Cu 13: Qu trnh hnh thnh t duy mi ca ng v i mi c ch qun l

kinh t-kinh t th trng nh hng XHCN?

1. C ch qun l kinh t Vit Nam thi k trc i mi
a. C ch k hoch ha tp trung bao cp
c im: trc i mi, c ch qun l kinh t nc ta l c ch k hoch
ha tp trung vi nhng c im ch yu l:
Th nht, nh nc qun l nn kinh t ch yu bng mnh lnh hnh chnh
da trn h thng ch tiu php lnh chi tit t trn xung di. Cc doanh nghip
hot ng trn c s cc quyt nh ca c quan nh nc c thm quyn v cc
ch tiu php lnh c giao. Tt c phng hng sn xut, ngun vt t, tin
vn, nh gi sn phm, t chc b my, nhn s, tin lng... u do cc cp c
thm quyn quyt nh. Nh nc giao ch tiu k hoch, cp pht vn, vt t cho
doanh nghip, doanh nghip giao np sn phm cho nh nc. L th nh nc b,
li th nh nc thu.
Th hai, cc c quan hnh chnh can thip qu su vo hot ng sn xut,
kinh doanh ca cc doanh nghip nhng li khng chu trch nhim g v vt cht v
php l i vi cc quyt nh ca mnh. Nhng thit hi vt cht do cc quyt nh
khng ng gy ra th ngn sch nh nc phi gnh chu . Cc doanh nghip
khng c quyn t ch sn xut kinh doanh, cng khng b rng buc trch nhim
i vi kt qu sn xut kinh doanh.
Th ba, quan h hng ha - tin t b coi nh, ch l hnh thc, quan h hin
vt l ch yu. Nh nc qun l kinh t thng qua ch cp pht giao np.
Th t, b my qun l cng knh, nhiu cp trung gian va km nng ng,
va sinh ra i ng qun l km nng lc, phong cch ca quyn, quan liu.
Hnh thc: Ch bao cp c thc hin di cc hnh thc ch yu sau:
- Bao cp qua gi: nh nc quyt nh gi tr ti sn, thit b, vt t, hang ha thp
hn gi tr thc nhiu ln so vi gi th trng. Do , hch ton kinh t ch l hnh
thc.
- Bao cp qua ch tem phiu: nh nc quy nh ch phn phi v vt phm
tiu dng cho cn b, cng nhn vin theo nh mc qua hnh thc tem phiu. Ch
tem phiu vi mc gi khc xa so vi gi th trng bin ch tin lng
thnh lng hin vt, th tiu ng lc kch thch ngi lao ng v ph v nguyn
tc phn phi theo lao ng.
- Bao cp theo ch cp pht vn ca ngn sch, nhng khng c ch ti rng
buc trch nhim vt cht i vi cc n v c cp vn. iu va lm tng
gnh nng i vi ngn sch, va lm cho s dng vn km hiu qu, ny sinh c
ch "xin - cho".
2. S hnh thnh t duy ca ng v kinh t th trng thi k i mi
a. T duy ca ng v kinh t th trng t i hi VI n i hi VIII
y l giai on hnh thnh v pht trin t duy ca ng v kinh t th trng. So
vi thi k trc i mi, nhn thc v kinh t th trng c s thay i cn bn v
su sc.
- Mt l, kinh t th trng khng phi l ci ring ca ch ngha t bn
m l thnh tu pht trin chung ca nhn loi.
Lch s pht trin nn sn xut x hi cho thy sn xut v trao i hang ha l tin
quan trng cho s ra i v pht trin ca kinh t th trng. Trong qu trnh sn
xut v trao i, cc yu t th trng nh cung, cu, gi c c tc ng iu tit
qu trnh sn xut hng ha, phn b cc ngun lc kinh t v ti nguyn thin
nhin nh vn, t liu sn xut, sc lao ng... phc v cho sn xut v lu thng.
Th trng gi vai tr l mt cng c phn b cc ngun lc kinh t. Trong mt nn
kinh t khi cc ngun lc kinh t c phn b bng nguyn tc th trng th ngi
ta gi l kinh t th trng.
