeun basa jeung
sastra darah, ngalangkungan jalur atikan di Jawa Barat.
Tangtosna og ieu buku th teu acan tiasa disebat sampurna. Ku margi
kitu, teu kinten diantos-antosna kamadang ti sadayana. Saukur kakirangan anu
nyampak dina ieu buku bakal teras didangdosan, supados tiasa nyumponan
pameredih sareng kaayaan pajaman.
Bandung, Desember 2013
Kepala Balai Pengembangan
Bahasa Daerah dan Kesenian,
Drs. H. Husen R. Hasan, M.Pd.
Pembina Tk. I
NIP. 196110051986031014
75 75
Bab III
PITUDUH MEUNTEUN
2. Conto rubrik meunteun paguneman
No
Nama
Siswa dan
pasangan-
nya
Aspek yang dinilai
Jum.
Skor
Skor
Eusi Basa Pasemon Lentong
Undak-
usuk
basa
3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1 1 2 3
1
2
3
3. Conto rubrik meunteun aksara Sunda
a. Maca aksara Sunda
1. Gancang kendorna maca 10 25
2. Bener henteuna ngejah aksara 10 25
3. Lagu kalimah 10 25
4. Pamahaman kana bacaan 10 25
Jumlah 40 100
b. Nulis aksara Sunda
1. Karapihan tulisan: Wangun aksara, jajaran lempeng 10 20
2. Kaajegan wangun aksara 10 30
3. Benerna wangun aksara 10 30
4. Benerna pananda sora (rarangkn) 10 20
Jumlah 40 100
c. Desain aksara Sunda
1. Akurasi (bener henteuna) aksara Sunda nu didigunakeun 10 20
2. Aspek keterbacaan aksara Sunda nu digunakeun 10 30
3. Unsur estetik/kaendahan kaligraf 10 30
4. Komposisi warna jeung wangun 10 30
Jumlah 40 100
74
74
Pamekar D
Buku Tut
8. Conto rubrik meunteun ngarang
1. Eusi atawa gagasan 13 35
2. Organisasi tulisan 7 20
3. Kandaga kecap jeung pilihan kecap 7 -- 20
4. Adegan basa 7 20
5. Unsur mkanik: Ejaan, tanda baca, jeung karapihan 2 5
Jumlah 30 -- 100
C. Instrumen Meunteun Husus
Ieu di handap sawatara conto rubrik keur meunteun aspek-aspek pangajaran
nu sipatna umum. Thnikna bisa tes atawa non tes. Wangunna bisa uraian atawa
observasi. Ieu rubrik peunteun th keur conto ba. Guru bisa nyieun sorangan,
mekarkeun atawa ngarancang instrumn pikeun meunteun luyu jeung kabutuh
panngajaran.
1. Conto rubrik meunteun biantara.
No Aspek Bobot
Jumlah
Nilai
1.
Aspek Bahasa
a. Pilihan kata, gaya bahasa, tatakrama
bahasa
b. Struktur bahasa (bentukan kata dan
kalimat) yang benar
c. Pelafalan dan intonasi
35
2.
Pemahaman Isi
a. Penguasaan Isi
b. Penghayatan dan penjiwaan (imaji)
c. Organisasi dan sistematika penyampaian
isi
35
3.
Penampilan (Ekspresi)
a. Gestur (mimik dan gerak)
b. Kreasi dan gaya bicara
30
J u m l ah 100
Rentang nilai 60 - 100
vii
Kurikulum 2013 th sastuna mah masih knh Kurikulum Berbasis
Kompetnsi (KBK) nu dimekarkeun pikeun nyanghareupan panka jaman,
utamana mah kompetnsi atawa kamampuh abad ka-21. Dina ieu abad, dak
teu dak kabutuh karancagan dina rupining widang, nu ngawengku kamekaran
thnologi, informasi, jeung komunikasi (TIK) milu nangtukeun warna pangajaran
basa Sunda.
Luyu jeung ta hal, rumusan kompetnsi sikep (agama jeung sosial), kaweruh,
jeung kaparigelan nu dipak dadasar dina Kurikulum 2013 kudu ngaheulakeun
pentingna karancagan jeung komunikasi. Najan kitu, dina pangajaran basa
Sunda mah perlu og nitnan kamandirian basa jeung budaya Sunda minangka
mdia jeung wahana pangajaran basa Sunda.
Kompetnsi dina buku pangajaran basa Sunda diluyukeun kana kompetnsi
dina pangajaran SMA/SMK/MA nu sipatna nasional. Kompetnsi nu dipiharep
ku murid SMA/SMK/MA dirumuskeun minangka kamampuh mikir jeung
paripolah nu rancag dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).
Eta kamampuh th dicskeun dina kompetnsi inti (KI) anu dipidangkeun
minangka kaweruh basa Sunda anu bener tur merenah, ngntp seureuh, sarta
luyu jeung kontks situasi. ta kamampuh og dirarancang dina pross pangajaran
winangun papancn (project based learning) jeung ngorhan (discovery learning)
anu nyoko kana lngkah-lngkah nu ilmiah (saintifk) kayaning nitnan, nanya,
nyoba, nalar, jeung ngedalkeun (ngomunikasikeun).
Ieu buku tuturus guru th ngawincik tarkah minimal nu kudu dipilampah
ku guru dina nuyun murid ngahontal kompetnsi nu dipiharep. Luyu jeung
pamarekan dina Kurikulum 2013, murid diperedih ged kawanina tur kadak
dina ngorhan kaweruh perkara basa jeung sastra Sunda, anu engkna parigel
mak basa Sunda. Dampakna murid boga sikep anu had kana basa jeung sastra
PANGJAJAP
viii
Sunda katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun kautamaan sikep. Keur
ngahontal ta tujuan, peran jeung karancagan guru kacida diperlukeunana.
Tangtu wa ieu buku th ra knh kahngkranana. Panyawad katut
pangdeudeul pikeun nyamapurnakeun ieu buku pohara dianti-atina.
Bandung, Oktober 2013
Panyusun
73 73
Bab III
PITUDUH MEUNTEUN
5) Conto rubrik meunteun sawala
Kritria Alus Pisan (3) Cukup (2) Latihan Deui (1)
Ngaregepkeun Saregep Kurang saregep Api lain
Komunikasi non-
verbal
Ngarspon Kurang rspon Api lain
Ilubiung Aktif, silihledan Kurang aktif Cicingeun
Omongan
Nepikeun
pamadegan
ngaruntuy
Nepikeun
pamadegan
kurang ngaruntuy
Cicingeun
Katerangan:
1. Kumpulkeun peunteun murid luyu jeung aspk nu dipeunteun.
2. Cara meunteun:
Total peunteun
X 10
12
3. Contona:
2 + 3 + 1 + 2
X 10 =
8
= 6,7
12 12
6. Conto rubrik meunteun Maca
1. Pemahaman Literal: Kaweruh tina bacaan 10 -- 20
2. Pemahaman Inferensial: Kacindekan Eusi bacaan 10 -- 20
3. Pemahaman Evaluasi: Ngajn Eusi bacaan 10 -- 20
4. Pemahaman Apresiasi: Neuleuman eusi bacaan 10 -- 20
Jumlah 40 -- 100
7. Conto rubrik meunteun nyarita
No
Nama
Siswa
Aspek yang dinilai
Jumlah
Skor
Skor Eusi Basa Pasemon Diksi
3 2 1 3 2 1 3 2 1 3 2 1
1
2
3
72
72
Pamekar D
Buku Tut
Rentang skor = 1 5, skor minimal = 6, skor maksimal = 30
Skor: 0 6 = Sangat Kurang
7 12 = Kurang
13 18 = Cukup
19 24 = Baik
25 30 = Sangat Baik
3. Rubrik Meunteun Sikep
No. Sikep
Encan
cs
Mimiti
cs
Mimiti
Mekar
Dibiasakeun Kat.
1. Taliti
2. Tanggung jawab
3. Disiplin
4. Jujur
5. Santun
6. Peduli
7. Percaya diri
4) Conto rubrik meunteun pangaweruh
No Indikator Teknik Bentuk Instrumen
1
Bisa
nyebutkeun
tokoh wayang
tina babad
Mahabarata.
Tes Uraian
1. Pandawa th anak
Pandudwana ti dua bibit,
nyata Dwi Kunti jeung
Dwi Madrim. Sebutkeun
saha ba nu lahir ti dwi
Madrim jeung saha nu ti
Dwi Kunti!
2. Saha anu dimaksud panengah
Pandawa th jeung naha
manhna disebut kitu?
3. Sebutkeun tilu tokoh nu
kagolong ka kulawadet
Kurawa?
4. Saha ngaran guru Pandawa
jeung Kurawa th?
5. Yudistira th boga pamajikan,
saha ngaranna?
jst jst jst jst jst
PANGBAGEA:
1. Kepala Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat _ iii
2. Kepala Balai Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian Dinas
Pendidikan Provinsi Jawa Barat _ v
PANGJAJAP _ vii
BAB I: PITUDUH UMUM
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru ......................................................... 2
B. Padika Make Buku Tuturus Guru ..................................................... 2
C. Tatapakan Formal ........................................................................... 4
D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran ..................................... 4
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL) .................................................. 5
F. Proses Pangajaran ............................................................................ 5
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD) Kelas X
SMA/MA/SMK/MAK ................................................................... 6
H. Pta Konsp ................................................................................... 8
BAB II: PITUDUH HUSUS
Pangajaran 1: Biantara
A. Maca Tks Biantara ...................................................................... 10
B. Nyangkem Struktur Biantara ....................................................... 12
D. Ngaanalisis Tks Biantara ............................................................. 13
E. Nepikeun Biantara ....................................................................... 14
DAPTAR EUSI
ix
x
Pangajaran 2: Paguneman
A. Maca Paguneman ....................................................................... 16
B. Ngaanalisis Paguneman ............................................................... 17
C. Paguneman dina Karya Sastra ...................................................... 18
D. Nyusun Tks aguneman ............................................................... 20
E. Mintonkeun Paguneman ............................................................. 22
Pangajaran 3: Biograf jeung Autobiograf
A. Maca Tks Biograf ...................................................................... 25
B. Biograf, Autobiograf, jeung Otobiograf ..................................... 25
C. Unsur-unsur Biograf .................................................................. 26
D. Mangpaat Biograf ...................................................................... 26
E. Ngaanalisis Tks Biograf ............................................................. 27
F. Nyusun Tks Biograf .................................................................. 27
Pangajaran 4: Aksara Sunda
A. Maca Tks Aksara Sunda .............................................................. 31
B. Mikawanoh Aksara Sunda ............................................................ 33
C. Paham Sajarah Aksara Sunda ........................................................ 33
D. Nyalin Tks Aksara Sunda ............................................................ 34
E. Ngagunakeun Aksara Sunda ........................................................ 35
Pangajaran 5: Dongng
A. Maca Tks Dongng .................................................................... 38
B. Papasingan Dongng ................................................................... 39
C. Ciri-ciri Dongng ..................................................................... 39
D. Ngaanalisis Tks Dongng ........................................................... 40
E. Ngaksprsikeun Dongng .......................................................... 41
Pangajaran 6: Carita Wayang
A. Mikawanoh Carita Wayang .......................................................... 43
B. Pedaran Carita Wayang ................................................................ 44
C. Ngabdakeun Carita Wayang jeung Dongng ............................... 45
D. Ngaanalisis Carita Wayang ........................................................... 47
71 71
Bab III
PITUDUH MEUNTEUN
71
B. Instrumen Meunteun Umum
Ieu di handap aya sawatara rubrik keur meunteun aspek-aspek pangajaran
nu sipatna umum. Thnikna bisa tes atawa non tes. Wangunna bisa uraian atawa
observasi. Ieu rubrik peunteun th keur conto ba. Guru bisa nyieun sorangan,
mekarkeun atawa ngarancang instrumn pikeun meunteun luyu jeung kabutuh
panngajaran.
1. Conto rubrik meunteun spiritual.
No
Nama
Siswa
Menyadari
keberadaan
bahasa
Sunda
sebagai
anugrah
dari Tuhan
Yang Maha
Esa
Menyadari
keberadaan
bahasa
Sunda
sebagai alat
komunikasi
Bersyukur
atas
kebesaran
Tuhan
dengan
adanya
keragaman
bahasa
Bersyukur
atas kebe-
saran Tuhan
dengan
adanya
kekhasan
dan keung-
gulan baha-
sa Sunda
Skor
Total
1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1
2
3
4
5
Keterangan:
Selalu = 4
Sering = 3
Tidak pernah = 1
Skor minimal = 4
Skor maksimal = 16
Kriteria:
0 4 = kurang
5 8 = cukup
9 12 = baik
13 16 = sangat baik
2. Conto rubrik meunteun sosial
No
Nama
Siswa
Aspek yang dinilai
Jumlah
skor
Nilai
Akhir
Percaya
Diri
Tanggung
Jawab
Teliti Santun
Kerja
sama
Toleransi
1
2
3
70
70
Pamekar D
Buku Tut
Dina ieu bab bakal dipedar kumaha cara meunteun unggal kompetensi murid
ku rupa-rupa instrumen penilaian. Cara meunteun th aya nu sipatna umum,
og aya nu sipatna husus. Cara meunteun anu sipatna umum dilarapkeun kana
kagiatan-kagiatan anu lumrah dipigaw dina unggal kagiatan diajar. Upamana
keur meunteun sikep spiritual jeung sosial, meunteun lumangsungna diskusi,
atawa meunteun kompetensi-kompetensi anu umum. Upamana bae meunteun
karangan murid jeung meunteun carana murid nyarita. Cara meunteun anu
sipatna husus dilarapkeun pikeun nguji rupaning kompetensi sakumaha nu
kaunggel dina buku murid, tur mikabutuh instrumen penilaian anu husus.
Utamana dilarapkeun pikeun meunteun tugas-tugas mandiri. Upamana
meunteun biantara murid, meunteun hasil analisis, meunteun karangan guguritan
atawa sisindiran, jeung sajabana.
Pancn-pancn nu nyampak dina buku murid bisa dipeunteun ku rubrik
penilaian anu umum atawa anu husus, luyu jeung kabutuhanana. Upamana,
keur meunteun karangan carita pondok karya siswa, guru bisa ngalarapkeun
instrumen penilaian anu sipatna umum keur meunteun karangan, atawa make
rubrik husus keur meunteun karangan carpon.
A. Meunteun Kriteria Ketuntasan Minimal (KKM)
1. KKM dipeunteun dina unggal ahir pangajaran keur unggal-unggal murid.
2. Jumlah komponn anu dipeunteun bda-bda gumantung kana jumlah
komponn dina unggal pangajaran.
3. Komponn anu dipeunteun dicontrng keur nandaan geus tutas acanna.
4. Conto rubrikna siga ieu di handap:
Kritria Katutasan Minimal (KKM) Pangajaran 1 (Biantara)
Materi nu dipeunteun
Katerangan Tutas
Enggeus Encan
A. Maca teks biantara
B. Nyangkem struktur biantara
C. Neuleuman padika biantara
D. Ngaanalisis tks biantara
E. Nepikeun biantara
Pangajaran 7: Carita Pondok
A. Maca Carita Pondok ................................................................... 50
B. Unsur-unsur Carita Pondok ........................................................ 51
C. Kamekaran Carpon .................................................................... 52
D. Ngabdakeun Carpon jeung Dongng ......................................... 52
E. Fiksimini Sunda .......................................................................... 53
F. Ngaanalisis Carpon ..................................................................... 54
G. Ngarang Carpon atawa Fiksimini ................................................. 55
Pangajaran 8: Guguritan
A. Maca Teks Guguritan .................................................................. 58
B. Mikawanoh Puisi Guguritan ........................................................ 59
C. Ngaanalisis Puisi Guguritan ......................................................... 60
D. Ngarang jeung Nembangkeun Guguritan .................................... 60
Pangajaran 9: Sisindiran
A. Mikawanoh Sisindiran ................................................................. 63
B. Nyangkem Sisindiran .................................................................. 65
C. Ngaanalisis Sisindiran .................................................................. 65
D. Ngarang Sisindiran ...................................................................... 67
BAB III: PITUDUH MEUNTEUN
A. Meunteun Kriteria Ketuntasan Minimal (KKM) ............................... 70
B. Instrumen Meunteun Umum ........................................................... 71
C. Instrumen Meunteun Husus ............................................................ 74
D. Refeksi ......................................................................................... 77
PABUKON .......................................................................................... 79
69
Bab
I I I
Pituduh Meunteun
68
68
Pamekar D
Buku Tut
19
Klompok murid tuluy ngeusian Pancn5, ku cara diskusi pikeun
nyusun cangkang sisindiran nu eusina geus disadiakeun. Salila pross
diskusi, guru ngaping murid sarta jadi fasilitsator upama murid
manggih masalah dina diskusi.
20
Sabada pancn dipigaw, guru nugaskeun kelompok sacara acak pikeun
macakeun atawa ngagalantangkeun sisindiran hasil beubeunanganana.
Cara macakeunana bisa og ku ditembangkeun ngarah kelas jadi hgar.
Guru mr komntar atawa ngalelempeng saupama aya sisindiran nu
disusun ku murid kurang merenah strukturna.
21
Sabada ta, nincak kana tahap kadua, nyata murid ngarang siisindiran
sorangan anu gembleng cangkang jeung eusina. Ieu pancn bisa og
dipigaw dina kelompok nu sarua, minangka praktk tina modl diajar
kolaboratif kalawan catetan sisindiran nu dijieun ku masing-masing
murid ulah aya nu sarua.
22
Guru nugaskeun sawatara murid pikeun ngagalantangkeun atawa
ngawihkeun sisindiran beunangna sorangan sacara bagilir. Guru
ngaaprsiasi ka murid anu karyana pinunjul sarta ngumpulkeun hasil
karya murid minangka portofolio. Sisindiran anu dianggap pinunjul
og bisa dipublikasikeun/dipamrkeun ngaliwatan rupa-rupa mdia.
KAGIATAN PANUTUP
Dina kagiatan panutup guru mr kasempetan ka murid pikeun
ngarfksikeun pangajaran. Contona, naon ba mangpaat nu kapetik tina
pangajaran sisindiran? Naon ba kasusah/hahalang dina pangajaran sisindiran?
Naha carana urang salaku guru geus nepikeun pangajaran kalawan had jeung
kaharti ku murid? Jeung sajaba ti ta.
Guru mr saran sangkan murid mikaresep sisindiran minangka bagian tina
kagiatan aprsiasi sastra, sarta manggihan mangpaat atawa hikmah tina rupa-rupa
sisindiran nu geus diulik. Kagiatan aprsiasi sastra perlu dimekarkeun pikeun
tujuan ngasah rasa kamanusaan jeung ningkatkeun darajat kabudayaan hiji
bangsa. Guru og perlu ngadorong murid sangkan macaan rupa-rupa rfrnsi
perkara sisindiran dina raraga ngajembaran pangaweruh nu patali jeung kagiatan
aprsiasi sastra.
