Pemboleh Ubah

MODUL pemBELAJARan KENDIRI
KEMAHIRAN
PROSES SAINS
(Sains UPSR Bahagian B)
Disusun oleh:
HAJI NASARUDDIN BIN SHAARANI
GURU CEMERLANG (SAINS)
SK Sri Tira
Tan!on" Karan"# Selan"or
Mo$ul %e&ela!aran Ken$iri Keahiran %roses Sains : Sains U%SR Baha"ian B
1. PEMBOLEH UBAH
Pemboleh ubah ialah faktor-faktor atau perkara-perkara yang boleh
mempengaruhi sesuatu eksperimen Sains.
Pada umumnya, untuk menulis sesuatu pembolah ubah ianya mengandungi dua
perkara iaitu parameter dan benda kecuali berkaitan dengan masa seperti
tahun, bulan, minggu dan hari. Ianya hanya mengandungi parameter sahaja.
Pemboleh ubah = Parameter + Benda
Contoh !ontoh parameter"
Isipadu
#asa
Panjang
Suhu
$uantiti
%enis
Bilangan
Baka
&empoh
%arak
$eadaan
$e!erahan
$ehadiran
Sai'
(arna
Contoh-Contoh Benda
)ir yang tinggal
)is melebur
)nak ayam
*dara kandang
$ain
Permukaan
&uala
#agnet
Pokok
#entol
$ereta
+adang
Bola
&ikus
)ir mendidih
&anah
Contoh soalan:
- )pakah yang diubah , - )pakah yang diukur , - )pakah yang ditetapkan,
- &uliskan dua maklumat yang dikenal pasti ........
- Berikan satu maklumat ..................................
Latihan: &uliskan pemboleh ubah berikut dengan lengkap mengikut
gambar atau maklumat yang diberikan.
a.

///////////.. ///////.
Parameter Benda
b.
/////////.// ////.
Parameter Benda
2011 Haji Nasaruddin bin Shaarani, Guru Cemerlang (Sains)
2
Air
!.
///////////.. ///////.
Parameter Benda
d.
&ali
/////////.// ////.
Parameter Benda
e.
ISI SELASA !ABU "HAMIS
///////////.. ///////.
Parameter Benda
f.
#AUA!I $EB!UA!I MAC AP!IL
/////////.// ////.
Parameter Benda
g.

01 km-jam 23 km-jam 451 km-jam
///////////.. ///////.
Parameter Benda
h.

( 6 7 8
/////////.// ////.
Parameter Benda
i.

///////////.. ///////.
Parameter Benda
j.

591 g 551 g 531 g
/////////.// ////.
Parameter Benda
k.

) B C :
///////////.. ///////.
Parameter Benda
l.

Benang
/////////.// ////.
Parameter Benda
%
m.
)ir
&'
o
C ('
o
C )*
o
C 1''
o
C +,
o
C
P ; < S &
///////////.. ///////.
Parameter Benda
n.