Kinh t th trng c mm mng t trong x hi n l, hnh thnh trong x hi
phong kin v pht trin cao trong ch ngha t bn. Kinh t th trng v kinh t
hng ha c cng bn cht l u nhm sn xut ra bn, u nhm mc ch gi
tr v u trao i thng qua quan h hng ha - tin t. Kinh t hng ha v kinh t
th trng u da trn c s phn cng lao ng x hi v cc hnh thc s hu
khc nhau v t liu sn xut, lm cho nhng ngi sn xut va c lp va ph
thuc vo nhau.Trao i mua bn hng ha l phng thc gii quyt mu thun
trn. Tuy nhin, kinh t hng ha v kinh t th trng c s khc nhau v trnh
pht trin. Kinh t hng ha ra i t kinh t t nhin, nhng cn trnh thp,
ch yu l sn xut hng ha t nhn, quy m nh b, k thut th cng, nng sut
thp. Cn kinh t th trng l kinh t hng ha pht trin cao. Kinh t th trng ly
khoa hc, cng ngh hin i lm c s v nn sn xut x hi ha cao.
Kinh t th trng c lch s pht trin lu di, nhng cho n nay n mi biu hin
r rt nht trong ch ngha t bn. Nu trc ch ngha t bn, kinh t th trng
cn thi k manh nha, trnh thp th trong ch ngha t bn n t trnh cao
n mc chi phi ton b cuc sng ca con ngi trong x hi . iu khin
ngi ta ngh rng kinh t th trng l sn phm ring ca ch ngha t bn.
Ch ngha t bn khng sn sinh ra kinh t hng ha, do , kinh t th trng vi
t cch l kinh t hng ha trnh cao khng phi l sn phm ring ca ch
ngha t bn m l thnh tu pht trin chung ca nhn loi. Ch c th ch kinh t
th trng t bn ch ngha hay cch thc s dng kinh t th trng theo li nhun
ti a ca ch ngha t bn mi l sn phm ca ch ngha t bn.
- Hai l, kinh t th trng cn tn ti khch quan trong thi k qu
ln ch ngha x hi.
Kinh t th trng xt di gc "mt kiu t chc kinh t" l phng thc t
chc, vn hnh nn kinh t, l phng tin iu tit kinh t ly c ch th trng lm
c s phn b cc ngun lc kinh t v iu tit mi quan h gia ngi vi
ngi. Kinh t th trng ch i lp vi kinh t t nhin, t cp, t tc ch khng
i lp vi cc ch x hi. Bn thn kinh t th trng khng phi l c trng
bn cht cho ch kinh t c bn ca x hi. L thnh tu chung ca ca vn
minh nhn loi, kinh t th trng tn ti v pht trin nhiu phng thc sn xut
khc nhau. Kinh t th trng va c th lin h vi ch t hu, va c th lin
h vi ch cng hu v phc v cho chng. V vy, kinh t th trng khng i
lp vi ch ngha x hi, n tn ti khch quan trong thi k qu ln ch ngha x
hi v c trong ch ngha x hi. Xy dng v pht trin kinh t th trng khng
phi l pht trin t bn ch ngha hoc i theo con ng t bn ch ngha v tt
nhin, xy dng kinh t x hi ch ngha cng khng dn n ph nh kinh t th
trng.
i hi VII ca ng (6/1991) trong khi khng nh ch trng tip tc xy dng
nn kinh t hng ha nhiu thnh phn, pht huy th mnh ca cc thnh phn kinh
t va cnh tranh, va hp tc, b sung cho nhau trong nn kinh t quc dn thng
nht, a ra kt lun quan trng rng sn xut hng ha khng i lp vi ch
ngha x hi, n tn ti khch quan v cn thit cho xy dng ch ngha x hi. i
hi cng xc nh c ch vn hnh ca nn kinh t hng ha nhiu thnh phn theo
nh hng x hi ch ngha nc ta l c ch th trng c s qun l ca Nh
nc bng php lut, k hoch, chnh sch v cc cng c khc. Trong c ch kinh
t , cc n v kinh t c quyn t ch sn xut, kinh doanh, quan h bnh ng,
cnh tranh hp php, hp tc v lin doanh t nguyn, th trng c vai tr trc tip
hng dn cc n v kinh t la chn lnh vc hot ng v phng n t chc
sn xut, kinh doanh hiu qu, Nh nc qun l nn kinh t nh hng dn dt
cc thnh phn kinh t, to iu kin v mi trng thun li cho sn xut, kinh
doanh theo c ch th trng, kim sot v x l cc vi phm trong hot ng kinh
t, m bo hi ha gia pht trin kinh t vi pht trin x hi.
Tip tc ng li trn, i hi VIII (6/1996) ra nhim v y mnh cng cuc i
mi ton din v ng b, tip tc pht trin nn kinh t nhiu thnh phn vn hnh
theo c ch th trng c s qun l ca Nh nc theo nh hng x hi ch
ngha.