Dina nutup pangajaran guru umajak ka murid pikeun sukuran ka Pangran
rh geus meunang rupa-rupa lmu perkara sisindiran, jeung geus bisa ngahasilkeun
karya kratif anu tangtu ged gunana keur ngalatih krativitas (karancagan),
daya pikir, jeung daya cipta.
1
Bab
I
Pituduh Umum
2
2
Pamekar D
Buku Tut
A. Ngeunaan Buku Tuturus Guru
Ieu buku disusun sangkan guru meunang gambaran anu cs dina
ngalaksanakeun kagiatan pangajaran basa Sunda. Eusina ngawengku sawatara
hal.
1. Wincikan lngkah-lngkah pangajaran dina raraga mr gambaran ka guru
pikeun ngahontal kompetnsi dasar (KD) jeung indikator.
2. Susunan lngkah-lngkah kagiatan anu ngagambarkeun pangajaran nu
gumulung tur ngamalir.
3. Lngkah pangajaran nu disusun dipiharep bisa ngahontal pangalaman
diajar nu miharti (meaningfullnes) pikeun ngawangun sikep jeung paripolah
had, ngawasa konsp, kaparigelan mikir nu ilmiah (saintifk), kamampuh
ngarngskeun masalah, karancagan, pribadi nu sonagar (rplktif), tur
numuwuhkeun rasa basa Sunda.
4. Dadaran rupining thnik pikeun meunteun kamampuh murid.
5. Wawaran pikeun calecer (acuan) kagiatan rmdial jeung ngajembaran
pangaweruh murid.
6. Pidangan kagiatan diajar nu silih simbeuh tur silih ldan (sharing).
7. Pituduh ngeunaan cara mak buku babon murid.
Kagiatan dina ieu buku dirarancang pikeun mekarkeun kamampuh
(sikep, kaweruh, jeung kaparigelan) murid kalawan gumulung tur rinka. Ari
paripolahna ngawengku:
1. Muka pangajaran ku karep murid saperti maca atawa ngaregepkeun tks,
tumanya, ngawih, kaulinan, dmonstrasi, pidangan masalah, jst.
2. Nepikeun tujuan pangajaran nepi ka murid bisa nyangreb wawaran nu
ditepikeun.
3. Ngali kaweruh murid sammehna sangkan bisa ngait jeung kaweruh nu
bakal diulik.
4. Papancn nu malapah gedang sangkan murid kabantu dina nyangkem
konsp.
5. Mr lolongkrang pikeun ngalatih kaparigelan murid.
6. Mr unduring laku (umpan balik) pikeun ngukuhan pamahaman murid.
B. Padika Make Buku Tuturus Guru
Ieu buku Tuturus Guru th mibanda kagunaan ganda, jaba ti pituduh mak
buku babon murid og jadi calecer (acuan) keur kagiatan pangajaran di kelas.
Guru dipiharep nitnan heula sawatara hal nu dipidangkeun dina ieu buku.
67 67
Bab II
PITUDUH HUSUS
16
Tabl wawangsalan:
Wawangsalanan Jawaban tarucing Katerangan
.. .. ..
.. .. ..
Kolom katerangan th dibutuhkeun lantaran sok aya sisindiran anu
henteu matok kana aturan anu baku. Upamana jumlah engangna leuwih
ti dalapan, sapadana henteu matok opat jajar-opat jajar, atawa sakapeung
sok kapanggih wangun sisindiran anu sora tungtungna henteu nyepls
murwakanti. Contona:
Jaksi belang jaksi hideung,
Pandan laut kukuncungan;
Bisi melang bissi nineung,
Imut heula urang di panungtungan.
Kembang eros sisi pilar,
Ngarambat kana jambatan,
Supados dipak ba;
Ulah rumaos ditilar,
Jaga g mo burung tepang,
Supados diaku ba.
17
Sabada dipigaw, hasil analisis murid dilaporkeun ka guru sarta guru
ngavaluasi ta pancn individual tur mr komntar saperluna upama
dibutuhkeun.
D. Ngarang Sisindiran
No Kagiatan
18
Guru ngabagi murid jadi sawatara kelompok. Anggota kelompokna
bisa dua atawa tilu urang. Ti dinya guru nerangkeun pancn nu kudu
dipigaw ku murid sakumaha anu didadarkeun dina Pancn 5. Tahap
kahiji, murid latihan heula ngalengkepan sisindiran nu eusina geus
disadiakeun, sarta tahap kadua murid kudu ngarang sisindiran kalawaan
gembleng ngawengku cangkang jeung eusina. Minangka catetan,
sisindiran anu kudu dikarang ku murid th nyata wangun paparikan
atawa rarakitan, lain wawangsalan anu tingkat kasulitanana rada luhur.
66
66
Pamekar D
Buku Tut
11
Sabadana, guru ngabagi murid jadi sawatara kelompok leutik. Hiji
kelompok anggotana antara 3-4 urang. Guru nerangkeun naon nu
kudu dipigaw ku kelompok sarta mr kasempetan ka murid pikeun
nanyakeun hal-hal anu teu dipikaharti.
12
Tahap mimiti, kelompok murid kudu migaw Pancn 2, nyata
ngaanalisis sisindiran dina tabl, utamana kudu manggihan jawaban tina
pertanyaan: kaggolong kana naon wangun jeung eusi ta sisindiran?
Guru og nyiapkeun tabel matrikulasi keur ngaragum jawaban murid.
13
Kelompok ngalaporkeun hasil analisisna, sarta guru ngaragum hasilna
dina tabel matrikulasi. Sabada sakabh kelompok ngalaporkeun hasil
analisis, guru ngavaluasi hasil pagawan kelompok sarta ngajak diskusi
deui ka murid saupama aya hasil laporan anu bda, nepi ka ahirna
manggih kacindekan.
14
Tahap kadua, kelompok murid nu sarua dibr pancn pikeun migaw
soal dina Pancn 3. Pross diskusina sarua jeung pross dina tahap mimiti,
nyata murid kudu manggihan jawaban: naon eusi tina tarucingan lima
wawangsalan nu aya dina tabl? Sabada brs ngajawab soal, kelompok
ngalaporkeun hasil analisisna, sarta guru ngaragum hasilna dina tabel
matrikulasi. Sabada sakabh kelompok ngalaporkeun hasil analisis, guru
ngavaluasi hasil pagawan kelompok sarta ngajak diskusi deui ka murid
saupama aya hasil laporan anu bda, nepi ka ahirna manggih kacindekan.
15
Rngs migaw Pancn 3 jeung pancn 4, murid dibr pancn
individual pikeun ngaanlisis sisindiran jeung wawangsalan anu sjn.
Sumbernna bisa tina buku, majalah, koran, atawa internt. ta pancn
bisa mangrupa tugas mandiri terstruktur. Upamana ba, murid
ditugakeun ngumpulkeun lima paparikan, lima rarakitan, jeung lima
wawangsalan. Guru tuluy ngadadarkeun naon anu kudu dipigaw ku
murid sakumaha katerangan anu nyampak dina Pancn 4.
Laporan murid bisa mangrupa tabl, nu wangunna siga tabl dina Pancn
2 jeung Pancn 3. Keur ngajawab pertanyaan nomer 3 (Akurkeun
jeung patokan sisindiran anu umum), murid bisa nambahan kolom
katerangan keur eusi ta jawaban. Jadi, tablna bisa kieu:
Tabl paparikan jeung rarakitan:
Sisindirannana Wangunna Eusina Katerangan
.. .. .. ..
.. .. .. ..
33
Bab I
PITUDUH UMUM
1. Baca heula ieu buku kalawan telik tur imeut unggal kacana.
2. Cangkem heula tiap-tiap KD jeung indikator pangajaran.
3. Tarkahan pikeun ngasupkeun KI-1 jeung KI-2 dina sakumna kagiatan
pangajaran. Guru kudu nguatan jeung ngukuhan tarkah pikeun ngawangun
sikep, kaweruh, katutg paripolah murid anu had.
4. Deudeul kahontalna KI-1 jeung KI-2 ku kagiatan pembiasaan,
pieunteungeun, pituladeun, jeung kultur di sakola anu had.
5. Luyukeun tiap-tiap lngkah kagiatan dina buku tuturus guru jeung buku
babon murid.
6. Mekarkeun gagasan rancag dina milih padika pangajaran. Sungsi og kagiatan
sjn lamun kaayaan teu luyu jeung naon-naon nu geus dirarancang.
7. Rupining stratgi pangajaran nu rk dimekarkeun (kayaning murid nitnan,
nanya, nyaritakeun, metakeun, ngawih, jst.)kudu ngalibetkeun muridna
sorangan jeung ngalibetkeun warga atawa lingkungan sakola.
8. Guru dipiharep mekarkeun:
a. Mtode pengajaran aktif, inovatif, kratif, fktif, dan menyenangkan
(PAIKEM);
b. Timbang-timbang og mak pamarekan komunikatif jeung kontkstual;
c. Kaparigelan nanya atawa tumanya;
d. Kaparigelan muka jeung mungkas pangajaran;
e. Kaparigelan ngolah kelas jeung pidangan kelas.
9. Gunakeun media jeung sumber diajar nu aya di sabudeureun sakola atawa
patali jeung sosial budaya Sunda.
10. Alokasi waktu nyoko kana struktur kurikulum. Guru bisa nangtukeun
sorangan alokasi waktu luyu jeung minggu fktif, situasi katut kaayaan di
sakola.
11. Dina sataun ajaran kelas X aya salapan materi anu kudu dibagi ku guru
kalawan proporsional keur dua semstereun. Kudu ditimbang-timbang og
alokasi waktu antara semster I jeung semster II sangkan pangajaran bisa
ditepikeun luyu jeung alokasi waktu anu nyampak.
12. Unggal matri galeuh rata-rata dirarancang keur sabulaneun (4 x
lawungan).
13. Kagiatan dina minggu kahiji dimimitian ku nitnan bahan, karep rsptif
(ngaregepkeun jeung maca), minggu kadua mangrupa kagiatan nyoba jeung
ngulik, ari minggu katilu jeung kaopat ngalarapkeun atawa midangkeun
(kagiatan kratif nulis jeung nyarita) hasil tina minggu kahiji jeung
kadua. Murid digiring sangkan kaasah daya nalar jeung mikirna kalawan
ngaleunjeur. Kagiatan dirarancang pikeun mr lolongkrang tumanya jeung
ngali wawaran nu deukeut jeung murid.
4
4
Pamekar D
Buku Tut
14. Hasil pagawan murid jeung bukti peunteun bisa dikumpulkeun dina
portofolio murid.
15. Pikeun tarkah ngoman diri jeung minggu fktif, jieun catetan rfeksi
sanggeus hiji tma atawa bahan rngs katepikeun.
16. Deudeul murid sina resepeun kana basa Sunda sarta yakinkeun yn manhna
th cerdas tur bisa.
17. Sangkan tujuan pangajaran kahontal, guru og perlu saregep, enya-enya,
tur sabar dina nyanghareupan murid. Ari sababna, kamampuh murid th
bda-bda. Katambah-tambah teu sakumna padika pangajaran loyog pikeun
sakumna guru, murid, tempat, waktu, jeung bahan ajar.
C. Tatapakan Formal
Bahan ajar basa Sunda anu dipidangkeun dina ieu buku dumasarkana
Kurikulum 2013, ngawengku kasang tukang, karakteristik, jeung tujuanan.
Kurikulum basa Sunda atawa Kompetensi Inti jeung Kompetensi Dasar (KIKD)
Mata Pelajaran Basa jeung Sastra Sunda disusun jeung dikaluarkeun ku Balai
Pengembangan Bahasa Daerah dan Kesenian (BPBDK), Dinas Pendidikan
Provinsi Jawa Barat. Lamun disusud ka luhurna, ngindungna mah tangtu wa
kana Kurikulum Tingkat Nasional, da nu ieu mah kaasup kana Kurikulum
Daerah (Kurda).
Kurikulum Basa Sunda anu disusun ku BPBDK th diwincik jadi KIKD, luyu
jeung pola struktur Kurikulum Nasional. KIKD disusun mangrupa struktur anu
maneuh, tur salawasna kudu jadi padoman dina kagiatan diajar-ngajar. Cindekna,
sajeroning guru ngajarkeun basa Sunda, dipahing mngpar tina katangtuan KIKD,
tma, jeung alokasi waktu. Ari dina lebah milih bahan katut ngajarkeunana mah
guru dibr lolongkrang keur ngembangkeun karancaganana.
Ieu buku poma ulah dianggap hiji-hijina sumber keur tuturus guru. Ari
sababna, naon-naon nu diperedih ku KIKD th moal sagemblengna kacumponan
mun ukur ngandelkeun tina hiji sumber. Kudu aya sumber-sumber lianna pikeun
pangrojong kagiatan diajar-ngajar, di antarana mdia massa, bagbagan palmuan
lianna, jeung kondisi sosial budaya masarakat Sunda. Nya ka lebah dinya pisan
guru kudu rancingeus pikeun nngan jeung ngungkab bahan pangrojong
sangkan KIKD bisa kahontal jeung kacumponan.
D. Sistim, Prinsip, jeung Pamarekan Pangajaran
Sakabh matri dina ieu buku diluyukeun jeung sistem pidangan buku
babon murid, nu dipidangkeun mak sistem spiral; dimitian ti nu babari heula,
65 65
Bab II
PITUDUH HUSUS
5
Guru nitah juru catur ti unggal kelompok anyar pikeun nepikeun
hasil diskusi kelompokna. Cara ngabagi peresentasi diluyukeun jeung
jumlah kelompok. Upamana, mun kelompok anyar th aya opat
kelompok, unggal kelompok kabagan pikeun nepikeun jawaban
dua jawaban swang sacara bagilir. Waktu hiji kelompok nepikeun
jawabanana, kelompok sjn bisa mairan bisi aya jawaban anu teu sarua
atawa aya nu kudu dilelempeng (dikorksi).
6
Sabada juru catur unggal kelompok nepikeun jawabanan, guru
nyindekkeun hasil diskusi.
B. Nyangkem Sisindiran
No Kagiatan
7
Dina ieu bagian, guru ngaasosiasikeun hasil diskusi kelompok kana
pedaran nu aya dina Bagian B. Pedaran utamana difokuskeun kana
usaha ngajembaran pangaweruh murid perkara sisindiran. Dina ieu
bagian, aya hadna guru mawa conto sisindiran sjnna, boh nu
mangrupa buku, kliping koran, jeung sajabana.
8
Kagiatanana bisa dimimitian ku nugaskeun murid maca pedaran
dina bagian B (Mikawanoh Puisi Guguritan) kalawan gemet di jero
hat. Sabadana guru muka kasempetan ka murid pikeun nepikeun
pertanyaan atawa ngadiskusikeun hal-hal nu kurang dipikaharti.
9
Murid ditugaskeun nyatetkeun hal-hal penting tina ta pedaran keur
ngajembaran pangaweruhna.
C. Ngaanalisis Sisindiran
No Kagiatan
10
Dina ieu bagian, aya tilu pancn nu kudu dipigaw ku murid, nyata
Pancn 2 jeung pancn 3, jeung Pancn 4. Pancn 2 jeung tilu kudu
dipigaw ku kelompok, sedengkeun Pancn 4 kudu dipigaw sacarra
individual.
Guru nugaskeun murid pikeun ngimeutan soal-soal dina Pancn
2 jeung 3. Murid og ditugaskeun keur nyirian kekecapan anu teu
dipikaharti, sarta sina disusun jadi glosarium keur ditangan hartina
ngagunakeun bantuan kamus basa Sunda.
64
64
Pamekar D
Buku Tut
2
Murid tuluy disina maca ta conto sisindiran di jero hat kalawan
daria. Salila maca murid dititah nyirian kekecapan anu teu hartina teu
pati dipikapaham. Upamana aya sawatara kecap anu teu kaharti, ku
murid kudu disusun mangrupa glosarium anu engk kudu ditangan
hartina dina kamus basa Sunda. Ieu tarkah th minangka cara keur
ngajembaran kabeungharan kecap basa Sunda.
3.
Sabada brs maca conto sisindiran, murid dibagi jadi sawatara kelompok
pikeun diskusi jeung ngajawab pertanyaan dina Pancn 1. Jumlah
kelompokna diluyukeun jeung kabutuhan. Upamana diwangun jadi
8 kelompok. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer 1, kelompok
kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna. Sabada diskusi
di kelompokna swang-swangan minangka tahap kahiji, anggota
kelompok nangan batur ti kelompok anu bda minangka tahap kadua,
nepi ka kawangun kelompok anyar nu anggotana ngawengku anggota
kelompok 1nepi ka kelompok 8. Kelompok anyar dibr pancn
pikeun nyusun jawaban pertanyaan ti nomer 1 nepi ka 8. Hartina, di
kelompok anyar bakal nyampak dalapan jawaban murid.
Mun digambarkeun rpossna siga ieu di handap:

KELOMPOK 1
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 1)
KELOMPOK 2
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 2)
KELOMPOK 3
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 3)
KELOMPOK 4
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 4)
KELOMPOK 5
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 5)
KELOMPOK 6
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 6)
KELOMPOK 7
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 7)
KELOMPOK 8
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 8)
KELOMPOK ANYAR
(Hiji wakil ti kelompok
nu dalapan ngahiji
ngawangun kelompok
anyar keur nyusun
jawaban pertanyaan 1
nepi ka pertanyaan
nomer 8)
Tahap I Tahap I
Tahap II
4
Kelompok anyar kudu ngabahas deui jawaban nu dibawa ku anggota
kelompokna bisi aya nu kudu disampurnakeun. Lian ti ta kelompok
anyar kudu milih salah sahiji anggotana pikeun jadi juru catur keur
nepikeun jawaban di hareupeun kelas.
55
Bab I
PITUDUH UMUM
terus ningkat ka nu hs. Heula pandeurina nyusun bahan anu dumasar kana
babari hsna th tumerap kana saban pangajaran.
Sistem spiral anu dignakeun dina ieu buku dumasar kana prinsip proporsional,
tur tahapan (gradasina) henteu patarenggang. Hal ieu bisa tumerap dina wangun
lahiriahna (panjang-pondokna, basajan-kompleksna) kecap, kalimah, atawa
wacana, bisa deuih dina eusi atawa substansina (gampang-henteuna).
E. Standar Kompetensi Lulusan (SKL)
Ranah SD/MI SMP/MTs
SMA/SMK/
MA/MAK
Sikep Nampa, ngajalankeun, ngajnan, jeung ngamalkeun
Pribadi nu iman, ahlak mulya, percaya diri jeung tanggung jawab
dina patali marga kalawan merenah jeung lingkungan masarakat,
alam sabudeureun, sarta dunya katut adabna.
Kaparigelan
Nampa, nanya, nyoba, ngolah, midangkeun, nalar, jeung
ngalarapkeun
Pribadi nu mampuh mikir jeung lumampah kalawan merenah tur
rancag dina ranah nyamuni (abstrak) jeung nembrak (konkrit).
