TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 371

Atatrk, Macarlar ve Trk Tarih Tezi

Hungarians And Turkish Thesis Of History
Melek OLAK
*


ZET
Atatrkn Macarlarla tankl, Osmanl mparatorluunun son dnemlerinde gelime
kaydeden Trk-Macar dostluk ortamnda olmutur. Tarih bilimine ilgisi dolaysyla Macar
tarihini de iyi bilen Atatrk, Cumhuriyet kurulduktan sonra, Macaristan ile dostluk
ilikilerini gelitirmi, her alanda Macar uzmanlardan yararlanmtr.
Kltrel ilikilerin iyice artt bu dnemde Atatrk, oluturmaya alt tarih tezi ile ilgili
olarak Macar bilginlerden yararland gibi, Macar dili ve tarihinin Trk dili ve tarihi ile
balantlarnn bilimsel olarak ortaya konulmas, Macaristanda uzun bir gemii olan
Trkoloji almalarna paralel olarak Trkiyede Hungarolojinin gelimesi, Trk dili ve
tarihine katk salamas iin Hungaroloji Enstitsn kurdurmutur.
Atatrkn Macar tarihini de ilgilendiren tarih tezi, Macarlar tarafndan
ilgi ve hayranlkla karlanmtr.
Bu almada zellikle Macar kaynaklarna dayanlarak Atatrkn tarih tezi ve
Macarlara bak as ile Macarlarn Atatrkn tarih alannda yapt
almalara bak alar ortaya konulmutur.

ANAHTAR KELMELER
Atatrk, Macar, Tarih Tezi, Turan, Trk.

ABSTRACT
Atatrk first came into contact with Hungarians during the developing relationships in the
last periods of Ottoman State when the Turkish and Hungarian friendship made a big stride.
Due to his interest in the science of history, Atatrk, who knew the Hungarian history well,
made efforts to improve the friendship between Hungary and Turkey following the foundation
of The Turkish Republic, and made use of the Hungarian experts in almost every field.
In a period of fast development in cultural relationships between Turkey and Hungary,
Atatrk not only got help from Hungarian scientists for the thesis of history he had been
working on but also got the Hungarian Institute established to scientifically uncover the
relationships between Hungarian Language and History and Turkish Language and History,
and to promote the studies of Hungarian Language in Turkey parallel to the studies of Turkish
Language in Hungary and to contribute to Turkish Language and History.
Hungarians received Atatrks thesis of history that also relates to Hungarian history with

*
Do. Dr., Mula niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Tarih Blm retim yesi.
372 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
interest and admiration.
The present study aims to present Atatrks thesis of history and his view of Hungarians and
Hungarians perception of the works done by Atatrk in the field of history based largely on
Hungarian sources.

KEY WORDS
Atatrk, Hungarian, Thesis of History, Turan, Turk.

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 373



ATATRK, MACARLAR ve TRK TARH TEZ
I. XIX. Yzyl Sonlarndan XX. Yzyl Balarna Doru Trk Macar li-
kileri ve Atatrk
Osmanl mparatorluunun daha ilk gelime yllarndan balayarak ok sk
temaslarda bulunduu ve 300 yldan fazla mcadele ettii Macarlar, 1541den
itibaren 150 yldan fazla sren bir dnemde Trk hakimiyetinde kalm, Trkle-
rin Viyana bozgunundan sonra geri ekilmesiyle, Avusturya boyunduruuna
dmlerdir. Avusturya hakimiyetine kar II. Ferenc Rkczi idaresinde ba-
mszlk mcadelesine girimilerse de, ayaklanma bastrlm, Fransaya s-
nan Rkczi, III. Ahmedin daveti ile Trkiyeye gelmitir. (1717) Lajos Kossuth
idaresinde daha sonra yeniden bakaldran Macarlarn, ikinci bamszlk hare-
keti de baarszla uradktan sonra (1849), Kossuth ve maiyetindeki birok
Macar Osmanl Devletine snmtr
1
. Trkler tarafndan, Macar bamszlk
nderlerine kar gsterilen ilgi ve yaplan yardm, Macar halknn kalbinde
derin izler brakmtr
2
.
Gyula Nmeth ,bu ilikilerin sonularn Trkk s Magyarok adl makale-
sinde yle deerlendirmektedir
3
:
ayet bir alkan tarih yazar bir kere Trk-Macar dostluunun tarihini yazarsa,
byk bir ihtimalle bu dostluun daha yeni tarihli olduunu ve onu politik olaylarn
uyandrp glendirdii sonucuna ular. Hakimiyet dneminin gemesiyle Avusturya
kart, Trklerin yannda, bamszlk iin srdrlen savata, batya kar dounun
yannda, Thkly ve Rkczinin yapt savata, korumay istedii zaman ilk balar
kuruldu. XIX. yzylda Kossuth ve mlteci arkadalarnn, koruyan Trkiyeye kabul
olaanst lde Macaristanda Trklere doru ilginin glenmesine katkda bulun-
du.
Nmeth, ayrca Trk-Macar dostluunun oluumunda eski akrabaln ve
Trklerin karde szyle ifade ettii Turanizm slogan altnda bilinli ifade

1
erif Batav, Macaristanda stiklal Reform Hareketleri ve Kossuth,Trk-Macar Mnasebetleri,
Trk-Macar Dostluk Dernei Yaynlar No:5, Orun Matbaas, Ankara, s.54-55.
2
Melek olak, Trk-Macar likileri ve Macaristanda Trk maj (XIX. Yzyl Sonlar- XX. Yzyln
lk Yars), Symposium International dImagologie, Uluslararas mgebilim Sempozyumu, 26-28 Avril
2004 Mula, Tome: II, Mula 2006, s.217.
3
Gyula Nmeth, Trkk s Magyarok, Trrk s Magyarok I, Budapest 1990, s.176-178.
374 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
edilen kltrel balantl duygunun da byk pay olduunu vurgulamakta-
dr
4
.
Bu adan XIX. yzyl sonunda artlar olduka olgunlam grnmektedir.
nk Avrupallar tarafndan devaml dlanan, Slav ve Germenler arasnda
kalan Macarlarn, kendi kkenlerini aratrma ihtiyac duymalar; zellikle XIX.
yzylda Macar dili ve tarihi konusunda youn aratrmalarn yaplmasna,
yzyln sonunda buna dayal olarak Turanclk akmnn ve ortak etnik- klt-
rel zelliklerin kefedilmesi ile de Trkolojinin domasna yol amtr
5
. Istvn
Flesche gre Macaristanda Trkoloji balangta Macar ve Trk halknn ortak
kkenli olduu dncesine dayanyordu. Macar bilginler Turanl szn ise,
toplayc bir dnce olarak Trk, Macar, Mool, Fin ve dier baka halklar ve
dilleri iin kullanmlardr. Farz edilen bu ortak Turanl kken bilinci, her iki
lkede geni katmanlarda kk salmtr
6
. lk kez Macaristanda ortaya kan
Turanclk akm ve Trkolojinin getirdii bulgular, Osmanl mparatorluunda
Trk milliyetiliinin olumasnda nemli bir etken olmutur
7
. Avrupada yeni
g dengelerinin olutuu XIX. yzyl sonlar ve XX. Yzyl balarnda, Avus-
turya- Macaristan Monarisinin ykselen Panslavizm ve Pangermenizm kar-
snda, Osmanl mparatorluu ile ibirlii yapmas erevesinde, Macar Turan-
clarnn kurduu Turan Derneinin almalar iki lke arasndaki kltrel
kprnn glenmesine araclk etmi, Osmanl Devleti ve Macaristan arasnda
sosyal, kltrel, ekonomik ilikiler ok gelimitir
8
.
Nmeth gibi Trk- Macar yaknlamasnn gerek byk gelimesini, Lajos
Kossuthun Osmanl Devletinde grd kabulden sonra balayarak salad-
n vurgulayan Jzsef Kerekeshzy, XIX. yzyln ikinci yarsndan itibaren iyi
ilikilere ve yaknlamaya deinip, Mustafa Kemal Atatrkn dnyaya geldii
zaman Trk ve Macar ilikilerinin atmosferinin byle bir durumda olduunu
sylemektedir
9
. Kerekeshzy Mustafa Kemalin Macarlara kar nasl bir duygu
dnyasnda yetitii sorusunun cevabn, Onun yetimesi srasnda, XVIII. Yzy-
la kadar savaan iki lkenin, artk var olan byle bir ortam nedeniyle, Macaris-
tan hakknda iyi ve gzel szler iitebildii bir dnya olarak deerlendirmekte-

