ΙΣΤΟΡΙΑ - ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

ΥΠΕΠΘ / ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ»
Γ’ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ
ΕΡΓO ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝO ΚΑΤΑ 80% ΑΠΟ ΤΟ ΕΚΤ

ΚΑΙ ΚΑΤΑ 20% ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ
«Ολοκληρωμένη Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαιδευτική Διαδικασία»
ΙΣΤΟΡΙΑ Α’ - Γ’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ
Ανάδοχος:
Διεύθυνση: Χωματιανού 3, 15123 Μαρούσι

Τηλέφωνο: 210 6178290
Fax: 210 6105507
Email: info@korimvos.gr
URL: http://www.korimvos.gr
ΙΣΤΟΡΙΑ
Α΄ - Γ΄
ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
2
ΙΣΤΟΡΙΑ Α΄ - Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ 1
ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ............................................................................. 7
Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ........................................................ 9
Α. ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ..............................................................................................................9
Β. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ.....................................................................................................9
Γ. ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ...........................................................................................................11
Δ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ........................................................................................................................11
Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 13
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ.................................................................................................... 14
Διαίρεση της Ελληνικής ιστορίας................................................................................................14
ΚΕΦ. 1: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ ........................................................................................... 15

1.1 Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ............................................................15
1.2 Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ......................................................................................................15
ΚΕΦ. 2: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ........................................................................................ 17

2.1.ΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ.....................................................................................17
2.2. Ο ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ.......................................................................................19
2.3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ.............................................................................................21
2.4. Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ......................................................................................23
ΚΕΦ. 3: Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟ 1100 π.Χ. ΩΣ ΤΟ 800 π.Χ. Η ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ

ΕΠΟΧΗ........................................................................................................................................ 28
3.1. ΟΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (1100-800 π.Χ.)....................................................................28
3.2 Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ....................................................................................29
ΚΕΦ. 4: Η ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 π.Χ. - 479 π.Χ. ............................................................... 31

4.1. Η ΑΠΟΙΚΙΑΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ (Ο Β’ ΕΛΛHNIKOΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ)...............................31
4.2 Η «ΠΟΛΗ - ΚΡΑΤΟΣ» - Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ.........................................32
4.3 Η ΣΠΑΡΤΗ ...........................................................................................................................33
4.4 Η ΑΘΗΝΑ - ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ................................................33
4.5 Η ΑΘΗΝΑ - Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ............................................................34
4
4.6 ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ ΔΕΣΜΟΙ..............................................................................................36

4.7 ΠΕΡΣΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ: ΔΥΟ ΚΟΣΜΟΙ ΣΥΓΚΡΟΥΟΝΤΑΙ............................................37
4.8 Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΙΚΗΣ ΕΠΙΘΕΣΗΣ . .....................................38
4.9 ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ...................................................................................................................39
4.10 Η ΤΕΧΝΗ ...........................................................................................................................40
ΚΕΦ. 5: Η ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ 479π.Χ - 431π.Χ..................................................... 41

5.1 Η ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΔΗΛΟΥ - Η ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΟΡΓΑΝΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΗΓΕΜΟΝΙΑΣ .....41
5.2 ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΕΙΤΑΙ - Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΑΙ ΤΟ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ . ...............................................................................................41
5.3 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ - ΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ..........................................42
5.4 Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ - Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ.......................................42
5.5 ΜΟΡΦΩΣΗ - ΕΡΓΑΣΙΑ - ΕΟΡΤΕΣ.......................................................................................42
ΚΕΦ. 6: ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΚΑΜΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

431-363 π.Χ. ................................................................................................................................ 45
6.1 - 6.2 Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ.......................................................................45
6.1 ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (431-421 Π.Χ.): ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ..................................45
6.2 ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (415-413 Π.Χ.): ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ - ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (413-
404 Π.Χ.): ΔΕΚΕΛΕΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ......................................................................................45
6.3 ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ - ΜΙΑ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΕ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ..........................47
6.4 ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΘΗΒΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ......................................................................47
ΚΕΦ 7: Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ . .................................................................... 49

7.1 - 7.2 ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΕΠΕΚΤΕΙΝΕΤΑΙ...49
7.3 - 7.4 Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ - Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ - ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ
ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ...........................................................................................................................50
7.5 ΟΙ ΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ...................................................................................................51
ΚΕΦ.8 ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ............................... 53

8.1 ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ....................................................................................................................53
8.2 ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ...........................................................................................................................53
8.3 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ................................................................................................................53
8.4 ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ.............................................................................................54
ΚΕΦ.9 ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ........................................................... 56

9.1 ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ...........................................................................................56
9.2 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ........................................................................56
9.3 ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟΚΤΑ ΜΕΓΑΛΗ ΔΥΝΑΜΗ...................................................56
9.4 Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ......................................................................57
9.5 ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ.............................57
9.6 ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ................................................................................58
ΚΕΦ.10: ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ........................................................................ 59

10.1 Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΙΡΗΝΗ.......................................................................................................59
10.2 Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ. Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ...................................59

10.3 Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ................................................................................60
10.4 3ος ΑΙΩΝΑΣ Μ.Χ. Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΗ......................................60
10.5 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ. Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ........................................................................61
Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 63
ΚΕΦ. 1: ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717 μ.Χ.) .................................... 64
1.1 Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ.................................................................64
1.2 ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ........................66
ΚΕΦ.2: ΛΑΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΓΥΡΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ .................................. 68

2.1 ΟΙ ΣΛΑΒΟΙ...........................................................................................................................68
2.2 ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ.....................................................................................................................68
2.3 ΟΙ ΑΡΑΒΕΣ...........................................................................................................................69
ΚΕΦ. 3: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025 μ.Χ.)...... 70

3.1 ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝIΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ......70
3.2 ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟIΚΟΝΟΜIΑ............................................................................................75
ΚΕΦ. 4: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (1025-1453 μ.Χ.) . ...................... 78

4.1 Η ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ..........................78
4.2 ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ...........................79
4.3 ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΓΗ ΣΤΟΥΣ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ................79
ΚΕΦ. 5: Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ...................................................................... 81

5.1 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ..........................................................................81
ΚΕΦ. 6: Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ..................................................................................... 86

6.1 Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ (5ος -10ος αι.) .............86
6.2 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΤΑ ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ........87
ΚΕΦ 7: Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ (15ος - 18ος αι.)......................... 89

7.1 ΟΙ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ...............89
7.2 Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΥΠΟ ΒΕΝΕΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ .........................92
Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 93
ΚΕΦ. 1: ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ . ........................................... 94
Διδακτικός στόχος του κεφαλαίου...............................................................................................94
1.1 Η ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ.........................................................................94
1.2 ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ.............................................................................................................94
1.3 ΑΣΤΙΚΗ ΤΑΞΗ......................................................................................................................94
1.4 ΟΙ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ..............................................................................................................95
1.5 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ..............................................................................95
1.6 Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ................................................................................96
ΚΕΦ.2: Η ΕΥΡΩΠΗ ΑΠΟ ΤΟΝ 15ο ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ .................. 97
6
2.1 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ.....................................97

2.2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ.............................97
ΚΕΦ. 3: (1ο μέρος) Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΝ 18ο ΑΙΩΝΑ ............................................................. 100

Διδακτικοί στόχοι:......................................................................................................................100
3.1 ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ..................................................................................................................100
3.2 ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ...........................................................................................101
ΚΕΦ. 4: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ 15ος - 18ος ΑΙΩΝΑΣ................................................................ 102

ΚΕΦ. 5: Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ 1821 - 1831 μ.Χ...... 105
ΚΕΦ. 6: Η ΕΥΡΩΠΗ (1815 - 1914 μ.Χ................................................................................... 108

Διδακτικοί στόχοι.......................................................................................................................108
ΚΕΦ 7: ΕΛΛΑΔΑ (1832 - 1912 μ.Χ.)...................................................................................... 110

ΚΕΦ 8: ΕΛΛΑΔΑ (1912 - 1918 μ.Χ.)...................................................................................... 112

ΚΕΦ 9: ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ............................................................................... 113

Διδακτικοί στόχοι: ....................................................................................................................113
ΚΕΦ 10: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1919 - 1939 μ.Χ.).............................................. 114

ΚΕΦ 11: Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ............................................................................. 115

ΚΕΦ 12: Ο ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ........................................................................ 117

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 119
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ . ........................................................................................... 120
ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ.................................................................................................................... 121
ΡΩΜΑΪΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ............................................................................. 123
ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ............................................................................................................... 125
Παράδειγμα σχεδίου μαθήματος με χρήση Η/Υ..................................................................... 127
ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Ο γενικός σκοπός του μαθήματος της Ιστορίας όπως προσδιορίζεται από το ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑΣ είναι ο ακόλουθος:
Γενικός σκοπός της Ιστορίας είναι η ανάπτυξη της ιστορικής σκέψης και ιστορικής συνείδησης.
Ο κοινά αποδεκτός σκοπός της μελέτης της Ιστορίας που αφορά τη γνώση του παρελθόντος
για την κατανόηση του παρόντος και το σχεδιασμό του μέλλοντος, υφίσταται ως βασική
ιδέα για τον προσδιορισμό της ιστορικής συνείδησης και ιστορικής σκέψης. Ειδικότερα, η
ανάπτυξη ιστορικής σκέψης αφορά την κατανόηση των ιστορικών γεγονότων και τη σύνδεση
αιτίων και αποτελεσμάτων, ενώ η καλλιέργεια ιστορικής συνείδησης αφορά την κατανόηση
της συμπεριφοράς του ανθρώπου σε συγκεκριμένες καταστάσεις και την εξασφάλιση των
προϋποθέσεων για την εκδήλωση υπεύθυνης συμπεριφοράς στο παρόν και το μέλλον. Έτσι
με τη διδασκαλία της Ιστορίας μπορεί ο μαθητής να αποκτήσει όχι μόνο την επίγνωση ότι ο
σύγχρονος κόσμος αποτελεί συνέχεια του παρελθόντος, αλλά και την επίγνωση ότι ο σύγχρονος
ιστορικός ορίζοντας συνδέεται άμεσα με τη ζωή του. Ο σκοπός της ιστορικής σκέψης και
συνείδησης συνδέεται έτσι με το γενικότερο σκοπό της εκπαίδευσης που αναφέρεται στην
προετοιμασία συνειδητών πολιτών.
Για τη ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ο Γενικός σκοπός διδασκαλίας της Ιστορίας

αναλύεται στους παρακάτω επιμέρους σκοπούς:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι ο κόσμος στον οποίο ζουν είναι αποτέλεσμα μιας
εξελικτικής πορείας, με υποκείμενα δράσης τους ανθρώπους.
• Να καταστούν ικανοί, μέσα από τη γνώση του παρελθόντος, να κατανοήσουν το παρόν,

να στοχαστούν για τα προβλήματά του και να προγραμματίσουν υπεύθυνα το μέλλον
τους..
• Να συνειδητοποιήσουν την προσωπική τους ευθύνη για την πορεία της κοινωνίας στην
οποία ζουν.
• Να διαμορφώσουν, μέσα από τη μελέτη των επιμέρους πολιτισμών και της συνεισφοράς
τους στον παγκόσμιο πολιτισμό, πνεύμα μετριοπάθειας, ανοχής και σεβασμού στο
διαφορετικό.
• Να οικοδομήσουν, μέσα από τη μελέτη του δικού τους πολιτισμού, την εθνική και
πολιτιστική τους ταυτότητα.
• Να συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα επιλογής και κριτικής αξιολόγησης των
8
ιστορικών πηγών.
Ειδικότερα για το ΓΥΜΝΑΣΙΟ οι σκοποί που επιδιώκονται είναι οι εξής:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές την ιστορική πορεία του Ελληνισμού από την αρχαιότητα
μέχρι σήμερα, με αναφορές στην ευρύτερη παγκόσμια ιστορία.
• Να οικειώνονται βαθμιαία το ειδικό λεξιλόγιο της ιστορικής επιστήμης.
• Να συνειδητοποιήσουν ότι η κατανόηση κάθε κοινωνίας προϋποθέτει τη μελέτη όλων

των πτυχών της (πολιτικής, οικονομικής, πολιτιστικής, θρησκευτικής κ.λ.π.).
• Να κατανοούν την έννοια του χρόνου και των τρόπων μέτρησής του και να εντάσσουν
τα γεγονότα στις ιστορικές περιόδους.
• Να εντοπίζουν, κατά τη μελέτη των ιστορικών γεγονότων ή φαινομένων, αίτια και

αποτελέσματα.
• Να συγκρίνουν ιστορικά γεγονότα ή φαινόμενα και να εντοπίζουν ομοιότητες και

διαφορές.
• Να αναλύουν ένα γεγονός ή φαινόμενο και να διαπιστώνουν τις σχέσεις μεταξύ των
επιμέρους στοιχείων.
• Να κατανοήσουν ότι η αξιοπιστία της ιστορικής αφήγησης θεμελιώνεται στην ορθή

αξιοποίηση των πηγών.
• Να αποκτήσουν την ικανότητα να διακρίνουν, στις ιστορικές μαρτυρίες, γεγονότα,

αιτίες, απόψεις κ.λ.π.
• Να προσεγγίζουν τα ιστορικά γεγονότα χωρίς άκριτη αποδοχή των ιστορικών ερμηνειών,

απόψεων κ.λ.π.
• Να αναπτύξουν θετική στάση απέναντι στη σπουδή του παρελθόντος ως παράγοντα

απόκτησης αυτογνωσίας και κατανόησης της κοινωνίας.
• Να συνειδητοποιήσουν την προσφορά του ελληνικού έθνους στον παγκόσμιο πολιτισμό

και να διαμορφώσουν ανάλογη συνείδηση.
Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ

ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Α. ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
Σημαντικό μέσο για την επίτευξη ευρύτερων σκοπών της αγωγής αποτελεί το μάθημα της
Ιστορίας, στο βαθμό που παρέχει γνώσεις που δίνουν στο μαθητή στοιχεία απαραίτητα για
να επιβιώσει στη σύγχρονη κοινωνία, να ασκήσει με μεγαλύτερη επιτυχία επαγγελματικές
δραστηριότητες, να γνωρίσει σε ιστορικό βάθος και πλάτος τον τρόπο λειτουργίας του
δημοκρατικού πολιτεύματος, να κατανοήσει το κοινωνικό γίγνεσθαι και να μετέχει ενεργά σ’
αυτό. Η διδασκαλία είναι ανάγκη να στηρίζεται σε ορισμένες αρχές όπως:
• Η εγκυρότητα της γνώσης
• Η παιδαγωγική ευθύνη
• Η μαθητοκεντρικότητα και η εξατομίκευση.
• Η ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και όχι η στείρα απομνημόνευση και αναπαραγωγή
της γνώσης
• Η διαμόρφωση παιδαγωγικού κλίματος.
• Η εξάσκηση των βασικών νοητικών λειτουργιών: επαγωγική και παραγωγική σκέψη,

ανάλυση, κατηγοριοποίηση, αιτιολόγηση απόψεων, διατύπωση υποθέσεων, εξαγωγή
συμπερασμάτων, διάκριση της αιτίας και αποτελέσματος.
• Η έμφαση στη διαδικασία διερεύνησης
Β. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Οι σύγχρονες μέθοδοι προσέγγισης του μαθήματος διαφοροποιούνται γενικά από το μοντέλο
της παραδοσιακής διδασκαλίας.
Γενικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής διδασκαλίας είναι ότι το σύνολο των μαθητών
εργάζεται με τον ίδιο τρόπο στο ίδιο θέμα, χρησιμοποιούνται προφορικές μέθοδοι για την
10
έκθεση των γεγονότων και τα μέσα διδασκαλίας περιορίζονται στο διδακτικό βιβλίο και τον
πίνακα.
Εξέλιξη της παραδοσιακής προσέγγισης αποτελεί η επινόηση μιας ποικιλίας μεθόδων κατά
τις οποίες η τάξη μπορεί να εργάζεται ομαδικά ή ατομικά. Επιχειρείται να δοθεί ζωή στο
παρελθόν με την ανάκληση των εμπειριών των μαθητών και την ανάληψη δραστηριοτήτων,
και η όλη διαδικασία είναι πιο πολύπλοκη αλλά και πιο δημιουργική από ότι στις παραδοσιακές
μεθόδους διδασκαλίας.
Σημαντική εξέλιξη στον τομέα της επινόησης τρόπων προσέγγισης των ιστορικών γεγονότων
αποτελεί η μελέτη των πηγών εκ μέρους των μαθητών, με την οποία οι μαθητές εισάγονται
στην ιστορική έρευνα, μέσα στα πλαίσια των ικανοτήτων τους, και έτσι αντιμετωπίζουν την
Ιστορία με έναν περισσότερο ενεργητικό και διερευνητικό τρόπο. Μέσω της μελέτης των
αυθεντικών πηγών οι μαθητές αναπτύσσουν την κριτική τους σκέψη, με αφορμή τη μελέτη
των ιστορικών προβλημάτων.
Για το σκοπό αυτό είναι αναγκαίο να δίνεται μικρότερη έμφαση στο περιεχόμενο και περισσότερη
στη διαδικασία μάθησης με άμεση συμμετοχή των μαθητών, ώστε να περιορίζεται η δράση
του δασκάλου και να επιβάλλεται ένας περισσότερο ενεργητικός τύπος μάθησης.
Οι ενεργητικές μέθοδοι διδασκαλίας και μάθησης είναι δυνατόν να εφαρμοσθούν τόσο στην
ατομική όσο και στην ομαδική μελέτη, και συνιστώνται στην περίπτωση των τάξεων με μαθητές
διαφορετικών επιπέδων, εφόσον κάθε μαθητής συμμετέχει στην όλη διαδικασία σύμφωνα με
τις προσωπικές του ικανότητες.
Το κριτήριο της ποικιλίας θα πρέπει να αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο στην επιλογή
της μεθόδου διδασκαλίας κατά τη διαδικασία οργάνωσης κάθε διδακτικής ενότητας. Έτσι,
ορισμένες παραδοσιακές μέθοδοι διδασκαλίας όπως είναι η αφήγηση, οι γραπτές εργασίες των
μαθητών και η χρήση των σχολικών εγχειριδίων, δεν θα πρέπει να αποκλείονται
Στην περίπτωση που η ιστορική ύλη δεν προσφέρεται για απ’ ευθείας έρευνα εκ μέρους των
μαθητών, η προφορική έκθεση των γεγονότων μπορεί να αποτελεί αξιόλογη μέθοδο διδασκαλίας,
χωρίς να αποκλείεται ο συνδυασμός της με τον ελεύθερο ή κατευθυνόμενο διάλογο.
H μαιευτική, ως μέθοδος διδασκαλίας, παραμένει πάντα σύγχρονη.
Βασική προϋπόθεση για την εφαρμογή ενεργητικών μεθόδων διδασκαλίας είναι ο περιορισμός
του ρόλου του διδάσκοντος και η αντίστοιχη αύξηση της ενεργητικής συμμετοχής των μαθητών
στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία.
Συνοπτικά, η πορεία της μεθόδου μπορεί να περιγραφεί ως ενεργοποίηση, έρευνα, διάλογος,

ανακοινώσεις και αξιολόγηση.
Γ. ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Τέτοια μέσα και τεχνικές μπορεί να είναι η χρήση του πίνακα, η χρήση video, επιδιασκόπιου,
φωτεινών διαφανειών (slides) και άλλων οπτικοακουστικών μέσων όπως ο ηλεκτρονικός
υπολογιστής, η μελέτη σύγχρονων πηγών σχετικών προς τα ενδιαφέροντα των μαθητών
(γραμματοσήμων, αφισών, περιοδικών), η οργάνωση εκθέσεων, η ανάπτυξη ερευνητικών
δραστηριοτήτων, η σύνταξη φύλλου εργασίας από τον διδάσκοντα με ακριβώς καθορισμένα
καθήκοντα, ερωτήσεις, παραπομπές και πηγές που πρέπει να μελετηθούν, η σύνταξη
“εφημερίδας” ή “εγγράφων”, η οργάνωση ασκήσεων και παιχνιδιών, μέσω των οποίων γίνεται
προσπάθεια αναπαράστασης και βίωσης των ιστορικών γεγονότων κ.ά.
Οι γραπτές μαρτυρίες αλλά και οι εικόνες του σχολικού βιβλίου αποτελούν σημαντικό
πρωτογενές υλικό, που μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιείται από τους μαθητές κατά τη
διαδικασία, της διδασκαλίας. Σημαντικό επίσης στοιχείο αποτελούν τα διαγράμματα, οι
χρονολογικοί πίνακες και οι χάρτες, αφού συμβάλλουν αποφασιστικά στην άμεση και σαφή
πληροφόρηση, λαμβανομένου υπόψη ότι η ιστορική γνώση είναι από τη φύση της αφηρημένη
και προσεγγίζεται καλύτερα με την αξιοποίηση κάθε μέσου αισθητοποίησης.
Σχετικά με τα κεφάλαια τέχνης, είναι αυτονόητο ότι, στα πλαίσια του μαθήματος της Ιστορίας,
η τέχνη αντιμετωπίζεται ως σημαντικό στοιχείο του πολιτισμού μιας εποχής ή ενός λαού, όπως
εξάλλου και οι λοιπές κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές κ.ά. δραστηριότητες.
Δ. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
Οι σύγχρονες παιδαγωγικές αντιλήψεις θεωρούν την αξιολόγηση, ως βασικό στοιχείο της
διδακτικής διαδικασίας, που αποτελεί κυρίως μέσο ανατροφοδότησης της διδασκαλίας,
αφού πληροφορεί για την επιτυχία ή αποτυχία των ακολουθούμενων μεθόδων και την
αποτελεσματικότητα των υιοθετούμενων στρατηγικών. Η αξιολόγηση πρέπει να θεωρείται ως
ένα σύστημα που βοηθά τον εκπαιδευτικό να ελέγχει καλύτερα τη διδακτική του πρακτική και
να κινείται προς την κατεύθυνση της βελτίωσής της.
Είναι ανάγκη να γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ διαγνωστικής, διαμορφωτικής και αθροιστικής
αξιολόγησης.
Η διαμορφωτική αξιολόγηση επιτρέπει στον εκπαιδευτικό να προβαίνει σε ενδεχόμενες

τροποποιήσεις της διδακτικής του στρατηγικής και να προσφέρει συμπληρωματική
βοήθεια στους μαθητές που έχουν ανάγκη, εξατομικεύοντας τις διδακτικές του ενέργειες. Η
διαμορφωτική αξιολόγηση είναι ανάγκη να έχει διερευνητικό χαρακτήρα, ώστε οι μαθητές να
έχουν την ευκαιρία να προσεγγίζουν την ιστορική πραγματικότητα με βάση τις εμπειρίες τους,
τις νοητικές τους δομές και τις αντιλήψεις τους. Αυτό σημαίνει ότι η μαθησιακή διαδικασία
12
πρέπει να ενθαρρύνεται μάλλον παρά να ελέγχεται, για να μπορέσει ο μαθητής να οδηγηθεί