Kaweruh Mikanyaho, nyangkem, nerangkeun, ngolah, jeung meunteun.
Pribadi nu ngawasa lmu kaweruh, thnologi, seni budaya, sarta
wawasan kamunasaan, kabangsaan, kanagaraan, jeung paradaban.

F. Proses Pangajaran
Pross pangajaran lumangsung mak pamarekan saintifk, anu lngkah-
lngkahna:
1. Nitnan (mengamati), ku cara maca, ngaregepkeun, atawa nongton;
2. Nanya (menanya), ku cara ngayakeun tanya jawab atawa sawala;
3. Nalar (menalar/mengasosiasi), ku cara nambahan kaweruh anu leuwih
jembar;
4. Nyungsi atawa nyoba (eksplorasi/eksperimen);
5. Midangkeun, ngedalkeun, atawa nepikeun (mengkomunikasikan)
6. Ngawangun ramatloka (networking) ku cara nangan bahan tina sumber anu
lian.
6
6
Pamekar D
Buku Tut
G. Kompetensi Inti (KI) jeung Kompetensi Dasar (KD)
Kelas X SMA/SMK/MA/MAK
KOMPETENSI INTI (KI) KOMPETENSI DASAR (KD)
10.1 Menghayati dan mengamalkan
ajaran agama yang dianutnya.
10.1.1 Mensyukuri anugerah Tuhan akan
keberadaan bahasa Sunda dan
menggunakannnya sesuai dengan
kaidah dan konteks sosial budaya
sebagai sarana komunikasi melalui
teks BIANTARA, PAGUNEMAN,
BIOGRAFI dan OTOBIOGRAFI,
AKSARA SUNDA, DONGENG,
CARITA WAYANG, CARPON,
GUGURITAN, DAN
SISINDIRAN.
10.2 Menghayati dan mengamalkan
perilaku jujur, disiplin,
tanggungjawab, peduli (gotong
royong, kerjasama, toleran,
damai), santun, responsif dan
proaktif dan menunjukkan
sikap sebagai bagian dari solusi
atas berbagai permasalahan
dalam berinteraksi secara efektif
dengan lingkungan sosial dan
alam serta dalam menempatkan
diri sebagai cerminan bangsa
dalam pergaulan dunia.
10.2.1 Menunjukkan perilaku jujur,
disiplin, peduli, santun, dan proaktif
dalam berbahasa Sunda untuk
memahami BIANTARA dan
PAGUNEMAN.
10.2.2 Menunjukkan perilaku jujur,
disiplin, dan tanggung jawab dalam
berbahasa Sunda untuk memahami
BIOGRAFI dan OTOBIOGRAFI
serta AKSARA SUNDA. 10.2.3
Menunjukkan perilaku jujur, disiplin,
dan peduli dalam berbahasa Sunda
untuk memahami DONGENG,
CARITA WAYANG,CARPON,
GUGURITAN, dan SISINDIRAN
10.3 Memahami, menerapkan,
menganalisis pengetahuan
faktual, konseptual, prosedural
berdasarkan rasa ingintahunya
tentang ilmu pengetahuan,
teknologi, seni, budaya, dan
humaniora dengan wawasan
kemanusiaan, kebangsaan,
kenegaraan, dan peradaban
terkait fenomena dan kejadian,
serta menerapkan pengetahuan
prosedural pada bidang kajian
yang spesifk sesuai dengan
bakat dan minatnya untuk
memecahkan masalah.
0.3.1 Mengidentifkasi dan menganalisis
teks BIANTARA sesuai dengan
kaidah-kaidahnya.
10.3.2 Mengidentifkasi dan menganalisis
teks PAGUNEMAN sesuai dengan
kaidah- kaidahnya.
10.3.3 Mengidentifkasi dan
menganalisisteks BIOGRAFI dan
OTOBIOGRAFI sesuai dengan
kaidah-kaidahnya.
menganalisisteks AKSARA
SUNDA sesuai dengan kaidah-
kaidahnya.
63 63
Bab II
PITUDUH HUSUS
Pangaj ar an
9
SISINDIRAN
KAGIATAN AWAL
Dina unggal lawungan guru ngabsn murid sarta nyiapkeun pangajaran
sisindiran. Guru og ngajak murid pikeun sukuran ka Pangran rh geus bisa
deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung papada manusa dina
kahirupan sapopo, boh sacara lisan boh sacara tinulis.
Di awal pangajaran guru og nerangkeun yn basa Sunda geus
dimangpaatkeun ti baheula keur nuliskeun rupa-rupa masalah. Di antarana
dipak keur nepikeun rupaning kabeungharan budaya, upamana dipak
dina sisindiran. Guru bisa ngayakeun tanya jawab jeung murid keur ngagali
pangawruh awal murid patali jeung sisindiran. Alus lamun aya conto sisindiran
anu populer keur ngahudang ingetan murid ngeunaan sisindiran. Atawa, bisa
og milih hiji lagu anu rumpakana mak sisindiran samodel Bubuy Bulan,
s Lilin, atawa Sorban Palid.
Guru og ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matri sisindiran
ku cara nmbongkeun buku sisindiran atawa gambar/foto nu keur sisindiran
nu sumberna tina koran, majalah, atawa internt. Diterangkeun yn sanajan
sisindiran mangrupa sastra lisan nu geus heubeul pisan ayana, tapi nepi ka
kiwari dipak knh ku masarakat Sunda keur rupa-rupa kaperluan.
Guru nepikeun tujuan pangajaran sisindiran luyu jeung pamaredih Kompetnsi
Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba murid bisa manggihan ciri-
ciri puisi sisindiran, maham padika puisi sisindiran, nyebutkeun fungsi sisindiran
dina kagiatan komunikasi, sarta bisa ngarang sisindiran ku sorangan.
KAGIATAN INTI
A. Mikawanoh Sisindiran
No Kagiatan
1
Murid diwanohkeun kana sababaraha conto sisindiran di Bagian A.
Sammh dibaca alusna murid sina nitnan heula wangun karanganana.
Upamana nitnan pada jeung padalisanana, kekecapanana, jeung
sajabana.
KAGIATAN PANUTUP
pangajaran guguritan? Naon ba kasusah/hahalang dina ieu pangajaran? Naha
carana urang salaku guru geus nepikeun pangajaran kalawan had jeung kaharti
ku murid? Jeung sajaba ti ta.
Guru mr saran sangkan murid resep maca guguritan minangka bagian
tina kagiatan aprsiasi sastra, sarta manggihan mangpaat atawa hikmah tina ta
karangan. Kagiatan aprsiasi sastra perlu dimekarkeun pikeun tujuan ngasah rasa
kamanusaan jeung ningkatkeun darajat kabudayaan hiji bangsa. Guru og perlu
ngadorong murid sangkan macaan rupa-rupa rfrnsi perkara guguritan dina
raraga ngajembaran pangaweruh nu patali jeung kagiatan aprsiasi sastra.
Dina nutup pangajaran guru umajak ka murid pikeun sukuran ka Pangran rh
geus meunang rupa-rupa lmu perkara guguritan, jeung geus bisa ngahasilkeun
karya kratif anu tangtu ged gunana keur ngalatih krativitas (karancagan),
daya pikir, jeung daya cipta.
77
Bab I
PITUDUH UMUM
110.3.5 Mengidentifkasi, menganalisis,
dan membandingkan DONGENG
dan CARITA WAYANG sesuai
dengan kaidah-kaidahnya.
10.3.6 Mengidentifkasi
danmenganalisisCARPONsesuai
menganalisisGUGURITAN sesuai
menganalisisSISINDIRANsesuai
10.4 Mengolah, menalar, dan
menyaji dalam ranah konkret
dan ranah abstrak terkait
dengan pengembangan dari
yang dipelajarinya di sekolah
secara mandiri, dan mampu
menggunakan metoda sesuai
kaidah keilmuan.
10.4.1 Menyusun, menanggapi,
dan memperagakan teks
BIANTARAsesuai dengan kaidah-
kaidahnya.
10.4.2 Menyusun,menanggapi,
dan memperagakan teks
PAGUNEMAN sesuai dengan
kaidah- kaidahnya.
10.4.3 Menyusun, menanggapi, dan
membandingkan teks BIOGRAFI
dan OTOBIOGRAFI sesuai
10.4.4 Menyusun dan menyunting
teks pendek yang menggunakan
AKSARA SUNDA sesuai dengan
kaidah-kaidahnya.
10.4.5 Menanggapi dan mengekspresikan
DONGENG dan CARITA
WAYANG sesuai dengan kaidah-
kaidahnya.
CARPON sesuai dengan kaidah-
kaidahnya.
GUGURITAN sesuai dengan
kaidah-kaidahnya secara lisan dan
tulisan.
SISINDIRAN sesuai dengan
kaidah-kaidahnya secara lisan dan
tulisan.
8
8
Pamekar D
Buku Tut

H
.

P
t
a

K
o
n
s
pp
17
Kagiatanana bisa dimimitian ku mr motivasi ka murid sangkan
murid sumanget migaw tugas. Upamana ku cara nepikeun ieu hal di
handap:
- Ngarang guguritan th bisa dianggap kagiatan keur miara jeung
ngamumul kabudayaan sorangan. Mun dibanding jeung sajak,
guguritan leuwih nmbongkeun warna kabudayaan lokal.
- Ngaarang guguritan og bisa dipak cara keur ngalatih daya pikir
jeung daya cipta, utamana dina cara nangan kekecapan anu
merenah jeung nyusunna jadi hiji karangan anu mandiri.
- Eusi guguritan bisa ngbrhkeun rasa jeung pikiran, anu bisa
jadi aya mangpaatna keur batur. Bisa keur hiburan, keur babagi
informasi, atawa ngungkab rasa kamanusaan.
- Saupama alus, hasil karangan bisa dipubublikasikeun, boh
ngaliwatan webiste, blog, atawa dina koran jeung majalah. Copelna
bisa ditmpl di majalah dingding sakola.
18
Murid ditugaskeun pikeun ngimeutan lngkah-lngkah Pancn 4,
nepi ka kapaham enya-enya ku murid. Guru og mr kasempetan
ka murid pikeun nepikeun pertanyaan upama aya hal-hal anu teu
kaharti.
19
Murid ngarang guguritan luyu jeung tema anu dipilihna sarta
ngstokeun aturan pupuhna (guru lagu, guru wilangan, jeung watekna).
Dina ieu pross guru mr kabbasan pikeun murid, utamana dina
nangan insprirasi keur bahan karangan. Guru og bisa ngaalarapkeun
modl pembelajaran kolaboratif, ku cara mr saran ka murid pikeun
diajar babarengan, silih bantuan, atawa silih tukuer informasi. Murid
anu boga kamampuan anu punjul bisa mr bantuan ka murid sjnna,
atawa mr bongbolongan ka babaturanana nu nyanghareupan
rupaning masalah sajeroning pross ngarang.
20
Guru ngaping rposs diajar murid, sarta jadi pasilitator atawa sumber
informasi upama diperlukeun.
21
Murid ngumpulkeun karanganana sarta diajn ku guru. Saupama
kapanggih aya karya murid anu punjul, guru bisa mr aprsiasi atawa
mr reward. Sakabh karangan murid tuluy disusun jadi portofolio
atau disusun jadi antologi karya murid. Karangan nu punjul ta bisa
dipublikasikeun ku rupa-rupa cara keur ngahudang sumanget murid.
60
60
Pamekar D
Buku Tut
10
Murid ditugaskeun nyatetkeun hal-hal penting tina ta pedaran keur
ngajembaran pangaweruhna.
C. Ngaanalisis Puisi Guguritan
No Kagiatan
11
Sabada diwanohkeun kana conto puisi guguritan jeung mikapaham
pedaranana, murid dibr tugas pikeun ngaanalisis puisi guguritan anu
bda. Guru
mr pancn ka murid maca guguritan Nimat Teuing Cai Jamjam
karangan Yus Rusyana dina Bagian C. Alus lamun aya nu nyontoan
nembangkeun ta guguritan sapada atawa dua pada.
12
Sabadana, murid dibagi jadi 5 kelompok pikeun diskusi jeung ngajawab
pertanyaan dina Pancn 2. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer
1, kelompok kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna.
Sabada diskusi di kelompokna swang-swangan, anggota kelompok
nangan batur ti kelompok anu bda nepi ka kawangun kelompok
anyar keur nyusun jawaban anu lengkep ti nomer 1 nepi ka 5. Nepi
ka ahirna sakabh murid meunang pamahaman anu gembleng kana
sakabh pertanyaan jeung jawaban sakumaha anu diperedih dina
Pancen 2.
13
kelompokna bisi aya nu kudu disampurnakeun.
14
Guru nugaskeun ka unggal kelompok pikeun nepikeun hasil laporan
diskusina, anu tuluy disaruakeun jeung jawaban kelompok sjn. Salila
ngabandungan laporan murid, guru ngarangkum unggal jawaban dina
matrik keur jadi dasar dina nyindekkeun hasil diskusi.
15 Guru nyindekkeun hasil diskusi.
D. Ngarang jeung Nembangkeun Guguritan
No Kagiatan
16
Dina ieu bagian guru nugaskeun murid sacara individual pikeun
nyobaan ngarang gugritan mak daya ciptana sorangan sarta ta hasil
karanganana dicobaan pikeun ditembangkeun luyu jeung pupuh anu
digunakeunana.
9
Bab
I I
Pituduh Husus
Dina ieu bab didadarkeun lngkah-lngkah pangajaran anu kudu
dipilampah ku guru dina ngalaksanakeun pangajaran basa Sunda. Perlu
dicatet yn ieu wincikan th minangka tarkah minimal nu kudu dipilampah
ku guru dina nuyun murid ngahontal kompetnsi nu dipiharep. Dina harti, guru
dipiharep bisa mekarkeun kalawan rancag ieu wincikan nepi ka kapanggih
lngkah-lngkah anu leuwih masagi. Luyu jeung pamarekan dina Kurikulum
2013, murid diperedih ged kawanina tur kadak dina ngorhan kaweruh
perkara basa jeung sastra Sunda, anu engkna dipiharep bisa parigel mak basa
Sunda. Dampakna murid boga sikep anu had kana basa jeung sastra Sunda
katut hirup kumbuhna, bari teu mopohokeun sikep anu utama. Keur ngahontal
ta tujuan, peran jeung karancagan guru kacida diperlukeunana.
10
10
Pamekar D
Buku Tut
KAGIATAN AWAL
Dina unggal lawungan guru ngabsn murid sarta nitnan kasang tukang
jeung kamampuh unggal-unggal muridna dina ngawasa pangajaran basa Sunda.
Guru og ngajak murid pikeun sukuran rh Pangran geus ngaanugrahkeun
basa Sunda ka urang pikeun alat komunikasi sapopo jeung papada manusa.
Guru ngajak murid nitnan rupa-rupa conto digunakeunana basa dina
komunikasi sapopo, boh dina situasi formal atawa teu formal. Dina muka
pangajaran guru ngajak murid pikeun narkahan paham kana matri biantara
ku cara nmbongkeun gambar atawa muter rkaman biantara, boh nu mangrupa
rekaman CD/Kast boh nu mangrupa fle komputer. Guru og bisa ngayakeun
tanya jawab keur ngagali pangaweruh awal murid perkara biantara dina basa
Sunda.
Di awal pangajaran guru og nepikeun tujuan pangajaran biantara luyu
jeung pamaredih Kompetnsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana
ba murid bisa nyebutkeun struktur teks biantara, bisa ngaidntifkasi struktur
teks biantara nu nyampak dina tks, bisa ngaanalisis aspk-aspk kabasaan
nu nyampak dina teks biantara, bisa nyusun tks biantara sorangan kalawan
ngagunakeun basa Sunda anu merenah, mikapaham padika nepikeun biantara,
sarta bisa ngagalantangkeun biantara di hareupeun kelas kalawan ngagunakeun
sora, lentong, jeung wirahma anu merenah.
KAGIATAN INTI
A. Maca Tks Biantara
No Kagiatan
1
Murid diwanohkeun kana conto tks biantara, tuluy guru nitah maca
ta tks di jero hat bari diwawadian sina ngimeutan rupaning aspk nu
kakandung dina ta tks. Upamana strukturna, masalah nu dibiantarakeun,
suasanana, jeung dina acara naon ta biantara ditepikeun.
Pangaj ar an
1
BIANTARA
59 59
Bab II
PITUDUH HUSUS
5
kelompokna bisi aya nu kudu disampurnakeun.
6
Guru nugaskeun murid pikeun nyusun laporan kelompok, nyata
nyusun jawaban dina Pancn 1 kalawan tartib ti nomer hiji nepi ka
nomer 8. Sabadana, juru catur ti unggal kelompok nepikeun hasil
laporan kelompokna. Jawaban ti unggal kelompok ku guru dirangkum
dina tabl matrikulasi pikeun jadi dasar dina nyusun kacindekan diskusi.
Waktu hiji kelompok nepikeun jawabanana, kelompok sjn bisa
mairan bisi aya jawaban anu teu sarua atawa aya nu kudu dilelempeng
(dikorksi).
7
Guru nyindekkeun hasil diskusi. Hasil kacindekan kudu difokuskeun
kana hal-hal ieu di handap:
- Puisi guguritan boga patokan anu mandiri, luyu jeung patokan
pupuh nu digunakeunana. Ngawengku patokan pada jeung
padalisan (guru wilangan), patokan sora tungtung padalisan (guru
lagu), jeung patokan sipat pupuh nu digunakeun.
- Hiji guguritan biasana dikarang dina hiji pupuh, henteu dina
rupa-rupa pupuh siga dina wawacan.
- Eusi puisi guguritan biasana nepikeun gagasan, pikiran, atawa rasa,
ti batan ngadadarkeun hiji perkara nu sipatna prosais.
- Minangka puisi heubeul, guguritan biasana dikarang keur
ditembangkeun, lain bacaeun di jero hat. Munasabah lamun ra
guguritan ngahaja dikarang keur kaperluan pagelaran tembang
(Cianjuran). Sanajan kitu, ra og kiwari guguritan ngahaja
dikarang keur muatkeuneun di media massa atawa diterbitkeun
mangrupa buku.
B. Mikawanoh Puisi Guguritan
No Kagiatan
8
usaha ngajembaran pangaweruh murid perkara guguritan. Dina ieu
bagian, aya hadna guru mawa ra conto guguritan, boh nu mangrupa
rekaman, buku, kliping koran, jeung sajabana.
9
Kagiatanana bisa dimimitian ku nugaskeun murid maca pedaran
dina bagian B (Mikawanoh Puisi Guguritan) kalawan gemet di jero
hat. Sabadana guru muka kasempetan ka murid pikeun nepikeun
pertanyaan atawa ngadiskusikeun hal-hal nu kurang dipikaharti.
