Energia Bizia (Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza / Izar-Eskola / Pamplonetario)

ENERGY FOR LIFE
Energia bizia
IZAR-ESKOLA
material didaktikoa
ENERGY FOR LIFE
Energia bizia
DBH 3. eta 4. mailak / Batxilergoa
w
w
w
.
e
s
c
u
e
l
a
.
p
a
m
p
l
o
n
e
t
a
r
i
o
.
o
r
g
w
w
w
.
p
a
m
p
l
o
n
e
t
a
r
i
o
.
o
r
g
2/25 www.escuela.pamplonetario.org
Aurkibidea
1 . J arduera - Energiaren kontzeptua
2. J arduera - Baliabide mugatuak: Erregai f osilak
3. J arduera - Energia nuklearra
4. J arduera - Energia berriztagarriak eta j asangarritasuna
5. J arduera - Energia Espainian
6 . J arduera - Energia eta ingurugiroa
7 . J arduera - Energia desberdinen j atorria
Besteak - Ideiak, proposamenak, geh iago j akiteko...
Esteka interesgarriak
3
6
1 1
1 4
1 7
21
22
23
24
Energia bizia dokumentalak gure zibilizazioa eta erabiltzen dugun energia lotzen ditu.
Ikuspuntu orokorra erabiliz, perspektiba zabal batetik gaur egungo egoera aztertzen da,
egungo eta etorkizuneko aukerak plazaratuz.
Gure arbasoek eskura zituzten baliabide naturalak erabiltzen
zituzten, eta h auek menderatzea lortu zuten etekina atera ah al
izateko [] Milaka urtetan, sua, Eguzkia, h aizea eta ura izan dira
gizateriak baliatu izan dituen energia iturri bakarrak.
Historian zeh ar, gure zibilizazioaren garapena gizakiek beh ar zuten energia mailarekin egon
da lotuta; baina energiaren produkzioa, banaketa eta salmenta munduko leh en mailako
negozio bih urtu denetik, energia geh iago kontsumitzeak ez du nah itaez aurrerabidea
adierazten. Honen adierazle dira nagusiki teknologikoki aurreratuenak dauden h errialdeak:
energia kontsumo-gutxiago baliatuz energia errendimendu etekin energetiko h andiagoa
lortzeko tresna eraginkorrenak dituzte (autoak, etxetresna elektrikoak, eraikinak, industria-
prozesuak...). Bestalde, garatutako h errialde h oriek energia eskatzen duten zerbitzu geh iago
dituzte, eta ondorioz, orokorrean eraginkorragoak izan arren, energia kontsumitzaile h andienak
dira.
Gizateriak kontsumitzen duen energiaren j atorria aztertzen badugu, oh artzen gara zatirik
h andiena substantzia f osilak -petrolioa, ikatza, gas naturala...- erretzearen bidez lortzen
dugula. Erregai f osil h oriek beraien molekuletan Eguzkiaren energia gordetzen dute, duela
milioika urte bizidun h oriek bizi ah al izateko gauzatzen zitzuten prozesu biologikoetan
erabilitako energia bera, h ain zuzen. Konpostu h oriek eskala h andian erretzeak gaur egungo
oreka ekologikoaren aldaketa dakar eta bere ondorioak ingurugiroan agertzen h asiak dira.
Giza-zibilizazioak aurrerabidean j arrai dezan, gure ondorengoek bizitza h obea izan dezaten
eta gu eraikitzen h asi garen gizarte teknologikoa garatzeko gai izan daitezen, j aiotzen ikusi
gaituen planeta eder eta zoragarri h onek gure espeziearen etxea izaten j arrai dezan,
beh arrezkoa da energia eredua aldatzea. Erregai f osilak baztertzea eta energia berriztagarrien
erabilera bultzatzea premiazkoa da. Energia modu j asangarrian erabili beh ar dugu; gure
planetan guztia konektatuta dago, espezie guztiek osatzen dugu biosf era eta denok gara
h onen menpekoak. Horren kontzientzia h artu beh ar dugu.
www.escuela.pamplonetario.org
Gure zibilizazioaren etorkizunak,
nah itaez j atorrira itzultzea eskatzen
du: h aizea, eguzkia, biomasa eta
gisakoak baliatzea. Funtsean, gure
arbasoek erabiltzen zituzten energia
berriztagarriak erabiltzea.
OHARRA IRAKASLEARI: J arraian material h onen gai nagusia den Energiarekin lotutako zenbait j arduera
aurkituko dituzu. Hauek ez dira derrigorrez bata bestearen atzetik egin beh ar, zure ikasgaiari modurik egokienean
lotzen direnak h autatu ditzakezu, edota irakasleen interesei geh ien lotzen zaizkienak.
Material h au zure irakasle j ardunean lagungarri izan dadila espero dugu eta, era berean, energiaren j atorriaren
inguruko eta gure gizarteak duen energia kontsumoari buruzko h ausnarketa bultzatzeko tresna egokia ere
izatea.
3/25
ENERGIA BIZIA - DBH 3. eta 4. mailak / Batxilergoa
1 . J arduera Energiaren kontzeptua
"Ondoko j auzia are ikusgarriagoa da,
izan ere, Kardash ev-ek III. motako
zibilizaziotzat h artzen ditu galaxia oso
batek sorturiko energien adinakoak
kudeatzen dituztenak. Kontuan izaten
badugu, kasurako, gure galaxia den
Esnebidearen gisako galaxia tipiko batek
200 mila milioi izar dituela, oh artuko gara
garapen maila h ori eskuratuko lukeen
zibilizazio baten ekintzarako gaitasuna
izugarria izanen litzatekeela..."
Edonork daki pentsamentu positiboa
egon badagoela. Gure bizitzan emaitza
h obeak izaten laguntzen du. Badakigu
pentsamendu baikor bat ezkor bat baino
1 00 aldiz eraginkorragoa dela , h ala ere,
zure pentsamenduetan erabiltzen duzun
energiak indarra badu, argi dago emaitzak
alde ezkorrerantz bideratuak izango
direla...
"Paradoxikoki, gaur egun aurrezpena
eta ef i zi entzi a di ra errendi mendu
h andiena sortzen duten ENERGIA iturria.
Kontua ez da gure ongizate egoera
murriztea eta etorkizuna ENERGIAren
erabilera mugatuz konprometitzea.
Aitzitik, energia modu ef izienteagoan
aprobetxatzeko eta erabiltzeko gai
bagara, soilik beh ar den une eta tokian
eta beh ar den neurrian, baliabide geh iago
izanen ditugu gure ongizaterako eta
etorkizuneko belaunaldiendako."
"El siguiente salto es todava ms
impresionante ya que Kardash ev llamaba
civilizaciones de tipo III a las que gestionan
energas comparables a las puestas en
j uego por toda una galaxia. Teniendo en
cuenta que una galaxia tpica como la Va
Lctea, la nuestra, contiene unos 200 mil
millones de estrellas, podemos h acernos a
la idea de la enorme capacidad de accin
de una civilizacin que alcanzara este
estadio de desarrollo.."
... Bizidun bakoitzak agertzen duen
energia positiboa adimen motibatuaren
eta gorputz osasungarriaren emaitza da.
Pentsa ezazu zer gerta litekeen energia
positibo h ori ongizatearen adierazlea den
irribarre batekin konbinatzen baduzu...
orduan, oso urrun iristeko giltza izanen
duzu, bete nah i dituzun h elburu guztiak
lortzeko giltza, pertsona arrakastatsua
izatekoa. Eguneroko j arduerek gorputz-
energia eskatzez gain, energia positiboa
ere eskatzen dute, gure gorputzak gure
pentsakera eta j okaera isladatzen
duelako. Guztia lotuta dago: gure
pentsamoldea positiboa bada, gure
gorputza osasuntsu manteduko da...
Edozein kasutan, guri intesesatzen zaigun def inizioa h onakoa da:
Lana egiteko gaitasuna.
4/25
1 ) Saia zaitez energia h itza def initzen h iztegien laguntzarik gabe. Ondoren ikaskideen def inizio
guztiak konpara itzazue: beraien artean antzekotasunak daude edo ez?
2) Ikasgai desberdinetako irakasleei galdetu zer den energia: saia zaitez beraien irakasgaiaren
araberako erantzuna lortzen, ez dezatela ez dezatela f isiko moduan erantzun, irakasle
moduan baizik.
