ASUHAN KEPERAWATAN PADA KLIEN TRAUMA KEPALA DI RUANG

BEDAH F RSUD Dr. SOETOMO SURABAYA

A. Prinsip - Prinsip pada Traua K!pa"a
Tu"an# $!n#%&ra% s!'a#ai p!"indun# (arin#an &$a%) !pun*ai da*a !"as$isi$as
un$u% !n#a$asi adan*a pu%u"an.
Bi"a da*a+$&"!ransi !"as$isi$as $!r"apau a%an $!r(adi ,ra%$ur.
B!ra$+rin#ann*a -!d!ra $!r#an$un# pada .
/. L&%asi *an# $!rp!n#aru0 .
1!d!ra %u"i$.
1!d!ra (arin#an $u"an#.
1!d!ra (arin#an &$a%.
2. K!adaan %!pa"a saa$ $!r(adi '!n$uran.
Masa"a0 u$aa ada"a0 $!r(adin*a p!nin#%a$an $!%anan in$ra%rania" 3PTIK4
TIK dip!r$a0an%an &"!0 5 %&p&n!n .
1. 6&"u! dara0 +P!'u"u0 dara0 3 78 - /89 "4.
2. 6&"u! :arin#an O$a% 3. /299 - /;99 "4.
3. 6&"u! L1S 3 78 - /89 "4.
Trauma kepala
Kulit Tulang kepala Jaringan otak
Fraktur - Komusio
Fraktur linear. - Edema
Fraktur comnunited - Kontusio
Fraktur depressed -
Hematom
Fraktur basis
TIK meningkat
Gangguan kesadaran
Gangguan tanda-tanda
ital
Kelainan neurologis
!. Etiologi
/. K!-!"a%aan
2. :a$u0
5. Traua a%i'a$ p!rsa"inan.
1. Pa$&,isi&"&#i
"idera Kepala
"idera otak primer "idera otak
sekunder
Kontosio
#aserasi Kerusakan sel otak $espon
biologik
%embu& Gangguan aliran dara& otak TIK
meningkat '
Edema
Hematom
(etabolisme anaerobik
Hipo)imia
Respon biologik
G!(a"a .
/. :i%a %"i!n sadar ----- sa%i$ %!pa"a 0!'a$.
2. Mun$a0 pr&*!%$i".
5. Papi" !d!a.
;. K!sadaran a%in !nurun.
8. P!ru'a0an $ip! %!sadaran.
<. T!%anan dara0 !nurun) 'radi%ardia.
7. An is&%&r.
=. Su0u $u'u0 *an# su"i$ di%!nda"i%an.
Traua K!pa"a
Gangguan auto regulasi
TIK meningkat *liran dara& otak
menurun

Edema otak Gangguan
metabolisme
+2 menurun.
"+2 meningkat.
*sam laktat meningkat
(etabolik anaerobik
Tip! Traua %!pa"a .
/. Traua %!pa"a $!r'u%a.
2. Traua %!pa"a $!r$u$up.
Traua %!pa"a $!r'u%a .
K!rusa%an &$a% dapa$ $!r(adi 'i"a $u"an# $!n#%&ra% asu% %!da"a (arin#an &$a% dan
!"u%ai .
M!r&'!% duraa$!r -----L1S !r!'!s.
Sara, &$a%
:arin#an &$a%.
G!(a"a ,ra%$ur 'asis .
Ba$$"! si#n.
H!&$*panu.
P!ri&r'i$a" !-0*&sis.
R0in&rr0&!.
Or$0&rr0&!.
Bri"" 0!a$&.
Traua K!pa"a T!r$u$up .
/. K&&si&
2. K&n$&si&.
5. H!a$& !pidura".
;. H!a$& su'dura".
8. H!a$& in$ra%rania".
K&&si& + #!#ar &$a% .
1id!ra %!pa"a rin#an
Dis,un#si n!ur&"&#is s!!n$ara dan dapa$ pu"i0 %!'a"i.
Hi"an# %!sadaran s!!n$ara ) %uran# dari /9 - 29 !ni$.
Tanpa %!rusa%an &$a% p!ran!n.
Mun-u" #!(a"a n*!ri %!pa"a) pusin#) un$a0.
Dis&ri!n$asi s!!n$ara.
Tida% ada #!(a"a sisa.
MRS %uran# ;= (a ---- %&n$r&" 2; (a I ) &'s!r>asi $anda-$anda >i$a".
Tida% ada $!rapi %0usus.
Is$ira0a$ u$"a% ---- s!$!"a0 %!"u0an 0i"an# -&'a &'i"isasi '!r$a0ap) dudu% ---
'!rdiri -- pu"an#.