58
58
Pamekar D
Buku Tut
KAGIATAN INTI
A. Maca Teks Guguritan
No Kagiatan
1
Murid diwanohkeun kana conto karangan guguritan nu judulna
Asih Indung karangan Resmiati. Sammh dibaca alusna murid sina
nitnan heula wangun karanganana. Upamana nitnan pada jeung
padalisanana, kumaha basana, judulna, jeung sajabana
2
Murid tuluy disina maca ta guguritan di jero hat kalawan daria.
Salila maca murid dititah nyirian kekecapan anu teu hartina teu pati
dipikapaham. Upamana aya sawatara kecap anu teu kaharti, ku murid
kudu disusun mangrupa glosarium anu engkna kudu ditangan
3
Sabada brs maca guguritan Asih Indung di jero hat, guru nyontoan
atawa nugaskeun salah saurang murid nembangkeun ta guguritan ku
pupuh Kinanti.
4.
Sabadana, murid dibagi jadi 8 kelompok pikeun diskusi jeung ngajawab
pertanyaan dina Pancn 1. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer
1, kelompok kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna.
Sabada diskusi di kelompokna swang-swangan minangka tahap kahiji,
anggota kelompok nangan batur ti kelompok anu bda minangka
tahap kadua, nepi ka kawangun kelompok anyar nu anggotana
ngawengku anggota kelompok 1nepi ka kelompok 8. Kelompok anyar
dibr pancn pikeun nyusun jawaban pertanyaan ti nomer 1 nepi ka
8. Hartina, di kelompok anyar bakal nyampak dalapan jawaban murid.
Mun digambarkeun possna siga ieu di handap:
KELOMPOK 1
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 1)
KELOMPOK 2
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 2)
KELOMPOK 3
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 3)
KELOMPOK 4
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 4)
KELOMPOK 5
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 5)
KELOMPOK 6
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 6)
KELOMPOK 7
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 7)
KELOMPOK 8
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 8)
KELOMPOK ANYAR
nu dalapan ngahiji
ngawangun kelompok
anyar keur nyusun
nepi ka pertanyaan
nomer 8)
Tahap I Tahap I
Tahap II
11 11
Bab II
PITUDUH HUSUS
2
Guru ngabagi murid jadi opat kelompok pikeun ngadiskusikeun tks
biantara. Tugasna:
1) Kelompok I ngaanalisis struktur tks biantara ka-1.
Alat analisisna bisa ditingali dina pertanyaan nomer hiji dina
pancn ka-1 buku murid. Contona:
Bagian Bubuka
Paragraf ka .
Paragraf ka .
Jst
Bagian Eusi
Paragraf ka .
Paragraf ka .
Jst
Bagian panutup
Paragraf ka .
Paragraf ka .
Jst
2) Kelompok II ngaanalisis masalah nu ditepikeun ku nu biantara.
Dina ngaanalisis masalah nu kakandung dina biantara, murid
kudu nandaan (nyirian) kalimah-kalimah konci anu ngadeudeul
kana masalah nu ditepikeun ku nu biantara. Kelompok tuluy
nyusun laporan diskusina ku cara nyusun karangan pondok anu
ngadadarkeun masalah poko nu jadi bukur catur nu biantara.
3) Kelompok III ngaanalisis biantara tina jihad suasana anu mungkin
timbul waktu ta biantara ditepikeun. Upamana, tina masalah nu
ditepikeun ku nu biantara, katmbong sumanget nu biantara nu
hayang ngagedurkeun sumanget hadirin keur merangan narkoba.
Minangka laporan kelompok, murid kudu nyusun karangan
pondok anu ngadadarkeun suasana nu bisa dittimbulkeun waktu
ta biantara ditepikeun.
4) Kelompok IV ngaanalisis biantara tina jihad ka saha ta biantara
pantesna ditepikeun. Upamana ba ka murid, ka para pamuda,
ka masarakat ra, atawa ka kelompok-kelompok anu tangtu.
Dina nangtukeun saha-sahana anu bisa jadi obyk ta biantara,
kelompok kudu nepikeun og alesan-alesan ku naon ta obyek
merenah keur ngabandungan ta biantara.
12
12
Pamekar D
Buku Tut
Sabada rngs migaw tugasna swang-swangan, unggal kelompok
ngalaporkeun hasil diskusi kelompokna di hareupeun balara. Nalika
hiji kelompok ngalapokeun hasil analisisna, kelompok sjnna bisa
mairan.
4 Guru nyindekkeun hasil diskusi kelompok.
B. Nyangkem Struktur Biantara
No Kagiatan
5
Sabada ngalaksanakeun kagiatan maca tks jeung ngadiskusikeun tks
biantara jeung rupaning aspkna. Guru mr pancn ka murid pikeun
neuleuman pedaran nu aya dina bagian B (Nyangkem Struktur Biantara).
Sacara individual murid dibr pancn ngaasosiasikeun atawa nganalar
rupaning pangaweruh nu kacangkem dina kagiatan diskusi kelompok
jeung pangaweruh ngeunaan struktur biantara dina bagian pedaran.
C. Neuleuman Padika Biantara
No Kagiatan
6
Guru og mr pancn ka murid pikeun neuleuman pedaran dina
bagian C (Neuleuman Padika Biantara). Dina ieu bagian, guru leuwih
museurkeun panitn murid kana kumaha cara nepikeun biantara anu
had. Hal ieu dilakonan pikeun mr pangaweruh ka murid ngeunaan
thnik biantara anu had.
7
Sammh nepikeun padika TAMAN sakumaha anu dipedar dina
bagian C, aya hadna guru mr conto biantara mangrupa rekaman
atawa vido. Upamana biantara salah saurang inohong anu kawentar
alus dina nepikeun biantara di hareupeun balara (publik), boh dina
basa Sunda boh dina basa sjn.
8
Sabada rekaman atawa conto biantara diwanohkeun ka murid, guru
tuluy ngajak murid ngaanalisis ta biantara mak unsur TAMAN
(tatag henteu nyaritana, aktual henteu tmana, munel henteu eusina,
alus henteu basana, jeung naha biantarana th ngandung wirahma atawa
henteu). Dina ieu kagiatan, murid bisa dibagi jadi lima kelompok anu
masing-masingna ngaanalisis salah sahiji unsur TAMAN. Leuwih
ra conto anu diwanohkeun bakal leuwih variatif jeung leuwih had.
57 57
Bab II
PITUDUH HUSUS
Pangaj ar an
8
GUGURITAN
KAGIATAN AWAL
Dina unggal lawungan guru ngabsn murid sarta nyiapkeun pangajaran nu
patali jeung guguritan. Guru og ngajak murid pikeun sukuran ka Pangran rh
geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung papada manusa
dina kahirupan sapopo, boh sacara lisan boh sacara tinulis. Dina wangun tinulis,
basa Sunda dimangpaatkeun ku para bujangga atawa pangarang keur ngarang
guguritan, nu geus lumangsung ti abad ka-19 knh.
Di awal pangajaran guru ngayakeun apersepsi atawa ngagali kamampuh awal
murid patali jeung guguritan. Upamana ku nembangkeun sawatara guguritan nu
mak pupuh anu populr. Upamana Kinanti, Sinom, Asmarandana, atawa Pucung.
Contona ba guguritan ling-ling mangka ling, atawa Budak Leutik bisa
ngapung. Tuluy diayakeun tanya jawab, contona: naha hidep kungsi ngadng
ta guguritan? Di mana? Jeung sajabana. Alus upama tuluy nugaskaeun ka salah
saurang murid pikeun nembangkeun ta guguritan di hareupeun kelas.
Guru og ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matri guguritan
ku cara nmbongkeun sawatara rekaman, buku, atawa kliping koran/majalah
nu kungsi wangun guguritan. Ditarkahan sangkan minat murid keur ngulik
guguritan leuwih ged tur timbul kapanasaranana pikeun hayang nyaho leuwih
jero.
Guru nepikeun tujuan pangajaran guguritan luyu jeung pamaredih
Kompetnsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba murid bisa
nyebutkeun ciri-ciri wangun puisi guguritan, bisa nataan pupuh nu dipak keur
nuliskeun guguitan sarta padika-padikana, bisa nembangkeun conto guguritan
nu ngagunakeun pupuh nu populr, sarta bisa ngarang puisi guguritan dina
wangun nu basajaran luyu jeung padika pupuh nu dipakna.
56
56
Pamekar D
Buku Tut
37
Guru og bisa ngembangkeun modl pangajaran kolaboratif, nyata
murid bisa silih babagi informasi, silih korksi, atawa silih bantuan
dina ngembangkeun hiji carita.
38
Hasil pagawan murid tuluy dikorksi sarta dipeunteun ku guru, anu
tuluy disusun jadi portofolio.
39
Karya murid anu dianggap punjul bisa dipamrkeun ku guru, atawa
di salurkeun pikeun bisa dimuat di mdia massa, dina raraga mr
motivasi ka murid sangkan leuwih sumanget diajar.
KAGIATAN PANUTUP
pangajaran carita pondok? Naon ba kasusah/hahalang dina ieu pangajaran?
Naha carana urang salaku guru geuss nepikeun pangajaran kalawan had jeung
kaharti ku murid? Jeung sajaba ti ta.
Guru mr saran sangkan murid resep maca carita pondok minangka bagian
tina kagiatan aprsiasi sastra, sarta manggihan mangpaat atawa hikmah tina ta
carita. Kagiatan aprsiasi sastra perlu dimekarkeun pikeun tujuan ngasah rasa
kamanusaan jeung ningkatkeun darajat kabudayaan hiji bangsa. Guru og perlu
ngadorong murid sangkan macaan rupa-rupa rfrnsi perkara carita pondok
dina raraga ngajembaran pangaweruh nu patali jeung kagiatan aprsiasi sastra.
rh geus meunang rupa-rupa lmu perkara carita pondok Sunda, jeung geus
bisa ngahasilkeun karya kratif anu tangtu ged gunana keur ngalatih krativitas
(karancagan), daya pikir, jeung daya cipta.
13 13
Bab II
PITUDUH HUSUS
9
Sabada ngaanalisis conto biantara ku unsur TAMAN, guru mr
pancn ka salah sahiji atawa dua urang murid pikeun ngagalantangkeun
conto tks biantara nu aya dina bagian A. Dina ngagalantangkeun
biantara, murid diperedih ngagunakeun unsur TAMAN ta sacara
kratif. Tks nu dibacakeunana teu kudu kabh, tapi bisa dicokot
lebah bagian-bagian anu pentingna ba. Ka murid anu geus nyobaan
ngagalantangkeun ta biantara, guru mr aprsiasi anu had.
D. Ngaanalisis Tks Biantara
No Kagiatan
10
Dina ieu kagiatan guru ngajak murid sangkan leuwih paham perkara
struktur jeung padika biantara. Sabada ngaanalisis struktur biantara
dina Bagian B jeung ngaanalisis padika biantara dina bagian C, dina
ieu sub-bab guru ngajak murid ngaanalisis hiji tks biantara kalawan
komprhnsip minangka latihan pikeun leuwih mikapaham dua aspk
di luhur. Tks nu aya dina ieu sub-bab ngan keur conto ba. Guru
atawa murid bisa nangan tks sjn nu sumberna tina rfernsi sjn
(buku atawa internt) keur bahan analisis.
11
Guru ngabagi murid jadi opat atawa lima kelompok. Unggal kelompok
dibr tugas nu sarua, nyata nganalisis tks biantara ku cara ngajawab
pertanyaan-pertanyaan nu aya dina buku murid (pancn 3 jeung
pancn 4).
12
Guru mr kasempetan ka murid pikeun nanyakeun hal-hal anu
kurang kaharti.
13
Hasil analisis kelompok dilaporkeun kalawan susunan anu tartib,
ngawengku:
a. Tks biantarana atawa rekaman CD/Kast.
b. Jawaban pertanyaan kahiji ngeunaan struktur biantara. Dina
ngajawab pertanyaan kahiji, murid bisa ngagunakeun tabel:
Bubuka
Conto tks ........
Conto paragraf .
Conto omongan ....
14
14
Pamekar D
Buku Tut
Eusi
Conto tks
Conto paragraf
Conto omongan ..
Panutup
Conto tks
Conto paragraf
Conto omongan ..
c. Jawaban pertannyaan kadua nu mangrupa glosarium (daftar kecap
jeung hartina).
d. Jawaban pertanyaan katilu ngeunaan cara ngagalantangkeun ta
biantara. Eusina nyata hasil tafsiran murid kumaha hadna ta
biantara ditepikeun.
14
Hasil analisis murid ku masing-masing kelompok dilaporkeun ka guru
sarta ku guru dipeunteun mak rubrik valuasi anu merenah. Hasil
valuasina dilaporkeun deui ka murid sarta guru ngayakeun rfksi
patali jeung hasil analisis murid.
E. Nepikeun Biantara
No Kagiatan
15
Dina ieu kagiatan murid latihan biantara anu prossna dimimitian
ku nyusun tks biantara sorangan nepi ka ngagalantangkeunana di
hareupeun kelas.
16
Guru mr aperspsi ku cara nglingan murid kana pangajaran nu geus
ditepikeun sammhna, utamana perkara kumaha nepikeun biantara
anu had nu geus dibahas dina sub-bab Padika Biantara (bagian C).
Guru og bisa mr deui conto rkaman CD atawa kast nu biantara
keur mr wawasan ka murid dina nepikeun biantarana.
17
Guru muka kasempetan ka murid pikeun ngayakeun tanya jawab patali
jeung hal-hal nu can ngarti atawa can dipikapaham.
18
Guru mr pancn ka murid (Pancn 5) ngeunaan lngkah-lngkah
nepikeun biantara, nyata:
a. Milih topik.
b. Nyusun tks jeung ngapalkeun tks.
c. Ngstokeun unsur-unsur TAMAN.
d. Nepikeun biantara di hareupeunn kelas.
55 55
Bab II
PITUDUH HUSUS
27
Hasil analisis bisa didadarkeun mangrupa sy pondok. Anu susunanana
bisa kieu:
Paragraf 1 nerangkeun tma carpon.
Paragraf 2 ngadadarkeun para palaku jeung pasipatanana.
Paragraf 3 ngadadarkeun latarna, jeung saterusna.
28
Murid tuluy maca carpon Ada Main karangan Darpan kalawan gemet
di jero hat. Upama aya kekecapan nu kurang kaharti, murid dititah
nyusun ta kekecapan nepi ka jadi glosarium, anu tuluy ditangan
hartina dina kamus.
29
Murid tuluy ngajawab pertanyaan nu patali jeung unsur carita
minangka bahan keur nyusun sy.
30
Murid sacara individual nyusun sy dumasar kana jawaban atawa hasil
analisisna. Dina nyusun sy, murid diwawadian pikeun ngagunakeun
basa Sunda anu merenah sarta ngstokeun cara ngagunakeun jahan
jeung tanda baca anu bener.
31
Murid ngumpulkeun pancanna sarta guru nyusun ta pancn jadi
portofolio.
G. Ngarang Carpon atawa Fiksimini
No Kagiatan
32
Dina ieu bagian, murid ditugaskeun pikeun ngarang carpon atawa
fksimini kalawan ngagunakeun daya ciptana sorangan.
34
Sammhna guru mr bekel aprsiasi ku cara mulangkeun deui
ingetan murid kana carpon nu kungsi dibaca dina bagian sammhna,
jeung rupaning pangaweruh ngeunaan carpon atawa fksimini tina
hasil diskusi.
35
Guru tuluy nugaskeun murid pikeun maca kalawan gemet dadaran
dina Pancn 5. Guru og mr kasempetan ka murid pikeun nepikeun
pertanyaan saupama aya hal-hal anu kurang kaharti.
36
Murid sacara individual dibr kasempetan jeung kabbbasan pikeun
ngarang hiji carita pondok atawa fksimini sakumaha pamaredih Pancn
5. Aya hadna lamun guru ngabbaskeun muridna pikeun nangan
inspirasi sacara laluasa, upamana nitah murid kaluar ti kelas sarta
nitnan alam sabudeureun. Ti dinya, bisa jadi aya bahan anu katangkep
ku pancaindra murid pikeun ditimbang-timbang jadi bahan carita.
54
54
Pamekar D
Buku Tut
22
KELOMPOK 1
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 1)
KELOMPOK 2
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 2)
KELOMPOK 3
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 3)
KELOMPOK 4
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 4)
KELOMPOK ANYAR
nu opat ngahiji
ngawangun kelompok
anyar keur nyusun
nepi ka pertanyaan
nomer 4)
23
24
hasil diskusi kelompokna. Waktu hiji kelompok nepikeun jawabanana,
kelompok sjn bisa mairan bisi aya jawaban anu teu sarua atawa aya
nu kudu dilelempeng (dikorksi).
25
F. Ngaanalisis Carpon
No Kagiatan
26
Guru nerangkeun heula pancn naon nu kudu dipigaw ku murid
sacara individual dina sub-bab F (Ngaanalisis Carpon).
Murid disina maca carpon Ada Main dijero hat kalawan gemet,
sarta tuluy dititah ngaanlasis unsur-unsur caritana. Cara ngaanalisisna
bisa ngagunakeun analisis carpon Kuburan di bagian awal bab.
Nyata, murid nyusun pertanyaan-pertanyaan nu patali jeung unsur
carita. Upamana:
- Naon tma caritana?
- Saha wa palaku nu kacatur dina ta carita jeung kumaha
pasipatanana?
- Di mana latar tempatna jeung iraha latar waktuna?
- Mak tilikan (point of view) saha ta carita dilalakonkeunana?
- Kumaga galur caritana?
- Naon amanat nu bisa kapetik sabada urang maca ta carita?
15 15
Bab II
PITUDUH HUSUS
19
Sangkan sakabh murid kabagan nepikeun biantara di kelas, aya hal-
hal anu kudu dititnan ku guru. Di antarana ba:
a. Tks biantara murid kudu difokuskeun kana eusina, sedengkeun
bubuka (mukadimah) jeung panutupna bisa saperluna ba.
b. Durasi biantara murid ulah lila teuing (cukup 2-3 menit).
c. Lantaran biantara th art of speech, kalimah-kalimah biantara
nu disusun ku murid kudu ra direumbeuy ku mamanis basa
(upamana diselapan ku sisindiran, kalimah-kalimah pinilih/kata-
kata mutiara, babasan jeung paribasa, jsb.).
Dina ieu pross guru sacara aktif jadi fasilitator ku cara mr bahan,
mr rfrnsi, atawa mr saran sangkan tks biantara nu dikarang ku
murid munel eusina.
20
Guru ngadesain ruangan kelas sangkan waktuna murid biantara
enya-enya siga nyanghareupan publik/jalma ra. Upamana ku cara
nempatkeun podium di hareupeun kelas keur tempat biantara murid.
Podium bisa dijieun atawa dirkayasa tina barang-barang anu basajan.
Bisa og nyadiakeun mic (boh enyaan lengkep jeung spikerna, boh
ukur bobohongan).
21
Murid nepikeun biantarana saurang-saurang kalawan ngstokeun
unsur TAMAN sarta nitah murid nu ngabandungan mr rspon
anu positif, upamana ku cara mr keprok. Dina ieu pross Guru mr
peunteun mak rubrik valuasi anu merenah.