3) Hiztegian begiratu energia h itzak dituen adiera desberdinak. Horietatik zein h autatuko
zenuke? Zergatik?
4) J arraian agertzen diren testuak aztertu. Zein energiaz ari dira? Testuinguru h orietan zein
da energia zerbait subj etiboa balitz bezala aurkezten duen testua? Zergatik? Energia h au
bere h orretan existitzen al da?
Ondorengo galderei erantzun
5) Energia berorarekin edo h otzarekin lotuko zenuke? Zer da h otza? Zer da beroa? Zein
desberdintasun dago beroa eta energia termikoaren artean? Zerekin neurtzen da beroa?
Zerekin energia?
6 ) Zeintzuk dira gure arbasoek erabiltzen zituzten oinarrizko energiak?
7 ) HIZKI ZOPA. Bilatu energiarekin zerikusia duten 20 h itz.
8) Energia h edatzeko mekanismo oh ikoenak eroapena, konbekzioa edo irradiazioa dira.
Zertan datzate? Toki edo medio batetik bestera energia nola garraiatzen den adieraz ezazu
IRRADIAZIOA EROAPENA KONBEKZIOA
HIZKI-ZOPA
Ondorengo galderei erantzun
5/25
IKATZA, PETROLIOA, GAS NATURALA
SARRERA. Nola sortu ziren ikatza, petrolioa eta gas naturala? Konposatu h orien kopururik
h andiena aldi geologiko zeh atz batean sortu al zen? Zeinetan? Zeintzuk dira ikatza, petrolioa
eta gas naturaralren artean dauden desberdintasun nabarmenenak?
IKATZA.
Galderei erantzun:
1 ) Non daude munduko ikatz-meatokirik nagusienak?
2) Zenbat ikatz mota def initzen dira? Beraien bero-gaitasunaren arabera ordena itzazu.
3) Industria Iraultza garaian ikatza energia iturri gisa f inkatu zen. Zein da bere erabilerarik
zabalena? Aurrerago ordezkatua izan al zen? Zein modutan?
4) Ikatza erre ondores sortzen diren gasek kutsatzen al dute? Duela 200 urte h asi ginen
ikatz kopuru h andiak erretzen; zein arazo dakar h onek? Gure osasunean eragiten du?
5) Ikatzak zein beste erabilera ditu, errekuntzaz gain?
6 ) Gaur egun ikatz kopuru h andiak kontsumitzen al dira munduan? Energiaren kontsumo
osoa kontuan h artuta zein eh uneko dagokio ikatzari? Bilatu aurreko urteko datuak.
Petrolioa, gas naturala, ikatza eta h onen
eratorrien errekuntzatik lortzen diren energiak
j atorri f osilekoak direla esan oh i dugu. Energia
iturri h oriek ez dira berriztagarriak, sortzeko
denbora luzea beh ar duten konposatu f osil
h oriek abiadura guztiz azkarrean kontsumitzen
di tugul ako. Azken 200 urteotan gure
aurrerabidea erregai f osil h orietan oinarritu
da.
Gaur egun mundua nola dagoen azter
dezagun datozen ariketen bidez.
6 /25
2. J arduera Baliabide mugatuak: Erregai f osilak
adibidez: gasolina autoetan
kerosenoa h egazkinetan
4) Eraikinetan beroa eragiteko edo energia
zentraletan elektrizitatea sortzeko petrolioaren
zein deribatu erabiltzen diren aipatu.
5) Aipatu petrolioaren zein deribatu ez diren
erabiltzen erregai gisa. Hauetakoren bat erabiliz
sortzen diren produktuen zerrenda egizu.
Petrolioaren erabilpen onena erretzean datzala
uste al duzu? Zure inguruan begiratu: j antziak,
zu orain zauden eraikina, zurekin daramazkizun
tresnak... bila ezazu h orietan guztietan petrolioaren
presentzia.
PETROLIOA.
1 ) Zer da petrolioa? Baliabide naturala al da? Berriztagarria al da? Zergatik?
2) Petroliotik eratorritako produktuen bereizketa prozesuari "f inketa" deitzen zaio. Prozesu h orretatik
lor daitezkeen produktu nagusien izenak biltzen dituen zerrenda osatu.
3) Petrolioaren deribatu h oriek salgaiak nah iz pertsonak mugitzen dituzten ibilgailuen erregai gisa
erabiltzen dira. Aurreko zerrenda h artuta, aipatu zein erabiltzen den bakoitzean.
6 ) Petroliorik gabeko mundua: idazlan bat egizu kontatuz nolakoa litzatekeen egun bat petrolirik eta
bertatik eratorritako produkturik erabili gabe. Idazlanak partekatu eta gaia klasean eztabaidatu.
7 ) Diesel edo gasolina. Taula bat egizu h onakoak bilduz: gasolindegietan aurki ditzakegun Diesel
eta gasolina desberdinak, h oriek dituzten h idrokarburo proportzioak eta prezioak. Eguneroko bizitzan
ez ditugu euro-milarenak erabiltzen; gasolindegietako prezioetan, aldiz, balio h oriek agertzen dira.
Zergatik gertatzen ote da?
8) Egizu petrolioa esportatzen duten h errialdeen zerrenda eta mapa mutu h onetan koka itzazu.
Herrialde esportatzaileak petrolio-kontsumitzaile h andiak al dira? Badira soilik inportatzaileak
diren h errialdeak? Azken h oriek neurri h andietan kontsumitzen al dute petrolioa? Nola h ornitzen
dira? Nola eragiten du h orrek guztiak, orokorrean, h errialde h oroien ekonomian? Zein da gure
h errialdearen egoera?
7 /25
- Petrolioaren erabilera h anditzea h edatze ekonomikoari oso lotuta egon da beti. Zein paper
j okatu zuen petrolioak I. zein II. Mundu Gerran?
- 7 0. h amarkadetan bi petrolio-krisi garrantzitsu izan ziren. Zer gertatu zen?
- Zer da OPEP? Zein h errialdek osatzen dute? Zein paper j okatu zuen OPEP delakoak
petrolioaren krisietan? Gaur egun zein eginkizun du erakunde h orrek?
- Badago petrolioarekiko interesak oinarrian dituen gerra-gatazkarik? Azken h amarkadetako
garrantzitsuenak zerrendatu itzazu.
- Zein eginkizun du IEA delakoak (gaztelaniaz= AIE =Agencia Internacional de la Energa)?
Aurreko gatazkaren batean esku h artu al du? Zein modutan?
1 1 ) Zenbat petrolio kontsumitzen da gaur egun munduan? Energiaren kontsumo osoa
kontutan h artuta zein eh uneko dagokio petrolioari? Bilatu aurreko urteko datuak.
9) NEURRIA: PETROLIO - UPELA ETA PETROLIOAREN GUDAK
Petrolioa petrolio-h odietan, petrolio-ontzietan... garraiatu arren, mundu mailako salerosketetan
42 galoietako (galoi-amerikarreko) upela erabili oh i da, 1 59 litroko upelaren baliokidea dena
gutxi gorabeh era. Dena den, azken h amarkadetan upelaren salneurria oso aldakorraizan da; baina,
prezioan h ainbat aldagaik eragina duten arren, ESPEKULAZIOAK paper garrantzitsua j okatzen
du. Galderei erantzun.
8/25
1 0) MAREA BELTZA. Beh in baino geh iagotan petrolioaren garraioarekin zerikusia izan duten
istripuen berri izan dugu albistegietan. Egungo teknologiak garraio-mota h orietan ia erabateko
segurtasuna bermatu beh arko lukeen arren, errealitateak, zoriotxarrez, ez du h ori erakusten.
Petrolioarekin zerikusia duten itsasoko istripuek eremu zabaletan eragina duten marea
beltzak sortzen dituzte (kostan zein h ondoan).
- Bilatu azken urteotan izandako marea beltz
garrantzitsuenak: beraien j atorria, ondorioak,
kaltetutako eremua, itsas bazterren egungo
egoera... Baita istripuaren eragilea izan den
itsasontzi edota azpiegituraren izena ere.
- Zein prezio du petrolio kupelak
gaur? Azken h ilabeteko eta
urteko garapenaren graf ikoa
bilatu ezazu. Prezioa igotzen ari
da? J aisten? Petrolioaren
prezioa altua dela uste al duzu?