4
Nmeth, agm., s.176.
5
Melek olak, 19. Yzyl Sonu- 20. Yzyl Balarnda Trk-Macar Yaknlamas, Toplumsal Tarih,
Say: 89, Cilt.15, Mays 2001, s.9.
6
Istvn Flesch, Atatrk s Kora, Musztafa Keml Atatrk Fggetlensgi Hborja s Kormnyzsa,
Corvina Kiad, 2004, s.57.
7
olak, 19. Yzyl Sonu- 20. Yzyl Balarnda Trk-Macar Yaknlamas, s.9.
8
Bk., agm., s.4-10.
9
Jzsef Kerekeshzy, Az Igazi Keml Egy Kztrsasg Szletse, Terebess Kiad, Budapest, 2000,
s.198-2003.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 375
dir
10
. Mustafa Kemal bu ortamda daha genlik anda Avusturya Macaristan
Monarisi ile tanmt. O zamanlar artk yllardan beri Balkanlarda nemli rol
oynayan yar Avusturya nfuzu, Osmanl mparatorluunun gelecei asndan
da nemli rol oynuyordu
11
. Mustafa Kemalin genliinde Macarlar hakknda
ne bildii konusunda detayl veriler olmamasna ramen
12
, onlarla sava mey-
dannda tanma frsat bulduu bilinmektedir
13
. Onlar, I. Dnya Sava sra-
sndaki mttefikleri Macar askerlerdi
14
.nk bu sava srasnda zellikle 1915
ylnda Avusturya Macaristan mparatorluu ile irtibatn salanmasndan
sonra zor durumda olan Trk mttefikinin yardmna Avusturya Macaristan
topu bataryalar yetimi, Macar askerler, askeri malzemelerin tanmasnda
ve zellikle havan topu kullanmnda bir hayli yardm etmilerdir
15
.
Mustafa Kemal Paann cephede Macarlarla olan tankl konusunda
Kerekeshzy yle demektedir
16
:
Mustafa Kemal, nce burada grebildi; geni-elmack kemikli, Asyal grnl,
tknaz Macar rkn Merkezi devletler adna Trkiye ile olan ibirlii byk sorundu.
stanbulda muazzam Alman, Avusturya ve Macar askeri misyonlar konulanmlard
ve Trklerin bunlar arasnda sadece Macarlara gnlden gelen sempati hissettiklerine
dair orijinal veriler var Asla Macarlar ve Trkler arasnda srtme olmad. Bunun-
la birlikte Avusturyallar ve bilhassa Almanlar ve Trkler arasnda sonuna kadar ou
kez ekime meydana geliyordu.
Kemal, tarihten yeterince bilindii gibi, Bat mttefikleriyle olan ibirlii srasnda
iyi tecrbeler edinmedi. Almanlarla ve Avusturyallarla ok srtme vard. Bununla
beraber O, Macarlarla sonuna dek sempatisini srdrd.
Sava bittikten sonra, Trianon Antlamasn imzalayan ve zarara urayan,
Trk halknn Milli Kurtulu Mcadelesini ve Atatrk dikkatle izleyen Macar
halk, kendi silah gc ile tekrar bamsz devlet kuran ve Lozan Antlamasn
gerekletiren Trklere hayranlk duymutur
17
. Atatrke gre ise eer bu iki
halk tarih boyunca bir kere yan yana gelip akrabalklarnn farkna varsayd, Dou Av-

10
Kerekeshzy, age., s.198-1999.
11
Flesch, age., s.53.
12
Kerekeshzy, s.203.
13
Flesch, s.54
14
Kerekeshzy, s.203.
15
Melek olak, Macar Gyula Germanusun anakkale Sava ile lgili Anlar, Atatrk Aratrma
Merkezi Dergisi, Cilt:XXIII, Mart-Temmuz-Kasm 2007, Say:67-68-69, s.134.
16
Kerekeshzy, s.203-205.
17
olak, Trk- Macar likileri ve Macaristanda Trk maj (XIX. Yzyl Sonlar- XX. Yzyln lk
Yars), s.220-222.
376 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
rupa tarihi ok farkl olurdu. Yzyllarca dini nedenlerle balayan ve her iki tarafa da
zarar veren savalarn yerini dostluk almalyd. Bu yzden Atatrk, Trk-Macar
dostluunu lkesinin d politikasna da uygulam, Onun dneminde Trkiye
Macaristan ilikilerinin esas, bu uyumlu dostlua dayanmtr. O, Macaristan
ile siyasi, kltrel ve ekonomik ilikilerinin gelitirilmesine zen gstermitir.
Lozan Antlamas yrrle girdikten hemen sonra Macaristan ile diplomatik
ilikiler kurularak iki lke arasnda antlamalar imzalanm, karlkl ibirlii
ortamnda pek ok Macar uzman Trkiyeye gelmi ve eitli alanlarda al-
mtr
18
. Hatta bu uzmanlardan biri olan Jnos Mth Atatrkn bahvan ola-
rak grev yapmtr
19
. Bylece genlik yllarnda Avusturya Macaristan Mo-
narisinin bir yesi olan Macarlar tanyan, Dnya Savanda mttefik olarak
onlarla buluan Mustafa Kemal Atatrk, bu kez ayn ekilde devlet adam ola-
rak Macarlarla karlam
20
. Trk halk Macarlar karda olarak adlandrr-
ken
21
, O da Macarlara kar derin bir sempati duymutur
22
.
II. Atatrkn Tarih Tezi ve Macarlar
II.I. Atatrkn Macar Tarihe Bak
Atatrkn toplumsal olaylar deerlendiriinde ve dnya grnde tari-
hin nemli bir yer tuttuu bilinmektedir. Ondaki tarih bilinci olaylar, tarihsel
geliimi iinde grecek ve deerlendirebilecek bir tarih kltrne dnt
gibi, Trk tarihini gerek boyutlar ve ierii ile ortaya karmay ama edinen
bir tarih tezi ve tarih almalarna yol amtr
23
. Trk Tarih Tezi ad ile bilinen,
emperyalist Batnn Trk ve Trkl hakir gren tarih anlaynn yanl ve
tarafl yaklamlarn ortaya koyarak, Trklerin medeniyet tarihinde ve insanlk
aleminde sekin yerini gstermeyi ve Trk milletine zgven vermeyi amala-
yan bu tez, Atatrkn sistematize edilmi tarih anlaydr
24
.
Byle bir tarih anlay iinde Trk tarihinin eskilii konusunda Mustafa
Celaleddin ve Leon Cahundan, Trk tarihi ve uygarln bir btn olarak ele