KAGIATAN PANUTUP
pangajaran biantara, naon ba kasusah/hahalang dina ieu pangajaran, jeung
sajabana.
Guru og bisa mr tugas tambahan sangkan murid leuwih mikapaham
perkara biantara. Contona nitenan rupa-rupa cara tokoh biantara, siga nu sok
katongton dina televisi atawa kasaksian dina hiji acara/kagiatan, tuluy dibanding-
banding jeung pangaweruh nu geus kacangkem ku dirina.
Guru nutup pangajaran kalawan ngajak murid sukuran ka Pangran rh
geus meunang rupa-rupa lmu perkara biantara dina basa Sunda.
16
16
Pamekar D
Buku Tut
KAGIATAN AWAL
Dina awal lawungan guru ngabsn murid sarta nyiapkeun pangajaran
paguneman. Guru og bisa ngajak murid pikeun sukuran ka Pangran rh geus
bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung papada manusa dina
kahirupan sapopo. Guru umajak sangkan dina ngayakeun komunikasi th ulah
urang poho kana tatakrama minangka wujud tina silih hargaan papada jalma.
Dina lawungan mimiti guru ngajak murid paguneman ngeunaan hiji perkara
anu keur aktual sarta paguneman dipungkas ku guru ku nepikeun pernyataan
yn ta th conto paguneman nu biasa dilakonan ku urang dina kahirupan
sapopo. Ti dinya guru ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matri
paguneman ku cara nmbongkeun gambar atawa muter rkaman paguneman.
Sabadana guru ngayakeun tanya jawab keur ngagali pangaweruh awal murid
perkara paguneman dina basa Sunda.
Guru nepikeun tujuan pangajaran paguneman luyu jeung pamaredih
Kompetnsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba murid
mikawanoh wangun-wangun tks paguneman, bisa ngaanalsis aspk-aspk
kabasaan paguneman dina rupa-rupa situasi, bisa mikapaham aspk-aspk undak-
usuk basa Sunda nu nyampak dina paguneman, bisa nyusun tks paguneman
sorangan kalawan ngagunakeun basa Sunda anu merenah, sarta bisa mintonkeun
paguneman di hareupeun kelas.
KAGIATAN INTI
A. Maca Tks Paguneman
No Kagiatan
1
Murid diwanohkeun kana dua conto tks paguneman. Murid
dipapancnan pikeun maca ta tks di jero hat bari diwawadian sina
ngimeutan rupaning aspk nu kakandung dina ta tks. Upamana basa
nu digunakeunana, bentuk pagunemanana, para palaku pagunemanana,
jeung sajaba ti ta.
Pangaj ar an
2
PAGUNEMAN
53 53
Bab II
PITUDUH HUSUS
16
Dina proses diskusi guru nyadiakeun tabl matrikulasi (bisa digambar
dina bor atawa dina mdia sjn). Guru tuluy nanya atawa nunjuk
sacara acak murid ti unggal kelompok pikeun nepikeun hasil
pagawanana. Jawaban ti murid bisa didiskusikeun deui jeung nu sjn
nepi ka kapanggih jawaban nu leuwih lengkep (sampurna). Guru
bisa ngalelempeng mun aya nu kudu dikorksi. Hasil jawaban murid
diasupkeun kana tabl matrikulasi keur dipak dasar dina nyieun
kacindekan diskusi.
E. Fiksimini Sunda
No Kagiatan
18
Guru nitah murid maca pedaran awal bagian E (Fiksimini Sunda)
kalawan gemet, sarta maca conto-conto fksimini Sunda karangan
Hadi AKS nu judulna Lebaran Ahng. Guru bisa og nangan conto
fksimini sjn anu dianggap leuwih luyu jeung kaayaan lingkungan
murid. Hadna disadiakeun kamus Basa Sunda bisi aya kekecapan nu
kurang kaharti ku murid.
19
Guru bisa og nyontokeun cara maca fksimini bari digalantangkeun,
atawa nitah murid nu boga kamampuh maca bedas anu alus. Ieu
tarkah th keur ngahgar-hgar suasana pangajaran, atawa minangka
selingan sangkan kagiatan diajar leuwih dinamis.
20
Sabadana, murid dibagi jadi 4 kelompok sarta unggal kelompok murid
disina nangan jawaban tina 4 pertanyaan nu nyampak dina Pancn
3. Hiji kelompok kudu ngajawab hiji pertanyaan kalawan daria
ngaliwatan pross diskusi.
21
Murid migaw pancn sarta guru jadi fasilitator atawa jadi sumber
informasi upama dibutuhkeun.
Guru bisa ngagunakeun model pangajaran anu dinamis. Upamana,
sabada diskusi di kelompokna swang-swangan, anggota kelompok
nangan batur ti kelompok anu bda, nepi ka kawangun kelompok
anyar nu anggotana ngawengku anggota kelompok 1nepi ka kelompok
4. Di kelompok anyar bakal nyampak opat jawaban murid.
52
52
Pamekar D
Buku Tut
C. Kamekaran Carpon
No Kagiatan
11
Guru mr pancn ka murid maca pedaran dina bagian C (sub-bab
Kamekaran Carpon) kalawan gemet. Guru og nitah murid nyirian
kekecapan anu kurang dipikapaham hartina, sarta nyatetkeun ta
kekecapan dina buku catetan nepi ka jadi glosarium sarta ditangan
hartina dina kamus.
12
Guru ngajak murid ngaasosiasikeun rupaning pangaweruh nu nyampak
dina bagian C jeung pangalaman sarta pangaweruh anu kacangking
dina diskusi sammhna. Sacara Individual, murid og bisa ditugaskeun
nangan informasi perkara buku-buku kumpulan carpon Sunda,
pangarangna, sarta taun terbitna, dina raraga ngajembaran pangaweruh
ngeunaan kamekaran carpon Sunda.
13
Minangka alternatif, murid ditugaskeun keur nangan hiji carita
pondok anu alus ajnna, nangan biograf jeung poto pangarangna,
sarta didesain sangkan bisa ditmplkeun atawa diwanohkeun ka nu
lian. Alusna mah dipilih pangarang anu mmang geus moyan sarta
karyana pinunjul. Guru tuluy milih sawatara hasil pagawan muridd
pikeun dipamrkeun di ruang kelas, minangka tarkah ngawanohkeun
karya sastra Sunda jeung pangarangna.
D. Ngabdakeun Carpon jeung Dongng
No Kagiatan
14
Guru ngabagi murid jadi genep atawa tujuh dalapan pikeun migaw
pancen 2 dina bagian D, nyata nangan bbdaan antara carita pondok
jeung carita dongng. Murid diaping ku guru pikeun manggihan ta
bbdaan dina pross diskusi.
15
Guru nerangkeun tugas masing-masing kelompok. Unggal kelompok
ditugaskeun keur nangan bebedaan antara carita pondok jeung carita
dongng. Lembar kerjana bisa ngagunakeun tabl dina Pancen 2.
Dina ieu diskusi, murid ngalengkepan titik-titik dina tabl. Sabada
rngs diskusi di kelompokna, murid nangan pasangan kelompok
sjn pikeun ngabanding-banding hasil diskusina, nepi ka kawangun
kelompok-kelompok anyar nu mangrupa gabungan tina kelompok
awal (3 atawa 4 kelompok).
17 17
Bab II
PITUDUH HUSUS
2 Murid ngabanding-banding tks paguneman kahiji jeung kadua.
3
Murid dibagi kana opat atawa lima kelompok, anu tugas unggal
kelompokna nyata ngajawab pertanyaan nu aya dina pancen 1.
4
Murid ngayakeun diskusi kelompok keur ngajawab pertanyaan dina
pancen 1.
5
Sabada diskusi, unggal kelompok nu diwakilan ku juru caturna
swang-sewangan nepikeun laporan hasil diskusi. Guru nyindekkeun
unggal jawaban kelompok nomer per nomer nepi ka aya jawaban anu
pertla tina unggal pertanyaan. Hadna guru geus nyadiakeun tabel
pancn 1 ti anggalna dina fle komputer atawa dina bor sangkan
unggal jawaban kelompok langsung katmbong sarta langsung bisa
dibanding-banding.
B. Ngaanalisis Paguneman
No Kagiatan
6
Guru mr pancn ka murid maca pedaran dina bagian B (sub-bab
nganalisis paguneman). Murid ngaasosiasikeun jawaban dina diskusi
kelompok nu geus dibahas ku guru jeung rupaning informasi nu
nyampak dina bagian B.
7
Sabadana, guru mr pedaran singket ngeunaan paguneman ku cara
museurkeun pedaran kana dua masalah inti, nyata situasi resmi
jeung teu resmi dina paguneman sarta undak-usuk basa dina
paguneman. ta dua masalah dina paguneman th boga implikasi
swang-swangan tur kudu jadi perhatian keur nu ngalaksanakeun
paguneman.
8
Patali jeung undak-usuk basa dina paguneman anu og disebut
tatakrama basa guru mr pancn ka murid pikeun ngimeutan
kecap-kecap loma jeung lemes dina tks paguneman kahiji, lantaran
di dinya nyampak kecap-kecap lemes (boh lemes keur sorangan boh
lemes keur ka batur) nu dipak ku palaku paguneman. Sacara individual
murid sina maluruh kekecapan lemes dina ta paguneman, tur hasilna
didiskusikeun (diakurkeun) jeung hasil analisis babaturanana (tingali
Pancn 2).
18
18
Pamekar D
Buku Tut
9
Guru nyindekkeun pedaran yn sastuna paguneman urang sapopo
th henteu leupas tina dua aspk, nyata aspk formal henteuna, jeung
aspk tatakrama.
C. Paguneman dina Karya Sastra
No Kagiatan
10
Sastuna sub-bab C leuwih neueulkeun dadaran paguneman nu aya
patalina jeung aprsiasi karya sastra, boh prosa, puisi, jeung drama. Ku
hal, ta pedaran paguneman dina ieu bagian mah ngala wangunna
wungkul, sedengkeun pedaranana bisa dipatalikeun atawa dijembaran
kana soal-soal aprsiasi sastra.
11
Aya tilu paguneman dina ieu bagian, nyata paguneman dina prosa, dina
puisi, jeung dina drama, lengkep jeung pancnna swang-swangan.
ta tilu bahan th keur diskusikeuneun murid.
12
Guru ngadadarkeun pancn anu kudu dipigaw ku murid. Sammhna,
sakabh murid kudu maca heula tilu conto paguneman nu nyampak
dina buku.
13
Dina prakna ngaanalisis paguneman dina karya sastra, guru ngabagi
kelompok murid jadi genep kelompok. Dua kelompok ngadiskusikeun
paguneman dina prosa, dua kelompok ngadiskusikeun paguneman
dina puisi, sarta dua kelompok deui ngadiskusikeun paguneman dina
drama. Dua kelompok anu bahan diskusina sarua sina diskusi swang-
swangan heula dina kelompokna masing-masing. Alat analisisna
nyata pancen 3, pancn 4, jeung pancn 5.
a. Pancn 3 (keur kelompok 1 jeung 2) ngarobah kalimah-kalimah
langsung dina tks jadi bentuk paguneman tanya jawab.
b. Pancn 4 (keur kelompok 3 jeung 4) nyieun parafrase tina puisi
kana bentuk prosa.
c. Ngaanalsis onjoyna (atawa kaunikanana) paguneman dina drama
jeung nangtukeun tujuan ditulisna tks drama.
14
Sabada unggal kelompok rngs migaw pancnna, kelompok 1 jeung
2 ngagabung keur ngabanding-banding hasil pagawanana swang-
swangan nepi ka aya perspsi anu sarua. Dina ieu rposs, lumangsung
deui diskusi dua kelompok. Kitu deui kelompok 3 jeung 4, sarta
kelompok 5 jeung 6, migaw diskusi anu sarua keur nyaruakeun
perspsi.
51 51
Bab II
PITUDUH HUSUS
4
5
hasil diskusi kelompokna. Cara ngabagi peresentasi diluyukeun jeung
jumlah kelompok. Upamana, mun kelompok anyar th aya opat
kelompok, unggal kelompok kabagan pikeun nepikeun jawaban
dua jawaban swang sacara bagilir. Waktu hiji kelompok nepikeun
jawabanana, kelompok sjn bisa mairan bisi aya jawaban anu teu sarua
atawa aya nu kudu dilelempeng (dikorksi).
6
B. Unsur-unsur Carita Pondok
No Kagiatan
7
struktur carita pondok nu ngawengku Jejer (tma), palaku, latar
(setting), puseur sawangan (point of view), galur carita (plot), jeung
amanat carita.
8
Sangkan aya dinamika, guru bisa ngabagi-bagi deui pedaran dina bagian
B luyu jeung kelompok-kelompok diskusi sammhna. Upamana
kelompok 1 nu ngajawab pertanyaan nomer 1 sina ngaderes pedaran
bagian (a), kelompok 2 ngaderes bagian (b), jeung saterusna.
9
Sabada ngaderes pedaran, unggal kelompok nepikeun pamadeganana
atawa kacindekan kelompokna ngeunaan bagian-bagian struktur
carpon. Waktu hiji kelompok nepikeun pamadeganana, kelompok
sjn bisa mairan. Bisa ngalelempeng, nambahan, atawa nepikeun
pertanyaan.
10
Upama diperlukeun, guru mr apingan atawa nambahan katerangan
tina hasil diskusi murid, sarta antukna nyindekkeun hasil diskusi sacara
umum.
50
50
Pamekar D
Buku Tut
KAGIATAN INTI
A. Maca Carita Pondok
No Kagiatan
1
Murid diwanohkeun kana conto karangan carita pondok nu judulna
Kuburan karangan Trisna Mansur. Sammh dibaca alusna murid
sina nitnan heula wangun karanganana. Upamana nitnan panjang
pondokna karangan. Kumaha kalimah mimitina, kumaha judulna,
jeung sajabana
2
Murid tuluy disina maca ta carpon di jero hat kalawan daria.
Salila maca murid dititah nyirian kekecapan anu teu hartina teu
pati dipikapaham. Upamana aya sawatara kecap anu teu kaharti, ku
murid kudu disusun mangrupa glosarium anu engk kudu ditangan
3
Sabada brs maca carpon Kuburan, murid dibagi jadi sawatara
kelompok pikeun diskusi jeung ngajawab pertanyaan dina Pancn 1.
Jumlah kelompokna diluyukeun jeung kabutuhan. Upamana diwangun
jadi 8 kelompok. Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer 1, kelompok
kadua ngajawab pertanyaan nomer 2, jeung saterusna. Sabada diskusi
di kelompokna swang-swangan minangka tahap kahiji, anggota
kelompok nangan batur ti kelompok anu bda minangka tahap kadua,
nepi ka kawangun kelompok anyar nu anggotana ngawengku anggota
kelompok 1nepi ka kelompok 8. Kelompok anyar dibr pancn
pikeun nyusun jawaban pertanyaan ti nomer 1 nepi ka 8. Hartina, di
kelompok anyar bakal nyampak dalapan jawaban murid.
KELOMPOK 1
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 1)
KELOMPOK 2
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 2)
KELOMPOK 3
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 3)
KELOMPOK 4
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 4)
KELOMPOK 5
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 5)
KELOMPOK 6
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 6)
KELOMPOK 7
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 7)
KELOMPOK 8
(Ngajawab
pertannyaan
nomer 8)
KELOMPOK ANYAR
nu dalapan ngahiji
ngawangun kelompok
anyar keur nyusun
nepi ka pertanyaan
nomer 8)
Tahap I Tahap I
Tahap II
19 19
Bab II
PITUDUH HUSUS
Sabadana, guru nunjuk wawakil ti kelompok 1 jeung 2, 3 jeung 4, sarta
5 jeung 6 pikeun nepikeun prsentasi hasil diskusi. Unggal kelompok
bisa silih pairan.
Hasil diskusi anu dipiharep kira-kira kieu:
a. Prosa:
do : Ih geuning Ujang! Kang Encu ieu Jang Ganda!:
Samsu : Iraha ka dieu, Jang?
Suganda : Tadi, nyubuh.
Samsu : Geuning kamari teu bja-bja?
(Suganda teu nmbal)
Samsu : Teu ka sakola?
Suganda : Permios sadinten ieu.
Samsu : Aya naon?
Suganda : Bad diparios dokter.
Samsu : Ku naon, gering?
Suganda : Bad diala getih.
Samsu : Diala getih? Naha?
Suganda : Kanggo ....
Samsu : Keur Enng?
(Suganda unggeuk. Bapa Naib nyampeurkeun, nyekel taktak
Suganda. Teu lemek teu nyark. Ngan socana ba baseuh)
do : Teu nyeri Jang, diala getih th?
Suganda : Nyao, da acan. Kakara g rk dipariksa.
do : Naha nya, mak dipariksa heula sagala...?
Suganda : Bisi teu aakur kapan?
do : Teu ngarti; teu akur th teu akur naonana? Lain sarua
getih jelema th? (bari ngarrt ka Bapa Naib).
Suganda : Bisi teu akur golonganana... Pan aya golongan A,
golongan B, golongan... naon deui.
b. Puisi:
Aya budak nanya ka indungna perkara eusi langit, di mana
tungtung langit, jeung nanya soal bntang anu baranang. Ari
dijawab ku indungna majar th cenah langit th teu jauh ti dada
ema, eusina napas jeung getih. Ari bentang pajarkeun th teu jauh
ti Si Ujang.
Budak th nanya deui, cenah ari nu boga langit th saha, kitu
deui bntang anu baranang, bulan, beurang jeung peutingna, ta th
saha nu bogana? Ari jawab indungna, cenah ta kabh og bogana
Si Ujang, pahna, hirupna, kabhanana og bogana Si Ujang.
20
20
Pamekar D
Buku Tut
15
Lamun dihartikeun mah ta puisi th ngagambarkeun kanyaah
indung ka budakna. Indungna nganggap sagala nu aya di ieu alam
dunya th saolah-olah milik SI Ujang, budak nu dipikanyaahna.
c. Drama:
Onjoyna atawa kaunikan ta naskah drama th di antarana:
1) Paguneman dibarengan ku rupa-rupa pituduh. Upamana
pituduh ngeunaan paripolaah palaku. Pituduh keur nyiptakeun
adegan di panggung, pituduh ka saha omongan ditujulkeun,
jeung sajabana.
2) Basa nu digunakeun dina paguneman drama mah dirka, henteu
sahinasna siga paguneman biasa. Malah sok diciptakeun adegan
anu dramatis. Contona omongan Tanuwijaya ieu di handap!
TANUWIJAYA : (KA PURAGABAYA jeung PANATAYUDA)
Jaga di lawang kampung. Gancang, babaturan bjaan kabh.
Musuh keur kadieukeun.
3) Para palaku jeung sawatara pituduh dittulis mak hurup
kapital kabh. Saolah-olah hayang ttla jeung mr aksntuasi
(penegasan).