Alderatu duela h amar urte
zegoen prezioarekin.
Inf ormazioa
www.preciopetroleo.net
webgunean bilatu dezakezu.
HERRIALDEA 201 2ko BPG nominala
Europar Batasuna
Estatu Batuak
Txina
Alemania
Frantzia
Espainia
Belgika
Polonia
Txile
Portugal
1 7 .07 0.01 1 mdd
1 5.6 53.36 6 mdd
8.250.241 mdd
3.336 .6 51 mdd
2.580.423 mdd
1 .340.26 6 mdd
47 6 .7 96 mdd
47 0.354 mdd
26 8.27 8 mdd
21 0.6 20 mdd
ENPRESAK 201 2ko FAKTURAZIOA
1 Royal Dutch Sh ell
2 Exxon Mobil
3 Wal-Mart Stores
4 BP
5 Sinopec Group
6 Ch ina National Petroleum
7 State Grid
8 Ch evron
9 ConocoPh illips
1 0 Toyota Motor
484.489 mdd
452.926 mdd
446 .950 mdd
386 .46 3 mdd
37 5.21 4 mdd
352.338 mdd
259.1 42 mdd
245.6 21 mdd
237 .27 2 mdd
235.36 4 mdd
1 2) Munduko enpresa h andiak eta h errialdeen BPG. Datuak lotzeko j arduera.
Beh atu ondorengo taulak: leh enengoan Munduko enpresarik h andienak agertzen dira 201 2.
urtean izandako f akturazioaren arabera (h ttp: //tinyurl.com/bwf 6 rqc). Bigarrenean zenbait
h errialde eta h auen BPG nominala agertzen dira (h ttp: //tinyurl.com/cmxybu3). Galderei
erantzun. (OHARRA: mdd= milioi dolar. Nah i izanez gero zure taulak erabil ditzakezu datuak
eguneratuz; h orretarako bukatutako azken urte f iskaleko datuak erabili).
- Zein sektoretan j arduten dute geh ien f akturatzen duten enpresek?
- Hauta itzazu zerrendako petrolio-enpresak eta beraien 201 2ko f akturazioaren batuketa egizu.
Pentsa enpresa bakarrean elkartzen direla guztiak: garrantzi-ekonomikoa kontuan h artuta, zein
h errialde gaindituko luke enpresa h orrek?
- Aldera ezazu petrolio-enpresa bakoitzaren f akturazioa bere j atorrizko h errialdearen BPGarekin.
(Tauletan dagoen inf ormazioa baino geh iago beh arko duzunez, bilatu goiko esteketan).
- Zenbat enpresek mugitu zuten 201 2. urtean Portugaleko BPG baino dirutza h andiago?
9/25
GASA. FRACKING-a
Gasa modu oh ikoan eta ez-oh ikoan erauzi daiteke. J arduera h onetan azken teknika h orretaz
arituko gara.
1 ) Meategi ez konbentzionaletatik gasa erausteko teknikari h austura h idrauliko edo f raking-a deitzen
diogu. Azaldu zertan datzan teknika h ori irudian agertzen diren galderak erantzunez.
2) Terminologia. Gasa... naturala? Natural h itza askotan aurkituko dugu gas h itzaren ondoan. Espainiar
enpresa ezagun batek bi h itz h oriek izenburuan daramatza. Baina, zer esan nah i du h itzen erabilera
h orrek? Kasualitatez gertatzen ote da? Zer bilatzen da? Natural adj ektiboak abardura positiboak
edo negatiboak gaineratzen ditu? Zer gertatzen da gasa erre ondoren? Gas naturalak kutsatzen al
du? Ildo beretik, petrolioa eta ikatza naturalak al dira? Arrazoi itzazu zure erantzunak.
3) Bila itzazu komunikabide desberdinetan f racking-ari buruzko albisteak. Asko kostatu al zaizu
aurkitzea? Komunikabideko zein ataletan zeuden sailkatuta? Zerbaitek h arritu al zaitu?
Zuzendariarentzako gutunik aurkitu al duzu? Azter itzazu aurkitutako berriak.
4) Haustura h idraulikoa energia lortzeko arriskurik gabeko teknikatzat h artzen al duzu? Zeintzuk dira
bere abantailak? Eta desabantailak? Aldeko eta kontrako zerrendak osatu.
5) Pentsa zure h erri/h irian gas naturala erauzteko meatoki bat aurkitu dutela. Zure etxeko atea j otzen
dute eta dirutza eskaintzen dizute h austura h idraulikoa-ren bitartez zure etxe ondoan gasa erauzteko
lantegia eraikitzearen truke. Zein litzateke zure erantzuna? Zer irudituko litzaizuke? Lantegia zure
etxetik 1 00 kilometrora paratuko balute, aurreko erantzunak berberak lirateke? Zure iritziak gainontzeko
klasekideekin parteka/eztabaida itzazu.
6 ) Zenbat gas kontsumitzen da gaur egun munduan? Energiaren kontsumo totala kontuan h artuta
zein eh uneko dagokio gasari? Bilatu aurreko urteko datuak.
Lurrikara txikiak sor ditzake?
Berotegi-ef ektua sortzen duten gasak
askatzen al dira? Atmosf era kutsatzen al da?
Lur-azpiko urak kutsatuta suertatzen dira?
Ura asko kontsumitzen al da?
Gasa kamioietan garraiatzen da. Asko edo
gutxi erabiltzen dira? Zer ondorio dakar?
1 0/25
Zentral nuklearren f untzionamenduaren oinarrian beste zentral termikoetan (ikatzezkoak,
petroliozkoak nah iz gasezkoak) dagoen oinarri bera dago: ura berotzen da presiozko lurrun
zurruzta eragin dezan, indukzio bidez energia elektrikoa sortzen duen turbina mugiarazteko.
Desberdintasun nagusia ura berotzeko erabiltzen den erregaian dago: tradiziozko zentraletan
erregai f osilak erabiltzen diren bitartean, zentral nuklearretan -bere izenak aipatu bezala-
erregai nuklearra erabiltzen da. Bi instalazio mota h auek elementu komunak dituzte,
prozesuaren zati bat konpartitzen dutelako; baina energia iturri desberdinak erabiltzearen
ondorioz bakoitzak bere berezitasunak ditu. Zentral guztiek kutsadura eragiten dute, baina
erabilitako f untsezko iturriaren arabera, modu batean edo bestean kutsatzen dute.
Aurreko atalean erregai f osilak landu ditugu; orain, aldiz, erregai nuklearrekin arituko gara.
Galderei erantzun.
1 ) Guztia aldatzeko gai den letra: FISIOA vs FUSIOA.
Zer desberdintasun dago bien artean?
Naturan bien adibideak aurki daitezke. Non?
Horietako zein erabiltzen da zentral nuklear baten erreaktorean?
Zer da ITER-a? Proiektu h onen inguruko inf ormazioa bildu.
2) Zentral nuklearren erregai nagusia Uranioa da. Berriztagarria al da? Zein tratamendu
j asotzen du Uranio naturalak erregai gisa erabili baino leh en?
3) Azaldu zer esanah i duten masa kritiko eta kate-erreakzio h itzek testuinguru h onetan.
4) Hozte-dorreak zentral termiko guztietan (nuklearrak izan ala ez) dauden elementu komunak
dira. Zer ateratzen da h ozte-dorre h orien gainaldetik? Beh eko eskeman identif ika itzazu.
Beste zentral termikoetako (nuklearrak eta ez-nuklearrak) antzeko h ozte-dorreen irudiak bila
itzazu.
5) Zentral nuklear baten f untzionamendu egokirako, ura ezinbesteko konposatua da. Zerrenda
itzazu bere f untzio nagusiak.
ZENTRAL NUKLEARRAK
Zentral nuklear batean pentsatzeko esaten badizugu, zer da burura datorkizun leh en gauza?
Zenbaitetan, energia zentral h oriek istripuekin, ih es-erradioaktiboekin... erlazionatzen ditugu
h alabeh arrez. Baina zer dakigu, benetan, zentral nuklearren inguruan?
Valentzian dagoen
Cof rentes Zentral
Nuklearraren eskema
orokorra (gaztelaniaz).