σε μια ενεργητική διαδικασία διερεύνησης των ιστορικών γεγονότων. Με τη διαμορφωτική
αξιολόγηση πρέπει να καταβάλλεται προσπάθεια εντοπισμού και καταγραφής των διεργασιών
σύλληψης και ερμηνείας των ιστορικών γεγονότων ώστε να ακολουθεί η παρέμβαση του
διδάσκοντος και ενδεχομένως η τροποποίηση στις μεθόδους και τεχνικές διδασκαλίας. Με
τον τρόπο αυτό η αξιολόγηση συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας της διδασκαλίας και όχι
μόνο στην καταγραφή των μετρήσιμων αποτελεσμάτων της.
Η διαγνωστική και αθροιστική αξιολόγηση συνδέονται με την ανάγκη ελέγχου του γνωστικού
κυρίως επιπέδου των μαθητών, πριν και μετά τη διδασκαλία μιας ενότητας ή ενός συνόλου
ενοτήτων, και σχετίζονται περισσότερο με τον έλεγχο του βαθμού επίτευξης των διδακτικών
στόχων. Οι διάφορες μορφές προφορικής και γραπτής εξέτασης μπορεί να εναλλάσσονται,
προσαρμοζόμενες στις απαιτήσεις των διδακτικών στόχων και του περιεχομένου κάθε
ενότητας.
ΙΣΤΟΡΙΑ - Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 13
Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
14
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΣΤΟΧΟΙ:
Να διακρίνουν οι μαθητές:
• τους όρους ιστορία και προϊστορία
• τη διαίρεση της προϊστορίας σε εποχή του λίθου και εποχή των μετάλλων
• τη διαίρεση της ιστορίας
Διαίρεση της Ελληνικής ιστορίας
ΣΤΟΧΟΣ:
• Να διακρίνουν οι μαθητές τις περιόδους της Ελληνικής ιστορίας και τα γεγονότα που
τις οριοθετούν
ΚΕΦ. 1: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ
1.1 Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα στάδια εξέλιξης του ανθρώπου.
• Να κατανοήσου ν τον τρόπο ζωής κατά την Παλαιολιθική εποχή .
• Να κατανοήσουν ότι η τέχνη είναι σχεδόν σύμφυτη με τον άνθρωπο.
1.2 Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τη σημασία της μετάβασης από τον νομαδικό βίο στη
μόνιμη εγκατάσταση
• Να κατανοήσουν τη σημασία της ενασχόλησης με τη γεωργία και την κτηνοτροφία

καθώς και τη χρήση της κεραμικής.
• Να μάθουν για το πλήθος των νεολιθικών οικισμών στην Ελλάδα.
ΣΗΜΕΙΑ ΠΟΥ ΧΡΕΙΑΖΟΝΤΑΙ ΠΡΟΣΟΧΗ:

Οι όροι: Προϊστορία, Παλαιολιθική και Νεολιθική εποχή, κυνηγός, τροφοσυλλέκτης,
καρποσυλλέκτης, νομάδες.
16
ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ / ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Δραστηριότητα: Νεολιθικοί οικισμοί

Στον παρακάτω χάρτη κάνε κλικ σε ευρύτερες ή μικρότερες περιοχές που νομίζεις ότι υπήρξαν
νεολιθικοί οικισμοί.
Ο χρήστης μπορεί να κάνει κλικ σε ευρύτερες περιοχές όπως π.χ. Μακεδονία ή μικρότερες
όπως π.χ. Χίος. Αν το κλικ είναι σε περιοχή που προβλέπεται από την παρούσα άσκηση να
υπάρχουν νεολιθικοί οικισμοί, τότε ακούγεται ευχάριστος ήχος και στην προβλεπόμενη περιοχή
εμφανίζεται μεγαλούτσικη κόκκινη κουκκίδα και δίπλα το όνομα ή τα ονόματα του οικισμού
ή των οικισμών που προβλέπονται.
Αν το κλικ είναι σε περιοχή για την οποία δεν προβλέπονται οικισμοί, τότε ακούγεται δυσάρεστο
beep και εμφανίζεται σε πλαίσιο η προτροπή «προχώρησε σε άλλη περιοχή» (μπορεί και να
ακούγεται).
Προβλεπόμενες περιοχές και οικισμοί
• Μακεδονία: Προβλέπονται οι οικισμοί
o «Νέα Νικομήδεια» κοντά στη Βέροια και «Δισπηλιό» κοντά στην Καστοριά
• Θεσσαλία: Προβλέπονται οι οικισμοί
o «Σέσκλο» κοντά στο Βόλο και
o «Διμήνι» κοντά στο Βόλο
• Κυκλάδες: Προβλέπεται οι οικισμός
o «Σάλιαγκος», νησάκι κοντά στην Αντίπαρο
• Βορειανατολικό Αιγαίο: Προβλέπεται οι οικισμός
o «Πολιόχνη» στη Λήμνο
• Στερεά Ελλάδα: Προβλέπονται οι οικισμοί
o «Νέα Μάκρη» στην Αττική και
o «Αίγινα» στο Σαρωνικό
• Κρήτη: Προβλέπεται ο οικισμός:
o «Κνωσός» στην Κνωσό
• Πελοπόννησος: Προβλέπεται οι οικισμός:
o «Διρός» στη Λακωνία

ΚΕΦ. 2: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ
2.1.ΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΕΓΓΥΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

• 2.1.1 Η Μεσοποταμία
• 2.1.2 Η Αίγυπτος
• 2.1.3 Οι Χετταίοι
• 2.1.4 Οι Φοίνικες
• 2.1.5 Οι Εβραίοι
Στόχοι:
• Να αντιληφθούν οι μαθητές τη σημασία των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στην
περιοχή της λεγόμενης «εύφορης ημισελήνου».
• Να μάθουν την προσφορά του καθενός από τους πολιτισμούς αυτούς στην ιστορική
εξέλιξη.
• Να κατανοήσουν τη σημασία της επινόησης της γραφής και να παρακολουθήσουν την

εξέλιξή της.
• Να κατανοήσουν τη σπουδαιότητα της εμφάνισης του μονοθεϊσμού στον εβραϊκό

λαό.

Χρειάζεται να προσδιοριστεί στο χάρτη η περιοχή της λεγόμενης «εύφορης ημισελήνου »
Η Μεσοποταμία
• Σουμέριοι: ουσιαστικά ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός
• Βαβυλώνιοι, ανάπτυξη νομοθεσίας και αστρονομίας
• Ασσύριοι: πολεμική ικανότητα
18
• Σφηνοειδής γραφή : πρώτη μορφή γραφής / σημασία αυτού του βήματος για την πρόοδο
του ανθρώπου
Η Αίγυπτος
• κράτος συγκεντρωτικό με αυστηρή ιεραρχία
• Φαραώ, απόλυτος άρχοντας σε άμεση σχέση με τους θεούς.
• Ιερογλυφική γραφή
Με τη βοήθεια της δραστηριότητας για το Νείλο, θα φανεί ότι η Αίγυπτος είναι πράγματι
«δώρον του Νείλου ».
Οι λαοί της Παλαιστίνης και της Μικράς Ασίας.
Φοίνικες: θαλασσοπόροι / δεινοί έμποροι.
Το φοινικικό αλφάβητο αποτελεί μεγίστη συμβολή στην πορεία του πολιτισμού.
Εβραίοι: Μονοθεϊσμός
Χετταίοι: σχέση με Μυκήνες
Άσκηση εμπέδωσης
Να συσχετίσεις τα στοιχεία της στήλης Α με τα στοιχεία της στήλης Γ, σύροντας τα με το
ποντίκι στην κατάλληλη θέση της στήλης Β.
Α Β Γ
ζιγκουράτ
Βύβλος
ιερογλυφικά
Ουρ Αίγυπτος
Όσιρις Μεσοποταμία
Χαττούσα Χετταίοι
μούμιες Φοίνικες
σφηνοειδής γραφή Εβραίοι
πυραμίδες
μονοθεϊσμός
Μέμφις
Ζητούμενα:(καθέτως) Μεσοποταμία, Φοίνικες, Αίγυπτος, Μεσοποταμία, Αίγυπτος, Χετταίοι,
Αίγυπτος, Μεσοποταμία, Αίγυπτος, Εβραίοι, Αίγυπτος
Να συσχετίσεις τις εικόνες με τους πολιτισμούς, σύροντας με το ποντίκι το σωστό στοιχείο του
πίνακα πάνω στην εικόνα
Μεσοποταμία
Αίγυπτος
Χετταίοι
Ζητούμενα: Αίγυπτος, Μεσοποταμία, Χετταίοι, Αίγυπτος, Μεσοποταμία, Αίγυπτος
2.2. Ο ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Στόχοι:
• Να μάθουν οι μαθητές ότι κατά την 3η χιλιετία π.Χ. αναπτύχθηκε στις Κυκλάδες ένας
αξιόλογος πολιτισμός.
• Να νιώσουν ν τη γοητεία της κυκλαδικής γλυπτικής, που βρίσκεται κοντά στη σύγχρονη
αφηρημένη τέχνη.

• Οι Κυκλάδες γέφυρα α ανάμεσα σε Ευρώπη, Μικρά Ασία, Κρήτη. Συνέπεια της
γεωγραφικής θέσης η ανάπτυξη του εμπορίου.
• Η σχετική δραστηριότητα θα δείξει τις εμπορικές σχέσεις των Κυκλαδιτών.
• Στις Κυκλάδες δημιουργείται ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός στην Ελλάδα.
• Να δοθεί έμφαση στο εικονογραφικό υλικό.
Δραστηριότητα
Εμφανίζεται χάρτης της Ελλάδας, χωρίς λεπτομέρειες στον οποίο εμφανίζονται σταδιακά
καμπύλα χοντρά κόκκινα βέλη που δείχνουν τις εμπορικές σχέσεις των Κυκλαδιτών :
20
• 1 βέλος προς Σαρωνικό
• 1 βέλος προς Αργολικό
• 1 βέλος προς Κρήτη και
• 2 βέλη προς μικρασιατικές ακτές
Τα βέλη αυτά εμφανίζονται και σβήνουν συνεχώς ώσπου να τα σταματήσει ο χρήστης.
Από κάτω υπάρχουν κουμπιά «λήξη» και «επανάληψη»

2.3. Ο ΜΙΝΩΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Στόχοι:
• Να μάθουν οι μαθητές τα κύρια χαρακτηριστικά του μινωικού κόσμου .
• Να κατανοήσουν τους λόγους της ανάπτυξης και εξάπλωσης ενός λαμπρού

πολιτισμού.

• Τα ανάκτορα
• Ισχυρή κεντρική διοίκηση
• θαλασσοκρατία
• Δύο μορφές γραφής.
• Να δοθεί έμφαση στο εικονογραφικό υλικό
Η σχετική δραστηριότητα θα δείξει τις εμπορικές σχέσεις των Κρητών.
Εμφανίζεται χάρτης των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου, χωρίς λεπτομέρειες στον οποίο
εμφανίζονται σταδιακά καμπύλα χοντρά κόκκινα βέλη από την Κρήτη που δείχνουν τις
εμπορικές σχέσεις των Μινωιτών :
• 1 βέλος προς τις «Κυκλάδες»
• 1 βέλος προς την «Αττική»
• 1 βέλος προς την «Αργολίδα»
• 1 βέλος προς «Κύπρο»
• 1 βέλος προς «Αίγυπτο»
• 1 βέλος προς «Συρία»
• 1 βέλος προς «Παλαιστίνη»
22
Συγχρόνως εμφανίζεται και το όνομα της περιοχής προς την οποία κατευθύνεται το βέλος.
Τα βέλη αυτά εμφανίζονται και σβήνουν συνεχώς ώσπου να τα σταματήσει ο χρήστης.
Από κάτω υπάρχουν κουμπιά «λήξη» και «επανάληψη»

2.4. Ο ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα κύρια χαρακτηριστικά του μυκηναϊκού κόσμου .
• Να κατανοήσουν το πνεύμα αυτού του πολιτισμού.
• Να συλλάβουν τις διαφορές και τις ομοιότητες του μυκηναϊκό και του κρητικού
πολιτισμού.
• Να κατανοήσουν τη σημασία της επινόησης της Γραμμικής γραφής Β και την αξία της
ως ιστορικής πηγής.

• Η σχετική δραστηριότητα θα δείξει τα κέντρα του μυκηναϊκού πολιτισμού.
• Τα πρόσωπα που σχετίζονται άμεσα με την αποκάλυψη του μυκηναϊκού κόσμου : Ερρ
. Σλήμαν, Μίκαελ Βέντρις, Τ. Τσάντγουικ.
• Ο μυκηναϊκός πολιτισμός είναι ένας πολιτισμός που δανείζεται από τους Κρήτες πολλά
στοιχεία, αλλά διατηρεί και αναπτύσσει ένα δικό του προσωπικό ύφος.
Κάνε κλικ στις περιοχές του πίνακα που βρίσκεται κάτω από το χάρτη, για να δεις τα κέντρα
του μυκηναϊκού πολιτισμού σε κάθε περιοχή.
Υπάρχει απλός χάρτης της Ελλάδας χωρίς λεπτομέρειες από τη Θεσσαλία και κάτω.
Κάτω από το χάρτη υπάρχει πίνακας με τα εξής στοιχεία:
• Αργολίδα
• Μεσσηνία
• Λακωνία
24
• Αττική
• Βοιωτία
• Μαγνησία
Ο χρήστης κάνει κλικ στις περιοχές πάνω στον πίνακα και εμφανίζονται για κάθε περιοχή τα
μυκηναϊκά κέντρα ως εξής:
• Αργολίδα: Μυκήνες, Τίρυνθα (δίπλα στις Μυκήνες), Άργος
• Μεσσηνία: Πύλος (παραλιακά στο Ιόνιο)
• Λακωνία: Βαφειό (κοντά στη Σπάρτη)
• Αττική: Αθήνα, Ελευσίνα, Μαραθώνας
• Βοιωτία: Θήβα, Ορχομενός (βορειοδυτικά της Θήβας), Γλας (ανατολικά του

Ορχομενού)
Άσκηση εμπέδωσης 1
Ποια χρονική περίοδος ονομάζεται εποχή του χαλκού στην Ελλάδα; Κάνε κλικ δίπλα στο
σωστό.
3000-2000 π.Χ
3000-1100 π.Χ
1200-500 π.Χ.
Ζητούμενο: 3000 - 1100 π.Χ.
Ποιο ήταν το σημαντικότερο κέντρο του κυκλαδικού πολιτισμού στην περίοδο της μεγαλύτερης
ακμής του;
Η Φυλακωπή στη Μήλο
Το Ακρωτήρι στη Θήρα
Η Κέρος
Ζητούμενο: Το Ακρωτήρι στη Θήρα
Τα μικρά αγαλματάκια που είναι τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα της κυκλαδικής τέχνης
ονομάζονται (γράψε την απάντηση και πάτησε enter):
Ζητούμενο: ειδώλια
Α Β Γ
Πότνια
Ακρωτήρι Θήρας
Ανάκτορο Ζάκρου Κυκλαδικός
γραμμική Α Μινωικός
Άναξ Μυκηναϊκός
γραμμική Β
διπλός πέλεκυς
μέγαρον
Ζητούμενα:(στήλη Β καθέτως) Μυκηναϊκός, Κυκλαδικός, Μινωικός, Μινωικός, Μυκηναϊκός,
Μυκηναϊκός, Μινωικός, Μυκηναϊκός
Πώς ονόμασαν οι κατοπινοί Έλληνες τα τείχη των Μυκηναίων; Κάνε κλικ στο σωστό
τετράγωνο:
ιλλυρικά
κυκλώπεια
γιγάντια
Ζητούμενο: κυκλώπεια
Να συσχετίσεις τις εικόνες με τις λεζάντες τους, σύροντας με το ποντίκι το σωστό στοιχείο του
Πίνακας
• Ταυροκαθάψια
• Τηγανόσχημο σκεύος
• Αίθουσα του θρόνου
• Ο «Αρπιστής»
• Η μάσκα του Αγαμέμνονα»
• Πύλη των Λεόντων
Ζητούμενα:
εικ.1 Ταυροκαθάψια εικ.2 Τηγανόσχημο σκεύος εικ.3 Η αίθουσα του θρόνου
26
εικ.4 Ο «Αρπιστής» εικ.5 Η «Μάσκα του Αγαμέμνονα» εικ.6 Πύλη των Λεόντων
Ποια είναι τα κυριότερα αίτια της παρακμής του μυκηναϊκού πολιτισμού;
Επιλέξτε όσα είναι σωστά κάνοντας κλικ επάνω τους:

1.οι πόλεμοι ανάμεσα στα μυκηναϊκά κράτη
2. η διαμάχη με τους Μινωίτες
3. η παρεμπόδιση του εμπορίου από τις αναστατώσεις που
προκάλεσαν οι «λαοί της θάλασσας»
4. η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας
Ζητούμενα: 1 και 3
Να συσχετίσεις τις εικόνες με τους πολιτισμούς, σύροντας με το ποντίκι το σωστό στοιχείο του
ΠΙΝΑΚΑΣ
Κυκλαδικός
Μινωικός
Μυκηναϊκός
Ζητούμενα: (οριζόντια πάνω και μετά κάτω αριστερά)
Α. ταύρος Μινωικός
Β. ειδώλιο Κυκλαδικός
Γ. ανάκτορο Κνωσού Μινωικός
Δ. θεά με τα φίδια Μινωικός
Ε. δίσκος της Φαιστού Μινωικός
Στ. κύπελλο του Βαφειού Μυκηναϊκός
Ζ. μάσκα του «Αγαμέμνονα» Μυκηναϊκός

Στον παρακάτω χάρτη κάντε κλικ στις περιοχές με τις οποίες οι Μυκηναίοι είχαν σημαντικές
εμπορικές σχέσεις. Όταν έχεις ολοκληρώσει, πάτησε enter.
Υπάρχει ΧΑΡΤΗΣ Νοτιοανατολικής Ευρώπης και Ανατολικής Μεσογείου μονόχρωμος, χωρίς

λεπτομέρειες.
Ζητούνται: «Νησιά Αιγαίου», «Μικρά Ασία», «Κύπρος», «Κρήτη», «Συρία», «Παλαιστίνη»,

«Αίγυπτος», «Παράλια Αδριατικής» (βαλκανικά), «Ιταλία» (νότια) , «Σικελία», «Σαρδηνία»,
«Μάλτα», «Ισπανία» (μεσογειακά παράλια) .
28
ΚΕΦ. 3: Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

ΑΠΟ ΤΟ 1100 π.Χ. ΩΣ ΤΟ 800 π.Χ. Η
ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
3.1. ΟΙ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (1100-800 π.Χ.)
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα κύρια χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου .
• Να μάθουν για τις νέες συνθήκες που δημιουργούνται στην Ελλάδα μετά τη μόνιμη
εγκατάσταση των ελληνικών φύλων.
• Να κατανοήσουν τη σχέση ανάμεσα στον κόσμο των ομηρικών επών και στην ιστορική
πραγματικότητα.
• Να γνωρίσουν τα σχετικά με τον πρώτο ελληνικό αποικισμό.

• Η περίοδος αυτή εμφανίζεται ως άμεσο επακόλουθο των αναστατώσεων που
σημειώνονται στον ελλαδικό χώρο μετά την πτώση του μυκηναϊκού κόσμου.
• Η περίοδος θέτει τα θεμέλια της ιδιοπροσωπίας του ελληνικού πολιτισμού.
• Η σχετική δραστηριότητα θα βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν τους στόχους

και την έκταση και του πρώτου ελληνικού αποικισμού.
Δραστηριότητα «Α΄ελληνικός αποικισμός»

• Εμφανίζεται χάρτης της ανατολικής Ελλάδας, Αιγαίου Κρήτης και παραλίων Μικράς
Ασίας
• Στο χάρτη είναι μόνο τα εξής ονόματα στις αντίστοιχες περιοχές:

o ΘΕΣΣΑΛΙΑ, ΑΤΤΙΚΗ, ΕΥΒΟΙΑ, ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ, ΚΥΚΛΑΔΕΣ, ΔΡΗΤΗ,

ΤΕΝΕΔΟΣ, ΛΕΣΒΟΣ, ΧΙΟΣ, ΣΑΜΟΣ, ΚΩΣ, ΡΟΔΟΣ
• Από τον ηπειρωτικό κορμό της Ελλάδας ξεκινούν έγχρωμα βέλη με κατεύθυνση τα
παράλια της Μικράς Ασίας ως εξής:
1. Από παράλια Θεσσαλίας: παχύ πορτοκαλί βέλος
2. Από Αττική και Εύβοια και Κυκλάδες: παχιά φούξια βέλη.
3. Από κέντρο Πελοποννήσου: παχύ πράσινο βέλος
Τα παράλια της Μικράς Ασίας χρωματίζονται αντίστοιχα με τα βέλη ως εξής:
1. Από κάτω από την Τροία έως τη Σμύρνη → πορτοκαλί και αναγράφεται «ΑΙΟΛΙΔΑ»
2. Από τη Σμύρνη έως την Αλικαρνασσό → φούξια και αναγράφεται «ΙΩΝΙΑ»
3. Από την Αλικαρνασσό έως ΒΑ της Ρόδου → πράσινα και αναγράφεται «ΔΩΡΙΚΗ
ΕΞΑΠΟΛΗ»
Χρώματα στα νησιά του Αιγαίου:
1. Πορτοκαλί: Τένεδος, Λέσβος
2. Φούξια: Κυκλάδες (πλην Μήλου και Θήρας), Χίος, Σάμος, Ικαρία
3. Πράσινα: Κρήτη, Μήλος, Θήρα, Δωδεκάνησα
Σε κάποιο σημείο υπάρχουν τρεις κύκλοι με τα παραπάνω χρώματα και μέσα αναγράφουν το
φύλο:
Αιολείς (πορτοκαλί), Ίωνες (φούξια), Δωριείς (πράσινο)
3.2 Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ

• Τα γράμματα
• Η τέχνη
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές την κεφαλαιώδη σημασία του ελληνικού αλφαβήτου για
την ανάπτυξη του πολιτισμού.
• Να μάθουν ότι το ελληνικό αλφάβητο δεν είναι μίμηση του φοινικικού αλλά καινοτόμος
30
μετεξέλιξή του .
• Να γνωρίσουν την ιδιομορφία της γεωμετρικής τέχνης.

• Αναφορά στις μορφές γραφής 5 που έχουν ήδη γνωρίσει (σφηνοειδής, ιερογλυφική,
Γραμμική Α, Γραμμική Β, φοινικική ).
• Ομοιότητες και διαφορές ελληνικού και φοινικικού αλφαβήτου
• Σημασία προσθήκης φωνηέντων
Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με Σ (σωστό) και Λ (λάθος) κάνοντας κλικ στο αντίστοιχο
τετραγωνάκι
Σ Λ
Τα ομηρικά έπη διαμορφώθηκαν στα τέλη του 9ου - αρχές του 8ου αι. π.Χ.
Ο βασιλιάς, κατά τη Γεωμετρική εποχή, ονομάζεται «άναξ».
Τα ομηρικά έπη παρουσιάζουν κυρίως την ομηρική εποχή.
Οι Έλληνες παρέλαβαν το αλφάβητο από τους Φοίνικες.
Οι ναοί στη Γεωμετρική εποχή είναι ίδιοι με τα μικρά μυκηναϊκά ιερά.
Οι Έλληνες χρησιμοποίησαν αυτούσιο το φοινικικό αλφάβητο.
Κατά τη Γεωμετρική εποχή η εξουσία των βασιλέων συχνά αμφισβητείται από

τους ευγενείς.
Ζητούμενα (καθέτως): Σ, Λ, Σ, Σ, Λ, Λ, Σ
ΚΕΦ. 4: Η ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ

800 π.Χ. - 479 π.Χ.
4.1. Η ΑΠΟΙΚΙΑΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ (Ο Β’ ΕΛΛHNIKOΣ

ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ)
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τα αίτια που οδήγησαν στη δημιουργία αποικιών
Να εκτιμήσουν τις σχέσεις μητρόπολης - αποικίας.
• Να γνωρίσουν τις συνέπειες που είχε η δημιουργία αποικιών στη ζωή των ανθρώπων.