Biasana tks drama mah ditulis keur dipanggungkeun. Ku sabab ta,
pagunemana ditulis kalawan dirka sangkan engk mun dipanggungkeun
matak kataji anu nongton.
16
Guru nyindekkeun pangajaran yn wangun-wangun paguneman th bisa
kapanggih dina rupa-rupa bentuk jeung keur rupa-rupa kaperluan. Dina
karya sastra bentuk-bentuk paguneman th bisa kapanggih dina prosa,
puisi, jeung drama, anu ditulis ku pangarang keur rupa-rupa tujuan.
17
Guru mr saran ka murid sangkan macaan deui paguneman dina
karya sastra anu nyampak dina buku atawa karya sastra sjn di luar
conto buku tks. Tujuanana, sangkan murid leuwih paham kana
wangun paguneman dina karya sastra sarta pikeun milu ngaaprsiasi
karya sastra Sunda nu winangun prosa, puisi, jeung drama.
D. Nyusun Tks aguneman
No Kagiatan
18
Dina ieu kagiatan guru ngajak murid sangkan leuwih paham kumaha
nyusun dialog atawa paguneman dina wangun tinulis. Wangun paguneman
siga kitu th sok kapanggih dina karangan-karangan prosa, upamana
dina dongng, carpon, atawa novel. Nyusun paguneman sarupa kitu th
mangpaat pisan lamun urang keur diajar ngarang. Tapi thnik nyusun
dialog sarupa kitu th henteu babari. Butuh latihan anu daria.
49 49
Bab II
PITUDUH HUSUS
Pangaj ar an
7
WAWANCARA
KAGIATAN AWAL
patali jeung carita pondok (carpon). Guru og ngajak murid pikeun sukuran
ka Pangran rh geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung
papada manusa dina kahirupan sapopo, boh sacara lisan boh sacara tinulis.
Di awal pangajaran guru og nerangkeun yn basa Sunda geus dimangpaatkeun
ti baheula keur nuliskeun rupa-rupa masalah. Di antarana dipak keur nuliskeun
karya sastra samodl wawacan, novel, sajak, atawa carita pondok. Ti dinya guru
bisa ngayakeun tanya jawab jeung murid, upamana karangan naon ba nu kungsi
di bacana, ti mana sumberna, iraha macana, jeung sajabana. Pertanyaan tuluy
leuwih difokuskeun kana hal-hal nu patali jeung carita pondok. Upamana
naha kungsi maca carpon, naon judulna, saha pangarangna, ti mana sumberna,
jeung sajabana. ta kabh pertanyaan th bisa dianggap aperspsi keur ngagali
kamampuh jeung pangaweruh awal murid ngeunaan wanda karangan carita
pondok.
Guru og ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matri carita pondok
ku cara nmbongkeun buku atawa karangan carpon nu kungsi dimuat di rupa-
rupa mdia, upamana tina koran, majalah, atawa internt.
Guru nepikeun tujuan pangajaran carita pondok luyu jeung pamaredih
Kompetnsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba murid bisa
ngabdakeun wangun carpon jeung dongng atawa carita wayang nu geus diulik
di bab sammhna, bisa ngaanalisis struktur carita carpon, mikapaham sajarah
kamekaran carita pondok Sunda, sarta bisa ngarang carita pondok Sunda dina
wangun nu basajan.
48
48
Pamekar D
Buku Tut
Guru bisa mr tugas tambahan sangkan murid leuwih mikaresep carita
wayang minangka bagian tina warisan budaya karuhun urang nu loba ngandung
amanat had. Tugas tambahan og dipiharep bisa ngajembaran wawasan jeung
pangaweruh murid ngeuaan rupaning aspk carita wayang, boh nu umum boh
nu nyampak di masarakat lokal.
Dina nutup pangajaran guru ngajak murid sukuran ka Pangran rh geus
meunang rupa-rupa lmu perkara carita wayang jeung rupa-rupa hikmah atawa
hal-hal anu had di jerona.
21 21
Bab II
PITUDUH HUSUS
19
Guru mr pituduh cara nyusun tks paguneman dina karangan. Di
antarana kudu nitnan hal-hal ieu di handap:
a. Kalimah paguneman kudu disusun mangrupa kalimah langsung.
b. Ciri kalimah langsung dina tulisan sok dicirian ku dua tanda
kekenteng (...) di awal jeung di ahir omongan nu dikutip.
c. Sabada kutipan langsung bisa ditambahan ku katerangan saha nu
nyaritana atawa bari kumaha nyaritana. Contona:
Keur naon di dinya? ceuk Ahmad.
Gancang atuh leumpangna! pokna bari rada nyentak.
d. Unggal kutipan langsung hurup mimitina kudu mak aksara
ged.
e. Keur ngabdakeun paguneman hiji tokoh jeung tokoh sjnna
kudu dibdakeun ku alina anyar.
f. Tanda baca di ahir omongan kutipan langsung kudu diluyukeun
jeung kalimahna. Upama, kalimah parentah ditungtungan ku tanda
panyeluk (!), kalimah pananya ku tanda tanya (?), atawa tanda koma
(,) keur kalimah wawaran. Contona:
1) Tutupkeun pantona! ceuk Ahmad.
2) Saha nu nutupkeun panto? ceuk Ahmad.
3) Pantona geus nutup, ceuk Ahmad.
Upama katerangan saha nu nyaritana aya di hareup, dina ahir
kutipan langsung dipungkas ku titik (.). Contona:
4) Ahmad nyarita, Pantona geus nutup.
20
Guru ngawanohkeun conto tks paguneman anu can anggeus dina
bagian D sarta ngajelaskeun kudu dikumahakeun ta tks.
21
Guru ngabagi murid jadi sawatara kelompok sarta mr pancn ka
unggal kelompok pikeun ngarngskeun ta paguneman nepi ka
tamat luyu jeung parntah dina buku tks. Murid dibr kabbasan
pikeun mekarkeun ta paguneman naratif luyu jeung pikiran sarta
krativitasna swang-swangan.
22
Hasil tina pancn kelompok diprsentasikeun di hareupeun kelas
ku masing-masing kelompok, sarta guru mairan saperluna. Guru
og ngorkasi paguneman hasil karya kelompok, utamana dina soal
nuliskeun jahan, bisi kapanggih kasalahan-kasalahan tknis dina soal
ngalarapkeun jahan basa Sunda.
23
Sabadana, guru mr pancn individual (bisa ba di-PR-keun) ka
murid pikeun nyusun paguneman naratif kalawan masalah jeung
tokoh anu bda.
22
22
Pamekar D
Buku Tut
E. Mintonkeun Paguneman
No Kagiatan
24
Guru nerangkeun yn dina ieu bagian murid rk dibr pancn pikeun
mintonkeun paguneman di hareupeun kelas kalawan ngagunakeun
basa Sunda anu merenah jeung bari nitnan soal-soal tatakrama dina
paguneman.
25
Guru ngabagi murid jadi sababaraha kelompok. Sakelompokna dua
atawa tilu urang. Unggal kelompok ditugaskeun nyusun heula tks
paguneman anu engkna bakal dipintionkeun di hareupeun kelas.
Bubuka pagunemanana mak pola nu disadiakeun dina buku tks,
murid tinggal neruskeun.
26
Tma paguneman unggal kelompok kudu bda-bda. Guru sammhna
nyadiakeun rupa-rupa tma/topik paguneman bagikeuneun ka murid.
ta tma/topik th bisa ditulis atawa ditmbongkeun mangrupa
gambar/foto. Upamana, guru mintonkeun gambar wangunan kuno,
anu hartina kelompok nu kabagan ta gambar kudu ngobrolkeun
wangunan kuno minangka topik/tma pagunemanana.
27
Unggal kelompok dibagi topik/tma paguneman keur dimekarkeun
dina tks paguneman nu bakal disusun. Salian ti ta, dina tks
pagunemman kudu kaasupkeun cara-cara ngalarapkeun undak-usuk
basa Sunda.
28
Kelompok nyusun tks paguneman luyu jeung topik/tmana swang-
swangan. Guru ngawadianan sangkan tks paguneman nu disusun ku
murid mun dipintonkeun durasina cukup 3-5 menit, sangkan unggal
kelompok bisa kagiliran dina sakali lawungan pangajaran.
29 Salila kelompok murid nyusun tks paguneman guru jadi fasilitator.
30
Sabada tks paguneman rngs disusun ku murid, guru mr pancn
ka kelompok keur latihan paguneman luyu jeung tks anu disusun.
31
Unggal kelompok mintonkeun pagunemanana di hareupeun kelas.
Heula pandeurina kelompok anu minton gumantung kaparigelan
guru. Guru ngawanti-wanti yn dina paguneman th kudu nitnan:
a. Kumaha cara muka paguneman anu had bari dibarengan ku
sasalaman kalawan rengkuh anu had luyu jeung kabiasaan urang
Sunda
b. Nalika paguneman murid kudu mak lentong anu merenah,
volume sora anu had, sarta wirahma anu og merenah.
c. Paguneman ulah mngpar teuing tina tks nu geus disusun.
47 47
Bab II
PITUDUH HUSUS
D. Ngaanalisis Carita Wayang
No Kagiatan
15
Dina ieu bagian, guru mr pancn ka murid sacara individual.
Pancnna aya dua rupa, anu bisa dipigaw ku murid sacara madiri
terstruktur. Kahiji ngaanalisis carita wayang dina bagian D. Kadua
nyieun sy pondok tina hasil analisis ngabandungan carita wayang
tina rekaman atawa langsung, sakumaha anu diterangkeun dina
Pancn 5.
16
Pancn kahiji, murid kudu maca sempalan carita wayang Antara
Asih jeung Adil dina bagian D, sarta ngajawab lima pertanyaan nu
disadiakeun. ta pertanyaan kudu dijawab sabada murid mikapaham
bab-bab sammhna, lantaran aya proses ngaasosiasikeun pahaman
sammhna jeung carita sarta pertanyaan dina bagian D. Jumlah jeung
eusi pertanyaan bisa dijembaran atawa dirobah ku guru, diluyukeun
jeung kabutuhan.
17
Pancn kadua, murid disina nangan bahan lalajoaneun mangrupa
rekaman wayang golk, anu tuluy kudu dianalisis eusina. hasil analisisna
kudu dijieun sy pondok sakumaha nu diterangkeun dina pancn 5.
Dina migaw ieu pancn, murid diwawadian sangkan ngagunakeun
basa Sunda anu merenah dina karangan, sarta ngstokeun cara
ngagunakeun jahan anu bener.
18
Sabada pancn dipigaw jeung dikumpulkeun, aya hadna guru milih
sawatara karangan anu dianggap punjul, pikeun dibacakeun ku murid
anu ngarangna di hareupeun babaturanana. Ieu tahap minangka aprsiasi
guru kana hasil gaw murid anu rancag jeung nuduhkeun kapunjulan
gaw, boh tina jihad analisis, boh tina jihad struktur karangan.
KAGIATAN PANUTUP
Dina unggal lawungan guru mr kasempetan ka murid pikeun
ngarfksikeun pangajaran ngeunaan carita wayang. Contona ku cara nepikeun
pertanyaan: naon ba mangpaat nu kapetik tina pangajaran carita wayang, naon
ba kasusah/hahalang dina ta pangajaran, jeung sajabana.
46
46
Pamekar D
Buku Tut
12
Dina ngaanalisis atawa ngabanding-banding, kelompok murid
bisa ngagunakeun tabel dina pancn 2 atawa pancn 4, atawa mun
diperlukeun guru bisa nyieun instrumn sorangan (mangrupa tabl
atawa wangun sjn) anu kudu dieusian ku murid. Upamana mak
tabel siga ieu di handap minangka lembar kerja murid:
Sasaruaan
Dongng Carita Wayang
1. ......................
2. ......................
3. ......................
4. ......................
5. ...................... jst
1. ......................
2. ......................
3. ......................
4. ......................
5. ...................... jst.
Bbdaan
Dongng Carita Wayang
1. ......................
2. ......................
3. ......................
4. ......................
5. ...................... jst
1. ......................
2. ......................
3. ......................
4. ......................
5. ...................... jst
Dina ieu diskusi, guru bisa ngamangpaatkeun modl pangajaran
igsaw. Prossna, sabada ngeusian tabl di luhur kelompok jangkep
jeung kelompok ganjil, boh antar kelompok boh individual, ngayakeun
komunikasi keur ngalengkepan tabl di luhur nepi ka meunang
gambaran naon ba sasaruaan jeung bbdaan antara carita wayang
jeung dongng th.
13
Dina proses diskusi guru nyadiakeun tabl matrikulasi (bisa digambar
dina bor atawa dina mdia sjn) keur ngarangkum jawaban murid
sarta ngalelempeng mun aya nu kudu dikorksi. Hasil matrikulasi
dipak dasar pikeun nyieun kacindekan diskusi.

Dieusian ku
kelompok
jangkep
Dieusian ku
kelompok
ganjil
23 23
Bab II
PITUDUH HUSUS
KAGIATAN PANUTUP
Di ahir pangajaran guru mr kasempetan ka murid pikeun ngarfksikeun
pangajaran. Contona, naon ba mangpaat nu kapetik tina pangajaran paguneman,
naon ba kasusah/hahalang dina ieu pangajaran, jeung sajabana.
Keur nambahan pangaweruh murid, guru bisa mr tugas tambahan sangkan
murid leuwih mikapaham perkara paguneman. Contona nitenan rupa-rupa tks
paguneman dina rupa-rupa wangun, nitnan basana, situasina, jeung sajaba ti
ta.
geus meunang rupa-rupa lmu perkara paguneman dina basa Sunda.
24
24
Pamekar D
Buku Tut
KAGIATAN AWAL
patali jeung biograf. Guru og ngajak murid pikeun sukuran ka Pangran rh
dina kahirupan sapopo.
Di awal pangajaran guru og nerangkeun yn komunikasi papada jalma th
bisa sacara tinulis ku cara nuliskeun rupa-rupa pangalaman hirup anu mangpaat
keur bagikeuneun atawa bacaeun batur. Guru ngayakeun tanya jawab jeung
murid, upamana nanyakeun saha ngaran lengkep murid, di mana lahir, saha
indung bapana, di mana alamatna, prstasin naon nu kungsi kahontal, jeung
sajaba ti ta. Kabh pertanyaan di luhur minangka apersepsi nu diayakeun ku
guru mmh asup kana pangajaran biograf.
Guru og ngajak murid pikeun aub leuwih daria kana matri biograf ku
cara nmbongkeun buku atawa gambar jilid buku biograf dina basa Sunda.
Sabadana guru ngayakeun tanya jawab keur ngagali pangaweruh awal murid
perkara biograf.
Guru nepikeun tujuan pangajaran biograf luyu jeung pamaredih Kompetnsi
Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba murid bisa nyebutkeun
jenis-jenis (wanda) tks biograf, paham kana unsur-unsuur nu aya dina tks
biograf, bisa ngaanalsis unsur biograf tina tks nu dibaca, bisa nyebutkeun
mangpaat biograf, sarta bisa nyusun tks biograf/autobiograf kalawan singget
mak basa Sunda anu merenah.

Pangaj ar an
3
BIOGRAFI JEUNG
AUTOBIOGRAFI
45 45
Bab II
PITUDUH HUSUS
9
Sabadana, guru ngajak murid ngaasosiasikeun (menalar) informasi-
informasi nu nyampak pedaran jeung pangaweruh anu mungkin ba
geus kacangkem ku murid. Dina ieu tahap, murid boga pamahaman
ngeunaan:
a. Rupa-rupa carita wayang, utamana anu babonna tina carita
Mahabarata (karangan Vyasa) jeung Ramayana (karangan
Walmiki).
b. Bbdaan carita wayang nu cere ti India jeung carita wayang
nu nyampak dina hasanah kabudayaan Sunda, utamana anu sok
dipagelarkeun dina wayang golek.
c. Nyangkem rupa-rupa informasi ngeunaan sumber-sumber carita
wayang nu nyampak dina kabudayaan Sunda. Upamana ba tina
novel, carita pondok, wawacan, sempalan carita wayang, pagelaran
wayang golek (langsung atawa rekaman), jeung sajaba ti ta.
10
Murid bisa og dipapancnan pikeun nangan sumber informasi sjn
ngeunaan carita wayang, upamana tina internt, buku, kliping koran,
atawa sumber sjnna. Alus deuih upama aya diskusi terbuka atawa
taanya jawab pikeun ngajembaran pangaweruh murid ngeunaan unak-
anik carita wayang.
C. Ngabdakeun Carita Wayang jeung Dongng
No Kagiatan
11
Guru ngabagi murid jadi opat nepi ka genep kelompok (alusna jangkep)
pikeun migaw pancen 2 dina bagian C, nyata nangan sasaruaan
jeung bbdaan antara carita wayang jeung carita dongng. Minangka
sastra heubeul, tangtu antara carita wayang jeung carita dongng th
aya sasaruaanana. Tapi minangka carita anu boga kaunikan swang-
swangan, duanana boga bbdaan. Murid diaping ku guru pikeun
manggihan ta sasaruaan jeung bbdaan dina pross diskusi.
Guru nerangkeun tugas masing-masing kelompok. Kelompok jangkep
ditugaskeun keur nangan sasaruaan antara carita wayang jeung carita
dongng. Sedengkeun kelompok ganjil ditugaskeun keur nangan
bbdaanana. Bahan keur babandinganana bisa mukaan deui carita
dongng dina bab sammhna, anu tuluy disandingkeun jeung carita
wayang nu nyampak dina bab 6.
44
44
Pamekar D
Buku Tut
2
Murid dipapancnan pikeun maca ta tks di jero hat bari diwawadian
sina ngimeutan rupaning aspk nu kakandung dina ta tks. Upamana
basa nu digunakeunana, struktur caritana, jeung sajaba ti ta.
3
Murid nandaan jeung nyusun kekecapan anu kurang kaharti sarta
disusun mangrupa glasorium tur ditangan hartina dina kamus basa
Sunda. Ieu usaha th minangka bagian keur ngajembaran kabeungharan
kecap basa Sunda nu kudu kacangkem ku murid.
4
Guru ngabagi murid jadi opat kelompok keur ngajawab rupaning
pertanyaan dina pancn 1 bagian A. Dijelaskeun yn tugas ngajawab
pertanyaan dina pancn 1 th tujuanana sangkan murid leuwih paham
kana carita wayang anu nyampak dina tks.
5
Guru nerangkeun pancn keur unggal kelompok. Minangka alternatif,
pertanyaan dina Pancn 1 bisa dibagi-bagi ka opat kelompok, luyu
jeung hs babarina pertanyaan. Upamana ba:
- Kelompok 1 ngajawab pertanyaan nomer 1 jeung 2.
- Kelompok 2 ngajawab pertanyaan nomer 3, 4, jeung 5.
- Kelompok 3 ngajawab pertanyaan nomer 6.
