TEKEL işçilerinin eylemi: 2010’a

Duru gökte çakan şimşek gibi! girerken dünya…

İşçiler, eylemlerinin bilinçli öznesi olmayı başardıkla- Kriz koşullarında
rında, muhtemel saldırıların önünü alabilir; zafere anti-kapitalist enerji birikiyor.
ulaşabilir; modern kölelik zincirlerini kırmaya yönelik Sosyalist mücadele potansi-
daha büyük bir mücadeleyi tetikleyebilirler yelleri gelişiyor
İleri >> 9 Yurtsever >> 34

EKMEK & ÖZGÜRLÜK

A Y L I K S İ Y A S İ D E R G İ u S A Y I 5 u O C A K 2 0 1 0 u 2 T L

‘İç savaş’: Tevatür,

tehlike, korkuluk...
Kalyon >> 12 AKP işçiyi eziyor,
askeri kurtarıyor!
Kozmik yanılgı
Hasançebi>> 12
Bütçe geçti:
Kemerleri değil
yumruklarımızı
sıkma zamanı!

Gemici>> 27
Ertuğrul Kürkçü
İklim Adaleti Hareketi
Yargıç, Seferberlik Tetkik Bölge
Benlisoy>> 30 Başkanlığı’nın kapısına dayanın-
ca, sevinçle havaya sıçrayanlar
İsmet Özel:
da dizlerini dövenler de, sıranın
Karakter aşınması “Gladyo”nun -ya da Türkçe olma-
hezeyanları yan Türkçe adıyla “kontrgeril-
la”nın- tasfiye edilmesine geldi-
Temizyürek>> 43 ğini düşünüyor.
Doğrusu, politik anlamda bu op-
Günah keçisi İzmir siyon açık. Ancak bunun gerçek-
Saraçoğlu>> 45 leşmesi, dünyanın başka yerle-
rindeki tasfiye süreçlerinin de
gösterdiği gibi çok büyük ölçüde
bu amacın arkasında sımsıkı du-
ran bir siyasi iradenin mevcudi-
yetine ve halkın bu siyasi progra-
ma açık ve enerjik bir destek ver-
mesiyle mümkün.
20. yüzyıl sonu ve 21. yüzyıl ba-
şında İtalya’da, Yunanistan’da, İs-
panya’da, Portekiz’de, Arjan-
tin’de, Şili’de, Brezilya’da ve baş-
ka pek çok ülkede “temizlik”ler
böyle gerçekleşti.
Evet bütün bu değişimlerden
sonra da “devlet” devlet olarak,
“sermaye” sermaye olarak, “kapi-
talizm” kapitalizm olarak yerin-
de kalmaya devam etti. Ama, po-
litik , toplumsal ve ekonomik ha-
yatın akışında emekçiler için,
yoksullar için, ezilenler için sos-
yalistler için bir fark oldu. Hakla-
rı için mücadele alanları genişle-
di, temel haklardan yararlanma-
ları önündeki engellerin çoğu te-
mizlendi; bütün bu ülkelerde, so-
lun, sosyalizmin “temizlikler”le
eş anlı olarak nüfuz alanını, ör-
gütlenme kapasitesini, gücünü ve
kimi yerlerde iktidarını genişlet-
mesi bir raslantı değil. Ve tersi de
doğru, eğer değişim mızrağını sol
taşıdıysa her yerde değişim ve te-
mizlik daha derin, daha
geniş ve egemenler için
daha sarsıcı bir biçimde
>>2

Latin Amerika Chavez ve

Morales’in yolundan gidecek
Modernlik: Latin Amerika araştırmaları ve belgeselleriyle bilinen Metin Yeğin
Duygularından halkların geleceğinin ABD’nin Honduras ve Kolombiya’daki atakları-
kaçan kadınlar nın boşa çıkartılmasıyla ilgili olduğunu söylüyor.
Yeğin’le Ertuğrul Kürkçü görüştü.
İstanbullu>> 46 >> Sayfa 32
 2 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Türkiye
>> gerçekleşti.
Bugün Türkiye’de iktidarda ya-
da muhalefette böyle bir irade
var mı?
İkitdarda, AKP’nin “üçüncü ada-
mı” Bülent Arınç’ın imaları bir
yana bırakılacak olursa, “ikinci
adam” Cumhurbaşkanı Gül ve
“birinci adam” Başbakan Erdo-
ğan’ın Seferberlik Ankara Bölge
Başkanlığı’ndaki aramalar başla-
dığından beri silahlı kuvvetleri
korumayı ve kuşkudan uzak tut-
mayı gözeten açıklamalarla eş
zamanlı olarak Genelkurmay’ın
izlediği “hukuk yolunu” açık tut-
ma tavrı bir arada okunduğunda
kovuşturmanın Türk Silahlı Kuv-
vetleri komuta kademesiyle Hü-
kümet arasında süregiden ger-
gin mutabakatı sarsmaması ko-
nusunda bütün tarafların azami
itinayla hareket ettiğine kuşku
bırakmıyor.
Bunun Türkçesi şu: Yargıç, Sefer-
berlik Tetkik Bölge Başkanlı-
ğı’ndaki aramalarda ne bulacak
ya da Genelkurmay onun ne bul-
masına imkan verecek olursa ol-
sun, silahlı kuvvetler ve hükü-
met bazı tadilatlara uğrasa da
yapının yerli yerinde kalmasın-
da mutabık.
Gerçi hukuksal denetimin, ucu
“kontrgerilla”ya uzanan kapıdan
girmesinin kendi başına bir öne-
mi yok değil.
Dokunulmaz addedilen, her tür-
lü hukuki kovuşturmadan bağı-
şık olduğu varsayılan bir askeri
yapının “suç koğuışturması”
kapsamında araştırmaya karşı
koyamayışı, “gizlilik sınırla-
rı”nın aşınması, “hesap verebi-
lirlik” tartışmalarına konu olma-
sı, “devlet sırrı” kavramının göz-
den düşmesi, başlı başına geliş-
me sayılabilir. Ancak bu henüz
hukuksal bir bağlamda gerçekle-
şen bir gelişme.
Yukarıda, yönetenler katında
tartışmayı, siyasi bağlama, yani
bu yapının devlet aygıtı içerisin-
den sökülüp atılması ihtiyacına
taşıyan yok. Görünen o ki, buna
ihtiyaçları da yok. Ortalama libe-
ral yorumcular devletin bu tür
yapılara gereksinimi olduğunu
kabul ediyorlar aslında -ama de-
netlenmek şartıyla.
Ulusalcı muhalefet ise ordumu-
zun böyle bir birimi olmadığına,
olan bitenin bir tertipler silsilesi
olduğuna kendisi inanmasa da
milleti inandırmaya kararlı. Ya
da “varsa da Varsa da ordumu-
Abonelik talepleri için: abone@ekmekveozgurluk.net
İletişim için: iletisim@ekmekveozgurluk.net
zun bileceği şey” demeye getiri-
yorlar.
Kontrgerillaya yaklaşımları her
iki tarafın siyasi iddialarının ger-
çekler karşısındaki kofluğunu da
ele veriyor.
“Liberaller”in “denetlenebilir“
bir özel harp aygıtı talebi “kuru
su” arayışından ne kadar fark-
sızsa, “ulusalcılar”ın güvenlik
“kökü dışarıda” klişesinin bütün
anlamlarıyla tam karşılığı olan
yegâne kuruluş karşısındaki dil-
sizlikleri de “millilik” iddiaları-
nın kuru laftan başka bir manası
olmadığını saklamaya yetmiyor.
“Kontrgerilla” aygıtı kökeni iti-
bariyle, devletin temel siyasetle-
ri üzerinde en yoğun müdahale
ve etki kapasitesine sahip, buna
karşılık TSK’nın olağan örgüt-
lenme şemasının tamamen dı-
şında bir yapı. Genelkurmay Baş-
kanı’nın sevdiği terimle “asimet-
rik” bir örgüt.
Türkiye’nin NATO’ya girmesiyle
birlikte ABD ile Türkiye arasın-
da Sovyetler`e karşı kurulmuş
anti-komünist ittifakın bir par-
çası olarak ilk çekirdekleri atılan,
1960’ların başlarında ABD`nin
Türkiye üzerindeki askeri kont-
rolünün bir parçası olarak TSK
içinde operasyona başlayan bu
örgüt esasen bünyeye yabancı.
Ancak, Türkiye’nin otoriter, faşi-
zan, halka düşman siyasi rejimi
içinde yer alan bütün eğilimler
için doğası gereği, en önemli
“acil durum” aygıtı. Bu aygıt ilk
birliklerini eğitime alırken kendi
amacını hiçbir kuşkuya yer bı-
rakmayacak kadar açık bir bi-
çimde ortaya koymuştu.1966'da
Dağ Komando ve Okul Komutan-
lığınca yayımlanan “Komando ve
Özel Harp Muhtırası” “özel harp
eğitiminin amacı”nı açıkça şöyle
anlatıyordu: "(…) Tek eri kendi
memleketinin vatandaşlarına
karşı savaşmaya hazırlamak."
Herhangi bir “demokratik-ana-
yasal rejimde” bu amacı dolayı-
sıyla derhal tasfiye edilmesi ge-
reken ya da hiç bir zaman kuru-
lamayacak olan bu aygıt Türki-
ye’de bütün hükümetler eninde
sonunda “kendi memleketinin
vatandaşlarına karşı savaşma”ya
yazgılı olduklarından bir türlü
tasfiye edilemez. Bunu AKP de
kendi tabiatı el vermediğinden
yapamayacaktır.
Bununla birlikte, bu durum
AKP’nin bu hâkimiyet tarzı ile
bir gerilimi olmadığı anlamına
gelmiyor. Korgeneral Doğan Be-
yazıt’ın 3 Aralık 1990'da bir bri-
fingde Özel Harp Dairesi'ne iliş-
kin şu açıklamaları gerilimin ar-
ka planını aydınlatabilir: "Bizim
ülkemiz sadece komünist istila-
ya uğrayacak tek bir komşuya
sahip olsaydı, o zaman komünist
işgale karşı işgal sahasında mü-
cadele verecek bir teşkilat yeter-
li olabilirdi. Fakat bizim ülkemiz
din ihracından tutun (...) çeşitli
tehditlere tabidir. Dolayısıyla
Özel Harp Dairesi anti-komünist
değildir. Din devrimine karşı da
kullanılacaktır."
Bu bağlamda özellikle 28 Şubat
sürecinde değişen tehdit algısıy-
la uyarlı olarak “kontrgerilla”nın
darbesinin asıl doğrultusunu sö-
zü edilen “din devrimi”nin açık
siyasi teşkilatı rolünü üstlenme
iddiasındaki Refah Partisi’ne,
onun toplumsal, kültürel zemin-
lerine yöneltmesi “eşyanın ta-
biatı” gereğiydi.
Bugünün AKP’si Refah Parti-
si’nden ne kadar başkalaşmış,
küreselleşmiş, tekelci sermaye
ile hemhal olmuş olsa da görü-
yor ki: Kökeninden getirdiği zih-
niyet, siyaset tarzı ve bağlantıla-
rı dolayısıyla, devletin tehdit al-
gısı değişmedikçe bu birimin he-
definden tamamen çıkamaya-
caktır. 2007 seçimleri öncesinde
kendisien karşı harekete geçiri-
len muazzam mekanizmanın
odağında bu aygıt vardır ve
onun operasyon alanını daralta-
bileceği fırsatları değerlendir-
mekten hiçbir zaman geri dur-
muyor. Beri yandan Irak Savaşı
sonrasında değişen bölgesel güç
ilişkileri içinde AKP’nin uluslar
arası yönelişiyle Türk Silahlı
Kuvvetleri’nin güvenlik öncelik-
leri arasında, Kürt Meselesi’ne
bakışta cisimleşen örtüşme bu
sürtüşmeyi asgariye indiriyor.
Bu gerilime rağmen kapısında
yargıçların arama sırası bekledi-
ği Genelkurmay ile hükümetin
giderek yakınlaşması, ilk bakışta
bir paradoks gibi görünse de, bu
çapraşık egemenlik mutabakatı-
nın zorunlu bir siyasi sonucu. Bu
güç ilişkileri bağlamında kontr-
gerillanın AKP hütince tasfiyesi-
ni beklemek için Türkiye’nin si-
yasi rejimi ve onun işleyişi ko-
nusunda bir çocuk saflığına sa-
hip olmak icap eder.
Gene de siyasi gündem kontrge-
rillanın tasfiyesi, “kirli savaş”
suçlularının yargılanması, “dev-
letin vatandaşlarına karşı savaş-
mak” amacını meşru sayan dai-
mi ordunun yerine halkın silahlı
güçlerinin geçmesi ve benzeri ta-
lepleri ortaya atmayı hem müm-
kün hem gerekli kılıyor. Gündem
siyasi gerçeklerin teşhiri ve bü-
yük kitlelerin tepelerindeki dev-
let örgütü ve onun zor aygıtına
karşı bir ufuk edinmesi için pa-
ha biçilmez olanaklar sunuyor.
Emekçilerin 2010’da canlanan
mücadelesi, devrimci politikayı
ikincil kılmıyor, tam tersine,
devrimcilerin karşısına güncel
politik gerçekleri açıklayarak
emekçi mücadelelerini, onların
siyasi bilinç ve ufuklarını geliş-
tirme gö-revini koyuyor.
Erdoğan hükümeti eliyle sürdü-
rülen ekonomik politikalara di-
renen emekçilerin Deniz Baykal
ve Devlet Bahçeli’nin ultra milli-
yetçi politikalarının katarına
bağlanmalarını engellemenin ve
bağımsız bir siyaset edinmeleri-
ni sağlamanın bir tek yolu var:
TEKEL iççisinin, itfaiye işçisinin,
İzmirli Kürtlerin, Manisalı Ro-
manların, Dersimli Alevilerin bir
ve aynı egemenlik altında sömü-
rüldüklerini ve ezildiklerini açık-
lamak, göstermek, gözleri önün-
de süre giden siyasi çatışmaları
anlamlandırmalarına ve örgüt-
lenmelerine yardımcı olmak.
İşçi sınıfının ekonomik mücade-
lesi kendiliğinden siyasi müca-
deleye yükselemez.Hükümetle-
rin korktuğu ve sosyalist hareket
için bir imkan olan şey işçilerin
ekonomik mücadelesi değil, işçi-
lerin tek tek sermayedarlar ya
da hükümet uygulamalarına
karşı mücadelesinin sermayenin
toplumsal ve siyasal hakimiye-
tine karşı bir mücadeleye dönü-
şebilme potansiyelidir.
Bu potansiyel, işçilerin her gün-
kü mücadelesi içinde yer alma-
yan, onunla aynı kaderi paylaş-
mayanlarca harekete geçirile-
mez. Bu mücadeleden uzak dur-
mak, sosyalizmin snıfsal hakika-
tinden uzak durmakla aynı şey-
dir.
Tıpkı onun gibi hareket halinde-
ki işçilere toplumun bütün ezi-
lenlerinin kurtuluşu için, dünya-
nın bütün işçileriyle birlikte mü-
cadele etmedikçe ezilmekten as-
la kurtulamayacakları şuurunu
aktarmaktan uzak duranlar da,
eninde sonunda işçileri nasyonal
sosyalizmin yörüngesine itele-
menin vebalini omuzlarına yük-
leyeceklerdir.

Türkiye
‘Sizi ateşe terk etmedik,
siz de bizi etmeyin...’
İBB itfaiyecileri taşeronlaştırmaya direnişlerine destek bekliyor
İtfaiyeciler Saraçhane’de halaylarla özellşetirmeye karşı direnişte
İstanbul Büyükşehir Belediyesi
(İBB) itfaiye hizmetlerini özel-
leştirince, işçiler belediye bünye-
sinde ve sendikalı çalışma tale-
biyle eyleme çıktı. İtfaiyeciler,
özelleştirmeyle yalnızca özlük
hakları kısıtlanmakla kalmaya-
cağını; kâr için kaynakların kısıl-
ması ve tecrübesiz işçilerin işe
alınmasıyla tüm İstanbulluların
da tehlikeye atılacağını savunu-
TÜSİAD’da Bayan Boyner devri
Sermayenin kaymak tabakası AKP hükümetiyle gerilimi düşürme görevini Boyner ailesi-
ne verdi. Cem Boyner de YDH’ye kilit astıktan 10 yıl sonra yeniden siyasete dahil oldu
Ümit Boyner'in TÜSİAD başkan-
lığına getirileceği açıklanır açık-
lanmaz eşi Cem Bey Milliyet ga-
zetesine konuştu: "Açılım sür-
meli; Türklerle Kürtlerin kardeş-
lik mayası bozulmamalı".
Bu söyleşiyi izleyen mesajlara
bakılırsa Cem Boyner yalnız de-
ğildi ve meselenin -tabii onların
işine geldiği şekliyle- çözümü bü-
yük patronlarca da isteniyordu.
Cem Boyner'e, "çık konuş, arkan-
dayız", demiş olmaları bile ihti-
mal dahilinde.
Başarıya ulaşamayan Yeni De-
mokrasi Hareketi'nin liderliğini
yapmış olan Cem Boyner siyase-
te yabancı bir isim değil. Geçmiş-
te o da TÜSİAD başkanlık koltu-
ğuna oturmuştu. Turgut Özal dö-
nemini kleptokrasi (hırsızlar yö-
yor. Saraçhane’de “Demokrasi
Çadırı” kuran Belediye-İş üyeleri
özel şirketin sendikal haklara da-
ir herhangi bir güvence verme-
mesine de tepki gösteriyor.
İBB 2005'ten bu yana belediye
itfaiye hizmetini ihaleye çıkarı-
yor ancak ihale bir belediye şir-
keti olan BİMTAŞ’a kalıyordu.
Bu yılki ihaleyi AKP’li sermaye-
darların Lapis ve Makro konsor-
netimi) olarak nitelemesi; "TÜSİ-
AD kanarya sevenler derneği de-
ğildir", demesi hâlâ zihinlerde.
Dolayısıyla Ümit hanımın perfor-
mansı da merakla izlenecek.
Ümit Boyner'i en çok bıyıklı fo-
toğraflarından hatırlıyoruz: Bir
grup kadın Meclisteki kadın ve-
kil sayısını arttırmayı hedefleyen
KADER'in kampanyasına bu şe-
kilde destek vermişti. İki yıl ka-
dar önce kendisiyle yapılan bir
söyleşide, "Türkiye camiyle kışla
arasında tükendi gitti", diye ya-
kınmıştı. Türban konusunda ara-
da kaldığını, okullarda yasaklan-
masından yana olmadığını söy-
lüyordu.
Boynerlerin yatırımları imalat-
tan ziyade perakendede yoğun-
laşıyor. Boyner Holding bünye-
siyumu aldı. İş akitleri 31 Ara-
lık’ta sona eren 898 itfaiye işçisi
kadrolu çalışma talebiyle eyleme
geçti. İşçiler belediye şirketi BİM-
TAŞ'ta da ihale usulüyle ve yıllık
süreli sözleşmelerle çalışıyor, her
yıl aynı şirkette işbaşı yapmala-
rına karşın kıdem tazminatları
yakılıyordu.
Ayın 10 günü 24 saat çalışan it-
faiyecilerin çalışma süresi ayda
toplam 240 saat. Çalışma saatle-
ri belli değil, ücretler farklı. En az
ücreti direnişteki taşeron işçiler
alıyor.
İtfaiyeciler anlatıyor
Mehmet: İtfaiyecilik kutsal bir
meslek. Kelle koltukta, yangınla-
ra gidiyor, insanların kaçtığı ate-
şin içine giriyoruz. Buradaki her-
kes 25-30 yaşlarında çocuk sahi-
bi insanlar. Biz insanları yangın-
larda, doğal afetlerde nasıl yalnız
bırakmadıysak onlar da şimdi bi-
zi yalnız bırakmasınlar. En azın-
dan kendi can güvenliklerini dü-
sinde bulunan Benetton, Bey-
men, Divarese, Altınyıldız gibi
markalar üst-orta gelir grubuna,
kentli "beyaz Türkler"e hitap
ediyor. Dolayısıyla Boyner çifti-
nin müşterileri nezdindeki seç-
kin imajlarını muhafaza etmeleri,
yalnızca siyaseten değil, ticare-
ten de önemli.
Erdoğan- Doğan gerilimi
Arzuhan Doğan Yalçındağ'ın TÜ-
SİAD başkanlığını bırakması, da-
ha doğrusu yeniden aday olmak-
tan vazgeçmesi, Doğan grubuyla
AKP arasındaki gerilimin TÜSİ-
AD 'a yansımasından kaynakla-
nıyor. Öyle görünüyor ki 2009
raundunu hükümet kazandı. Ar-
zuhan hanım TÜSİAD koltuğun-
dan, Ertuğrul Özkök Hürriyet ge-
nel yayın yönetmenliğinden ol-
du. Hürriyet’te "zorunlu bir nö-
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 3
şünüyorlarsa bizi desteklesinler.
Tek isteğimiz sosyal hak ve gü-
vence. Bir itfaiyecinin yetişmesi
için 5 yıl gerekiyor. Bu devlet için
büyük masraf ve şimdi bu insan-
lar gözünün yaşına bakmadan
kapının önüne konuldular.
Şuayip Çakır: Tek amacımız
Makro’nun aradan çekilmesi. Ay-
nı yerde eski şirketle veya bele-
diyenin kendi şirketiyle devam
etmek, işçi olmak istiyoruz. Bizi
taşerona devredemezler. Herke-
sin sabrı taşmak üzere, buradaki
insanları işten çıkarıyorlar, bun-
dan sonraki eylemler daha bü-
yük olacak.
Eyüp Şahin: Sendikal haklarımı-
zı kaybetmemek için buradayız.
İş güvencesi istiyoruz. İsterlerse
maaşımızı asgariye indirsinler
ama iş güvencesi versinler bize.
Hakan: Dört yıldır BİMTAŞ'ta
belli bir profesyonelliğe ulaştık.
Ama, şimdi önümü göremiyo-
rum. Yarın işten çıkarılabilirim.
Devletin trilyonluk itfaiye araçla-
rıyla taşeron şirket hiçbir harca-
ma yapmadan para kazanacak.
Muharrem: Her şeyimizi; yeme-
ğimizi, giysimizi, aracın mazotu-
nu devlet karşılıyor. Özelleştir-
meye ne gerek var. Ben şimdi
Makro'nun sözleşmesine imza
atsam işim var ama bunun ga-
rantisi yok. (bianet)
bet değişimi" zaten bekleniyor-
du. Kulislerde, hükümetin kara
listesinde yer alan öteki gazete-
cilerin de birer birer uzaklaştırı-
lacağı, Çalık grubunun Doğan
medya grubu bünyesindeki Mil-
liyet'le Star TV'ye göz diktiği ko-
nuşuluyor.
Mustafa Koç'un çıkıp da Ümit
Boyner'in başkanlığını açıkladık-
tan sonra ifade özgürlüğünden,
kültürel kimliklerin korunmasın-
dan dem vurması; "özgür bir
medya ve sivil toplumun var ol-
masını sağlama çabalarına her
ortamda devam etmek istiyoruz
ve devam etmek mecburiyetin-
deyiz", demesi boşuna değil. Hü-
kümete, "Arzuhan'ı buradan
gönderdik ama Doğanlara deste-
ğimiz hâlâ sürüyor" mesajı geçi-
liyor.
4 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Türkiye
DTP, BDP oldu; devlet belediye
başkanlarını kelepçeledi
DTP Barış ve
Demokrasi Partisi
(BDP) adını alarak
Meclis’e döndü,
Ufuk Uras’ın
katılmasıyla grup
kurdu
Barış ve Demokrasi Partisi (B-
DP) milletvekilleri, belediye baş-
kanlarına yönelik KCK operas-
yonunu sırasında belediye baş-
kanlarının göz altında kelepçele-
nerek teşhir edilme ve tutuklan-
malarını protesto için, Başbakan
Recep Tayyip Erdoğan'ın Mec-
lis’teki odasının kapısına plastik
kelepçeler bıraktılar. BDP'liler
belediye başkanlarının fotoğraf-
larını da yakalarına taktı.
Meclis'in 90. açılış yıldönümü
nedeniyle Meclis'te bulunan yö-
BDP’li Birdal ve Kaplan: Geleceğimi
Demokrasi İçin Birlik Hareketi’nin düzenlediği panelde BDP milletvekilleri sosyalistler, yeşill
özgürlük hareketi ile birlikte mücadelenin gerekliliği ve gerçekleşme imkanlarını değerlendi
Demokrasi İçin Birlik Hareketi
(DBH) "Demokratik Türkiye için
Demokratik Çözüm" Paneli, 27
Aralık’ta Petrol-İş'de yapıldı. Ye-
şiller Partisi'nden Bilge Contepe,
Alevi Bektaşi Federasyon'undan
Ali Kenanoğlu, Ekmek&Özgür-
lük'ten Ertuğrul Kürkçü ve Barış
ve Demokrasi Partisi (BDP) Mil-
letvekili Akın Birdal katıldı.
Contepe: Açılım için
yurttaş sözleşmesi lazım
Contepe, "demokratik açılım"
için halkın taleplerini yansıtan,
savaşa dur diyecek bir yurttaş
sözleşmesine gerek olduğunu
söyledi. Habur'dan dönüş kutla-
malarının, doğuda coşkuya batı-
da ise kızgınlığa yol açmasına
dikkat çeken Contepe, "Batı ve
doğu arasındaki diyalog kopuk-
Meclis’in tatilden sonraki ilk toplantı gününde BDP’li milletvekilleri plastik kelepçeleri Erdoğan’a iade ettiler
netmen Sinan Çetin ve sanatçı
Ferhat Tunç da BDP’lilere destek
verdi.
Demokratik Toplum Partisinin
(DYTP) Anayasa Mahkemesince
kapatılmasının ardından, millet-
vekilleri ve belediye başkanları
BDP’ye geçtiler. Siyaset yasağı
getirilen dört belediye başkanı
bağımsız kaldı. Milletvekillikleri
luğunu gidermenin" başlıca so-
run haline geldiğini söyledi.
Kenanoğlu: Aleviler de mil-
liyetçilikle mücadele ediyor
AKP'nin düzenlediği altı Alevi ça-
lıştayını değerlendiren Kenanoğ-
lu, Alevi açılımının, Alevi taleple-
rini karşılamaktan çok, Alevileri
kontrol altına almayı amaçlayan
bir devlet projesi olduğunu be-
lirtti. Alevilerin tamamını milli-
yetçilikle yaftalamanın haksızlık
olacağına dikkat çeken Kenanoğ-
lu, Alevi kitlesindeki Kürt hare-
ketine karşı önyargıları kırmanın
zaman alacağını söyledi.
Kürkçü: Kürt özgürlük hare-
keti stratejik müttefikimiz  olacağına dair bir ipucu yok, ay-
Kürt özgürlük harektinin işçi sı-
nıfının stratejik müttefiki oldu-
düşürülen Ahmet Türk ve Aysel
Tuğluk da Abdullah Öcalan’a
"sayın" demekle suçlanıyorlar;
"terör örgütü propagandası yap-
mak" iddiasıyla yargılanıyorlar.
Sine-i millet tartışmalarının ar-
dından Meclise dönme kararı
alan 19 DTP milletvekiline katı-
lan Ufuk Uras BDP’nin Meclis’te
grup kurmak için gerekli sayıya
ğunu anlatan Ertuğrul Kürkçü,
"Türkiye'nin politik tablosunun
bir tarafta AKP'nin muhafazakâr,
neoliberal politikaları, diğer ta-
rafta da otoriter, milliyetçi politi-
kalar ekseninde yarıldığı" sapta-
masını dile getirdi. Bunları aşan
bir "üçüncü kutbun, emekçiler,
ezilen mezhep ve milliyetlerle,
cinsiyetlerin toplumsal ittifakı
temelinde oluşabileceğini" söyle-
di. Ekolojistlerin, sosyalistlerin,
Kürt ve Alevi özgürlük hareket-
lerinin ve kadın hareketinin böy-
le bir kutbun bileşenleri olabile-
ceğini açıklayan Kürkçü, BDP'ye
katılma önerilerine karşılık
"BDP'nin emek eksenli bir parti
rıca böyle bir davet de yok" dedi.
"Ancak bu, üçüncü kutbu oluş-
ulaşmasına katkıda bulundu.
Bununla birlikte Uras, BDP or-
ganlarında yer almayarak “Yeni
Sol parti” çalışmalarını sürrdü-
receğini açıkladı.
KCK operasyonu
Abdullah Öcalan'ın cezaevi ko-
şulları ve DTP'nin kapatılması
kitlesel gösterilerle protesto
edildi. Muş'taki gösteride Turan
turmak üzere bir koalisyon kur-
manın önünde bir engel değil.
Bin Umut Adayları modeli var."
Abdullah Öcalan'ın başlangıçtaki
bağımsız birleşik sosyalist Kür-
distan programından, demokra-
tik özerlik programına geçişinin
doğal olarak ortak örgütlenme
defterini yeniden açtığını söyle-
yen Kürkçü, "30 yıl sonra ortak
örgütlenme konusunu layıkıyla
konuşabilirsek anlamlı bir tartış-
ma yapmış olabiliriz" dedi.
Birdal:Genelkurmay
kontrgerillayı koruyor
Diyarbakır BDP milletvekili Akın
Birdal da, Türkiye sosyalistleri-
nin BDP' ye katılmasının "politik
bir karşılığı olmadığını" söyledi.
"Sembolik olarak temsilci yolla-
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 5