Irudia h andituta ikusi nah i
baduzu, sar zaitez esteka
h onetan:
h ttp: //tinyurl.com/cyqq7 bc
1 1 /25
3. J arduera Energia nuklearra
ISTRIPU NUKLEARRAK
6 ) Talde-lana: j arraian proposatzen ditugun gaiak lantzeko, gela taldetan banatuko dugu. Talde
bakoitzak h autatu duen gaiaren inguruan inf ormazio bildu beh arko du eta landutakoa eta ikasitakoa
gainontzeko taldeei azaldu beh arko die h itzezko aurkezpen batean, power point edo gisako
baliabideak erabiliz. Azkenik, ikaskideek beraien artean partekatu beh arko dituzte f itxategiak,
modu h orretan, guztiek guztien inf ormazioa eskura izan dezaten. Saia zaitezte aurkezpen
erakargarri eta originalak egiten.
Leh en taldeak bere lana gainontzeko taldeek baino leh enago egin beh arko du irakaslearen
laguntzaz; h orrela, gainontzeko taldeek lan h ori eredutzat, gidatzat erabiliko dute.
3. Taldea: Ch ernobyl (1 )
- Noiz eta non gertatu zen? Zergatik?
Espazio eta denboran noraino h eldu da?
Gaur egun ondorioak j asotzen al ditugu?
- Al bi stearen i ri smena: bertakoa,
nazionala, mundiala...
4. Taldea: Ch ernobyl (2)
- INES eskalaren baitako sailkapena.
- Istripuaren eraginpeko lurraldea (mapa)
- Biztanleria: h ildakoak, desplazatuak,
erasandakoak...
- Likidatzaileen papera: nortzuk izan
zi ren? Sol daduak? Suh i l tzai l eak?
Boluntarioak? Ingeniariak?
- Segurtasun nuklearreko protokoloetan
gertatutako ondorioak.
5. Taldea: Fukush ima (1 )
- Noiz eta non gertatu zen? Zergatik?
Espazio eta denboran noraino h eldu da?
Gaur egun ondorioak j asotzen al ditugu?
- Al bi stearen i ri smena: bertakoa,
nazionala, mundiala...
6 . Taldea: Fukush ima (2)
- INES eskalaren baitako sailkapena.
- Istripuaren eraginpeko lurraldea (mapa)
- Biztanleria: h ildakoak, desplazatuak,
erasandakoak...
- Likidatzaileen papera: nortzuk izan
zi ren? Sol daduak? Suh i l tzai l eak?
Boluntarioak? Ingeniariak?
- Segurtasun nuklearreko protokoloetan
gertatutako ondorioak.
1 . Taldea: Inf ormazio orokorra.
- Istripu nuklearren sailkapena.
- INES eskala.
- Portaerazko j arrai bi deak. I st ri pua
gertatutakoan, zein erakundek bilatu beh ar
izaten dituzte irtenbideak, ardurak...?
- Larriadi planak abiaraztea: nork sailkatzen
du gertaera, nork agintzen duen, nork
betetzen duen agindutakoa...
- OTSO ERRADIOAKTIBOAK izeneko
dokumentalak (RADIACTIVE WOLVES)
Irueko Hiria saria j aso zuen 201 1 ko
Telenatura j aialdian:
Historiako istripu nuklear larrienetik 25
urte pasa dira: Ch ernobylgo zentraleko
erreaktoreak eztanda egin zuen 1 986 ko
apirilaren 26 an. Erradioaktibitatez
kutsatutako gunean, baztertze-gunean,
j ada ezin da gizakirik bizi, baina otsoak
dira, aldiz, gune h orretan gaur egun j aun
eta j abe direnak. Urteak pasa ah ala
bertan ekosistema aberatsa garatu da,
eta otsoak ugaldu egin dira.
Hemen dokumtentala ingelesez ikusteko
aukera duzu: (h ttp: //tinyurl.com/d9o37 f o).
Arretaz beh atu eta zuen ondorioak atera.
Planetarioan badugu dokumental h au
gaztelaniazko azpitituluekin. Interesik
baduzu, zuen bisitaldiaren egunean
bertan proiektatu dezakegu. Horretarako
j ar zai tez al dez aurreti k gureki n
h arremanetan.
2. Taldea: Espainia
- Zeintzuk izan dira Espainiako gertakari
nuklearrak? Noiz eta non gertatu ziren? INES
eskalako zein mailatan sailkatu ziren?
- Gertakari h aiek komunikabide desberdinetan
izandako oih artzuna.
- Zein da j azoerak izan dituzten zentralen
egoera?
1 2/25
ENERGIA NUKLEARRA ESPAINIAN
Espainiako instalazio nuklearrek kontsumo elektrikoaren %20 inguru h ornitzen dute. Beste
h errialdeek ez bezala, Espainiak ez du zentral nuklearren aldeko apustu irmorik egin; h ala
ere, 6 0. h amarkadaz geroztik zenbait zentral nuklear martxan daude. Ikus dezagun nola
dagoen egungo egoera.
1 ) Zerrendatu espainiako zentral nuklearren izenak eta kokapena.
2) Zerrendan h orretan bereiz itzazu martxan daudenak, desmuntaia-f asean daudenak eta bazterrean utzitako
proiektuak.
3) Nondik lortzen da gaur egun Espainian zentral nuklearretan erabiltzen den Uranioa? Beti h orrela izan al
da? Bila itzazu Espainiako aitzinako Uranio meatokiak. Gaur egun h orietakoren bat lanean al dago?
4) Zentral nuklearretako h ondakinak j arduera apal eta ertainekoak edota j arduera bizikoak izan, modu oso
desberdinean kudeatzen dira.
4.1 ) J ARDUERA APAL ETA ERTAINEKO HONDAKINAK. Def ini itzazu. Non biltegiratzen dira? Zein
enpresa nazional arduratzen da h oriek kudeatzeaz? Zein instalaziotatik sortzen dira mota h orretako
h ondakinak? Soilik zentral nuklearretatik datoz?
4.2) J ARDUERA BIZIKO HONDAKINAK. Def ini itzazu. Non biltegiratzen dira? Espainiatik kanpo
biltegiratzen al dira espainiako h ondakinak? Zein kasutan? Duela urte batzuk h ondakin mota h orientzako
biltegi baten beh arra proposatu zen. Bilatu ea zein toki pentsatu ziren bere kokapenarentzat. Azkenik,
non erabaki zen biltegi h orren kokapena? Bilatu komunikabideetan eta gizartean izan zuen islada. Gaur
egun zein puntutan dago aipatu proiektua? Nongo h ondakinak biltegiratuko dira bertan? Hondakin mota
h orientzako beh in betiko konponbidea izanen da? Zer nolako edukiera du? Kontuan h artzekoa da
Espainiako zentral nuklearrek j arduera biziko h ondakinak sortu izan dituztela orain arte; biltegi h orren
zenbatekoa beteko dute h ori martxan j arri orduko? Izango al da beste h errialdeetako h ondakinik biltegi
berri h orretan?
Ikusi Enresaren webguneko aplikazio h au: h ttp: //tinyurl.com/lh j t2ea
ZIKLO-ITXIKO ZENTRAL NUKLEARRAK
Fisiozko erreaktore nuklearretan nukleo erradioaktibo desberdinak sortzen dituzten erreakzioak
gertatzen dira. Horietatik guztietatik geh ien interesatzen zaiguna Uranio235aren f isioa da,
nah iz eta pisu geh iago duten nukleoak eragiten duten atzemate-neutronikoak ere gertatzen
diren. Elementu h oriek eta bereziki plutonioak potentzialki f isionagarriak izateagatik, energia
aprobetxagarria dute. Ziklo-itxiko zentral nuklearretan gastatutako erregaia birprozesatzen
da, plutonioa bereizi ondoren prozesuan berriz sartzeko.
Bilatu eta kokatu mapamundi batean ziklo-itxiko zentralak: f untzionamenduan daudenak eta proiektu direnak.
Horrelako zenbat zentral daude Espainian? Zein h errialdek egin dute ziklo-itxiaren alde? Zeintzuk baztertzen
dute?
Ziklo irekiko zentralen erregaia Uranio aberastua da (U235aren proportzioa naturan dagoena baino h andiagoa
izanik). Zein da ziklo-itxiko zentral baten erregaia? Zer da MOX erregaia?