- Kelompok 4 ngajawab pertanyaan nomer 7
5
Unggal kelompok nunjuk salah saurang anggota pikeun jadi juru
catur keur midangkeun (ngaprsentasikeun) hasil diskusi kelompokna
di hareupeun kelas.
6
Sabada unggal kelompok brs ngajawab pertanyaan, juru catur
kelompok sacara bagulir nepikeun hasil analisis. Waktu juru catur hiji
kelompok midangkeun jawabanana, kelompok sjn bisa mairan atawa
nanya upama aya hal-hal nu perlu dipadungdengkeun, nepi ka timbul
diskusi kelompok nu leuwih lega. Dina ieu pross guru ngabingbing
jeung nuyun jalanna diskusi nepi ka murid meunang pangaweruh
anu komprhnsif ngeunaan carita wayang nu dibaca sarta meunang
pangalaman padungdengan dina diskusi.
B. Pedaran Carita Wayang
No Kagiatan
8
Guru mr pancn ka murid maca pedaran dina bagian B ngeunaan
carita wayang kalawan gemet.
25 25
Bab II
PITUDUH HUSUS
KAGIATAN INTI
A. Maca Tks Biografi
No Kagiatan
1
Murid diwanohkeun kana dua conto tks biograf: Ti Kebon kana
Carpon jeung Antara Karir jeung Rumah Tangga. Unggal murid
sacara individual dipapancnan pikeun maca ta tks di jero hat bari
diwawadian sina ngimeutan rupaning aspk nu kakandung dina ta
tks. Upamana kecap gaganti ngaran nu digunakeun dina ta tks, soal
atawa masalah naon ba nu ditulis dina ta tks, lengkep henteuna
informasi anu ditulis, jeung sajaba ti ta.
2
Murid og dibr pancn pikeun nyirian kekecapan anu teu pati
dipikapaham hartina sarta dicatetkeun dina buku catetan minangka
glosarium. Murid tuluy dititah nangan harti ta kekecapan dina
kamus.
3 Murid ngabanding-banding tks biograf kahiji jeung kadua.
4
Guru mr pancn sangkan murid ngajawab pertanyaan pancn 1 dina
bagian A. Guru ngabagi murid jadi genep kelompok. Unggal kelompok
murid dibr pancn ngajawab pertanyaan dina hiji kotak tabl.
5
Unggal kelompok murid ngalaporkeun hasil jawabanana swang-
swangan. Sabada hiji kelompok ngalaporkeun jawaban, kelompok
sjn dibr kasempetan pikeun mairan, nanya, atawa mr saran.
6
Unggal jawaban kelompok murid ku guru dikatgorisasikeun sarta
dipuseurkeun kana masalah nu baris dipedar dina bagian B.
B. Biografi, Autobiografi, jeung Otobiografi
No Kagiatan
5
Guru mr pancn ka murid maca pedaran dina bagian B kalawan
gemet.
6
Sabadana, guru ngajak murid ngaasosiasikeun (menalar) informasi-
informasi nu sammhna kapanggih waktu ngajawab pertanyaan dina
Bagian A jeung rupa-rupa informasi dina pedaran Bagian B. Dina ieu
tahap, murid boga pamahaman ngeunaan:
a. Bdana biograf jeung autobiograf/otobiograf.
b. Conto-conto biograf jeung autobiograf tokoh nu kungsi ditulis
mangrupa buku sarta disusun mak basa Sunda.
c. Rupa-rupa tks biograf anu ditulis keur rupa-rupa kaperluan.
26
26
Pamekar D
Buku Tut
C. Unsur-unsur Biografi
No Kagiatan
7
Dina bagian C, guru museurkeun pangajaran ngeunaan rupa-rupa
informasi nu sok kapanggih dina tks biograf. Dipiharep murid
ngaanalisis jeung bisa manggihan ta infromasi minangka bagian tina
unsur-unsur biograf. Pangaweruh nu kacangkem ku murid dina ieu
bagian jadi penting pikeun latihan nyusun tks biograf.
8
Murid dipapancnan pikeun ngimeutan deui conto biograf nu geus
ditandaan unsur-unsurna, ngawengku:
a. Ngaran, lalandian, atawa jujulukna.
b. Kalahiran jeung asal-usul kulawargana.
c. Bentuk fsik jeung pasipatanana.
d. Riwayat pendidikan jeung pagawanana.
e. Pikiran atawa gagasanana.
f. Karya atawa hasil gaw.
g. Prstasi jeung pangajn (penghargaan) nu kungsi katarima.
ta unsur th henteu sakabehna nyampak dina tks. Ku sabab kitu,
ta unsur th minangka calecer (patokan) ba dina ngaanalisis tks
biograf, atawa ukur jadi alat analisis.
9
Guru tuluy mr pancn ka murid ngaanalisis tks biograf Bapana
Si Mamih dina Bagian C. Pancn dipigaw sacara individual atawa
kelompok (2-3 urang). Cara nganalisisna ditandaan saperti conto dina
Bagian C. Sabada pancn brs dipigaw, murid ngabandingkeun
hasil analisisna jeung babaturanana atawa jeung kelompok anu sjn.
Upama aya bbdaan hasil analisis, guru bisa mr komentar saperluna
atawa ngalelempeng.
10
Murid jeung guru nyindekkeun unsur naon ba nu kapanggih dina
tks biograf Bapana Si Mamih.
D. Mangpaat Biografi
No Kagiatan
11
Guru mr pancn ka murid pikeun maca kalawan gemet dadaran
Mangpaat Biograf dina Bagian D.
43 43
Bab II
PITUDUH HUSUS
KAGIATAN AWAL
Dina unggal lawungan guru ngabsn murid sarta ngajak murid pikeun sukuran
ka Pangran rh geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung
papada manusa dina kahirupan sapopo. Guru og nerangkeun yn basa Sunda
th basa nu diwariskeun ku karuhun urang ku rupa-rupa cara. Di antarana basa
Sunda diwariskeun ngaliwatan carita wayang nu leubeut ku siloka kahirupan.
Ku hal ta, miara basa Sunda ngaliwatan carita wayang hartina nyalametkeun
rupaning siloka hirup, boh nu alusna boh nu gorngna, keur pieunteuengeun.
Carita wayang og bisa mr hiburan ngaliwatan pagelaran wayang golk nu
biasa kapanggih di lingkungan masarakat.
Di lawungan awal guru bisa ngagali pangaweruh murid ngeunaan carita
wayang dina raraga ngayakeun apersepsi. Upmana ku nepikeun pertanyaan: naha
kungsi lalajo wayang? Naon caritana? Mun teu kungsi lalajo sacara langsung,
tina naon ngabandunganana, naha tina CD, acara televisi atawa radio, atawa tina
media sjn? Jeung sajabana ti ta. Guru tuluy museurkeun perhatian murid
kana matri carita wayang nu rk diguar.
Di awal pangajaran guru og nepikeun tujuan pangajaran luyu jeung
kompetensi dasar sarta indikator nu hayang dihontal. Di antarana ba murid bisa
ngabdakeun carita wayang jeung carita-carita sjnna, upamana jeung carita
dongeng atawa carita pondok. Murid og bisa ngaanalisis carita wayang, boh
strukturna boh mana caritana. Murid og
KAGIATAN INTI
A. Mikawanoh Carita Wayang
No Kagiatan
1
Murid diwanohkeun kana carita wayang nu mangrupa teks carpon
karangan Salh Danasasmita, nu judlna Kumbakarna. Dijelaskeun
yn salian ti nyebar dina pagelaran wayang golek, carita wayang og
nyebar ngaliwatan carita lisan, wawacan, atawa ngaliwatan teks-teks
samodl novel jeung carita pondok.
Pangaj ar an
6
CARITA WAYANG
42
42
Pamekar D
Buku Tut
25
c. Dina ngadongng kudu nitnan lentong, wirahma, bedasna sora,
jeung rigig atawa peta nu merenah.
d. Alusna mah dongngna diapalkeun, tapi lamun tacan apal bisa bari
mawa tks. Bisa ba dicatetkeun point-point caritana wungkul.
26
Guru mr kasempetan ka murid pikeun milih dongng jeung
latihan.
27
Guru tuluy nitah murid ngadongng saurang-saurang di hareupeun
kelas. Giliranana mah bisa diacak ba ngarang murid siap nepikeun
dongngna. Salila murid ngadongng, guru meunteun mak rubrik
peunteun ngadongng.
28
Sabada murid kabh kagiliran ngadongng, guru mr valuasi,
jeung nepikeun pujian ka murid-murid anu dina carana ngadongng
dianggap pangalusna.
KAGIATAN PANUTUP
Dina nutup unggal lawungan guru mr kasempetan ka murid pikeun
pangajaran dongng, naon ba kasusah/hahalang dina ieu pangajaran, jeung
sajabana. Guru og bisa mr tugas tambahan sangkan murid leuwih mikaresep
dongng minangka bagian tina warisan karuhun nu loba ngandung amanat
(nashat) had.
geus meunang rupa-rupa lmu perkara dongng dina basa Sunda.
27 27
Bab II
PITUDUH HUSUS
12
Guru ngajak murid ngaasosiasikeun rupa-rupa pangaweruh nu
kapanggih dina Bagian D jeung tks-tks biograf anu kungsi kabaca
sammhna. Nepi ka murid boga pamahaman yn mangpaat biograf
enya-enya karasa ku dirina sabada maca tks biograf hiji tokoh.
13
Murid tulu dibr pancn sacara individual pikeun maca tks biograf
dina tabel pancen 3 sarta ngajawab pertanyaanana ku cara ngeusian
titik-titik dina kolom tabl. Utamana, murid disina museurkeun
jawabanana kana pieunteungeun (teladan) nu kapetik tina tks biograf
Diajar Ngaji.
E. Ngaanalisis Tks Biografi
No Kagiatan
14
Sabada maca pedaran jeung ngajawab soal latihan dina bagian D, guru
mr pancn ka kelompok murid pikeun ngaanalsis tks biograf sacara
mandiri.
15
Tks biograf nu bakal dianalisis ku murid bisa ditangan dina koran/
majalah, buku, atawa tina internt. Bisa ba ta tks th disadiakeun ku
guru, anu penting tks nu bakal dianalisis ku murid henteu sarua.
16
Murid dibagi jadi sawatara kelompok (sakelompokna 4-5 urang) sarta
unggal kelompok murid disina ngaanalisis tks nu bda-bda. Alat
analisisna nyata pertanyaan nu aya dina pancn 4.
17 Murid migaw pancn sarta guru jadi fasilitator.
18
Sabadana, unggal kelompok murid disina nepikeun hasil diskusi
kelompokna sacara bagilir di hareupeun kelas. Dina ta prsentasi,
unggal kelompok bisa silih pairan.
F. Nyusun Tks Biografi
No Kagiatan
19
Guru nerangkeun yn dina ieu bagian murid bakal dibr pancn
pikeun nyusun tks biograf singget. Dijelaskeun yn biograf singget
th kadang-kadang perlu ditulis ku hiji jalma pikeun rupa-rupa
kaperluan. Upamana keur buku memori sakola, buku karya sorangan,
keur skripsi, jeung sajaba ti ta.
28
28
Pamekar D
Buku Tut
20
Guru ngajelaskeun tugas nu kudu dipigaw ku murid sacara individual.
Tugasna nyusun biograf babaturan. Ari babaturan nu kudu ditulis
biografna bisa diluyukeun jeung daftar absn. Upamana absn kahiji
nyusun biograf absn kadua, absn kadua nyusun biograf absn katilu
jeung saterusna, nepi ka absn paangahirna kudu nyusun biograf
murid absn kahiji.
21
Biograf anu disusun kudu singget, cukup sakaca kertas ukuran A4.
Dina ta biograf kudu kakandung unsur-unsur biograf saperti anu
geus dijelaskeun dina bagian C, judulna kudu narik, sarta sangkan narik
rupana alus lamun dimbohan ku foto murid nu ditulis biografna.
22
Tahap-tahap migaw tugas nyata:
a. Wawancara heula babaturan nu rk ditulis biografna.
b. Pertanyaan wawancara dimekarkeun tina tujuh unsur biograf nu
geus diterangkeun dina bagian C.
c. Sanggeus datana kakumpulkeun tuluy disusun jadi karangan
biograf nu ditulis mak susunan paragraf naratif.
d. Dina nuliskeun karangan biograf kudu ngstokeun ejahan anu
bener sarta ngagunakeun basa Sunda anu merenah.
e. Judulan ta karangan biograf mak judul anu matak kataji nu
maca sarta dimbohan ku foto. Judulna upamana: Aldi Si Jago
Baskt, Nni Juara Kelas, jeung sajaba ti ta.
f. Sabada sakabh biograf brs disusun, hijikeun sarta dijilid jadi
buku kumpulan biograf murid sakelas.
23
Salila murid nyusun karangan biograf, guru ngabingbing jeung jadi
fasilitator, sarta mantuan rupa-rupa kasulitan nu kapanggih ku murid
salila migaw pancn.
KAGIATAN PANUTUP
pangajaran biograf?; Naon ba kasusah/hahalang dina ieu pangajaran?; Naha
carana urang salaku guru geuss nepikeun pangajaran kalawan had jeung kaharti
ku murid?; jeung sajaba ti ta.
Guru mr saran sangkan murid resep maca biograf hiji tokoh sarta
manggihan mangpaat atawa hikmah tina ta biograf. Kadang-kadang urang
41 41
Bab II
PITUDUH HUSUS
2
3
4
Jst.
18
Guru nyindekkeun hasil diskusi jeung ngaasosiasikeun pangaweruh
jeung pangalaman murid dina ngaanalisis dongng jeung pedaran-
pedaran sammhna.
19
Sabadana, guru mr tugas mandiri terstruktur (TMT) ka murid.
Tugasna nyata pancn 4 dina bagian D.
E. Ngaksprsikeun Dongng
No Kagiatan
20
Dina bagian E, guru ngalatih murid pikeun bisa ngadongng (nepikeun
atawa ngaksprsikeun dongng). Sammhna guru nerangkeun
heula kumaha thnik ngadongng anu had, dumasar kana rfrnsi-
rfrnsi anu aya. Contona anu kungsi ditepikeun ku Elin Syamsuri,
salah sahiji ahli ngadongng.
21
Guru tuluy mr conto ngadongng anu had. Bisa dicontoan ku
sorangan, atawa ngamangpaatkeun media, upamana rekaman CD
atawa vidio meunang nyokot ti internt.
22
Guru tuluy ngawanohkeun tks dongng Irtasan Meunang Kuntul
nu aya dina bagian E, sarta nitah murid maca heula ta tks di jero
hat.
23
Guru ngayakeun diskusi singget jeung murid perkara kumaha thnik
nu alus keur ngadongngkeun carita Irtasan Meunang Kuntul. Alus
lamun dicontoan heula ku guru.
24
Guru tuluy nitah hiji murid pikeun ngaksprsikeun atawa
ngadongngkeun deui carita Irtasan Meunang Kuntul di hareupeun
kelas. Sabadana guru ngayakeun deui diskusi jeung murid dina raraga
ngavaluasi cara murid ngadongng.
Guru tuluy mr pancn ka murid pikeun ngadongng hareupeun
kelas kalawan katangtuan ieu di handap:
a. Unggal murid kudu ngadongng di hareupeun kelas.
b. Dongngna pilih anu pondok sarta bisa didongngkeun kalawan
durasi waktu antara 3-4 menit.
40
40
Pamekar D
Buku Tut
D. Ngaanalisis Tks Dongng
No Kagiatan
13
Pikeun ngalatih jeung nguji pamahaman murid ngeunaan papasingan
jeung ciri-ciri dongng sakumaha anu geus dipedar dina bagian
sammhna, guru mr pancn ka murid ngaanlisis dongng Putri
Uyah. Alat analisisna nyata pertanyaan-pertanyaan dina pancn 3.
14
Guru ngawanohkeun heula dadaran pancn 3 jeung tks dongng
Putri Uyah nu aya dina bagian D. Sacara individual murid dititah
maca kalawan gemet dadaran pancn. Sabadana murid dititah maca di
jero hat dongng Putri Uyah.
15
Guru tuluy nerangkeun lngkah-lngkah migaw pancn. Anu tahap-
tahapna kieu:
a. Murid dibagi jadi sawatara kelompok diskusi (sakelompokna 4-5)
urang.
b. Unggal-unggal kelompok kudu migaw pancn 3.
c. Di unggal kelompok kudu aya juru catur anu engk baris
kapapancnan ngalaporkeun hasil gaw kelompok. Bisa og
laporan dilaporkeun sacara bagilir ku anggota kelompok.
d. Murid tuluy diskusi keur ngajawab pertanyaan pancn 3.
e. Sabada brs ngajawab pertanyaan, unggal kelompok diskusi
ngalaporkeun hasil diskusi kelompokna sacara bagilir.
16 Murid ngalaksanakeun diskusi kelompok.
17
Guru tuluy nitah wawakil kelompok ngaprsentasikeun laporann
hasil diskusi. Unggal laporan kelompok ku guru dicatt dina tabl di
bor atawa dina komputer anu ditayangkeun mak proyktor pikeun
ngagambarkeun sasaruaan jeung bbdaan hasil diskusi kelompok.
Contona:
Kelompok
Jenis
dongng
Bagian nu
pamohalan
Struktur
carita
Nashat
dongng
Babandingan
dongng
1 Parabel
Maenya
aya kolot
telenges-
telenges
teuing
ngusir
anakna
sorangan
ka
leuweung.
Palaku: Raja,
anak-anakna,
pangran.
Galurna:
maju.
Latar tempat:
di karajaan.
Latar waktu:
jaman
baheula.
Ulah sok
salah sangka.
Alusna
lamun
rk mr
tindakan th
dipikiran
heula. Atawa,
ulah ngagap
rmh kana
hal-hal nu
laleutik.
.........
................
29 29
Bab II
PITUDUH HUSUS
meunang informasi anu had, upamana yn katekunan jeung gaw rancag th
hasilna sok ngabuhakeun kasukssan hirup. Atawa, hirup th butuh perjuangan
jeung gaw anu toh-tohan (kerja keras). Dina basa Sunda aya paribasa manuk
hiber ku jangjangna, jalma hirup ku akalna. ta kabh th sok kapanggih ku
urang dina biograf hiji tokoh atawa inohing anu sohor. Ku hal ta, guru perlu
mr saran sangkan murid rajin macaan biograf, boh nu mangrupa buku, boh
nu ditulis dina majalah/koran, atawa nu kapanggih dina internt.
rh geus meunang rupa-rupa lmu perkara biograf, utamana nu ditulis dina
basa Sunda.
30
30
Pamekar D
Buku Tut
KAGIATAN AWAL
Dina unggal lawungan guru ngabsn murid sarta nyiapkeun pangajaran
nu patali jeung aksarra Sunda. Guru og umajak ka murid pikeun sukuran ka
Pangran rh geus bisa deui diajar basa Sunda pikeun alat komunikasi jeung
papada manusa dina kahirupan sapopo. Lian ti ta perlu sukuran ka Gusti
lamun urang dipaparinan anugrah basa anu unik, nu nmbongkeun jati diri
urang Sunda, sarta bisa dimangpaatkeun keur rupa-rupa kaperluan.