Türkiye
Bilen'in kitlenin üzerine otoma-
tik tüfekle ateş açması sonucu iki
kişi hayatını kaybetti. İstanbul
Dolapdere'de üç kişi kitlenin üze-
SHD: ‘Kentsel
dönüşümü durdurun’
rine kuru sıkı tabancalarla ateş
etti.
DTP’ye yönelik saldırılara karşı
kitlesel direnişler sürerken
BDP'ye geçen dokuz eski DTP'li
belediye başkanı, Demokratik Sosyal Haklar Derneği, toplumun hakları için çalışan bütün ku-
Toplum Kongresi Sözcüsü Hatip rumları, özelleştirmeler, kent dışına sürülme ve toplumsal hiz-
Dicle, İHD Genel Başkan Yardım-
cısı Muharrem Erbey'in de arala- metlerin engellenmesine karşı biraraya gelmeye çağırdı
rında bulunduğu yaklaşık 80 kişi
KCK operasyonu kapsamında
kapsamında Diyarbakır Cumhu-
riyet Başsavcılığı'nın talimatıyla
Diyarbakır, Siirt, Hakkari, Der-
sim, Batman, Urfa, Şırnak , Van,
Ankara, İstanbul ve İzmir'de göz-
altına alınmıştı.
Diyarbakır’da mahkemeye çıkar-
tılmak üzere bekletilen DTP’liler
tek sıra dizilerek ellerinin plastik
kelepçelerle bağlanması ve teşhir
edilmeleri yaygın bir tepkiye yol
açtı.
Mahkeme gözaltındaki 35 kişi-
den 23'ü için tutuklama kararı
verdi. Nisandaki operasyonlar-
dan beri gözaltına alınıp tutukla-
nan Kürt siyasetçi sayısı beş yü-
zü geçmiş durumda.
Bu arada Öcalan, İmralı’dan yap- İstanbul’un en eski semti, Romanlar’ın Sulukule’si “dönüştürülür”ken yapılan yıkıma sakinlerin yorumu
tığı açıklamada, koşullarının nis-
peten iyileştiğini ve diğer hü-
kümlülerle görüştüğünü söyledi. Sosyal Haklar Derneği, 15 “Artık bütün bu ‘zora’ dayalı met üreten kamu kuruluşları-
Ocak’ta düzenleyeceği bir top- müdahalelere dur demenin nı kaybeder olduk.” diyor.

iz solda...
er ve Aleviler Kürt
rdiler
yabilirler ama Kürt halkıyla da-
yanışma için aynı partide bulun-
maya gerek yok" dedi. Birdal,
kontrgerilla karargâhındaki ko-
vuşturmanın da Genelkurmay
Başkanlığı'nın açıkça kontrgeril-
layı koruyan yapısı dolayısıyla
bir sonuç vermeyeceğini söyledi.
BDP Şırnak milletvekili Hasip
Kaplan da "Türkiye'de sol birlik,
halkın birliği, demokratik birlik
adı ne olursa amacımız emeğin
onurlu mücadelesini yürütmek.
Türkiye'de stratejik olarak bir-
likte örgütlenmek hedefini koy-
malıdır. Bugün ayrı örgütlenme-
lerimiz olabilir ama ileride bunu
sağlamalıyız. İtalya'da 'Zeytin
Dalı', Almanya'da 'Sol Parti' ör-
neğinde olduğu gibi" dedi.
lantıyla “bütün yurttaşları ve
sosyal (toplumsal) haklar mü-
cadelesinin tüm örgütlerini;
sözümüz ve gücümüz var de-
mek için; özelleştirmeler ile
oluşan ayrımcılığa; dışlamaya;
kent dışına sürülmeye ve top-
lumsal hizmetlere “engelli eri-
şime” hayır demek için birara-
ya gelmeye” çağırdı.
Dernekten yapılan açıklamada,
kentte süregiden sermaye sal-
dırısı şöyle özetleniyor:
nÖnce özelleştiriyorlar, sonra
sermaye için cazip geniş arazi-
ler üretiyorlar.
nÖzelleştirilemeyecek kadar
karlı olmayan hizmetleri ve
üretimleri ise tasfiye ediyorlar
yada kent dışına çıkarıyorlar.
nYaşadığımız mahalleleri
‘kentsel dönüşüm’le yıkıyorlar.
nBütün bunlar kentin kıymet-
li arazilerinin hazin bir öyküsü
değil elbet. Siyasi iktidar, bu
kapitalist ve sonsuz piyasacı
yeminini geleceğimiz üzerin-
den gerçekleştiriyor.
vakti”nin geldiğini belirten
SHD durumun cddiyetine dik-
kat çekmek için önemli mima-
ri yapı ve alanların sermayeye
devredilmek üzere olduğunu
açıklıyor.
Bu yapılar arasında Bahçeliev-
ler Fizik Tedavi Hastanesi, Lep-
ra Hastanesi, PTT Hastanesi,
Reşitpaşa Körler Okulu, Kaba-
taş Erkek Lisesi, Paşakapısı İlk-
öğretim Okulu, Beyoğlu Teknik
ve Endüstri Meslek Lisesi, Fatih
İbrahim Müteferrika Teknik ve
Endüstri Meslek Lisesi, Orta-
köy Gaziosmanpaşa İlköğretim
Okulu, İstanbul Üniversitesi
Tıp Fakültesi Çapa Yerleşkesi,
İstanbul Üniversitesi Cerrahpa-
şa Yerleşkesi de var.
Bu ararlar alınıren yapılarda
yaşayan ve çalışanlara ve onla-
rın temsilcilerine danışılmama-
sını eleştirren SHD “Kentsel
arazinin değeri arttıkça kentle-
rimizi, okullarımızı, hastanele-
rimizi, fabrikalarımızı, işyerle-
rimizi, parklarımızı, içinde ya-
şadığımız evi, toplumsal hiz-
“Sulukule, Tarlabaşı, Fener-Ba-
lat, Ayvansaray ve kent emek-
çilerinin yaşadığı gecekondu
alanları kentsel dönüşüm pro-
jeleri ile yatırımcılara pay edi-
liyor. Tarihsel değerler, top-
lumsal ihtiyaçlar ve birikimler,
kültür ve sanat, mimari miras
ve diğer her şey bir alışveriş
merkezine eşdeğer kılındı. İn-
sanlık için tahribat, düşmanlık,
ayrımcılık üreten kapitalizmin
iktidardaki temsilcisi AKP ve
onun destekçisi olan sermaye-
nin tüm yaratıcılığı bir alışve-
riş merkezinden ibarettir.”
SHD, “kapitalist rekabetin uy-
gulayıcısı AKP”nin ayrımcılığ-
na son vermek bu sistemin
“engellisi” olmamamak için
sosyal hak mücadelesi, veren
kuruluşları 15 Ocak, saat
18:30’da Makine Mühendisleri
Odası’nın Taksim, İpek Sokak-
taki toplantı salonuna çağırı-
yor.
6 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Dünya
Yemen’e ABD saldırısı
ABD uçakları, El Kai-
de kampı gerekçe-
siyle iki kent ve bir
köyü bombaladı, 70
ölü, 100 yaralı var
ABD destekli Ali Abdullah Salih
başkanlığındaki Yemen yönetimi-
ne bağlı kuvvetlerin ABD kuvvet-
leriyle birlikte yürüttüğü ve El
Kaide'ye yönelik olduğu söylene-
rek güdümlü füzelerin kullanıldığı
17 Aralık operasyonlarında, ta-
nıklara göre, iki kent ile bir köy
bombalandı, kadın ve çocuk dahil
120 sivil öldü.
ABD yönetimi Yemen ile teröre
karşı işbirliği yaptığını açıklarken,
Savunma Bakanlığı El Kaide'ye
karşı çabaları nedeniyle Yemen'in
tebrik edilmesi gerektiğini söylle-
di. Obama da saldırı sonrasında
Yemen Devlet Başkanı'nı tebrik
etmişti.
Ülkede binlerce protestocu saldı-
rıyı lanetledi, altı partili muhalefet
birliği, sivilleri hedef alan saldırı-
lara "alçaklık" olarak niteledi. Ay-
rılıkçı Güney Hareketi de hedefin
güney halkının "soykırımı" oldu-
Bolivya: Morales’in ikinci zaferi
Morales'in MAS’ı hal-
kın büyük desteğini
kazandı. Ancak hükü-
met ekonomik eşitsiz-
liklere son verecek
bir ekonomik progra-
mı henüz gündeme
getiremedi.
Evo Morales 6 Aralık'taki seçim-
de en yakın sağcı rakibinin üç ka-
tı oyla halkın yüzde 62'sini dete-
ğini alarak ikinci kez Bolivya dev-
let başkanı oldu. Morales'in Sos-
yalizme Doğru Hareket Partisi
(MAS) de Kongre'de çoğunluğu
ele geçirdi. Bolivya’da Kongre’yi
oluşturan iki meclisten Temcilci-
ler Meclisi'nde Sosyalizme Doğ-
ru Hareket Partisi Senato’da ise
muhalefet çoğunluktaydı, Mora-
les'in geçirmek istediği bazı ya-
Yemen’de kalabalıklar ABD bombardımanlarını protesto ediyor
ğunu belirtti.
Yemen ABD'ye yedek üs
Saldırıların Afganistan ve Pakis-
tan’daki gelişmelerle aynı düz-
lemde olduğu, ABD'nin bölgedeki
askeri tırmanışını sürdürmek için
gerilimi artırarak Ortadoğu ve
Orta Asya petrolleri ile boru ve
deniz nakliye hatları üzerindeki
denetimini artırmayı amaçladığı
ileri sürülüyor. ABD’nin Yemen,
Mısır ve Suudi Arabaistan’la itti-
fak halinde İran'a karşı tavrıbu
kapsamda El Kaide’in sadece bir
bahane olduğunu düşündürüyor.
Obama Yönetimi, ayrılıkçı Husile-
rin Şii, El Kaide'nin Sünni olması-
salar Senato'da bu yüzden diren-
çle karşılaşmıştı.
Bununla birlikte seçim sonuçları,
Bolivya'nın dağlık kesiminde ya-
şayan yoksul yerlilerle ovadaki
varsıllar arasındaki süregiden
bölünmenin kemikleştiğini de
gösteriyor. Morales'in kendisi de
anadili Aymara olan bir yerli.
2005'te oyların yüzde 53'ünü ka-
zanarak iktidara geldiğinden bu
yana yoksullukla mücadele edi-
yor. Hamile kadınlara, çocuklara,
yaşlılara hükümetçe nakit para
yardımı yapılıyor. Bu çabalarla
sağlanan iyileşmeye karşın Bo-
livya hâlâ, dünyada "yoksulluk
oranı"nın en yüksek olduğu ül-
kelerden biri. Nüfusun yüzde
60'ını yoksullar oluşturuyor;
bunların en az yarısı "aşırı yok-
sul" statüsünde.
Yardım programları ülkenin te-
mel sınıfsal yapısını ve ilişkilerini
Latin Amerika Chavez ve Morales’in yolundan gidecek
>>
Metin Yeğin Sayfa 32
na rağmen Yemen'deki her muha-
lif hareketi El Kaide ile bir görü-
yor. İngiliz Daily Telegraph gaze-
tesi, bir Amerikalı yetkiliye daya-
narak, Yemen ordusunu eğitmek
üzere ABD tarafından özel birlik
gönderilmesinin, Pakistan ve Af-
ganistan çerçevesinde, Yemen'in
yedek üs olmasının göstergesi ol-
duğunu ileri sürdü. Böylece As-
ya'daki savaş Yemen'e de sirayet
edecek.
13 Aralık'ta 70 sivilin öldüğü ve
100 kişinin yaralandığı Husilere
yönelik fosfor bombalı Suudi ha-
va saldırısı sonucunda yerinden
olan 175 bin Yemenlinin mülteci
kamplarındaki durumu, UNICEF
hiçbir şekilde değiştirmedi. İstih-
dam artışı sağlanamadı. Nüfusun
önemli bir bölümü ya işsiz ya da
geçici, informel işlerde çalışıyor.
Bolivya yerlilerine siyasi ve kül-
türel özerklik sağlayan hükümet,
köylü yığınların maddi koşulları-
nı kökten iyileştirecek adımları
atmadı. Bolivya'da ekilebilir ara-
zinin yüzde 91'i nüfusun yüzde
5'inin elinde. Dünyada pek az ör-
neği bulunan bu eşitsiz dağılımı
gidermenin toprak reformu ya
da düpedüz mülksüzleştirme dı-
şında başka bir yolu yok. Mora-
les'in başkan yardımcısı Garcia
Linera, seçimlerin ardından ulus-
lar arası medyaya verdiği de-
meçte, hükümetin uyguladığı
programı "And dağlarına ve
Amazon'a özgü kapitalizm" ola-
rak niteledi ve kapitalist yoldan
kalkınmayı devletin imkânlarıy-
la sağlayacaklarını söyledi. Line-
ra'ya göre toprağın kamulaştırıl-
ve UNHCR tarafından gündeme
getirildi. Kamplarda susuzluk yü-
zünden çocukların öldüğü belirti-
liyor.
Nobel Barış Ödülü’nden bir
hafta sonra
Bu gelişmeler ve Afganistan'a yol-
lanan 30 bin asker, Obama'nın
Bush'u da aşan saldırganlık ve ya-
yılmacılığına işaret. Olacakların
ipuçları, Obama'nın hem 1 Ara-
lık'taki West Point, hem de 10
Aralık'taki Nobel Barış Ödülü ko-
nuşmalarında vardı. West Point'te
"aşırılıkla savaş kolay bitmeyecek.
Afganistan'la ve Pakistan'la sınır-
lı kalmayacak" derken, "huzursuz
bölgeler ve düşmanın nüfuzu" ko-
nusunda Somali, ve Yemen'i işaret
ediyordu. Nobel töreninde de ön-
leyici savaşta, İran, Sudan, Kongo,
Zimbabve ile Myanmar hedefle-
rinden söz ediyordu.
AP ajansı, Yemen'in petrol sevki-
yatındaki yerini şöyle tanımlıyor:
“Kızıldeniz ile Aden Körfezi kav-
şağındaki stratejik yolların üstün-
de, Süveyş'e uzanan hatta ve -hu-
zursuz ülke- Somali'nin karşısın-
da." Nitekim ABD, Somaliye de
saldırdı ve işgal için Etyopya'yı
alet etti. Aden Körfezi ise felaket
habercisi: hem yöre, hem de Ame-
rikan halkı için. Bu yüzden dünya
ve Amerikan emekçilerinin bu ye-
ni sömürgeciliğe dur demesi şart.
ması hükümetin gündeminde
yok; Bolivya anayasası da mülki-
yetten doğan hakları koruma al-
tına alıyor.
Morales hükümeti 2008'de ener-
ji ve mineral fiyatlarının artma-
sından da yararlanarak, yüzde
6,2 ile Bolivya tarihinin ve Güney
yarıkürenin en yüksek büyüme
oranını yakalamıştı. Ne var ki
2009'da emtia fiyatlarının düş-
mesiyle birlikte büyüme oranı
yüzde 3'e geriledi. Obama'dan
sonra normalleşmesi beklenen
ABD'yle ekonomik ve diplomatik
ilişkiler de tam ters yönde gelişti.
Yeni ABD yönetimi, koka ekimini
kontrol altında tutamadığı ge-
rekçesiyle Bolivya'ya uygulanan
ticari yaptırımların kapsamını
genişletti. Tekstil ve deri sektö-
ründe çalışan yirmi bin Bolivyalı-
nın bu yaptırımlardan dolayı işi-
ni kaybetmesi bekleniyor.