S!$!"a0 pu"an# ---- %&n$r&") a%$i>i$as s!suai) is$ira0a$ -u%up) di!$ -u%up.
K&n$&si& 1!r!'ri + !ar &$a% .
Ada !ar &$a%.
P!rdara0an %!-i" "&%a"+di,us ---- #an##uan "&%a" --- p!rdara0an.
G!(a"a .
- Gan##uan %!sadaran "!'i0 "aa.
- K!"ainan n!ur&"&#i% p&si$ip) r!,"!% pa$&"&#i% p&si$ip) "upu0) %&n>u"si.
- G!(a"a TIK !nin#%a$.
- An!sia r!$r&#rad "!'i0 n*a$a.
H!a$& Epidura" .
P!rdara0an ana$ara $u"an# $!n#%&ra% dan duraa$!r.
L&%asi $!rs!rin# $!p&ra" dan ,r&n$a".
Su'!r . p!-a0n*a p!'u"u0 dara0 !nin#!n dan sinus >!n&sus.
Ka$a#&ri $a"% and di!.
G!(a"a . 3ani,!s$asi adan*a pr&s!s d!sa% ruan#4.
- P!nurunan %!sadaran rin#an saa$ %!(adian ----- p!ri&d! Lu-id 3'!'!rapa !ni$ -
'!'!rapa (a4 ---- p!nurunan %!sadaran 0!'a$ --- %&a) d!s!r!'rasi) d!%&r$isasi)
pupi" an is&%&r) n*!ri %!pa"a 0!'a$) r!,"!% pa$&"&#i% p&si$ip.
H!a$& Su'dura" .
P!rdara0an an$ara duraa$!r dan ara-0n&id.
Biasan*a p!-a0 >!na --- a%u$) su' a%u$) %r&nis.
A%u$ .
- G!(a"a 2; - ;= (a.
- S!rin# '!r0u'un#an dn!#an -id!ra &$a% ? !du""a &'"&n#a$a.
- PTIK !nin#%a$.
- Sa%i$ %!pa"a) %an$u%) r!,"!% !"a'a$) 'in#un#) r!,"!% pupi" "a'a$.
Su' A%u$ .
- B!r%!'an# 7 - /9 0ari) %&n$&si& a#a% '!ra$) adan*a #!(a" TIK !nin#%a$ ---
%!sadaran !nurun.
Kr&nis .
-Rin#an ) 2 in##u - 5 - ; 'u"an.
-P!rdara0an %!-i"-%!-i" $!r%upu" p!"an dan !"uas.
-G!(a"a sa%i$ %!pa"a) "!$ar#i) %a-au !n$a") %!(an#) dis,a#ia.
H!a$& In$ra%rania" .
P!rdara0an in$ras!r!'ra" @ 28 -- a$au "!'i0.
S!"a"u dii%u$i &"!0 %&n$&si&.
P!n*!'a' . Fra%$ur d!pr!si) p!n!$rasi p!"uru) #!ra%an a%s!"!rasi - d!s!"!rasi
!ndada%.
H!rniasi !rupa%an an-aan n*a$a) adan*a '!%uan dara0) !d!a "&%a".
P!n#aru0 Traua K!pa"a .
Sis$! p!rnapasan
Sis$! %ardi&>as%u"!r.
Sis$! M!$a'&"is!.
Sis$! P!rnapasan .
TIK !nin#%a$
Hipoksemia, &iperkapnia (eningkatkan rangsang
simpatis
-eningkatan &ambatan di.usi +2 - "o2.
Edema paru (eningkatkan ta&anan ask. sistemik dan
tek dara&
(eningkatkan tek, &idrostatik
Kebocoran cairan kapiler
%istem pembulu& dara& pulmonal tek.
renda&.
Kar!na adan*a %&pr!si "an#sun# pada 'a$an# &$a% ---- #!(a"a p!rnapasan a'n&ra" .
10*n! s$&%!s.
Hip!r>!n$i"asi.
Apn!u.
Sis$! Kardi>as%u"!r .
Traua %!pa"a --- p!ru'a0an ,un#si (an$un# . %&n$ra%si) !d!a paru) $!%. 6as%u"!r.
P!ru'a0an sara, &$&n&& pada ,un#si >!n$ri%!" .
-Disri$ia.
-Fi'ri"asi.
-Ta%i%ardia.
Tida% adan*a s$iu"us !nd&#!n sara, sipa$is --- $!r(adi p!nurunan %&n$ra%$i"i$as
>!n$ri%!". ---- -ura0 (an$un# !nurun --- !ni#%a$%an $a0anan >!n$ri%!" %iri ---
!d!a paru.