Bilatu eta kokatu mapamundi batean erregai nuklearra birprozesatzen duten instalazioak. Badago ziklo-itxiko
zentral nuklearrak edukita birprozesatze instalaziorik ez duen h errialderik? Nondik lortzen dute birprozesatutako
erregaia? Markatu mundu mapan aipatu erregaiaren garraiobiderako ibilbiderik motzena. Zerrendatu of izialki
bonba atomikoa duten h errialdeak. Zerrenda h ori kontuan h artuta, h orietan kokatzen ez den birprozesatze
instalaziorik badago? Zein da zentral nuklearrak dituen h errialde musulman bakarra? Eta zeinek ditu zentral
nuklearrak proiektu gisa?
Birprozesatzen ez diren h ondakinak 4.000 urteko konf inamendu-denbora beh ar dute beraien erradioaktibitatea
ez-arrikutsutzat j otzeko. Zenbateko konf inamendu-denbora beh ar dute ziklo-itxiko zentral nuklearretan sortzen
diren h ondakinek? Badago h orientzako biltegi egonkorrik? Nolakoa da? Duela 4.000 urte zein zibilizazio h asiak
ziren loratzen munduan? Zein erreinu zeuden Iberiar Penintsulan? Pentsa dezakezu nolakoa izango den
mundua birprozesaturiko h ondakinak arriskutsuak izateari utzi orduko? Eta ziklo-irekiko h ondakinak arriskutsuak
izateari utzi orduko?
1 3/25
1 ) Zein da marea-energiaren j atorria?
2) Zein ezaugarri geograf iko izan beh ar ditu marea-zentral baten kokalekuak?
3) Olatuen energia baliatzen duten zentral motak bilatu. Horietakoren bat bereziki burutsua iduritzen al zaizu?
Azaldu zertan datzan.
4) Marea-zentral bat bideragarria izan dadin, zenbateko aldea (zenbat metro) egon beh ar da marea altua eta
baxuaren artean? Sar zaitez esteka h onetan www.tablademareas.com eta h autatu zentral bideragarria kokatzeko
5 toki; ondoren h autatu ez-bidegarriak diren beste 5 toki.
5) Zein da energia eolikoaren j atorria?
6 ) Zer da aerosorgailu bat? Nola f untzionatzen du? Non kokatzen dira? Zein h aize-mota baliatzen ah al dira
egungo teknologiarekin?
7 ) Energia h idraulikoa. Zein desberdintasun dago pasadazko, erreserbazko eta bonbeozko zentralen artean?
Horietako zeinek ah albidetzen du baliabideen kudeaketa arrazionalagoa?
8) Munduko zein tokitan dago zentral h idraulikorik h andiena? Zer iduritu zaizu?
9) Eguzki-energia. Zein energiek dute j atorria Eguzkian?
1 0) Eguzki-energia f otovoltaikoa. Eguzki plaka f otovoltaikoeetan Eguzkiaren argitik abiatuta elektrizitatea
zuzenean sortzen da. Bila itzazu energia h orren abantailak eta desabantailak gainontzeko energiekin alderatuta.
Zein instalazio mota dira bereziki abantailatsuak?
1 1 ) Eguzki-energia termikoa. Instalazio h auetan ura berotzeko Eguzki-erradioaziaren bero gaitasuna baliatzen
da. Bilatu h ori ulertzen lagunduko dizun eskemaren bat. Eguzki-energia biltzeko modu h orrek zein aplikazio
ditu? Zein h errialdek baliatzen ah al dute modu egokienean?
1 2) Kontzentrazioko Eguzki-energia termikoa. Zentral mota h orietan Eguzkiaren energia puntu j akin batzuetan
biltzen da ura edo beste konposatu batzuk berotzeko; h oriek, ondoren, energia sortuko duten turbinak mugituko
dituzte. Zein h errialderentzat izan daiteke alternatiba bideragarria energia mota h au?
1 3) Energia Geotermikoa. Zein da energia berriztagarri h onen j atorria? Azal ezazu laburki zertan datzan.
1 4) Ozeanoen energia termikoa. Zein da energia zentral h auen oinarria?
1 5) Biomasa. Hiru biomasa mota daude: naturala, h ondakinetako eta ekoiztutakoa. Azaldu h orietako bakoitza.
Zeintzuk dira biomasaren aprobetxamendu sistemak? Zein desberdintasun dago biomasa eta erregai f osilen
errekuntzan gertatzen diren isurketen artean?
1 6 ) Bilatu zein den CO2aren kontzentrazioa atmosf eran. Historian noiz izan zen balore h orretara iritsi ginen
azken aldia? Igotze h orren j atorriari buruzko adostasunik ba al dago?
Energia berriztagarriak denbora luzez irauten duten energia iturri naturalak dira, edo bitarteko
naturalen bidez birsortzeko gai direnak. J arraian datozenak energia berriztagarritzat h artzen
ditugu: Eguzki-energia, mareen energia, eolikoa, h idraulikoa, geotermikoa eta biomasaren
energia. Galderei erantzun. Inf ograf ia desberdinak h ttp: //tinyurl.com/og8uu6 e estekan aurkituko
dituzu.
1 4/25
4. J arduera Energia berriztagarriak eta j asangarritasuna
SOZIALA
INGURUGIROA
EKONOMIKOA
bizigarria bideragarria
banaketa
zuzena
(equitativo)
J ASANGARRI
Energia berriztagarriak eta j asangarritasuna askotan elkarrekin ikusiko ditugun kontzeptuak
izan arren, ez dira sinonimoak. Haunar dezagun:
Garapen j asangarria kontzeptua 1 97 3. urtean erabaili zen leh en aldiz, Saj oniako baso-
langilea zen Hanns Carl von Carlowitzek basoaren adibidea plazaratu zuenean
j asangarritasuna zer zen azaltzeko: Baso batean egur pixka bat mozten badugu, basoa
bera birsortu egingo da eta urtetik urtera egurra ekoiztuko du; baina baso bateko zuh aitza
guztiak moztu ezkero, ez da egur geh iagorik sortuko.
1 ) J asangarritasunaren adierazleak. Zer dira? Adierazle desberdinak erabiltzen dira iraunkortasunerako;
h orietako batzuk aipa itzazu.
2) Zein egoeratan erabil dezakegu j asangarri adj ektiboa? Zein h itzen ondoan j ar daiteke adj ektiboa
eta zer esan nah i du kasu bakoitzean? Egizu zerrenda bat.
- Adib. Ekonomia j asangarria
- Hiri j asangarria
- Ikastetxe j asangarria...
3) Hona h emen j asangarritasunaren eskema bat.
4) J asangarriak al dira energia berriztagarriak? Kasu guztietan?
- Idazlana.Har itzazu kontuan ezagutzen dituzun energia berriztagarriak eta h orien mugak zeintzuk
diren azaldu. Saia zaitez idazlanean h onako esaldiari erantzuten: Energia berriztagarriak,
berriztagarriak izateari uzten diotenean...
- Idazlana egiteko kontuan h ar ditzakezun ideiak:
- Kutsatzen duten ala ez; zein modutan kutsatzen duten; isilak diren ala ez; urte guztian
erabiltzeko moduan dauden ala ez; azpiegiturak edo eraikina eraikitzerakoan instalazioak berak
eragiten duen ingurumen inpaktua; landare eta animaliengan sortzen dituen eraginak; potentzia
mugatua edo mugagabea duten; zenbat denbora pasatu beh ar den amortizateko...
5) Hautatu energia berriztagarrien zentral bat (nah i duzun motatakoa) eta konpara ezazu,
j asangarritasunari dagokionean, energia ez-berriztagarriak darabilen beste zentral batekin. Saia
zaitez dokumentazio lana egiten eta enpresak testuinguruan kokatzen, inguruaren baldintza
sozioekonomikoak, eta abar.
- Eskema h onekin bat al
zatoz?
- Zerbait kenduko, geh ituko
edo aldatuko zenuke?
- Nah i izanez gero aldaketak
egin eta arrazoi itzazu.
- Z u r e i k a s t e t x e a
zenbateraino da j asangarria?
Eskemaren arabera azter
ezazu.