Dina lawungan awal guru nerangkeun yn pangajaran anu rk ditepikeun
th perkara aksara Sunda sarta naon pentingna aksara Sunda kudu diulik. Guru
nmbongkeun rupa-rupa mdia (gambar atawa rkaman vidio) anu ngbrhkeun
kumaha aksara Sunda dimangpaatkeun keur rupa-rupa kaperluan. Upamana ba
gambar/foto plang ngaran jalan nu mak aksara Sunda, beus nu desain warugana
mak aksara Sunda, desain kaos nu ngamangpaatkeun aksara Sunda, lukisan
atawa ukiran aksara Sunda.
Diterangkeun og ku Guru mun kiwari geus ra jalma anu katarik pikeun
mikawanoh sarta diajar nulis jeung maca aksara Sunda. Sosialisasi ngagunakeun
aksara Sunda og geus ra diayakeun, boh ku pamarntah darah boh ku
masarakat sacara mandiri.
Guru og nepikeun tujuan pangajaran aksara Sunda luyu jeung pamaredih
Kompetnsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba murid
bisa nyebutkeun katgorisasi aksara Sunda kaganga (aksara ngalagena, aksara
swara, rarangkn, jeung angka), bisa nulis kecap jeung kalimah ngagunakeun
aksara Sunda kalawan ngstokeun tata tulisna anu bener jeung merenah, bisa
maca tks pondok nu ditulis mak aksara Sunda, bisa nyieun krasi basajan
nu ngamangpaatkeun aksara Sunda, sarta bisa mintonkeun hasil krasina di
lingkungan sakola.
Pangaj ar an
4
AKSARA SUNDA
39 39
Bab II
PITUDUH HUSUS
B. Papasingan Dongng
No Kagiatan
8
Guru mr pancn ka murid maca pedaran dina bagian B (sub-bab
papasingan dongng) kalawan gemet. Guru og nitah murid nyirian
kekecapan anu kurang dipikapaham hartina, sarta nyatetkeun ta
kekecapan dina buku catetan nepi ka jadi glosarium sarta ditangan
hartina dina kamus.
9
Guru ngajak murid ngaasosiasikeun rupaning pangaweruh nu nyampak
dina bagian C jeung pangalaman sarta pangaweruh anu kacangking
dina diskusi sammhna. Sacara individual murid tuluy disina migaw
pancn 2, nepi ka murid jadi paham kagolong kana jenis naon dongng
kahiji jeung kadua th. Jawaban murid th kira-kira kieu:
Tks Dongng Golongan Dongng Alesanana
Dongng ka-1
Pamnta Tilu Rupa
Dongng Parabel
Sabab palakuna jalma
biasa, atawa nyaritakeun
kahirupan jalma di
masarakatna.
Dongng ka-2
Manuk Titiran jeung
Nyiruan
Dongng Fabel
Sabab palakuna di dinya
mah lain ba jalma, tapi
og nyiruan jeung manuk
titiran (sato).
C. Ciri-ciri Dongng
No Kagiatan
11
Guru nitah murid maca pedaran dina bagian C (ciri-ciri dongng)
kalawan gemet. Guru og nitah murid nyirian kekecapan anu kurang
dipikapaham hartina, sarta nyatetkeun ta kekecapan dina buku catetan
nepi ka jadi glosarium sarta ditangan hartina dina kamus.
12
Guru ngajak murid ngaasosiasikeun pangaweruh jeung pangalaman
diajar dongng anu geus nyampak sammhna jeung pangaweruh anyar
nu didadarkeun dina bagian C. Utamana, guru museurkeun panitn
murid kana ciri-ciri dongng anu umum kapanggih dina tks-tks
dongng nu geus dibaca sammhna.
38
38
Pamekar D
Buku Tut
KAGIATAN INTI
A. Maca Tks Dongng
No Kagiatan
1
Murid diwanohkeun kana dua conto tks dongng. Murid
dipapancnan pikeun maca ta tks di jero hat bari diwawadian sina
ngimeutan rupaning aspk nu kakandung dina ta tks. Upamana basa
nu digunakeunana, struktur caritana, jeung sajaba ti ta.
2 Murid ngabanding-banding tks dongng kahiji jeung kadua.
3
Guru ngabagi murid jadi opat kelompok keur migaw pancn
1 bagian A. Dijelaskeun og yn tugas analisis dina pancn 1 th
tujuanana sangkan murid leuwih paham kana papasingan jeung ciri-
ciri dongng.
4
Guru nerangkeun pancn keur unggal kelompok. Kelompok kahiji
nganalisis aspk kahiji (palaku dongng) nu nyampak dina dongng
ka-1 jeung ka-2. Kelompok kadua nganalissis aspk kadua, jeung
saterusna. Upama dibagankeun mah tugas kelmpok th kieu:
5
Unggal kelompok nunjuk salah saurang anggota pikeun jadi juru
catur keur midangkeun (ngaprsentasikeun) hasil diskusi kelompokna
di hareupeun kelas.
6
Sabada unggal kelompok brs ngaanalisis, juru catur kelompok
sacara bagulir neikeun hasil analisis. Waktu juru catur hiji kelompok
midangkeun hasil diskusi, kelompok sjn bisa mairan atawa nanya,
nepi ka timbul diskusi kelompok nu leuwih lega. Dina ieu pross guru
ngabingbing jeung nuyun jalanna diskusi nepi ka murid meunang
pangaweruh anu komprhnsif ngeunaan dongng sarta meunang
pangalaman padungdengan dina diskusi.
31 31
Bab II
PITUDUH HUSUS
KAGIATAN INTI
A. Maca Tks Aksara Sunda
No Kagiatan
1
Guru ngawanohkeun dua wacana nu ditulis ku aksara Sunda anu
kudu dibaca ku murid. Guru nglingan deui yn di kelas IV (SD)
jeung di kelas VII (SMP) murid kungsi diajar ngeunaan aksara Sunda.
Pangajaran aksara Sunda di SMA ngan ukur nuluykeun atawa ukur
ngajembaran pangajaran aksara Sunda anu ti heula. Ku hal ta, murid
dianggap geus mikawanoh pangaweruh jeung thnik dasar tata tulis
sarta cara maca aksara Sunda kaganga.
2
Murid ngawangun kelompok (4-5 urang) sarta babarengan jeung
kelompokna migaw pancen 1. Dina migaw pancn murid dibantuan
ku guru nginget-nginget deui tata-tulis aksara Sunda kaganga. Saupama
perlu, guru nerangkeun deui aturan tata-tulis aksara Sunda kaganga,
malikan pangajaran di SD jeung SMP.
Sabadana, murid midangkeun hasil gaw kelompokna ku cara diprsen-
tasikeun ku juru catur kelompok. Salila prsentasi guru jadi fasilitator
keur ngalelempeng atawa nyimpulkeun hasil gaw kelompok.
Jawaban pancn 1 th kira-kira kieu:
a. Transliterasi
Tukeuran Ieu Sajak
Karya Yus Rusyana
Tukeuran ieu sajak
Ku salambar simbut atawa samak saheulay
Heug rungkupkeun ka barudak nu teu kaburu heuay
Patinggolpak dina trotoar
Tukeuran ieu sajak ku bas wuluh atawa heucak
Heug sidkahkeun ka nu haropak
Nu marangkuk di saung atawa di kolong sasak
Tukeuran ieu sajak
Ku sababaraha siki plor
Heug tmbakkeun ka genggerong koruptor manipulator
Sina enya kalojor
Tukeuran ieu sajak
Ku beubeutian tina kolbu anu rido
Keur nybor anu balangsak
(mun teu kitu sasaak)
32
32
Pamekar D
Buku Tut
3
b. Jenis wacana
ta tks th wacana puisi atawa sajak
c. Eusi
Eusina nyaritakeun kateuadilan anu kasaksian ku panngarang. Di
hiji pihak aya nu sangsara jeung balangsak hirupna, sedengkeun
di hiji pihak deui aya koruptor jeung manipulator anu
ngagalaksak duit jeung hak rayat. Panyajak nawarkeun sajakna
keur ditukeurkeun ka beubeutian, beas, simbut jueng rupa-
rupa barang sjnna anu bisa disumbangkeun ka nu balangsak.
Panyajak og hayang nukeurkeun sajakna jeung sababaraha
siki plor keur ditmbakkeun ka koruptor jeung manipulator.
Lamun sajakna teu bisa ditukeurkeun, cenah leuwih had ta
sajak th sasaak ba.
a. Transliterasi
Cara nyieun Langlayangan
Nyieun langlayangan th henteu hs, asal urang leukeun
jeung dak ba. Teu kudu meuli ka warung saenyana mah,
da bahan-bahan keur nyieun langlayangan th nyampak di
sabudeureun urang. Mimitina nyieun raragana heula. Bahanna
tina awi atawa nyr. Palangkeun ta awi atawa nyr th sarta
talian ku benang. Geus kitu tungtung-tungtungna sambungkeun
ku benang nu dipanteng.
Lngkah satuluyna nyata masangkeun keretas keur awak
langlayangan. Ukur keretasna luyu jeung ukuran raragana
ta. Gunting sisi-sisina ssakeun kira-kira sasnti legana keur
dilipetkeun kana benang raraga. Geus kitu mah kari dielm
kana benang ta nepi ka jadi langlayangan nu siap diapungkeun.
Urang kari nambahan benang kakamahna jeung kenur keur
ngapungkeunana.
b. Jenis Wacana
Karangan ksposisi (pedaran) nu nerangkeun kumaha nyieun
langlayangan ku sorangan.
c. Eusi
Nerangkeun lngkah-lngkah (tahap-tahap) nyieun
langlayangan, ti mimiti nyieun raragana, ngelm keretasna, jeung
ngenuranana.
37 37
Bab II
PITUDUH HUSUS
KAGIATAN AWAL
patali jeung dongng. Guru og ngajak murid pikeun sukuran ka Pangran rh
dina kahirupan sapopo. Guru og nerangkeun yn basa Sunda th basa nu
diwariskeun ku karuhun urang ku rupa-rupa cara. Di antarana basa Sunda
diwariskeun ngaliwatan dongng-dongng nu leubeut ku piwuruk. Ku hal ta,
miara basa Sunda hartina nyalametkeun rupaning piwuruk jeung kaarifan lokal
nu diwariskeun ku karuhun urang.
Dina lawungan awal guru ngagali pangaweruh murid ku cara ngayakeun
tanya jawab sabudeureun dongng. Upamana ditanyakeun dongng naon ba nu
apal knh? Ti saha ta dongng sumberna jeung iraha meunangna? Meunang
pangajaran naon urang tina ta dongng? Jeung sajaba ti ta. Guru og ngajak
murid pikeun aub leuwih daria kana matri dongng ku cara nyebutan sawatara
dongng nu kasohor. Upamana dongng Si Kabayan, Dongeng Sasakala
Tangkuban Parahu, atawa dongng lokal nu murid apal.
Di awal lawuungan guru nepikeun tujuan pangajaran dongng luyu jeung
pamaredih Kompetnsi Dasar jeung indikator nu dipiharep. Di antarana ba
murid bisa nyebutkeun katgorisasi (jenis-jenis) dongng, bisa paham ciri-ciri
jeung struktur carita dongng, bisa ngaanalisis ciri-ciri dongng nu nyampak dina
conto dongng, bisa nangtukeun jenis dongng dumasar kana papasinganana, bisa
nganalisis struktur carita dongng nu dibacana, sarta ngaksprsikeun dongng
pondok di hareupeun kelas.

Pangaj ar an
5
DONGNG
36
36
Pamekar D
Buku Tut
21
Hasil pagawan kelompok murid tuluy dipamrkeun di kelas atawa di
luar kelas sangkan diaprsiasi ku warga sakola. Upama hasilna mangrupa
plang bisa langsung ditmplkeun di tempat-tempat anu merenah.
KAGIATAN PANUTUP
Dina nutup unggal lawungan guru mr kasempetan ka murid pikeun
pangajaran aksara Sunda, naon ba kasusah/hahalang dina ieu pangajaran, jeung
sajabana. Guru og bisa mr tugas mandiri sangkan murid getol latihan maca
jeung nulis aksara Sunda, atawa ngagunakeun aksara Sunda keur rupa-rupa
kaperluan.
geus meunang rupa-rupa lmu perkara aksara Sunda anu unik sarta jadi jati diri
jeung kabeungharan kabudayaan Sunda.
33 33
Bab II
PITUDUH HUSUS
4
Keur ngasah kamampuh maca aksara Sunda kaganga, murid dibr
tugas tambahan keur mikapaham eusi poster dina pancen 2. Sabadana
unggal kelompok midangkeun pamanggihna ngeunaan eusi ta
poster.
a. ta th poster pariwara (iklan) anu nawarkeun produk otomotif
mangrupa motor bak mrek Kancil.
b. Dskripsina:
Kancil, motor bak buatan urang Garut. Tepangan dler nu pangcaketna
di kota sadrk atawa tepangan Galura Motor, Jl. Papandayan Nomer 43
Garut telepon 0262-112235.
Mirah pangaosna ageung gunana, motor bak pangnggalna, sans alat
transportasi biasa. Spsifkasina: mesin 4 tax, rubak bak 1,5 x 2 m,
rm cakram, plk racing, kapasitas angkut 200 kg.
5
Guru nyindekkeun rupaning hal tina hasil diskusi kelompok, upamana
nyindekkeun kumaha bdana tata-tulis aksara Sunda kaganga jeung
tata-tulis aksara Latn.
B. Mikawanoh Aksara Sunda
No Kagiatan
6
Guru nmbongkeun deui rupa-rupa conto gambar, foto, atawa
rkaman anu ngamangpaatkeun aksara Sunda minangka mdia grafs
atawa tulisan.
7
Guru jeung murid ngayakeun tanya jawab perkara rupaning hal patali
jeung aksara Sunda nu aya dina gambar, foto, atawa rkaman. Guru og
nitah murid nyobaan maca aksara Sunda nu aya dina ta mdia.
8
Guru nitah murid ngaasosiakeun rupaning hal nu aya dina gambar,
foto, atawa rkaman jeung kaayaan di lingkungan sabudeureunana.
Dina tahap ngaasosiasikeun, bisa ba timbul tanya jawab deui jeung
murid.
C. Paham Sajarah Aksara Sunda
No Kagiatan
9
Guru mr pancn ka murid maca kalawan gemet pedaran dina bagian
B (sub-bab Paham Sajarah Aksara Sunda).
34
34
Pamekar D
Buku Tut
10
Salila maca murid nyirian kekecapan anu kurang dipikaharti sarta
ta kekecapan kudu dicatet deui jeung disusun dina buku catetan
mangrupa glosarium. Guru mr pancn ka murid pikeun nangan
harti ta kekecapan dina Kamus Basa Sunda atawa kamus online di
internt.
11
Murid nyindekkeu pedaran dina bagian B ku cara nuliskeun pointer-
pointer ngeunaan hal-hal penting patali jeung sajarah aksara Sunda.
Bisa og guru mr pancn ka murid nyieun time-line (garis waktu)
keur ngagambarkeun sajarah aksara Sunda nepi ka kagambarkeun
sajarahna kalawan ttla. Contona:
12
Murid dibr kasempetan keur ngayakeun tanya jawab perkara hal-hal
nu tacan kaharti patali jeung sajarah aksara Sunda.
D. Nyalin Tks Aksara Sunda
No Kagiatan
13
Guru mr katerangan singget ngeunaan hal-hal penting dina nyalin
aksara Latn kana aksara Sunda. Utamana opat pituduh penting dina
bagian D (variasi aksara, ngafktifkeun rarangkn, cara nulis angka,
jeung cara ngatur anggang spasi).
14
Guru mr pancn individual ka murid. Sammhna murid dibagi
jadi dua kelompok ged. Kelompok kahiji nyalin tks bagian (a) jeung
kelompok kadua nyalin tks bagian (b). Sabada rngs nyalin tksna
masing-masing, murid disina ngakurkeun hasil pagawanana sorangan
jeung batur sakelompokna. Nepi ka lamun aya kasalahan-kasalahan
dina nyalin tks bisa dikorksi ku babarengan.
35 35
Bab II
PITUDUH HUSUS
15
Murid masrahkeun hasil pagawanana ka guru sarta guru mr
komntar saperluna kana hasil pagawan murid. Upamana perkarasa
akurasi milih aksara jeung rarangkn, ukuran aksara, spasi, jeung aspk-
aspk tata-tulis sjnna.
16
Guru mr aprsiasi ka murid anu pagawanana dina nyalin aksara
Latn kana aksara Sunda dianggap had atawa leuwih punjul ti
pagawan babaturanana anu sjn.
E. Ngagunakeun Aksara Sunda
No Kagiatan
17
Guru nerangkeun heula yn aksara Sunda og bisa dimangpaatkeun
keur nyiptakeun rupa-rupa krasi. Wangunnna krasina bisa desain
produk, lukisan, plang ngaran jalan atawa tempat, jeung sajaba ti ta.
Atuh bentuk tulisanana bisa dikrasikeun mangrupa kaligraf atawa
wordart.
18
Guru tuluy ngabagi murid jadi sawatara keelompok. Unggal kelompok
anggotana 3-4 urang murid. Pancn kelompok diterangkeun dina
pancn 4 bagian E, nyata nyieun rupa-rupa krasi mak aksara Sunda.
unggal kelompok nyieun produk anu bda-bda, upamana:
- Kelompok I : nyieun desain kaos.
- Kelompok II : nyieun desain cangkir, gelas, atawa piring.
- Kelompok III : nyieun desain poster. Upamana poster miara
lingkungan, poster anti narkoba, poster pestival budaya Sunda,
jsb.
- Kelompok IV : nyieun plang ngaran jalan, ngaran gedong, atawa
ngaran-ngaran tatangkalan.
Mdiana bisa kaos, piring, gelas, kertas karton, duplk, triplk, spidol,
cat poster, cat air, jeung sajabana. Hadna kaperluan bahan atawa mdia
dibwarakeun ku guru sammhna sangkan dina prakna migaw
pancn murid kari ngalaksanakeun.
19
Murid migaw pancnna swang-swangan. Dina ieu pross guru jadi
fasilitator atawa ngabingbing bisi murid manggihan kasulitan atawa
aya hal-hal anu perlu ditanyakeun/dikonsultasikeun.
20
Sanggeus pagawan unggal kelompok brs ku guru langsung
dipeunteun langsung sarta murid dibr pamuji luyu jeung hasil
pagawanana swang-swangan.

Buku Guru Kls 10

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Buku Guru Kls 10

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Rosidi, Ajip. 1966. Kesusastraan Sunda Dwasa Ini. Jatiwangi: Tjupumanik.

--------------, 1969. Djalan ke Surga. Djakarta: Gunung Agung

kagungan Dinas Pendidikan Provinsi Jawa Barat

You might also like