İran’da
muhalefet
durulmuyor
Aşure günü yapılan
sokak gösterilerinde
en az dokuz kişinin öl-
dürüldüğü bildirildi.
Hükümet, hapisteki
200 muhalifi idamla
tehdit ediyor.
Başkent Tahran'da ve öteki şehirlerde,
protestocularla güvenlik güçleri arasın-
da şiddetli çatışmalar yaşandı. Ölenler
arasında reformcu muhalif lider Mir Hü-
seyin Musevi'nin yeğeni Ali Musevi de
bulunuyor. İki çocuk babası, otuz beş ya-
şındaki Ali Musavi, Tahran'da açılan ateş
sonucu kalbinden vurularak öldürüldü.
Öteki sekiz ölümden dördü Tahran'da,
dördü de Tebriz'de gerçekleşti.
Gösteriler devam ettiği sürece kentler-
de gece sokağa çıkma yasağı getirildi.
İran yönetimi üç kişiden fazlasının bira-
raya gelmesini yasaklamak gibi gülünç
ve totaliter önlemlere de başvuruyor.
Tüm bu baskılara karşın, aşure törenle-
ri için toplanan onbinlerce kişi seslerini
öfkeyle yükseltmekten geri durmadı.
Ayaklanmayla ilgili haberler en
çabuk web sitelerinden alınıyor
Ali Musevi'nin ölümü muhalif web site-
si Parlemannews tarafından duyuruldu.
Aynı site Musevi'nin, Tahran'daki İbni
Sina hastanesine yeğeninin cenazesini
almaya gittiğini de yazdı. Rah-e Sabz ad-
lı bir başka reformcu site, halkın hastane
önüne akın ettiğini ve aileyi yalnız bı-
rakmadıklarını duyurdu.
Muhalif sitelerde sık sık görgü tanıkları-
nın ifadelerine de yer veriliyor. Bunlar-
dan biri, oldukça yaşlı bir adamın Tah-
ran'ın merkezinde alnından vurularak
öldürüldüğünü; kalabalığın, yaşlı ada-
mın bedenini yerden kaldırarak İranlı li-
der Ayetullah Ali Hameney aleyhinde
sloganlar attığını anlatıyor. Başka biri,
göstericilerden birinin kafasına copla
vurulmak suretiyle öldürüldüğüne ta-
nıklık ediyor. İran Devrim Muhafızla-
rı'nın bir kolu olan Besic milislerinin el-
lerinde hançer veya bıçakla, halka vah-
şice saldırdığı da görgü tanıklarının ifa-
deleriyle doğrulandı. Yönetimin bu acı-
masız tutumu İran halkını yıldırmıyor;
devrimci yükseliş ve ayaklanma hızını
kesmeden yoluna devam ediyor.
Dünya
Çin ekonomisinde
tekleme sürüyor
Pekin'deki Merkezi Ekonomik Çalışma Konferansı'nda
2010’da mali istikrarsızlık tehlikesi konuşuldu
Çin ekonomisinin geleceği yoksul köylülerin tüketiminin teşvikine bağlanıyor
Çin'in ekonomik büyümesi önümüzdeki yıl
da, hükümetin canlandırma politikalarının
başarasına bağlı görünüyor. Öte yandan, de-
netimden uzak spekülatif faaliyetlerle boşa
giden sabit sermaye yatırımları, rejimi daha
sıkı mali politikalar uygulamaya zorluyor.
Konferansta alınan en belirleyici karar,
2010'da toplam kredi hedefinin 7-8 trilyon
yuan ile sınırlanması oldu. Bu rakam
2008'deki hedeflerin çok üzerinde olmakla
birlikte 2009 hedefinin altında Kasım 2008
krizinden sonra ekonomiyi canlandırmak
için pompalanan ucuz kredi, yalnızca altya-
pı yatırımlarının ve çelik üretiminin finans-
manında kullanılmakla kalmamış borsada ve
emlak piyasasında spekülasyona yol açmıştı.
Küresel mali krizin ardından ümidini emlak
piyasasındaki canlanmaya bağlayan Çin, bu
konuda da bir U dönüşü yaptı ve Aralık ayı
içinde düzenlenen bir kanunla emlak piya-
sasından elde edilen kazançları vergiye bağ-
ladı. Hükümet bu yolla spekülatif köpüğü
alabileceğini düşünüyor.
Çin ekonomisini bekleyen bir başka tehlike,
devlet bankalarınca devlet işletmelerine ve-
rilen kredilerin geri dönmemesi. Seksenli ve
doksanlı yıllarda bankalar ciddi bir tahsilât
krizi yaşamış, bilançolarını gecikmiş kredi
alacaklarından daha yeni arındırmışlardı.
Son gelişmelerden sonra benzer bir sorunun
büsbütün katmerleşerek tekrarlanmasından
korkuluyor.
Konferansta ele alınan bir başka mesele de
bazı sektörlerde gözlenen kapasite fazlası ol-
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 7
du. Çin yönetimi, fabrikaların kapanmasını
ve işsizliği önlemek için kırsal talebi nasıl
canlandırabileceklerini tartıştılar ama yeni
bir önlem alınmadı. Ancak ekonomiyi can-
landırma programı kapsamında, imalat sa-
nayii yararına bir kereye mahsus olmak üze-
re köylülerin ev gereçleri ve taşıt alımlarına
teşvik veriliyordu.
Tüketime uygulanan sübvansiyonları sonuç
vermiş olmalı ki geçen yılın ilk 11 ayında
otomobil satışları, bir önceki yılın aynı dö-
nemine göre yüzde 42 arttı ve Çin iç pazarı
ilk kez ABD iç pazarının önüne geçti. Beyaz
eşya ve masaüstü bilgisayarda da durum ay-
nı. Örneğin geçen yıl, ABD'de 137 milyon
adet beyaz eşya satılırken Çin'deki satışlar
185 milyon adede ulaştı.
Tüketimdeki bu tırmanışın sürdürlebileceği
kuşkulu. Kentlerde kişi başına ortalama yıl-
lık gelirin 2 bin 775 dolar, köylerde ise sade-
ce 840 dolar olduğu hatırda tutulursa, tüke-
tici sübvansiyonları olmaksızın bu seviyele-
ri tekrar yakalamak zor.
Uluslararası finansal yorumcuların gözünde
Çin küresel toparlanmanın motoru. Gerçek-
teyse, Pekin'deki konferansta ele alınan so-
runların gösterdiği gibi, Çin ekonomisi den-
gesiz temeller üzerinde yükseliyor. Ucuz kre-
diler ve hükümetin canlandırma programı,
ekonomik kalkınma için yeni bir rota çizme-
yi beceremediği gibi varlık fiyatlarını köpür-
terek istikrarsızlığa neden oluyor. Hesapsız
yatırımlar sonucu ortaya çıkan kapasite faz-
lası da cabası.
8 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Dünya
Fransa’da Sarkozy’nin
‘ulusal kimlik’ tartışması
faşizme kan verdi
Cumhurbaşkanının, İsviçre'deki minare referandumuna
ilişkin göçmen karşıtı yazısı antifaşistleri ayaklandırdı
Sarkozy’nin “ulusal kimlik”e Hırıstiyanlık atfetmesine Müslümanlar “kardeşlik” kavramıyla karşı çıkıyor
Fransa'da geçtiğimiz Kasım’dan bu yana, göç
ve uyumdan sorumlu bakan Eric Besson ile
Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy'nin ön ayak
oldukları tuhaf ve tehlikeli bir tartışma yü-
rüyor. Bir internet forumu üzerinden başla-
tılan ve sözümona "ulusal kimlik"i oluşturan
değerleri tayin etmek üzere başlayan tartış-
ma, kısa sürede "bölücü" bir çizgiye evrildi. O
kadar ki aralarında Isabelle Adjani, Jane Bir-
kin, Bernard-Henri Levy gibi tanınmış sa-
natçı ve düşünürlerle insan hakları aktivist-
lerinin, sosyalist ve komünist parti yönetici-
lerinin bulunduğu bir grup aydın, Liberation
Dünya Kadın Yürüyüşü 2010 eylem programı
Üçüncü dünya kadın
yürüyüşü 8-18 Mart
2010’da gerçekleşecek
Yoksulluk ve kadına yönelik şiddetin teme-
linde yatan nedenleri yok etmek için çalışan
taban gruplarınının, çeşitli entik, kültürel, si-
yasal, farklı yaş ve cinsel tercihlerden kadın-
ların bir araya gelerek oluşturduğu Dünya Ka-
dın Yürüyüşü (DKY) 2010 takvimini açıkladı.
Birincisi 2000’de yapılan ve 160’a yakın ül-
keden 5 binin üzerinde kuruluşun imzaladığı
“Dünya Kadın Yürüyüşü” sonunda “dünya ça-
pında yoksulluğun ortadan kalkması, kadına
yönelik şiddetin son bulması, kadınların fi-
ziksel ve manevi bütünlüğüne saygı gösteril-
mesi amacı”na yönelik somut talepler içeren
gazetesine ilan vererek rahatsızlıklarını dile
getirdiler.
Rahatsızlık büyük ölçüde, "ulusal kimlik"in
göçmen karşıtlığı üzerinden kurgulanma-
sından kaynaklanıyordu. İmzacılar, ülkeyi
Müslüman göçmenler ve gerçek Fransızlar
olarak ikiye bölen ve ırkçı söylemin özgürce
kullanıldığı bir mecraya dönüşen bu tartış-
manın bir an önce son bulmasını istediler.
Fakat Sarkozy, "ulusal kimlik projesinin ce-
maatçiliğin panzehiri" olduğunu iddia ede-
rek kampanyayı bir kez daha sahiplendi.
bir program hazırlanmıştı. 2005’te “İnsanlık
için Küresel Kadın Şartı” başlıklı taslakla bu
program geliştirildi. Türkiye’de de 2005’te çe-
şitli sivil toplum örgütü üyesi kadınlardan
oluşan Dünya Kadın Yürüyüşü Türkiye Ağı bi-
leşenleri, "8 Taksim Meydanı'na yürümüştü.
DKY, 8-18 Mart tarihleri arasında Uluslarara-
sı Kadınlar Günü'nün ilan edilmesinin 100.
yıldönümünde ve 17 Ekim'de çatışma çö-
zümleme süreçlerinde kadınların öncülüğü-
nü güçlendirmek için Kongo Sud Kivu'da
uluslararası bir buluşma ile eş zamanlı yürü-
yüşler ve eylemler yapacak.
Dört eylem alanı
2010 eylemi DKY'nin dört eylem alanı etra-
fında harekete geçecek:
n Ortak menfaat. Doğanın ve kamu hiz-
Sarkozy: "İsviçre'deki referandum
din ve vicdan özgürlüğüne aykırı
değil"
Sarkozy'nin, 9 Aralık tarihli Le Monde gaze-
tesine yazdığı makale, "ulusal kimlik" kam-
panyasının bir parçasıydı belli ki. Sarkozy
yazısında, İsviçre'ye minare yasağı getiren
absürt referandumu savundu; kendi vatan-
daşlarına da ibadet ederken gösteriş ve tah-
rikten kaçınmalarını öğütledi. Yazı özellikle
Fransa'da yaşayan Müslümanları işaret edi-
yordu. Sarkozy, laik Fransa'nın temellerinde
cumhuriyetin değerleriyle birlikte Hıristi-
yanlığın yattığını hatırlatma gereğini hisset-
mişti.
Peki ama Sarkozy'nin derdi neydi? Bir yoru-
ma göre, popülaritesi yüzde 40'ın altına düş-
mekte olan Sarkozy, Mart'ta yapılacak yerel
seçimlerde aşırı sağın oylarına göz dikmişti.
Fransa'da Jean-Marie Le Pen'in gerici ırkçı
partisi Ulusal Cephe (FN) neredeyse yüzde
10'a varan ciddi bir oy potansiyeline sahip.
Fakat Sarkozy'nin etnik-dinsel ayrımcılığı
körüklemesi, iktidardaki Halk Hareketi Bir-
liği (UMP)'den daha çok faşistlere yaramış
gibi gözüküyor. Nitekim FN, "ulusal kimlik"
tartışmalarına katıldı ve kampanyayı tered-
dütsüz sahiplendi.
Başörtüsü aslında neyi örtüyor?
Ulusal kimlik tartışmasının yerel seçimler
öncesinde sağcı seçmene göz kırpmak için
başlatıldığı yorumunu yüzeysel bulanlar da
var. Bu analistler, toplumda yaratılan Müs-
lüman korkusunun (islamophobia), küresel
krizle derinleşen sınıf çatışmasını perdele-
me amacı taşıdığına işaret ediyorlar haklı
olarak. Buna, Fransa'nın Afganistan'daki em-
peryal heveslerini örtbas etme telaşını da ek-
lemek gerekiyor. Asıl üzücü olan, Fransa'nın
en büyük sendikal konfederasyonu ve şanlı
bir direniş geleneğine sahip CGT'nin, "ulusal
sanayii" koruma adına bu zihniyetle işbirliği
yapması ve göçmen işçilerle ilgili her türlü
olumsuz düzenlemeye omuz vermesi.
metlerinin özelleştirilmesine karşı mücadele.
Gıda egemenliği ilkesini ve sağlık, eğitim, içi-
lebilir su ve sanitasyon hakkını savunmak.
n Barış ve sivilleşme. Kadınların hayatını
ve bedenlerini kontrol etme arzusu, etnik ve
dinsel çatışmaların manipülasyonu, doğal
kaynakların sömürüsü ve silah endüstrisinin
kârlarını da içerecek şekilde savaşın karma-
şık nedenlerini anlatmak
n Kadın emeği. Dünyanın her yerinde ka-
dın ve erkek bütün işçilerin, herhangi bir ayı-
rımcılığa uğramaksızın, insanca asgari ücre-
te, yasal haklarına, sosyal güvenceye ve eşit
ücrete kavuşmasını savunuyor.
n Kadına yönelik şiddet. Nedenlerini ve
nasıl tezahür ettiğini göstermek ve kadınların
cinsiyetçi şiddete karşı her tür direnişini özel-
likle kamusal alanda görünür kılmak istiyor.
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 9

Emek

TEKEL eylemi: Duru gökte

çakan şimşek gibi!
İşçiler, eylemlerinin bilinçli öznesi olmayı başardıklarında, muhtemel saldırıla-
rın önünü alabilir; zafere ulaşabilir; modern kölelik zincirlerini kırmaya yönelik
daha büyük bir mücadeleyi tetikleyebilirler

Ali İleri

Daha 8 yıl öncesinde, 110 yaprak

tütün işyeri, 6 sigara fabrikası,
19 alkollü içki üretim tesisi, 84
pazarlama müdürlüğü, 10 tuz iş-
letmesi, bir kibrit, bir ambalaj,
bir suni ipek ve viskon fabrika-
sında otuz binden fazlaydılar.
Oysa şimdi, kapatılacağı duyuru-
lan 57 yaprak tütün işyeri, iki tuz
işletmesi ve bir ambalaj fabrika-
sına sıkıştırılmış on iki bin kişi
kalmışlardı. Tütün Rejisi ile baş-
layan 127 yıllık yaşam öyküsüne
son verilen “TEKEL”in adıyla
anılıyorlardı: TEKEL işçileri; ey-
lemleri de öyle: TEKEL eylemi..
Sermayenin saldırısı
12 Eylül’le başladı
12 Eylül 1980’de, ancak devletin
silahlı gücüyle, gecikmeli olarak
yürürlüğe sokabildiği 24 Ocak TEKEL işçileri Ankara’nın Güven Parkı’nda bardaktan boşanırcasına yağmur altında direnişlerini başlatıyorlar 
Kararlarıyla sermaye, ülkedeki
hareketini dünyadaki hareketiy- tün Mamulleri, Tuz ve Alkol İş- muş bir hükümetin vicdanının mal etmeye çalıştığı “TEKEL” is-
le uyumlu kılacak “yeni” bir yü- letmeleri Genel Müdürlüğünün da başka türlüsüne cevaz verme- minin, bu defa, insanlığın kurtu-
rüyüş başlatıyordu. Cuntanın yeniden yapılandırılmasıyla ilgi- yeceğini düşünüyorlardı. Din luş mücadelesinde ölümsüzleşe-
öncelikli görevi, bu yürüyüşün li 4733 sayılı yasayla, Tekel’in kardeşi değil miydiler? ceği bir mücadeleyi başlatıyor-
önünde engel olduğu düşünülen ölüm fermanı imzalandı. Ferma- lardı. Ankara’ya gidecekler; ge-
Gün geldi çattı. Aralık başında
mevzileri, işçi sınıfının siyasal, nı uygulamak AKP’ye kaldı. rekirse meclise yürüyecekler ve
sendikal örgütlerinden başlaya- Genel Müdürlükten işletmelere
Kırk satır mı? Kırk katır mı? doğru fakslar aktı. Geriye ne kal- haklarını almadan geri dönme-
rak dağıtmaktı. İşçi sınıfının ön- yeceklerdi. Bu uğurda “ölmek
cüleri tutuklandı, işkenceye alın- AKP Hükümeti, yasaya dayana- dıysa tasfiye edilecek; işletmeler
rak Tekeli üçe böldü. Önce alkol- kapanacaktı. İşçilerden isteyen- var, dönmek yok!”tu.
dı, katledildi. Sermaye, yürüyü-
şünü 12 Eylül Anayasası ile gü- lü içecekler üretim tesislerini, ler, ihbar ve kıdem tazminatları- İki haftada hazırlandılar. 15 Ara-
venceye aldı. sonra da sigara fabrikalarını sat- nı alarak ya doğrudan işsizliği, ya lık’ta battaniyeli, yağmurluklu
tı. Çoğunluğu depodan ibaret ka- da 4-C statüsünde, yani modern sırt çantalarıyla, 106 otobüsle,
İstanbul’un orta yerine türbesi lan Tütün Yaprak İşletmelerini, kölelik koşullarında, başka kamu ülkenin tütün ekilen dört bir ya-
dikilen 24 Ocak Kararlarının mi- yaklaşık on iki bin işçiyle birlikte kurumlarında on ay çalışıp iki ay nından Ankara’ya aktılar; 6 bin
marı Turgut Özal’ın Başbakanlı- sona bıraktı. ücretsiz izin yaparak, 650 lira ay- TEKEL işçisi, AKP Genel Merkezi
ğında, 1984’te başlayan sigara it- lık ortalama ücreti; izin dönüşü önünde buluştular.
halatı ve 1986’da sigara üretimi- Üretimden gelen güçleri fiilen el-
lerinden çekilip alınmış işçiler, iş akitlerinin aynı koşullarda ye- Milliyetçiliğin, yurtseverlikten
ne verilen izinle, Tekel işçileri de nilenme şansını kullanmayı ter-
sermayenin “yeni” yürüyüşüyle sömürü koşullarının mevcut ha- ırkçılığa farklı tonlara büründü-
liyle devam etmesini bile, artık cih edebilirlerdi. ğü, ulusal kavgaların asıl müca-
doğrudan tanıştılar. “Karaoğ-
lan”ın Başbakanlığında, DSP- bir kazanım sayıyorlardı. Kendi- Ölmek var! Dönmek yok! deleyi kararttığı bir ortamda, ka-
MHP-ANAP hükümetinin ve lerine verilen “Tekel ile ilgili dü- İstikballeri için uygun görülen dını erkeğiyle Türk ve Kürt
onun Ekonomi Bakanı Kemal zenleme yapılırken, talebiniz de- her iki seçeneği de, kazanılmış emekçilerinin sermayeye karşı
Derviş’in üstün gayretleriyle
2002’de kabul edilen Tütün, Tü-
ğerlendirilecek” sözüne güveni-
yor; çoğunun oylarıyla iktidar ol-
haklarına sarılarak reddeden Te-
kel işçileri, sermayenin tarihe
eylemde ördükleri kararlı, mili-
tanca birlik; Tekel eyleminin ser- >>
 10 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Emek
>> maye tarafından ciddiye alınma-
sı için yeterliydi. Hele de şekerin
özelleştirilmesinin gündemde ol-
duğu bir sırada, işçilerin kazandı-
ğı her durumda bu eylem, hakla-
rı gasp edilmiş örgütsüz milyon-
lara “kötü örnek” olacaktı. Bu
yüzden zor kullanılarak dağıtıl-
mak; sonlandırılmak istendi. Bi-
ber gazı eşliğinde coplar çalıştı. O
zamana kadar kendiliğinden yü-
rüyen eylem, dağılan işçilerin
Türk-iş Genel Merkezinde top-
lanmasıyla el yordamıyla da olsa
toparlandı. İşçiler, “Hükümet isti-
fa!” sloganları eşliğinde Türk-iş’i
işgal ettiler. Bundan böyle eyle-
min merkezi Türk-iş olacaktı. Da-
ğıtılmak istenen eylem büyümüş;
politikleşmişti.
Ya bizimlesin, ya değil!
İşgalle birlikte, işçiler Tekgıda-iş
sendikasının yanında, Türk-iş’i de
eyleme ortak ettiler. Elli sekiz yıl-
lık geçmişinde Genel Merkez bi-
nasını ilk kez bu denli yoğun bir
işçi kokusu sarıyor; her gün özen-
le temizlenen salonlar, cilalanan
koridorlar, eylemci işçilerin kanı,
teri ve eylem alanından taşıdıkla-
rı çamurla tanışıyordu. Tekel işçi-
leri Türk-iş’in önüne sorunu çok
net koymuşlardı: “ya bizimlesin,
ya değil!”
Sekiz aydır toplanmayan Türk-iş
Başkanlar Kurulu, 23 Aralık’ta
olağanüstü toplanarak eylemi sa-
hiplendi. Tekel işçilerinin taleple-
ri karşılanıncaya kadar, 25 Ara-
lık’tan başlayarak ve her Cuma
ilave bir saat artırılarak iş bırakı-
lacaktı. Ayrıca Türk-iş, “hükümet
talimatıyla asgari ücret yerine se-
falet ücretinin belirleneceği asga-
ri ücret tespit komisyonlarına”
katılmayı da reddettiğini açıklı-
yordu. 30 Aralık Başkanlar Kuru-
lu toplantısından da bölgesel mi-
tingler yapma kararı çıktı. Eylem,
Tekel işçilerinin önderliğinde ül-
ke sathına yayılıyor; çevresinde
giderek genişleyen bir dayanışma
ağı örülüyordu. Genel direniş, ge-
nel grev konuşuluyordu. İşçiler
kararlıydı. Buna karşı, Çalışma
Bakanı Ömer Dinçer’in yeni yılın
ilk gününde 4-C’yi parlatarak yap-
tığı teklif, sermayenin de kararlılı-
ğında bir değişiklik olmadığını
gösteriyordu.
İşçi sınıfı misyonunu bir kez
daha hatırlattı
Tekel işçileri, eylemleriyle bütün
dikkatleri üzerlerinde toplamış;
sokağa kurdukları kürsünün,
dostların yanında, her soydan ve
boydan burjuva siyasetçisini
ayaklarına taşıyan gücüne kendi-
leri bile şaşmışlardı.
Eylemde böylesine “duru gökte
çakan bir şimşek” etkisi yaratan
neden, tek başına, ne verilmemiş
kavgaların birikmiş enerjisi, ne de
onca aldatılmışlığın doğurduğu
öfkede bilenmiş, hayranlık uyan-
dıran o kararlılıktı.
Asıl neden; eylemin, sermayenin
kendi hareketinde açtığı kanık-
sanmış bir hesabın, neredeyse ka-
nıksanmış kapanışına yapılan ilk
sahici, kitlesel itiraz olmasında; ve
bu itirazın kapitalizm, kendi söz-
cülerinin deyişiyle, “yüzyılda bir
görülebilecek” bir krizle, tepeden
tırnağa sallanırken; ilk sosyalizm
kuruculuğunun yenilgisinin halen
elverdiği ideolojik rantla, serma-
yenin bu krizi egemenliğine yöne-
lik eşdeğer şiddette bir tehdit ola-
rak algılamadığı koşullarda; top-
lumsal mücadelenin “politik alan”
içine sıkışarak, kimlikler siyaseti-
ne indirgendiği, ulusal kavgaların
sınıf mücadelesinin üzerini örttü-
ğü bir yerde; “Krize rağmen ser-
maye egemenliğine karşı bekle-
nen kitlesel karşı koyuşu gerçek-
leştiremediği” düşünülen ve ta-
rihsel misyonundan umudu ke-
senlerin hiç olmadığı kadar çoğal-
dığı bir zamanda; yine ondan “Ne
olduğunu ve bu varlık uyarınca
tarihsel olarak neyi yapmak zo-
runda kalacağını” bir kez daha
dosta düşmana hatırlatan, işçi sı-
nıfından gelmesindeydi.
Uyuyan devi uyandıracak
kıvılcımlar
nBelki “artçı” bir eylemdi, talep-
ler kesimsel çıkarlar üzerine inşa
edilmişti.
nKuşkusuz kendiliğinden bir ka-
rakter taşıyordu ve bu haliyle ma-
nipülasyonlara da açıktı.
nİşçiler, sermayenin değişik frak-
siyonlarına mensup sözcülerinin
yanlarına gelerek, timsah gözyaş-
larıyla verdikleri desteğin ikiyüz-
lülüğünün farkına varamıyor;
CHP’sinden MHP’sine, onlara hak
ettikleri yanıtı veremiyorlardı.
nBugün ayaklarına koşarak gelen
Baykal, daha dün kendileriyle ay-
nı mücadeleyi yürüten sınıf kar-
deşleri Kent Aş işçilerine kulakla-
rını tıkayan o Baykal değil miydi?
n MHP’li ve BBP’li demagogları
alkışlarken, kendilerine biber gaz-
lı, coplu saldırının düzenlendiği
Abdi İpekçi Parkında, yakın za-
manda Kent Aş işçilerinin direniş
çadırına saldıran faşistleri ne de
çabuk unutmuşlardı?
n AKP karşıtlığı ile aldatılmış-
lıklarına, yurtseverlik söylemle-
riyle vatan konusundaki hassasi-
yetlerine tercüman olsalar bile,
TKP’nin hemen iki adım ötelerin-
de düzenlediği dayanışma mitin-
gine yeterince katılmalarını önle-
yen, “komünist” sözcüğüne karşı
duydukları o önyargı değil miydi?
Başka kusur ve zaaflar, sorular bu
listeye eklenebilir. Ama tüm bun-
ların ötesinde ve üstünde, yadsı-
namaz bir başka gerçek var. Ge-
çen on beş günün sonunda eylem,
Tekel işçisi ile birlikte onları izle-
yen milyonlarca işçinin bilincinde,
gelecek büyük mücadeleleri ma-
yalandıracak şu kıvılcımları saçı-
yordu:
nEn haklı talepler bile, eğer işçi
sınıfından geliyorsa, karşısında
devleti buluyordu.
nEn sıradan talepler bile olağan-
üstü bir mücadeleyi; kazanmak
ise daha fazlasını, bilinçli bir ör-
gütlülüğü gerektiriyordu.
nİşçi sınıfına modern kölelik ko-

