You are on page 1of 7

MATEMATIKA DISKRIT

(Catatan Kuliah 05 Desember 2009 )

Operasi Dengan Kumpulan


Dari dua kumpulan A dan B dapat dibangun kumpulan baru dengan gabungan irisan dan
selisih.

Definisi :
1. Gabungan A dan B = A U B , (A gabungan B)
Artinya : A U B = {x | x ∈ Aataux ∈ B}

A B

2. Persekutuan (irisan) A dan B = A I B , (A irisan B)


Artinya : A I B = {x | x ∈ A dan x ∈ B}

A B

3. Selisih dari A dan B (komplemen B terhadap A) = AB


Artinya : A – B = {x | x ∈ A dan x ∉ B}

A B

4. Kumpulan dimana terbentuk kumpulan-kumpulan bagian dari gabungan persekutuan


komplemen maupun kombinasinya disebut Universe (semesta). Kumpulan dari
Universe disebut kumpulan Universe U
Definisi :
1. Bila A = U, maka A – B = Bc (komplemen dari B) m
2. Bila A1 UA2 UA3 ...UAm ditulis U = U AK
K=1

A1
= A1 UA2 UA3 ...UAm
A2 A3 m
U= U AK
K=1
m
3. Bila A1 I A2 I A3 ... I Am ditulis U = I AK
K=1

A1
3

A2 A3 U = I AK
K=1

Page 1 of 7 www.joshaxis.co.cc
MATEMATIKA DISKRIT
(Catatan Kuliah 05 Desember 2009 )

Contoh : A = {1, 2, 3, 4} dan B = {2, 3, 4, 5, 7} ∈ dibaca anggota


Ditanyakan : 1. A U B 2. A I B dan 3. A – B
Jawab :
1. A U B = {x |x ∈ A atau x ∈ B } = {1, 2, 3, 4, 5, 7}

2. A I B = {x |x ∈ A atau x ∈ B } = {2, 4}

3. A – B = {x |x ∈ A atau x ∉ B } = {1, 3}
(misal B – A maka jadinya = {5, 7})

THEOREMA
Untuk setiap kumpulan A, B, dan C berlaku :
(a) A U B = B U A (sifat komutatif untuk gabungan)
(b) A I B = B I A (sifat komutatif untuk irisan)
(c) A U (B U C ) = ( A U B ) U C (sifat asosiatif untuk gabungan)
(d) A I (B I C ) = ( A I B ) I C (sifat asosiatif untuk irisan)
(e) A U (B I C ) = ( A U B ) I ( A U C ) (sifat distributif dari gabungan terhadap irisan)
(f) A I (B U C ) = ( A I B ) U ( A I C ) (sifat distributif dari irisan terhadap gabungan)

Pembuktian sifat ini :


(a) Ilustrasi : akan dibuktikan A U B = B U A
Ambil x ∈ A U B , x = sembarang
x ∈ A U B = x ∈ A atau x ∈ B
x ∈ B atau x ∈ A
x ∈ BU A
Karena x ∈ A U B mengakibatkan x ∈ B U A
Jadi A U B = B U A

(b) A I B = B I A
Bukti : Ambil x ∈ A I B , x = sembarang
x ∈ A I B = x ∈ A atau x ∈ B
x ∈ B atau x ∈ A
x ∈ BI A
Karena x ∈ A I B mengakibatkan x ∈ B I A
Jadi A I B = B I A

(c) A U (B U C ) = ( A U B ) U C
Bukti : x ∈ A U (B U C ) , x = sembarang
x ∈ A U (B U C ) artinya x ∈ A atau x ∈ B U C dan

Page 2 of 7 www.joshaxis.co.cc
MATEMATIKA DISKRIT
(Catatan Kuliah 05 Desember 2009 )

x ∈ B U C atau x ∈ A
(x ∈ B atau x ∈ C) atau x ∈ A

x ∈ A atau x ∈ B atau x ∈ C

x ∈ A U B atau x ∈ C
x ∈ ( AU B )UC
Karena x ∈ A U (B U C ) mengakibatkan x ∈ ( A U B ) U C
Jadi A U (B U C ) = ( A U B ) U C

Jika A = {1, 2, 3}, B = {2, 3, 4, 5}, C = {4, 5, 6, 7, 8} periksa theorema d, e, dan f diatas
adalah :
∅ artinya kosong
(d) A I (B I C ) = {1, 2, 3} I {4, 5}= ∅
( A I B ) I C = {2,3} I {4,5,6,7,8} = ∅
Jadi A I (B I C ) = ( A I B ) I C

(e) A U (B I C ) = ( A U B ) I ( A U C ) =
{1, 2, 3} U {4,5} = {1, 2, 3, 4, 5} I {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8}
{1, 2, 3, 4, 5} = {1, 2, 3, 4, 5}

Jadi A U (B I C ) = ( A U B ) I ( A U C )