18
Melek olak, Atatrkn Macar Bahvan Jnos Mthnin Anlarnda Ankara Hacettepe niver-
sitesi, Cumhuriyet Tarihi Aratrmalar Dergisi, Yl:4, Say:7, Bahar 2008, s.182-183.
19
Ayrntl bilgi iin bkz. agm., s.182-193.
20
Flesch, s.53-54.
21
Istvn Gyrffy, A Trk Np Jvje, Gyrffy Istvn rasi a Balknrl s Trkorszgrl, a szerz
sajat fotogrfiival, Terobess Kiad, 2001, s.90, Dagobert, s.194.
22
Kerekeshzy, s.203.
23
erafettin Turan, Atatrkn Dnce Yapsn Etkileyen Olaylar, Dnrler, Kitaplar, Trk Tarih
Kurumu, 3.Bask, Ankara, 1999, s.25.
24
srafil Kurtcephe, Atatrkn Tarih Anlay ve Trk Tarih Tezi, Atatrk Dnce El Kitab I,
Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara, 2004, s.223-224.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 377
almada Deguignesten, slam tarihi ve hilafet sorunu iin Leone Caetaniden,
dnya tarihini bir btn olarak deerlendirme konusunda H.G. Wellsten ya-
rarlanan, uygarlk ve rk meselesinde J.A. Gobineauden E. Pittardn kitaplar-
na kadar birok eseri okuduu ve deerlendirdii grlen
25
, tarihe verdii
nem dolaysyla yurt gezilerinde gittii okullarda zellikle tarih derslerini din-
leyen
26
Atatrkn, daima yabanc Trkologlar, zellikle Macar dilciler, tarihi-
ler, dou aratrmaclarnn almalarn izledii bilinmektedir
27
. Trk kltrel
ve bilimsel yaamnn yaratcs Atatrk, Macar dilinin geliim tarihini iyi bili-
yor ve bu kltrn en iyi bir ekilde eski Trk kltrne, diline benzediini
dnyordu
28
. Bu dncenin oluumunda, Atatrkn okuduu bu kitapla-
rn byk pay olduu kukusuzdur.
Atatrk rmin Vmberyden, Zoltn Gombocza, Gyula Nmethe kadar
birok Trkoloun eserlerini incelemitir
29
. Gyula Nmethin 14 Eyll 1934de
Budapeteden, Atatrke yazd mektupta szn ettii kitaplara baklrsa bu
ilgi ortaya kmaktadr. Nmeth, mektubunda Onun kudretli idaresi altnda
dnyay hayrette brakan terakkiler yapm, Trkiye Cumhuriyetine kar hissettii
ihtiramat faikann delili olarak Trk ve Macar milletlerinin mnasebetlerinden, onlarn
tarihi temaslarndan bahseden baz eserleri gnderdiinden sz etmekte, kitaplarn
ierii ve nemi hakknda aklamalar yapmaktadr. Bu kitaplar Valentin
Hmann ciltlik Macar Tarihi, Alexandre Taktsn Trk stilas Devrinden
Krokiler (3 cilt), Trk stilas Devrinden, Macar Mazisinden, Eski Macar Asker
Kumandanlar adl eserleri, Szildy- Szilgyinin Trk stilas Tarihinin Vesikala-
r (2 cilt) ve Trk Macar Devrine Ait Vesikalar (7 cilt), Karcson ve
Tahallczynin Rkczinin Trkiyeye lticasna Dair Vesikalar, Takts, Eckhart
ve Szekfnn Budin Paalarnn Macarca Muhaberat, Ern Simonyinin II.
Rkczi Ferenc Devrine Dair ngiliz Diplomasisinin Muharrerat, Imre Karcsonun
Trk Seyyah Evliya elebinin Macaristandaki Seyahatleri (2 cilt), Dak Farkasn
Mltecilerin Mecmua Evrak, Klman Thalynin II Rkczi Ferenc Dairesinde (?)
Yaam Olan De Laussure Czrn Trkiyede Yazlm Mektuplar adl eserler

25
erafettin Turan, age., s.25-47.
26
Kamil Su, Atatrk Bir Tarih Dersinde, Belleten, Cilt: XLV/1, Say:177, Ocak 1981, s.419-436.
27
Naciye Gngrm, Hungarolgia Trkorszgban Congressus Oktavus Internatonalis Fenno-
Ugristoum Jyvskyl 10-15.8.1995 Moderatores Jyvskyl 1995, Hungarologische Beitrge;
jvskyl, 1995, 4. say, s.26.
28
Naciye Gngrm, Magyar Tudsok Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, Nemzetkzi
Magyar Filolgiai Tarsasg, III. Nemzetkzi Hungarolgiai Kongresszus, Szeged 1991, Augusztus
12-16, s.1297-1298.
29
Gngrm, agm., s.1297.
378 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
idi.
30
Macar kltrne zel merak olan Atatrkn ktphanesinde yer alan
deerli eserler arasnda, Gyula Nmethin mektubunda szn ettii kitaplarn
yer aldna ve Atatrkn, Macar Trkolojisinin bu sekin simasnn, kendisine
gnderdii ve neminden bahsettii bu kitaplar ok iyi ekilde incelediine hi
kuku yoktur.
Nitekim Atatrkn daha 1917 ylnda amda Gyula Nmethin Osmanl
mparatorluunda hizmet eden Alman askerler iin hazrlad Trkische
Grammatik isimli kitabyla ilgilenmesi
31
, Onun Macar bilginleri ile tankln
ve Trkolojinin verilerinden haberdar olduunu gstermektedir. Ankaradaki
Macar Krall Maslahatgzar elilik sekreteri Vitz Rnyeyin 11 Ekim 1934
tarihli raporu, Atatrkn bu ilgisini yanstmaktadr.
yle ki:
Son olarak karakteristik Trk devlet adamnn, Turan konularna ilgisini hedef
alan, Gazinin bir gece elencesinde grdm bir kiisel anm aklamam izin veri-
niz. Diplomatik blm, bu mnasebetle nce Gazinin evinde davetli olduundan, pro-
tokol efi Gazinin zel konut blmnn bir ksmna bakmay tavsiye etti. Gazinin
yaz masas nne birka kii geldik, ki onun zerinde dikkat ekici yerde Macar Milli
Mzesi Mdr Zoltn Takcsn Macar dilinde bir etdn/ Sino- Hunnica/ tandm,
ki onu en son burada bulunduu srada ad geen (O), yrym srasnda ithaf ede-
rek Gaziye ulatrmt. Gazinin yaveri, ilgim zerine, Gazinin kiisel istei zerine
hazrladklar artk Trke evirisi eklenmi almay gsterdi. Bunlara gre, Zoltn
Takcs ve dier Turanla ilgili devir almalarn hazrlayan Macar bilginlerden, imkan
olunca eserlerini Trkiye Cumhuriyeti Bakanna ulatrmalarn rica etmek uygun
grnyor
32
.
Atatrkn Macar Bykelilerini kabul edi tarz, grmelerin ana tema-
s, bu konu hakknda ayrntl bilgi vermektedir
33
. Ankaradaki Macar Krall
Elisi Jungerth Arnthy, 9 Ocak 1934te gven mektubunu sunmak iin Ata-
trkle grt srada edindii izlenimleri, Macar Dileri Bakan Klmn

30
Ad geen mektup, Budapetede Szchnyi Ktphanesinde El Yazmalar Blmnde
121/322 numaral dosyada kaytldr (bkz. Magyar Orszgos Szchnyi Knyvtar, (Macar Milli
Szchenyi Ktphanesi) Kzirattr, Dosszie: 121/322).
31
Gngrm, Magyar Ttudosk Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, s.1296.
32
Macar Krall Maslahatgzar Elilik Sekreteri Vitz Rnyeyin 11 Ekim 1934 tarihli raporu,
s.3 (Magyar Orszgos Lvltar (MOL); Macar Milli Arivi, K 63, 1934, 32/7 ).
33
Macar Krall Elisi Jungerth-Arnthynin Macar Krall Dileri Bakan Klmn Knyaya
gnderdii 10 Ocak 1934 tarih ve 2/fn.pol./1934 sayl raporu (MOL, K 63, 1934, 32/7); Macar
Krall Elisi Zoltn Mariassynin Dileri Bakan Klmn Knyaya gnderdii 11 Haziran
1935 tarih ve 77/pol/1935 sayl raporu (MOL, K 63 1935-32/7); Flesch, s.342-343.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 379
Knyaya gnderdii 10 Ocak 1934 tarihli raporunda yle ifade etmektedir
34