TEKEL işçileri kardeşlik türküleriyle hak arıyor

Cevat Paloğlu, Samsun 19 Ma-
yıs Tütün ve Yaprak İşletmesi
işyeri temsilcisi Süleyman Kav-
lak ile TEKEL işçilerinin özel-
leştirme sürecindeki tavırlarını
ve Ankara eylemini konuştu
Tekel işçileri olarak özelleştirmeler
ile ilk ne zaman, nasıl karşı karşıya
geldiniz?
89 yılında 19 Mayıs Yaprak Tütün İşlet-
me Müdürlüğü’nde işe başladığımda o
zamanlar ANAP hükümeti dönemiydi. O
günkü bakanlar ve milletvekilleri işlet-
meyi ziyarete geldiklerinde “özelleştir-
me” nin bize nasıl faydalı bir şey olduğu-
nu anlatırlardı. İşçiler de onları büyük
bir coşku ile karşılardı. Tabii özelleştirmeyi
bize işyerleri üzerinden değil de alacağımız
hizmet üzerinden anlatırlardı. Buna karşı-
lık sendika ise bizi bilgilendirici en küçük
bir çaba içerisine girmezdi. Buna rağmen
yemekhanelerin özelleştirilmesi girişimi iş-
çilerin tepkisi sonucu geri tepti ve gerçek-
leşemedi.
Özelleştirmede bugüne nasıl gelindi ? İş-
çiler nasıl bir tepki geliştirdi?
Tekel’de ilk özelleştirme Tekel İçki ile baş-
ladı. Fakat bu fabrikalarda çalışan işçiler
bütün haklarının korunması kaydıyla siga-
ra fabrikalarına aktarıldığı için hemen he-
men hiçbir direnç göstermediler. Ardından
da 2007’de aynı şartlarla sigara fabrikala-
rında çalışanlar Yaprak ve Tütün fabrikala-
rına aktarıldılar. İçki fabrikalarının özelleş-
tirilmesinden farklı olarak Adana ve Malat-
ya fabrikalarında çalışan işçiler bir aya ya-
kın bir zaman işyerlerini terk etmediler.
Orada bu karşı çıkışın cılız kalmasının ne-
deni ise bizim tütün ve yaprak depolarının
kapanacağını aklımızın ucundan bile geçir-
mememizdi. Çünkü Tekel bünyesinde daha
önce alınmış olan tütünlerin yurtdışına sa-
tışa hazırlığını yapacak tek işletme bizler-
dik. Fakat artık Tekel tütün almadığı için bu
depolarda çalışan 11bin 900 işçinin yapa-
cağı hiçbir iş kalmadı.
Yani ortada satış değil aşamalı bir ka-
panma durumu var.
Evet tam da böyle. Biz zaten Başbakanın
deyimiyle “sırt üstü yatıp maaş alma” me-
raklısı değiliz. Bu saatten sonra geri dönü-
şün olmayacağının da farkındayız
Peki ne istiyorsunuz, talepleriniz neler?
Biz geleceğimiz ve ekmek paramız için ça-
lışmak istiyoruz. Ama bugüne kadarki hak-
larımızın bundan sonra da korunmasını is-
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 11

şullarının dayatılması, kazanıl-

mış hakların gaspı, şu veya bu
burjuva siyasetin arasındaki far-
kın değil, sermayenin hareketin-
de ulaştığı evrensel uğrağın, kriz
ve rekabet koşullarının, doğru-
dan zorunlu bir sonucuydu. Ser-
maye başka türlü yapamıyordu.
n Bu durumda, işçiler ya mü-
cadele edecekler, ya da işsizliği
ve sefaleti; en iyi olasılıkla da, sa-
dakayla sürdürecekleri onursuz
bir yaşamı seçeceklerdi.
Kazanmak mümkün!
Kazanmak mümkündü, ama
şimdi daha yüksek bir bilinci zo-
runlu kılıyordu. İşçiler, eylemle-
rinin bilinçli öznesi olmayı ba-
şardıklarında, muhtemel saldırı-
ların önünü alabilir; zafere ula-
şabilir; modern kölelik zincirle-
rini kırmaya yönelik daha büyük
bir mücadeleyi tetikleyebilirler.
Bunun yolu, geleceklerini kendi
ellerine alarak, kararlılıklarını
eylemin örgütlü inisiyatifine,
merkezine dönüştürmelerinden
geçiyor.
Tekel işçileri böyle yaptıkların-
da, “politika” ile “ekonomi” ara-
sında bilinçlerde örülmüş o du-
varı yerle bir etmenin somut bir
örneğini vererek, sermaye ege-
menliğini alt etmenin; kendile-
rinkiyle birlikte insanlığın acıla-
rına son vermenin biricik yolu-
nu da eylemleriyle işçi sınıfına
göstermiş olacaklardır.
TEKEL’in kadınları en önde
İşyerlerinde çoğun-
luğu oluşturan ka-
dın işçiler direnişte
de etkindi. Eylemci
kadın işçilerle Ba-
har Toker’in Anka-
ra’da yaptığı görüş-
meyi bianet’ten ak-
tarıyoruz
Kadın işçiler için şartlar daha
zor. Soğuktan daha çok etkile-
niyorlar. Temel ihtiyaçlar ve hij-
yen konusunda daha çok sıkın-
tı çekiyorlar.
Hepsinin ilk paylaştıkları ço-
cuklarına özlemleri ve onlardan
aldıkları destek oldu. Eylemin
ilk günü Diyarbakır'dan Anka-
ra'ya gelen Dilber Demir (38)
ilk günler konaklama konusun-
da çok sıkıntı çektiğini söylü-
yor.
Bir çok kadın işçi Teksif misa-
firhanesinde kalıyor. Ancak ilk
üç gün parkta sabahlamışlar.
Polisin attığı biber gazından çok
etkilenmişler. "Hiçbir neden
yokken zehirlediler bizi".
İhtiyaç duyduklarında revirden
destek aldıklarını söylüyor ve
ekliyor, "Bir haftadır buradayız,
bir şey değiştirmek için değil,
tek istediğimiz özlük hakkımız."
Bir başka kadın işçi ise (45) ey-
lemin en zor yanının altı çocu-
ğunu İstanbul'da bırakmak ol-
duğunu söylüyor. Son iki se-
çimde oyunu AKP'ye vermiş. Bu
bir hafta sonrasında ümidi bi-
raz kırılmış. Son sözü "Yarın da
bir şey çıkmazsa umudum yok
artık" olacaktı ki, diğer arka-
daşlarının "hiç bir yere gitmiyo-
ruz" eklemeleri ile "kararlıyız"
diye bitirdi sözünü.
Ayfer Tekin (42) konaklama
şartlarını "erkek işçilere göre
daha iyi sayılır" diye yorumlu-
yor. Gündüzleri soğuk onu çok
etkilemiş, ancak sandalye bula-
bildiğinde oturabildiği için yü-
rümekte de zorluk çektiğini
söylüyor. Destek veren Ankara-
lı kadınlar kadın işçileri kendi
evlerinde ağırlamayı teklif et-
mişler. "Biz kadınlar hep birlik-
te kalmak istiyoruz" demişler,
"birbirimize söz verdik, hep be-
raberiz, buradayız."
Alanda bir çok genç görmek de
mümkün. Üniversiteye hazırla-
nan Deniz Elibol da (18) eyle-
min üçüncü gününden beri her
gün geliyormuş. "İşçiler kadın-
ların daha dayanıklı ve ön saf-
larda olduğunu söylüyorlar" di-
yor. ve ekliyor: "Asıl etkiyi sen-
dikalardan daha çok destek ve
genel grevle yaratabiliriz."

tiyoruz. Hükümetse bize 4-C’yi öneriyor.
Tekel’in özelleştirilmesi sürecinde bu-
güne kadar sessiz kalan işçiler işyerle-
rinin Türkiye’nin dört bir yanında dağı-
nık olmasına rağmen bir anda nasıl or-
ganize oldu da Ankara’ya gelmeye ka-
rar verdi?
Şu anda iş yerlerimizde Tek Gıda İş Sendi-
kası, Hak-İş’in açtığı dava nedeniyle yetki
sahibi değil. On bir aydır da dava dolayı-
sıyla üyelik aidatları toplanamıyor. Buna
rağmen sendika son süreçte işçiyi bütün
gelişmelerden haberdar etti ve 7 bin civa-
rında işçiyi Ankara’ya taşıdı.
Türk-İş binasında “Diyarbakır, İzmir…”
diye giden iller sıralamasının altında
“Biz açılımı yaptık sıra sizde” yazan
pankartla vermek istediğiniz mesaj ne-
dir?
Benim çalıştığım 19 Mayıs işletmesinden
birlikte geldiğimiz işçilerin çoğu “Şem-
mamme” ile halay çekmeyi öğrendi, halay
çekmeyenler de alkışla tempo tutuyor.
Günlerdir yemek ve barınma gibi ihti-
yaçlarınızı nasıl karşılanıyorsunuz?
Sabah 8 den akşam 9 -10’a kadar zaten
Türk İş’in önündeyiz. Geceleri ise diğer
sendikaların konferans salonlarında sa-
bahlıyoruz. Yeme, içmeyi ise kendi cebi-
mizden karşılıyoruz. Son günlerde ise par-
lamento dışı partilerden kısmi de olsa des-
tek görmeye başladık. Ama ne kadar daha
dayanırız bilmiyorum. Daha şimdiden ken-
di aramızda para toplayarak zorda kalan
arkadaşlarımızla dayanışıyoruz.
Eylemciler arasında oldukça fazla kadın
var. İşyerleri düzeyinde kadın işçi oran
nedir?
Eylemde başından beri yakınlarımız hiç
yer almadı. Kadınların tamamı işçi. Abdi
İpekçi Parkında saldırıya uğradığımızda
dağıtma uyarısının ardından biraz da sal-
dırmayacaklarını düşünerek polis bariye-
rinin önüne en önce kadınlar geçti. En faz-
la zararı da onlar gördü. Oran meselesine
gelince, ancak kendi işyerimizden örnek-
lendirebilirim. Bizim işyerimizde 640 işçi
çalışıyor. Sekseni kadın. Başından beri ey-
lemin içinde yer alanların sayısı ise yedi.
Bundan sonrası için ne bekliyorsunuz?
Her şeyden önce gücümüzü gördük. Bekle-
diğimizden de dirençli çıktık. Yer yer hü-
kümet yetkililerinin açıklamaları işçiler
arasında olumsuz etki yapsa da olumsuz-
lukları aramızda konuşarak, motivasyonu-
muzu düşürmemeye çalıştık. Yine de yor-
gunluk ve ekonomik zayıflık zamanla zaa-
fa dönüşmeye başladı. Buna rağmen bun-
dan sonrasını kazanamazsak da kardeşlik
türküleri söylemeyi ve hak arama deneyi-
mini kazandığımızı düşünüyoruz. Ayrıca
bizden önceki örneklerden daha fazla iz bı-
rakacağımız da kesin. Biz gücümüz yettiği
ölçüde buraya kadar geldik. Bundan son-
rası bizi aşıyor. Ama şurası kesin ki; ka-
zandıklarımız da kaybettiklerimiz de biz-
den önceki özelleştirme mağduru 4C çalı-
şanlarının olduğu kadar sonrakilerin ka-
derlerini de etkileyecek mihenk taşların-
dan biri olacak.
12 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Politika
‘İç savaş’: Tevatür,
tehlike, korkuluk...
İç savaş tehlikesinden, Kürt sorununda çözümsüzlüğün yol
açması mümkün toplumsal kırılmalar bağlamında söz edi-
lebilir, AKP ile TSK arasında ise böyle bir gerilim yok
Kenan Kalyon
Bir “iç savaş” tevatürüdür aldı
yürüdü. Seferberlik Tetkik Kuru-
lunun aranması başta olmak üze-
re, son gelişmelerle birlikte yeni-
den tedavülde. Hem devlet aygı-
tı ve egemen sınıf içindeki tepiş-
me hem de aşağıdan gelen dina-
miklerin müesses nizamın sınır-
larını zorlaması nedeniyle, bir re-
jim krizinin dönem dönem alev-
lenerek sürüp gittiği reddedil-
mez gerçek. Ama bu durumu ad-
landırmak için kullanılan “iç sa-
vaş” tabiri olup biteni, Türki-
ye’nin yaşamakta olduğu dönü-
şümü, buna karşı dirençleri ve
egemen güçler arasındaki çeliş-
kileri açıklamaktan çok karartı-
yor. Hazırlop ve dehşetengiz bir
niteleme, bir anda akıl yürütme-
yi durduruyor ve tahlilinin yerini
alıveriyor. Örneğin, Melih Pekde-
mir BirGün’deki köşesinde şöyle
yazıyor: “Herkes yeni yıla dair ke-
hanette bulunuyor, lakin şahsım
olarak uğursuz bir kehaneti çık-
makta olan falcı hallerindeyim…
Daha 2008 yılı Mart ayındayken
tepemizdekilerin tepişmesine
bakıp “örtülü bir iç savaş çıkmak
üzeredir” diye yazmıştım. Hayır,
Kürtler ve Türkler arasında pat-
lak verebilecek toplumsal fela-
ketten söz etmiyordum. Kastetti-
ğim devlet içindeki bir savaş idi...”
Pekdemir, devamında, özel yetki-
li Erzurum savcısının 4 Aralık
2009 günü MİT’in Erzincan bölge
binasını basması sırasında silah-
ların patlamasına ramak kalma-
sını kehanetini doğrulayan bir
kanıt sayıyor.
Benzer türden değerlendirmele-
re İşçi Mücadelesi’nin sayfaların-
da da sıkça rastlamak mümkün.
İşte bunlardan biri:
“Burjuvazinin politik iç savaşı
keskinleşerek sürüyor. Bülent
Arınç’a suikast girişimi ile birlik-
te gündeme gelen olaylar zinciri
bu iç savaşın bir kez daha politik
yöntemlerin sınırına dayandığı-
nı gösteriyor. Bu sınırın aşılması
söz konusu politik iç savaşın as-
keri ve çatışmalı boyutlar alma-
sı demek. Bu hiç de abartılı bir
tespit değil. Çünkü son dönemde
en azından bir örnekte ciddi bir
silahlı çatışma tehlikesinden dö-
nüldü.”
İşçi Mücadelesi de Erzincan ör-
neğini zikrediyor. Ama ne yazık
ki tespiti abartılı, hem de eski ta-
birle mübalağa sanatının sınırla-
rını zorlayacak ölçüde. Bir kere,
iç savaş, adı üzerinde bütün bo-
yutları ve içeriğiyle iç savaştır.
“Askeri ve çatışmalı” boyutlara
bürünmeyen, eksiltili, yalnızca
“politik” ve politikanın başka
araçlarla sürdürülmesi anlamına
gelmeyen bir iç savaş adlandır-
ması, kavramın asıl içeriğinden
keyfi biçimde soyundurulması
demektir. Kaldı ki, Erzincan’da
silahlar patlamış olsaydı bile,
“münferit olay” olarak kaldığı
müddetçe, bu, iç savaş tezinin
doğrulanması anlamına gelmez-
di. Haber.sol.orgda yayınlanan
ve rejim içi kutuplaşmaya karşı
takınılması gereken tutum ko-
nusunda öncekinden farklı bir
yaklaşımın ipuçlarını veren yazı-
sında, Kemal Okuyan doğru bir
noktaya parmak basıyor:
“Türkiye’de yaşananların tarih-
sel önemine işaret etmek, ülke-
nin aydınlıkla karanlık arasında
gidip geldiğini ifade etmek için
ağırlıklı kavramlar kullanmak
gerekebilir ama ‘iç savaş’ Türki-
ye’nin başına bela olan eksende-
ki hareketliliği ifade etmek için
pek uygun değildir. ‘İç savaş’ ağır
bir kavramdır, bu eksen bu ağır-
lığı taşıyamaz.”
Arka plan
Öte yandan, mevcut durum için
uygun bir adlandırma olmama-
sının yanı sıra, iç savaş tezi gele-
cekteki olasılıklara ışık tutmak
bakımından sorunludur. Öyle
anlaşılıyor ki, bu tezin sahipleri,
egemen güçler katından bakıldı-
ğında, Türkiye’deki rejim krizi-
nin, taraflardan birinin kesin ga-
lebe çalacağı, diğerinin ise diz
çökeceği bir iç savaş uğrağından
geçmeksizin çözülemeyeceğini,
kutuplaşmanın bu mahiyette ve
keskinlikte olduğunu düşünü-
yor; tedrici ve uzlaşmalı/çatış-
malı bir dönüşüm sürecini ihti-
mal dışı tutuyorlar. Hakeza, ku-
tuplaşmanın taraflarını aşırı top-
tancı ve tasnifçi biçimde tanım-
lıyor ve değişmeyen konumlar
içinde ele alıyorlar. Hal böyle
olunca, olup bitenleri sabit ko-
numlar içindeki sabit tarafların
nihai hesaplaşma öncesi manev-
ra ve taktikleri olarak anlamlan-
dırıyorlar. Olaşan yeni vasatların
tarafları yeniden belirlemesi, ye-
niden konumlanmaya sevk et-
mesi ve aralarındaki mesafeyi
değiştirmesi ihtimalini (ihtimal-
den de öte, vuku bulmakta olanı)
göz ardı ediyorlar.
Bu bizi, ister istemez burjuva
kamptaki hengâmenin mahiyeti-
nin ve nedenlerinin ne olduğu
sorusuna getirir. Bizce bunun
beş temel nedeni var:

n İktidar bloğu ve blok içinde-
ki güç dengeleri yeniden şekille-
niyor. Bloğa yeni dahil olanlar
veya daha fazla yer talebinde bu-
lunanlar ile edindikleri iktisadi
gücü siyasal alana da tahvil et-
mek isteyenler eski mukimlerle
itişiyorlar. Bu anlamda, yaşa-
nanlar yeni bir biçimlenime ge-
çişin pazarlıkları, sancıları ve ça-
tışmalarıdır.
n Hem bu nedenle hem de
Türkiye’nin bugün geldiği kapi-
talist gelişme ve dönüşüm evre-
sinin bir gereği olarak, Ertuğrul
Kürkçü’nün “burjuvaziyi siyasi
olarak mülksüzleştiren” “Prus-
yalılar” mecazıyla ifade ettiği bü-
rokrasinin göreli değil ama, aşırı
özerkliği budanıyor; buna karşı-
lık, şimdiye kadar bu özerkliğin
tadını ve cılkını çıkaranlar dire-
niyor.
n Yeni dünya konjonktürüne
ve Türkiye kapitalizminin deği-
şen gereksinimlerine uygun ola-
rak devlet aygıtı elden geçirili-
yor; buna karşı hem bizatihi sü-
redurumdan ve yerleşik algıla-
malardan hem de Türkiye’ye Av-
rasyacılık gibi farklı bir istikamet
vermek isteyenlerden kaynakla-
nan bir direnç var.
n “Kayıt-dışı” yönleri bir meş-
ruiyet bunalımına yol açacak ka-
dar aşırı biçimde çeşitlenmiş ve
şişmiş bir devlet aygıtı yeniden
tanzim ediliyor.
n Bugünün burjuva sivil top-
lumunu tatmin etmeyen ve mu-
halif dinamiklerin meydan oku-
maları karşısında yıpranan “res-
mi ideoloji” yeni girdilerle takvi-
ye ediliyor.
n Dinin toplumsal ve siyasal
yaşamdaki yeri ve işlevi konu-
sunda sonuçlanmamış bir çekiş-
me sürüp gidiyor.
AKP iktidarı altında, bu ihtilaflı
alanların her birinde belirli bir
dönüşüm yaşandığı ve yeni bir
vasat oluştuğu için bu tablodan
“iç savaş” çıkmaz. Ayrıca, AKP ve
temsil ettiği güçler karşı kampın
yığınağını ve konumlanışını
sarstığı ve bu kampın koçbaşı
olarak görülen TSK’nin şimdiki
komuta kademesiyle kimi baş-
lıklarda anlamlı bir ortak payda
ve “yakınlık” yakaladığı için de
çıkmaz. Yalçın Küçük, konum
sarsmanın ve boşa almanın tipik
ve temsili bir örneği olarak veri-
lebilir.
Biliniyor, kendisi öteden beri
Musul ve Kerkük’ün alınması ge-
rektiğini, aksi halde Diyarba-
kır’ın da kaybedileceğini ileri sü-
renlerdendir. Dışişleri bakanlığı
koltuğunda, özellikle Irak Kür-
distan’ını kastederek, siyasi ve
gerçek (veya fiili) sınırlar ayrımı
yapan A. Davutoğulu’nun otur-
duğu AKP hükümeti, bugün fark-
lı ve dolaylı yollarla da olsa aynı
hedefe ulaşmaya çalışıyor.
“Irreversible” veya
geçmiş olsun
“İç savaş” tezleri, rejim krizi,
burjuva kampın kutupları, bu
kutupların bileşenleri ve baş çe-
kicileri bağlamında en fazla kafa
karıştıran konu, TSK’nin ya da
doğru bir ifadeyle onun şimdiki
komuta kademesinin tutumu ve
konumudur. 4 Ocak tarihli Milli-
yet’te, Aslı Aydıntaşbaş, temas
ettiği yabancı diplomatların söz
birliği etmişçesine, “bize göre or-
dunun durumu ‘irreversible’ gö-
züküyor” dediklerini yazıyor.
Yani ihya edilemez ve eski duru-
muna iade edilemez. Hiç yoksa
iki bakımdan doğru bir gözlem:
TSK, bambaşka tarihsel koşulla-
rın ürünü olup bugüne kadar sü-
regelen yüksek özerkliğe ve ikti-
dar bloğu içinde eski ağırlığına
bir daha kavuşamayacaktır.
Oysa, “iç savaş” tezinin en ısrar-
lı savunucusu olan İşçi Mücade-
lesi farklı düşünüyor. Ona göre,
ordu Dolmabahçe’den beri geçi-
ci bir ricat taktiği uyguluyor ve
bunu sona erdirmek için fırsat
kolluyor. Olup biten bundan iba-
rettir. Bu sebeple orduyu tartış-
masız ve yekpare biçimde iç sa-
vaşın “batıcı-laik” cephesinin ba-
şına yerleştiriyor ve bütün En-
genekon operasyonlarının ordu-
ya rağmen gerçekleştiğini ileri
sürüyor.
Bu, daha karmaşık bir durumu
aşırı basite indirgemektir. Elbet-
te, Dolmabahçe’dekine ve bunu
takip eden Washington mutaba-
katına vurgu yapanlar da TSK ile
AKP’nin bu tarihlerden itibaren
can ciğer kuzu sarması haline
geldiğini, aralarında çelişkilerin
bir anda buharlaştığını, rejim
krizinin ve cepheleşmenin son
erdiğini iddia etmiyorlar.
Söylenen özetle şudur: Söz ko-
nusu mutabakatların bir ricatın
ötesinde, bir uzlaşmaya ve işbir-
liğine işaret eden, Türkiye’ye is-
tikamet tayin eden imaları ve so-
nuçları var. Bu eşikten itibaren,
TSK’nın komuta kademesi sade-
ce ricatla açıklanamayacak daha
özgün bir konumlanışa geçmiş, o
zamana kadar çeşitli biçimlerde
arkaladığı ulusalcı ve Avrasyacı
güçleri ortada bırakmıştır. Erge-
nekon operasyonlarını mümkün
kılan aynı zamanda bu gelişme-
dir. Bu sadece hükümete veril-
miş bir ödün olarak görülemez.
Başka bir açıdan bakıldığında,
bir mıntıka temizliği yapmak,
başına topladığı cinleri dağıt-
mak, ordu içine oynayan, onu
baskı altına alan veya hiyerarşik
düzenini bozan sivil, emekli as-
ker ve muvazzaf asker karışımı
merkezkaç ya da “merkezi ka-
yık” oluşumları etkisizleştirerek
veya caydırarak emir-komuta
zincirini sağlama almak TSK için
de ertelenemez bir ihtiyaç hali-
ne gelmişti. Hiyerarşik düzeni
sarsılan, kendi içindeki uzantıla-
rıyla birlikte alacalı bir toplum-
sal-siyasal koalisyonun baskıla-
rına maruz kalan ve çatlak sesle-
rin arttığı her NATO ordusu,
emir-komuta içinde kotarılacak
bir darbe konjonktürü yoksa, is-
ter istemez bu refleksi gösterir.
Ergenekon operasyonlarının
TSK’nin onay verdiği sınırların
ötesine taşıp taşmadığı, AKP’nin
ve yer yer de Fetullahçı cemaa-
tin bunu orduyu daha da gerile-
tecek bir manivela olarak kulla-
nıp kullanmadığı ayrı bir bahis.
Zira çekişen kuvvetlerin zıt yön-
lü etkilerde bulunduğu her süre-
cin, bir kez başladıktan sonra
kendine özgü bir dinamik ka-
zanmasından daha doğal bir şey
olamaz.
Bir tehlike ve korkuluk
olarak iç savaş
İç savaşa veya iç savaş tehlikesi-
ne sıkça atıf yapılan bir başka
bağlam Kürt sorunu. Şüphesiz,
bu cephede işin rengi başka. Bu-
rada, hâlihazırda düşük bir ola-
sılık olsa bile, belirli koşulların
yan yana gelmesi halinde ciddi-
yet kazanabilecek potansiyel bir
iç savaş ve halklar arası boğaz-
laşma tehlikesi gerçekten de var.
Zira Kürt sorununun siyasal çö-
zümünün karşısında epeydir
yalnızca devletten, rejimden,
TSK’den ve siyaset zümresinden
kaynaklanan dirençler yok. Bu
listeye kesinlikle bunlarla rezo-
nansa girebilecek toplumsal di-
rençlerin de eklenmesi gereki-
yor.
Yıllardır “cephe gerisi”ni sağla-
ma almak için dört bir koldan
yürütülen milliyetçi, şoven ve
ırkçı kışkırtmanın kitleler üze-
rindeki etkisinin tezahürlerini
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 13
her yerde görmek mümkün.
Uzun bir düşük yoğunluklu sa-
vaşın ülkenin her yanına yayılan
maddi ve manevi acıları, bu sa-
vaşın Batı’daki mağdurlarının
faşist ve milliyetçi akımların
yönlendirme ve kışkırtmalarına
açık olmaları ve yoğun bir Kürt
göçü alan kentlerin sakinleri
arasında Kürtlere karşı yeni de-
nebilecek bir “tanıyarak dışla-
ma” eğiliminin güç kazanması da
çabası. Son yıllarda giderek ar-
tan linç girişimleri bu iklimden
besleniyor. Pek çok kasaba ve
kentte, her hangi bir olayın ko-
laylıkla bir Kürt/Türk gerginliği-
ne dönüşmesi, harekete geçiril-
miş kalabalıkların Kürtlere ait ev
ve işyerlerini taşlaması ve Di-
yarbakır Spor’u ligden çekilme-
nin eşiğine getiren olaylar da öy-
le.
Bu koşullar altında, her kim ki
Kürt sorununu çözmeye soyu-
nur, şovenizmin, ırkçılığın ve ay-
rımcılığın bütün görünümlerine
karşı kesinlikle kararlı bir tutum
takınmak zorunda. Ama Başba-
kan Erdoğan ve partisi böyle
davranmak yerine, bunları “has-
sasiyet” sayarak, hatta yeri gel-
diğinde bu “hassasiyet”leri pay-
laşarak, çözüme bir güvenlik
operasyonu optiğinden bakma-
ya devam ederek, atılması gere-
ken adımları Türk halkının nez-
dinde tarihsel bir haksızlığın te-
lafisi diye meşrulaştırmak yeri-
ne, olmayacak duaya âmin der
gibi “milli birlik projesi”nden ve
“tasfiye”den dem vurarak yol
alacaklarını sanıyorlar.
İç savaş tehlikesinin kaynağına
inmek yerine, Baykal ve Bahçe-
li’nin kendilerine karşı sallan-
dırdığı iç savaş korkuluğunu, on-
lar da Kürt hareketine ve Kürtle-
re gösteriyorlar: Durumu görü-
yorsunuz, taleplerinizi asgariye
çekin, “hassasiyet”leri kaşıma-
yın, içinizdeki “şahinler”i temiz-
leyin, size yönelik operasyonları
sineye çekin, vb. Bu Şark kurna-
zı siyasetin sonucunun ne İsa’ya
ne Musa’ya yaranmak olması
çok muhtemel.
Erdoğan ve partisi, şu ana kadar
mevzi kazanarak gelmelerinin
verdiği bir özgüvenle her alanı
istedikleri gibi tanzim edebile-
ceklerini, her sorunu rejimin li-
beral-muhafazakâr ve yeni-Os-
manlıcı restorasyonu içinde eri-
tebileceklerini sanıyorlarsa da
yanılıyorlar. Zira içeriği ve taşı-
yıcı öznesiyle Kürt sorunu bu
çerçeveye sığmaz.
14 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Politika
Kürt Hareketi
makas değiştirebilir mi?
Sosyalist hareketin yeniden kuruluşu, bir
bütün olarak bölgeyi yeniden şekillendir-
me hedefini dolaysız biçimde güden “Açı-
lım” sürecinden ve barındırdığı çatışma di-
namiklerinden bağımsız kurgulanamaz.
Alp Hakan Güvenir
Genç Kürt Yurtseveri Aydın Er-
dem’in öldürülmesi, Reşadiye
saldırısı ve ardından, DTP’nin ka-
patılması davasından Ahmet
Türk ve Aysel Tuğluk’a getirilen
siyaset yasağıyla birlikte kapat-
ma kararı çıkması, bir süre için
barış ikliminin ve açılım günde-
minin hâkim olduğu siyaset ze-
mininde yeniden sertlik ve savaş
politikalarının öne mi çıkmakta
olduğu sorularının sorulmasına
neden oldu.
Sonbaharla birlikte, hükümet ta-
rafının, Milli Birlik Projesi lima-
nına demirlediği açılım gemisi-
nin, önceden çizilmiş bir rotası-
nın bulunmadığı ve dahası açılı-
mın bittiği görüşü ifade edilmeye
başlanmıştı. AKP’nin frene bastı-
ğı ve açılımın öncelikli hedefinin,
Kürt devrimci dinamiğinin tasfi-
yesi olduğu, pek çok kesimin or-
taklaştığı noktaydı.
Kürtler, ilk günden başlayarak
“açılım”a kendi cephelerinden
sahip çıktı, AKP’yi ve devleti “ba-
rış” siyasetine zorlayan bir rol
oynadı. Açılımın sahibi her ne
kadar hükümet olsa da süreçteki
inisiyatifin sahibi özne konu-
munda görünen, Kürt siyasetinin
özneleri oldu. Bu durum, somut
ve sonuçlandırılabilir bir proje-
ye sahip olmadığı açıkça ortaya
çıkan hükümet ve devlet cephe-
sinin Kürt devrimci dinamiğini
tasfiye etme girişiminin önünde
ciddi engel oluşturuyor ve süreç-
te pozisyonunu güçlendirerek
yeni mevzilere sıçrama ihtimali
olan taraf olarak Kürt dinamiği
öne çıkıyordu.
Zamanlaması ve yöntemi bakı-
mından AKP ile anılan ancak
Türkiye’nin yönelimleri ve böl-
gede oynamayı hedeflediği rol
bakımından devlet projesi niteli-
ği taşıyan açılım ve barış yöneli-
minin bir zorunluluk olarak de-
ğil “her an terk edilebilecek” bir
seçenek olarak görülmesinin se-
beplerinden biri de bu şekilde
ilerleyen süreçti. Bu süreçte, po-
litika değişikliğine gitme ihtima-
li bulunan taraf olarak görülen,
AKP ve TC cephesi idi. Ta ki Re-
şadiye saldırısına (ve aynı hafta-
ya sıkışan gelişmelere) kadar.
Saldırı ile birlikte, barış sürecinin
Kürt cephesi açısından da bitip
bitmediğine dair sorular, PKK
saldırılarının şiddetlenebileceği-
ne dair şüpheler dile getirildi. So-
nuçta, Kürt cephesinin, yöneli-
minde bir değişiklik isteği içeri-
sinde olmadığı açıklığa kavuştu.
TC açısından, demokratikleşme
ya da ulusal sorunun çözümü an-
lamında değil, bölgede ABD’nin
boşalttığı alanlarda, aktif ve be-
lirleyici rol oynama yolunda Gü-
ney Kürdistan’la farklı bir ze-
minde ilişkilenme hatta bütün-
leşme hedefine bağlı mana taşı-
yan açılım ve barış siyaseti, önü-
müzdeki dönemin belirleyici si-
yaset eksenidir. Bu aynı zaman-
da, Türkiye cephesinde açılıma
karşıt işleyen dinamiklerin po-
zisyonlarını da belirleyen ayrış-
ma eksenidir. Zaten bu neden-
den dolayıdır ki, yönelime karşıt
işleyen dinamikler, aslolarak
cephenin öteki yanında değil, bu
yanındaki egemenler, egemenlik
ilişkileri ve kurumları arasından
yükseliyor. Bir devlet politikası
olmasına karşın, açılım ve barış
yöneliminin kesintisiz ve istik-
rarlı bir ilerleyişinin olamaması-
nın, gelgitleri ve zikzakları içeren
bir yolculuk halini almasının se-
beplerinin başında bu gerçeklik
geliyor. Bugün, Türkiye egemen-
lerinin açılım ve barış yönelimi
çerçevesinde mutabık oldukları
en önemli ve yakın hedef, Kürt
devrimci dinamiğinin tasfiyesi-
dir. Bunun dışında, TC cephesin-
deki, yöntem, inisiyatif, öncelik
farklıkları ekseninde bir dizi ça-
tışmayı içeren süreç, barındırdı-
ğı bu karşıt eğilimlere ve uğradı-
ğı kesintilere rağmen, ilerlemeye
devam ediyor.
Kürt cephesi açısından da, barış
siyasetine sabitlenen bir döne-
min içerisinde olunduğunu söy-
lemek gerekiyor. 1990’ların or-
tasından bu yana, Kuzey Kürdis-
tan coğrafyasındaki devrimci di-
namiğin, siyasetini, çözümü Tür-
kiye’de ve Türkiye ile arayan bir
eksende örmeye başladığı açık.
Bugün, bölgede değişen dengele-
re ve Türkiye’nin artmaya başla-
yan etkisine bağlı olarak barış si-
yaseti, Kürt devrimci dinamiği
açısından, bu güncelliği içerisin-
de, daha hızlı yol alınıp somut ka-
zanımlarla sonuçlandırılması ge-
reken bir gerçeklik.
Ancak, AKP ile Kürt devrimci di-
namiğinin yönelimlerinin üst üs-
te düştüğü söylenemez. Tarafları
bugün, açılım ve barış siyaseti kı-
yılarında buluşturan sebep ve
arayışların tek ortak noktası;
farklı saiklerle de olsa, savaş si-
yasetinin sürdürülebilir olmak-
tan çıkması yahut çıktığı düşün-
cesinin ağırlık kazanmasıdır. Ba-
rış ve Kürt sorununda demokra-
tik çözüm başlıkları altında, ta-
rafların beklenti ve hedefleri son
derece farklıdır.
Kürt cephesi, dışarısında kaldığı
ve inisiyatif geliştiremediği du-
rumda, son Kürt isyanının somut
ve kalıcı kazanımlara ulaşmadan
bastırılmasına ilerleyeceği dü-
şüncesi ile sürecin içerisinde kal-
maya, inisiyatif geliştirmeye ça-
lışıyor. Aynı zamanda kendisine
karşı işleyen bir süreç içerisinde,
süreci kırılmaya uğratacak bir
tutumun öznesi olmadan, Kürt
devrimci dinamiğinin direniş
mevzilerinin oluşturulması uğ-
raşı ve barış sürecinin Kürt hal-
kının somut ve kalıcı kazanımla-
rı ile sonuçlanması çabası içeri-
sinde olmak, Kürt ulusal hareke-
tinin önündeki yakıcı görevdir.
Bu görevin ağırlığı, bölgedeki
tüm devrimci, sosyalist öznelerin
omuzlarındadır.
AKP üzerinden yaşama geçirilen
ve bölgedeki yeni emperyalist
savaş ve paylaşımların zeminini
döşeyecek olan açılımın anlamı
Türkiye’nin sınırlarının içerisi ve
bu sınırların içerisindeki sınıf
mücadelesi ile sınırlı değildir. Bu
nedenle, TC’nin yayılmacı barış
siyaseti karşısında örülecek di-
reniş mevzisi, bölgenin tüm ezi-
len halkları ve işçi sınıfı açısın-
dan da belirleyici önemde. Bu
nedenle, Kürt devrimci dinami-
ğinin, tercihi olan barış siyaseti
zemininde örmeye çalıştığı mev-
zinin, mümkün olan tüm alanlar-
da, uygun olan tüm biçimlerde
desteklenmesi, Türkiye sosyalist
hareketinin öncelikli görevleri
arasında sayılmalı.