Sis$! M!$a'&"is! .
Traua %!pa"a --- -!nd!run# $!r(adi r!$!nsi Na) air) dan 0i"an#n*a s!(u"a0
ni$r&#!n.
Da"a %!adaan s$r!ss ,isi&"&#is.
Trauma
*/H dilepas
$etensi 0a dan air
+ut put urine menurun
Konsentrasi elektrolit meningkat
0ormal kembali setela& 1 - 2 &ari.
-ada keadaan lain '
Fraktur Tengkorak Kerusakan &ipo1sis
*tau &ipotalamus
-enurunan */H /iabetes (ellitus
Gin2al
Ekskresi air /e&idrasi
Hilang nitrogen meningkat ------------ respon metabolik ter&adap trauma.
Trauma
Tubu& perlu energi untuk perbaikan
0utrisi berkurang
-eng&ancuran protein otot sebagai sumber nitrogen
utama.
3
-engaru& -ada G.I Tract. '
3 &ari pasca trauma --- respon tubu& merangsang &ipotalamus dan stimulus
agal.
Lambung hiperacidi
Hipotalamus ------ &ipo1sis anterior
*drenal

%teroid
-eningkatan sekresi asam lambung
Hiperacidi
Trauma
%tress -erdara&an lambung
Katekolamin meningkat.
P!n#%a(ian
P!n#upu"an da$a pasi!n 'ai% su'*!%$i, a$au &'*!%$i, pada #an##uan sis$!
p!rs*ara,an s!0u'un#an d!n#an $raua %!pa"a ada"a0 s!'a#i '!ri%u$ .
/. Identitas pasien dan keluarga (penanggung jawab4 . naa) uur) (!nis %!"ain)
a#aa+su%u 'an#sa) s$a$us p!r%aAinan) a"aa$) #&"&n#an dara0) p!n#0asi"an)
0u'un#an pasi!n d!n#an p!na#n##un# (aAa') d"".
2. Riwayat Kesehatan :
Pada uun*a pasi!n d!n#an $raua %!pa"a) da$an# %! rua0 sa%i$ d!n#an
p!nurunan $in#%a$ %!sadaran 3G1S di 'aAa0 /84) 'in#un#) un$a0)
dispn!a+$a%ipn!a) sa%i$ %!pa"a) Aa(a0 $ida% si!s$ris) "!a0) para"is!) 0!iparis!)
"u%a di %!pa"a) a%uu"asi spun$u pada sa"uran na,as) adan*a "iBu&r dari 0idun#
dan $!"in#a) dan adan*a %!(an#.
Riwayat penyakit dahulu .
Harus"a0 di%!$a0ui 'ai% *an# '!r0u'un#an dn!#an sis$! p!rsara,an aupun
p!n*a%i$ sis$! sis$!i% "ainn*a. D!i%ian pu"a riAa*a$ p!n*a%i$ %!"uar#a)
$!ru$aa *an# !pun*ai p!n*a%i$ !nu"ar. RiAa*a$ %!s!0a$an $!rs!'u$ dapa$
di%a(i dari pasi!n a$au %!"uar#a s!'a#ai da$a su'*!%$i,. Da$a-da$a ini san#a$ '!rar$i
%ar!na dapa$ !p!n#aru0i pr&n&sa pasi!n.
5. P!!ri%saan Fisi% .
Aspek Neurologis .
Yan# di%a(i ada"a0 Tin#%a$ %!sadaran) 'iasan*a G1S %uran# dari /8) dis&r!n$asi
&ran#+$!pa$ dan Aa%$u) adan*a r!,"!%s 'a'ins%i *an# p&si$i,) p!ru'a0an ni"ai
$anda-$anda >i$a") adan*a #!ra%an d!-!'rasi a$au d!%&r$i%asi dan %!un#%inan
didapa$%an %a%u %udu% d!n#an 'rudCins%i p&si$i,. Adan*a 0!ipar!s!.
Pada pasi!n sadar) dia $ida% dapa$ !'!da%an '!r'a#ai ran#san#an+s$iu"us rasa)
ra'a) su0u dan #!$aran. T!r(adi #!ra%an-#!ra%an in>&"un$!r) %!(an# dan a$a%sia)
%ar!na #an##uan %&&rdinasi. Pasi!n (u#a $ida% dapa$ !n#in#a$ %!(adian s!'!"u
dan s!suada0 $raua. Gan##uan %!s!i'an#an diana pasi!n sadar) dapa$ $!r"i0a$
"i'un# a$au $ida% dapa$ !p!r$a(0an%ana %!s!ia'an#an $u'u0.