:(bkz. Ek I b-c)
Gazi beni Hkmet Bakannn huzurunda kabul etti. Bu rol muntazaman,
imdi darda olan, Bykelilerin yannda ise Dileri Bakan eksiini tamamlayan
Dileri Bakan Vekili Numan Bey oynuyordu. Birka szle Ona gven mektubumu
sunduktan sonra, bana yer gsterdi ve tam bir saat benimle konutu, ki o imdiye kadar
henz gereklememiti. Alman Bykelisini en son benzer vesileyle rnein yalnzca
12 dk. alkoymutu. Olaanst uzun sre huzura kabul edilmem, Trkler gibi, Eliler
camiasnda dikkati ekti.
Konuma birka geleneksel cmleden sonra, millet trlerinin unsuruna dnd.
Fin-Ugor kardeliinden, Trk-Macar, daha sonra halklarn genel rki tasnifine ve bun-
larla iliki unsurlarna sra geldi. O Finlileri, mongoloid sayyor; dillerinin Macarlara
olan benzeyiine gre; byle olmakla birlikte rk temeli yok. Fakat iki halkn binlerce yl
ncesinde olan beraber yaamasna balyor. Laplar Finlilere kyasla, Trklere ve bize
daha yakn sayyor. Halklarn rki blmlenmesinde dolikisefal ve brakisefal unsurlar-
dan hareket ediyor. Ayrntl olarak bir tanesini ve dier rkn tarihini, corafi yerini
tm yeryznde ve kltr geliiminde etkisini aklad. Gl kritik konusu yapt. Hat-
ta gya dolikisefallerin, brakisefaller zerinde entelektel stnl olduu teorisini
kabul etmedi. Tam tersine Ona gre dolikisefallerin kltr gelimi Cilal Ta Dev-
rinde durdu. Yalnzca brakisefallerin mdahalesi, daha sonraki kltrn geliimine
imkan verdi. Gazi bu unsurlar aklarken insan Onun bir Trk zgrlk kahraman
ve reformisti deil fakat bir Bat Avrupa Bilimler Akademisi bakannn odasnda otur-
duuna inanabilirdi. O, benimle, halklarn rki akrabalyla uramaktan, byle fikir
al verii yapmaktan memnuniyetini dile getirdi.
Sonunda tekrar konumay Trk-Macar akraba ve dostluk ilikisine gtrdm. Ki
onun zerine Gazi, gemi olaylara, halklarmzn tarihesindeki temasna bir gz att.
Vaktiyle iki halk arasndaki savalarmz din ayrl kkrtmt, maalesef birbirlerine
yalnzca zarar vermilerdi. Hayal edersek dedi-ki iki halk, lkelerimiz birbirine snr
komusu olduu zaman akrabalklarn bilerek, birbirlerine yaslanarak korumu, gle-
rini gelitirmi olsalard, son yzyllarda Dou Avrupa tarihi tamamen baka yn alr-
d. imdi onlar din devrini kapattklarna gre iki karde halkn-bu deyimi defalarca
kulland- dostluu ve her alanda ibirliini salamlatrmasna hibir engel yok. Bizim
halklarmzn ilikisi, zikredilen alarda olduu gibi ekillenmeli. Halklarmzn birbir-
leriyle olan ilikisini gelitirdiimiz zaman ilerlememiz gereken yn bu olsun.

34
Eli Jungerth Arnthynin ad geen raporu (MOL, K 63 1934, 32/7).
380 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
Konumamzn bitiminde, dostluk atmosferine geldiimi ve iki milletin dostluu-
nun gelitirilmesi erevesinde aklanan etkinliklerinde O ve hkmetinin iten deste-
ini daima hesap edebileceimi taahht etti.
Sonra iki laf ettii sekreter Rnyeyle tant. Daha sonra formaliteler dahilinde
geldiim gibi Elilik binasna geri dndm.
Eli Jungerthden sonra, 1935te gelen yeni eli Zoltn Mriassynin 1,5 yl
sonra Atatrkle grmesi benzer ekilde cereyan etmitir. Zaman zaman
Trke ve Franszca olarak geen, Elinin Atatrkn Franszcay iyi anlad ve
bu dille kendini yeterince kolay ve dzgn olarak ifade ettii ve Macar Babakan
Gmbsn Ankara ziyaretinden scak szlerle bahsedip, Onun hakknda bilgi
ald bu grmede, karlkl dostluk mesajlarndan sonra Atatrk, favori
temas olan Trk-Macar ortak kkenine, sonra Trklerin prehistoryasna ya da Onun
tarafndan oluturulan ve btn halklarn medeniyeti Trklerden ald ynndeki
teorisine gemitir
35
.
Elinin u szlerinden bu teoriye yabanc olmad anlalmaktadr
36
:
pek ou onlardan tryor ve en ok kltr balantl ve bilimsel tanmdan
tespit edilebilir ki Trk kkenliler vb. vb Bu temaya iyice hazrlkl olduumdan ve
ilgimi ok defa sorular ve aklamalar yoluyla da kant sunma imkanm olduundan,
Gazi, gerekten aklamalar srasnda ateleniyordu. Kaln ciltleri ve haritalar getirtti,
kah Trke kah Franszca aklad. Ve Menemenciolunun da ii birikti; Bykeliye
btn sayfalar yeni Trk dilinde yazlm kitaptan Bakann emriyle evirmek zorunda
olduundan. Birer cmleyi yanl anlayarak defalarca da ayaa kalktm, fakat Atatrk
daima, ilgin sohbeti srdrmemiz iin oturtuyordu.
Diktatrn hayran brakan bir grn vard; btn katlktan ve kurumdan mu-
af neredeyse saf (sade) onurla ve coku ile felsefe ve filoloji deyimlerinin Trkeden aln-
t olduunu gstermeye alt.
Konumamz sonuna kadar bu temada geti. Politikadan bir sz bile edilmedi. ki
kere kahve servisi yaparak, yaklak 1,45 dk. geti.

Veda srasnda byle uzun zaman zahmet verdii iin zr diledi. Sonra Onun
ynetiminde yazlan 7 ciltlik Trk Tarihini hediye etti. vgye boan ihsan ve iyilii-

35
Flesch, s.342-343.
36
Flesch, s.343.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 381
ne yrekten teekkr ederek, elik edenlerle artk aynda, Himnuzun dinleniinden
sonra Trk devlet bakannn kknden uzaklatm.
Eli Mariassy, Atatrkle yapt bu uzun grmeyi, Atatrkn neredeyse
tutkuyla urat almalarndan yana ilgisini dile getirmeyi uygun bir tarzla
ifade etmesine balamaktadr
37
.Mariassy gven mektubunu sunutan sonra
bata Babakan smet nn olmak zere devlet grevlilerinin iten kabuln
ve rk akrabaln vurgulamalarn hem nezaket kural, hem iten gelen bir
duygu olduunu belirterek, bunun arkasnda yatan nedeni yle aklamakta-
dr
38
: (bkz. Ek II-c)
Oysa Gazinin Trk rki teorisinden sz eden zgn teorisini halkna oktrojalta ve
rki olarak birbirine ait olu duygusunda kk salan, Macar halkndan tarafa sempatisi
herkese malum olduundan beri, tembihleri hizmeti olarak takip eden Trk devlet
adamlar ve politikaclar artk bu alanda oportnizmden de Onu takip ediyor. Dileri
Bakannn Macar dostluunu vurgulaynn da buradan kaynaklandna inanyo-
rum.
Atatrkn Macar bilimine ilgi gstermesinde Macaristan bilimsel yaam
hakknda gr bildiren Fuat Kprl ve Hamit Zbeyr Koay byk rol oy-
namlardr
39
. Hamit Zbeyr Koayn Nmethin rencileri arasnda olduu
40
,
ayn ekilde Macaristanda ald Trkoloji eitiminin birikimi ile Trk tarihi
zerinde ok sayda eser veren, Trk Tarih Tetkik Cemiyeti yesi de olan H-
seyin Namk Orkunun I. Trk Tarih Kongresinde, Atatrkn Macarca terc-
manln stlendii gz nne alnmaldr
41
.
Atatrkn bu ilgisi, Trk tarih tezi iin Macar bilginlerinden yararlanma
abasna yn vermitir denilebilir. Dagobertin ifadesiyle Atatrk vaktiyle
Erdel Prensi Gbor Bethlen gibi, daima bilginler ordusu evreliyordu. Dou tarihinin
tannm mesleki otoritesi Ferenc Zajtinin daveti de bu ekilde oldu. Atatrk
Zajtinin bu yndeki almasyla tannca onu kendisi iin tercme ettirdi. Da-
ha sonra Zajtiyi Trk-Hun ve Macar rknn tarihi zdeliinin belgelerinin or-