1 5/25
ENERGY BITS energia j asangarria eta energia aurrezpenari buruzko
proiektua da, Europar Batasuneko Intelligent Europe programaren laguntza
duena: 1 4-1 8 urteko gaztetxoengan j arrera aldaketak eta ekintza
berritzaileak sustatzea du h elburu. Programa h orren baliabide -plataf ormak
9 h izkuntzatan 24 dokumental, webdokumental bat, parte h artzeko tresnak
eta j oku h ezitzaile bat biltzen ditu.
J arraian, interesgarria iruditu zaigun proiektu baten berri eman nah i dizugu. Ez dago
euskarazko bertsiorik, baina materialean sartzea komenigarria iruditu zaigu.
ENERGY BITS 2020: h ttp: //www.2020energy.eu/es
2020 Energy h eziketa-j okoak energia-kontsumoari lotutako j arrera arduratsuagoak eta eraginkorragoak
bultzatu nah i ditu, energia berriztagarriak sustatu asmoz.
ENERGY-BITS ikasle, irakasle eta publiko orokorrari zuzenduta dago.
Garapen j asangarriaren mezua daramaten 9 mandatu interaktibotan h eziketa-j okoak energia-arazoak
aurkezten ditu modu erakargarrian. Garapen iraunkorraren ideia aurkezteko erabil daiteke edota
ebaluazio gisa h ezkuntza-programa bat gauzatu ondoren.
Energy-Bitseko dokumentalek j okoaren mandatu bakoitzarekin h arremana dute. Horietan, Europako
h errialde j akin batek j okuak aurkeztutako gaiaren inguruan emandako erantzuna agertzen da; eta,
era berean, kasu praktikoak aztertzeko erabil daitezke.
Energy-Bits programak kooperaziozko dimentsioa du eta gazteak beren h ezkuntza-inguruan mugi
daitezen bilatzen du: bai norbanako gisa edota talde bezala. Dokumentalak ikusi eta j olastu
ondoren, BBC Britainiar kanaleko Have your say izeneko leh iaketan parte h ar dezakezue: h orretarako
klaseak energiari buruzko bideo bat aurkeztu beh arko du.
1 6 /25
ELEKTRIZITATEA. Red Elctrica de Espaa S.A. (www.ree.es) 1 985. urtean sortu zen eta
Espainiako elektrizitatearen TSOa (Transmission System Operator) da. Sistemaren operadore
den aldetik elektrizitate h ornidura ziurtatzeaz gain, h onen j arraipena eta segurtasuna bermatzen
du; h orretarako, h errialdeko elektrizitate ekoizpen eta kontsumoaren arteko etengabeko
oreka bilatzen saiatzen da, eta Espainiako elektrizitate-garraiolari bakar gisa j okatzen du.
ZENBAT ELEKTRIZITATE KONTSUMITZEN DUGU?
Aurreikus daiteke estatu mailako kontsumoa? Nola banatzen da energiaren kontsumoa?
Eguner oko kont sumoa. Gaueko
h amabietatik aurrera elektrizitate kontsumoak
beh era egin oh i du eta egunsentian minimora
iristen da. Goizeko 6 etan berriz h azten h asten
da eta maximoa eguerdian j otzen du. Hala,
eguerdian zertxobait j aitsi egiten da, eta
bigarren mailako goi-puntu bat arratsaldeko
azken orduan lortzen du.
Eskariaren edo kargaren kurba h ainbat
kontsumok osatzen dute: etxekoak, industria
arlokoak, garraioetarako erabiltzen direnak
eta abar. Horiek f aktore askoren menpe daude:
tenperatura (berogailu elektrikoak neguan eta
aire egokiturako aparailuak udan), argi-orduak,
j aiegunak eta abar.
Elektrizitatea ezin denez eskala h andian biltegiratu, beh arrezkoa da oinarrizko karga j akin
bat etengabean f untzionamenduan edukitzea; h orrela, oinarrizko eskaria eta eskariaren
punturik altuenak denbora guztian asebetetzea lortuko baita.
1 ) Sor itzazu bi zerrenda: leh enengoan kargaren oinarriarekin zerikusia duten egoerak eta
produktuak sartu; bigarrenean, aldiz, puntako orduekin zerikusia dutenak.
PUNTAKO ORDUAK
OINARRIZKO ESKARIA
- Izotzgailua
kargaren oinarria
puntako orduak
eskariaren kurba
ordu-lasaiak
energia
soberakina
gauerdia 6 a.m. eguerdia 6 p.m. gauerdia
2) Urteko kontsumoa. Saia zaitez urte batean energia elektrikoaren kontsumoa adierazten duen
graf ikoa marrazten. Urteko zein garaitan kontsumitzen dugu energia geh iago? Zergatik?
3) Zein da elektrizitate pixka bat ordu lasaietan gordetzeko gai den zentral mota? Zergatik?
1 5/25
- Gabon zah ar gaua
5. J arduera Energia Espainian
J arraian orain arte landu ditugun energien inguruko galderak ageri dira. Erantzun itzazu
galderak zure koadernoan eta beh arrezkoa denean erabil itzazu mapa mutuak.
Oh arra: Lana taldeka egin dezakezue (talde 1 = energia 1 ). Nah i izanez gero erabili Google
Earth programa eta h onen txintxetak kokapen desberdinak zeh azteko (mapa mutuak erabili
beh arrean). Erabili kolore desberdinak energia bakoitzeko. Honako orrialdeetan inf ormazioa
aurkituko duzu: h ttp: //www.unesa.es/ www.minetur.gob.es/ , h ttp: //www.ree.es/ eta abar.
ESPAINIAKO ENERGIA FOSILAK
PETROLIOA
1 ) Non kokatzen dira Espainako petrolio-meatokiak? Asko edo gutxi daude? Nork kudeatzen
ditu? Marka itzazu meatokiak mapan.
2) Zenbat petrolio ekoiztu da Espainian azken urtean?
Kontuan h artu Espainiako oinarrizko energien kontsumoa; h orien aldean zein portzentaj e dauka
petrolioaren kontsumoak?
3) Espainia inportazioen menpekoa al da? Zein h errialdetatik inportatzen du petrolioa?
IKATZA
1 ) Non kokatzen dira Espainako ikatz-meatokiak? Asko edo gutxi daude? Nork kudeatzen ditu?
Marka itzazu meatokiak mapan.
2) Zenbat ikatz ekoiztu da Espainian azken urtean?
ikatzaren kontsumoak?
3) Espainia inportazioen menpekoa al da? Zein h errialdetatik inportatzen du ikatza?
4) Marka ezazu zein ibilbidetatik sartzen den ikatza Espainiara.
GASa + GLP (Petrolioaren gas likuatuak)
1 ) Non kokatzen dira Espainako gas eta GLP meatokiak? Asko edo gutxi daude? Nork kudeatzen
ditu? Marka itzazu meatokiak mapan.
2) Zenbat gas eta GLP ekoiztu da Espainian azken urtean?
gas naturalaren kontsumoak?
3) Espainia inportazioen menpekoa al da? Zein h errialdetatik inportatzen du gasa eta GLP-a?
4) Marka ezazu zein ibilbidetatik sartzen den gasa eta GLP-a Espainiara.
5) Bila ezazu Espainiako zein lekutan ez duten onartu h austura h idraulikoaren erabilera gasaren
erauzketarako (f rackingerako).
- Energia iturri h auek, batik bat, zertarako erabiltzen dira? Egizu adibideen zerrenda bat.
1 6 /25
Red El ect r i cak t eknol ogi a
aurreratua erabiliz j asotzen ditu
sistema elektrikoaren kudeaketa
segur ua ber mat zeko dat u
zeh at zak, Espai ni an zeh ar
banatuta dituen instalazioetatik.
Bal or e h aueki n, zent r al en
ekoizpena, banaketa sarean egon
daitezkeen balizko murrizketak,
nazioarteko elkartrukeak eta
eskariaren aurreikuspena kudeatu
ditzake.
ELECTRIZITATEA
Energia desberdinak energia elektrikoan eraldatzen ditugu, eta h ori, energia berriztagarri
edo ez-berriztagarriez h ornitzen diren zentral ezberdinetatik lortzen dugu.
1 ) Bost enpresa h andik kudeatzen duten elektrizitatea Espainian. Zeintzuk dira?
2) Zein motatakoak izan daitezke eletrizitatea sortzen duten instalazioak? Mota bakoitzeko zenbat
zentral daude Espainian gutxi gorabeh era? Nola banatzen dira lurraldean? Marka itzazu mapan.
