Ankarann hareket alan giderek daralyor.

ID Trkiyeyi tehdit ediyor, Almanya dinliyor, PKK

gleniyor Prof. Dr. Deniz lke Arboana gre Trk d politikas da rehin alnd. Yeni Trkiyeye
ho geldiniz!

Payla
Tweetle
Payla
Gnder
Yazdr
A A
D politikada kr, sar, dilsiz rol oynayan Trkiye ieride toplumsal faylar kracak bir atmayla
raydan kt gidiyor. Byk resme bakmaya alanlar ise keskin bir yol ayrmnda buluyor kendini.
Uluslararas ilikiler profesr Deniz lke Arboann ikiye blnm ve birbirinden nefret eden bir
toplumda kendini araya skm olarak tanmlamas da ite bu yzden. Bu skmlk iinde Trkiye
ve dnya gndemini konutuk. Hareket alan giderek daralan Trkiyeye hem ieriden hem
dardan bakmaya altk. Ortadou kaynarken, ID kresel bir g hline gelirken, PKK
meruiyetini kazanrken, Almanya bizi dinlerken Trkiye ne yapyor?

-D politikada snrlarna hapsolmu Trkiye grnts giderek gleniyor. Trkiye 90lara geri mi
dnyor sizce?

Trkiye be sene nce dnyada parmakla gsterilen bir d politikaya sahipti. G merkeziydi.
Bat sistemi ile Dou arasnda nemli kpr vazifesi gryordu. imdilerde bundan uzaklama var.
Bu sadece Trkiyenin duruundan kaynaklanmyor. Ortadouda, Trkiyeyi merkeze almadan da
byk bir deiim var. Arap Baharnn sekteye uramas ve istikrarszlk Trkiyenin snrlarna
kadar gelen byk bir risk alan oluturuyor. ayr merkezde krlma var. lki etnik merkezde
oluan krlma; Arap, Krt, Trk, Pers, Yahudi gibi tanmlanabilen gruplar arasndaki fay hattna
iaret ediyor. kincisi Snni-ii ayrm zerinden gelien mezhepsel sorunlar ki, buras da son derece
hareketli. nc eksen ise Snni corafyann yani Snnilerin kendi aralarndaki krlmadan
kaynaklanyor.

-Bu durumda ne yaplabilir?

Doal ortamda ev yaptnzda ylanlar, fareler ok olur. Ylan girmesin diye katranla evrelersiniz
evin etrafn. Yaplmas gereken ey o hatt kuvvetlendirmeye almak. Ylanlarn darda kalmasn
salayacak politik bir bariyer oluturmak. Bu bariyer insan mekanizmalarn altrlmamas demek
deil. Ekonomik ilikileri kesmek anlamna da gelmez. Bu silahl gruplarla, sava ortamnn
taraflaryla iliki kurmamak anlamna gelir. Kurulduysa bunlarn kesilmesi gerekir.

-Ne gibi?

Mesela Snni Arap airetlerle iyi geiniyorsunuzdur. Bu sizin ticari, siyasi, kltrel alannzn
genilemesine yardm ediyordur. Lakin bir gn ID markasnn altnda btn bu airetler
toplanmaya balarsa ayn ilikiyi devam ettirirseniz, siz de IDle iliki kurmu hle gelirsiniz.
Trkiyenin sknts biraz da bu. Kontrol edemedii aktrler devreye sokuluyor. Dikkatli olunmas
gereken bir zaman.

-Neredeyse btn komularyla problemli bir Trkiye var, bugn. Sfr sorun politikas hayalci
olmakla eletiriliyor.

Her ey hayal kurmakla balar lakin hayalleri revize etmekten de kanmamak gerekir. unu
syleyeyim; 1980li yllarn d politikas hkim olsayd, bugn yine evremizde ID, Suriye, Irak
problemi olurdu. Dnyann merkezi Trkiye deil. Byk bir kresel devinim var. ok da rahata
ynetilecek bir sre olmadn kabul etmek lazm. Bat sistemi savaa kar ve meclisleri kanalyla
hkmetlerinin tavrn denetliyor. Cameron ve Obamann Suriyeye mdahale hevesinin nne
kongreleri geti. IDin bombalar Batda patlarsa mdahale o zaman gndeme gelir. Bat,
karlaryla ilgisi olmayan hibir yere insan nedenlerle mdahale etmemitir.

-Bat ID i kullanyor mu? IDin ngiltere, ABD ve srail ortak yapm olduu iddia ediliyor.