• Συσχέτιση με τα γενικότερα και διαχρονικά αίτια των μεταναστεύσεων,
• Συσχέτιση με αναζήτηση πρώτων υλών
Να συσχετίσεις τα στοιχεία των στηλών Α και Β σύροντας με το ποντίκι τα στοιχεία της στήλης
Γ στη σωστή θέση στη στήλη Β.
Α Β Γ
οι εν πορεία αποτέλεσμα αποικισμού
αίτια αποικισμού πολιτικές διαμάχες
διεύρυνση πνευματικού
αίτια αποικισμού
ορίζοντα των ανθρώπων
οικιστής μητρόπολη
ανάγκη για μέταλλα κάπηλος
Μεγάλη Ελλάδα αρχηγός αποστολής αποικίας
μητέρα - πόλη οι έμποροι
λιανοπωλητής Κάτω Ιταλία
32
Ζητούμενα (καθέτως): οι έμποροι, πολιτικές διαμάχες, αποτέλεσμα αποικισμού, αρχηγός

αποστολής αποικίας, αίτια αποικισμού, Κάτω Ιταλία, μητρόπολη, κάπηλος
4.2 Η «ΠΟΛΗ - ΚΡΑΤΟΣ» - Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ

ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές την έννοια της πόλης-κράτους
• Να κατανοήσουν το ρόλο της οπλιτικής φάλαγγας στη διαμόρφωση των κοινωνικών

σχέσεων.
• Να γνωρίσουν πώς έγινε η μετάβαση από την αριστοκρατία στην ολιγαρχία.
• Να εκτιμήσουν τις συνθήκες που οδήγησαν στην τυραννίδα.

Η διαφορά ανάμεσα στην αριστοκρατία και την ολιγαρχία και ανάμεσα στην ολιγαρχία και την
τυραννίδα.
Α Β Γ
οπλιτική φάλαγγα μεγάλοι γαιοκτήμονες
αριστοκρατία Περίανδρος
Πολυκράτης πόλη - κράτος
ολιγαρχία δημοκρατία
Κόρινθος Σάμος
συμμετοχή του πολίτη στη πλούσιοι έμποροι και

διακυβέρνηση της πόλης βιοτέχνες
Ζητούμενα (καθέτως): πόλη - κράτος, μεγάλοι γαιοκτήμονες, Σάμος, πλούσιοι έμποροι και
βιοτέχνες, Περίανδρος, δημοκρατία
4.3 Η ΣΠΑΡΤΗ
Στόχοι:
• Να γνωρίσου ν οι μαθητές την κοινωνική διαστρωμάτωση του κράτους.
• Να γνωρίσουν την οργάνωση του κράτους
• Να συσχετίσουν το εκπαιδευτικό σύστημα με τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες.

• Ο φόβος επανάστασης
• μπορούσαν να ζουν χωρίς να εργάζονται
• Λιτότητα / ολιγάρκεια, λακωνισμός
• αγωγή των κοριτσιών και η θέση της γυναίκας,
Α Β Γ
αυτοί ουσιαστικά κυβερνούσαν τη Σπάρτη Γερουσία
είχε 28 μέλη άνω των 60 ετών είλωτες
ψηφοφορία δια «βοής» λίγα λόγια
οι απόγονοι των κατακτημένων λαών περίοικοι
ζούσαν σε οικισμούς γύρω από τη Σπάρτη πέντε έφοροι
λακωνισμός Απέλλα
Ζητούμενα (καθέτως): πέντε έφοροι, Γερουσία, Απέλλα, είλωτες, περίοικοι, λίγα λόγια
4.4 Η ΑΘΗΝΑ - ΑΠΟ ΤΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΣΤΗΝ

ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τη μετάβαση από τη βασιλεία στην αριστοκρατία.
34
• Να αξιολογήσουν την αριστοκρατική οργάνωση του κράτους και τη λειτουργικότητα

των θεσμών.
• Να κατανοήσου ν το ρόλο των λαϊκών διεκδικήσεων

• Στην Αθήνα μορφοποιήθηκαν όλα τα είδη των πολιτευμάτων της αρχαιότητας με
αποκορύφωμα τη δημοκρατία.
• Συνοικισμός - Παναθήναια
• ο επώνυμος άρχοντας σε σχέση με τη χρονολόγηση των γεγονότων
• ο Άρειος Πάγος και η Εκκλησία του Δήμου
• Το κίνημα του Κύλωνα
• Οι νόμοι του Δράκοντα
4.5 Η ΑΘΗΝΑ - Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τη συμβολή του Σόλωνα στην αντιμετώπιση των
κοινωνικών και πολιτικών προβλημάτων της πόλης.
• Να αξιολογήσουν τις συνθήκες μέσα από τις οποίες οι Αθηναίοι προχώρησαν προς τη
δημοκρατία.
• Να παρατηρήσουν διαφορές ανάμεσα στην κοινωνική και πολιτική δομή Αθήνας και
Σπάρτης.

• Σεισάχθεια
• Η διαίρεση των πολιτών σε τάξεις με βάση το εισόδημα
• Ο Πεισίστρατος
• Ο Κλεισθένης και η θεμελίωση της δημοκρατίας.

• λαϊκή κυριαρχία με ενίσχυση του ρόλου της Εκκλησίας του Δήμου
• ο οστρακισμός
Α Β Γ
ο τελευταίος βασιλιάς της
Σόλων
Αθήνας
αυστηροί νόμοι Κλεισθένης
οστρακισμός Κόδρος
Σεισάχθεια Πεισίστρατος
«Συνοικισμός» ένας από τους 9 άρχοντες
10 στρατηγοί Δράκων
διαίρεση σε 4 τάξεις ανάλογα
Θησέας
με το εισόδημα
10 φυλές
τυραννίδα
επώνυμος
Ζητούμενα (καθέτως): Κόδρος, Δράκων, Κλεισθένης, Σόλων, Θησέας, Κλεισθένης, Σόλων,
Κλεισθένης, Πεισίστρατος, ένας από τους 9 άρχοντες
Σ Λ
Στην Αθήνα τη βασιλεία τη διαδέχθηκε η δημοκρατία.
Με τις 10 φυλές ο Κλεισθένης μείωσε το ρόλο της καταγωγής στην πολιτική
ζωή.
Η σεισάχθεια έχει σχέση με τη συμμετοχή στα κοινά.
Μετά τον Κλεισθένη η Εκκλησία του Δήμου γίνεται κυρίαρχο όργανο του
πολιτεύματος.
Ο Σόλωνας διαίρεσε τους πολίτες σε τάξεις ανάλογα με την καταγωγή.
Ζητούμενα (καθέτως): Λ, Σ, Λ, Σ, Λ
36
4.6 ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ ΔΕΣΜΟΙ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τα στοιχεία που ένωναν τους ‘Έλληνες
• Να γνωρίσουν τον θεσμό των Ολυμπιακών αγώνων και να διακρίνουν διαφορές από
τον αντίστοιχο σύγχρονο θεσμό.
• Να κατανοήσουν την ανθρώπινη επιθυμία για παρέμβαση στο μέλλον.
• Να εξετάσουν τους λόγους που ωθούν τους ανθρώπους στη σύνδεσή τους με
ιερούς τόπους.

Να καταστεί σαφής η διαφορά ανάμεσα στις έννοιες κράτος και έθνος.
Γ στη σωστή θέση στη στήλη Β
Α Β Γ
οργάνωση πόλεων με κέντρο
Ολυμπιακοί αγώνες
κάποιο μαντείο
κλαδί αγριελιάς Πυθία
Λοξίας Πανελλήνιοι Δεσμοί
ιέρεια Δελφών ολυμπιονίκης
εκεχειρία αμφικτιονία
γλώσσα, θρησκεία, συνήθειες Απόλλωνας
Ζητούμενα (καθέτως): αμφικτιονία, ολυμπιονίκης, Απόλλωνας, Πυθία, Ολυμπιακοί αγώνες,
Πανελλήνιοι δεσμοί
α) Ποιο είναι το 2ο έτος της 61ης Ολυμπιάδας;
β) Να χρονολογήσεις τη ναυμαχία της Σαλαμίνας με βάση τις Ολυμπιάδες.
Το ___ο έτος της __ __ ης Ολυμπιάδας.

Ζητούμενα:
α) 535
β) Το 1ο έτος της 75ης Ολυμπιάδας
η λύση :
α) 61 - 1 = 60 β) 777 - 480 = 297
60 Χ 4 = 240 297 : 4 = 74, υπόλοιπο 1
240 + 2 = 242 άρα 1ο 75ης
777 - 242 = 535
4.7 ΠΕΡΣΕΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ: ΔΥΟ ΚΟΣΜΟΙ

ΣΥΓΚΡΟΥΟΝΤΑΙ
Στόχοι:
• Να αποκτήσουν οι μαθητές κάποιες γνώσεις για τους Πέρσες και το περσικό κράτος.
• Να κατανοήσουν τους λόγους που ωθούν τους Πέρσες στην επεκτατική τους
πολιτική.
• Να διακρίνουν τα αίτια από τις αφορμές
• Να κατανοήσουν τη σοβαρότητα της περσικής επιβουλής.
• Να εκτιμήσουν το ρόλο των Αθηναίων στην απόκρουση της περσικής εισβολής.

• Η σχετική δραστηριότητα θα βοηθήσει στην κατανόηση των κινήσεων των
αντιπάλων
• Το στρατηγικό σχέδιο του Μιλτιάδη
• η υπεροχή της αθηναϊκής φάλαγγας.
• Ότι οι Αθηναίοι έδωσαν μάχη εξ ονόματος όλων των Ελλήνων
38
• η σημασία της νίκης
• Ο μαραθώνιος δρόμος
4.8 Η ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΙΚΗΣ

ΕΠΙΘΕΣΗΣ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν τη σοβαρότητα της περσικής επιβουλής.
• Να αξιολογήσουν τη θυσία των υπερασπιστών του στενού των Θερμοπυλών.
• Να κατανοήσουν τη σημασία του γεωγραφικού παράγοντα στις Θερμοπύλες και τη

Σαλαμίνα.
• Να εκτιμήσουν τις συνέπειες της νίκης των Ελλήνων.

Η σχετική δραστηριότητα θα βοηθήσει στην κατανόηση των κινήσεων των αντιπάλων στη
Σαλαμίνα
Κατάταξε χρονολογικά τα γεγονότα της Α στήλης σύροντας τα με το ποντίκι στη σωστή θέση
στη στήλη Β.
Α Β
Ναυμαχία της Σαλαμίνας 1.
Μάχη των Πλαταιών 2.
Ιωνική επανάσταση 3.
Μάχη του Μαραθώνα 4.
Εκστρατεία του Μαρδόνιου 5.
Ζητούμενα: 1. Ιωνική επανάσταση 2. Εκστρατεία του Μαρδόνιου, 3. Μάχη του Μαραθώνα, 4.
Ναυμαχία της Σαλαμίνας, 5. Μάχη των Πλαταιών

Α Β Γ
Παυσανίας αίτιο περσικής επίθεσης
Θεμιστοκλής Θερμοπύλες
Δάτης και Αρταφέρνης Μάχη του Μαραθώνα
Επιθυμία για επέκταση στη Δύση Ναυμαχία της Σαλαμίνας
Μαρδόνιος «Μιλήτου Άλωσις»
Φρύνιχος Λεωνίδας
Ιωνική επανάσταση Ναυμαχία της Μυκάλης
Λεωνίδας Μάχη των Πλαταιών
Μιλτιάδης αφορμή περσικής επίθεσης
«Μολών λαβέ»
Λεωτυχίδης
Ζητούμενα (καθέτως): Μάχη των Πλαταιών, Ναυμαχία της Σαλαμίνας, Μάχη του Μαραθώνα,
αίτιο περσικής επίθεσης, Μάχη των Πλαταιών, «Μιλήτου Άλωσις», αφορμή περσικής επίθεσης,
Θερμοπύλες, Μάχη του Μαραθώνα, Λεωνίδας, Ναυμαχία της Μυκάλης
4.9 ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα διάφορα είδη ποιητικού και πεζού λόγου που αναπτύσσονται
την περίοδο αυτή.
• Να γνωρίσουν τους κυριότερους εκπροσώπους κάθε είδους

• Η σχετική δραστηριότητα θα βοηθήσει στην εμπέδωση των ειδών και των
εκπροσώπων.
• Να γίνει αξιοποίηση του εικονογραφικού υλικού
40
4.10 Η ΤΕΧΝΗ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές το δωρικό και τον ιωνικό ρυθμό και να επισημάνουν τις
βασικές διαφορές τους.
• Να κατανοήσουν τα βασικά χαρακτηριστικά της αρχαϊκής πλαστικής

• Η σχετική δραστηριότητα θα βοηθήσει στην κατανόηση των χαρακτηριστικών των
ρυθμών και στην επισήμανση των διαφορών.
• Να γίνει αξιοποίηση του εικονογραφικού υλικού
Α Β Γ
φιλοσοφία κούρος
ερυθρόμορφη τεχνική Ησίοδος
λυρική ποίηση Αγγείο
άγαλμα νέου δωρικός
κιονοστοιχία σηκός
αρχιτεκτονικός ρυθμός Ηράκλειτος
διδακτικό έπος Αρχίλοχος
μέρος αρχαίου ναού πτερόν
Ζητούμενα (καθέτως): Ηράκλειτος, αγγείο, Αρχίλοχος, κούρος, πτερόν, δωρικός, Ησίοδος,

σηκός
ΚΕΦ. 5: Η ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

479π.Χ - 431π.Χ.
5.1 Η ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΔΗΛΟΥ - Η ΣΥΜΜΑΧΙΑ

ΟΡΓΑΝΟ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΪΚΗΣ ΗΓΕΜΟΝΙΑΣ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τις συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργήθηκε η
Συμμαχία της Δήλου .
• Να κατανοήσου ν την οργάνωσή της.
• Να συνειδητοποιήσουν την πορεία της Συμμαχίας, η οποία από συνασπισμό ελευθέρων

πόλεων μεταβλήθηκε σε όργανο της αθηναϊκής ηγεμονίας.

• μεταμόρφωση της ηγεμονίας σε αρχή.
5.2 ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΕΙΤΑΙ - Ο ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΚΑΙ ΤΟ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές την εξέλιξη του αθηναϊκού πολιτεύματος από τη λήξη των
Περσικών πολέμων μέχρι την εποχή του Περικλή .
• Να εκτιμήσουν τη σημασία της προσωπικότητας στη διαμόρφωση αυτού του

πολιτεύματος.
42
• Να κατανοήσουν την έννοια της Δημοκρατίας.
• Να γνωρίσουν τα κύρια χαρακτηριστικά της πολιτικής του Περικλή .
5.3 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ - ΟΙ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ
Στόχοι:
• Να γνωρίσου ν οι μαθητές τη λειτουργία του αθηναϊκού πολιτεύματος.
• Να κατανοήσουν το ρόλο της Εκκλησίας του Δήμου .
• Να κατανοήσουν τους θεσμούς των 10 στρατηγών και της Ηλιαίας.
• Να γνωρίσουν το μηχανισμό των λειτουργιών.
5.4 Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ - Η

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τη συγκρότηση της αθηναϊκής κοινωνίας.
• Να συνειδητοποιήσουν τη θέση των Αθηναίων πολιτών, των μετοίκων και των

δούλων
• Να κατανοήσουν τη θέση της γυναίκας
• Να γνωρίζουν τον τρόπο ανατροφής των παιδιών.
5.5 ΜΟΡΦΩΣΗ - ΕΡΓΑΣΙΑ - ΕΟΡΤΕΣ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές το εκπαιδευτικό σύστημα της αθηναϊκής κοινωνίας.
• Να κατανοήσουν το ρόλο του εμπορίου και της βιοτεχνίας στην οικονομική ανάπτυξη
της Αθήνας.
• Να γνωρίσουν τις σπουδαιότερες αθηναϊκές γιορτές.
Α Β Γ
Ελληνοταμίες Περικλής
τερματισμός ελληνοπερσικών πολέμων Άρειος Πάγος
μέτρα Περικλή Ηλιαία
μεταφορά του ταμείου της συμμαχίας στην Ειρήνη του Καλλία
Ακρόπολη
περιορισμός δύναμης Αρείου Πάγου Εφιάλτης και Περικλής
μεγάλο λαϊκό δικαστήριο φόρος
προπύργιο του συντηρητισμού μισθοφορία-θεωρικά
Ζητούμενα (καθέτως): φόρος, Ειρήνη του Καλλία, μισθοφορία - θεωρικά, Περικλής, Εφιάλτης
- Περικλής, Ηλιαία, Άρειος Πάγος
Στο κείμενο που ακολουθεί συμπλήρωσε τα κενά σύροντας με το ποντίκι λέξεις και φράσεις
από τις παρακάτω:
μετοίκιον, χιτώνας, Παναθήναια, κιθαριστής, λειτουργίες, κρέας, ιμάτιο, παιδαγωγός,

επεξεργασμένα προϊόντα, μέτοικοι, τριηραρχία, δούλοι, όσπρια, γραμματιστής, Μεγάλα Διονύσια,
πρώτες ύλες, σοφιστές
Ένας τρόπος για να φορολογούνται οι πλούσιοι πολίτες ήταν οι ___________. Εκείνη που
περιελάμβανε τα έξοδα για τη συντήρηση πλοίου λεγόταν __________. Οι ξένοι που ζούσαν
στην Αθήνα λέγονταν
_________ και πλήρωναν το __________. Η πιο πολυάριθμη κοινωνική ομάδα ήταν οι

__________. Οι Αθηναίοι έτρωγαν συχνά _______αλλά σπάνια ______. Το πανωφόρι τους
λεγόταν __________, ενώ το ένδυμα που φορούσαν από κάτω _____ . Ο δούλος που πήγαινε
τα παιδιά στο σχολείο λεγόταν ___________ , ο δάσκαλος που τους μάθαινε γράμματα
____________ και ο δάσκαλος της μουσικής ___________. Ανώτερη μόρφωση μπορούσαν να
πάρουν οι Αθηναίοι νέοι από τους __________. Οι Αθηναίοι εισήγαν τρόφιμα και ________
και εξήγαν _________. Κάθε τέσσερα χρόνια γιόρταζαν τα ___________, ενώ η μεγάλη εορτή
44
προς τιμήν του Διονύσου ήταν τα _______________________.
Ζητούμενα (κατά σειράν): λειτουργίες, τριηραρχία, μέτοικοι, μετοίκιον, δούλοι, όσπρια,

κρέας, ιμάτιο, χιτώνας, παιδαγωγός, γραμματιστής, κιθαριστής, σοφιστές, πρώτες ύλες,
επεξεργασμένα προϊόντα, Παναθήναια, Μεγάλα Διονύσια.
Να χαρακτηρίσεις τις παρακάτω προτάσεις με Σ (σωστό) και Λ (λάθος) κάνοντας κλικ στο
αντίστοιχο τετραγωνάκι.
Με τις μεταρρυθμίσεις του Περικλή η Εκκλησία του Δήμου έγινε το κυρίαρχο Σ Λ
σώμα του πολιτεύματος.
Οι Αθηναίες σύχναζαν στην Αγορά.
Ο Περικλής ενίσχυσε τη Βουλή των Πεντακοσίων.
Ο Εφιάλτης και ο Περικλής έκαναν το πολίτευμα συντηρητικότερο.
Τα κορίτσια δεν πήγαιναν στα σχολεία.
Οι δούλοι δεν είχαν κανένα δικαίωμα.
Η συμμαχία της Δήλου έγινε τελικά όργανο της αθηναϊκής ηγεμονίας.
Οι Αθηναίοι σπάνια έτρωγαν δημητριακά.
Ζητούμενα (καθέτως): Σ, Λ, Σ, Λ, Σ, Σ, Σ, Λ
ΚΕΦ. 6: ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΚΑΙ ΚΑΜΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ
ΠΟΛΕΩΝ 431-363 π.Χ.
6.1 - 6.2 Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

• Τα αίτια και οι αφορμές του πολέμου - Οι αντίπαλοι
• Περίοδοι του πολέμου - Τα σημαντικότερα γεγονότα του πολέμου
6.1 ΠΡΩΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (431-421 Π.Χ.): ΑΡΧΙΔΑΜΕΙΟΣ

ΠΟΛΕΜΟΣ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τις αιτίες της μεγάλης σύγκρουσης ανάμεσα στην Αθήνα και
τη Σπάρτη.
• Να μπορούν να διακρίνουν σημασιολογικά τις έννοιες αίτια - αφορμές.
• Να γνωρίσουν την πρώτη φάση του πολέμου.
6.2 ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (415-413 Π.Χ.): ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

ΣΤΗ ΣΙΚΕΛΙΑ - ΤΡΙΤΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (413-404 Π.Χ.):
ΔΕΚΕΛΕΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
• Οι όροι της ειρήνης
• Οι συνέπειες του πελοποννησιακού πολέμου
46
Στόχοι:
• Να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές την αλαζονεία της δύναμης της Αθήνας.
• Να γνωρίσουν την προσωπικότητα του Αλκιβιάδη.
• Να μάθουν για τη Σικελική εκστρατεία.
• Να συνειδητοποιήσουν την αγριότητα του πολέμου
• Να κατανοήσουν τι σημαίνει συνθηκολόγηση
Α Β Γ
Εκστρατεία στη Σικελία Μεγαρικό ψήφισμα
Σχέδιο Περικλή Αδιαφορία για ηθικές αξίες
Αφορμή σικελικής Τρίτη περίοδος του
εκστρατείας πολέμου
Κατεδάφιση των τειχών Βρασίδας και Κλέων
Τερματίζει την πρώτη Όρος συνθηκολόγησης
περίοδο του πολέμου Αθήνας
Αφορμή Πελοποννησιακού δημαγωγοί
πολέμου
Ναυμαχία Αργινουσών Αλκιβιάδης
Μάχη στην Αμφίπολη Μακρά Τείχη
Συνέπεια Πελοποννησιακού Έγεστα
πολέμου
Κυριαρχούν μετά το θάνατο Νικιείος Ειρήνη
του Περικλή
Ζητούμενα (καθέτως): Αλκιβιάδης, Μακρά Τείχη, Έγεστα, όροι συνθηκολόγησης Αθήνας,
Νικιείος Ειρήνη, Μεγαρικό ψήφισμα, Τρίτη περίοδος του πολέμου, Βρασίδας και Κλέων,
αδιαφορία για ηθικές αξίες, δημαγωγοί
Κατάταξε χρονολογικά τα γεγονότα της Α στήλης σύροντάς τα με το ποντίκι στη σωστή θέση
Α Β
Λοιμός στην Αθήνα 1.
Αιγός Ποταμοί 2.
Σφακτηρία 3.
Ψήφισμα κατά Μεγαρέων 4.
Καταστροφή στη Σικελία 5.
Συνθηκολόγηση Αθήνας 6.
Νικίειος Ειρήνη 7.
Ζητούμενα: (καθέτως) 1. Ψήφισμα κατά Μεγαρέων, 2. Λοιμός στην Αθήνα, 3. Σφακτηρία, 4.