Ahmad Ah "au Lin--am
=1 tahun 51 tahun 93 tahun
/////////.// ////.
Parameter Benda
#EIS.#EIS PEMBOLEH UBAH
&erdapat 9 pemboleh ubah>
a. Pemboleh ubah dimanipulasikan /PM0 -- )pa yang diubah ?AUh0
- Perkara yang kita ubah-ubah dia@al sesuatu eksperimen.
b. Pemboleh ubah bergerak balas /PB0 -- )pa yang diukur - diperhatikan ?AU10
- Aasil eksperimen - keputusan eksperimen yang diperhatikan - di!atat.
!. Pemboleh ubah malar /PMala10 -- )pa yang ditetapkan - dimalarkan - sama
?A20
- Perkara yang ditetapkan - sama supaya tidak mempengaruhi keputusan
eksperimen.
CA!A.CA!A ME3EAL PAS2I PEMBOLEH UBAH
Pemboleh ubah boleh dikenal pasti melalui"
4. Braf
5. %adual
9. )yat
=. Bambar
&
a0 Men-enal Pasti Pem4oleh U4ah Melalui 31a5.
Contoh 1
?*PS< 5112-B-=.
)*h" ..............................................................................................................
)*r" ...............................................................................................................
A6a 7an- diuku1
/AU10
A6a 7an- diu4ah
/AUh0
Sai8 5asa 4ulan
Ha1i
1 & 1, U %'
Bulan purnama
Purnama baru Purnama lama
Bulan separa Bulan separa
Bulan sabit baru Bulan sabit lama
)nak
bulan
,
Contoh 2
?*PS< 511= - B- 4.
)*h" ..............................................................................................................
)*r" ...............................................................................................................
Contoh %:
)*h" ..............................................................................................................
)*r" ...............................................................................................................
Bilan-an s6esies hai9an
7an- 6u6us
2ahun
4011 4031 4211 4231 5111
31
93
51
41
3
Bilan-an 4uah 7an-
dihasilkan
#isim 4a:a
(
40 Men-enal Pasti Pem4oleh U4ah Melalui #adual
Pada umumnya, kita boleh mengenal pasti pemboleh ubah seperti berikut"
a0 #adual mene-ak
$olum
2a:uk
/AUh ; A20 <
2a:uk
/AU10
2a:uk
/AUh ; A20 <
2a:uk
/AUh ; A20 <
2a:uk
/AU10
40 #adual Melintan-
2a:uk
/AUh ; A20 <
Baris 2a:uk
/AU ; AS0 <
2a:uk
/AU10
2a:uk
/AU ; AS0 <
2a:uk
/AU10
Biasanya dalam jadual menegak, apa yang diukur ?)*r. adalah pada kolum
yang akhir.
Bagi jadual berbentuk menegak, untuk menentukan sama ada kolum 4 atau
5, apa yang diubah ?)*h. atau apa yang ditetapkan ?)&. kita perlu melihat
data yang diberikan.
%ika datanya tidak sama maka kolum tersebut adalah apa yang diubah ?)*h..
%ika datanya sama maka kolum tersebut adalah apa yang ditetapkan ?)&..
Begitu jugalah bagi jadual berbentuk melintang, apa yang diukur ?)*r.
adalah pada baris yang akhir.
*ntuk menentukan sama ada baris 4 atau baris 5, apa yang diubah ?)*h.
atau apa yang tetap ?)&. kita perlu melihat data yang diberikan.
%ika datanya tidak sama maka baris tersebut adalah apa yang diubah ?)*h..
%ika datanya sama maka baris tersebut adalah apa yang ditetapkan ?)&.
)
Contoh 1
Sekumpulan murid menggunakan objek yang berbe'a untuk mengukur panjang sebuah
meja. %adual di ba@ah menunjukkan keputusan penyiasatan ini.
?*PS< 5112-B-5.
'&!e( Bilan"an u(uran )an" $ia&il
40
0
3
)*h hanya ada benda iaitu ............................ dinyatakan. Pastikan )*h ada parameter.
Parameternya ialah Panjang. %adi AUh ialah ................................................................
)*r ada parameter tapi tiada benda. Bendanya meja. Cleh itu AU1
ialah ................................................................................. Benda boleh di dapati dari
soalan.
Contoh 2
Dmpat helai sapu tangan basah yang serupa, ;, <, S dan & masing-masing disidai di
ba@ah kipas yang berlainan. %isim setiap sapu tangan itu ialah 411 g. Selepas 4 jam,
jisim setiap sapu tangan direkodkan seperti ditunjukkan dalam %adual di ba@ah"
/UPS! 2''+;B;%0
Sa6u tan-an "ela:uan "i6as #isim sele6as 1 :am ; -
; ?1. &iada 23
<
?4. <endah
21
S ?5. Sederhana 01
& ?9. &inggi E3
A2 : //////////////////. Parameter perlu di!ari dengan memba!a
soalan. Benda telah diberi.
+
)pa yang diubah /AUh0
sebab data tidak sama
)pa yang diukur ?AU1.
)pa yang diukur ?AU1. )pa yang diubah /AUh0
)pa yang ditetapkan
/A20
AUh : /////////////////////////..
AU1: /////////////////////////... Benda perlu di!ari
dengan memba!a soalan. Parameter telah di!ari.
Contoh %
%adual di ba@ah menunjukkan keputusan suatu penyiasatan tentang penyejukan 311