Nervus kranialis dapa$ $!r#an##u 'i"a $raua %!pa"a !"uas sapai 'a$an# &$a%
%ar!na !d!a &$a% a$au p!ndara0an &$a%. K!rusa%an n!r>us I 3O",a%$&rius4 .
!p!r"i0a$%an #!(a"a p!nurunan da*a p!n-iuan dan an&sia 'i"a$!ra". N!r>us
II 3Op$i%us4) pada $raua ,r&n$a"is . !p!r"i0a$%an #!(a"a '!rupa p!nurunan
#!(a"a p!n#"i0a$an. N!r>us III 3O%u"&&$&rius4) N!r>us I6 3Tr&%0"!aris4 dan
N!r>us 6I 3A'du-!ns4) %!rusa%ann*a a%an !n*!'a'%an p!nurunan "apan#
pandan#) r!,"!%s -a0a*a )!nurun) p!ru'a0an u%uran pupi") '&"a a$a $ida% dapa$
!n#i%u$i p!rin$a0) anis&%&r.
N!r>us 6 3Tri#!inus4) #an##uann*a di$andai D adan*a an!s$!si da!ra0 da0i.
N!r>us 6II 3Fasia"is4) pada $raua %api$is *an# !n#!nai n!ur&n &$&ri% a$as
uni"a$!ra" dapa$ !nurun%an ,un#sin*a) $ida% adan*a "ipa$an nas&"a'ia")
!"!a0n*a p!nu$upan %!"&pa% a$a dan 0i"an#n*a rasa pada 2+5 'a#ian "ida0
an$!ri&r "ida0.
N!r>us 6III 3A%us$i%us4) pada pasi!n sadar #!(a"an*a '!rupa !nurunn*a da*a
p!nd!n#aran dan %!si'an#an $u'u0. N!r>us IE 3G"&s&,arin#!us4. N!r>us E
36a#us4) dan N!r>us EI 3Ass!s&rius4) #!(a"a (aran# di$!u%an %ar!na p!nd!ri$a
a%an !nin##a" apa'i"a $raua !n#!nai sara, $!rs!'u$. Adan*a Hi--upin#
3-!%un#an4 %ar!na %&pr!si pada n!r>us >a#us) *an# !n*!'a'%an %&pr!si
spas&di% dan dia,ra#a. Ha" ini $!r(adi %ar!na %&pr!si 'a$an# &$a%. 1!%un#an
*an# $!r(adi) 'iasan*a *an# '!risi%& p!nin#%a$an $!%anan in$ra%rania".
N!r>us EII 30ip&#"&sus4) #!(a"a *an# 'iasa $i'u") ada"a0 (a$u0n*a "ida0 %!sa"a0
sa$u sisi) dis,a#ia dan disar$ria. Ha" ini !n*!'a'%an adan*a %!su"i$an !n!"an.
Aspek Kardiovaskuler :
Didapa$ p!ru'a0an $!%anan dara0 !nurun) %!-ua"i apa'i"a $!r(adi p!nin#%a$an
in$ra%rania" a%a $!%anan dara0 !nin#%a$) d!n*u$ nadi 'radi%ardi) %!udian
$a%0i%ardia) a$au iraan*a $ida% $!ra$ur. S!"ain i$u p!n#%a(ian "ain *an# p!r"u
di%upu"%an ada"a0 adan*a p!rdara0an a$au -airan *an# %!"uar dari u"u$)
0idun#) $!"in#a) a$a. Adan*a 0ip!r!s%r!si pada r&n##a u"u$. Adan*a p!rdara0an
$!r'u%a+0!a$&a pada 'a#ian $u'u0 "ainn*a. Ha" ini p!r"u p!n#%a(ian dari
%!pa"a" 0in##a %a%i.
Aspek sistem pernapasan :
T!r(adi p!ru'a0an p&"a napas) 'ai% iraa) %!da"aan aupun ,r!%u!nsi *ai$u
-!pa$ dan dan#%a") iraa $ida% $!ra$ur 3-0*n! s$&%!s) a$aFia 'r!$0in#4) 'un*i napas
r&n-0i) A0!!Cin# a$au s$rid&r. Adan*a s!%r!$ pada $ra-0!& 'r&%0i&"us. P!nin#%a$an
su0u $u'u0 dapa$ $!r(adi %ar!na adan*a in,!%si a$au ran#san#an $!r0adap
0ip&$a"aus s!'a#ai pusa$ p!n#a$ur su0u $u'u0.