Νικιείος Ειρήνη, 5.Καταστροφή στη Σικελία, 6.Αιγός Ποταμοί, 7. Συνθηκολόγηση Αθήνας
6.3 ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ - ΜΙΑ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΣΕ

ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώθηκε στον ελληνικό
χώρο μετά την ήττα της Αθήνας.
• Να γνωρίσουν την κατάσταση του περσικού κράτους με βάση τις πληροφορίες που μας
δίνει η «Κύρου Ανάβασις».
6.4 ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΘΗΒΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τη δράση του Πελοπίδα και του Επαμεινώνδα.
• Να γνωρίσουν τη σημασία της μάχης στα Λεύκτρα
• Να κατανοήσουν την κατάσταση που επικράτησε στην Ελλάδα μετά τη μάχη στη
Μαντινεία

Να γίνει αναφορά στη νέα πολεμική τακτική που εφάρμοσαν οι Θηβαίοι.
48
Α Β Γ
μάχη στην Κορώνεια Θρασύβουλος
στρατιωτική μεγαλοφυϊα Ξενοφών
Ιερός Λόχος Κριτίας
Τριάκοντα τύραννοι Ανταλκίδειος Ειρήνη
«Κύρου Ανάβασις» Αγησίλαος
μάχη στα Λεύκτρα Επαμεινώνδας
αποκατάσταση της δημοκρατίας Πελοπίδας
στην Αθήνα
αποκλείει τις συμμαχίες πόλεων λοξή φάλαγγα
Ζητούμενα (καθέτως): Αγησίλαος, Επαμεινώνδας, Πελοπίδας, Κριτίας, Ξενοφών, λοξή

φάλαγγα, Θρασύβουλος, Ανταλκίδειος Ειρήνη
ΚΕΦ 7: Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
7.1 - 7.2 ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ

ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΕΠΕΚΤΕΙΝΕΤΑΙ
Στόχοι:
• Να μάθουν οι μαθητές στοιχεία από τη δράση των Μακεδόνων.
• Να γνωρίσουν τα μεγαλεπήβολα σχέδια του Φιλίππου
• Να διαμορφώσουν γνώμη για την προσωπικότητα του Φιλίππου .
• Να εκτιμήσουν την κατάσταση στη νότια Ελλάδα μετά τη δυναμική εμφάνιση των
Μακεδόνων.
• Να προβληματιστούν πάνω στο τέλος της ελληνικής πόλης,
Εμπέδωση:
• ο ρόλος της Μακεδονίας ως προμαχώνα του Ελληνισμού.
• Το γεγονός ότι καμία πόλη του ελληνικού νότου δεν μπορεί να έχει την πρωτοπορία.
• Τα ευρήματα της Βεργίνας
Α Β Γ
Μακεδονικό μακρύ δόρυ Αιγές
Αθηναίος αντίπαλος του
Δίο
Φιλίππου
50
Δημιούργησε πολιτιστικούς
Συμμαχικός στρατός
δεσμούς με νότιους
Αθηναίων - Θηβαίων
Έλληνες
Αλέξανδρος Α΄ Αρχέλαος
Συνέδριο της Κορίνθου Σάρισσα
Μακεδονικό Θρησκευτικό
Δημοσθένης
κέντρο
Εκστρατεία κατά των
Μάχη στη Χαιρώνεια
Περσών
Ζητούμενα (καθέτως): σάρισσα, Δημοσθένης, Αρχέλαος, Αιγές, εκστρατεία κατά των Περσών,
Δίο, συμμαχικός στρατός Αθηναίων - Θηβαίων
7.3 - 7.4 Ο ΜΕΓΑΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ - Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ

ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ - ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ
Στόχοι:
• Να κατανοήσου ν οι μαθητές το ρόλο που έπαιξε η ελληνική παιδεία στη διαμόρφωση
της προσωπικότητας του Αλέξανδρου .
• Να γνωρίσουν τα πολεμικά γεγονότα της εκστρατείας του Μακεδόνα ηγεμόνα.
• Να καταλάβουν τη σημασία της ίδρυσης της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο.
• Να κατανοήσου ν στο σύνολο του το πολιτισμικό έργο του Αλέξανδρου .
• Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία τη5 ίδρυσης των νέων πόλεων και τη διάδοσης, δια
μέσου αυτών, του ελληνικού τρόπου ζωής.
• Να γνωρίσουν την αντιρατσιστική πολιτική του Αλέξανδρου
• Να κατανοήσουν τη σημασία της ελεύθερης διακίνησης ανθρώπων και αγαθών
• Να αξιολογήσουν τη σημασία της ανεξιθρησκίας.

7.5 ΟΙ ΤΥΧΕΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές ότι η Κύπρος, παρά την απομάκρυνσή τηδ από τον
ελληνικό κορμό, διατήρησε ακμαία την ελληνικότητά της.
• Να κατανοήσουν την ευελιξία τηδ κυπριακής πολιτικής για να διατηρήσει, ουσιαστικά,

το νησί την αυτονομία του.
• Να γνωρίσουν τη μεγάλη συμβολή του Ευαγόρα στη διατήρηση του ελληνικού τρόπου
ζωής στην Κύπρο.
Κατάταξε χρονολογικά τα γεγονότα της Α στήλης σύροντάς τα με το ποντίκι στη σωστή θέση
Α Β
Μάχη στην Ισσό 1.
Συνέδριο στην Κόρινθο 2.
Μάχη με Πώρο 3.
Ο Αλέξανδρος στη Βαβυλώνα 4.
Μάχη στο Γρανικό 5.
Μάχη στη Χαιρώνεια 6.
Ίδρυση Αλεξάνδρειας 7.
Ζητούμενα: (καθέτως) 1. μάχη στη Χαιρώνεια, 2. συνέδριο της Κορίνθου, 3. μάχη στο
Γρανικό, 4. μάχη στην Ισσό, 5. ίδρυση Αλεξάνδρειας, 6. μάχη με Πώρο, 7. Ο Αλέξανδρος στη
Βαβυλώνα
Α Β Γ
άρνηση στρατού να
Δαρείος Γ΄ ο Κοδομανός
συνεχίσει
μητέρα του Αλέξανδρου Γρανικός
δάσκαλος του Αλέξανδρου Ρωξάνη
«στρατηγός αυτοκράτορας» συνέδριο της Κορίνθου
52
σύζυγος του Αλέξανδρου Ύφασης

ηττάται στα Γαυγάμηλα Αριστοτέλης
πρώτη νίκη του
Ολυμπιάδα
Αλέξανδρου
Ζητούμενα (καθέτως): Ύφασης, Ολυμπιάδα, Αριστοτέλης, συνέδριο της Κορίνθου, Ρωξάνη,
Δαρείος Γ΄ ο Κοδομανός, Γρανικός
ΚΕΦ.8 ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
8.1 ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ
Στόχοι:
• Να αποκτήσουν οι μαθητές μια πρώτη γνωριμία με τα φιλοσοφικά ρεύματα
• Να κατανοήσουν τη σημασία των επιστημονικών επιτευγμάτων της κλασικής περιόδου

: ιστορίας, ρητορικής, ιατρική, αστρονομίας, γεωγραφίας κλπ.
• Να κατανοήσουν τη δημιουργία του θεατρικού λόγου και την κεφαλαιώδη σημασία

του για την παιδεία των πολιτών.
• Να κατανοήσουν τη σημασία της ιστορίας
• Να γνωρίσουν τους κυριότερους εκπροσώπους των γραμμάτων

• Να αξιοποιηθεί το εικονογραφικό υλικό
8.2 ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ
8.3 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Στόχοι:
• Να κατανοήσου ν οι μαθητές τη σημασία του όρου «Κλασικός» στην τέχνη.
54
• Να εντοπίσουν τα γνωρίσματα της κλασικής αρχιτεκτονικής.
• Να εξοικειωθούν μετά σημαντικότερα κλασικά οικοδομήματα

• Ο όρος «κλασικός»
• Να γίνει αναφορά σε σύγχρονα ενδιαφέροντα οικοδομήματα
8.4 ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γλυπτικής των κλασικών
χρόνων
• Να έρθουν σε επαφή με τους δημιουργούς και τα έργα τους

Να γνωρίσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μεγάλης ζωγραφικής και αγγειογραφίας
των κλασικών χρόνων
• Να έρθουν σε επαφή με τους δημιουργούς και τα έργα τους

• Να γίνει αναφορά σε νεότερους και σύγχρονους μεγάλους ζωγράφους και γλύπτες και
στα έργα τους
Συσχέτισε τα στοιχεία της στήλης Α με τα στοιχεία της στήλης Γ, σύροντάς τα με το ποντίκι
στην κατάλληλη θέση της στήλης Β.
Α Β Γ
φιλοσοφία Θουκυδίδης
ρητορική Σοφοκλής
αρχιτεκτονική Πλάτων
γλυπτά Παρθενώνα Μύρων
πατέρας της ιστορίας Ηνίοχος
ιστορία Πελοποννησιακού
Προπύλαια
πολέμου
μέρος του θεάτρου Λυσίας
δραματική ποίηση Φειδίας
Δελφοί Ηρόδοτος
Δισκοβόλος ορχήστρα
Ζητούμενα:(στήλη Β καθέτως) Πλάτων, Λυσίας, Προπύλαια, Φειδίας, Ηρόδοτος, Θουκυδίδης,
ορχήστρα, Σοφοκλής, Ηνίοχος, Μύρων
Να συσχετίσεις τις εικόνες με τις λεζάντες τους, σύροντας με το ποντίκι το σωστό στοιχείο του
εικ.1 Ερέχθειο εικ.2 Ο Ερμής του Πραξιτέλη εικ.3 Ακρόπολη
εικ.6 Ο Δορυφόρος του
εικ.4 Ναός της Νίκης εικ.5 Ηνίοχος
Πολυκλείτου
56
ΚΕΦ.9 ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ

ΧΡΟΝΟΙ
9.1 ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΒΑΣΙΛΕΙΑ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές το πρόβλημα της διαδοχής και να εξετάσουν τους λόγους
που οδήγησαν τους διαδόχους στη σύγκρουση.
• Να εκτιμήσουν τη σημασία της διάδοσης του ελληνικού πολιτισμού.

• Η έκταση του κράτους
• Η σημασία του ηγέτη
• Η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, η αρχαία και η σύγχρονη.
9.2 Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν την κατάσταση που επικρατούσε στον ελλαδικό χώρο αυτή την εποχή.
• Να κατανοήσουν τη σημασία της συγκρότησης των συμπολιτειών.
• Να γνωρίσου ν την προσωπικότητα του Πύρρου
9.3 ΤΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟΚΤΑ ΜΕΓΑΛΗ

ΔΥΝΑΜΗ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν τους λόγους της ταχείας ανάπτυξης της Ρώμης.
• Να συσχετίσουν την κοινωνική δομή του ρωμαϊκού κράτους με την αντίστοιχη των
ελληνικών πόλεων-κρατών.
• α κατανοήσουν τους λόγους που έφεραν τη Ρώμη και την Καρχηδόνα σε σύγκρουση.
• Να εκτιμήσουν τον κίνδυνο για τον ελληνισμό που αντιπροσώπευε η άνοδος της
Ρώμης.
9.4 Η ΥΠΟΤΑΓΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τους λόγους που είχαν οδηγήσει σε αποδυνάμωση τον
ελληνισμό.
• Να αντιληφθούν τη πολιτική του «διαίρει και βασίλευε» και τη διαχρονική της ισχύ.
• Να κατανοήσουν τους λόγους που οδήγησαν τον ελληνισμό σε υποταγή .
9.5 ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΤΩΝ

ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές το φαινόμενο της μεγάλης ανάπτυξης των γραμμάτων και
των επιστημών κατά την περίοδο αυτή.
• Να γνωρίσουν τις τεχνοτροπίες και τα θέματα της τέχνης της περιόδου
• Να κατανοήσουν το διαφορετικό χαρακτήρα της περιόδου αυτής από την κλασική
58

9.6 ΕΛΛΗΝΟΡΩΜΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του ελληνορωμαϊκού
πολιτισμού
• Να κατανοήσουν τους λόγους που διαμόρφωσαν τον ελληνορωμαϊκό πολιτισμό.
• Να αντιληφθούν τη συμβολή του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού στη διαμόρφωση του

δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού.
Α Β Γ
Κράτος της Αιγύπτου Στωικοί
Εγκαθίδρυση
Πύρρος
Αυτοκρατορίας
καταστροφή Κορίνθου Αρίσταρχος ο Σάμιος
Νέα Κωμωδία Μόμμιος
Ήπειρος Ρώμη
φιλοσοφία Πτολεμαίος
Αστρονομία Αύγουστος
Σύγκλητος Μένανδρος
Ζητούμενα (καθέτως):Πτολεμαίος, Αύγουστος, Μόμμιος, Μένανδρος, Πύρρος, Στωικοί,
Αρίσταρχος ο Σάμιος, Ρώμη.
ΚΕΦ.10: ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
10.1 Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΙΡΗΝΗ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τις αλλαγές που επέφερε στο ρωμαϊκό πολίτευμα ο
Οκταβιανός.
• Να κατανοήσουν την έννοια της έκφρασης «Ρωμαϊκή ειρήνη».
• Να γνωρίσουν τις συνθήκες που επικρατούν στην Αυτοκρατορία κατά την περίοδο της
«Ρωμαϊκής ειρήνης».
• Να αντιληφθούν τη σημασία της ελεύθερης διακίνησης ανθρώπων και ιδεών κατά τη

«Ρωμαϊκή ειρήνη».

• Η δημοκρατία παύει να υφίσταται
• Η κατάργηση των συνόρων,
• η ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων και ιδεών,
• ο συγκρητισμός των θρησκειών
10.2 Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ. Η ΠΡΩΤΗ

ΕΚΚΛΗΣΙΑ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές το ιστορικό περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννήθηκε ο
Χριστός.
60
• Να κατανοήσουν το περιεχόμενο της διδασκαλίας του Χριστού.
• Να εκτιμήσουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες σχηματίστηκε η πρώτη Εκκλησία.
• Να εκτιμήσουν την επίδραση της ελληνικής σκέψης στο Χριστιανισμό.

• Με βάση ιστορικά στοιχεία που παρέχουν τα Ευαγγέλια, η Γέννηση του Χριστού
τοποθετείται στο 5/4 π.Χ. και ο σταυρικός θάνατος το 28/29 μ.Χ.
• η ελληνική γλώσσα, βοήθησε στη διάδοση του χριστιανισμού.
10.3 Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τη συμβολή της προσωπικότητας του Παύλου στη διάδοση
του Χριστιανισμού.
• Να κατανοήσουν τη σημασία που είχε για τον Παύλο η ελληνική του παιδεία
• Να γνωρίσουν τους λόγους οι οποίοι συνετέλεσαν στην ταχεία διάδοση του

Χριστιανισμού.
• Να κατανοήσουν το φαινόμενο των διωγμών

• Ο Παύλος χρησιμοποίησε την ελληνική γλώσσα και φιλοσοφία
• Η σημασία των περιοδειών του Παύλου για τη διάδοση του Χριστιανισμού.
10.4 3ος ΑΙΩΝΑΣ Μ.Χ. Η ΡΩΜΑΪΚΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ

ΣΕ ΚΡΙΣΗ
Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τους λόγους οι οποίοι οδηγούν σε κρίση τη Ρωμαϊκή
αυτοκρατορία κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ.
• Να κατανοήσουν ότι το άλυτο θεσμικό πρόβλημα της διαδοχής στο αυτοκρατορικό

αξίωμα οδηγεί το Ρωμαϊκό κράτος σε κρίση.
• Να κατανοήσουν το σύστημα της Τετραρχίας.
10.5 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ. Η ΜΕΓΑΛΗ ΣΤΡΟΦΗ
Στόχοι:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τις αδυναμίες του συστήματος της Τετραρχίας
• Να συνειδητοποιήσουν τους λόγους που ώθησαν τον Κωνσταντίνο να στραφεί προς

τους Χριστιανούς.
• Να κατανοήσουν την ιστορική σημασία του Διατάγματος των Μεδιολάνων.
• Να εκτιμήσουν τους λόγους για τους οποίους ο Κωνσταντίνος επέλεξε ως θέση της
νέας πρωτεύουσας το αρχαίο Βυζάντιο.
62
ΙΣΤΟΡΙΑ - Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 63
Β΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
64
ΚΕΦ. 1: ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΑΙΩΝΕΣ ΤΟΥ

ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (330-717 μ.Χ.)
1.1 Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

• Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη
Διδακτικοί στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τη σημασία και τους λόγους ίδρυσης της
Κωνσταντινούπολης.
• Να κατανοήσουν τη σημασία της θρησκευτικής πολιτικής του Κωνσταντίνου.
Εξελίξεις ως τις αρχές του 6ου αι.
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα χαρακτηριστικά της οικονομίας και της κοινωνίας του
βυζαντινού Κράτους ως τις αρχές του 6ου αι.
• Να κατανοήσουν οι μαθητές την ουσία του γερμανικού προβλήματος
• Να αντιληφθούν οι μαθητές τις πολιτιστικές εξελίξεις από τον Κωνσταντίνο Α’ ως τον

Ιουστινιανό Α’.
Η πάλη της Ορθοδοξίας με τις αιρέσεις και την αρχαία

θρησκεία
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τι ήταν οι αιρέσεις
• Να αντιληφθούν τις επιπτώσεις των αιρέσεων στο ανατολικό τμήμα του Ρωμαϊκού
Κράτους.
• Να κατανοήσουν τη σύγκρουση Χριστιανισμού-αρχαίας θρησκείας
Σ Λ
Το δυτικό ρωμαϊκό κράτος αντιμετώπισε καλύτερα τη γερμανική απειλή.
Η οικονομία του Πρώιμου Βυζαντινού κράτους ήταν εκχρηματισμένη.
Ο Θεοδόσιος Α΄ ευνόησε την αρχαία θρησκεία.
Οι Μονοφυσίτες στράφηκαν προς τους Άραβες για προστασία.
Στο Βυζάντιο εφαρμόστηκε η τακτική «άρτος και θεάματα».
Η προσπάθεια του Ιουλιανού να επαναφέρει την αρχαία θρησκεία ήταν επιτυχής.
Ζητούμενα (καθέτως): Λ,Σ,Λ,Σ,Σ,Λ
Α Β Γ
Καθιέρωση Χριστιανισμού
ως επίσημης θρησκείας του Οικουμενικές Σύνοδοι
κράτους
Δείγμα της πνευματικής
Αμφισβήτησε τη θεότητα
ακμής της νέας
του Χριστού
πρωτεύουσας
Μεγάλοι Πατέρες της
Ίδρυση Πανεπιστημίου
Εκκλησίας
Συγκέντρωση της γης
στα χέρια των μεγάλων Άρειος
γαιοκτημόνων
66
Αντιμετώπισαν τις αιρέσεις Θεοδόσιος Α΄

Επιλεκτική αξιοποίηση των
Εξαθλίωση των αγροτών
κλασσικών κειμένων
Ζητούμενα (καθέτως): Θεοδόσιος Α΄, Άρειος, Δείγμα της πνευματικής ακμής της νέας
πρωτεύουσας, Εξαθλίωση των αγροτών, Οικουμενικές Σύνοδοι, Μεγάλοι Πατέρες της
Εκκλησίας
1.2 ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ

ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
• Ο Ιουστινιανός και το έργο του
Διδακτικοί στόχοι
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τους στόχους της εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής του
Ιουστινιανού και να εκτιμήσουν τις συνέπειές της.
• Να αντιληφθούν τη σημασία της οικοδόμησης της Αγίας Σοφίας α) για την αρχιτεκτονική
και β) για το Βυζάντιο γενικότερα.
Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610-717): Εσωτερική

μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης
• Να αντιληφθούν οι μαθητές την κατάσταση που επικρατούσε στην αυτοκρατορία, όταν
ανέλαβε τη διακυβέρνησή της ο Ηράκλειος.
• Να κατανοήσουν τη σημασία των θεμάτων για τη διοίκηση και την άμυνα
Α Β Γ
αποκατάσταση Ρωμαϊκής
στρατιωτόπια
Οικουμένης
ανάκτηση περιοχών Εγγύς
Πανδέκτης
Ανατολής
Αγία Σοφία πιστός εν Χριστώ βασιλεύς
καταστολή της Στάσης του
διάδοχοι Ηρακλείου
Νίκα
Ιουστινιάνειο Δίκαιο Ιουστινιανός
θέματα Ηράκλειος
Ιουστινιανός θέματα
Ηράκλειος Ανθέμιος και Ισίδωρος
Ζητούμενα (καθέτως): Ιουστινιανός, Ηράκλειος, Ανθέμιος και Ισίδωρος, θέματα, Πανδέκτης,
στρατιωτόπια, καταστολή της Στάσης του Νίκα, πιστός εν Χριστώ βασιλεύς.
Κατάταξε χρονολογικά τα γεγονότα της Α στήλης σύροντας τα με το ποντίκι στη σωστή θέση
Α Β
Πόλεμος Ιουστινιανού με Οστρογότθους 1.
Δημιουργία θεμάτων στη Μικρά Ασία 2.
Στάση του Νίκα 3.
Ο Ηράκλειος συντρίβει τους Πέρσες 4.
Συνθήκη Ιουστινιανού με Πέρσες 5.
Αναστολή λειτουργίας Ακαδημίας στην Αθήνα 6.
Ζητούμενα: 1.αναστολή λειτουργίας Ακαδημίας στην Αθήνα 2. Στάση του Νίκα 3. πόλεμοι
Ιουστινιανού με Οστρογότθους 4. Συνθήκη Ιουστινιανού με Πέρσες 5. Ο Ηράκλειος συντρίβει
τους Πέρσες 6. Δημιουργία θεμάτων στη Μικρά Ασία
68
ΚΕΦ.2: ΛΑΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΓΥΡΟ ΤΟΥ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
2.1 ΟΙ ΣΛΑΒΟΙ
Διδακτικός στόχος:
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τη δράση των Σλάβων από τη στιγμή που εγκαταστάθηκαν
στη Χερσόνησο του Αίμου ως την αφομοίωσή τους από το Βυζάντιο
• Να αντιληφθούν τη σημασία τους για τους ίδιους και την αυτοκρατορία.

Χρειάζεται να προσδιοριστεί στο χάρτη η περιοχή της λεγόμενης «εύφορης ημισελήνου »
2.2 ΟΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τον όρο «εθνογένεση».
• Να παρακολουθήσουν την εξέλιξη των σχέσεων των Βουλγάρων με το Βυζάντιο.

2.3 ΟΙ ΑΡΑΒΕΣ
α. Η εξάπλωση των Αράβων
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα σχετικά με την εμφάνιση και την εξάπλωση του Ισλάμ.
• Να κατανοήσουν τη σημασία βασικών ισλαμικών όρων.
• Να συνειδητοποιήσουν το σημαντικό ρόλο που έπαιξε το Ισλάμ στην ιστορία.
β. Το εμπόριο και ο πολιτισμός του Ισλάμ
• Να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τη σημασία του αραβικού εμπορίου
• Να κατανοήσουν την πολιτιστική αλληλεπίδραση μεταξύ Ισλάμ, Βυζαντίου και

Δύσης.
Α Β Γ
ιερός πόλεμος Χαλιφάτο
όπλο των Βυζαντινών στις ναυμαχίες νησίδες σλαβικών πληθυσμών
διευκόλυνε την εξάπλωση των
Κάρολος Μαρτέλος
Αράβων
το αραβικό κράτος Χάνος
συνέπεια εξάπλωσης Αράβων υγρό πυρ
ηγεμόνας των Βουλγάρων τζιχάντ
σκλαβηνίες Πουατιέ
εξάντληση Βυζαντινών και Περσών διάσπαση μεσογειακού κόσμου
Ζητούμενα (καθέτως): τζιχάντ, υγρό πυρ, Πουατιέ, Χαλιφάτο, διάσπαση μεσογειακού κόσμου,
Χάνος, νησίδες σλαβικών πληθυσμών, διευκόλυνε την εξάπλωση των Αράβων
70
ΚΕΦ. 3: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ

ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025 μ.Χ.)
3.1 ΠΑΓΙΩΣΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΑ

ΒΑΛΚΑΝIΑ ΚΑΙ ΤΗ Μ. ΑΣΙΑ
• Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές τα χαρακτηριστικά της περιόδου της
μεγάλης ακμής του Βυζαντίου.
• Να κατανοήσουν τις διαφορές της από την Πρώιμη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
• Να συνειδητοποιήσουν τον ελληνικό χαρακτήρα της αυτοκρατορίας
Η μεταβατική εποχή: Οι έριδες για τη λατρεία των εικόνων
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα βαθύτερα κίνητρα πού ώθησαν τους Ισαύρους στην
κήρυξη της Εικονομαχίας
• Να κατανοήσουν τις θέσεις των δύο πλευρών.
• Να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα της εικονομαχίας.