ml air.
?*PS< 5119 - B-5.
Perlu !ari BDF:).
AUh : //////////////////////
Masa ; Minit 1 5 = E 0 41 45
Suhu ai1 ;
o
C 20 0E GE E0 E5 30 3E
AU1: /////////////////..
A2: /////////////////.. atau ///////////////.
*ntuk men!ari )S, kita kenal pasti benda yang dikaji dalam penyiasatan ini. $emudian
!ari parameternya. :i sini benda yang dikaji ialah ................................................
Contoh &
#ariah menjalankan penyiasatan pada suatu hari !erah. :ia menggunakan sebatang
tiang yang tingginya 411 !m. #ariah mengukur panjang bayang-bayang tiang itu dan
menentukan arah bayang-bayang tersebut. $eputusan penyiasatan di!atat dalam
jadual di ba@ah.
=aktu 41.am 44 am 45.11 4 pm 5 pm 9 pm = pm
Pan:an- 4a7an-.
4a7an- ; cm
21 31 51 1 51 31 21
A1ah 4a7an-.4a7an- Barat Barat Barat &iada &imur &imur &imur
?*PS< 5114 -B-3.
AUh : //////////////////////..
AU1: ///////////////////////
A2: /////////////////////////
:alam soalan ini, terdapat 5 perkara yang diukur.
Perkara yang ditetapkan tidak terdapat dalam jadual . Ia perlu di!ari dalam ayat.
*
Contoh ,
%adual di ba@ah menunjukkan maklumat yang didapati tentang satu penyiasatan yang
dijalankan terhadap ikan dalam sebatang sungai pada tahun 4221 dan 4222.
(UPSR 2001/B/1)
2ahun 6en7iasatan dilakukan
1**' 1***
Pu1ata 4e1at ikan ; k- 1.3 4.1
Bilan-an s6esies ikan 5 3
%adual di atas agak berlainan dengan apa yang telah diterangkan di atas. :i sini murid
perlu memikirkan yang mana penyebab dan yang mana akibat.
:isebabkan tahun penyiasatan maka akibatnya purata berat ikan dan bilangan spesies
ikan berubah. #aka"
AUh: ...............................................................................
AU1: ...............................................................................
c0 Men-enal Pasti Pem4oleh U4ah Melalui a7at
Pem4oleh U4ah Pe1kataan Petun:uk
:imanipulasikan - )pa
yang diubah ?)*h.
Berbe'a - berlainan - diubah
Bergerakbalas - )pa yang
diukur ?)*r.
:iperhatikan - di!atat - diukur - direkodkan
#alar - )pa yang tetap
?)&.
Sama - setiap - malar - se//.. - satu
3A!IS"A PE!"A2AA PE2U#U" BA3I SE2IAP SOALA >I BA=AH.
Contoh 1 /UPS! 2''*0:
<ajah 9 menunjukkan suatu penyiasatan tentang dua model yang diperbuat daripada
bilangan gulungan kertas yang berlainan. $edua-dua model itu ditiup menggunakan
kipas dengan laju yang sama.
)*h" /////////////////////////////////.
1'
)*r" /////////////////////////////////..
)& " /////////////////////////////////..
7asmin menjalankan satu penyiasatan untuk mengkaji kesan yis ke atas adunan tepung.
$uantiti yis yang berbe'a dimasukkan ke dalam empat adunan tepung, ;, <, S dan &.
<ajah 4 menunjukkan ketinggian adunan selepas 91 minit.
)*h" /////////////////////////////////.
)*r" /////////////////////////////////..
)& " /////////////////////////////////..
Contoh % /UPS! 2''*0
Dmpat helai sapu tangan basah yang serupa, ;, <, S dan & masing-masing disidai di
ba@ah kipas yang berlainan. %isim setiap sapu tangan itu ialah 411 g. Selepas 4 jam,
jisim setiap sapu tangan direkodkan seperti ditunjukkan dalam %adual di ba@ah
)*h" /////////////////////////////////.
)*r" /////////////////////////////////..
)& " /////////////////////////////////..
Contoh &
:alam satu penyiasatan, seorang murid telah menggerakkan sebuah kereta mainan
pada empat jenis permukaan yang berlainan $, +, #, dan F sejauh 5 meter. Braf bar di
ba@ah menunjukkan masa yang diambil oleh kereta mainan untuk sampai ke penamat
bagi setiap permukaan.
)*h" /////////////////////////////////.
)*r" /////////////////////////////////..
)& " /////////////////////////////////..
Contoh ,
<ajah di ba@ah menunjukkan susunan radas yang digunakan dalam satu eksperimen
yang dilakukan oleh sekumpulan murid. Baram yang berlainan sai' dimasukkan ke
dalam 311 ml air. $emudian dika!au sehingga larut. #asa untuk garam melarut
di!atatkan
)*h" /////////////////////////////////.
)*r" /////////////////////////////////..
)& " /////////////////////////////////..
11
d0 Men-enal Pasti Pem4oleh U4ah Melalui 3am4a1
Pem4oleh U4ah Petun:uk
:imanipulasikan - )pa
yang diubah ?)*h.
Cari perbe'aan gambar yang diberi.
Pastikan yang mana penyebab - diubah di a@al
eksperimen.
Bergerakbalas - )pa yang
diukur ?)*r.
Cari perbe'aan gambar yang diberi.
Pastikan yang mana akibat dari perkara yang diubah - hasil
eksperimen
#alar - )pa yang tetap
?)&.
Cari persamaan gambar yang diberikan.