(f) 1) A I (B U C ) =
{1, 2, 3} I {2, 3, 4, 5, 6, 7, 8} = {2, 3}

2) (A I B) U ( A I C ) =
{2, 3} U ∅ = {2, 3}

Jadi karena 1) = 2) maka A I (B U C ) = ( A I B ) U ( A I C )

Latihan dan Contoh :


1. Tulislah kumpulan-kumpulan berikut dengan metoda pendaftaran atau perincian atau
keduanya
a) Kumpulkan bilangan asli ≤ 20 dan habis dibagi 3

Page 3 of 7 www.joshaxis.co.cc
MATEMATIKA DISKRIT
(Catatan Kuliah 05 Desember 2009 )

b) Kumpulkan semua pecahan dengan pembilang 1 dan penyebut semua


bilangan asli ≤ 7
Penyelesaian :
a) A = {3, 6, 9, 12, 15, 18} = { x | x = 3m, M = 1, 2, 3, 4, 5, 6}
Atau bisa juga ditulis
Metode Roster Metode Pencirian M=1,6 (1 sampai 6)

b) B = {1/7, 1/6, 1/5, 1/4, 1/3, 1/2} = { x | x = 1/m, M = 2, 3, 4, 5, 6, 7}


Atau bisa juga ditulis
X = m/m Pembilang, Penyebut M=2, 7 (2 sampai 7)

2. Nyatakan kumpulan berikut dengan metoda pencirian


a) A = {1, 4, 9, 16, 25, 36, 49}
b) B = {1, 4, 7, 10, 13, 16, 19, 21}
c) C = {2, 4, 8, 16, 32, 64, 128}
d) D = {3, 5, 7, 11, 13, 17, 23}
e) E = {pencil, ballpoint, spidol, kapur tulis}

GRAPHS DAN DIGRAPHS

Graphs Digraphs

1 2 1 2

Ilustrasi :
Graphs terdiri dari titik-titik (vertias) dan garis hubung (edges). Vertias menyatakan kota,
orang. Dan Edges menyatakan jalan raya, hubungan, bisnis.

Contoh :
1) Empat kota dan lima jalan raya
E1

E2 E3
1 2 4

E5 E4

Page 4 of 7 www.joshaxis.co.cc
MATEMATIKA DISKRIT
(Catatan Kuliah 05 Desember 2009 )

2) Isolated, Vertex, Loop, Double Edge

- Loop

- Isolated Vertex

- Double Edge

Definisi:
Suatu graphs (simbolnya G) terdiri dari kumpulan hingga.
Kumpulan titik-titik V disebut Vertias dan kumpulan E dari garis-garis disebut Edges.
Masing-masing Edges menghubungkan dua Vertias, disebut Endpoints dari Edges
Tulis G = (V, E)
V = {V1, V2, V3, ...}
E = {E1, E2, E3, ...}

Aplikasi Graphs :
Electical Engineering : Networks
Civid Engineering : Structure
Chemistry : Moolecular Structure
Economics : Organizational Structures, Sociograms, Read Maps, Tele-
communications, network, etc

Digraph (directed graph) :


Difinisi : Digraph G = (V, E) adalah graph di mana masing-masing E = (i, j) mempunyai
arah dari “initial point” i ke “terminal point” j

initial point

i j j i

terminal point

Page 5 of 7 www.joshaxis.co.cc
MATEMATIKA DISKRIT
(Catatan Kuliah 05 Desember 2009 )

1 E1
2
E1 = (1, 2)
E2 = (2, 4)
E7 E3 = (4, 3)
E5 E2 E4 = (3, 4)
E6 E5 = (1, 3)
E6 = (4, 1)
E4

3 E3 4

Graph dan Digraph, representasi, komputer


Ilustrasi : macam-macam sketsa dari graph yang sama

A B C
5 8 5 8
1 4

1 4 2 1 4
3
6 7
2 3 2 3
5 8
6 7 6 7

Adjacency (Matrik Sekawan) Matrik A = [a, i, j] dari satu graph G adalah :

1 jika G mempunyai edge (i, j)


a, i, j =
0 selain itu

Contoh :
1 2
Vertex 1 2 3 4 Matriknya :
Vertex 1 0 1 0 1 0101
2 1 0 1 1 1011
3 0 1 0 1 0101
4 1 1 1 0 1110

3 4

Page 6 of 7 www.joshaxis.co.cc
MATEMATIKA DISKRIT
(Catatan Kuliah 05 Desember 2009 )

A = [ a, i, j]
a i j = entry
i = baris
j = kolom

Contoh :

123
A = 0 4 1 = ukuran 3 x 3
111
Baris kolom

B = 1 2 3 = ukuran 2 x 3
041

Bentuk umum ukuran m x m :

A = a11 a12... am
a21 a22...am
.
.
.
Am1 am2... amm

[ Terima kasih \

Page 7 of 7 www.joshaxis.co.cc

You might also like