WIKIPEDIA FRISIA nr.

14

Een Harlinger schipper: In 1555 doet keizer Karel

afstand van de troon ten gunste van zijn zoon en
wordt Philips II, de man onder wiens regering
zoveel leed over de Nederlandse gewesten is
gekomen, ook heer van Friesland. De strijd om de
geloofsvrijheid onzer zijn regering in ons land
gestreden, was die van een klein volk tegen een
machtig vorst en heel moeilijk waren soms de
tijden. Zelfs ziet Prins Willem van Oranje zich in
1567 genoodzaakt om naar Duitsland te vluchten.
Vele edelen volgden hem. Uit die tijd tekent
Winsemius (historicus, red.) met zwarte letters af
het verraad van de schipper Jacob Donker, van
Harlingen geboortig en aldaar woonachtig, die een
groot aantal edelen,die met zijn schip van
Amsterdam naar Embden wilden vluchten, in de
directe nabijheid van onze stad, aan de (Spaanse,
red.) stadhouder Arenberg in handen speelde. Van
deze edelen zijn er zeven in (het Blockhuys van,
red.) Harlingen opgehangen, een gruwel, waarover
nog vele jaren is gesproken. (bron: Uit Harlingen’s
Historie van dr. S. Ferwerda, 1934)
Franeker In 1585 werd door de Staten van Friesland
van de jonge republiek der Nederlanden in Franeker
een universiteit gesticht. Het was, na Leiden, de
tweede universiteit in Nederland. De redenen waren
ook pragmatisch. Het was goedkoper dan studeren in
Leiden, men kon beter op het gedrag van de
studenten letten, het was goed voor de ontwikkeling
van de bevolking en het geld dat de studenten
zouden uitgeven bleef binnen de provincie. De
hogeschool was gevestigd in het voormalige
Kruisherenklooster. In het begin groeiden de
aantallen studenten, ook van buiten de provincie en
het buitenland, veelal Oost-Europeanen. Na 1700
liep het aantal studenten terug en in 1785 waren
het er nog maar acht. In 1811 werd de Franeker
universiteit, samen met de universiteit van
Harderwijk, bij decreet door Louis Napoleon
gesloten.
De Universiteit van Franeker had vier faculteiten
(godgeleerdheid, rechten, geneeskunde en
letteren/wijsbegeerte) en kende 177 hoogleraren.
Het Museum Martena is in het bezit van ongeveer 100
portretten van professoren uit de 236 jaar lange
academische traditie. In Franeker hebben bijna
15.000 studenten ingeschreven gestaan. De Bogt fen
Guné is overgebleven uit het studentenleven. Rond
1625 stond de universiteit bekend als de
suypacademie. De Franse filosoof in ballingschap,
René Descartes heeft gedurende zijn verblijf in de
Nederlanden nog twee maanden in Franeker
doorgebracht. Het was hem er uiteindelijk te
rustig. Franeker heeft veel prominente Friezen
opgeleid. Eén van de bekendste is Peter Stuyvesant,
zoon van een dominee en geboren in Scherpenzeel
(1592). Na zijn studie maakte hij carrière in de
West-Indische Compagnie, de tegenhanger van de VOC
(Verenigde Oost-Indische Compagnie). Hij eindige
als de laatste Nederlandse gouverneur van Nieuw-
Nederland, het latere New York. Toen hij de steun
van de bevolking verloor, moest hij Nieuw-Amsterdam
aan de Engelsen overdragen. Hij is niet naar
Friesland teruggekeerd, maar in 1672 in de buurt
van New York overleden en daar begraven. Ofschoon
de stad Franeker niet meer over een universiteit
beschikt, vinden er toch nog af en toe academische
promoties plaats. Promovendi van de
Rijksuniversiteit Groningen die promoveren op een
onderwerp dat met Friesland te maken heeft, mogen
hun proefschrift in de Franeker Martinikerk
verdedigen. Momenteel doet de Christelijke
Hogeschool Nederland, locatie Leeuwarden, onderzoek
of ze per 2009 een universiteit kan worden.
Harlingen door Duitsers en Russen bevrijdt!
In november 1813 is het einde van twee decennia
Napoleontische overheersing nabij. De Franse legers
zijn verslagen en trekken zich in grote wanorde
naar het westen terug. In Harlingen wemelt het van
de Franse soldaten, terwijl er nog meer onderweg
zijn. Duitse troepen, versterkt met eenheden
Kozakken zitten hen echter op de hielen. In de
haven liggen al dagen een aantal Franse
oorlogsschepen. De wanorde in de stad neemt toe en
de Franse bevelvoerder laat de kanonnen op de
wallen draaien om ze op de stad te richten en de
Harlingers zo onder druk te zetten. Die zijn hier
niet van gediend en de spanning loopt verder op. De
volgende dagen bereiken steeds meer
Franse soldaten de stad. Stormachtig weer
verhindert echter de vluchtelingen om naar Holland
over te steken. Vaten gevuld met buskruit worden
naar de schepen gerold. Omdat het kruitmagazijn
onbewaakt is, neemt de Nationale Garde onder
leiding van lt.-kol. Tjalling de bewaking over. De
stad wordt overvol en de Harlinger bevolking begint
de verslagen soldaten uit te jouwen, terwijl
dronken Franse kanonniers door de stad zwerven en
hun soldij opeisen.
De Duitse troepen hebben Franeker al bereikt, maar
schieten niet hard op door de slechte wegen. Dan
wordt het de magistraten te gortig. Zij brengen het
gerucht in de wereld dat de Kozakken Harlingen
hebben bereikt. Voor deze Russische cavalerie in
Duitse dienst hadden de Fransen een heilig ontzag
gekregen. Paniek ontstond en de Fransen gingen hals
over kop aan boord. Toen de schepen vertrokken
stonden de havenhoofden zwart van de mensen, die
juichten en “Oranje boven” schreeuwden, terwijl de
eens zo trotse Fransen met gebogen hoofd afdropen.
18 jaar revolutie werd luidruchtig en hartgrondig
afgesloten.