Η βασιλεία του Μιχαήλ Γ’ και η αυγή της Νέας Εποχής
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τη σημασία της βασιλείας του Μιχαήλ Γ‘ για την εκπαίδευση,
την άμυνα και τον πολιτισμό της Βυζαντινή ς Αυτοκρατορίας.
Η διάδοση του Χριστιανισμού στους Μοραβούς και τους

Βουλγάρους
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα στάδια του εκχριστιανισμού των Μοραβών και των
Βουλγάρων.
• Να αξιολογήσουν τη σημασία του εκχριστιανισμού των σλαβικών λαών.
• Να αντιληφθούν την ένταση ανάμεσα στη Δυτική και Ανατολική Εκκλησία
Η Βυζαντινή Εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της

Αυτοκρατορίας
• Να αντιληφθούν εκτιμήσουν οι μαθητές τη σημασία της εποποιίας
• Να κατανοήσουν τη συμβολή των μεγάλων στρατηγών και των μεγάλων στρατηγών-

αυτοκρατόρων στη βυζαντινή εποποιία.
• Να αξιολογήσουν την οικονομική σημασία των βυζαντινών θριάμβων κατά των

Αράβων και των Βουλγάρων.
Η ίδρυση, η εξέλιξη και ο εκχριστιανισμός του Ρωσικού
72
Κράτους
• Να γνωρίσουν οι μαθητές την εθνογένεση των Ρώσων
• Να κατανοήσουν τη βαθύτερη σχέση ανάμεσα στη σύναψη εμπορικών σχέσεων μεταξύ

Βυζαντίου και Ρωσίας και στον εκχριστιανισμό των Ρως,
• Να αντιληφθούν τη σημασία του εκχριστιανισμού για τον πολιτισμό του Ρωσικού

Έθνους.
Σχέσεις Βυζαντίου-Δύσης. Αγώνες για τη διατήρηση των ιταλικών

κτήσεων
• Να γνωρίσουν οι μαθητές την εξέλιξη της δυτικής πολιτικής του Βυζαντίου.
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τις μεθόδους της βυζαντινής διπλωματίας.
Να τοποθετήσεις τα στοιχεία του πίνακα Β στη σωστή θέση του πίνακα Α (σύροντας τα με το
ποντίκι).
Πίνακας Α
ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΟΙ ΕΙΚΟΝΟΦΙΛΟΙ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ

Πίνακας Β
Ιωάννης Δαμασκηνός
Διώξεις - φυλακίσεις - εξορίες
Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος
Καταστροφές εικόνων, μονών

Ειρήνη η Αθηναία
Κωνσταντίνος Ε΄
Λέων Ε΄ ο Αρμένιος
Ζητούμενα:
ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΟΙ: Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος, Κωνσταντίνος Ε΄, Λέων Ε΄ ο Αρμένιος
ΕΙΚΟΝΟΦΙΛΟΙ: Ιωάννης Δαμασκηνός, Ειρήνη η Αθηναία
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ: Διώξεις - φυλακίσεις - εξορίες, Καταστροφές εικόνων- μονών
Ποια από τα παρακάτω δεν ήταν αίτια της εικονομαχίας (σημείωσέ τα κάνοντας κλικ επάνω
τους)
1. Οι Ίσαυροι ήθελαν να περιορίσουν τη δύναμη των μοναχών.
2. Υπήρξε αντίδραση στις υπερβολές της λατρείας εικόνων και λειψάνων.
3. Οι Βούλγαροι εκχριστιανίστηκαν διαφορετικά από τους Μοραβούς
4. Οι Ίσαυροι είχαν επηρεαστεί από ιουδαϊκές και αραβικές ανεικονικές αντιλήψεις.
5. Οι εικονολάτρες ήταν υπερόπτες.
6. Οι Ίσαυροι ήθελαν να στηρίξουν τους πληθυσμούς που αντιστέκονταν στους Άραβες

και οι οποίοι είχαν ανεικονικές αντιλήψεις.
Ζητούμενα: Οι φράσεις 3 και 5.
Να αντιστοιχίσεις τα στοιχεία των στηλών Α και Γ σύροντας με το ποντίκι τα στοιχεία της
στήλης Γ στη σωστή θέση στη στήλη Β.
Α Β Γ
Ανάκτηση Κρήτης Φώτιος
Σχολή της Μαγναύρας Βασίλειος Β΄
Εκχριστιανισμός των
Κύριλλος
Ρώσων
Έδωσε προνόμια στους
Μάχη στο Κλειδί
Βενετούς
Γάμος Βλαδίμηρου Νικηφόρος Φωκάς
74
Αγώνες κατά Αράβων Λέων ο Φιλόσοφος

Ενδιαφέρον για τους
Σλαβικό αλφάβητο
κλασικούς
Βασίλειος Β΄ Ακριτικά τραγούδια
Ζητούμενα(καθέτως): Νικηφόρος Φωκάς, Λέων ο Φιλόσοφος, Σλαβικό αλφάβητο, Βασίλειος
Β΄, Εκχριστιανισμός των Ρώσων, Ακριτικά τραγούδια, Φώτιος, έδωσε προνόμια στους
Βενετούς
ΚΕΙΜΕΝΟ
«Λίγο αργότερα (856), ο πρωθυπουργός Βάρδας, θείος, του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ’΄, ιδρύει
ένα δεύτερο πανεπιστήμιο στα ανάκτορα της Μαγναύρας. Ο Ιωάννης Γραμματικός διδάσκει
μαζί με τον μετέπειτα πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φώτιο γραμματική, ρητορική και
φιλοσοφία. Ένας από τους μαθητές ήταν ο περίφημος απόστολος των Σλάβων Κωνσταντίνος
(Κύριλλος), ο οποίος χάρις στον βιβλιοθηκάριο της Α. Σοφίας Θεόκτιστο είχε αναλάβει εκ
παραλλήλου την διδασκαλία της φιλοσοφίας. Ο αυτοκράτορας Λέων ΣΤ’ ο Σοφός φροντίζει
για την οργάνωση της Νομικής.
Σ’ αυτήν διδάσκουν δύο διαφορετικών επιπέδων καθηγητές: οι «διδάσκαλοι» που έδιναν τη

βασική εκπαίδευση («εγκύκλιος παίδευσις») και οι «παλαιοδιδάσκαλοι νομικοί», καθηγητές
νομικής που δίδασκαν τον Πρόχειρο νόμο και τις Βασιλικές. Ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος
και ο Ιωάννης Τσιμισκής αναφέρονται ως προστάτες της δημόσιας εκπαίδευσης».
Ασπασία Λούβη-Κίζη, «Η εκπαίδευση στο Βυζάντιο», Αρχαιολογία, τεύχος 25, σ. 28
Αφού μελετήσεις το παραπάνω παράθεμα, να τοποθετήσεις τα ζητούμενα στοιχεία στον

παρακάτω πίνακα (σύροντάς τα με το ποντίκι)
Πρόσωπα (εκτός
τομείς γνώσεων
διδάσκοντες διδασκόντων) που έπαιξαν
(μαθήματα)
ρόλο στη σχολή

Ζητούμενα :
• διδάσκοντες: Ιωάννης Γραμματικός, Φώτιος, Κωνσταντίνος (Κύριλλος), {δεκτά και

τα δύο είτε μαζί είτε χωριστά}
• Μαθήματα: γραμματική, ρητορική, φιλοσοφία, Πρόχειρος Νόμος, Βασιλικές

• Πρόσωπα(…): Βάρδας, Θεόκτιστος, Λέων ΣΤ΄ ο Σοφός, Κωνσταντίνος ο

Πορφυρογέννητος, Ιωάννης Τσιμισκής.
3.2 ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟIΚΟΝΟΜIΑ

• Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τις κυριότερες οικονομικές εξελίξεις
• Να κατανοήσουν τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνίας του Βυζαντίου.
Η νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας και η σύγκρουσή της

με τους «δυνατούς»
• Να γνωρίσου ν οι μαθητές τη νομοθεσία των Μακεδόνων.
• Να κατανοήσουν τους λόγους που οδήγησαν στην αναθεώρηση της παλαιότερης

νομοθεσίας.
Να τοποθετήσεις τα στοιχεία του πίνακα Β στη σωστή στήλη στον πίνακα Α, σύροντάς τα με
το ποντίκι.
Πίνακας Α
ύπαιθρο-επαρχίες πόλεις

76
Πίνακας Β
ακτήμονες
συντεχνίες
αριστοκρατία αξιωμάτων
πάροικοι
μεσαία τάξη
αριστοκρατία της γης
Δήμος
βιοτεχνία
ελεύθεροι μικροί γαιοκτήμονες
χωρία
Ζητούμενα:
• ύπαιθρο-επαρχίες: ακτήμονες, πάροικοι, αριστοκρατία της γης, ελεύθεροι μικροί

γαιοκτήμονες, χωρία
• Πόλεις: συντεχνίες, αριστοκρατία αξιωμάτων, μεσαία τάξη, Δήμος, βιοτεχνία
Συμπλήρωσε τα κενά στο παρακάτω κείμενο σύροντας με το ποντίκι λέξεις και φράσεις από
τον πίνακα που προηγείται:
οι αγρότες ήταν η κύρια δύναμη του στρατού
οι δυνατοί
Νεαρές
οι αγρότες κυρίως πλήρωναν τους φόρους
το κράτος
__________ ήθελαν να αρπάξουν τις περιουσίες των μικρών καλλιεργητών, αλλά

__________ ήθελε να τους προστατεύσει για δύο λόγους: α) _________________________
και β)_________________________. Οι αυτοκράτορες με τις ________ προσπάθησαν να
περιορίσουν την αρπακτικότητα των μεγάλων γαιοκτημόνων.
Ζητούμενα: οι δυνατοί, το κράτος, οι αγρότες ήταν η κύρια δύναμη του στρατού, οι αγρότες
κυρίως πλήρωναν τους φόρους, Νεαρές.
(Νεαρά του 934)
«Η εξουσία τέτοιων ισχυρών προσώπων αύξησε υπερβολικά τη μεγάλη ταλαιπωρία των

φτωχών, διότι [οι δυνατοί] με το πλήθος των οικόσιτων υπηρετών τους των μίσθαρνων οργάνων
τους και των άλλων παρατρεχάμενων και ακολούθων τους προκάλεσαν βίαιες επιθέσεις
διώξεις αγγαρείες (υποχρεωτική προσφορά υπηρεσιών), άλλες θλίψεις και στενοχώριες (στους
φτωχούς) και προξένησαν μεγάλη καταστροφή στο κοινό συμφέρον [...].
Αλλά η ύπαρξη πολλών μικροϊδιοκτητών προσφέρει μεγάλα οφέλη στο κράτος, καθώς αυτοί
πληρώνουν φόρους και παρέχουν στρατιωτικές υπηρεσίες στο κράτος. Τα οφέλη αυτά θα
εκλείψουν, αν μειωθεί ο αριθμός των μικροκτηματιών. Όσοι λοιπόν είναι επιφορτισμένοι με τη
δημόσια ασφάλεια πρέπει να απαλλαγούν από τους ταραξίες να απομακρύνουν τα ενοχλητικά
στοιχεία και να διασφαλίσουν τη δημόσια σωτηρία».
N. Svoronos, Les Novelles des empereurs Macedoniens, Αθήνα 1994, 85.
Αφού μελετήσεις το παραπάνω παράθεμα, να τοποθετήσεις τα ζητούμενα (λέξεις και φράσεις)

στον παρακάτω πίνακα σύροντάς τα με το ποντίκι.
Λέξεις ή φράσεις που αποτελούν Λέξεις ή φράσεις που δηλώνουν ποιες
χαρακτηρισμούς των Δυνατών ενέργειες έκαναν

Ζητούμενα:
• Λέξεις ή φράσεις που αποτελούν χαρακτηρισμούς των Δυνατών: ισχυρών προσώπων,

ταραξίες, ενοχλητικά στοιχεία
• Λέξεις ή φράσεις που δηλώνουν ποιες ενέργειες έκαναν: αύξησε υπερβολικά τη

μεγάλη ταλαιπωρία των φτωχών, προκάλεσαν βίαιες……(στους φτωχούς), προξένησαν
μεγάλη καταστροφή στο κοινό συμφέρον
78
ΚΕΦ. 4: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ

ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (1025-1453 μ.Χ.)
4.1 Η ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟ

ΣΧΙΣΜΑ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ
• Η κρίση και οι απώλειες της αυτοκρατορίας κατά τον 11 ο αιώνα (1025-1081)
• Να αντιληφθούν οι μαθητές τα αίτια της εξασθένησης της αυτοκρατορίας.
• Να γνωρίσουν τα κυριότερα γεγονότα που δείχνουν τη στρατιωτική αδυναμία του

Βυζαντίου
Οι Κομνηνοί και η μερική αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τις προσπάθειες των σημαντικότερων αυτοκρατόρων της
περιόδου για την ανόρθωση της αυτοκρατορίας.
• Να κατανοήσουν το γεγονός ότι οι Κομνηνοί στηρίχτηκαν στη στρατιωτική αριστοκρατία

και να εκτιμήσουν τις συνέπειες αυτής της πολιτικής
Η Ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των Εκκλησιών
• Να αντιληφθούν οι μαθητές τη σημασία της παραχώρησης προνομίων στη Βενετία και
τις άλλες ιταλικές ναυτικές πόλεις, α) για το εμπόριο και την οικονομία του Βυζαντινού
Κράτους και β) για τις εξελίξεις στην ανατολική Μεσόγειο.
• Να κατανοήσουν τα αίτια και τις συνέπειες του σχίσματος των Εκκλησιών.
4.2 ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΓΙΑ

ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
• Οι σταυροφορίες και η πρώτη άλωση της Πόλης
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τα αίτια και τις συνέπειες των σταυροφοριών.
• Να αντιληφθούν τις συνθήκες υπό τις οποίες πραγματοποιήθηκε η πρώτη Άλωση της
Πόλης και τις συνέπειές της.
Η περίοδος της Λατινοκρατίας και τα ελληνικά κράτη
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τον χαρακτήρα των λατινικών κρατών που ιδρύθηκαν μετά
την Άλωση του 1204 .
• Να γνωρίσουν την εξέλιξη των ελληνικών κρατών που δημιουργήθηκαν στο χώρο του
Βυζαντίου.
4.3 ΑΝΑΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ ΚΑΙ ΥΠΟΤΑΓΗ

ΣΤΟΥΣ ΟΘΩΜΑΝΟΥΣ
• Εξάπλωση των Τούρκων και τελευταίες προσπάθειες για ανάσχεσή τους
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τη ραγδαία οθωμανική εξάπλωση
• και να κατανοήσουν οθωμανικούς θεσμούς όπως οι γαζήδες και το παιδομάζωμα και
80
τη σημασία τους.
• Να αντιληφθούν τα αίτια της εξασθένησης του Βυζαντίου
Η Άλωση της Πόλης
• Να παρακολουθήσουν και να βιώσουν οι μαθητές την Άλωση της Πόλης και την πτώση
της αυτοκρατορίας.
• Να κατανοήσουν τη σημασία της Άλωσης για τον Ελληνισμό και την Ευρώπη.
Η κληρονομιά και η προσφορά του Βυζαντίου στον πολιτισμό
• Να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές την πολυσχιδή προσφορά του Βυζαντίου στους
λαούς που σχετίστηκαν μαζί του και στον πολιτισμό γενικότερα.
ΚΕΦ. 5: Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ

ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ
5.1 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ
• Να γνωρίσουν οι μαθητές χαρακτηριστικά της καθημερινής ζωής στο Βυζάντιο.
Βυζαντινή Γραμματεία
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τη Βυζαντινή Γραμματεία
Επιστήμη και Τεχνολογία
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα κυριότερα επιτεύγματα των Βυζαντινών στο χώρο της
Επιστήμης και της Τεχνολογίας.
Εικαστικές Τέχνες και Μουσική
• Να εκτιμήσουν οι μαθητές την αξία της βυζαντινής τέχνης και της μουσικής
• Να κατανοήσουν και τη σχέση της βυζαντινής τέχνης και της μουσικής με τη χριστιανική
82
θρησκεία.
Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με Σ (σωστό) ή Λ (λάθος) κάνοντας κλικ στο αντίστοιχο
Σ Λ
Στο Βυζάντιο το κράτος επέτρεπε το διαζύγιο
Η Εκκλησία διαφωνούσε με τη μαγεία
Το στιχάρι ήταν είδος ασπίδας
Οι γυναίκες είχαν ίδια δικαιώματα με τους άντρες
Το μοναχικό κίνημα ξεκίνησε από την Αίγυπτο
Στα κοσμικά σχολεία οι μαθητές δεν πλήρωναν δίδακτρα
Ζητούμενα (καθέτως): Σ, Σ, Λ, Λ, Σ, Λ.
Να συσχετίσεις τα στοιχεία των στηλών Α και Γ σύροντας με το ποντίκι τα στοιχεία της στήλης
Α Β Γ
Χρονογραφία Φώτιος
Διδασκαλείον των Νόμων Προκόπιος
Κοινωνική κριτική Αγώνες κατά των Αράβων
Τεχνολογία Οπτικός τηλέγραφος
Θρησκευτικός χαρακτήρας
Χρονικόν του Μορέως
βυζαντινού πολιτισμού
Αρχαιομάθεια Θεοφάνης
Πτωχοπροδρομικά
Ιστορία
ποιήματα
Φραγκοκρατία Δίκαιο
Δεν αναπτύχθηκαν οι
Ακριτικά τραγούδια
φυσικές επιστήμες
Ζητούμενα (καθέτως): Θεοφάνης, Δίκαιο, Πτωχοπροδρομικά ποιήματα, Οπτικός τηλέγραφος,
Δεν αναπτύχθηκαν οι φυσικές επιστήμες, Φώτιος, Προκόπιος, Χρονικόν του Μορέως, Αγώνες
κατά των Αράβων
Να τοποθετήσεις τα στοιχεία του πίνακα Α στις κατάλληλες στήλες του πίνακα Β σύροντάς τα
με το ποντίκι
Α
Χρονικόν του Μορέως
Βασίλειος Διγενής Ακρίτας (έπος)
Ιπποτικά μυθιστορήματα
Ελληνική Ανθολογία
Ρωμανός ο Μελωδός
Ακριτικά τραγούδια
Άννα η Κομνηνή
Θεόδωρος Πρόδρομος
Β
Λόγια Γραμματεία Δημώδης Λογοτεχνία

Ζητούμενα:
• Λόγια Γραμματεία:
o Βασίλειος Διγενής Ακρίτας (έπος)
o Ελληνική Ανθολογία
o Ρωμανός ο Μελωδός
o Άννα η Κομνηνή
• Δημώδης Λογοτεχνία:
o Χρονικόν του Μορέως
o Ιπποτικά μυθιστορήματα
o Ακριτικά τραγούδια
o Θεόδωρος Πρόδρομος
84
Να συνδυάσεις τα αίτια της στήλης Γ με τις παρατηρήσεις της στήλης Α σύροντας τα με το
ποντίκι στη σωστή θέση της στήλης Β.
Α Παρατηρήσεις Β Γ Αίτια
Δεν ενδιέφερε η εξωτερική Συνδεόταν με την αρχαία

διακόσμηση των ναών θρησκεία
Στη ζωγραφική μορφές
Αποφεύγεται η προβολή
ακίνητες σε μετωπική
του μάταιου κόσμου
στάση
Έπρεπε να δηλώνεται
Η μουσική στην Εκκλησία
η αυστηρότητα και η
δεν είχε όργανα
επισημότητα της θρησκείας
Η γλυπτική δεν Η λατρεία γινόταν στο

αναπτύχθηκε στο Βυζάντιο εσωτερικό του ναού
Αποστεωμένες μορφές στη Δεν έπρεπε να καλύπτεται η

ζωγραφική διδακτή δύναμη του λόγου
Ζητούμενα (καθέτως): Η λατρεία γινόταν στο εσωτερικό του ναού, Έπρεπε να δηλώνεται η
αυστηρότητα και η επισημότητα της θρησκείας, Δεν έπρεπε να καλύπτεται η διδακτική δύναμη
του λόγου, Συνδεόταν με την αρχαία θρησκεία, Αποφεύγεται η προβολή του μάταιου κόσμου
ΚΕΙΜΕΝΟ
Αν μ’ έλειπαν τα γράμματα και μάθαινα τεχνίτης
Ως δ’ ήκουσα του γέροντος, δέσποτα, του πατρός μου
έμαθα τα γραμματικά, πλην μετά κόπου τόσου!
Αφού δε τάχα γέγονα γραμματικός τεχνίτης,
επιθυμώ και το ψωμίν, και κύταλον και ψίχαν,
και δια την πείναν την πολλήν και την στενοχωρίαν,
υβρίζω την γραμματικήν και κλαίγω και φωνάζω:
ανάθεμαν τα γράμματα, Χριστέ, και που τα θέλει!
Αν μ’ έλειπαν τα γράμματα και μάθαινα τεχνίτης
απ’ αυτούς όπου κάμνουσι τα κλαπωτά και ζούσιν
να μάθαινα τέχνην κλαπωτήν και να ‘ζουν μετ’ εκείνην

α ‘νοιγα το ερμάριν μου να το ‘βρισκα γεμάτον
ψωμίν, κρασίν πληθυντικόν και θυννομαγειρίαν [...]
Απόσπασμα από πτωχοπροδρομικό ποίημα, στο Η . Βουτιερίδης, Σύντομη Ιστορία της Νεοελληνική
ς Λογοτεχνίας, Αθήνα 1976, σ. 81.
Κύταλον: κόρα του ψωμιού /κλαπωτή τέχνη: ραπτική /πληθυντικόν: άφθονο / θυννομαγερία:
φαγητό με ψάρι τόνο.
Αφού μελετήσεις το παραπάνω ποιητικό απόσπασμα, να τοποθετήσεις στις σωστές θέσεις

(σύροντας με το ποντίκι) τα σημεία του κειμένου που απαντούν στα ζητούμενα.
Τι σπούδασε ο ποιητής;
Ποιος τον έπεισε;
Ποιο ήταν το αποτέλεσμα;
Πού στρέφει την οργή του;
Ζητούμενα (καθέτως): έμαθα τα γραμματικά /γραμματικός τεχνίτης (δεκτά και τα δύο), του
πατρός μου, επιθυμώ…ψίχαν /και δια την πείναν… στενοχωρίαν (δεκτά και τα δύο), υβρίζω
την γραμματικήν /ανάθεμα τα γράμματα (δεκτά και τα δύο).
86
ΚΕΦ. 6: Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
6.1 Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΜΕΤΑ ΤΗ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ (5ος -10ος αι.)
• Οι συνέπειες της μετανάστευσης των γερμανικών φύλων για την Ευρώπη
• Να γνωρίσου ν οι μαθητές την εξέλιξη των ευρωπαϊκών λαών
• Να κατανοήσουν τη σημασία της δημιουργίας σχέσεων των γερμανικών μοναρχιών με