37
age., s.344.
38
Ankaradaki Macar Krall Elisi Zoltn Mariassynin Macar Dileri Bakan Klmn
Knyaya gnderdii 11 Haziran 1935 tarihli ve 77/pol./1935 sayl raporu. (MOL, K 63, 1935-
32/7, s.1-4).
39
Fuat Kprl 1938de Krsi Csoma Dernei (Krsi Csoma Tarsasg), 1964te ise Macar Bi-
limler Akademisi (Magyar Tudomnyos Akademia) onur yeliine seilmitir (Gngrm,
agm., s.1299).
40
Gyrgy Hazai, Gyula Nmeth, Nmeth Armaan, T.T.K. Basmevi, Ankara 1962, s.12.
41
Nizam nen, ki Turan, Macaristan ve Trkiyede Turanclk, letiim Yaynlar, I.Bask, stanbul,
2005, s.290-291.
382 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
taya konulmas ile grevlendirdi. Bunu Zajtinin Atatrk tarafndan 1932 yl
yaznda Ankaraya Trk Tarih Kongresine ars takip etti
42
.
Dagobert bu almalar yle anlatmaktadr
43
:
Zajtinin, Bakann saraynda akam 8den sabah 2-3e kadar sren hazrlk top-
lantlarnda hepsini pek ok dkmanla aydnlatmad Trk prehistorik tarihinin en
gizli problemi yoktu. Sabah 9dan akam 6-7ye kadar leyin bir saatlik yemek arasyla,
yaz scana ramen kongreye ait konferanslarn en sadk dinleyicisi, Bakan Atatrk
idi. Sorunlar O kaydeder ve O adlandrrd. Veya kendiliinden beliren bilimsel rakip-
leri ynetirdi.
Zajti Kongrede Az ndiai Rokonnpek Kzt adyla bir konferans verdi. Buna
gre Macarlar Wo-Szua adl Altay snfndan, Trk halklarnn soyundan gel-
mekte idi. Bunun iin Trk topluluuna dahil oluyorlard
44
.
Zajti konferansnda Hindistana ait Trkln ok eski ve daha yeni ura
sahalarndan sz etti. Atatrkn byk beenisini kazand
45
.
Atatrk ve Zajti arasnda geen bir konuma Atatrkn gece gndz me-
gul olduu tarih almalarndaki tutkusunu yanstmaktadr
46
:
Akam saat 8de Bakann saraynda yenilen akam yemeinden sonra genellikle
sabah 3e dek, daha ok tartma srerdi. Atatrk Trklerin tarih ncesinin en can alc
problemlerinin ne kadar srede zlebileceini bilmek istedi.
- On yl iinde diye cevap verildi
- Olmaz diye karlk verdi kesinlikle, bakanlk eden Kemal. sonucunu ben de
grmek istiyorum dedi.
Teolojiyi bitirmi Zajtiye bilgisinden dolay Bakan Kemal daima profesr diye
seslenirdi.
- Siz ne sylerseniz Profesr bey diye sordu Bakan, yannda oturan Zajtiye d-
nerek!...
- Bir yl iinde
- Nasl byle dnyorsunuz?

42
Dagobert, s.197.
43
age., s.197.
44
Pter Moricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom, Turn, I-IV, XV. vf., 1932, s.3
45
Dagobert, s.198.
46
Dagobert, s.198.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 383
- Ekselanslarnn ynetiminde alan Trk Tarih Kurumunun ynetimiyle, Atil-
lann 1500. yldnm nedeniyle Avrupa ve Asyann 60 bilim adam arasnda, 60
blmde toplanm Trk prehistorya problemi taksim edilsin. Bunlar onu Fransz dilin-
de gndersinler. Trk uzmanlar evirsin. Bir yl iinde iki muazzam cilt de yaynlanabi-
lir.
- Bu harika fikir gerekletireceiz. Profesr beyi ise devaml Trkiyede oturmaya
davet ediyorum. Fakat konularn kaleme alnmas nasl olacak?
Hazr bulunan uzmanlar zel komisyon iin birka ay rica ettiler, ama Bakan bu-
nu da fazla buluyordu.
- Buna ilikin ne nerirsiniz Profesr? dedi.
- ayet bunun iin beni grevlendirme ltfunda bulunursanz iki gnde Ekse-
lanslarnn emirlerine hazrlarm.
- Pekala! Profesr Beyi bakanlmda aln 12 yeli Trk Tarih Kurumu yesi
tayin ediyorum.
Trk Macar kltrel ilikilerinin bu dnemde zenginletii gze arpmak-
tadr. Kltrel etkinlikler birbirini izlemitir
47
. Hatta karlkl ziyaretler sonucu
iki lke arasndaki turizm yllar boyunca ok gelitii iin 1931de bunun orga-
nize edilmesine ihtiya duyulmutur. 2 Haziranda Macar Milli Turizm Konse-
yinin davetiyle Trk Turing Klp Bakan Reit Saffet Bey ve beraberindeki
heyet Budapeteye gelmitir. Grmede Reit Saffet Bey, iki lkenin tarihi
ilikilerini zellikle dikkate alarak Trk Macar Turizmine ait rehber kaleme
almay tavsiye etmitir. rnein Eger Kalesi ve Eger ehrinin Trkler bakmn-
dan olaanst byk tarihi ve turistik nemi bulunmakta idi. Reit Saffet ayr-
ca Glbaba Trbesinin yannda sadece Trkiyede deil, ayn zamanda btn
slam halklar arasnda olaanst derecede popler olabilecek bir Trk Ma-
car Mzesinin kurulmasn tavsiye ettikten sonra Trk ve Macarlarn Hunlara
dayanan ortak kkenini, bu ortak kkeni belgeleyecek Atilla heykelinin ortak
bir gle dikilmesinin btn Trk milletine etkisi olacan belirtmeyi ihmal
etmemitir
48
.
2 Eyll 1932de de Trkiye Cumhuriyeti Elisi Behi Bey ve Trk Tarihi Ku-
rumunun temsilcisi Reit Saffet Bey onuruna Gellrt Otelinde verilen resepsi-
yonda, Macar Turn Derneinin birok yesi, Macar biliminin birok sekin
simas, Trk Macar kltr ilikilerinin aydnlatlmas konusunda canl fikir

47
Dagobert, s.196-197; Hrek A Turni Tarssg, Turn, I-IV, XV vf., 1932, s.46.
48
Dagobert, s.177.
384 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
alveriinde bulunmulardr
49
. Yzlerce Trk genci Macaristanda renim
grmtr
50
. Ankarada Atatrkn giriimleriyle Trk Macar kltrel iliki-
lerinin gelitirilmesi iin alan Hungoroloji Enstits (1935)
51
, Trkiyedeki bu
alanda kurumlamann gzel bir rneini tekil etmitir. Ankara niversitesi
Dil ve Tarih Corafya Fakltesi kurulurken, Atatrkn arzusu zerine
Hungoroloji de faklte kapsamna alnmtr
52
. Zira Macaristanda Trk Dili ve
Trk Tarihi aratrmalarnn eski bir geleneinin bulunduu herkes tarafndan
biliniyordu. Hungorolojiye yer verilmesinin balca sebebi bu idi
53
. Ferenc Zajti
gibi
54
, Ankarada 1934 ylnda Trk Macar ilikileri hakknda verdii bir kon-
ferans sonras Atatrkn dikkatini eken
55
ve Onun kiisel davetiyle
Hungoroloji Enstitsn kurmak amacyla Ankaraya gelen
56
Laszl Rsonyi
sonradan Atatrkn dostluunu kazanm, Onun arkada olmutur
57
. erif
Batavn deyimiyle ilhamn Atatrkten alan ve Onun nefesini ensesinde hisseden
yapc ve yaratc bir ruha sahip olan fakltede, Hungorolojinin ana konusunu da-
ima Macar Eskia tarihi oluturuyordu
58
. Faklte iinde en zengin kitaplklar-
dan birine Rsonyi sayesinde kavuan ve Trk kltrne en yakn ve
Trkolojinin en kuvvetli yardmcs olarak grlen Hungoroloji
59
Atatrkn
uza gren bir politik giriimiyle Trk bilim ve kltr alannda yerini alm-
tr
60
. rgtsel olarak Trkoloji renimi ile iliki iinde bulunarak, lkeye ait
Trkolojinin ayn trden tamamlaycs olmutur. Hungaroloji Enstitsnn
yneticisi Laszl Rsonyinin bu dnemde Trk-Macar ilikilerinin organize
edilmesinde sekin rol bulunmakta idi. 1937de artk o zaman Trk biliminin
bir merkezi olan Dolmabahe Saraynda dzenlenen serginin Orta Asya Trk-
lne ve Macar tarihine dair materyali Rsonyinin ynetiminde toplanmt.
Macar bilginlerin rol, katlm Trk bilimsel yaamn, her eyden nce Trk
dil bilimi ve tarihinin sonularn zenginletirmitir
61
. eitli kongrelerde