Politika
Kozmik yanılgı
Operasyonlar hükümet ve silahlı kuvvetler arasında kuvvetli bir uyumu ima edi-
yor. Evet Türk devleti düşman değiştiriyor! AKP'yi "düşman" ya da"kuşkulu" ol-
maktan çıkarıp "dost hanesi"ne alıyor, istese de istemese de...
Ankara’da yargıçların giremeyeceği varsayılan yerlerden biri Seferberlik Tetkik Kurulu ya da Özel kuvvetler Komutanlığıydı. Artık bu özelliği son buldu.
Hüseyin Hasançebi
AKP nereye girdi? Türk ordusunun "en
mahrem" yerine. Neresidir girilen yer?
"Derin devlet"tir.
Bravo!
Türkiye nereye gidiyor gibisinden kallavi
sorular sormadan önce şunu sormak gere-
kir: Adı Seferberlik Tetkik Kurulu veya Özel
Harp Dairesi ya da üstlendiği projeye göre
şudur budur, ama bunun nesi mahremdir?
Özel Harp Dairesi devlettir
Eğri oturup doğru konuşalım. Bu örgüt her
devlette her zaman vardır. Yapılanması
daima devlet ve siyasetin iç ve dış düşman
tasnifine göredir. Düşman tasnifi değiştik-
çe yapısı değişmek zorundadır, çünkü ope-
rasyonel işlevi vardır. Topyekûn devlet için
divan kuruluncaya kadar hesap sorulması
olanaksız bir örgüttür.
Yenilenmesi, kan değiştirmesi, düşmandan
düşmana geçilmesiyledir.
Türkiye bağlamında tarif edersek, "Derin
devlet" denilen, devlet kadar devlet olan
gelenektir. Demirel'in "Rutin dışı devlet işi"
dediğidir. Parlamenter demokrasiye ve
NATO üyeliğine geçildikten sonra, çağın
icaplarına ve tüm Batı'nın güvenlik ihtiya-
cını da kapsar şekilde, ABD'nin ihtiyaçları-
na göre reforme edilmiştir. Kore ve Viet-
nam savaşlarında kontrgerilla ihtisasını ge-
liştirmiştir.
Hukuk (Rutin) dışı yaptığının haddi hesabı
olmayan bu devlet örgütlenmesinin sade-
ce Türkiye solu yakın dönemi için bakar-
sak, Taylan Özgür'den bu tarafa 5 binden
fazla solcu, sosyalist, komünistin kanına
girdiğini görürüz, PKK ile mücadelesinde
ve Kürt halkının özgürlük özlemlerini sin-
dirmede insan vicdanını ayağa kaldıran im-
ha yöntemleriyle binlerce insan öldürdü-
ğünü görürüz. "Devletin adam öldürme
hakkı"nı kullananan bir örgüttür "derin
devlet". Demek ki bu örgüt aslında devlet-
tir.
MGK onayıyla işleyen "kontrgerilla"
"Suç" işlesin diye kurulmuş bu devlet ör-
gütünden hesap sormak devletten hesap
sormak olması gerekirken yargının hükü-
mete karşı varsaydığı bir planı temellen-
dirmek için Özel Harp Dairesi'ne girmesi
hayra yorulabilir mi?
Kısaca AKP, devletten, işlediği suçların he-
sabını mı soracaktır?
Kimi türedi liberaller ve her halde kamuo-
yunun büyük bir çoğunluğu hesap sormaya
başladığını sandıkları için bu umut çerçe-
vesinde AKP'yi desteklemektedirler.
Olup biteni anlamamız için kendimizi önce
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 15
yakıştırmalardan kurtarmamız gerekir.
Devletle hesaplaşmaya niyeti olan, derin
devlet unsurlarını devletten ayırıp mah-
kum etmekten kaçınır. Çünkü bu devleti
aklamaktır. Özel Harp Dairesi veya adı her
neyse "o" suçlu, ama devlet temizdir demek
için, devleti suçtan, suçu siyasetten ve sını-
fından koparmak için çevrilen dolaba dik-
katli bakmak gerekir.
İşlenmiş tüm eski suçları zaman aşımına
uğratan ve sadece AKP'ye karşı planlanmış
girişimler üzerinden bugünkü iktidar siya-
setinin yolunu açan sulu liberal heyecanla-
ra ortak olmadan önce kendi kriterlerimizi
kullanmalıyız.
Mahremine girilen bu örgütün bugüne ka-
dar, devletin düşman tasnifine aykırı bir
eylemine, MGK'dan kaş-göz onayı almamış
herhangi bir plan veya projesine rastlan-
mış mıdır? Örneğin Mehmet Ağar, Güney-
doğu'da organize işlenmiş üç binden fazla
faili meçhul siyasi cinayet planının
MGK'nda önüne konulduğunu Meclis kür-
süsünden açıkladığı zaman Meclis susma-
mış mıdır?
Bugünkü "kozmik operasyon"a gelirsek;
bunun siyasi bir anlamı yok mudur? Elbet-
te vardır ve önemlidir.
"Kozmik operasyon"un siyasi anlamı
Ergenekon operasyonları kapsamında hü- >>
 16 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
>> kümete karşı komplo (veya darbe)
suçlamasıyla kuvvet komutanları-
nın sorgulanması ve generallerin si-
vil mahkemeler tarafından tutukla-
nıp yargılanması "az şey" değildir.
Bunun ciddi siyasi sonuçları olacak-
tır.
Bana şu çözümleme doğru görünü-
yor: Operasyonlar hükümet ve si-
lahlı kuvvetler arasında kuvvetli bir
uyumu ima ediyor. Türk devleti düş-
man tasnifini mi değiştiriyor diye
sorulacaksa, evet değiştiriyor! Ne
yapıyor? AKP'yi "düşman" ya da
"kuşkulu" olmaktan çıkarıp "dost
hanesi"ne alıyor. Buna şaşırmak,
devlet-toplum, siyaset-toplum den-
kleminden habersiz olmaktır. AKP
sermaye sınıfına olabilecek tüm gü-
venceleri verdikten ve bunu 8 yıllık
iktidarıyla kanıtladıktan sonra Ana-
yasa Mahkemesi'nin AKP hakkında
verdiği meşruiyet kararının gerek-
tirdiği zorunlu düzenlemeler yapıl-
maktadır. Kısaca devlet namlusunu
silmektedir.
Bu, söylendiği kadar kolay bir geçiş
değildir. Devlet sisteminin yerleşik
güçleri AKP'ye oturacağı yeri açmak
için arkasını toplamak zorunda kal-
maktadırlar. Çıkan gürültü budur ve
bundan başka da bir şey değildir.
Geri çekilen (TSK) ve ilerleyen
(AKP-hükümet) durumu yoktur an-
cak taşlar oynadığı için nerede du-
rulacağı konusunda uzlaşma aran-
maktadır.
Üstelik uzlaşmanın içeriği "yenilen-
miş Türkiye"nin bölge coğrafyasın-
daki yeni görevlerine intibakına da
uygun olmak zorundadır. Acele işe
Arınç'ın karışması doğaldır.
Revizyon
Devlette revizyon ya da devletin
kendini yenileme girişimi ilk kez ol-
muyor. Daha önce de oldu. Mende-
res-Demirel-Özal ekseni olmuş ya
da Atatürk-İnönü-Ecevit ekseni, hiç
farketmez, Türk devleti devinerek
gelen bir devlettir. "Sıçrama" deni-
lecek değişmeleri de vardır. Hem
kendinin hem de sermayenin eski-
yen temelini değiştirmek zorunda
olduğu dönemeçleri aşmakta usta-
laşmıştır. AKP'nin siyasal rejime,
temsil ettiği sermaye kesimiyle bir-
likte dahil edilmesi ve devlet iktida-
rı şemasındaki yerinin görünür kı-
lınması şartken "ulusalcılar"ın fer-
yatlarına kulak asmamak gerekir.
Buna TÜSİAD bile aklını yatırmış-
ken bir NATO ordusundan kırılmaz
dirençler beklemek safdillik olur.
Hayal kuracaksan eğer, o girilmez
yerlere "halk"ın, hukukun üstünlü-
ğü için değil kendi üstünlüğü için gi-
receği günleri hayal et.
Politika
‘Yeter ki sonu iyi bi
TRT’nin Kürtçe kanalının
açılmasıyla umutlu bir
başlangıç yapan 2009,
DTP'nin kapatılması ve
yerel yöneticilerin tutuk-
lanmasıyla sona erdi
Mustafa Bayram Mısır
2009, sonunu görmeseydik, bildik bir yıl ol-
mayabilirdi. Ekim'de, Habur sınır kapısında
kurulan olağan dışı yargı yeri, “sonuncu Kürt
isyanının gerçekten bitebileceğine”, “yalnız-
ca Kürtlerin değil Türkiye'nin kaderini de
belirleyerek son bulabileceğine” dair bir işa-
ret gibiydi. Yıl da öyle başladı zaten; TRT uy-
dudan da olsa 24 saat yayın yapan Kürtçe
televizyon kanalı TRT 6'yı Ocak ayı içinde aç-
tı, Nisan'da da radyo yayına başladı. 29 Mart
Yerel Seçimlerinde DTP, özellikle bölgede ol-
dukça başarılı sonuçlar elde etti ve 2007'den
beri parlamentoda grubu bulunan parti, Kürt
TBMM’deki BDP Grubunda sanatçı Ferhat Tunç ve diğer konu
sorunun çözümünde Kürt özgürlük hareke-
tinin yarattığı meşru bir muhatap statüsüne
yaklaştı. Mart'ta Cumhurbaşkanı, adet oldu- deki baskılar arttı, genel olarak sendikalar
ğu üzere, Tahran gezisine giderken uçakta gerilerken işçi hareketinin örgütlü kesimleri
Kürt Sorununu kastederek “iyi şeyler olacak” içinde de AKP hegemonyasını güçlendirdi.
dedi; yıl sonuna kadar da, Erdoğan'ın Kürt Bu arada, sadece Tuzla'da değil, kot taşlar-
parlamenterlere karşı hasmane açıklamala- ken de işçiler ölmeye devam etti.
rı dışında, süreç sanki iyi şeyler oluyormuş Sosyal Haklar Derneği'nin raporuna göre yı-
gibi gelişti. lın ilk dokuz ayında iş kazalarında gerçekle-
Ama işte, 2009'un sonunu gördük, aslında şen toplam ölüm sayısı 364, yaralanma ise
görmemek istediğimiz başı gibiydi; İzmir'de 1414'tü. Sadece iş cinayetlerinde değil, İs-
faşizan ruhu kabarmış ahali Kürt parlamen- tanbul sel altında kaldığında da işçiler; ku-
terlere saldırdı, DTP kapatıldı, DTP kapatıl- rallara aykırı servis aracında mahsur kalan
dıktan sonra gelişen ve işçi-emekçi Kürt 7 kadın işçi, boğularak öldü. 2009'da sel İs-
gençlerinin önderlik ettiği kent isyanları tanbul'da bir iki kez konakladı ya, Tekir-
PKK'nin siyasal sonuçları düşünülmemiş he- dağ'dan Artvin'e ülkenin her yanını gezdi,
sapsız bir eylemi sonrasında sönümlendi ve ölümler ve maddi hasarla sonuçlandı; bu so-
bazı belediye başkanları da yıl içinde yüzler- nucu sel mi yarattı, yetersiz altyapı ve kent-
ce Kürt gencin ve emekçinin başına geldiği sel rantlar için plansız kentleşme, özcesi bir
gibi, terör örgütünün şehir kanadı oldukları yönetim zihniyeti mi diye soranlar olmadı
suçlamasıyla tutuklandı: 2009'da da diğer değil, takdir-i ilahi denilip geçildi. Yıl biter-
yıllarda olduğu gibi Kürt Sorunu halloluna- ken, AKP'nin ilahi takdiri, gazetelere verdiği
madı. ilanla, ölen işçiler için ödenen tazminatın iş-
çilerin ölmemesi için yapılması gereken ya-
Siyasal işçi hareketi yine cılızdı
tırımdan ucuza geldiğini ima eden yüzsüz
İşçi hareketi ve kaderleri bu harekete gömü-
patronun madeninde 19 işçinin göçük altın-
lü sosyalistler içinse, zaten pek bir şey vade-
da kaldığı haberiyle kendini hatırlattı. İlana
derek başlamadı 2009. Gerçi, nihayet üç beş
göre bakanlar da, patronları bu yönde teşvik
bin kişiyle Taksim'de birlik, dayanışma ve
ediyorlardı.
mücadele günü kutlandı ama bu sermayenin
saldırısı karşısında bir set olamadı: Sigorta- Sınıf mücadelesinin en kendiliğinden geliş-
sız ve sendikasız çalıştırma, iş kazası adı al- me nedenlerinden olan yaşam hakkının da-
tında iş cinayetleri sürdü, işsizlik neredeyse hi, işçiler arasında gerçek bir direnişi tetik-
iki katına ulaştı, sendikalılık oranında yük- leyememesi, 2009'da da Lenin'in çağdaşımız
selme olmadığı gibi sendikal haklar üzerin- olarak yaşadığını hatırlattı bana; gerçi, yaz

itsin’ dedik ama...
uklar belediye başkanlarının kelepçelenmesini kınıyor
aylarında, IMF ve Dünya Bankası Türkiye'ye
teşrif ettiğinde meşru bir öfke patlaması ya-
şandı, kamu emekçileri 25 Kasım'da başarı-
lı bir genel grev denemesi yaptı ve yıl so-
nunda Ankara'yı kuşatan tekel işçilerinin di-
renişi bazı olumlu işaretler verdiyse de, açık
ki hepsi sınıf hareketinin artçı direnişleriydi.
Kamu emekçileri grev sonrası saldırıyı püs-
kürtemez, genel olarak burjuva siyasetinin
oyuncağı olan işçi hareketinin sendikal ön-
derliğini aşacak tabandan devrimci bir işçi
hareketi militan sendikal mücadele ile işye-
ri demokrasisini dayatamaz ve sosyalist ha-
reket sınıf hareketinin bağrında en azından
öncü ilişkiler geliştiremezse, 2010'da da iş-
çi sınıfı sendikal ve siyasal olarak örgütsüz,
bir toplam olarak siyasal işçi hareketi de güç-
süz kalmaya devam edecek görünüyor.
Bizim cenahta durum
Görünen bu da, 2009'da bu tür işlerle ilgi-
lenmeye pek mecalleri olmayan sosyalistler,
2010'da da tren sallayacaklar gibi: Gerçi, ba-
na göre, Ekmek & Özgürlük olarak yoluna
devam eden ortaklaşma süreci ile birlikte,
2009'un en önemli gelişmelerinden olan
Sosyalist Koordinasyon kuruluşunu ilan
eder etmez ilk iş olarak bir işçi forumu top-
ladı ve bu forumdan "işten atmak yasaklan-
sın" kampanyası çıkardı ama koordinasyo-
nun diri güçlerinden bir bölük sosyalist
2008'den beri süren Çatı Partisi örgütlen-
mesi işleri yanında kendi iç siyasal bölün-
melerinin yarattığı bakiye işlerle yılın yarı-
sını geçirdi ve nihayet yıl ortasında, yıl so-
nunda nereye evrileceği hakkında bileşenle-
rinin de zihni bir açıklığa sahip olduğunu
söyleyemeyeceğimiz Demokratik Birlik Ha-
reketi kuruldu. Bizim de içinde olduğumuz
cenahta durum buydu ya, yıl içinde başka
hiçbir cenahta da umut verici bir gelişmeye
şahit olunamadı.
ÖDP içindeki siyasal tartışma bölünme ile
sonlandı ve Ufuk Uras'la birlikte partiden ge-
nişçe bir kesim ayrılarak, ağzını açtığında
devrimci geleneğimize çamur atmaktan baş-
ka söz söyleyememe engelli Hüseyin Er-
gün'ün SHP'si, hobileri arasında “Marx'ın da
aslında dört dörtlük bir liberal olduğunu bul-
gulamak” yer alan Ahmet İnsel ve çevresi,
kamu emekçileri hareketinin sönümlenme-
sindeki payları her geçen gün daha da fazla
bilince çıkarılan reformist KESK kadroların-
dan bazıları, Kürt özgürlük hareketiyle me-
safeli durmak isteyen bazı Alevi temsilcile-
riyle birlikte, gerçekte olmayan bir siyasi
boşluğu doldurmaya, “sınıf partisi olmaya-
cak reformist” bir parti kurmaya karar verdi.
Böylece, belli oldu ki, 2010'da solu bir başka
fars bekliyor; bu parti girişiminin hikayesi...
Yolları ne kadar açık olursa o kadar iyi de,
devrimcilerin orada işi ne? 2010, herhalde
bunu da gösterecek...
"Kozmik oda" arandı,
reyting tavan yaptı
2009'un yönetenler cephesinden nasıl geç-
tiğine geldiğimizi anlamışsınızdır. İyi geçti;
Ergenekon'la oyalandılar, oyaladılar ve aha-
li de, kimi rol kapmak hevesiyle, kimi hoşu-
na gittiğinden, kimi de maruz bırakıldığın-
dan zorunlu olarak izledi...
Türkan Saylan'ın gözlem altına alınmaya ça-
lışıldığı, olmayınca evinin arandığı, ÇYDD ve
ÇEV'in basılarak, burs alan talebelerin fiş-
lendiği bölüm üzücüydü mesela, hatta Ah-
met İnsel bile bu bölümde zihniyet polisliği
var dedi senariste, o derece; işçi sınıfı içinde
de bir çete şeklinde örgütlenmiş olduğunu
herkesin bildiği Türk Metal Sendikası Baş-
kanı Mustafa Özbek'in tutuklandığı bölüm de
ilgi gördü, halk arasında savcılara sempatiyi
arttırdı; savcıların Genelkurmay Kararga-
hından Albay Dursun Çiçek'i çıkarıp tutuk-
lattığı, sonra mahkemece serbest bırakıldığı
bölüm, çok konuşuldu; yıl başından beri rey-
ting düştükçe her bölümde sık sık kazı yapıp
bolca cephane bulunması da epey reyting al-
dı; ıslak imzalı Çiçek belgesinin savcılara ih-
bar mektubuyla servis edildiği bölüme her-
kes pür dikkat kesildi; orta sınıf cumhuriyet-
çi kadınlarımızın gözyaşlarını tutamadıkları,
özellikle taşradaki 28 Şubat rektörlerinin
hepsinin sanık sandalyesine oturtulduğu bö-
lümü de anmak gerekir; komplo meraklıları,
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 17
her biri kabus gibi olan planların deşifre edil-
diği “bölümleri” zaten hiç kaçırmadı; şahsen
ben de, darbe girişiminde bulunmakla suçla-
nacakları umulan kuvvet komutanlarının
savcılarca ifadesinin alındığı bölümü dikkat-
le izledim... Tam, en eğlenceli bölümün, özel
yetkili savcılığın AKP soruşturma bürosu ol-
duğuna dair ipuçlarının iyice ortaya serildi-
ği bölüm -hatırlarsanız o bölümde savcıların
dinlenmedik kimse bırakmadıkları gene yar-
gı tarafından tespit edilmişti- olduğuna ka-
naat getirmiştim ki; senaristlerin, en heye-
canlı bölümü 2009'un sonuna bıraktığı anla-
şıldı, özel yetkili savcılık, Genelkurmay Baş-
kanlığı Seferberlik Tetkik Dairesi'ne girdi,
hem de Başbakan Yardımcısı'na suikast so-
ruşturması nedeniyle...
Böylece, 2009'da epey reyting yitiren Erge-
nekon dizisi yıl sonunda yaptığı reyting pat-
lamasını, 2010'da sadece eski izleyicilerini
kazanarak değil, yenilerini de fanatikleri ara-
sına katarak sürdürecek görünüyor. Bana
sorarsanız, Akbaba'nın Üç Günü falan hika-
ye, Ergenekon “kozmik oda” ile bilim kurgu-
ları da alt üst edecek 2010'da.
One minute yahu!
Kime diyorum ben?
Bir de “one minute” var, yıl başlarken Da-
vos'ta Erdoğan İsrail Cumhurbaşkanı Şimon
Perez'e söyledi, seçim yatırımı diyenler ol-
madı değil, seçimler Filistin'de olsa Erdo-
ğan'ın kazanacağı kesindi; gene de sahiller,
bölgedeki Kürtler, hatta az daha İstanbul,
AKP'ye itibar etmediyse de Erdoğan'ın Par-
tisi 29 Mart'ta ipi açık ara önde göğüsledi.
İlkbahar'da, Nisan'da ABD Başkanı Barrack
Obama geldi, vaktiyle Clinton'un gelişi daha
şenlikliydi sanki; 2009'un şenliği sonbahar-
da Erdoğan ABD'ye hemen gitmek isteyince
10 Kasım bahane edilerek icra edildi, sonuç-
ta, ay sonunda gitti.
Bir ara, İlker Başbuğ da parmak sallayarak
falan gazetecilere “one minute” gibi bir şey-
ler söyledi sanki, hatta alınanlar bile oldu.
Neyse ki onun lafı artık pek dinlenmediğin-
den, gazetecilere “one minute”u Zaman Ga-
zetesi Yayın Yönetmeni Ekrem Dumanlı söy-
ledi. Ağustos sonuna doğruydu, “tasfiye edi-
lecek gazeteciler” yazısını yazdı; Eylül gibi
Aydın Doğan medyasına büyük vergi cezala-
rı kesildi; TÜSİAD içindeki yönetim krizi de o
ay başladı. Hâlâ bitmedi, sürüyor, belli ki
2010'da da sürecek.
Kriz mi? Türkiye'de, 2009'da, olur mu öyle
şey... 2008'deki gibi sadece teğet geçmeye
devam etti; her ne kadar, Eylül 2009 itiba-
riyle tarım dışı işsizlik TÜİK'in verilerine gö-
re yüzde 16,9 ve sigortasız çalışma yüzde 0,9
artarak yüzde 45,5 oldu, istihdam oranı
2008 rakamları manipülatif şekilde güncel-
lenmesine rağmen azaldı, ücretler düştü, ar-
tı-değer sömürü oranı arttı ise de, bankalar
kârlarını arttırdılar. 2010'da muhtemelen
daha da arttıracaklar ve kriz daha da teğet
geçecek. Tahmin edilenden daha da zor bir
yıl olabilir 2010 bu yüzden ve aksine, gör-
kemli bir devrimci yükseliş yılı da...
18 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Politika
Polis şiddeti
toplumu kuşatıyor!
Alaattin Karadağ'ın sağ ele geçirildiği halde öldürül-
mesi, AKP iktidarında askerin gücünün polis gücüyle
ikamesinin demokrasi getireceği beklentilerini
şiddetle tekzip ediyor.
Can Atalay
Alaattin Karadağ adında bir devrimci 19 Ka-
sım 2009, saat 21:00 sularında afiş asarken
kendilerini durdurmak isteyen kolluk güç-
lerine “silahla mukavemet” ettiği gerekçe-
siyle "uzun boylu" bir polis tarafından vuru-
larak öldürüldü. Karadağ uzun bir kovala-
maca sonrasında vurulmuş , polis ölümcül
atışını, o yerde yaralı yatarken yapmıştı.
Karadağ, devrimci bir işçi, bir ölüm orucu di-
renişçisiydi. Ölüm orucunda sakatlandı. Sağ-
lık nedeniyle tahliye edildi. Bir “iş
kazası”nda sağ elinin dört parmağını kay-
betti. “Malulen” geri hizmete çekilmektense
mücadelenin en ön saflarına doğru koşmayı
yeğledi.
Alaattin Karadağ'ın öldürülmesinin önemi
sadece bu adanmış devrimcinin saf dışı edil-
mesiyle sınırlı değil.
İnsan hakları adına şiddet
Devletin zor aygıtlarının zulmü emekçi hal-
kın başından hiç eksik olmadığı doğru. Ama
ne Takrir-i Sükun döneminde, ne 12 Martta,
ne 12 Eylül’de ne de 1991 – 1998 arasında-
ki yargısız infazlar döneminde zorun elini
serbest bırakanlar bunu demokrasi -hatta
daha da ilginci insan hakları- adına ve bu
normlara uygun yaptıklarını iddia etmiş, da-
ha doğrusu etmeyi akıllarına getirmişlerdir.
1990’lar ortasına doğru Türkiye’de kolluk
güçlerinin -Kürt illeri dışında- yetkisinin sı-
nırlandırılması, demokratik hakların en
azından kağıt üzerinde güvence altına alın-
ması için pek çok düzenleme yapıldığı anım-
sanacaktır. Bu süreçte “Kahrolsun insan
hakları” sloganlarıyla yürüyüş yapan polis-
lerin görüntüsü hala belleklerde taze.
2000’ler başındaysa, bir ev içine kıstırılan
hırsızın nasıl yakalanamadığını göstermek
için tüm televizyonları "vaka mahalli"ne ça-
ğıran “eli kolu bağlı” polis skeçlerinin sah-
neye konuluşu da çok uzakta değil…
Polis hakimiyetinin tırmanışı
Bugünse ellerinde küçük oyuncaklarıyla yol-
dan geçenleri hiçbir hukuki sınıra itibar et-
meksizin çeviriyor, yol ortasında, toplumsal
muhalefetin tek bir yüksek sesli itirazıyla
karşılaşmadan hayatımıza giren “TC Kimlik
Numaraları” marifetiyle GBT (genel bilgi ta-
raması) gerçekleştiriyor, huzur ve güven te-
sis ediyorlar.
MOBESE’lerin güvenliğimize katkısı, hiçbir
kuşkuya yer bırakmayacak biçimde propa-
ganda edilirken, Londra’da CCTV’lerle ilgili
tartışma ve toplumsal mücadeleler Avru-
pa’da yaprak kımıldasa kulak kabartanlarca
dahi göz ardı ediliyor.
Sadece altı yıl öncesine kadar kimsenin ken-
di aleyhine delil vermeye zorlanamayacağı
temel hukuk karinesi olarak avukatların
meslek içi eğitimlerinin temel başlıkların-
dan biriydi. Bugünse, devlet kapısındaki en
basit işlemlerde dahi yurttaşların kişisel ve-
rileri kaydediliyor.
Elektronik kimlik kartlarıyla gündelik haya-
tımızın ne kadar kolaylaşacağı anlatılırken
sağlık ile ilgili verilerimizin dahi kaydedildi-
ği bir elektronik cihazın nasıl bir denetime
olanak tanıyacağını aklımıza bile getirme-
miz istenmiyor…
Türkiye’de işkencenin çok azaldığı, AKP ik-
tidarı döneminde Türkiye’nin demokratik-
leştiğini durmaksızın anlatmayı bir zevk bi-
lenlerce -özellikle okumuş yazmış çevreler-
de- çok vurgulana gelir.
Haklıdırlar, Türkiye’de politik soruşturma-
larda işkenceye çok az rastlanır olmuştur.
Ancak bu veriye dayanarak “demokratikleş-
me” iddiasını ileri sürmek en iyimser ifade
ile aymazlık olarak nitelenebilir.
Polisin, “bir cürmü söyletmek için” işkence
dışında pek çok olanağa kavuşmuş olduğu
açık, bu olanakların hukuken sınırsızlığı(!)
bilinir ve Türkiye’nin dört bir yanında poli-
sin ölçüsüz şiddetinin belirgin biçimde art-
tığı ise kuşkusuzdur.
Demokratik hakları korumak için…
Yukarıda belirttiğimiz gibi yurttaşlaryla ilgi-
li tüm verileri akıl almaz bir oburluk ile de-
polayan bir zor aygıtını himaye eden, Harp
Akademisinin yerine Polis Akademisini öne
çıkarmaya çalışan bir hükümetin “demo-
kratikleşme havarisi” olarak kabulü ise en
hafif deyişle makul değildir.
Türkiye’de uzunca bir süredir demokratik
haklar alanındaki mücadele (Kürt sorunu
dışında) önemsizleştirilmiştir. Son on yılın
en önemli hatası demokratik hakların eksik
gedik de olsa burjuvazinin heybesinde ta-
şındığı yanılgısıdır.
Kitabi ayrıntılarda boğulmadan şu söylene-
bilir: demokratik haklar mücadelesi önem-
siz bir ayrıntı, burjuvazinin sonucuna var-
dırdığı bir bahis olarak ele alınamaz.
Bugün emeği ile geçinen yığınların sırtına
demokratik hakların korunması ve gelişti-
rilmesi mücadelesi de yüklenmiştir.
Demokratik hakların salt hukuki bir “kaza-
nım” sorunu olarak ele alınmasının emekçi
halkın günlük yaşamını ne hale getirdiği or-
tadadır.
Aşağıdan yükselen bir mücadele olmadan
Türkiye’de demokratik hakların mevcut ha-
liyle bile korunması olanaksızdır.
İşe egemen zihniyetin yıkılmaz kalesinde,
polis şiddetini en meşru gördüğü zeminde
yeniden başlanmasında eşsiz yarar vardır:
Elinde silah bulunan bir devrimcinin sağ ele
geçirilmeyip sokak ortasında öldürülmesi-
nin bu kadar olağan olarak kabullenişine
son verilmesi gerekmektedir.
Alaattin Karadağ cinayetinin geleceğimiz
açısından önemi buradadır.