IDin tanklar, toplar, ar silahlar var. Irak ordusu onlarn karsnda ekiliyor. Pemerge
ordusunu yenebiliyorlar. Kimdir bunlar? Bunlarn bir yerlerde asker eitim alm olmalar,
kumanda yaplarnn, kararghlarnn olmas gerekir. El-Kaidenin iindeydiler. Sonra kopmaya
baladlar. Suriyedeki ilk varlklar El- Kaidenin dier kolu olan El-Nusraya kar oldu. Bunlar
Snnici desek, zgr Suriye Ordusuyla da savatlar. Esed rejimiyle ise problemleri olmad. Sonra
Irakta bambaka bir formatta ktlar ortaya. Ayn IDden sz ediyoruz. Snni devlet kuracam
deyip hilafet ilan etti. Buras btn dnyadaki cihatlar mknats gibi toplayan bir alana dnd.

-Hilafet ilanndan sonra?

Daha merkez ve kontroll bir yapya gidiyorlar. IDin amac nedir derseniz, kimse buna gerek
anlamda cevap veremez. Snni btnlemesiyse neden Snni Krtlere saldryor? Niin Trkiyeyi
tehdit ediyor? Arap btnlemesini ngryorsa o zaman niin Malikiye saldryor ve iilere
yneliyor? IDin baz Snnileri ve Araplar tanmlayan dar bir erevesi olacak gibi grnyor.
Hem Snni- Arap olacak hem de Mslman Kardelerden uzak olacak. Selef geleneine daha
yakn duracak. Tam anlamyla tarif edemememizin sebebi srekli strateji deitirmesi. Gelinen
noktada Ortadoudan Amerikan askerinin erken ekildiini dnenler de var. IDe ebelik
yapanlar arasnda Suudi kanal da gz ard edilmemeli.

-Ne adan?

ID kendisini Snni Mslmanlarn temsilcisi olarak tanmlaynca Mslman Kardeleri de ayn
emsiyenin altna yerletirecek bir imaj retti. Uluslararas kamuoyu aradaki farklar bilmedii iin
btn Mslmanlar ayn kategoride deerlendiriyor. Bu son derece olumsuz bir imaj. Batnn
rana kar Snnilerle ittifak iinde olma geleneini bile deitirebilecek bir imaj bombardman
var. Son 35-40 ylda alageldiimiz ittifak sistemi deiecek gibi. Revizyona Arap Baharyla
baladlar, baarsz oldular. imdi yeni ve radikal bir Snni slam grnts oluuyor. Bu grnt
iilerin elini kuvvetlendirecek ve srailin iine yarayacaktr. srailin blgedeki Mslmanlarn ne
kadar tehlikeli olduunu dnyaya anlatmasna fayda salayacak. Prensipte sraili tehdit etmeyen
bir yap vastasyla, tehdit eden Hamas tr rgtlerin de imaj kaybetmesine zemin hazrlayacak.
ngiltere zaten blgenin kadim efendisi saylabilir. Srecin devamnda ne olacana bakacaz ama
ortamn bir Bat mdahalesine doru ekildiini dnyorum. Eylemlerin Bat corafyasna
yaylmas mmkn. ID Batllarn bizim ocuklar dedii insanlar da tehdit etmeye balad. Hem
ABDnin, hem de ngilterenin IDi bugne kadar karlarna kan en byk tehdit olarak
tanmlamalarn yabana atmamak gerekir.

-IDin yaymlad videodaki mesaj neydi sizce?

Bat sistemine, Bu corafyada ne oluyorsa sizi de ilgilendiriyor mesajn vermek istediler. Bat
kamuoyunu etkilemek iin kullanlan bir iletiim stratejisi. Hatta Batya sirayet eden baz terr
teebbsleri de olabilir. Bat gerekten mdahaleye niyetlenirse, iddetin dozu artacaktr. Bunlarn
hepsi kamu diplomasisi. nk Batda kamuoyu, Ortadouya mdahaleye iddetle kar.
Pentagon aklamasnda, Amerikann dnya zerinde karlat en byk tehdit diyor ID iin.
Ne alakas var? Niye Amerikann karlat? Hareket, Irak perian ediyor da neden Amerikay
tehdit ediyor? Bunu soran yok ama Amerika byle alglyor. Amerikay neden tehdit ettiini yava
yava anlatacaklar kendi halklarna. Obama sonras Cumhuriyeti birisi gelirse - ki muhtemeldir
ok daha aktif olacaktr bu konularda.

-IDin Musul Konsolosu dhil 49 Trk brakmak iin Sleyman ah Trbesini istedii iddia edildi.
Bu doruysa nasl bir adm atlmal?