την Καθολική Εκκλησία και του εκχριστιανισμού των Γερμανών
Ο Καρλομάγνος και η Εποχή του
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν οι μαθητές την προσπάθεια ενοποίησης της Ευρώπης
από τον Καρλομάγνο
• Να γνωρίσουν την άνθηση των γραμμάτων και των τεχνών που σημειώνεται την εποχή
αυτή
Η φεουδαρχία στη Δυτική Ευρώπη
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τις συνθήκες διαμόρφωσης της φεουδαρχίας.
• Να κατανοήσουν τα βασικά χαρακτηριστικά της

6.2 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΚΑΤΑ

ΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ
• Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές (11ος -15ος αιώνας)
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τις οικονομικές μεταβολές που συντελούνται στην Ευρώπη
κατά την περίοδο αυτή
• Να γνωρίσουν τις κοινωνικές εξελίξεις
• Να γνωρίσουν κα να κατανοήσουν τις πολιτικές εξελίξεις
• Να κατανοήσουν τις σχέσεις κράτους και Εκκλησίας
Ο ρόλος της Καθολικής Εκκλησίας και των μοναστηριών στην

οργάνωση της ζωής κατά το Μεσαίωνα
• Να κατανοήσουν οι μαθητές το ρόλο της Καθολικής Εκκλησίας και των μοναστηριών
στη διαμόρφωση της κοινωνίας κατά το Μεσαίωνα.
• Να συνειδητοποιήσουν τη δύναμη της Καθολικής Εκκλησίας
Η καθημερινή ζωή στη μεσαιωνική Ευρώπη
• Να γνωρίσουν οι μαθητές την καθημερινή ζωή των ανθρώπων του Μεσαίωνα
88
Λογοτεχνία, Επιστήμη και Τέχνη της μεσαιωνικής Ευρώπης
• Να παρακολουθήσουν οι μαθητές τις εξελίξεις στη Λογοτεχνία και την Επιστήμη
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τη μεσαιωνική τέχνη και κυρίως την αρχιτεκτονική
• Να εντάξουν τις παραπάνω εξελίξεις στο ευρύτερο πλαίσιο της εποχής
Α Β Γ
Στέφτηκε αυτοκράτορας το 800 Τελετή περιβολής
Περιφερειακή Δίαιτα Κάρολος Μαρτέλος
Γοτθικός ναός Παναγία των Παρισίων
Γαλλικό λογοτεχνικό έργο Γερμανία
Φεουδαρχικό σύστημα Καρλομάγνος
Αναχαίτισε τους Άραβες στο
Άσμα του Ρολάνδου
Πουατιέ
Ζητούμενα (καθέτως): Καρλομάγνος, Γερμανία, Παναγία των Παρισίων, Άσμα του Ρολάνδου,
τελετή περιβολής, Κάρολος Μαρτέλος
Χαρακτήρισε τις παρακάτω προτάσεις με Σ (σωστό) ή Λ (λάθος) κάνοντας κλικ στο αντίστοιχο
Σ Λ
Ο Χλωδοβίκος ίδρυσε τη δυναστεία των Μεροβιγγείων
Η τριζωνική καλλιέργεια μείωσε την παραγωγή
Οι βασάλοι ήταν άμεσοι υποτελείς του βασιλιά
Ο Μεγάλος Χάρτης Δικαιωμάτων περιόρισε τη βασιλική εξουσία
Η Ιερά Εξέταση είχε σχέση με τις αιρέσεις
Η φιλοσοφική λίθος είχε σχέση με την αλχημεία
Οι ναοί γοτθικού ρυθμού ήταν ψηλότεροι από τους ρομανικούς
Ζητούμενα (καθέτως): Σ,Λ,Λ,Σ,Σ,Σ,Σ
ΚΕΦ 7: Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ

ΧΡΟΝΟΥΣ (15ος - 18ος αι.)
7.1 ΟΙ ΑΝΑΚΑΤΑΤΑΞΕΙΣ ΣΤΗ ΜΕΤΑΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
• Οι ανακαλύψεις
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα αίτια των ανακαλύψεων των νέων χωρών
• Να κατανοήσουν τις άμεσες συνέπειές τους
• Να προβληματιστούν σχετικά με τις απώτερες συνέπειες που είχαν στην ιστορία.
Τοποθέτησε τα κουτάκια με τις συνέπειες στη σωστή θέση στον πίνακα, σύροντάς τα με το
ποντίκι
Θετικές Συνέπειες Αρνητικές Συνέπειες
Αναπτύχθηκαν οι επιστήμες. Χιλιάδες ιθαγενείς εξοντώθηκαν.
Καταστράφηκαν σημαντικά μνημεία
Αυξήθηκαν οι τιμές των αγαθών.
πολιτισμών της Κεντρικής Αμερικής.
Αποδυναμώθηκε η φεουδαρχική
Οι έμποροι έγιναν παντοδύναμοι.
αριστοκρατία.
Ο πίνακας συμπληρωμένος θα είναι έτσι
Θετικές Συνέπειες Αρνητικές Συνέπειες
Αναπτύχθηκαν οι επιστήμες. Χιλιάδες ιθαγενείς εξοντώθηκαν.
Καταστράφηκαν σημαντικά μνημεία
Αυξήθηκαν οι τιμές των αγαθών.
πολιτισμών της Κεντρικής Αμερικής.
Αποδυναμώθηκε η φεουδαρχική
Οι έμποροι έγιναν παντοδύναμοι.
αριστοκρατία.
90
Ποιες ήταν οι συνέπειες των Μεγάλων Ανακαλύψεων; Κάνε κλικ στις φράσεις που θεωρείς
σωστές.
Αν επιλέξεις τις σωστές απαντήσεις θα εμφανιστεί η μαγική εικόνα.
1. Ακμή της Βενετίας και της Γένοβας
2. Σημαντικός πλούτος στους εμπόρους
3. Ακμή της φεουδαρχίας.
4. Ανάπτυξη της αστικής τάξης
5. Εκμετάλλευση του πλούτου των νέων χωρών εις βάρος των ιθαγενών
6. Μετατόπιση των οικονομικών δραστηριοτήτων έξω από τη Μεσόγειο
7. Αναπτύσσεται το ιεραποστολικό έργο της Καθολικής εκκλησίας
8. Ανάπτυξη επιστημονικών κλάδων
9. Μειώθηκε η ζήτηση αγαθών
10. Προστατεύτηκαν οι ιθαγενείς πληθυσμοί των νέων χωρών
Ζητούμενα οι φράσεις 2,4,5,6,7,8.
Με κάθε σωστή απάντηση εμφανίζεται το ένα έκτο της εικόνας του Κολόμβου, μέχρι να
ολοκληρωθεί η εικόνα.
Αναγέννηση και Ανθρωπισμός
Διδακτικοί Στόχοι:
• Να γνωρίσουν οι μαθητές το κίνημα της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού
• Να κατανοήσουν τη σημασία του κινήματος για την Ευρώπη
• Να έρθουν σε επαφή με μερικές κορυφαίες στιγμές της τέχνης
Α Β Γ
Θερβάντες Μποτιτσέλι
Πολιτεία των Γραμμάτων Έρασμος
Ντα Βίντσι Οπτική του Μεσαίωνα
Μιχαήλ Άγγελος Βησσαρίων
Κουατροτσέντο Καπέλα Σιξτίνα
Βυζαντινός λόγιος που πήγε στη Δύση Δον Κιχώτης
Μωρίας εγκώμιον Ανθρωπιστές
Αποχή από τις χαρές της ζωής Οικουμενικός άνθρωπος
Ζητούμενα (καθέτως): Δον Κιχώτης, Ανθρωπιστές, Οικουμενικός άνθρωπος, Καπέλα Σιξτίνα,
Μποτιτσέλι, Βησσαρίων, Έρασμος, οπτική του Μεσαίωνα
Να συσχετίσεις τα έργα με τους καλλιτέχνες σύροντας με το ποντίκι το όνομα πάνω στην
εικόνα
Μιχαήλ Άγγελος
Τιτσιάνο
Ραφαήλ
Ντα Βίντσι
Θεοτοκόπουλος
Μποτιτσέλι
Ο μαθητής σύρει το όνομα που επιλέγει πάνω στην εικόνα.
Αν η επιλογή του είναι σωστή, το όνομα γράφεται κάτω από την εικόνα.
Η θρησκευτική Μεταρρύθμιση
• Να κατανοήσουν τα αίτια της θρησκευτικής Μεταρρύθμισης
• Να γνωρίσουν τις επιδιώξεις της και τους κυριότερους εκπροσώπους της
• Να γνωρίσουν την αντίδραση της Καθολικής Εκκλησίας (Αντιμεταρρύθμιση)
• Να προσδιορίσουν τις άμεσες και τις μακροπρόθεσμες συνέπειές της
Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις από το 15ο ως το
92
18ο αι.
• Να γνωρίσουν κα να κατανοήσουν οι μαθητές τις πολιτικές εξελίξεις (δημιουργία
εθνικών κρατών, ενίσχυση αλλά και περιορισμός της μοναρχίας)
• Να γνωρίσουν τις δημογραφικές και οικονομικές μεταβολές (βιομηχανική

επανάσταση)
• Να κατανοήσουν τη δομή της κοινωνίας
Εξελίξεις στα Γράμματα, τις Επιστήμες και τις Τέχνες κατά το 17ο
και 18ο αιώνα
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τις εξελίξεις στα Γράμματα και τις Επιστήμες
• Να γνωρίσουν τις καλλιτεχνικές εξελίξεις
• Να μπορούν να συσχετίζουν τις πνευματικές και καλλιτεχνικές εξελίξεις με τις

γενικότερες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις
7.2 Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΥΠΟ ΒΕΝΕΤΙΚΗ ΚΑΙ

ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τις συνθήκες διαβίωσης του υπόδουλου Ελληνισμού
• Να συνειδητοποιήσουν και να αξιολογήσουν τις δυνάμεις συντήρησης και ανανέωσής

του
• Να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν το ρόλο του παροικιακού Ελληνισμού στην

ανάκαμψη των υποδούλων.
ΙΣΤΟΡΙΑ - Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 93
Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
94
ΚΕΦ. 1: ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΣΤΟΥΣ

ΝΕΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ
Διδακτικός στόχος του κεφαλαίου

Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές τις εξελίξεις που οριοθετούν τη μετάβαση από
το Μεσαίωνα στους νεότερους χρόνους
1.1 Η ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τις συνθήκες διαμόρφωσης της φεουδαρχίας.
• Να κατανοήσουν τα βασικά χαρακτηριστικά της.
1.2 ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τα αίτια και τις συνέπειες των σταυροφοριών.
1.3 ΑΣΤΙΚΗ ΤΑΞΗ
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τις συνθήκες κάτω από τις οποίες σημειώνεται η άνοδος
της αστικής τάξης
1.4 ΟΙ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τα αίτια των ανακαλύψεων των νέων χωρών
• Να κατανοήσουν τις άμεσες συνέπειές τους
• Να προβληματιστούν σχετικά με τις απώτερες συνέπειες που είχαν στην ιστορία.
Άσκηση
Ποιες ήταν οι συνέπειες των Μεγάλων Ανακαλύψεων; Κάνε κλικ στις φράσεις που θεωρείς
σωστές.
Αν επιλέξεις τις σωστές απαντήσεις θα εμφανιστεί η μαγική εικόνα.
1. Ακμή της Βενετίας και της Γένοβας
2. Σημαντικός πλούτος στους εμπόρους
3. Ακμή της φεουδαρχίας.
4. Ανάπτυξη της αστικής τάξης
5. Εκμετάλλευση του πλούτου των νέων χωρών εις βάρος των ιθαγενών
6. Μετατόπιση των οικονομικών δραστηριοτήτων έξω από τη Μεσόγειο
7. Αναπτύσσεται το ιεραποστολικό έργο της Καθολικής εκκλησίας
8. Ανάπτυξη επιστημονικών κλάδων
9. Μειώθηκε η ζήτηση αγαθών
10. Προστατεύτηκαν οι ιθαγενείς πληθυσμοί των νέων χωρών
Ζητούμενα: οι φράσεις 2,4,5,6,7,8.
1.5 ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ
• Να γνωρίσουν οι μαθητές το κίνημα της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού
96
• Να κατανοήσουν τη σημασία του κινήματος για την Ευρώπη
• Να έρθουν σε επαφή με μερικές κορυφαίες στιγμές της τέχνης
1.6 Η ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ
• Να κατανοήσουν τα αίτια της θρησκευτικής Μεταρρύθμισης
• Να γνωρίσουν τις επιδιώξεις της και τους κυριότερους εκπροσώπους της
• Να γνωρίσουν την αντίδραση της Καθολικής Εκκλησίας (Αντιμεταρρύθμιση)
• Να προσδιορίσουν τις άμεσες και τις μακροπρόθεσμες συνέπειές της

ΚΕΦ.2: Η ΕΥΡΩΠΗ ΑΠΟ ΤΟΝ 15ο ΜΕΧΡΙ

ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 18ου ΑΙΩΝΑ
2.1 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ

ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ
• Να γνωρίσουν κα να κατανοήσουν οι μαθητές τις πολιτικές εξελίξεις (δημιουργία
ισχυρών εθνικών κρατών, ενίσχυση αλλά και περιορισμός της μοναρχίας)
• Να κατανοήσουν τα αίτια των θρησκευτικών πολέμων
• Να γνωρίσουν τις δημογραφικές και οικονομικές μεταβολές
2.2 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΤΙΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ

ΤΙΣ ΤΕΧΝΕΣ
• Να γνωρίσουν οι μαθητές τις εξελίξεις στα Γράμματα και τις Επιστήμες
• Να γνωρίσουν τις καλλιτεχνικές εξελίξεις
• Να γνωρίσουν κορυφαίους εκπροσώπους του πνεύματος και της τέχνης
• Να μπορούν να συσχετίζουν τις πνευματικές και καλλιτεχνικές εξελίξεις με τις

γενικότερες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις.
Άσκηση 1
Αντιστοίχισε τις φράσεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β.
98
1. Ιβάν ο Τρομερός Α. Ο 16ος αιώνας μπορεί να θεωρηθεί

η αυγή της νεώτερης επιστήμης και ο
Ευκλείδης, ο Αρχιμήδης βρήκαν συνεχιστές
στον Παράκελσο, το Ντα Βίντσι, τον
Κοπέρνικο...
2. Αήττητη αρμάδα Β. Στη Γαλλία οι αστοί συσπειρώθηκαν
γύρω από το βασιλιά, εκπρόσωπο της
απολυταρχίας το 17ο αιώνα
3. Η ένδοξη επανάσταση Γ. Ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ αντλεί τα θέματά του
από την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα
και μεσαιωνικούς θρύλους
4.Η εξέγερση των ευγενών, γνωστή ως Δ. Κατασκεύασε χερσαίους δρόμους
επανάσταση ης Σφενδόνης, είχε αντίθετα που ένωσαν την Βαλτική με την Κασπία,
αποτελέσματα. αναπτύχθηκε έτσι το εμπόριο και
αναζωογονήθηκαν οι πόλεις
5. Η ελισαβετιανή περίοδος χαρακτηρίζεται Ε. Η καταστροφή της από τους Άγγλους το
από οικονομική και πολιτιστική άνθηση 1588 άνοιξε στην Αγγλία το δρόμο για την
κυριαρχία της στη θάλασσα
6. Η άλγεβρα πήρε το όνομά της από το ΣΤ. Ο θρίαμβος της αστικής τάξης, ενίσχυση
αραβικό αλ- γιάμπρ, που σημαίνει ένωση του κοινοβουλευτισμού και με τη διακήρυξη
χωρισμένων τμημάτων, συμπλήρωση, των δικαιωμάτων εξασφαλίστηκαν τα
εξίσωση συνταγματικά δικαιώματα
όταν συμπληρωθεί σωστά ο πίνακας θα εμφανίζεται η φωτογραφία του Λουδοβίκου ΙΣΤ΄
Οι σωστές απαντήσεις είναι

1 Δ
2 Ε
3 ΣΤ
4 Β
5 Γ
6 Α
Ο Έρασμος έγραφε το 1517 ότι στην Ευρώπη αρχίζει ο χρυσός αιώνας. Συμπλήρωσε το
παρακάτω κείμενο το οποίο δείχνει μερικούς βασικούς λόγους για τους οποίους ο 16ος αιώνας
είναι ο χρυσός αιώνας της Ευρώπης
Οι Ευρωπαίοι έχουν κατακτήσει τους -------- και η Ευρώπη γνωρίζει μια παγκόσμια οικονομική
------ . Στα ------- της φτάνουν χρυσάφι, ασήμι και πολλά και νέα αγροτικά προϊόντα και στις
------ οικοδομούνται λαμπρά αρχιτεκτονικά κτήρια.
Η ---------- καταρρέει και με την ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας γεννιέται η ------
τάξη, που θα αλλάξει τον κοινωνικό ιστό.
Οι ρίζες της νεότερης -------- βρίσκονται στο 16ο αιώνα. Οι λογοτέχνες έθεσαν τις βάσεις
για τις ------- λογοτεχνίες. Στην Ιταλία δημιούργησαν αριστουργήματα οι σημαντικότεροι
καλλιτέχνες όπως ο Μιχαήλ Άγγελος, ο Ραφαήλ Σάντι, ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ο Τιτσιάνο.
Στη -------- μεγαλούργησε ο Άλμπερτ Ντύρερ και στην --------- ο Ελ Γκρέκο
Στην άσκηση της προηγούμενης σελίδας οι λέξεις ακουμπούν σε γραμμές, μία για κάθε γράμμα
και όταν δεν συμπληρώνονται σωστά τα γράμματα σβήνονται και πρέπει να ξαναδοκιμάσει ο
μαθητής. Μόλις συμπληρωθεί η κάθε λέξη εμφανίζεται ένα θαυμαστικό.
Οι σωστές απαντήσεις είναι:
• Ωκεανούς
• Άνθιση
• Λιμάνια
• Πόλεις
• Φεουδαρχία
• Αστική
• Επιστήμης
• Εθνικές
• Γερμανία
• Ισπανία
Άσκηση 3
Συμπληρώστε το όνομα του ζωγράφου κάτω από το έργο του
Κάτω από κάθε πίνακα υπάρχει κενή η λεζάντα και ο μαθητής μπορεί να γράψει το όνομα του
ζωγράφου. Αν το γράψει σωστά, η λεζάντα ενσωματώνεται με τον πίνακα
Οι πίνακες ακολουθούν στις επόμενες σελίδες
Ελ Γκρέκο
Ντα Βίντσι
Ραφαήλ
Ντύρερ
100
ΚΕΦ. 3: (1ο μέρος) Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΝ 18ο

ΑΙΩΝΑ
• Να γνωρίσουν οι μαθητές το κίνημα του Διαφωτισμού και να κατανοήσουν τη σημασία
του για την Ευρώπη και την ανθρωπότητα
• Να κατανοήσουν το φαινόμενο της βιομηχανικής επανάστασης
• Να συνειδητοποιήσουν τις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές της περιόδου
• Να κατανοήσουν τις πολιτικές εξελίξεις
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τα αίτια και τη σημασία της Γαλλικής

επανάστασης
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τα αίτια και τη σημασία της Αμερικανικής

επανάστασης
3.1 ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ
Ο 18ος αιώνας ονομάστηκε Αιώνας των Φώτων από τον διαφωτισμό, το πνευματικό κίνημα που
ασχολήθηκε με προβλήματα κοινωνικά και ανθρωπιστικά. Οι φιλόσοφοι έχοντας τελικό στόχο
την ελευθερία, τη γνώση και την ευτυχία πραγματοποίησαν αυτή την αναίμακτη επανάσταση
που με όπλα αρχές και ιδέες ανέτρεψε πολιτικά συστήματα και οδήγησε στην πρόοδο της
επιστήμης και της κοινωνίας
Άσκηση:
Ένωσε τις προσωπικότητες της Α στήλης με το έργο τους στη Β στήλη
Α.Βενιαμίν Φρανκλίνος 1.Ανεξιθρησκία
Β.Βιβάλντι 2.Θεωρία της εξέλιξης των ειδών
Γ.Μότσαρτ 3.«Το πνεύμα των Νόμων»
Δ. Βολταίρος 4.Ηλεκτρισμός- αλεξικέραυνο
Ε. Καντ 5.Εκκλησιαστική μουσική

ΣΤ. Λαμάρκ 6.Λυρικά έργα
7.Εγκυκλοπαίδεια ή Συστηματικό λεξικό
Ζ. Μοντεσκιέ των Επιστημών, των Τεχνών και των
Επαγγελμάτων»
Η. Ρουσσό 8.Αερόστατο
Θ. Μπαχ 9.«οι τέσσερις εποχές»
Ι. Τζέιμς Βατ 10.«Κριτική του καθαρού Λόγου»
ΙΑ. Ντιντερό 11.Μοιρογνωμόνιο- ατμομηχανή
ΙΒ.Μονγκολφιέ 12. «Αιμίλιος ή περί αγωγής»
• Οι σωστές απαντήσεις είναι:
Α-4, Β-9, Γ-6, Δ- 1, Ε- 10, ΣΤ- 2, Ζ- 3, Η- 12, Θ- 5, Ι- 11, ΙΑ- 7, ΙΒ- 8
Αν δοθούν σωστές απαντήσεις, θα σχηματιστεί το πρόσωπο του Μότσαρτ,
3.2 ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΒΟΝΑΠΑΡΤΗΣ
Διδακτικός Στόχος
• Να γνωρίσουν οι μαθητές την προσωπικότητα του Μεγάλου Ναπολέοντα και
ταυτόχρονα να κατανοήσουν το ιστορικό κλίμα μέσα στο οποίο έδρασε ο μεγαλοφυής
στρατηλάτης
102
ΚΕΦ. 4: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
15ος - 18ος ΑΙΩΝΑΣ
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τις συνθήκες διαβίωσης του υπόδουλου Ελληνισμού
• Να συνειδητοποιήσουν και να αξιολογήσουν τις δυνάμεις συντήρησης και ανανέωσής

του
• Να γνωρίσουν σημαντικές προσωπικότητες του πνεύματος και της δράσης
• Να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν το ρόλο του παροικιακού Ελληνισμού στην

επιβίωση και την ανάκαμψη των υποδούλων.
Άσκηση
Απάντησε με ένα ναι (v) ή ένα όχι (κενό τετράγωνο) στις παρακάτω ερωτήσεις
• Στα μέσα του 17ου αιώνα ελληνικές παροικίες αναπτύχθηκαν μόνο στις Παραδουνάβιες
ηγεμονίες
• Η συνεργασία τους με τους κλέφτες έγινε πολύ στενή
• Ο Μακρυγιάννης ονόμασε τους κλέφτες «μαγιά της λεφτεριάς»
• Στη Βιέννη εκδόθηκε η πρώτη ελληνική εφημερίδα το 1791
• Ο θεσμός των αρματολών ίσχυσε μόνο στην Ελλάδα;
• Το παιδομάζωμα, η βαριά φορολογία, η καταπίεση από τους Τούρκους και τους