49
Hrek A Turni Tarssg, Turn, I-IV, XV vf., 1932, s.46.
50
Gngrm, Magyar Tudsok Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, s.1297.
51
Gngrm, Hungarolgia Trkorszgban, s.26.
52
erif Batav, Trk-Macar Mnasebetlerinde Hungorolojinin Yeri, Trk-Macar Mnasebetleri,
Trk-Macar Dostluk Dernei Yaynlar No:5, s.3.
53
erif Batav, Dil ve Tarih Corafya Fakltesinde Rsonyi Anma Treni (23 Ocak 2001), Makaleler
3, Berikan Yaynevi, s.477-478.
54
Dagobert, s.198.
55
Laszl Rsonyi, Dou Avrupada Trklk, Hazrlayan: Yusuf Gedikli, Selenge Yaynlar, stan-
bul 2006, s.27-28.
56
Gngrm, Hungarolgia Trkorszgban, s.27; Dou Avrupada Trklk, s.27-28.
57
Kerekeshzy, s.205.
58
Batav, Dil ve Tarih Corafya Fakltesinde Rsonyi Anma Treni (23 Ocak 2001), s.478.
59
Batav, Trk-Macar Mnasebetlerinde Hungarolojinin Yeri,Trk Macar Mnasebetleri, s.9-11.
60
Gngrm, Hungarolgia Trkorszgban, s.26.
61
Gngrm, Magyar Tudsok Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, s.1299-1300.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 385
Nndor Fettich, Gyula Moravcsik, Andrs Alfldi, Kont Istvn Zichy, Laszl
Rsonyi
62
, Gyula Nmeth gibi bilginler Macar bilimini Trkiyede temsil etmi-
lerdir
63
. (bkz. Ek III) Bu dnemde Trk-Macar dil akrabal ve rkdalk dn-
cesinin rnesans yaanmtr denilebilir
64
.
II.II. Macarlarn Atatrkn Tarih almalarna Bak
Atatrkn ada olan ve Onu bir idol olarak gren
65
Macaristan Baba-
kan Gyula Gmbs Atatrkn tarih ve dil alannda yapt almalarna olan
hayranln ifade etmekten kendini alamamtr
66
.
Gyula Nmeth, Atatrkn siyasi, toplumsal, kltrel alanda gerekletir-
diklerinden ve Trkiyedeki gelimelerden sz eden Az Ujjaszletett
Trkorszg adl makalesinde, Atatrkn yeni tarih anlayn yle ifade et-
mektedir
67
:
Gazi Paa, Trk milli bilincini her ekilde ykseltmeye abalyor ve buna ilk ola-
rak tarihsel aratrma ve tarih retimi reformlaryla yetimeyi istiyor. Onun giriim-
leriyle Trk tarih bilginleri bugn, Trkln insanla ait uygarln geliiminde ola-
anst nemli rol olduunu iddia ediyorlar. M.. 10.000 hatta daha ncesine geri
gidiyorlar ve Trkln faaliyetinin uygarlk asndan eski zamanlara temellendirildi-
ini ortaya koyuyorlar. Trkler Orta Asyadan yaylarak ilk uygarlklar balattklar
yerlere gittiler ve Asyada in ve Hint, Kk Asyada Hitit, Mezopotamyada Smer
ve Elam ve nihayet Msr, Akdeniz ve Roma Uygarl temellerini byle attlar. Bu zih-
niyette yetitiriyorlar ve retiyorlar bugn Trkiyede antik tarihi. Ortaa ve Yeni-
a tarihinde daha az kkl deiim. Fakat olaylarn belirlenmesinde, olaylarn yorum-
lanmasnda olduka byk.
Istvn Flesch de Atatrkn prehistorya zerindeki dncelerine deinir-
ken Trklerin ok eski kkeni, dil geliimi ve tarihinin Onu olaanst derecede
uratrdn, Trklere kar Avrupadaki nyarglarn Onu ok incittiini belirte-

62
Az Ankarai Magyar Kiralyi Kvtsg 1937 vi sszelfoglal politikai jelentse. s. 43 (MOL, K
63 1938-32).
63
Az Ankarai M. Kir. Kvtsg 1936 vi sszefoglal politikai jelentse. s. 42 (MOL, K 63 1937-
32.ttel, 32/1-32/41).
64
Gngrm, Magyar Tudsok Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, s.1297.
65
Flesch, s.325.
66
Melek olak, Trk-Macar likileri ve Macaristann Trk nklabna Bak (1919-1938), Beinci
Uluslararas Atatrk Kongresi 8-12 Aralk 2003-Ankara, Bildiriler, Cilt:II, Ankara, 2005, s.1259.
67
Gyula Nmeth, Az Ujjaszletett Trkorszg, Trkk s Magyarok, II. Cilt, Budapest 1990,
s.182.
386 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
rek, Trk halkna zgven vermek iin Trk tarihini yazdrma konusunda yap-
tklarndan sz etmektedir
68
.
Ankaradaki Macar Krall Elisi Lszlo Tahynin Macar Dileri Bakan
Dr. Endre Pukye gnderdii 17 Kasm 1932 tarihli ve 63 pol. sayl raporu Ata-
trkn dnsel alanda yaptklarnn bir zetini sunmaktadr
69
.
Gazi, tarih ve dil bilimlerine doru ilgi uyandrmaya, ulusun ok eski kkeni ve
parlak gemiine doru dikkat ekmeye ve yklan panislam fikri ve Osmanl kltr
yerine milletin nne yeni ideolojiyi yerletirmeye ve Kemalizmin pratik, politik ama-
larna doru olan abasnda fikri ve kltrel temel vermeye ve gemile balar yeniden
yoluna koymaya abalyor.
Atatrkn bu abasnn, Macaristanda XX. yzyl balarnda gittike geli-
en, Trk stiklal Savan ve Atatrk destekleyen Macar Turanclarn da
70

etkiledii grlmektedir. Yayn organlar Turn dergisinde kan yazlar bunu
gstermektedir
71
. Trk tarihini yazma konusunda Trk Tarih Kurumunun a-
lmalarndan sz eden Macar Turanclarndan Pter Mricz
72
benzer bir ekilde
yeni Trk tarihi yazm hareketinin ba amacn, uygar dnyaya kar Trkln itiba-
rnn iadesi ve Trk halklarnn dnya uygarlk tarihinde nasl stn bir rol oynadkla-
rn gstermek olarak deerlendirmektedir
73
.
Macar Turanclarna gre yeni tarih anlay yledir
74
:
Okullar iin yazlm tarih kitabnda hibir yerde Turan veya Turanl szne
rastlanmad grnyor. Bizim Turanl halklar veya halklar hakknda anma yapt-
mz yerde Trk yazarlar Turanl adlandrlmas yerine Trk szn, belirten sfat ola-
rak kullanyorlar. Bu mutlaka tartma konusu olacak. Bunu saymazsak artk buraya
kadar, byk Gazinin insiyatifi ile Trk tarih yazarlarnn milletinin yararna artc
olarak byk ii ynettiklerini bilmemiz gerekir. Onlar kltr tarihi merkezine Trkl-
koyduklarndan, yeni Trk tarih yazm hareketine doru btn dnyada byk ilgi