Politika
19 Aralık hüzün değil
‘eylemli hafıza’ bekliyor…
“Sadece 9 yıl önce,
ülkenin her yerin-
de aynı anda yürü-
tülen bu vahşeti
öğrenmek, bilmek,
kınamak için tel-
evizyon dizisi çe-
kilmesini bekle-
meyin.”
Selçuk Kozağaçlı (*)
19 Aralık Hapishane Katliamı’nı
izleyen dokuzuncu sonbaharda-
yız. Halka karşı işlenen ağır suç-
ları izleyen dokuz yıldönümü, do-
kuz “adli yıl”, cinayet suçunun ya-
sal zamanaşımına eklenerek ge-
çip gitti.
Mücadele edenlerin tarihi bunu
asla kaydından düşürmeyecekse
de; Kötü muamele, görevi suiisti-
mal, hakaret, tehdit, toplu dayak
suçlarının yasal zamanaşımları-
nın bir bir dolduğunu seyrettik.
Sürüncemede bırakılan yargıla-
malarda, adresi bile tespit edile-
memiş sanıklara, celse erteleme-
lerine “taleplerimizi duymazdan
gelen” taraflı yargısal süreçlere
katlanmaya zorlandık.
İşkence ve cinayetleri ise; sözde
hala işleyen yasal zamanaşımına
bile bırakmayarak aklayan mah-
kemeler suçlular, hakkında bera-
at kararları verdi.
Halka karşı ağır bir suç işleyerek,
28 devrimcinin ölümü, yüzlerce
sakatlık, binlerce yaralı bırakan
ve takip eden 7 yıla yayılmış top-
lam 122 ölüme sebebiyet veren-
ler hesap vermediler.
Neden? Çünkü hesabı “sözde” so-
racaklarla, hesabı verecekler ay-
nılaşmıştı.
Askerler, disiplinleri ve askeri
başarıları göz önünde bulundu-
rularak terfi alırlar. En iyi asker,
emirleri en iyi uygulayandır. As-
ker ve polis bazen insan öldür-
dükleri için de terfi alırlar. Öyle
emredilmiştir, yapınca başarılı
kabul edilirsiniz.
Pekiyi Hâkimler nasıl terfi eder?
Verdikleri daha hızlı, daha adil
hükümlerle elde ettikleri “hukuk
liyakati” aranır herhalde…
Ama Hâkimleri, insan öldürmeyi
bildiği, sevdiği, toplu kırım yönet-
tikleri için Yüksek Mahkeme Üye-
liği’ne seçerseniz işin çivisi çıkmış
demektir. Terfiiyle yetinmeyip
“üstün hizmet madalyası” verir-
seniz işlettikleri cinayetlere doğ-
rudan ortak olursunuz. Burada
da duramayıp; “Seni Hâkimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu’na üye
yaptım, bundan sonra sadece se-
nin gibileri terfi ettir, hâkim yap”
derseniz artık gelecekte işlenecek
suçları organize ediyorsunuz de-
mektir. Bunların hepsi yapıldı.
Katliamın Ceza ve Tevkifevleri
Genel Müdürü, hâkim Ali Suat Er-
tosun’a o madalyayı takanlar, o
koltuğa oturtanlar, hukuksal liya-
kati bizce şüpheli hâkimliğini de-
ğil, hapishane katliamında soyun-
duğu kanlı rolü esas almışlardır.
Bugün, eski genel müdürün “hü-
kümet karşıtlığından” hatta “dar-
beciliğinden” şikâyet edenlerin
sızlanmaları ve dizlerini dövme-
leri samimi bulunmamalıdır. Fır-
sat verildiği her anda halka karşı
suç işlemekten geri durmayacağı
ortada olan bu zihniyetin; ne yap-
tığı veya niye yaptığı değil, nasıl
orada olduğu ve hala nasıl orada
durduğu soruşturulmalıdır.
Uzun ve değiştirilemez Genel Mü-
dürlüğü sırasında eskittiği Adalet
Bakanları şimdi nerede? Erto-
sun’u yüksek mahkemeye seçti-
ren irade, Adalet Bakanlığı yerine
Başbakan Yardımcılığı yürütmek-
tedir. Dönemin HSYK üyeleri şim-
di Yargıtay’da daire başkanı, dö-
nemin daire başkanları şimdi
Yargıtay başkanıdır. Madalyayı
veren hala Cumhurbaşkanı’dır.
Adalet istiyoruz,
ama kimden?
Aday gösterildiği HSYK seçiminin
“en yüksek oyunu” ona vererek,
Ertosun’u mesleki geleceklerini
belirleyen kurula gönderen yüz-
lerce yüksek mahkeme üyesin-
den mi istesek adaleti?
Yoksa karanlık yeteneklerini ken-
dilerine karşı da kullanmaya baş-
ladığını hissettikleri ana kadar,
sırtını sıvazlamış hükümetlerden
mi?
Adalet Bakanlığı yaptığı dönem-
de bizzat onun kurduğu düzeni
sürdürmekten geri durmadığı
için ödüllendirilenler Meclis Baş-
kanı oldu, belki de adaleti parla-
mentodan istemeliyiz? Hiçbirisi-
nin bize adaleti vermeyeceği or-
tadadır. Adaleti istemeli ve müca-
dele ederek inşa etmeliyiz.
Fosfor bombaları ile yakılan genç
kadınların, işkenceyle öldürülen-
lerin, kurşunlananların hesabını
yeterince etkili sormadığımız için
F Tipi tecrit, bugün hala öldürü-
yor, sakat bırakıyor ve işkence
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 19
ediyor. Bu mütemadi bir suçtur
ve halka karşı işlenen suçlarda
zamanaşımı işlemez.
Ali Suat Ertosun için en doğru ter-
fi sanık sandalyesidir. Onun şah-
sında hapishane katliamı mah-
kûm edilmedikçe, yargı ve siyasal
iktidar bu suçun ortağı kalacaktır.
Hapishane katliamında yok edi-
len, yıllar süren direniş içerisinde
katledilen, sakat kalan, işkence
gören dostlarımızı asla unutma-
yacağız ve yalnız bırakmayacağız.
30 yıl önce gerçekleşmiş Diyarba-
kır Cezaevi vahşetini bugün tel-
evizyon dizilerinden nemli göz-
lerle öğrenenlere haykırıyoruz,
sadece 9 yıl önce, ülkenin her ye-
rinde aynı anda yürütülen bu
vahşeti öğrenmek, bilmek, kına-
mak için televizyon dizisi çekil-
mesini beklemeyin.
Sorumlularının cezalandırılması
için mücadele edin; yaralarımız
ancak o zaman sarılacaktır.
19 Aralık Hapishane Katliamı’nı
unutmadık, unutturmayacağız.
Bu unutmama bir hüzüne değil
“eylemli” hesap sormaya karşılık
geldiği kadar ciddidir.
Ali Suat Ertosun ve katliamın tüm
sorumluları yargı önünde hesap
vermelidir.
* Selçuk Kozağaçlı: Avukat, Çağ-
daş Hukukçular Derneği Genel
Başkanı
20 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Politika
Manifesto, Ne Yapmalı ve
yeniden kuruluş
Şimdi, yeniden kuru-
luşa soyunanların, Ko-
münist Manifesto ile
Ne Yapmalı’yı birlikte
okuma ve değişen ko-
şullar ilave bir katkıyı
gerektiriyorsa, onu
söyleme zamanı
Kenan Kalyon
Şu cümleye içimizden hiç birinin
itirazı olamasa gerek: Bir sekt
kurmak üzere yola çıkmıyoruz…
Ama bu cümleyi bir amentü ve-
ya nakarat gibi sabah akşam te-
rennüm etmek, kendi başına
sekt ötesi bir siyasal işçi hareke-
ti yaratmaya koyulduğumuz, ko-
zamızdan çıkarak yepyeni bir
zarfa büründüğümüz anlamına
gelmeyebilir. Zira sosyalist hare-
ketin yeniden kuruluşunu, işçi
hareketinin yeniden derlenişinin
içinden geçirerek ilerletmediği-
miz; kendimizi kabuk bağlamaya
veya kapanmaya izin vermeyen,
sınıf mücadelesinden gelen uya-
rımlara hep duyarlı kalmamızı
ve hep yeni girdilerle beslenme-
mizi sağlayan bir deneyimler di-
zisinin içine sokmadığımız tak-
dirde, aksi yöndeki niyet beyanı-
na rağmen bir sekt olarak kala-
kalmamız neredeyse mukadder
gibi.
* * * palı bir biz kümesi olmaktan, bu-
Sözlükler, aynı zamanda mezhep
demek olan sektin ikinci anlamı-
na dair şunu yazıyor: “Toplum-
sal çevredekinden oldukça deği-
şik ya da ona karşıt bir dinsel öğ-
retiye beslediği katı inanç dola-
yısıyla bütünleşmiş olan kapalı
bir dinsel biz kümesi.”
Evet, doğrudur, “biz” algısı olma-
yan, kendini dışından ayırmayan
ve bir irade olarak temayüz et-
meyen her hangi bir özne düşü-
nülemez. Ama dileyen Marx’ın
Feurbach Üzerine Tezler’ine ba-
kabilir. Burada tanımlanan ve
antropolojik dayanakları da olan
özne, eyleyen, ucu açık, dönüştü-
rürken kendisi de dönüşen, eği-
tirken eğitilen, kendi dışıyla sü-
rekli bir etkileşim ve gerilim ha-
lindeki öznedir; aşkın veya ken-
disine sığınmış bir özne değil.
Marx’a göre, birincilerden so-
yundurulmuş bir “özne”, eşya-
nın tabiatına aykırı ve namev-
cuttur.
* * * Marx ve Engels, Komünist Mani-
Sekt ritüelleri, söylemi, gelenek-
leri ve sekterliğiyle kendini yalı-
tır. Her sekt kendisine ayrıksı bir
mikro dünya inşa eder; ancak
böyle bir dünyanın içinde huzur
bulur ve bu yüzden hiçbir sekt
genel, kapsayıcı, evrensel bir dil
veya çağrı üretemez. Şu halde,
sekt olmayacağız taahhüdü, ka-
nun ritüellerini ve tutuculuğunu
üretmekten kategorik olarak
uzak durmak demektir. Aslında,
yeniden kuruluşun ima ya da
içerimlerinden biri de bundan
başka bir şey değil. En başta
kendimizi dönüştürmeyi, aşma-
yı ve yenilemeyi, gerektiğinde
yıkıp yeniden inşa etmeyi, kendi
sınırlarımızı durmaksızın ötele-
meyi, zaaf ve yetmezliklerimizle
boğuşmayı göze alamıyorsak,
yeniden kuruluş iddiası kulağa
hoş gelen bir sedadan ibaret ka-
lır. Yeniden kuruluş iddiasıyla
ortaya çıkanlar huzursuz ve tat-
minsiz olma zorundadırlar. Bu
yüzden, dirençleri olmayan ciddi
bir yeniden kuruluş süreci düşü-
nülemez. Direnç yoksa, yeniden
kuruluş iddiası yeterince kararlı
ve yeterince köktenci olmadı-
ğındandır. Marx’ın sermaye için
söylediğine anıştırmada bulu-
nursak, yeniden kuruluşun en-
geli veya dinenci kendi içindedir.
* * * mi ve oturmaya başlayan burju-
festo’yu, aslında, işçi hareketinin
o zamanki seviyesinin ifadesi
olan bir sektin daveti üzerine ka-
leme aldılar. Ama bu klasik met-
nin, dipten gelen dalganın kuv-
vetli bir sezgisiyle, zamanın yay-
gın bir olgusu olan sektlere hiç
prim vermediğini, hatta özellikle
“Proleterler ve Komünistler” bö-
lümünde çubuğu tam ters yöne
büktüğünü, yeni mücadele ve
örgütlenme biçimlerini zorlama-
ya başlayan bir işçi hareketinin
geleceğine işaret ettiğini rahat-
lıkla ileri sürebiliriz. Örneğin, şu-
nu söylerken yaptığı gibi:
(Komünistlerin) “bir bütün ola-
rak proletaryanın çıkarlarından
ayrı ve onların dışında hiçbir çı-
karları yoktur.
Proleter hareketi biçimlendir-
mek ve kalıba dökmek üzere
kendilerine ait hiçbir sekter ilke
saptamazlar.” (Buradaki “kendi-
lerine ait hiçbir sekter ilke sap-
tamazlar” ibaresine özellikle
dikkat).
Marx ve Engels, daha sonraki dö-
nemde işçi hareketinin geçmişini
temsil eden, hareketi geriye çe-
ken ve zamanla bir ayak bağı ha-
line gelen bu sektleri karşılarına
almakta hiç tereddüt gösterme-
diler.
* * *
Lenin’in sorunsalı başkaydı. O,
Asyatik bir despotizmin hüküm
sürdüğü Rusya’da, tarih sahnesi-
ne çıkmış gürbüz ve modern bir
işçi hareketinin, olmayan bir
öğesini, Manifesto’nun terimle-
riyle konuşacak olursak, “en ile-
ri ve kararlı kesimi”ni, “bütün
öteki kesimleri ileri iten kesi-
mi”ni görünür kılmakla iştigal
ediyordu. Bu yüzden, Ne Yapma-
lı’da çubuğu tersine, bir devrim-
ciler örgütünün inşasına doğru
büktü. Tabii ki, Ne Yapmalı’yı ko-
şullayan ve Manifesto’nun yazıl-
dığı tarihte kendisini belli etme-
miş başka gerçekler de vardı. İş-
çi hareketinin kapitalizm koşul-
larında giderilemez eşitsiz gelişi-
va toplumlarında ekonomik ala-
nın siyasal alandan görece yalı-
tık bir işleyişe kavuşturulması
gibi.
Ama Lenin, devrimciler örgütü
derken, toplumsal veya sosyolo-
jik özneden kopuk bir siyasal öz-
ne tarif etmedi. Yeri ve zamanı
geldiğinde çubuğu bu kez tam
tersi yönde bükmesini bildi. İşçi
hareketinin gerisinde kaldığı ve-
ya bu hareketin yarattığı öz-ör-
gütlenmeleri algılamakta ve on-
larla gereği gibi ilişkilenmekte
zorlandığı dönemlerde, eleştiri
oklarını partisine yöneltmekten
asla geri durmadı. Bu yüzden, Ne
Yapmalı’nın çarpık, bağlamından
koparılmış, karikatür kokan, ika-
meciliğe ve toplumsal özneden
kopuk bir siyasal özne anlayışı-
na davetiye çıkaran bütün yo-
rumlarından uzak durmak gere-
kiyor. Şimdi, yeniden kuruluşa
soyunanların Komünist Manifes-
to ile Ne Yapmalı’yı birlikte oku-
ma ve değişen koşullar ilaveten
yeni bir katkıyı gerektiriyorsa,
onu söyleme zamanıdır.
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 21

Emek

Evet, mücadele eğitir…

2007 Telekom grevinde uzun bir durgunluğun ardından, işçi hareketinde
belli bir kıpırdanmanın gözüktüğü bir dönemde yenilmenin caydırıcırdı etkisi bü-
yük olurdu. İşyeri komiteleri grevin sevk ve idaresini ellerine aldı; 44. gün zafer bi-
zimdi

İhsan Bayrı (*)