συνεργάτες τους δημιούργησαν τους κλέφτες
Οι ερωτήσεις έχουν δίπλα κουτάκια για να τσεκάρει ο μαθητής ναι ή όχι. Μόλις ολοκληρώσει
σωστά, εμφανίζεται μια εικόνα του Ανδρούτσου
Ζητούμενα: Ο, Ν,Ν,Ν,Ο,Ν
Άσκηση
Να συσχετίσεις τα στοιχεία της στήλης Α και Γ σύροντας με το ποντίκι τα στοιχεία της στήλης
Γ στη θέση της στήλης Β για να δώσεις την εικόνα της κατάστασης στην Ελλάδα από το 16ο
μέχρι και τον 18ο αιώνα
Α Β Γ
1.Η σύσταση των
Α. Πολλαπλασιάστηκαν
κοινοτήτων ήταν ένα
τα σχολεία στα Ιωάννινα,
από τα προνόμια των
Σμύρνη, Χίο, Πήλιο...
ορθοδόξων
Β. Οι κλέφτες, ένοπλοι
2. Οι Φαναριώτες,
ελεύθεροι στις ορεινές
διοικητική αριστοκρατία
περιοχές λεηλατούσαν
στην Υψηλή Πύλη,
Τούρκους και πλούσιους
προστάτεψαν τους Έλληνες
Έλληνες
3. Η ανάπτυξη του
εμπορίου, η διάδοση των
βιβλίων με τη συμβολή της Γ. Πρόκριτοι, δημογέροντες
εκκλησίας ανέπτυξαν την
παιδεία
Δ. Πολλά τα ναυτικά
4. Οι αρματολοί φύλαγαν
κέντρα το 18ο αιώνα. Το
για τους Τούρκους
1764 οι Γαλαξιδιώτες
παραμεθόριες περιοχές,
διέθεταν 50 πλοία,
διαβάσεις και εμπορικούς
χωρητικότητας 20.000
δρόμους
τόνων
5. Οι δομολογήσεις-
συμφωνίες κρατών για Ε. Δραγουμάνοι του
προνόμια των υπηκόων στόλου, διερμηνείς στη

τους ανέπτυξαν το εμπορικό Ευρώπη, ηγεμόνες στις
ναυτικό των ελληνικών παραδουνάβιες περιοχές
νησιών
Στ. 24 εργαστήρια
κατασκευής και βαφής
6. Δημιουργήθηκαν νημάτων στα Αμπελάκια,
συντεχνίες βιοτεχνικές και μεταλλεία αργύρου στα
εμπορικές Μαντεμοχώρια, έφεραν
οικονομική ανάπτυξη στα
μέρη.
Ζητούμενα (καθέτως): για το 1 το Γ, για το 2 το Ε, για το 3 το Α, για το 4 το Β, για το 5 το Δ,
104
για το 6 το Στ.
Στη στήλη Β για κάθε σωστή απάντηση εμφανίζεται τμήμα της εικόνας με Έλληνες εμπόρους
Άσκηση
Στον παρακάτω χάρτη να επιλέξεις με το ποντίκι τις πόλεις στις οποίες θεωρείς ότι έδρασαν
Έλληνες που υπήρξαν σημαντικές προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών. Συζήτησε
με τους συμμαθητές σου τους λόγους και μελετήστε τον ελληνικό διαφωτισμό
Πολιτικός χάρτης της Ευρώπης με κουκίδες στο Λονδίνο, Παρίσι, Βενετία, Λειψία, Μόσχα,
Βιέννη, Λισσαβόνα, Μαδρίτη, Στοκχόλμη, Αθήνα, Πράγα, Ιωάννινα
Στον χάρτη της Ευρώπης υπάρχουν τα ονόματα διαφόρων πόλεων με κουκίδα στο πλάι. Μόλις
ο μαθητής πατάει τη σωστή κουκίδα εμφανίζεται ένα πρόσωπο ή ένα έντυπο.
• Για τη Λειψία ο Νικηφόρος Θεοτόκης
• Για τα Ιωάννινα ο Κοσμάς ο Αιτωλός
• Για τη Βιέννη ο Ρήγας
• Για το Παρίσι ο Κοραής
• Για τη Μόσχα ο Ευγένιος Βούλγαρης
• Για το Βουκουρέστι ο Ιώσηπος Μοισιόδακας

ΚΕΦ. 5: Ο ΑΓΩΝΑΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΓΙΑ

ΤΗΝ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑ 1821 - 1831 μ.Χ.
• Να κατανοήσουν οι μαθητές τις συνθήκες κάτω από τις οποίες κηρύχτηκε η επανάσταση
του 1821
• Να μπορούν να συσχετίζουν την Ελληνική Επανάσταση με τις γενικότερες πολιτικές

εξελίξεις στην Ευρώπη.
• Να γνωρίσουν τις δυνάμεις που προετοίμασαν την εξέγερση
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τα κυριότερα πολεμικά γεγονότα.
• Να γνωρίσουν τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης
• Να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν το ρόλο των Φιλελλήνων
• Να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν το ρόλο των Μεγάλων Δυνάμεων
• Να συνειδητοποιήσουν και να αξιολογήσουν τη σημασία των εσωτερικών πολιτικών

διεργασιών
• Να γνωρίσουν την προσωπικότητα του Καποδίστρια και να εκτιμήσουν το ρόλο του

στη δημιουργία του ελεύθερου κράτους
Άσκηση
Αντιστοίχισε τις λέξεις της στήλης Α με αυτές της στήλης Β σύροντας με το ποντίκι
Α Β
1. Αγώνας Σουλιωτών Α. Φιλική εταιρεία
2. Το περιοδικό «Ερμής ο Λόγιος» Β. Απελευθέρωση της Καλαμάτας
3. Αλέξανδρος Υψηλάντης Γ. Αλή Πασάς

Δ. Ιερά συμμαχία εναντίον των
4. 23 Μαρτίου 1821
επαναστατικών κινημάτων
106
5. Νικόλαος Σκουφάς Ε. Έλληνες λόγιοι του διαφωτισμού

Στ. 200 Ιερολοχίτες έπεσαν ηρωικά στο
6. Μέττερνιχ, καγκελάριος της Αυστρίας
Δραγατσάνι της Μολδοβλαχίας
Μόλις συμπληρωθεί σωστά ο πίνακας στο κάτω μέρος της σελίδας θα εμφανιστεί είτε η εικόνα
με τα σύμβολα της Φιλικής εταιρείας
Απαντήσεις : για το 1 το Γ,2 Ε, 3 ΣΤ, 4 Β, 5Α, 6 Δ
Άσκηση
Αντιστοίχισε τα στοιχεία της στήλης Α με αυτά της στήλης Β σύροντας με το ποντίκι
1. Εμφύλιος πόλεμος (1823-1825) άρχισε
Α. Κατήργησε τις τρεις τοπικές εξουσίες
ως πολιτική διαμάχη και συνεχίστηκε ως
και ενίσχυσε την κεντρική διοίκηση
ένοπλη σύγκρουση.
Β. Ζητούν μεσολάβηση της Αγγλίας,
2. Πρώτη Εθνική συνέλευση κοντά στην
πρόεδρος της Διοικητικής Επιτροπής της
Επίδαυρο (Οκτώβριος του 1821)
Ελλάδας ο Ανδρέας Ζαΐμης
Γ. Κυβερνήτης ο Ιωάννης Καποδίστριας,
3. Δεύτερη Εθνική συνέλευση (Μάρτιος
αρχηγός του στρατού ο Άγγλος Τσωρτς και
του 1823
του στόλου ο Άγγλος Κόχραν
4. Τρίτη Εθνική Συνέλευση (Απρίλιος του
Δ. Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδας
1826)
5. Τρίτη Εθνική Συνέλευση (β΄ περίοδος - Ε. Διακήρυξη της ανεξαρτησίας,
Μάρτιος- Απρίλιος του 1827) σύνταγμα- Μαυροκορδάτος Υψηλάντης
Στ. Προσωπικές φιλοδοξίες, ατομικά,
6. Συνέλευση την 1η Μαΐου 1827 πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα η
αιτία.
Μόλις συμπληρωθεί σωστά ο πίνακας στο κάτω μέρος της σελίδας θα εμφανιστεί η φωτογραφία
του Κολοκοτρώνη
Απαντήσεις : 1 ΣΤ, 2 Ε, 3 Α, 4 Β, 5 Γ, 6 Δ
Οι Φιλέλληνες βοήθησαν σημαντικά στην υπόθεση της Ελληνικής επανάστασης
Άσκηση
Ποιες οδούς της Αθήνας μπορείς να συνδέσεις με ονόματα Φιλελλήνων; Σε ποιες περιοχές
μπορείς να βρεις αυτά τα ονόματα οδών; Κάνε το ίδιο και στη δική σου πόλη.
• Κ- - - - - - ς
• Σ- - - - - - - - - - υ
• Φ- - - - - - υ
• Β- - - - - ς
Με κάθε σωστή λέξη σχηματίζεται (κομμάτι - κομμάτι) το πορτρέτο του λόρδου Βύρωνα.
Οι σωστές απαντήσεις είναι: Κάνιγγος, Σατωβριάνδου, Φαβιέρου, Βύρωνος
Άσκηση
Να επιλέξεις τη σωστή απάντηση:
1. Η πρώτη απόπειρα της ελληνικής επανάστασης έγινε

a. Στις παραδουνάβιες ηγεμονίες
b. Στην Πελοπόννησο
2. Στη Χίο η θέση του νησιού και το ενδιαφέρον του Σουλτάνου για τα Μαστιχοχώρια
a. Έκανε δύσκολη κάθε επαναστατική ενέργεια
b. Διευκόλυνε την εξέγερση, η οποία είχε επιτυχία
3. Οι Πελοποννήσιοι πρόκριτοι στις εκλογές του 1824
a. παραμερίστηκαν στο εκτελεστικό σώμα από τους νησιώτες και τους
Στερεοελλαδίτες
b. Διέλυσαν το βουλευτικό σώμα και ετοιμάστηκαν για εμφύλιο
4. Η αλλαγή της στάσης των μεγάλων δυνάμεων απέναντι στην ελληνική επανάσταση
a. έγινε όταν ο Άγγλος φιλέλληνας Κάννινγκ ανέλαβε υπουργός εξωτερικών
b. έγινε όταν διαμορφώθηκε αγγλόφιλη μερίδα πολιτικών στην Ελλάδα
5. Όταν ανέλαβε ο Καποδίστριας κυβερνήτης της Ελλάδας
a. η εξουσία του περιοριζόταν μόνο στο Ναύπλιο και σε λίγα νησιά του Αιγαίου
b. είχε απελευθερωθεί η Στερεά Ελλάδα και είχε εξουδετερωθεί η πειρατεία
6. Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830)
a. Το βόρειο σύνορο της Ελλάδας ορίστηκε η γραμμή από τις Πρέσπες μέχρι την
Αλεξανδρούπολη
b. Το βόρειο σύνορο της Ελλάδας ορίστηκε η γραμμή από τον Παγασητικό ως τον
Αμβρακικό κόλπο
Σωστές απαντήσεις: 1Α, 2Α, 3Α, 4Α, 5Α, 6Β
Όταν συμπληρωθούν όλα σωστά, εμφανίζεται ο πίνακας του Ντελακρουά «Η σφαγή της
Χίου»
108
ΚΕΦ. 6: Η ΕΥΡΩΠΗ (1815 - 1914 μ.Χ.
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές τη σημασία των επαναστάσεων και των
πολέμων του 19ου αιώνα.
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τη δημιουργία ισχυρού γερμανικού κράτους
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές τη σημασία της ίδρυσης αποικιακών

αυτοκρατοριών
• Να κατανοήσουν την ολοκλήρωση της βιομηχανικής επανάστασης
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν την ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας
κατά τα τέλη του 19ου αιώνα
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τις κυριότερες εξελίξεις στη λογοτεχνία.
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τις κυριότερες εξελίξεις στις εικαστικές τέχνες
Άσκηση
Αντιστοίχισε τους εφευρέτες με τις εφευρέσεις τους
1. Γουλιέλμος Μαρκόνι Α. Ηλεκτρικό ψυγείο 1858
2. Κάρολος Παίητζ Β. Βάκιλος φυματίωσης 1882
3. Φερδινάνδος Καρρέ Γ. Ερτζιανά κύματα 1887
4. Γκράχαμ Μπελ Δ. Ασανσέρ 1861
5. Ροβέρτος Κωχ Ε. Κινητήρας 1892
6. Χάινριχ Χερτς Στ. Τηλέφωνο 1876
7. Ελ. Ότις Ζ. Κινηματογράφος 1893
8. Ρούντολφ Ντήζελ Η. Αερόπλοιο 1852
9. Θωμάς Έντισον Θ. Ηλεκτρικός σιδηρόδρομος 1851
10. Ερρίκος Ζιφάρρ Ι. Ασύρματος Τηλέγραφος 1895
Μόλις ολοκληρωθεί η αντιστοίχιση, εμφανίζεται στην οθόνη μια διαφήμιση με τις εφευρέσεις
του Τέσλα.
Οι σωστές απαντήσεις είναι:1-Ι,2-Θ,3-Α,4-ΣΤ,5-Β,6-Γ,7-Δ,8-Ε,9-Ζ,10-Η

Το 19ο αιώνα στη λογοτεχνία επικράτησε ο ρομαντισμός και αργότερα ο ρεαλισμός
Άσκηση
Σε ποια λογοτεχνικά ρεύματα ανήκουν οι παρακάτω συγγραφείς:
Γκαίτε, Ίψεν, Ζολά, Βίκτωρ Ουγκώ, Ντίκενς, Μπάιρον, Τόμας Μαν, Λαμαρτέν, Ντοστογιέφσκι,
Τολστόι, Σέλλευ
Τοποθέτησε τους σύροντας με το ποντίκι στη σωστή θέση

Ρομαντισμός Ρεαλισμός
Μόλις ολοκληρωθούν σωστά οι κατηγορίες σχηματίζονται στο χώρο του ρομαντισμού το

πορτρέτο του Γκαίτε, στο δε χώρο του ρεαλισμού ο Ντοστογιέφσκι.
Η σωστή κατηγοριοποίηση είναι
• Ρομαντισμός: Γκαίτε, Μπάιρον, Σέλλευ, Λαμαρτέν, Βικτώρ Ουγκώ
• Ρεαλισμός: Ίψεν, Ζολά, Ντίκενς, Τόμας Μαν, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι
110
ΚΕΦ 7: ΕΛΛΑΔΑ (1832 - 1912 μ.Χ.)
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές τα κυριότερα γεγονότα της βασιλείας
του Όθωνα
• Να κατανοήσουν τη σημασία της επανάστασης του 1843.
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν την προσωπικότητα του Χαρίλαου Τρικούπη
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές τη σημασία της ήττας του 1897 και του
κινήματος στο Γουδί
• Να κατανοήσουν τη σημασία της ανόδου του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εξουσία
Άσκηση
Τοποθέτησε, σύροντας με το ποντίκι, κάτω από τα πρόσωπα τη σωστή λεζάντα και θα έχεις μια
εικόνα αυτής της ιστορικής περιόδου.
1. Επί βασιλείας του λειτούργησε το πρώτο Ελληνικό πανεπιστήμιο
2. Η εξέγερση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1844 έδωσε σύνταγμα στον Ελληνικό λαό
3. Οι Κανάρης, Ζαΐμης, Γρίβας του πρόσφεραν το στέμμα
4. Στην εποχή του έγιναν η διώρυγα της Κορίνθου, η εταιρεία των Σιδηροδρόμων
Πειραιώς- Αθηνών- Πελοποννήσου, η Σχολή Ευελπίδων, η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων
κ.α
5. Υπέγραψε ταπεινωτική συνθήκη το 1897 με την Τουρκία και πήρε δάνειο από τις
Μεγάλες δυνάμεις
6. Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος που έκανε το κίνημα στο Γουδί τον κάλεσε να σχηματίσει
κυβέρνηση το 1909
Ο μαθητής σύρει τις λεζάντες κάτω από τις εικόνες και όταν τις συμπληρώσει όλες προκύπτει
μια εικόνα από το κίνημα στο Γουδί
Οι σωστές απαντήσεις είναι:
• Όθωνας- Επί βασιλείας του λειτούργησε το πρώτο Ελληνικό πανεπιστήμιο
• Δημήτριος Καλλέργης- Η εξέγερση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1844 έδωσε σύνταγμα
στον Ελληνικό λαό
• Γεώργιος ο Α΄- Οι Κανάρης, Ζαΐμης, Γρίβας του πρόσφεραν το στέμμα
• Χαρίλαος Τρικούπης- Στην εποχή του έγιναν η διώρυγα της Κορίνθου, η εταιρεία
των Σιδηροδρόμων Πειραιώς- Αθηνών- Πελοποννήσου, η Σχολή Ευελπίδων, η Σχολή
Ναυτικών Δοκίμων κ.ά
• Θεόδωρος Δεληγιάννης- Υπέγραψε ταπεινωτική συνθήκη το 1897 με την Τουρκία και

πήρε δάνειο από τις Μεγάλες δυνάμεις
• Ελευθέριος Βενιζέλος- Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος που έκανε το κίνημα στο Γουδί τον
κάλεσε να σχηματίσει κυβέρνηση το 1909
112
ΚΕΦ 8: ΕΛΛΑΔΑ (1912 - 1918 μ.Χ.)
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές τα αίτια και τα κυριότερα γεγονότα των
Βαλκανικών πολέμων
• Να κατανοήσουν τη σημασία των Βαλκανικών πολέμων
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τα αίτια και τα κυριότερα γεγονότα του Α΄ παγκοσμίου

πολέμου
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές τη σημασία της Ρωσικής Επανάστασης

του 1917
• Να αντιληφθούν τη σημασία της Συνθήκης των Σεβρών για την Ελλάδα.

ΚΕΦ 9: ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές τα κυριότερα γεγονότα της Μικρασιατικής
Εκστρατείας
• Να αντιληφθούν και να κατανοήσουν τη σημασία του Διχασμού
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τα αποτελέσματα της Μικρασιατικής καταστροφής
• Να αντιληφθούν τη σημασία της Συνθήκης της Λωζάνης για την Ελλάδα.
Άσκηση
Πρόσθεσε στις εικόνες τις λεζάντες σύροντάς τες κάτω από τις αντίστοιχες εικόνες.
Λεζάντες:
Α. Μετά την απόβαση του ελληνικού στρατού άρχισε να οργανώνει αντίσταση με σύνθημα «Η
Τουρκία για τους Τούρκους».
Β. Ήταν ανεπιθύμητος από τους συμμάχους του συνασπισμού της Αντάντ και οι μεγάλες
δυνάμεις εγκατέλειψαν τους Έλληνες.
Η συνθήκη της Λωζάννης (1923) επέβαλε ανταλλαγή πληθυσμών και στην Ελλάδα έφτασαν
1.500.000 πρόσφυγες
Μόλις ολοκληρωθεί η άσκηση, σχηματίζεται ένα κείμενο από το βιβλίο της Διδώς Σωτηρίου
«Ματωμένα χώματα».
Οι λεζάντες αντιστοιχούν στις παρακάτω εικόνες:
• Κεμάλ Ατατούρκ- Α. Μετά την απόβαση του ελληνικού στρατού άρχισε να οργανώνει
αντίσταση με σύνθημα «Η Τουρκία για τους Τούρκους».
• Β. Βασιλιάς Κωνσταντίνος- Ήταν ανεπιθύμητος από τους συμμάχους του συνασπισμού
της Αντάντ και οι μεγάλες δυνάμεις εγκατέλειψαν τους Έλληνες.
• Πρόσφυγες φεύγουν σε πανικό- Η συνθήκη της Λωζάνης (1923) επέβαλε ανταλλαγή
πληθυσμών και στην Ελλάδα έφτασαν 1.500.000 πρόσφυγες
114
ΚΕΦ 10: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ

(1919 - 1939 μ.Χ.)
Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές την κατάσταση που επικράτησε στην Ευρώπη
με τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου
• σημασία των επαναστάσεων και των πολέμων του 19ου αιώνα.
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τη σημασία της επικράτησης του φασισμού στην

Ιταλία
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τη σημασία της επικράτησης του ναζισμού στη

Γερμανία
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τη σημασία της επικράτησης ολοκληρωτικών

καθεστώτων σε χώρες της Ευρώπης
• Να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν τη σημασία της δημιουργίας σοβιετικού κράτους

στη Ρωσία
• Να προβληματιστούν σχετικά με τη δικτατορία Μεταξά στην Ελλάδα

ΚΕΦ 11: Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν οι μαθητές τα αίτια, τους εμπολέμους και τα κυριότερα
γεγονότα του Β΄ παγκοσμίου πολέμου
• Να συνειδητοποιήσουν να εκτιμήσουν την έκταση της καταστροφής που προκάλεσε ο

πόλεμος 3. Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τη σημασία του Β΄ παγκοσμίου πολέμου
για την Ελλάδα
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τη σημασία της νίκης των Συμμάχων
Άσκηση
Να διαβάσεις στο βιβλίο σου τη σχετική ενότητα.
Να ενώσεις τις φράσεις της Α στήλης με αυτές της Β. Όταν συμπληρωθεί ο πίνακας σωστά θα
έχεις μια εικόνα των γεγονότων του Β΄ παγκοσμίου πολέμου.
Α. 1939. Ο γερμανικός στρατός εισβάλει 1. Ήταν η πρώτη ουσιαστική αντίσταση
στην Πολωνία. κατά του άξονα
Β. 1939. Ο Γάλλος στρατάρχης Πεταίν
2. Αρχίζει η αντίσταση και τα σαμποτάζ
υπογράφει ανακωχή και οι Γερμανοί
από Έλληνες και Γιουγκοσλάβους.
μπαίνουν στο Παρίσι.
Γ Μέχρι το 1940 η γερμανική αεροπορία 3. Ο σοβιετικός στρατός με την τακτική
βομβαρδίζει την Αγγλία. της καμένης γης αντιστέκεται
4. Ο στρατηγός Ρόμελ και ο γερμανικός
Δ. 1941 ο Χίτλερ καταλαμβάνει τα
στρατός ηττάται και αιχμαλωτίζεται το
Βαλκάνια
αφρικανικό σώμα
5. Όλη η Ευρώπη ελευθερώνεται και
Ε. 1941 Οι Ιάπωνες βομβαρδίζουν τον το 1945 οι Ρώσοι καταλαμβάνουν το
Αμερικάνικο στόλο στο Περλ Χάρμπορ Βερολίνο, ο Χίτλερ αυτοκτονεί και η
Γερμανία συνθηκολογεί
ΣΤ. !942 Εισβολή των Γερμανών στη
6. Αφορμή του πολέμου
Σοβιετική Ένωση.
Ζ. 1943 Ήττα των Γερμανών στο 7. Ο Χίτλερ έχει καταλάβει όλη την
Στάλινγκραντ κεντρική Ευρώπη.
116
Η. 1943. Νίκη των συμμαχικών δυνάμεων 8. Η Αμερική κηρύττει τον πόλεμο

στην Βόρειο Αφρική. εναντίον των δυνάμεων του Άξονα
Θ. 1944 οι σύμμαχοι έχουν απελευθερώσει 9. Η γενναιότητα του ρωσικού λαού και ο
την Ιταλία και αποβιβάζονται στη βαρύς χειμώνας αλλάζουν την πορεία του
Νορμανδία. πολέμου
10. Υπογράφονται συνθήκες Το 1946
Ι. 1945. Οι Αμερικανοί ρίχνουν ατομικές
αποφασίστηκε η ένωση των Δωδεκανήσων
βόμβες στην Ιαπωνία
με την Ελλάδα
Οι αντιστοιχίες είναι οι ακόλουθες: Α-6, Β-7, Γ-1, Δ-2, Ε-8, ΣΤ-3, Ζ-9, Η-4, Θ-5, Ι-10
Άσκηση
Ποια ήταν η τύχη της Γερμανίας μετά στη συνδιάσκεψη της Γιάλτας και τη διάσκεψη του
Πότσνταμ, στις οποίες πήραν μέρος οι ηγέτες των τριών δυνάμεων (Τσώρτσιλ, Ρούσβελτ,
Στάλιν) και καθόρισαν τις σφαίρες επιρροής τους;
Αναμενόμενη απάντηση: «Η Γερμανία χωρίστηκε σε δύο κράτη» (αρκεί η λέξη «δύο» για να
θεωρηθεί σωστή η απάντηση)
ΚΕΦ 12: Ο ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν οι μαθητές την περίοδο του ψυχρού πολέμου που
επικράτησε με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου
• Να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν τη σημασία της διάλυσης των αποικιακών