Buradaki durum kark ama ayn zamanda geici. Vatan topran kaybetmek bizim duygusal
ynlerimize ve milliyet anlaymza ok aykr. Fakat orada yirmi ksur askeri brakp ne
yapyorlarsa yapsnlar diye beklemek kabul edilebilir deil. Konsolosluun boaltlmamas kanmca
ciddi hatayd. nk orada sadece 49 kii rehin alnmad, Trk d politikas da rehin alnd. Trkiye
kprdayamaz oldu. Burada yntem var. Ya brakr ekilirsiniz; Uluslararas hukuk erevesinde
haklarm devam ediyor. Uygun zamanda geleceim. dersiniz. Geri dn salayan n koullar da
koyarsnz. Ya da ordunuzla blgeye girer, korumaya alrsnz Sleyman ah trbesini. Bir baka
seenek de blgede savaan size yakn olan gruplara silah destei salarsnz. Sizin yerinize onlar
korumu olurlar. Trk ordusu mmkn olduunca blgeye girmemeli bence.

-Ortadou denklemi iinde PKKnn da belirleyici bir rol var. ID ortada dururken PKK silah brakr
m?

Kesinlikle brakmaz. PKK asndan bulunmaz bir nimet hline geldi. u an karlarnda ciddi bir
tehdit var. stelik koca bir sistemi tehdit eden bir yap. Herkes adna savayor PKK. u an blgede
devlet gc kullanabilecek iki lke var. ran ve Trkiye. Bunun dnda devlet yok. O sebeple tabii ki
PKKnn hareket olarak meruiyetini ve uluslararas kamuoyundaki itibarn artracak bu hareket.
Muhtemelen en ok ile eken ve en ok kazanan olacaktr srecin sonunda.

-PKK, Avrupa Birliine kendisini silahlandrmas arsnda bulunuyor.

Terr listesinden karldklar an silah gnderebilecekler. Trkiyenin basks sebebiyle bir ey
yapamyorlar. Pemergeleri silahlandrarak dolayl yardmda bulunmaya alyorlar. Ama sonunda
Trkiye karsnda daha iyi silahlanm, hatta terr listelerinden karlm bir rgt bulabilir.

-Nasl bir strateji gtmeli Trkiye?

Krtlere Trkiyenin de destek vermesi gerekebilir. Tehdit byrse Krt blgesi bir tampon ve
Krtler de sava olarak orada varlklarn srdrecek. Bat stelik toplu hlde mukabele etme
gerei duyarsa, NATO operasyonuyla ya da BM erevesinde bir eyler dnrlerse, Trkiye
lojistik destek vermek zorunda kalacak. Verdiiniz bu destek, IDle savaan btn savalara
verilmi destek olacak. inden kolayca kabilecek durumda deil Trkiye.

-Silahlar sustu ama glenen bir PKK var. Bu ters orant iin ne sylersiniz?

Bamsz ya da zerk bir Krt devletinin kurulmas da konuuluyor.

Hibir lke bar ortamnda blnmez. Diyaloun lkeyi blmek olarak tanmland tek corafya
Trkiye. Sonsuza kadar sren bir atma m olmalyd? Herkes gzn yumup Trkiyeyi bir btn
zannediyor. Oysa Trkiye ruhen btn falan deildi. Askerinizin zoruyla birarada tuttuunuz
corafyaya yle kolayca btn diyemezsiniz. Trkiyenin g sarf etmesi gereken ey
btnletirecek bir devlet dncesinin oluturulmas. Birbirinden nefret eden yzde elliler var,
lkemizde. Ufack bir kvlcmda mahalleleriniz, kurumlarnz birbirine girecek. ktidarn tercihi
olarak bu noktaya gelinmesi de ok acayip geliyor. Toplumun yzde ellisi hibir talebinin gz
nnde bulundurulmadn dnyor. Devlette hibir kurumda grev alamayacan ngryor.
Bu, ynetilebilir bir sre deil. Dorusu biraz yumuama olacan mit ediyorum.

-Trkiyenin hlihazrdaki durumunu Bat nasl deerlendiriyor?

Trkiyeye youn bir destek vard bir dnem. zgrleme, vesayetin kaldrlmas, ekonominin
gelimesi, zellikle etnik ve mezhepsel kimliklere ynelik alm politikalarnn uygulanmas Bat
dnyasndan takdir gryordu. Fakat son dnemlerde ortaya kan ar gvensizlik ortam, iktidar
tarafnda kendini koruma gdsyle muhalif dncelere ynelik bir saldrganlk oluturdu.
slubun sertlemesi demokratik teamllerin askya alnmasnn yolunu da ayor. Bat asndan
dier bir konu da Rusya ile olan yakn ilikilerimizin dozu. Trk-Rus ilikileri her zaman ok kritiktir
hem Trk siyaseti hem de kresel dengeler asndan. Bat, Trkiyeyi Acaba Rusyaya kaptrr
myz? endiesine kapldnda hep kartrr lkeyi. zellikle Rusya ile ilikiler konusu Transatlantik
ittifak sisteminde de, Avrupa ii dengelerde de krlma yaratabilecek bir belirleyicilie sahip.