< S &
Ce1ah Le4ih ce1ah Palin- Ce1ah
)*h" /////////////////////////////////.
)*r" /////////////////////////////////..
)& " /////////////////////////////////..
Contoh 2 /UPS! 2''*0 )dunan &epung
)*h" /////////////////////////////////.
)*r" /////////////////////////////////..
12
)& " /////////////////////////////////..
Contoh %: /UPS! 2'')0 ? 3e1hana Mataha1i
)*h" /////////////////////////////////.
)*r" /////////////////////////////////..
)& " /////////////////////////////////..
Contoh &: UPS! 2'')
)*h" /////////////////////////////////.
)*r" /////////////////////////////////..
)& " /////////////////////////////////..
1%
LA2IHA: PEMBOLEH UBAH
Berdasarkan soalan-soalan di ba@ah, nyatakan"
a. )pa yang diubah ?)*h.>
b. )pa yang diukur ?)*r.> dan
!. )pa yang ditetapkan ?)&..
4.
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
5.
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
9.
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
1&
+, #, F, C, dan P adalah 3 ladung
yang mempunyai berat yang sama.
Bandul diayun serentak dengan
!ara yang sama untuk menyukat
bilangan ayunan dalam masa 91
saat.
:ua magnet digunakan untuk
mengkaji bilangan pin yang mampu
ditarik olehnya.
=.
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
3.
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
E. %adual di ba@ah menunjukkan purata indeks pen!emaran udara di Bandar 6 dari
tahun 4221 hingga 511E. ?*PS< 5141.
&ahun 4221 422= 4220 5115 511E
Purata indeks pen!emaran udara 95 GE 411 491 511
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
G. Satu penyiasatan telah dijalankan oleh sekumpulan murid untuk menyiasat isi padu
guli. $eputusan penyiasatan itu ditunjukkan dalam %adual di ba@ah.
?*P
S< 5141.
Bilan-an 3uli Isi Padu ai1 dalam selinde1 6en7ukat /ml0
41 51
43 91
53 31
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
1,
Cbjek P dan ; mempunyai sai', bentuk, dan bahan
yang sama. P dan ; ditiup dengan kekuatan yang
sama. P didapati tumbang dahulu.
0. %adual di ba@ah menunjukkan perubahan sai' belon apabila belon dipam dengan
udara. ?*PS< 5141.
Bilangan
mengepam
3 41 51
Sai' belon
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
2. %adual di ba@ah menunjukkan maklumat yang dikumpul oleh sekumpulan murid
semasa Berhana Bulan. ?*PS< 5141.
Masa 0.=1 p.m 2.91 p.m 41.91 p.m 44.91 p.m 45.41 p.m
Pe1in-kat
3e1hana
Bulan
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
41. ?*PS< 5141.
"aedah mem4a:ak Masa 7an- diam4il
Satu hari
:ua jam
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
1(
44. Braf di atas menunjukkan keputusan kajian ke atas = objek yang berlainan jenis
apabila dilepaskan dari satu ketinggian yang sama iaitu 3 meter. $eempat-empat objek
tadi dilepaskan serentak dan masa ia sampai di atas tanah ditunjukkan dalam graf di
atas.
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
45. Braf di ba@ah menunjukkan hasil pemerhatian terhadap perubahan populasi spesis
burung layang-layang yang berhijrah keluar dari satu tempat berdasarkan suhu tempat
itu.
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
Masa o4:ek sam6ai ke
tanah ?saat.
O4:ek ( 6 7 8
41
0
E
=
5
Bilan-an 4u1un- 7an-
4e1hi:1ah kelua1 /eko10
Suhu tem6at ;
o
C
31
=1
91
51
41
41 51 91 =1 31
1)
49. :alam satu penyiasatan, seorang murid telah menggerakkan sebuah kereta mainan
pada empat jenis permukaan yang berlainan $, +, #, dan F sejauh 5 meter. Braf bar di
ba@ah menunjukkan masa yang diambil oleh kereta mainan untuk sampai ke penamat
bagi setiap permukaan.
Masa )an" $ia&il oleh (ere*a ainan (s)
50
=1
30
20
10