3) Energia elektrikoaren zein portzentaj ea ekoizten du zentral mota bakoitzak?
4) Elektrizitatearen banaketa.
4.a) Zein da elektriztatearen eta gainontzeko energia-moten artean dagoen desberdintasuna
h oriek biltegiratzeko orduan? Zer ondorio du h onek?
4.b) Nola banatzen da elektrizitatea sare-elektrikoaren bidez? Egizu laburpen bat. Honako
animazioak lagun zaitzake: h ttp: //tinyurl.com/cudoprs
4.c) Espainiak zein h errialderekin egiten ditu elkar-truke elekrikoak? Inportazioa ala esportazioa
nagusitzen da h arreman h orietan? Adieraz ezazu mapan.
5) Espainiako Sare Elektrikoaren webgunean (Red Elctrica de Espaa: h ttp: //www.ree.es/) unean
unean izaten ari den energia eskaria ikusi daiteke: h ttp: //tinyurl.com/nf 3wlx
5.a) Webgunean j arraian eskatzen zaizkizun datuak begiratu eta Excel programa (edo
antzekoren bat) erabiliz sortu taula bat. Daten laukitxoetan bilaketa eginez bildu pasa den
abuztuko eta azaroko datuak (idatzi aurreikusitako datuen balioak).
5.b) Zein izan ziren h ilabate bakoitzeko kontsumo geh ien izan zuten egunak? Zein aste-
egun ziren? Noiz kontsumitzen da elektrizitate geh iago udan ala neguan?
6 ) Garraio elektrikoaren sareak. Bilatu eta marraztu mapa batean Espainiako goi-tentsioko lineak
eta zentral elektriko h andienak (nuklearrak, termikoak, ikatzezkoak...) Badago bien arteko loturarik?
Mapa beh atuta, non daude elektrizitrate geh ien kontsumitzen duten tokiak?
Goi-tentsioko linea desberdinek paisaian duten eragina ukaezina da; inork ez ditu bere etxe
ondoan eduki nah i. Zenbait pertsonek linea h auek gure osasunean duten eragina aipatzen
dute kontrako argudio gisa... baina h au egia al da? Inf ormazioa bilatuz osa ezazu zure iritzia.
Goi-tentsioko lineak lurperatzea konponbidea litzatekeela uste al duzu? Zein arazo konpondu
eta zein sortzen ditu lurperatzeak?
Goi-tentsioko lineak paratzearen kontrako gizarte mugimenduak bilatu itzazu eta klasean
eztabaidatu gaia.
1 9/25
Meatokiak adierazteko mapa
Ibilbideak adierazteko mapa
20/25
GOMENDATUTAKO IRAKURGAIA:
La Sexta Extincin. El f uturo de la vida y de la h umanidad.
Rich ard Leakey. Roger Lewin.
IRAUNGITZE GLOBALAK.
Gure planeta, Lurra, planeta bizia eta aldakorra da. Etengabeko eboluzioan dago; Historian
zeh ar 5 iraungitze global h andi ezagutzen dira: ezagunena duela 6 5 milioi urte gertatutakoa
izan zen, Dinosauroen aroaren bukaera ekarri zuena.
- Bilatu eta laburtu ezagutzen diren 5 iraungitze globalak.
- Hausnarketarako: Zein izango da h urrengoa? Seigarren iraungitze globala gertatzen ari ote
da? Horren erantzuleak ote gara? Munduko Osasun Erakundearen (OMS) testu h au aztertu
ezazu:
MAHAI INGURUA - EZTABAIDA AZKARRA. J ar itzazue gelako mah aiak borobilean ikasleak
bata besteari begiratzeko moduan; irakasleak h itza emango dio h itz egin nah i duen ikasleari
eta besteek arretaz entzungo dute.
Ikasleetako batek EZ du parte h artuko eztabaidan: bere eginkizuna ikaskideen ideiak
paperean apuntatzea izanen da. Azkenik klaseko guztiek eztabaidan aipatuko ideiak, j arrerak...
mural batean islatuko dute. Beh ean agertzen dira j orratu beh arreko gaiak eta h auen gaineko
dokumentazio lana egitea ezinbestekoa izanen da eztabaidari ekin baino leh en. Irakasleak
h auta dezake bereziki zein gai landu nah i duen eztabaidan.
Landu beh arreko gaiak:
Erabiltzen ditugun energiak kontutan h artuta, nolakoa izanen da gure etorkizuna?
Zer aldatu beh arko genuke guk? Horretarako borondaterik ba al dago?
Funtsezkoak al dira energia f osilak gure bizitzan? Zein zeregin dute? Gure mesederako dira
edo kaltetzen gaituzte? Arrazoitu itzazu alde onak eta txarrak. Energia f osilen menpekoak ote
gara? Arazorik al dakar h orrek? Planteatu itzazu eragin posibleak.
Funtsezkoa al da energia nuklearra gure bizitzan? Zein zeregin du? Gure mesederako dira
edo kaltetzen gaituzte? Arrazoi itzazu alde onak eta txarrak.
Zein energia-eredu proposatuko zenuke zenuke energia f osilak erretzean sortzen diren
arazoendako?
Zein ideia, ondorio atera dituzue?
Eztabaida eguneratuta egiteko: Nah i izanez gero eztabaida eguneratua izan dadin, pil-pilean
dauden gaiak sartu komunikabide desberdinetan energia sortzeko zentralen inguruan argitaratzen
dena bilduz.
Gaur egun, giza-j arduerak munduko klima aldatzen ari dira. Energia h arrapatzen
duten gasen atmosf era-kontzentrazioa h anditzen ari gara eta h onek, Lurra h asiera
batean bizigarri egiten zuen negutegi ef ektua geh iegi h anditzea dakar. Negutegi
ef ektuko gasak (GEI izenekoak) h onakoak dira: karbono dioxidoa - geh iena erregai
f osil eta oih anen errekuntzatik datorrena- eta beroa h arrapatzen duten beste gas
batzuk: metanoa -ureztatze bidezko nekazaritza, abeltzantza eta petrolioaren
ustiaketetatik datorrena-; Oxido Nitrosoa eta gizakiak sortutako h ainbat h alokarburo.
Klima Aldaketaren Adituen Gobernuarteko Taldeak (IPCC) bere ebaluazioaren azken
txostenean (2001 ) h auxe idatzi zuen: Azken 50 urteotan beh atutako beroketa giza-
j arduerek eragindakoa izan dela adierazten duten zientzia-f roga sendoak ditugu.
21 /25
6 . J arduera Energia eta ingurugiroa
TAULAREN AZALPENA:
Biomasa: Lurrean, Izaki bizidunen energiak Eguzkian
du azken sorburua f otosintesiaren prozesuaren bitartez.
Ikatza: biomasaren antzekoa, baina h onetan prozesu
geologikoek h artzen dute parte (Lurrak).
Eolikoa: Eguzkiak aire-masak berotzen ditu eta
goratzen ditu; lurraren errotazioak mugiarazten ditu
h auek.
Gas naturala: Ikatza bezala.
Geotermikoa: Lurraren barruko beroa aprobetxatzen
da.
Hidroelektrikoa: Eguzkaik aire beroarekin batera
igotzen duen ura lurruntzen du; errotazioak lurruna
mugitzen du eta h ozterakoan itsasoaren mailaren
gainetik erortzen da. Altura galtzerakoan turbinetan
aprobetxatzen den energia zinetikoa irabazten du.
Itsasoa - mareak: Ilargi eta Egzukiaren arteko
erakarpenak itsasoak desitxuratzen ditu marea altuak
eta baxuak sortuz.
I tsasoa - Ol at uak: I t saso et a h ai zear en
elkarreraginagatik sortzen dira olatuak; beraz azken
sorburua Eguzkian dago.
Material didaktiko h onetan energia berriztagarriak landu ditugu. Bukatzeko BERRIZTAGARRI
kontzeptuaren gaineko h ausnarketa proposatzen dizuegu, denboraren ikuspuntu zabal
batetik ikusita. Denbora-eskala h anditu ah ala emaitza h arrigarriak agertzen direla ikusiko
duzu.