68
Flesch, s.346.
69
Ankaradaki Macar Krall Bykelisi Lszlo Tahynin Dileri Bakan Dr. Endre Pukye
gnderdii 17 Kasm 1932 tarih ve 63/pol-1932 sayl raporu, s.5.( MOL ,K 63, 32/1, II./1932.1)
70
Melek olak, Atatrk Dneminde Kltrel, Siyasi ve Ekonomik Bakmdan Trk-Macar likileri
(1919-1938), Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt:1, Say:2, Gz 2000, s.62-
66.
71
Mricz Pter, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom, Turn, I-IV, XV. vf., 1932, s.1-6.; Mricz
Pter, Gazi Musztafa Kemal s a Trk Kztrsasg Alkotsai,Turn, I-IV, XVI. vf., 1933, s.14.
72
Mricz, Gazi Musztafa Kemal s a Trk Kztrsasg Alkotsai, Mricz, Az Ujtrk Trtnetrsi
Mozgalom, s.1.
73
Mricz, Az Ujtrk Trtnetrsi Mozgalom, s.2.
74
Mricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom , s. 5-6.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 387
uyandrdklarn saptyoruz. imdi Trkiyede her ey adeta aniden oluyor. Trklerin
zamanlar yok- onlar byle sylyorlar- yava ilerlemeye. Tarih kongresi Temmuzda
Ankarada idi. Ve artk iki aylna bir dier byk nemde kongreyi, dil bilimini stan-
bulda yaptlar. Bunun da btn oturumlarnda dil reformu konusunu da eline alan
Cumhurbakan oradayd. Bu alanda da byk admlarla Trk kardelerimiz ne ilerli-
yorlar. Mmkn olabilen en ksa zaman iinde kltr ve uygarln her alannda batl
halklara erimeleri abasna yneliyorlar.
Atatrkn tarih almalarnn doal olarak Macarlar ilgilendiren yn
Macar tarihi ile balants idi
75
. Atatrk bu adan Trk ve Macarlarn Hun k-
kenli olmasnn en sadk aratrmacs olarak nitelendirilmektedir
76
. Macar bilim
dnyasnda teden beri bilinen Macar-Hun gelenei ve prehistorya aratrma-
larnda Trk kavimleriyle balant meselesine
77
, imdi Trk tarihi yazm sra-
snda ilgi duyulmas
78
, Trkiyede tarih alannda izlenilen yeni yntem Macar-
larda merak uyandryordu. Gerek Macar Bykelilii raporlarndaki bu ko-
nudaki uzun aklamalar
79
gerekse Turan dergisinde kan yazlar
80
(bkz. Ek IV,
Ek V) bunu gstermektedir.
Pter Mricz Atatrkn tezinden sz ettikten sonra yle demektedir
81
:
Bizim sadece bu hareketin geliimini sempati ile takip etmemiz mmkn. Zira bizi
de yabanc, zellikle batl tarih yazarlar, yeterince ok defa karaladlar. Biz de itibarn
iadesi savan bugn dahi kazanyoruz. Batl tarihilerin iddiasna gre, yurt tutan
ok deerli atalarmzn kitleleri yalnzca kaba, barbar idi. Pek ok defa yabanc yazarlar
bugnk Macarlar hakknda hor gren fikir akladlar. rnein en ok Alman yazarn
iddiasna gre bizim bamsz bilimimiz bile yok, zgn sanatmz ise hi! Biz buna
kar Trk kardelerimize benzer suretle gayretli ekilde, gemii modern tarih yazm-
nn yntemi ve aralaryla aratryoruz. Onlarla balantl gerei saptyoruz ve ge-
mite milletimizin insanln ilerlemesinin nemli etkeni olduunu dorulayan verileri
destekliyoruz.

75
Dagobert, s.197; Mricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom, s. 1-6.
76
Dagobert, s.197.
77
Hrek: A Magyar Tudomnyos Akadmia, Turn, VI. vf. I-II. vnegyed, 1923, s.60. (MOL, K 28
412. ttel)
78
Mricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom, s. 1-6.
79
Eli Jungerth Arnthynin 10 Ocak 1934 tarihli raporu (MOL, K 63 1934, 32/7); Macar Krall
Maslahatgzar Elilik Sekreteri Vitel Rnyeyin 11 Ekim 1934 tarihli raporu, s.3 (MOL, K 63
1934, 32/7); Macar Krall Elisi Zltan Mariassynin Dileri Bakan Klman Knyaya gn-
derdii 11 Haziran 1935 tarih ve 77 pol/1935 sayl raporu (MOL, K 63 1935-32/7).
80
Mricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom, s.1-6; Mricz, Gazi Musztafa Kemal s a Trk
Kztrsasg Alkotsais.7-15.
81
agm., s.2,5.
388 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
Trk tarih yazarlarnn biz Macarlarn kkeni ve Macar dili hakkndaki grleri-
nin ne olduunu bilmek ilgin. Biraz nce ad geen tarih eserinin ikinci cildinde bu-
nunla ilgili olarak unlar okunabilir:
Macarlar Fin-Ugor halk ve Trk-Ugur halklarnn karmlarndan dodu. Ma-
dem ki Trk-Bulgarlarn atalar Trk-Ugurlar, Fin Ugorlardan daha yksek medeniye-
te sahiplerdi; kltr asndan eski Macarlar daha ziyade Trk telakki edilebilirler.
nc cildinde ise: Macaristan, Hunlarn yurdunda, Arpadlarn ynetimi altnda
olutu. Macarlar kken olarak Trktrler, bununla beraber farkl halklarla srekli te-
mas ettiler ve dilleri byle kark oldu- Ayn yerde Macarlarn yabanc ismi ile ilikili
olarak tarih yazar unu aklyor: Soylu (yani soylu halk tabakasn oluturan) Hun-
Ugurlar, Hungarlar (Hungarok) byk blgeyi ve iktidar sahibi olmu aristokrasiyi
oluturuyorlard. Yani Trk tarih yazar, daha yeni Macar tarihilerinin yapt gibi,
Macarlarn ad Hungar szn Hun-Ugur ve On-ugur sznden tretmiyor. I. cildin
18. sayfasnda, Trk dili konuan halklar sayyor ve aklyor ki Macarlar ve Finlilerin
dili ayn Trk dilinin temel kurallarn gsteriyor, fakat baka dil biimini aldlar ve
daha sonra bundan gelitiler. Birinci cildin 342. sayfasnda Alanlar, Hunlar, Macarlar
ve Trklerin ayn gruba dahil olduu iddiasn buluyoruz.
Dagobertin Atatrk ve Macar bilgin Zajti arasnda geen Trk tarihini
yazma konusundaki grmeden sonra Atatrkn yaptklar konusunda yap-
t yorum, Macar Turanclarndan, Macar yneticilerine ve Macar bilim adam-
larna kadar, genel olarak Macarlarn grlerine tercman olacak niteliktedir
82
.
O zamandan beri Turanl halklarn tarih ncesinin ve ok eski Trk Macar iliki-
lerinin en harika ve en balca almas olacak olan bu byk eser Macar Turanl bilgi-
nin dncesi temelinde ve etkili katlm ile gerekleme safhasna ulat. Byle hazrl-
yor, Trk halknn atas Kemal Atatrk, Trkln ok eski ve bugnk yeniden yap-
lanan muhteem tarihini!
Trk milletinin Dnya Savandan beri elde ettii btn bunlar, bykl ve
ilerlemeyi bir insana, tek yiit adama borlu. O olmadan Trk milleti bugn, orada
dmanlarnn milli varlnn son kalntlarndan da yoksun brakaca yetersiz yaa-
ma mahkum edilerek bekleyecei Anadolunun birka verimsiz i vilayetine geri skr-
d. Fakat Kemal Atatrk ulusun kederli kaderine erimesine izin vermedi ve gl kara-
ryla onu umutsuzlua d girdabndan kard. nnde eiliyor btn dnya ve
eiliyoruz nnde, biz eserinin nnde; Turanl karde Macarlar da. lme mahkum
edilmi Mustafa Kemal Paa, bakaldran Gazi olarak, sonra ise Kemal Atatrk adyla,