Jenis +eru(aan
" L M
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
4=.
Bilan-an s6esies hai9an
7an- 6u6us /eko10

4011 4031 4211 4231 2ahun
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
1+
43. Bambar di ba@ah menunjukkan perubahan bilangan burang 7 yang kelihatan di
pokok 6 dalam tahun 4221 dari %anuari hingga #a!.

%anuari #a!
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
16. Satu penyiasatan telah dijalankan oleh sekumpulan murid untuk menguji kesan
pemanasan terhadap kekuatan magnet. &iga magnet, P, ; dan < digunakan
dalam penyiasatan ini. Selepas setiap magnet dipanaskan dengan masa yang
berbe'a, ianya diletakkan berhampiran klip-klip kertas. Pemerhatian direkodkan
dalam %adual di ba@ah.
Ma-net P ; <
Masa ma-net di6anaskan 5 = E
Bilan-an kli6 ke1tas 7an- dita1ik oleh ma-net 0 E =
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
4G. %adual di ba@ah menunjukkan maklumat yang didapati dalam satu penyiasatan yang
dijalankan oaleh #aryam. Pokok tomato daripada baka yang sama telah ditanam pada
masa yang sama tetapi pada keadaan suhu yang berbe'a.
Suhu -
o
C 5 = E 0 41 45 4= 4E
Bilangan buah tomato 31 01 441 4=1 4E1 4G1 401 401
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
1*
40. :alam satu penyiasatan , seorang murid menggunakan beberapa klip kertas dan
satu magnet. #agnet tersebut dilabelkan tiga kedudukan berbe'a P, ; dan <. <ajah
di ba@ah menunjukkan keputusan penyiasatan.

)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
42.
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
5
4
3
2
1
2'
#agnet
$lip kertas
P R
$elajuan kereta mainan ?m-s.
1 % $ + $ereta mainan
51. <ajah di ba@ah menunjukkan keputusan berkenaan objek yang berkarat dengan
menggunakan objek yang diperbuat daripada bahan yang berbe'a. Setiap objek
diletakkan di atas meja. Selepas satu bulan, keputusan direkod seperti mana di
ba@ah.
O4:ek
Be1ka1at 2idak Be1ka1at
"um6ulan @
Paku besi
$lip kertas
Paku tekan
"um6ulan A
Pembaris plastik
$ertas
Blok kayu
)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
21. Carta palang di ba@ah menunjukkan hubungan antara bilangan takal dan
bilangan murid yang diperlukan untuk menarik beban berjisim 91m kg.

)*h" ///////////////////////////////
)*r" ///////////////////////////////
)& " ///////////////////////////////
21
Bilangan
Murid
1 2 3 Bilangan takal
4
3
2
1

Pemboleh Ubah

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Pemboleh Ubah

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MODUL pemBELAJARan KENDIRI

You might also like