- Ba l, c th v cn thit s dng kinh t th trng xy dng ch
ngha x hi nc ta.
Kinh t th trng khng i lp vi ch ngha x hi, n cn tn ti khch quan
trong thi k qu ln ch ngha x hi. V vy c th v cn thit s dng kinh t
th trng xy dng ch ngha x hi nc ta. L thnh tu vn minh nhn
loi, bn thn kinh t th trng khng c thuc tnh x hi, v vy, kinh t th trng
c th c s dng cc ch x hi khc nhau. bt k x hi no, khi ly
kinh t th trng lm phng tin c tnh c s phn b cc ngun lc kinh t,
th kinh t th trng cng c nhng c im ch yu sau:
- Cc ch th kinh t c tnh c lp, c quyn t ch sn xut, kinh doanh, l, li t
chu.
+ Gi c c bn do cung cu iu tit, h thng th trng pht trin ng b v
hon ho.
+ Nn kinh t c tnh m cao v vn hnh theo quy lut vn c ca kinh t th trng
nh quy lut gi tr, quy lut cung cu, quy lut cnh tranh,...
+ C h thng php quy kin ton v s qun l v m ca nh nc. Vi nhng
c im trn, kinh t th trng c vai tr rt ln i vi s pht trin kinh t - x
hi.
Trc i mi, do cha tha nhn trong thi k qu ln ch ngha x hi cn tn
ti sn xut hng ha v c ch th trng nn chng ta xem k hoch l c
trng quan trng nht ca kinh t x hi ch ngha, thc hin phn b mi ngun
lc theo k hoch l ch yu, cn th trng ch c coi l mt th cng c th
yu b sung cho k hoch, do khng cn thit s dng kinh t th trng xy
dng ch ngha x hi.
Vo thi k i mi, chng ta ngy cng nhn r kinh t th trng, nu bit vn
dng ng th c vai tr rt ln i vi s pht trin kinh t - x hi. C th dng c
ch th trng lm c s phn b cc ngun lc kinh t, dung tn hiu gi c iu
tit chng loi v s lng hng ha, iu ha quan h cung cu, iu tit t l sn
xut thng qua c ch cnh tranh, thc y ci tin b, o thi ci lc hu, yu
km.

Thc t cho thy, ch ngha t bn khng sinh ra kinh t th trng nhng bit k
tha v khai thc c hiu qu cc li th ca kinh t th trng pht trin. Thc
tin i mi nc ta cng chng minh s cn thit v hiu qu ca vic s
dng kinh t th trng lm phng tin xy dng ch ngha x hi.
b. T duy ca ng v kinh t th trng t i hi IX n i hi X
i hi i biu ton quc ln IX ca ng (4/2001): xc nh nn kinh t th trng
nh hng x hi ch ngha l m hnh kinh t tng qut ca nc ta trong thi k
qu i ln ch ngha x hi. l nn kinh t hng ha nhiu thnh phn vn
hnh theo c ch th trng, c s qun l ca Nh nc theo nh hng x hi
ch ngha. y l bc chuyn quan trng t nhn thc kinh t th trng nh mt
cng c, mt c ch qun l sang coi kinh t th trng nh mt chnh th, l c s
kinh t ca s pht trin theo nh hng x hi ch ngha.
Vy th no l kinh t th trng nh hng x hi ch ngha? i hi IX
xc nh kinh t th trng nh hng x hi ch ngha l "mt kiu t chc kinh t
va tun theo quy lut ca kinh t th trng va da trn c s v chu s dn dt
chi phi bi cc nguyn tc v bn cht ca ch ngha x hi". Trong nn kinh t ,
cc th mnh ca "th trng" c s dng "pht trin lc lng sn xut, pht
trin kinh t xy dng c s vt cht - k thut ca ch ngha x hi, nng cao
i sng nhn dn", cn tnh "nh hng x hi ch ngha" c th hin trn c
ba mt quan h sn xut: s hu, t chc qun l v phn phi, nhm mc ch
cui cng l "dn giu, nc mnh, tin ln hin i trong mt x hi do nhn dn
lm ch, nhn i, c vn ha, c k cng, xa b p bc v bt cng, to iu kin
cho mi ngi c cuc sng m no, t do, hnh phc". Ni kinh t th trng nh
hng x hi ch ngha th trc ht khng phi kinh t k hoch ha tp trung,
cng khng phi l kinh t th trng t bn ch ngha v cng cha hon ton l
kinh t th trng x hi ch ngha v cha c y cc yu t x hi ch ngha.