Aspek sistem eliminasi :
A%an didapa$%an r!$!nsi+in%&n$in!n da"a 0a" 'uan# air '!sar a$au %!-i". T!rdapa$
%!$ida%s!i'an#an -airan dan !"!%$r&"i$) diana $!rdapa$ 0ip&na$r!ia a$au
0ip&%a"!ia. Pada sis$! #as$r&-in$!s$ina" p!r"u di%a(i $anda-$anda p!nurunan
,un#si sa"uran p!n-!rnaan s!p!r$i 'isin# usus *an# $ida% $!rd!n#ar+"!a0) aan*a
ua" dan un$a0. Ha" ini !n(adi dasar da"a p!'!rian a%anan.
G"as#&A 1&a S-a"! .
I. Reaksi embuka ata.
;. Bu%a a$a sp&n$an.
5. Bu%a a$a 'i"a dipan##i"+ran#san#an suara.
2. Bu%a a$a 'i"a diran#san# n*!ri.
/.Tida% r!a%si d!n#an ran#san#an apapun.
II. Reaksi !erbi"ara
;. K&uni%asi >!r'a" 'ai%) (aAa'an $!pa$.
5. Bin#un#) dis&r!n$asi Aa%$u) $!pa$ dan p!rs&n.
2. D!n#an ran#san#an) r!a%si 0an*a '!rupa %a$a $ida% !'!n$u% %a"ia$.
/. Tida% ada r!a%si d!n#an ran#san#an apapun.
III. Reaksi #erakan $engan % &ungkai
<. M!n#i%u$i p!rin$a0.
8. D!n#an ran#san#an n*!ri dapa$ !n#!$a0ui $!pa$ ran#san#an.
;. D!n#an ran#san#an n*!ri) !nari% an##&$a 'adan.
5. D!n#an ran#san#an n*!ri) $i'u" r!a%si ,"!%si a'n&ra".
2. D!n#an ran#san#an n*!ri) $i'u" r!a%si !F$!nsi a'n&ra".
/. D!n#an ran#san#an n*!ri) $ida% ada r!a%si
;. P!n#%a(ian Psi%&"&#is .
Diana pasi!n dn!#an $in#%a$ %!sadarann*a !nurun) a%a un$u% da$a
psi%&"&#isn*a $ida% dapa$ dini"ai) s!dan#%an pada pasi!n *an# $in#%a$
%!sadarann*a a#a% n&ra" a%an $!r"i0a$ adan*a #an##uan !&si) p!ru'a0an
$in#%a0 "a%u) !&si *an# "a'i") iri$a'!") apa$is) d!"iriu) dan %!'in#un#an %!"uar#a
pasi!n %ar!na !n#a"ai %!-!asan s!0u'un#an d!n#an p!n*a%i$n*a.
Da$a s&sia" *an# dip!r"u%an ada"a0 'a#aiana psi!n '!r0u'un#an dn!#an &ran#-
&ran# $!rd!%a$ dan *an# "ainn*a) %!apuan '!r%&uni%asi dan p!ranann*a
da"a %!"uar#a. S!r$a pandan#an pasi!n $!r0adap dirin*a s!$!"a0 !n#a"ai
$raua %!pa"a dan rasa aan.
8. Da$a spiri$ua" .
Dip!r"u%an ada"a0 %!$aa$an $!r0adap a#aan*a) s!an#a$ dan ,a"sa,a0 0idup
pasi!n s!r$a %!-Tu0anan *an# di*a%inin*a. T!n$u sa(a da$a *an# di%upu"%an 'i"a
$ida% ada p!nurunan %!sadaran.
<. P!!ri%saan Dia#n&s$i% .
P!!ri%saan dia#n&s$i% *an# di"a%u%an da"a !n!#a%%an dia#n&sa !dis
ada"a0.
E-Ra* $!n#%&ra%.
1T-S-an.
An#i&#ra,i.
7. P!na$a"a%sanaan M!dis Pada Traua K!pa"a .
O'a$-&'a$an .
D!Fa!$0as&n+%a"!$0as&n s!'a#ai p!n#&'a$an an$i !d!a s!r!'ra") d&sis
s!suai d!n#an '!ra$ rin#an*a $raua.
T!rapi 0ip!r>!n$i"asi 3$raua %!pa"a '!ra$4) un$u% !n#urna#i >as&di"a$asi.
P!n#&'a$an an$i !d!a dn!#an "aru$an 0ip!r$&nis *ai$u ani$&" 29 G a$au
#"u%&sa ;9 G a$au #"is!r&" /9 G.
An$i'i&$i%a *an# !n#andun# 'arri!r dara0 &$a% 3p!nisi""in4 a$au un$u% in,!%si
ana!r&' di'!ri%an !$r&nidas&".