αυτοκρατοριών
• Να εκτιμήσουν τη σημασία της διάλυσης του Ανατολικού Συνασπισμού
• Να κατανοήσουν και να εκτιμήσουν τη σημασία της ανάπτυξης της επιστήμης και της
τεχνολογίας
• Να αντιληφθούν τη σημασία της εξόδου του ανθρώπου στο Διάστημα
• Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετώπισε

μεταπολεμικά η Ελλάδα (Εμφύλιος, Κυπριακό, Δικτατορία 1967-74)
• Να αντιληφθούν τη σημασία της ένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση
118
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
120
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
• ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ, Α., Η διδακτική της Ιστορίας, εκδ. Πατάκη, 1995.
• ΒΕΪΚΟΣ, Θ., Θεωρία και Μεθοδολογία της Ιστορίας, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1987.
• ΒΩΡΟΣ, Φ., Τρόποι σπουδής και διδασκαλίας της Ιστορίας, εκδ. Παπαδήμα, 1988.
• ΒΩΡΟΣ, Φ., Η διδασκαλία της Ιστορίας με αξιοποίηση της εικόνας, εκδ. Παπαδήμα,
1993.
• ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ, Π., Δοκίμια θεωρίας και διδακτικής της Ιστορίας, Αθήνα 1997.
• ΓΡΥΝΤΑΚΗΣ, Ι., «Διδακτική της Ιστορίας», Τα Εκπαιδευτικά, 1995, τ. 37-38, σσ. 45-
62. ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, Ε., Εκπαιδευτική Αξιολόγηση (μέρος δεύτερο): Η αξιολόγηση
του
• μαθητή, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα, 1988.
• ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ, Διδασκαλία της Ιστορίας στη Μέση

Εκπαίδευση, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα.
• ΚΑΣΣΩΤΑΚΗΣ, Μ., Αξιολόγηση της επιδόσεως των μαθητών, εκδ. Γρηγόρη, 7η

έκδοση,
• Αθήνα 1979.
• ΛΕΟΝΤΣΙΝΗΣ, Γ., Διδακτική της Ιστορίας, Γενική-Τοπική Ιστορία και περιβαλλοντική
• εκπαίδευση, Αθήνα 1997.
• ΞΩΧΕΛΛΗΣ, Π., Η διδασκαλία της Ιστορίας στο Γυμνάσιο και το Λύκειο, Ερευνητική
• συμβολή στη διδακτική της Ιστορίας, εκδ. Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1987.
• Π.Ε.Φ., Σεμινάριο 3, Αθήνα, 1984.
• Π.Ε.Φ., Σεμινάριο 9, Αθήνα, 1988.
• ΣΚΛΗΡΑΚΗ, Ε., «Διδακτική της Ιστορίας στο Λύκειο, Νέα Παιδεία, τ. 82, 1997, σσ.
88-97.
• ΣΧΟΛΗ Ι. Μ. ΠΑΝΑΠΩΤΟΠΟΥΛΟΥ, Η Συνθετική Δημιουργική Εργασία στο Σχολικό

Πρόγραμμα, Εκδόσεις της Σχολής Ι.Μ.Π., Αθήνα, 1997.
ΑΡΧΑΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ
• ANDERSON, J. K., Ξενοφών, Δαρδανός, 2002
• BENGTSON, H., Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος, μετ. Α. Γαβρίλη, Αθήνα 1979.
• BOARDMAN, J., Ελληνική πλαστική, Καρδαμίτσα, 1982
• BONNARD, Α., Ο Αρχαίος Ελληνικός Πολιτισμός, μετ. Δ. Θοιβιδόπουλος, Αθήνα

1983-
• 1985, τ. 1-3.
• BOTSFORD & ROBINSON, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, μτφ. Σ. Τσιτσώνη, Μορφωτικό

Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 1977.
• ΒΩΡΟΣ, Φ., Δρόμοι Ελληνικής Παιδείας, εκδ. Ειρμός, Αθήνα, 1991.
• FINLEY, J. H., Θουκυδίδης, μετ. Τάσος Κουκουλιός, Παπαδήμας, 1997
• GOMBRICH, S. H., Ιστορία της Τέχνης, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 1994.
• HAMMOND, N. G. L., Φίλιππος ο Μακεδών, Μαλλιάρης - Παιδεία, 1982
• HAMMOND, N. G. L., Αλέξανδρος, ένας ιδιοφυής, Μαλλιάρης - Παιδεία, 1997
• ΘΕΟΧΑΡΗΣ, Δ. Ρ., Νεολιθικός πολιτισμός, ΜΙΕΤ, 1981
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα, 1971-1974,

τ. Β’ - ΣΤ’.
• ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΗΣ, Β., Ο πολιτισμός της προϊστορικής Κύπρου, Εκδοτική Αθηνών,

1976
• ΚΑΡΟΥΖΟΣ Χ., Αρχαία Τέχνη, Εκδοτική Ερμής, Αθήνα, 1981.
• ΚΑΡΟΥΖΟΥ, Σ., Εθνικό Μουσείο - Γενικός Οδηγός, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1986.
• ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ, Κ., Η Αρχαία Ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για μας
σήμερα, εκδ. Έψιλον, Αθήνα, 1986.
• ΚΟΡΡΕΣ, Μ., Από την Πεντέλη στον Παρθενώνα, Αθήνα, 1993.
• ΚΡΕΜΜΥΔΑΣ, Β. - ΜΑΡΚΙΑΝΟΣ, Σ., Ο αρχαίος κόσμος, εκδ. Γνώση, Αθήνα, 1982.
122
• LORIA, G., Ιστορία των Μαθηματικών, Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία, Αθήνα, 1971
τ. 1ος.
• ΛΥΠΟΥΡΛΗΣ, Δ., Ιπποκρατική Ιατρική, Θεσσαλονίκη, 1983.
• ΜΑΡΙΝΑΤΟΣ, Σ., Κρήτη και Μυκηναϊκή Ελλάς, Αθήναι. 1959
• ΜΑΣΤΡΑΠΑΣ, Α., Η Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου και οι Πηγές της, Πατάκης, 2003
• ΜΕΛΑ, Μ., Η Αρχαιολογία σήμερα, Καρδαμίτσα, 2003
• MOSSE, Cl., Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Παπαδήμας, 2002
• ROMILLY de J., Γιατί η Ελλάδα;, εκδ. Το Άστυ, Αθήνα, 1983.
• STRUIK, D., Συνοπτική Ιστορία των Μαθηματικών, εκδ. Ι. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα,

1982.
• ΤΟΥΡΝΙΚΙΩΤΗΣ, Π. (επιστημονική επιμέλεια και συντονισμός), Ο Παρθενώνας και η

ακτινοβολία του στα νεώτερα χρόνια, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1994.
• ΤΣΟΥΝΤΑΣ, Χρ., Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης, Αθήναι, 1964
• ΦΩΚΑ, Ι., - ΒΑΛΑΒΑΝΗΣ, Π., Αρχιτεκτονική και Πολεοδομία, εκδ. Κέδρος, Αθήνα,
1992.
• WILCKEN, U., Αρχαία Ελληνική Ιστορία, μτφρ. Ι. Τουλουμάκου, Παπαζήζης, Αθήνα,

1976.
ΡΩΜΑΪΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
• ΑΜΑΝΤΟΣ, Κ., Εισαγωγή εις την Βυζαντινήν Ιστορίαν. Το τέλος του αρχαίου κόσμου
και η αρχή του Μεσαίωνος, Αθήνα 1980.
• ΑΜΑΝΤΟΣ, Κ., Εισαγωγή ας την Βυζαντινήν Ιστορίαν. Το τέλος του αρχαίου κόσμου
και η
• αρχή του Μεσαίωνος, Αθήνα, 1980.
• ΑΜΑΝΤΟΣ, Κ., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, Αθήναι, 1953-1957, τ. 1-2.
• ΒΑΛΑΣΗΣ, Δ., Μια περιπέτεια χωρίς τέλος, εκδ. Κέδρος, Αθήνα, 1985.
• ΒΑΥΝΕS, Ν. Η. και ΜΟSS, Η., Βυζάντιο. Εισαγωγή στο Βυζαντινό Πολιτισμό, μετ. Δ.
Σακκάς,. Παπαδήμας, Αθήνα, 1996.
• ΓΚΙΟΛΕΣ, Ν., Βυζαντινή Ναοδομία (600-1204), εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1987.
• ΓΛΥΚΑΤΖΗ-ΑΡΒΕΛΕΡ, Ε., Η πολιτική ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,

μτφρ. Τούλα Δρακοπούλου, εκδ. Ψυχογιός, Αθήνα, 1988.
• ΖΑΚΥΘΗΝΟΣ, Δ., Βυζαντινή Ιστορία 324-1071, Αθήνα, 1977.
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα, 1971-1974,

τ. Β’ - ΣΤ’.
• ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα, 1978, τ. Ζ’,
1979, τ. Η’, 1980, τ. θ’.
• ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ, Ι., Η Βυζαντινή Ιστορία από τις πηγές, εκδ. Βάνιας,

Θεσσαλονίκη, 1996. ΚΟΥΚΟΥΛΕΣ, Φ., Βυζαντινών βίος και πολιτισμός, εκδ.
Πατταζήση, Αθήνα, χ.χ., τ. Α’- ΣΤ’.
• ΜΙΧΕΛΗΣ, Π., Αισθητική θεώρηση της Βυζαντινής Τέχνης, Αθήνα, 41978.
• OSTROGORSKY, G., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, μτφρ. Ι. Παναγόπουλος, εκδ.

Βασιλόπουλος, Αθήνα, 1978-1981, τ. 1-3.
• ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΟΥ ΚΑΙΜΠΡΙΤΖ, Η ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας,

μτφρ.Ντουντού Σαούλ, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 1979, τ. Α’ - Β’.
• ROSTOVTJEFF, M., Ρωμαϊκή Ιστορία, μετ. Β. Κάλφογλου, Παπαζήσης, 1984
124
• ΤΑLΒΟΤ RICE, Τ., Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των Βυζαντινών, μτφρ. Φ. Βώρος,
Παπαδήμας, Αθήνα, 1990.
ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
• Αγγέλου Α. (επιμ.), Ιώσηπος Μοισιόδαξ: «απολογία», Ερμής, Αθήνα 1976
• Βαλλερστάιν Ι., Ιστορικός καπιταλισμός, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1987
• Βεντήρης Γ., Η Ελλάς του 1910-1920, 2 τόμοι, Πυρσός, Αθήνα 1931.
• Βερέμης Θ. - Γουλιμή Μ. (επιμ), Ελευθέριος Βενιζέλος, οικονομία, κοινωνία, πολιτική

στην εποχή του, Γνώση, Αθήνα 1989.
• Βερέμης Θ. - Δημητρακόπουλος Ο. (επιμ), Μελετήματα γύρω από τον Ελευθέριο

Βενιζέλο και την εποχή του, Φιλιππότης , Αθήνα 1980.
• Bernstein S. - Milza P., Ιστορία της Ευρώπης, από τη ρωμαϊκή αυτοκρατορία στα
ευρωπαϊκά κράτη, 5ος - 18ος αι., εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1987
• Βρανούσης Λ., Ρήγας, Αθήνα 1953.

Braudel F., Μεσόγειος, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1993
Braudel F. , Υλικός πολιτισμός, Οικονομία και καπιταλισμός
(15ος -18ος αιώνας), εκδ, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1995
Γιαννόπουλος Γ., «Η ευγενής μας τύφλωσις…» Εξωτερική πολιτική και «εθνικά
θέματα» από την ήττα του 1897 έως την Μικρασιατική Καταστροφή, Βιβλιόραμα,
Αθήνα 1999.
• Dakin D. , Ο Αγώνας των Ελλήνων για την ανεξαρτησία 1821-1833, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1983.
Δεσποτόπουλος Γ.Δ., Ο Κυβερνήτης Καποδίστριας
και η απελευθέρωσις της Ελλάδος, Αθήνα 1954.
Δημαράς Κ.Θ., Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Ερμής, Αθήνα 1977.
• Hobsbawm E. J., Η εποχή των επαναστάσεων 1789-1848, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1992
Hobsbawm E. J., Η εποχή των άκρων 1914-1991, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα 1995
• Καραπιδάκης Ν. Ε., Ιστορία της μεσαιωνι9κής Δύσης, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1996
• Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών (εκδ.), Η Έξοδος,

Τόμος Α’ & Β’, Κ.Μ.Σ., Αθήνα 1980-1982.
Κιτρομηλίδης Π., Ιώσηπος Μοισιόδαξ, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1985.
Κιτρομηλίδης Π., Νεοελληνικός διαφωτισμός. Οι πολιτικές και κοινωνικές ιδέες,
ΜΙΕΤ, Αθήνα 1996.
126
• Κόκκινος Δ., Η Ελληνική επανάσταση, Μέλισσα, Αθήνα 1969.

Κονδύλης Π., Ο Νεοελληνικός διαφωτισμός και οι φιλοσοφικές ιδέες, Θεμέλιο, Αθήνα
1988.
• Κουλούρη Χ. - Λούκος Χ., Τα πρόσωπα του Καποδίστρια : ο πρώτος κυβερνήτης

της Ελλάδας και η νεοελληνική ιδεολογία (1831-1996), Πορεία, Αθήνα 1996.
Κρεμμυδάς Β., Εισαγωγή στην οικονομική ιστορία της
Ευρώπης, 16ος - 20ος αιώνας, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1991
Le Goff J., Ο πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1993
Λιναρδάτος Σ., Από τον εμφύλιο στην χούντα. Τόμοι Α’ - Ε’, Παπαζήσης, Αθήνα 1977-
1986.
• Mollat du Jourdin M., Η Ευρώπη και η θάλασσα, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998
Πεσμαζόγλου Σ., Εκπαίδευση και ανάπτυξη στην μεταπολεμική Ελλάδα. Το ασύμπτωτο
μιας σχέσης, Θεμέλιο, Αθήνα 1987.
• Tilly C., Οι ευρωπαΪκές επαναστάσεις, 1492-1992, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα

1998
• Τρικούπης Σ., Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Γιοβάνης (φωτογραφικό αντίτυπο

από Λονδίνο 1862), Αθήνα 1968.
• Τσουκαλάς Κ., Κράτος, κοινωνία, εργασία στην μεταπολεμική Ελλάδα, Θεμέλιο,

Αθήνα 1987.
• Τσουκαλάς Κ., Η Ελληνική τραγωδία: Από την Απελευθέρωση ως τους Συνταγματάρχες,

Νέα Σύνορα, Αθήνα 1981.
Παράδειγμα σχεδίου μαθήματος

με χρήση Η/Υ
Τάξη Α’ Γυμνασίου
Μάθημα Ιστορία
Διδακτική Οι θεσμοί του Αθηναϊκού κράτους του 5ου αιώνα π.Χ.
Ενότητα
Διδακτικοί στόχοι • Να έρθουν σε επαφή με τους θεσμούς του αθηναϊκού κράτους
• Να γνωρίσουν την εξέλιξή τους
• Να κατανοήσουν τη σημασία τους για τη δημοκρατία
• Να επισημάνουν ομοιότητες και διαφορές με τη σημερινή

μορφή της δημοκρατίας
• Να καλλιεργήσουν δεξιότητες έρευνας με Η/Υ και χρήσης

Η/Υ.
Απαιτούμενη Κατάλληλος χώρος (αίθουσα (Η/Υ). Επαρκής αριθμός Η/Υ, σύνδεση
υποδομή: με Internet, (προαιρετικά πρόγραμμα software όπως το παρόν)
Προετοιμασία: 1. Οι μαθητές: Δεν απαιτείται ειδική προετοιμασία των
μαθητών
2. Ο διδάσκων:
o Έχει συντάξει σχέδιο καθοδήγησης των μαθητών με

τα συγκεκριμένα βήματα και τις βασικές ερωτήσεις
που θα υποβάλει.
o Έχει συντάξει φύλλο αξιολόγησης (ή έχει εντοπίσει

ασκήσεις στο παρόν υποστηρικτικό πρόγραμμα)
128
Διδακτική 1. Οι μαθητές κάθονται μπροστά στους Η/Υ ανά δύο ή τρεις και
Δραστηριότητα συνεργάζονται
2. Ο διδάσκων θυμίζει σε γενικές γραμμές την εξέλιξη του

πολιτεύματος από το Σόλωνα ως τον Περικλή (Ενότητες
του σχολ. βιβλίου 4.5.1 (Σόλων), 4.5.3 (Κλεισθένης),
5.2 (Περικλής) και 5.3 (Λειτουργία του πολιτεύματος)).
Εναλλακτικά τους ζητά να δουν τις Ενότητες αυτές στο
πρόγραμμα Η/Υ.
3. Ζητά από τους μαθητές να αναζητήσουν την ιστοσελίδα

του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού (ime.gr) και να δουν
πληροφορίες για το θέμα.
4. Ο διδάσκων θέτει μερικά βασικά ερωτήματα.
5. Οι μαθητές ανακοινώνουν αυτά που βρήκαν ως απαντήσεις

σε ερωτήματα που έχει θέσει ο διδάσκων.
6. Ακολουθεί συζήτηση.
7. Οι μαθητές απαντούν στις ερωτήσεις του φύλλου

αξιολόγησης ή στις ερωτήσεις του προγράμματος Η/Υ

ΙΣΤΟΡΙΑ - ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΙΣΤΟΡΙΑ - ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΥΠΕΠΘ / ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ

ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ»

Γ’ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ

ΕΡΓO ΣΥΓΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΜΕΝO ΚΑΤΑ 80% ΑΠΟ ΤΟ ΕΚΤ

«Ολοκληρωμένη Αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στην Εκπαιδευτική Διαδικασία»

Διεύθυνση: Χωματιανού 3, 15123 Μαρούσι

ΚΕΦ. 1: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ ........................................................................................... 15

ΚΕΦ. 2: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ........................................................................................ 17

ΚΕΦ. 3: Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΑΠΟ ΤΟ 1100 π.Χ. ΩΣ ΤΟ 800 π.Χ. Η ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ

ΚΕΦ. 4: Η ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 800 π.Χ. - 479 π.Χ. ............................................................... 31

4.6 ΟΙ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΙ ΔΕΣΜΟΙ..............................................................................................36

ΚΕΦ. 5: Η ΗΓΕΜΟΝΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ 479π.Χ - 431π.Χ..................................................... 41

ΚΕΦ. 6: ΗΓΕΜΟΝΙΚΟΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΚΑΜΨΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ

ΚΕΦ 7: Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ . .................................................................... 49

ΚΕΦ.8 ΟΙ ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΗΝ ΚΛΑΣΙΚΗ ΕΠΟΧΗ ............................... 53

ΚΕΦ.9 ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ........................................................... 56

ΚΕΦ.10: ΑΠΟ ΤΗ ΡΩΜΗ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ........................................................................ 59

10.2 Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ. Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ...................................59

ΚΕΦ.2: ΛΑΟΙ ΣΤΟΝ ΠΕΡΙΓΥΡΟ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ .................................. 68

ΚΕΦ. 3: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΚΜΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (717-1025 μ.Χ.)...... 70

ΚΕΦ. 4: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ (1025-1453 μ.Χ.) . ...................... 78

ΚΕΦ. 5: Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΟΥ...................................................................... 81

ΚΕΦ. 6: Η ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ..................................................................................... 86

ΚΕΦ 7: Η ΕΥΡΩΠΗ ΣΤΟΥΣ ΝΕΟΤΕΡΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ (15ος - 18ος αι.)......................... 89

2.1 ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ.....................................97

ΚΕΦ. 3: (1ο μέρος) Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΟΝ 18ο ΑΙΩΝΑ ............................................................. 100

ΚΕΦ. 4: Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ 15ος - 18ος ΑΙΩΝΑΣ................................................................ 102

ΚΕΦ. 6: Η ΕΥΡΩΠΗ (1815 - 1914 μ.Χ................................................................................... 108

ΚΕΦ 7: ΕΛΛΑΔΑ (1832 - 1912 μ.Χ.)...................................................................................... 110

ΚΕΦ 8: ΕΛΛΑΔΑ (1912 - 1918 μ.Χ.)...................................................................................... 112

ΚΕΦ 9: ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ............................................................................... 113

ΚΕΦ 10: ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1919 - 1939 μ.Χ.).............................................. 114

ΚΕΦ 11: Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ............................................................................. 115

ΚΕΦ 12: Ο ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ........................................................................ 117

ΣΚΟΠΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Για τη ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ο Γενικός σκοπός διδασκαλίας της Ιστορίας

• Να καταστούν ικανοί, μέσα από τη γνώση του παρελθόντος, να κατανοήσουν το παρόν,

• Να συνειδητοποιήσουν την αναγκαιότητα επιλογής και κριτικής αξιολόγησης των

Ειδικότερα για το ΓΥΜΝΑΣΙΟ οι σκοποί που επιδιώκονται είναι οι εξής:

• Να οικειώνονται βαθμιαία το ειδικό λεξιλόγιο της ιστορικής επιστήμης.

• Να συνειδητοποιήσουν ότι η κατανόηση κάθε κοινωνίας προϋποθέτει τη μελέτη όλων

• Να εντοπίζουν, κατά τη μελέτη των ιστορικών γεγονότων ή φαινομένων, αίτια και

• Να συγκρίνουν ιστορικά γεγονότα ή φαινόμενα και να εντοπίζουν ομοιότητες και

• Να κατανοήσουν ότι η αξιοπιστία της ιστορικής αφήγησης θεμελιώνεται στην ορθή

• Να αποκτήσουν την ικανότητα να διακρίνουν, στις ιστορικές μαρτυρίες, γεγονότα,

• Να προσεγγίζουν τα ιστορικά γεγονότα χωρίς άκριτη αποδοχή των ιστορικών ερμηνειών,

• Να αναπτύξουν θετική στάση απέναντι στη σπουδή του παρελθόντος ως παράγοντα

• Να συνειδητοποιήσουν την προσφορά του ελληνικού έθνους στον παγκόσμιο πολιτισμό

Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ

• Η εγκυρότητα της γνώσης

• Η μαθητοκεντρικότητα και η εξατομίκευση.

• Η διαμόρφωση παιδαγωγικού κλίματος.

• Η εξάσκηση των βασικών νοητικών λειτουργιών: επαγωγική και παραγωγική σκέψη,

• Η έμφαση στη διαδικασία διερεύνησης

H μαιευτική, ως μέθοδος διδασκαλίας, παραμένει πάντα σύγχρονη.

Συνοπτικά, η πορεία της μεθόδου μπορεί να περιγραφεί ως ενεργοποίηση, έρευνα, διάλογος,

Η διαμορφωτική αξιολόγηση επιτρέπει στον εκπαιδευτικό να προβαίνει σε ενδεχόμενες

πρέπει να ενθαρρύνεται μάλλον παρά να ελέγχεται, για να μπορέσει ο μαθητής να οδηγηθεί

• τους όρους ιστορία και προϊστορία

• τη διαίρεση της ιστορίας

Διαίρεση της Ελληνικής ιστορίας

ΚΕΦ. 1: Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ

1.1 Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΚΑΙ ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