Tnh "nh hng x hi ch ngha" lm cho m hnh kinh t th trng nc ta
khc vi kinh t th trng t bn ch ngha.
i hi X: K tha t duy ca i hi IX, i hi X lm sng t thm ni dung c
bn ca nh hng x hi ch ngha trong pht trin kinh t th trng nc ta,
th hin bn tiu ch l:
V mc ch pht trin: mc tiu ca kinh t th trng nh hng x hi ch ngha
nc ta nhm thc hin "dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn
minh" gii phng mnh m lc lng sn xut v khng ngng nng cao cao i
sng nhn dn; y mnh xa i gim ngho, khuyn khch mi ngi vn ln
lm giu chnh ng, gip ngi khc thot ngho v tng bc kh gi hn.
Mc tiu trn th hin r mc ch pht trin kinh t v con ngi, gii phng lc
lng sn xut, pht trin kinh t nng cao i sng cho mi ngi, mi ngi u
c hng nhng thnh qu pht trin. y th hin s khc bit vi mc ch
tt c v li nhun phc v li ch ca cc nh t bn, bo v v pht trin ch ngha
t bn.
V phng hng pht trin: pht trin nn kinh t vi nhiu hnh thc s hu,
nhiu thnh phn kinh t nhm gii phng mi tim nng trong mi thnh phn kinh
t, trong mi c nhn v mi vng min...pht huy ti a ni lc pht trin nhanh
nn kinh t. Trong nn kinh t nhiu thnh phn, kinh t nh nc gi vai tr ch
o, l cng c ch yu nh nc iu tit nn kinh t, nh hng cho s pht
trin v mc tiu "dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh".
gi vai tr ch o, kinh t nh nc phi nm c cc v tr then cht ca nn
kinh t bng trnh khoa hc, cng ngh tin tin, hiu qu sn xut kinh doanh
cao ch khng phi da vo bao cp, c ch xin - cho hay c quyn kinh doanh.
Mt khc, tin ln ch ngha x hi t ra yu cu nn kinh t phi c da trn
nn tng ca s hu ton dn v cc t liu sn xut ch yu.
V nh hng x hi v phn phi: thc hin tin b v cng bng x hi ngay
trong tng bc v tng chnh sch pht trin; tng trng kinh t gn kt cht ch
v ng b vi pht trin x hi, vn ha, gio dc v o to, gii quyt tt cc vn
x hi v mc tiu pht trin con ngi. hn ch tc ng tiu cc ca kinh t th
trng. Trong lnh vc phn phi, nh hng x hi ch ngha c th hin qua
ch phn phi ch yu theo kt qu lao ng, hiu qu kinh t, phc li x hi.
ng thi huy ng mi ngun lc kinh t cho s pht trin, chng ta cn thc
hin phn phi theo mc ng gp v cc ngun lc khc .
V qun l: pht huy vai tr lm ch x hi ca nhn dn. Bo m vai tr qun l,
iu tit ca nn kinh t ca Nh nc php quyn x hi ch ngha di s lnh
o ca ng. Tiu ch ny th hin s khc bit c bn gia kinh t th trng t
bn ch ngha vi kinh t th trng nh hng x hi ch ngha nhm pht huy
mt tch cc, hn ch mt tiu cc ca kinh t th trng, bo m quyn li chnh
ng ca mi ngi.
Hon thin nhn thc v ch trng v nn kinh t nhiu thnh phn, i hi X
khng nh: "trn c s ba ch s hu (ton dn, tp th, t nhn) hnh thnh
nhiu hnh thc s hu v nhiu thnh phn kinh t: kinh t nh nc, kinh t tp
th, t bn t nhn (c th, tiu ch, t bn t nhn), kinh t t bn nh nc, kinh
t c vn u t nc ngoi. Cc thnh phn kinh t hot ng theo php lut u
l b phn hp thnh quan trng ca nn kinh t th trng nh hng x hi ch
ngha, bnh ng trc php lut, cng pht trin lu di, hp tc v cnh tranh lnh
mnh. Kinh t Nh nc gi vai tr ch o, l lc lng vt cht quan trng
Nh nc nh hng v iu tit nn kinh t, to mi trng v iu kin thc y
cc thnh phn kinh t cng pht trin. Kinh t nh nc cng vi kinh t tp th
ngy cng tr thnh nn tng vng chc ca nn kinh t quc dn. Kinh t t nhn
c vai tr quan trng, l mt trong nhng ng lc ca nn kinh t".