Ma%anan a$au -airan) Pada $raua rin#an 'i"a un$a0-un$a0 $ida% dapa$
di'!ri%an apa-apa) 0an*a -airan in,us d!F$r&sa 8 G) ani,usin) ain&,!" 3/=
(a p!r$aa dari $!r(adin*a %!-!"a%aan4) 2 - 5 0ari %!udian di'!ri%an
a%anan "una%.
Pada $raua '!ra$. Kar!na 0ari-0ari p!r$aa didapa$ p!nd!ri$a !n#a"ai
p!nurunan %!sadaran dan -!nd!run# $!r(adi r!$!nsi na$riu dan !"!%$r&"i$ a%a
0ari-0ari p!r$aa 32-5 0ari4 $ida% $!r"a"u 'an*a% -airan. D!F$&sa 8 G = (a
p!r$aa) rin#!r d!F$r&sa = (a %!dua dan d!F$r&sa 8 G = (a %!$i#a. Pada 0ari
s!"an(u$n*a 'i"a %!sadaran r!nda0 a%anan di'!ri%an !"a"ui nas&#as$ri- $u'!
32899 - 5999 TKTP4. P!'!rian pr&$!in $!r#an$un# ni"ai ur! ni$r&#!nn*a.
P!'!da0an.
Pri&ri$as Dia#n&sa K!p!raAa$an .
/. Gan##uan p!r,usi (arin#an &$a% '!r0u'un#an d!n#an #an##uan p!r!daran
dara0 %ar!na adan*a p!n!%anan dari "!si 3p!rdara0an) 0!a$&a4.
2. P&$!nsia" a$au a%$ua" $ida% !,!%$in*a p&"a p!rnapasan) '!r0u'un#an d!n#an
%!rusa%an pusa$ p!rnapasan di !du""a &'"&n#a$a.
5. P&$!nsia" $!r(adin*a p!nin#%a$an $!%anan in$ra%rania" '!r0u'un#an d!n#an
adan*a pr&s!s d!sa% ruan# a%i'a$ p!nupu%an -airan dara0 di da"a &$a%.
;. Gan##uan %!s!i'an#an -airan dan !"!%$r&"i$ '!r0u'un#an dn!#an p!nurunan
pr&du%si an$i diur!$i% 0&r&n 3ADH4 a%i'a$ $!r,i%sasin*a 0ip&$a"aus.
8. A%$ua"+P&$!nsia" $!r(adi #an##uan %!'u$u0annu$risi . Kuran# dari %!'u$u0an
'!r0u'un#an d!n#an '!r%uran#n*a %!apuan !n!ria nu$risi a%i'a$
!nurunn*a %!sadaran.
<. Gan##uan &'i"isasi ,isi% '!r0u'un#an d!n#an i&'i"isasi) a$uran $!rapi
un$u% $ira0 'arin#.
7. Gan##uan p!rs!psi s!ns&ris '!r0u'un#an d!n#an p!nurunan da*a p!nan#%apan
s!ns&ris.
=. P&$!nsia" $!r(adin*a in,!%si '!r0u'un#an dn!#an asu%n*a %uan !"a"ui
(arin#an a$au %&n$inui$as *an# rusa%.
H. Gan##uan rasa n*aan . N*!ri %!pa"a '!r0u'una#n dn!#an %!rusa%an (arin#an
&$a% dan p!rdara0an &$a%+p!nin#%a$an $!%anan in$ra%rania".
/9. Gan##uan rasa aan . 1!as dari %!"uar#a '!r0u'un#an d!n#an
%!$ida%pas$ian $!r0adap p!n#&'a$an dan p!raAa$an s!r$a adan*a p!ru'a0an si$uasi
dan %risis.
In$!r>!nsi .
/. Ka(i ,a%$&r p!n*!'a' dari si$uasi+%!adaan indi>idu+p!n*!'a' -&a+p!nurunan
p!r,usi (arin#an dan %!un#%inan p!n*!'a' p!nin#%a$an TIK.
R+ D!$!%si dini un$u% !pri&ri$as%an in$!r>!nsi) !n#%a(i s$a$us
n!ur&"&#i+$anda-$anda %!#a#a"an un$u% !n!n$u%an p!raAa$an %!#aAa$an a$au
$inda%an p!'!da0an.
2. M&ni$&r G1S dan !n-a$a$n*a.
R+ M!n#ana"isa $in#%a$ %!sadaran dan %!un#%inan dari p!nin#%a$an TIK dan
!n!n$u%an "&%asi dari "!si.