J arraian agertzen den taulan proposamen bat aurkezten dugu: gure gizarteak erabiltzen dituen
energia iturrien azken sorburua zein den eta denbora-eskalen arabera energia h ori berriztagarria
den ala ez irudikatu dugu:
- Lerro bakoitzak energia iturri bat adierazten du; zutabe bakoitzean energia edukitzen duten
sistema desberdinak agertzen dira.
- Gure irizpideen arabera zenbaki bakoitzak adierazten du lerro bakoitzeko energiak egiten
duen bidea: lauki urdinean dagoen 1 zenbakiak energiaren azken sorburua zein den adierazten
du.
Klasean gure proposamena aztertu eta eztabaidatu ondoren egizu taulan nah i dituzun
aldaketak, beti ere argudioak erabiliz.
BIOMASA
IKATZA
HAIZE-ENERGIA
GAS NATURALA
GEOTERMIKOA
HIDROELEKTRIKOA
ITSASOA: MAREAK
ITSASOA: OLATUAK
OZEANO-TERMIKOA
NUKLEARRA: FISIOZKOA
NUKLEARRA: FUSIOZKOA
PETROLIOA
EGUZKI-FOTOVOLTAIKOA
EGUZKI-TERMIKOA
3
2
3
1
2
2
2-4
2
1
1 *
3
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
3
3
3
2
2
2
2
*
**
Berriztagarria edo bukatzen ez
dena (denbora tarte h orretan)
Ez-berriztagarria edo bukatuta
(denbora tarte h orretan)
* Lurraren Nukleoaren tenperatura mila
milioi urtetan 1 00 gradu j aisten da.
** Unibertsoan H eta beste nukleo
f usionagarriak izanen dira.
ENERGIA ITURRIA
Lurra
Planeta
Grabitazioa
(Lurra/Ilargi-
Eguzki Lurra)
Eguzkia Haizea
Itsasokoa ez
den ura
Berriztagarria
1 0.000 urte
Berriztagarria
1 .000.000 urte
Berriztagarria
500 milioi urte
Berriztagarria
1 0.000 milioi urte
22/25
Itsasoa - ozeanotermikoa: Ozeanoetako gainaldea
h ondoak bai no beroago dago Eguzki aren
beroagatik.
Nuklearra - f isiozkoa: Lurran dauden Uranio
nukleoen f isioaren energia aprobetxatzen da.
Nuklearra - f usiozkoa: Nukleo arinen f usioak
pisuagoak diren beste eragitean sortzen den energia
aprobetxatzen da.
Petrolioa: Ikatza eta gas naturala bezala.
Eguzki-f otovoltaikoa: Plaka f otovoltaikoetan
Eguzkiaren argia zuzenean energia-elektrikoan
bih urtzen da.
Eguzki-termikoa: Eguzkiaren erradiazioa ura edo
beste konposatu batzuk berotzeko erabiltzen da.
Izaki
bizidunak
7 . J arduera Energia desberdinen j atorria
Historia de los movimientos ecologistas en Europa
23/25
Energiaren gaia oso zabala izateagatik, aurkeztutako j arduerez gain ondorengo gaiak
plazaratzen ditugu pixka bat geh iago sakontzeko. Zer egin daiteke proposamen h auek
lantzeko? Inf ormazioa bilatu, muralak eta eskemak sortu, h ot potatoes delakoak egin...edozein
kasutan modu librean.
KYOTOko PROTOKOLOA:
Zer da, zein h errialdek parte h artzen dute, azkeneko bileraren noiz
izan zen, akordioak eta h auek betetzen diren ala ez, etorkizuna...
ENERGIA ZURE ERKIDEGOAN
Bilatu energia ekoizteko zein zentro, instalazio dagoen zure
erkidegoan: motaren arabera sailkatu eta marka itzazu mapa batean.
OMS:
Klima aldaketa eta giza-osasuna. Arriskuak eta erantzunak.
h ttp: //tinyurl.com/d6 pzwf z
FUSIOZKO ENERGIA:
Bila itzazu nazioarteko proiektuak: ikerketak, f rogak. Zer da ITER
delakoa? Badaude Hidrogenoaren f usioareko beste diseinu batzuk?
ARFRISOL PROIEKTUA: h ttp: //www.arf risol.es/ARFRISOLportal/
Arkitektura j asangarria.
ZEIN ENERGIA ERABILTZEN DU...?
Ibilgailu mota desberdinen zerrenda luzea egizu; ondoren, h oriek
mugimenduan paratzen dituen energia iturria idatzi bakoitzaren ondoan
(autoa, bizikleta, submarinoa, suziria, espazio zundak, trena...)
ZER DA KARBONOAREN AZTARNA?
Badira zure karbonoaren aztarna kalkulatzeko prestatuta dauden
web orrialdeak. Bila ezazu h orietakoren bat eta zurea gainontzeko
klasekideek dutenarekin alderatu.
NIKOLAY KARDASHEV:
Bilatu Nikolay Kardash ev (edo Kardash ov-en) lanen erreferentziak eta gerora
h auek izan dituzten eguneratzeak (Carl Sagan, Mich io Kaku...)
Besteak Ideiak, proposamenak, geh iago j akiteko...
Esteka interesgarriak
Irueko Planetarioa:
www.escuela.pamplonetario.org , www.pamplonetario.org
Ekimen interesgarria - ENERGY BITS
h ttp: //www.2020energy.eu/es
Nabarmendu beh arreko estekak:
h ttp: //www.wh o.int/es/
maps.google.es
h ttp: //www.endesa.com/
h ttp: //www.iberdrola.es
h ttp: //www.enresa.es/
h ttp: //www.ipcc.ch /h ome_languages_main_spanish .sh tml#.UgNqHKyAa3x
h ttp: //www.wh o.int/globalch ange/es/
h ttp: //www.world-nuclear.org/
h ttp: //www.tablademareas.com/
h ttp: //www.vidasostenible.org/
Material didaktiko h onetan erabili izan diren argazki batzuk esteka h auetatik h artu ditugu:
h ttp: //www.f otosimagenes.org/imagenes/petroleo-5.j pg
h ttp: //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8e/Meyers_b1 5_s027 2b.j pg
h ttp: //commons.wikimedia.org/wiki/File%3AMeyers_b1 5_s027 2b.j pg
h ttp: //www.sciencenews.org/pictures/09081 2/f eat_f racking_f ootprint_zoom.gif
h ttp: //ah orralia.net/wp-content/uploads/201 3/03/repostando.j pg
h ttp: //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/22/Bateaux_comparaison2.svg
h ttp: //www.cosmonoticias.org/wp-content/uploads/201 2/02/impacto-asteroide.j pg
h ttp: //static.blogo.it/ecologiablog/ecologiablog_walle_1 7 86 .j pg
h ttp: //img.scoop.it/MWef 4-B9l5Dzh 3EIpCZnuj l7 2eJ kf bmt4t8yenImKBVaiQDB_Rd1 H6 kmuBWtceBJ
h ttp: //navarra.def inde.com/_arch ivos/imagenes/galeria_21 1 80_post.j pg
h ttp: //4.bp.blogspot.com/-yovr7 lQtqh E/UAFDXCR2f gI/AAAAAAAASeQ/M9wAISaq-oU/s1 6 00/mapa-espana-politico-
mudo1 .j pg
h ttp: //www.certif icadosenergeticosmalaga.es/wp-content/uploads/201 3/05/ENERGIA-RENOVABLE.j pg
h ttp: //www.mth olyoke.edu/~tiern20l/classweb/climatech ange/images/kyotoprotocol.j pg
h ttp: //www.tokamak.se/tokamak.j pg
h ttps: //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1 /1 8/Tcv_int.j pg
h ttp: //tinyurl.com/krbj bsk
h ttp: //www.daviddarling.inf o/images/Kardash ev.j pg
24/25
www.pamplonetario.org
Irueko Planetarioaren zientzia-dibulgazio eta h ezkuntza j arduerek
Obra Social "la Caixa" eta Fundacin Caj a Navarraren sustapena dute
Lan h au Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-Partekatu Berdin 4.0 Nazioarteko Baimen baten mende
dago. h ttp: //creativecommons.org/ch oose/

Energia Bizia (Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza / Izar-Eskola / Pamplonetario)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Energia Bizia (Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza / Izar-Eskola / Pamplonetario)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ENERGY FOR LIFE

You might also like