82
Dagobert, s.199.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 389
gen Trkiye Cumhuriyeti Bakan olarak, muzaffer halk ve ordusunun banda ykl-
makszn onun delilini gsterdi ki baarnn ilk art elik gibi irade ve yreklilik.
Sonu
XIX. yzyl sonlarndan XX. yzyl balarna doru Trk-Macar ilikilerinin
gittike gelitii ortamda, Mustafa Kemal Atatrkn Macarlarla tankl da
balamtr. Macar kltrn iyi tanmas nedeniyle Atatrk Macarlar hakknda
iyi ve olumlu duygular beslemitir.
Bu durum Trkiye Cumhuriyetini kurduktan sonra Macar uzmanlardan
yararlanmasna, tarih tezinin oluumu srasnda Macar bilginlerle fikir alveri-
inde bulunmasna neden olmutur. Trk ve Macar milletlerinin gemite ortak
kkene dayal tarihi geliiminin, dile ait zelliklerinin aratrlmas iin
Hungaroloji Enstitsn kurdurmutur.
Atatrkn tarih tezi ve yeni tarih anlay, Macarlar tarafndan ilgi ile iz-
lenmi, byk yank uyandrmtr.
390 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
KAYNAKLAR

I.Ariv Belgeleri

Magyar Orszgos Szchnyi Knyvtar, (Macar Milli Szchenyi Ktphanesi): Kzirattr,
Dosszie: 121/322
Magyar Orszgos Lvltar (MOL: Macar Milli Arivi ): K 63, 32/1, II./1932.1, K 63 1934,
32/7, K 63 1935-32/7.

II. Kitaplar

FLESCH, Istvn; Atatrk s Kora, Musztafa Keml Atatrk Fggetlensgi Hborja s
Kormnyzsa, Corvina Kiad, 2004.
KEREKESHZY, Jzsef; Az Igazi Keml Egy Kztrsasg Szletse, Terebess Kiad,
Budapest, 2000, s.198-2003.
NEN, Nizam; ki Turan Macaristan ve Trkiyede Turanclk, letiim Yaynlar,
I.Bask, stanbul, 2005.
RSONYI, Laszl; Dou Avrupada Trklk, Hazrlayan: Yusuf Gedikli, Selenge Ya-
ynlar, stanbul 2006.
TURAN, erafettin; Atatrkn Dnce Yapsn Etkileyen Olaylar, Dnrler, Kitap-
lar, Trk Tarih Kurumu, 3.Bask, Ankara, 1999.

III. Makaleler

BATAV, erif; Dil ve Tarih Corafya Fakltesinde Rsonyi Anma Treni (23 Ocak
2001), Makaleler 3, Berikan Yaynevi, s.477-482.
____________; Macaristanda stiklal Reform Hareketleri ve Kossuth Trk-Macar M-
nasebetleri, Trk-Macar Dostluk Dernei Yaynlar No:5, Orun Matbaas, Anka-
ra,s.54-90.
____________; Trk-Macar Mnasebetlerinde Hungorolojinin Yeri, Trk-Macar Mna-
sebetleri, Trk-Macar Dostluk Dernei Yaynlar No:5,Orun Matbaa-
s,Ankara,s.3-15.
OLAK, Melek; 19. Yzyl Sonu- 20. Yzyl Balarnda Trk-Macar Yaknlamas,
Toplumsal Tarih, Say: 89, Cilt.15, Mays 2001,s.4-10.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 391
____________, Atatrk Dneminde Kltrel, Siyasi ve Ekonomik Bakmdan Trk-Macar
likileri (1919-1938), Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt:1,
Say:2, Gz 2000,s.61-72.
____________, Atatrkn Macar Bahvan Jnos Mthnin Anlarnda Ankara, Ha-
cettepe niversitesi, Cumhuriyet Tarihi Aratrmalar Dergisi, Yl:4, Say:7, Bahar
2008,s.181-193.
____________, Macar Gyula Germanusun anakkale Sava ile lgili Anlar, Atatrk
Aratrma Merkezi Dergisi, Cilt:XXIII, Mart-Temmuz-Kasm 2007, Say:67-68-
69,s.133-144.
____________, Trk-Macar likileri ve Macaristanda Trk maj (XIX. Yzyl Sonlar-
XX. Yzyln lk Yars), Symposium International dImagologie, Uluslararas
mgebilim Sempozyumu, 26-28 Avril 2004 Mula, Tome: II, Mula 2006,s.215-231.
____________, Trk-Macar likileri ve Macaristann Trk nklabna Bak (1919-
1938), Beinci Uluslararas Atatrk Kongresi 8-12 Aralk 2003-Ankara Bildirileri,
Cilt:II, Ankara, 2005,s.1253-1266.
GNGRM, Naciye; Hungarolgia Trkorszgban Congressus Oktavus
Internatonalis Fenno-Ugristoum Jyvskyl 10-15.8.1995, Moderatores Jyvskyl
1995, Hungarologische Beitrge; jvskyl, 1995,s.23-34.
____________, Magyar Tudsok Szerepe a Trk Nyelvjtsi Mozgalomban, Nemzetkzi
Magyar Filolgiai Tarsasg, III. Nemzetkzi Hungarolgiai Kongresszus, Szeged
1991, Augusztus 12-16, s.1295-1301.
GYRFFY, Istvn A Trk Np Jvje, Gyrffy Istvn rasi a Balknrl s
Trkorszgal, a szerz sajat fotogrfiival, Terobess Kiad, 2001,s.89-90.
HAZAI, Gyrgy; Gyula Nmeth, Nmeth Armaan, T.T.K. Basmevi, Ankara
1962,s.1-14.
Hrek: A Turni Tarssg, Turn, I-IV, XV vf., 1932,s.46.
Hrek: A Magyar Tudomnyos Akadmia, Turn, VI. vf. I-II. vnegyed, 1923,s.60.
MRICZ Pter, Az Ujtrk Trtnetrsi Mozgalom, Turn, I-IV, XV. vf., 1932, s.1-6.
____________, Gazi Musztafa Kemal s a Trk Kztrsasg Alkotsai,Turn, I-IV,
XVI. vf., 1933,s.7-15.
NMETH, Gyula; Az Ujjaszletett Trkorszg, Trkk s Magyarok, II. Cilt,
Budapest 1990, s.178-183.
____________, Trkk s Magyarok, Trkk s Magyarok I, Budapest 1990, s.176-
178.
392 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
KURTCEPHE, srafil; Atatrkn Tarih Anlay ve Trk Tarih Tezi, Atatrk D-
nce El Kitab I, Atatrk Aratrma Merkezi, Ankara, 2004,s.217-225.
SU, Kamil, Atatrk Bir Tarih Dersinde, Belleten, Cilt: XLV/1, Say:177, Ocak
1981,s.419-436.
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 393
EKLER
EK I- a



Ankaradaki Macar Krall Elisi Jungerth Arnthynin Macar Dileri Bakan
Klmn Knyaya gnderdii 10 Ocak 1934 tarihli raporu
(MOL, K 63, 1934, 32/7)

394 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
EK I-b


TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 395
EK I-c

396 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
EK II-a



Ankaradaki Macar Krall Elisi Zoltn Mariassynin Macar Dileri Bakan
Klmn Knyaya gnderdii 11 Haziran 1935 tarih ve 77/pol./1935 sayl raporu
(MOL, K 63, 1935, 32/7)
TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 397
EK II-b



398 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
EK II-c





TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 399
EK III



Macar Krall Eliliinin 1936 yl raporu s.42
(MOL, K 63, 1937 32. ttel, 32/1-32/41)


400 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
EK IV


Pter Mricz, Az jtrk Trtnetrsi Mozgalom,
(Turn, I-IV, XV. vf., 1932)

TRKYAT ARATIRMALARI DERGS 401
EKV -a



Pter Mricz, Gazi Musztafa Keml s a Trk Kztrsasg Alkotsai
(Turn, I-IV, XVI. vf., 1933, s.14.)

402 TRKYAT ARATIRMALARI DERGS
EK V-b