5. M!&ni$&r $anda-$anda >i$a".
R+ Sua$u %!daan n&ra" 'i"a sir%u"asi s!r!'ra" $!rp!"i0ara d!n#an 'ai% a$au
,"u%$uasi di$andai d!n#an $!%anan dara0 sis$!i%) p!nurunan dari &u$&r!#u"a$&r
%!'an*a%an !rupa%an $anda p!nurun di,usi "&%a" >as%u"arisasi dara0 s!r!'ra".
D!n#an p!nin#%a$an $!%anan dara0 3dia$&"i%4 a%a di'ar!n#i d!n#an p!nin#%a$an
$!%anan dara0 in$ra %rania". Hip&>&"ui%+0ip&$!nsi !rupa%an ani,!s$asi dari
u"$ip"! $raua *an# dapa$ !n*!'a'%an is-0!ia s!r!'ra". HR dan disr0*$ia
!rupa%an p!r%!'an#an dari #an##uan 'a$an# &$a%.
;. E>a"uasi pupi".
R+ R!a%si pupi" dan p!r#!ra%an %!'a"i dari '&"a a$a !rupa%an $anda dari
#an##uan n!r>us+sara, (i%a 'a$an# &$a% $!r%&*a%. K!s!i'an#an sara, an$ara
sipa$i% dan parasipa$i% !rupa%an r!sp&n r!,"!% n!r>us %rania".
8. Ka(i p!n#"i0a$an) da*a in#a$) p!r#!ra%an a$a dan r!a%si r!,"!% 'a'ins%i.
R+ K!un#%inan in(uri pada &$a% '!sar a$au 'a$an# &$a%. P!nurunan r!,"!%
p!n#"i0a$an !rupa%an $anda dari $raua p&ns dan !du""a. Ba$u% dan -!%u%an
!rupa%an r!,"!% dari #an##uan !du""a.Adan*a 'a'ins%i r!,"!% indi%asi adan*a
in(uri pada &$a% piraida".
<. M&ni$&r $!p!ra$ur dan p!n#a$uran su0u "in#%un#an.
R+ Panas !rupa%an r!,"!% dari 0ip&$a"aus. P!nin#%a$an %!'u$u0an !$a'&"is!
dan O2 a%an !nun(an# p!nin#%a$an I1P.
7. M&ni$&r in$a%!) dan &u$pu$ . -a$a$ $ur#&r %u"i$) %!adaa !'ran u%&sa.
R+ Indi%asi dari #an##uan p!r,usi (arin#an $raua %!pa"a dapa$ !n*!'a'%an
dia'!$!s insip!dus a$au s*ndr&a p!nin#%a$an s!%r!si ADH.
=. P!r$a0an%an %!pa"a+"!0!r pada p&sisi *an# n!$ra") usa0a%an dn!#an s!di%i$ 'an$a".
Hindari p!n##unaan 'an$a" *an# 'an*a% pada %!pa"a.
R+ Ara0%an %!pa"a %! sa"a0 da$u sisi >!na (u#u"aris dan !n#0a'a$ draina#! pada
>!na -!r!'ra" dan !nin#%a$%an I1P.
H. B!ri%an p!ri&d! is$ira0a$ ana$ara $inda%an p!raAa$an dan 'a$asi "aan*a pr&s!dur.
R. Tinda%an *an# $!rus-!n!rus dapa$ !nin#%a$%an I1P &"!0 !,!% ran#san#an
%&u"a$i,.
/9. Kuran#i ran#san#an !s%$ra dan '!ri%an rasa n*aan s!p!r$i assa#! pun##un#)
"in#%un#an *an# $!nan#) s!n$u0an *an# raa0 dan suasana+p!'i-araan *an#
$ida% #adu0.
R+ M!'!ri%an suasana *an# $!na# 3-&"in# !,!%4 dapa$ !n#uran#i r!sp&n
psi%&"&#is dan !'!ri%an is$ira0a$ un$u% !p!r$a0an%an+I1P *an# r!nda0.
//. Ban$u pasi!n (i%a 'a$u%) un$a0.
R+ A%$i>i$as ini dapa$ !nin#%a$%an in$ra $0&ra%+$!%anan da"a $&ra% dan $!%anan
da"a a'd&!n diana a%i$i>i$as ini dapa$ !nin#%a$%an $!%anan I1P.
/2. Ka(i p!nin#%a$an is$ira0a$ dan $in#%a0 "a%u pada pa#i 0ari.