-Yeni Trkiye nasl bir Trkiye olur?

Bunun slogan dzeyinde gelitirilmi bir ey olduunu dnyorum. nk 12 yldr iktidarda olan
bir parti yeni Trkiye vadedince ne anlama gelir onu bilmiyorum. Neyi hayal ediyorlar? nk
almlar, vesayetle mcadele, ekonomik gelime falan Yeni Trkiye ncesinde balatlm eyler.
Sadece bakanlk sistemine gemek yeni Trkiyeyi tanmlar m? Bakanlk sistemine geilebilir mi?
Onu bilmiyorum. Ama ayn kadrolarn iktidarda olduu bir yeni Trkiye daha nce yaplmayan neyi
yapacak? Hangi eskiyi beenmiyorlar? Neden bir yeniye ihtiya duydular onu grmek lazm.

-Halk, Cumhurbakanl seiminde kiiden ok, sistemi ve cumhurbakan modelini oylayacak.
demitiniz bir twitinizde. Bakanlk sistemini mi kastediyordunuz?

Ben parlamenter sistemden yana olan bir insanm. Parlamenter sistemin iinde Trkiyenin kendini
gelitirdiini, sistemin olgunlatn dnyorum. AKPnin 3 dnemdir halktan takdir gren
politikas da parlamenter sistem ierisinde gerekletirilmi bir baarya iaret ediyor. Aslnda konu
bakanlk sistemi de deil. Bakanlk sisteminin Tayyip Erdoann tercih ettii ve sadece onun iin
dizayn edilmi bir ey olmas. Dnyann en iyi siyasi lideri olsanz bile byle kiiye zel dzenleme
ilkesel olarak doru deil. stelik AK Parti iinde de muhalefet olduu belli. Cumhurbakan
Erdoan da nce partili cumhurbakanl formlne yaknd ama u an grdm kadaryla Ahmet
Davutolu ile birlikte, birbiriyle balantl ama biraz daha st pozisyona gemi bir yap
kurgulanacak. Anayasal altyaps hazr olmad iin birtakm krizlere gebe u anki sistem.

-Babakan Davutolu srekli kkl bir devlet gelenei vurgusu yapyor. Bununla neyi ifade ediyor?

Osmanldan hatta daha gerisinden bir tarihi gibi bakyor Davutolu. Belli bir gelenein devam
olarak douyor her ey. diye dnyor. AK Parti aslnda 2002de domu bir parti deil, demek
istiyor. imdilerde AK Parti devlet merkezini gl tutmaya balayan bir parti. Oysa asker-
brokratik vesayetle mcadele ederken devleti kltme arzusu vard, 2002de. Kendisi hem
iktidar hem de muktedir yani devlet olduka eski kanallar benimsiyor. Mesela YK. Gya AK
Partinin kaldraca bir yapyd. Hlbuki en gl YK sistemini kurdu. Artk daha gl, daha
merkez bir devlet greceiz.

-Abdullah Gl, Bugnk artlarda siyasette yer almayacam. demesinin zerinden ok
gemeden, partisine dneceini aklad. Ne deiti sizce?

Bence son gne kadar kararn vermedi Abdullah Gl. Bu anlamda biraz kararszlnn kurban oldu.
nisiyatifi tamamen Tayyip Erdoana brakt. Nitekim Erdoan desteini Ahmet Davutoluna
verdii andan itibaren denge deiti. AK Parti kurulduunda gl bir kadro vard. Erdoan o
kadronun lideriydi ama o kadronun istiare gelenei ve iindeki dengeler ok nemliydi. Onu
dengeleyen parti ii gl isimler vard ama Erdoan giderek herkesten daha gl bir siyasi figr
hline geldi ve o kadronun zerine tat. Yeni Trkiye, tasfiye edilmi eski kadrosu ve tek lider
Erdoan tarafndan kurgulanm yapsyla yeni AKPdir. dnem kuralyla AK Partinin, Arnn
yeni yetmeler dedii yeni yzlerin, profillerin devreye girdii bir lider partisine dnt yapdr
bir anlamda.

-Erdoan, Cumhurbakan olarak yine akil heyeti toplasa ve nasl bir cumhurbakan grmek
istersiniz dese cevabnz ne olur?

Demokrasinin bayraktarln yapan, tarafsz bir devlet adam grmek isterim. Gerekten balkon
konumasnda kendinin de syledii gibi Trkiyenin cumhurbakan olmasn isterim. Bu toplumun
yzde ellisinin mutsuz olduunu grmesi gerekiyor. AK Partinin ilk iki dneminde bu insanlar
kesinlikle muhalif bile olsalar bu kadar mutsuz deillerdi