R+ Tin#%a0 n&n >!r'a" ini dpa$ !rupa%an indi%asi p!nin#%a$an I1P a$au
!'!ri%an r!,"!% n*!ri diana pasi!n $ida% apu !n#un#%ap%an %!"u0an
s!-ara >!r'a") n*!ri *an# $ida% !nurun dapa$ !nin#%a$a%an I1P.
/5. Pa"pasi pada p!'!saran+p!"!'aran '"ad!r) p!r$a0an%an draina#! urin s!-ara pa$!n
(i%a di#una%an dan (u#a &ni$&r $!rdapa$n*a %&ns$ipasi.
R+ Dapa$ !nin#%a$%an r!sp&n au$&a$i% *an# p&$!nsia" !nai%an I1P.
Kolaborasi :
/;. Nai%%an %!pa"a pada $!pa$ $idur+'!d /8 - ;8 d!ra(a$ s!suai d!n#an
$&"!nransi+indi%asi.
R+ P!nin#%a$an draina#!+a"iran >!na dari %!pa"a) !n#uran#i %&n#!s$i -!r!'ra" dan
!d!a+r!si%& $!r(adi I1P.
/8. B!ri%an -airan in$ra >!na s!suai d!n#an *an# dindi%asi%an.
R+ P!'!rian -airan un#%in diin#in%an un$u% !n#uransi !d!a -!r!'ra")
p!nin#%a$an iniu pada p!'u"u0 dara0) $!%anan dara0 dan I1P.
/<. B!ri%an O%si#!n.
R+ M!n#uran#i 0ip&F!ia) diana dapa$ !nin#%a$%an >as&di"a$asi -!r!'ra" dan
>&"u! dara0 dan !nai%%an I1P.
/7. B!ri%an &'a$ Diur!$i% -&n$&0n*a . anni$&") ,ur&s-id!.
R+ Diur!$i% un#%in di#una%an pada pas! a%u$ un$u% !n#a"ir%an air dari 'rain
-!""s) dan !n#uran#i !d!a -!r!'ra" dan I1P.
/=. B!ri%an S$!r&id -&n$&0n*a . D!F$a!$0as&n) !$0*" pr!dnis&"&n!.
R+ Un$u% !nurun%an in,"aasi 3radan#4 dan !n#uran#i !d!a (arin#an.
/H. B!ri%an ana"#!si% d&sis $in##i -&n$&0 . 1&d!in.
R+ Mun#%in diindi%asi%an un$u% !n#uran#i n*!ri dan &'a$ ini '!r!,!% n!#a$i,
pada I1P $!$api dapa$ di#una%an d!n#an s!'a' un$u% !n-!#a0.
29. B!ri%an S!da$i, -&n$&0 . B!nadr*".
R+ Mun#%in di#una%an un$u% !n#&n$r&" %uran#n*a is$ira0a$ dan a#i$asi.
2/. B!ri%an an$ipir!$i%) -&n$&0n*a . as!p$ain&p0!n.
R+ M!n#uran#i+!n#&n$r&" 0ari dan pada !$a'&"is! s!r!'ra"+&%si#!n *an#
diin#in%an.
DAFTAR PUSTAKA
1arp!ni$&) L.P. 3/HHH4. R!n-ana Asu0an Dan D&%u!n$asi K!p!raAa$an) Dia#n&sa
K!p!raAa$an dan Masa"a0 K&"a'&ra$i,. Ed.2. :a%ar$a . EG1.
K&i$! K!p!raAa$an RSUD Dr. S&!d&n& Madiun. 3/HHH4. P!na$a"a%sanaan Pada
Kasus Traua K!pa"a. Ma%a"a0 K!#aAa$ darura$an da"a 'idan# '!da0.
Tida% dipu'"i%asi%an.
L&n#) B.1. 3/HH<4. P!raAa$an M!di%a" B!da0 3Sua$u P!nd!%a$an Pr&s!s Kp!raAa$an4.
Bandun# . Ya*asan I%a$an A"uni P!ndidi%an K!p!raAa$an Bandun#.
Ma%a"a0 Ku"ia0 M!di%a" '!da0 PSIK FK Unair Sura'a*a. Tida% Dipu'"i%asi%an
R!%s&pr&d(&) S. d%%. 3/HH84. Kupu"an Ku"ia0 I"u B!da0. :a%ar$a . Bina rupa
A%sara.
R&$0r&-%) :.1. 3/HHH4. P!r!n-anaan Asu0an K!p!raAa$an P!ri&p!ra$i,. :a%ar$a . EG1.
Tu-%!r) S.M. 3/HH=4. S$andar$ P!raAa$an Pasi!n . Pr&s!s K!p!raAa$an) Dia#n&sis dan
E>a"uasi. Ed. / . :a%ar$a . E1G.