Tekel işçileri canlarını dişlerine takmış di-

reniyor. Bu mücadelenin şu veya bu şekilde
kazanımla bitmesi, hem arkadaşlarımızın
mağduriyetlerinin önlenmesi hem de sınıf
mücadelemizin geleceği açısından çok
önemli. Çünkü işçi hareketinin her hangi bir
sektöründeki kazanımlar “bulaşıcı”, özendi-
rici ve ön açıcı olabilir. Bunu hükümet de
gördüğü için ayak diriyor.
Her mücadele bir okuldur; her mücadele
ona katılanları eğitir ve dönüştürür. Tekel
işçilerinin de bu direnişte çok şey öğrendik-
lerinden kimsenin şüphesi olmasın. Bunu
kendi deneyimimizden, 2007’deki Türk Te-
lekom grevinden biliyorum ve bu vesileyle
bu deneyi Ekmek&Özgürlük okurlarıyla
paylaşmak istedim. Çünkü aradaki bütün
farklılıklara rağmen, bu deneyimle Tekel iş-
çilerinin direnişi arasında bir ortak yön var:
Özelleştirme taarruzunu durdurmak veya
bu bahiste atı alan Üsküdar’ı geçmişse yeni
mağduriyetleri önlemek.
Türk Telekom grevi, aslında farklı cepheler-
den ele alınması gereken, 1980 sonrası işçi
sınıfı mücadelesi bakımından önemli bir ge-
lişmedir. İletişim-haberleşme sektöründe
tek yetkili sendika olan Türk Haber-İş’in bu
greve imza atmasına da ayrıca mim koymak
gerekiyor. Bu mim, Türkçü ve milliyetçi gö-
rüşün hâkim olduğu bir genel merkeze ve
İstanbul’un Avrupa yakası şubesi hariç aynı
eğilimden şube yönetimlerine sahip bir sen-
dikadan bahsettiğimiz için gerekli. Telekom işçileri grev komitelerinin önderliğinde mücadeleyi kazandıktan sonra grev pankartlarını topluyorlar
Sendika aslında, 1980 sonrasında devlet leşmede inisiyatifi neredeyse tamamen ele ölüm kalım meselesi olduğu kanaatindeydik.
eliyle desteklenmiş ve işçilerin mecburen geçirmişti. En azından bu kanaatteydi ve Bu doğrultudaki çağrı ve zorlamalarımız ge-
üye oldukları bir kurum. Yönetimine hâkim kendinden emindi. Mart 2007 dönem toplu- nel merkezde nihayet yankı bulmaya başla-
görüş özelleştirmeye karşı değildi… Özel- sözleşmesine böyle bakıyor; işçileri ve sen- dı.
leştirme öncesinde devletle arasını hiç boz-
dikayı hiç ciddiye almıyordu.
mamış bir yapı sürüp gidiyordu. Tek yaptı- İşveren, Türk Telekom çalışanlarını farklı
ğı, işverenlerin teklifi doğrultusunda toplu Aslında, Avrupa yakası temsilcileri olarak, statülerle parçalamış; böl-yönet ve birbirine
sözleşme imzalamaktan ibaretti. genel merkeze karşı muhalefetimizde öte- düşür taktiğini epeydir uygulamaya başla-
den beri dillendirdiğimiz gerçekler bir bir mıştı. 26 bin sendikalı işçiye karşılık, 9 bin
Susarsan sıra sana da gelir…
açığa çıkıyordu. İşverenin hedefi sendikal ör- sendikasız sözleşmeli personel, 3 bin 500
Ama gün gelip özelleştirme kendilerini de
hedef tahtasına yerleştirdiğinde işler değiş- gütlülüğü bir biçimiyle ortadan kaldırmaktı. kapsam dışı personel ve binlerce taşeron iş-
meye başladı. Sendika, oldukça gecikmiş bi- Bu amaçla sendikayı tam bir teslimiyete zor- çisi… Grev öncesinde tablo buydu ve işveren
çimde bir varlık-yokluk ikilemiyle yüz yüze luyordu. örgütsüz işçileri grev kırıcılar olarak sendi-
olduğunu fark etti. İşveren, özelleştirme ön- Biz İstanbul temsilcileri, bu sürecin ve özel- kaya karşı kullanmak niyetindeydi. Gerçek-
cesinde ve sonrasında sendikal gücün kolu-
nu kanadını epeyce budamıştı. Toplu söz-
leştirme sonrası ilk toplu sözleşmemizin ör-
gütlü güç ve sendikal varlık açısından bir
ten de grev boyunca bizi en çok uğraştıran
sorun bu oldu. >>
 22 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
>> İşveren bu tablodan güç alarak Mart
2007’de başlayan toplu sözleşme görüşme-
lerini Eylül’e kadar uzattı. Bu arada kendi
tekliflerine sendikanın kayıtsız şartsız evet
demesinin zeminini hazırlamaya çalışıyor-
du. Sendikasızlara, sendikalı işçilerden da-
ha fazla ücret ödeyerek sendikalı olmayı an-
lamsızlaştırma peşindeydi, hatta açıkça işçi-
leri sendikadan istifaya çağırıyordu.
Ya ihanet ya işçiden yana tavır…
İstanbul temsilcileri olarak, şube yönetimi
ile istişareden sonra genel merkeze içinde
ihtarın da olduğu bir çağrıda bulunduk: Ya
ihanete ortak olursunuz ya da işçiden yana
tavır alarak harekete geçersiniz. İşveren ilk-
okul mezunu 14 bin işçiyi işten atmak, es-
nek çalışmayı yerleştirmek ve ücretlerde ar-
tış bir yana, indirime gitmek için toplusöz-
leşme görüşmelerini kasten tıkıyordu. Bu da
tam bir mağlubiyet ve sendikal örgütlenme-
nin sonu demekti.
Çağrımız olumlu karşılandı. Sendikanın ge-
nişletilmiş temsilciler kurulunun Anka-
ra’daki toplantısından grev kararı çıktı. Ka-
rarın alınışı sırasında 350 temsilcinin coş-
kusu, sevinci ve kararlığı görülmeye değer-
di. Bu karar mutlaka hayata geçirilmeli ve
bu saldırı ne pahasına olursa olsun püskür-
tülmeliydi. Bu kararın alınışında, Hava-İş’in
aynı dönemdeki grev oylaması sonucunun
da etkisinin olduğunu not etmeden geçme-
yeyim.
Ben ve arkadaşlarım hem heyecanlı hem işi-
mizin zorluğunun farkındaydık. Çünkü
“grev” sözcüğünün unutulmaya yüz tuttuğu
bir dönemde, genelde sağa kaymış bir işçi
kitlesi ve üstelik o zamana kadar kitapların-
da grev sözcüğü olmayan bir sendika yöne-
timi ile sert bir mücadelenin içine giriyor-
duk. Olası bütün yalpalamalara rağmen ba-
şarmalıydık.
16 Ekim 2007’de 81 il, yüzlerce ilçe ve taşra
teşkilatında greve çıktık. Aslında, birçoğu-
muz bu grevin nasıl örgütleneceği konusun-
da pek tecrübe sahibi değildik. Ama kervanı
yolda dizmeyi başardık. Grev günü önceden
kestirilemeyecek ölçüde herkesin dört elle
işe sarıldığını ve çok azimli olduğunu gör-
dük. Ciddi bir sahiplenme tavrının varlığına
tanık olduk. Bu zemin, bir seferberlik hali
içinde, seri bir işbölümü ve eşgüdüm ağıyla
hızla örgütlenmemizi sağladı. Düne kadar
birçoğu birbirine yabancı olan bir işçi kitle-
si, kader birliği yapmış, iç dayanışması ve
kenetlenmesi yüksek bir topluluğa dönüştü.
İletişim sektörü çalışanları olmanın bize ka-
zandırdıklarının, durumun gerektirdiği şe-
kilde hızla örgütlenmemizde ve ülke çapın-
daki eşgüdümümüzde bir payı elbette var-
dı.
İşçiler grev gözcülerine yapılan çeşitli mü-
dahalelere her defasında hep birden karşı
koydular. Grev çadırlarını birinci evleri hali-
ne getirdiler. Polis gözetiminde gerçekleşen
tüm saldırı ve kışkırtmaları boşa çıkardılar.
Farklı bölgelerde işçi kardeşlerine yapılan
saldırıları haber aldıklarında kendiliğinden
harekete geçerek çok anlamlı dayanışma ör-
nekleri sergilediler. Genellikle taşeronların
bulunduğu bölgelerde yoğunlaşan birçok
saldırıya hak ettiği biçimde cevap verdiler.
Daha da önemlisi, bankaların, alışveriş mer-
kezlerinin, PTT’nin, bakanlıkların, emniye-
tin, fabrikaların, internet hizmetlerinin veri
akışını, iletişim ve haberleşme bağlantılarını
ciddi biçimde aksatabildiklerini görerek
emeğin gücünün bilincine vardılar.
Son yıllarda, teknolojik gelişme ve dönü-
şümlerin işçi sınıfını silahsızlandırdığına ve
onu eski pazarlık gücünden yoksun bıraktı-
ğına dair epey tevatür işitmiştik. Grevimiz
bunun tersini kanıtladı. İşçi teknolojiye hâ-
kimse onu pekâlâ kendi amaçlarının, örgüt-
lenmesinin ve mücadelesinin de hizmetine
koşabilir. Dahası, duruma göre bir düğme de
bir şartel kadar, hatta bazen ondan daha faz-
la etkili olabilir.
İşçiler aynı zamanda, çok çeşitli kesimlerden
gece gündüz demeden gelen ziyaretçi ve des-
tekçilerin şahsında dostlarını tanıdılar. Ge-
nellikle kimleri gördük yanımızda? KESK ve
bağlı sendikaları, özellikle sağlık ve eğitim
emekçilerini, belediye çalışanlarını, ilerici
hukukçuları, sol ve sosyalist partileri, sosya-
list dergi çevrelerini ve sol basını. Buna kar-
şılık, göstermelik ve günü kurtaran destek
açıklamalarının ötesinde, Türk-İş yönetimi
ve bağlı sendikaların önemlice bir bölümü
greve gerçek anlamda hiçbir katkıda bulun-
madı. Hatta tam tersine, boyumuzun ölçüşü-
nü alacağımız beklentisiyle, adeta pusuya
yattı ve hükümetle ilişkilerini iyi tutmaya
baktı. Bu sırada, işbirlikçi basın da taşeron
ve kundakçıların kablo kesme veya hırsızlık-
larını ya da bakımsızlık nedeniyle hizmet dı-
şı kalma durumlarını bize mal ederek grevi-
mize kara çalma gayreti içindeydi.
Taktik savaşı
Önemli grev ve işçi direnişlerinin tarafların
karşılıklı taktik savaşına sahne olmaması dü-
şünülemez. Türk Telekom grevinde de öyle
oldu. İşveren ve hükümet her yolu (baskı,
şantaj, karalama, devamlı taciz, gözaltına al-
ma, grev çadırlarını basma, halkla karşı kar-
şıya getirme, grev kırıcılarını devreye sokma,
vb) deneyerek grevi kırmaya oynuyordu.
Karşı taktiğimiz kararlılık, dayanışma ve iç
örgütlenme düzeyimizi yükselterek bunun
kırılamaz bir grev olduğunu gözlerine çak-
mak olabilirdi ancak.
Öyle de yaptık. Onuncu günde kurulan işye-
ri komiteleri grevin sevk ve idaresini ellerine
aldı. Soğuk ve yağışlı hava koşullarına rağ-
men hiçbir işçi kendi işyerinin önünü terk et-
medi. Durum başka bir yere yığınak yapma-
yı gerektirdiğinde, en hızlı biçimde orada
olundu. Grev kırıcılarına geçit verilmedi. Sık-
laşan göz altılara ve polis baskınlarına, her
defasında kitlesel yürüyüş ve protestolarla
cevap verildi. Greve suç, grevciye suçlu mua-
melesi yapma gayretleri, mücadelemizin
haklılığı ve meşruiyeti üzerinde kendinden
emin bir ısrarla karşılandı. Her polis baskı-
nında grev gözcüleri ve işçiler, ellerinde ki-
tapçıklar, polis şefleriyle, onları şaşırtacak
biçimde çatır çatır yasa ve hak tartışması
yaptılar.
İşveren akçeli ayartma yollarını da denedi.
Fazla dayanamayacağımız sanısıyla grevden
vazgeçen işçiye ödeme yapma vaadinde bu-
lundu. Sendika bu hamleyi, akıllıca ve yerin-
de bir davranışla birer maaş ödeyerek ve
grevin uzun sürmesi halinde ödeme yapma-
ya devam edeceğini açıklayarak boşa aldı.
Öte yandan grevdeki kararlılığımızın geri-
sinde iki husustaki netliğimizin yattığını be-
lirtmeliyim: Geri çekilemeyiz; geri çekilmek
hezimet demektir. Bu netliğin, bir mücade-
leyi kazanmak bakımından çok ama çok
önemli olduğunun ne kadar altını çizsem ye-
ridir. Ve ikincisi, uzun bir durgunluktan son-
ra işçi hareketinde belli bir kıpırdanmanın
gözüktüğü bir dönemde yenilirsek, bunun
caydırıcı etkisi büyük olur. Kendi çıkarları-
mızın ötesinde, bir bütün olarak sınıfımız
adına da bir rol üstlendiğimiz duygusunun
bize ek bir enerji verdiğini söyleyebilirim.
Ve kazandık
Türk Telekom grevi 44. gününde sona erdi.
Her bir günümüze çok şeyin sığdığı yoğun
bir süreçten alnımızın akıyla, taleplerimizin
çoğunu kabul ettirerek, Türkiye işçi sınıfı ta-
rihine kendimizce bir not düşerek ve grev
okulunun bize kazandırdığı tecrübelerle çık-
tık. Bizatihi grevin yapılmış olması, işkolu-
muz açısından başlı başına bir olaydı. Ama
bunun ötesinde de kazanımlarımız oldu:
n İlkokul mezunları işten atılmadı.
n Esnek çalışma kabul edilmedi.
n Öncü işçilerin işten atılması önlendi.
n Sosyal haklarda geriye gidiş olmadı.
n Yeni işçiler alındı.
n Sendikasız işçiler (657 kapsamındakiler
ve sözleşmeli personel) başka kurumlara
gönderildi. Sendika bunların işçi statüsüne
alınmasını talep etmişti.
n Ücretlerde yüzde 16 artış sağlandı.
Bu mücadelenin bedeli, Diyarbakır’dan bir-
kaç arkadaşımızın askeri hava üssüne sabo-
taj iddiasıyla tutuklanması ve birkaç arkada-
şımızın da işine mahkeme kararıyla son ve-
rilmesi oldu. Bu arkadaşlar şu anda aynı hak-
larla sendikanın tesislerinde çalışıyorlar.
Sonuç olarak, birçok sendika sıra kendilerine
gelinceye kadar kılını kıpırdatmamış ve kar-
şı taraf çok yol almış olsa bile, aslında özel-
leştirme muharebeleri henüz bitmedi. Ayrı-
ca, bu çerçevede Tekel’de olup bitenler, nasıl
bir ibretlik vakayla yüz yüze olduğumuzu
çok iyi özetliyor.
* İhsan Bayrı: Haber-İş Sendikası, İstanbul, Bakır-
köy eski temsilcisi

Emek
‘ İşçi kiralayana
yanında bedava…’
Özel İstihdam Büroları’na işçiyi rızasını almadan her 18
ayda bir başka bir patrona kiralama hakkı veren İş Yasası
değişikliği tekrar gündemde
ÖİB’ler taşeronlaşmayla başlayan işverenlerin güvencesiz çalıştırma eğilimine meşruiyet ve güç kazandıracak
Kuvvet Lordoğlu
Hükümet kamuoyunda “kiralık
işçilik” olarak bilinen yasa tekli-
fini yeniden meclise taşımaya
hazırlanıyor.
Haziran 2009’da 4857 sayılı İş
Yasasının yedi maddesinin de-
ğiştirilmesi ve yeni bir madde
eklenmesine dair TBMM’de ka-
bul edilen değişiklik Temmuz’da
Cumhurbaşkanınca veto edilin-
ce yürürlüğe girememişti. Ancak
hükümetin veto gerekçelerini
dikkate alarak yeni bir teklif ha-
zırladığı haberlerine karşı işçi
sendikaları konfederasyonları
yeniden tepkilerini ortaya ko-
yup, zor olmakla birlikte ortak
açıklama.(!) da yaptılar.
Şimdi yasa teklifine ve geri pla-
nına biraz yakından bakalım.
İşçi kiralamanın geçmişi
İş kanunu işçilerin bir başka iş-
verene kiralanabileceğini zaten
2003’ten bu yana düzenlemişti.
Bu kanunun 7 maddesine göre
geçici iş ilişkisi “işverenin işçisi-
ni bir başka işverene kiralaması
ve bunun altı aylık süreler içinde
toplam olarak iki kere uzatılma-
sı” ile mümkündü. Bu madde
açık olarak işçinin emek gücü alı-
nıp satıldığına göre, devredilme-
sinde de bir sakınca olmadığını
esas alıyordu.
Getirilen yeni yasa teklifi ise bu
devretme işini biraz daha düzen-
leyerek özel sektöre yüklemeyi
böylece devlete ek bir yük getir-
meden işi çözümlemeyi tasarlı-
yor. Bu amaç için kurulmuş ol-
mayan Özel İstihdam Büroları
(ÖİB) rahatlıkla bu amacı da ye-
rine getirebilir diye düşünülü-
yor. Esas kuruluş amaçları olan
iş bulma konusunda çok fazla ye-
terli olmadıkları anlaşılan
ÖİB’nin işe yerleştirme oranı
yüzde bir civarında kalıyor, yani
iş arayanların sadece yüzde biri
mevcut işlere yerleştiriliyor-
du.(Öz-Çetinkaya; 2008).
Patronlara promosyon
Bu güne kadar sadece nitelikli iş-
lerle ve üst ve orta düzey yöneti-
cilerin istihdamıyla ilgilenen ÖİB
bu yasa değişikliğinden sonra ar-
tık düşük nitelikte işçilerle de il-
gilenebilecekti. Aslında işçilerin
her zaman satmak zorunda ol-
dukları, satmamalarının açlıkla
eşdeğer olduğu bir malı ellerin-
de bulundurmaları ve ya daha
sonra satmak üzere biriktirme-
leri mümkün değildi. Teklifin ge-
rekçesinde işgücünün devredil-
mesinin, bir başka işverene kira-
lanmasının işsizliğin azaltılması-
nı amaçladığı ifade ediliyor. An-
cak bu yasayla ortaya çıkan du-
rum insan onuruna yakışan işle-
ri gerçekleştirmek için emek gü-
cünü satmak zorunda kalmaktan
daha farklı. Daima daha ucuz
kaynakları elde etmeye çalışan
sermayenin, üretimi gerçekleşti-
ren işgücünün de ucuz olanını
tercih etmesi ve bunu gerçekleş-
tirmeye çabalamasında şaşırtıcı
bir durum yok. Üstelik yasayla
işverene işçiyi ucuza kiralama-
nın yanında başka promosyonlar
da sunuluyor. İşveren yetişme-
sinde ve eğitiminde hiçbir katkı
sağlamadan, işçiyi azami 18 ay
çalıştırdıktan sonra eski işvere-
nine iade edebiliyor. Eski işveren
veya ÖİB’nin işçiyi farklı bir işve-
rene kiralaması veya onunla ya-
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 23
sadaki adıyla “geçici iş sözleşme-
si” imzalaması mümkün olabili-
yor.
“Eti senin, kemiği de
senin…”
Promosyon sadece bunlarla sı-
nırlı da değil. İşverenle yakın te-
mas içinde olan ÖİB çalışacak iş-
çinin sendikal konulara eğilim
taşıyıp taşımadığını, işverenin
bu konudaki hassasiyetlerini
dikkate alacak ve işyerinde sen-
dikal faaliyete katılması ihtimal
dışı olan işçilerin işe yerleştiril-
mesini sağlayacak.
4857 sayılı İş Yasasında düzenle-
nen geçici iş ilişkisi ÖİB vasıtası
ile uygulanmaya farklı bir biçim-
de sokulmak isteniyor. Yasanın
7. maddesi ile işçinin yazılı rızası
alınmasını şart koşuyordu. Yani
işveren kiraya vereceği işçisine
bunu isteyip istemediğini sor-
mak ve onayını almak zorunda
iken, ilave edilen madde buna
gerek bırakmıyor. ÖİB’ye başvu-
ran işçinin işe yerleştirilmek için
kendisinin teklif getirdiği düşü-
nülerek rızasına gerek olmadığı
kabul ediliyor. Yani işçiyi kirala-
yan işveren konumundaki ÖİB
işçiyi kendi malı gibi kabul edi-
yor: “Eti senin, kemiği de se-
nin…”
Şimdi bu yasanın uygulandığı bir
çalışma hayatını senaryolaştırır-
sak, ortaya çalışma hayatı açısın-
dan bir korku filmi çıkar. Çünkü
emeğini kiralamak isteyen bir iş-
çi yaklaşık her 18 ayda bir işve-
renini değiştirecek, böylece bir
buçuk yılda bir farklı işverenleri
ve farklı işleri öğrenmek zorun-
da kalacak. Yasada yapılan son
değişiklikle işyerinde eşit işi ya-
pan diğer işçilerden daha az üc-
ret alamayacak ama diğerlerin-
den farklı olarak yaptığı işi en
fazla 18 ay içinde bitirmek zo-
runda kalacaktır. Tek bir işve-
renle çalış(a)madığı için tek iş-
veren üstüne biriken bir kıdem
tazminatı da olmayacak.
Kısa süreli çalışma sonucunda iş-
çinin işyerinde diğer çalışanlarla
bir dayanışma ilişkisi kurabilme-
si ve ortak hareketi imkânsız ha-
le gelecek. Buna bağlı olarak kı-
sa süreli kiralandığı işyerinde şa-
yet mevcut ise bir sendikal faali-
yete katılması veya sendikalı ola-
bilmesi nerede ise imkânsız ola-
cak.
İşveren içinse, “bundan iyisi
Şam’da kayısı”…
24 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Emek
Madende cinayet:
Kâr hırsı 19 işçiyi
öldürdü
Bükköy maden
ocağında can gü-
venliğini yok eden
kötü çalışma ko-
şulları Bursa’daki
özel sektör işlet-
melerinin yüzde
70’ine egemen
Rahim Dede (*)
Mustafakemalpaşa, Bükköy ma-
den ocağında grizu patlaması so-
nucu 19 işçinin ölümü üzerine
Bursa’daki 15 kurum temsilcile-
riyle birlikte kaza yerine gittik.
Amacımız işçiler ve ailelerin acı-
larını paylaşmak, kazanın neden-
lerini sorgulayıp kamuoyunu ay-
dınlatmaktı. Dönüşümüzün erte-
si günü madende gördüklerimizi
Bursa kent meydanında yaptığı-
mız basın açıklamasıyla kamuo-
yuna duyurduk.
Kuralsız çalıştırma
Ocağın girişine vardığınızda iş ka-
zalarına karşı uyarıcı levhaları gö-
rünce bu madende güvenlik ön-
lemlerinin alındığını zannedebi-
lirsiniz. Oysa, bir çocuğun ağzın-
danmış gibi yapılan “babacığım
kurallara uy, güvenli çalış, eve
sağlıklı dön, bizi üzme” uyarısını
okuduktan sonra işçilerle görü-
şünce, bu işyerinde kurallara asıl
uymayanın işverenin kendisi ol-
duğunu anlamak zor olmadı.
Kaza yerinden ayrılıp Deveci ko-
nağı ve Bükköy’e giderek köylü-
lerle ve madende çalışan işçilerle
görüştük.
Kazada iki yakınını kaybeden, gri-
zu patlamasından yarım saat ön-
ce patlama yerinden ayrılan işçi-
ye “içeride gaz olduğunu hisset-
miyor musunuz” diye sorduğu-
Ekipler , patlamayla çöken ocaktan arkadaşlarının cenazelerini kurtarabildiler
muzda, “tabii hissediyoruz ama
bizi dinleyen yok. Biz bir şey söy-
lediğimizde siz karışmayın işini-
ze bakın diyorlar” yanıtını aldık.
İçeride havalandırmanın yeterli
olmadığını, gaz ölçümlerinin dü-
zenli yapılmadığını söyleyen işçi-
lere, “gelen müfettiş veya teknik
heyete bu durumu söylemiyor
musunuz” diye sorduğumuzday-
sa “biz hiç müfettiş veya denetle-
yici görmedik” ki yanıtını alıyo-
ruz.
“Onlar geliyorsa eğer, ocağa in-
meden, işçilere bir şey sormadan
işveren veya vekilleriyle görüşüp
muhtemelen yiyip içip çekip gidi-
yorlar. Bizler çoğu kez bölge ça-
lışma müdürlüğüne şikâyette bu-
lunmayı düşündük, fakat bir so-
nuç elde edemeyeceğimizi, boşu-
na işverenle problem yaşayacağı-
mızı düşünerek vazgeçtik” diyor-
lar.
Bu kadar riskli bir işte çalışanla-
rın aldığı ücret ise asgari ücretin
üzerine eklenen iki yüz veya üç
yüz TL. Yani 750 ile 850 TL ara-
sında. Daha da kötüsü, “belli bir
miktarın altında üretim yapan iş-
çilere o gün hak ettikleri ücretin
ödenmediğini öğreniyoruz.
Köylülerin verdiği bilgiye göre, iş-
çilerin, maden girişinden 700
metre ileride , 270 metre derin-
likteki çalışmalarının sonucu, iş-
verene yüksek kar olarak geri dö-
nüyor. “Burası çok karlı bir işlet-
me” diyor köylüler.
“Ücretimi bilmiyorum”
Onların tanıştırdığı genç bir işçiy-
le konuşuyoruz. Ocağa inmeyen,
dışarıda çalışan bu işçi “ne kadar
ücret alıyorsun?” sorumuza, “Ne
ücret aldığımı bilmiyorum, ben
45 gündür orda çalışıyorum ha-
len hiç ücret almadım” diye yanıt
veriyor. “Gel çalış dediler bende
çalışıyorum. Ne kadar aldığımı,
ücretin verildiğinde öğreneceğim.
“İşe giriş saati belli, çıkış saati bel-
li değil” diye sürdürüyor konuş-
masını. “Elimizdeki iş bitinceye
kadar çalışıyoruz. 10-12-14- saat
sürdüğü oluyor.”
Bükköy maden ocağındaki kazay-
la güncelleşmiş olsa da bu koşul-
lar çoğu işletmede aynı vahimlik-
te yaşanıyor. Bursa İşçi Hakları
Derneği’ne gelen işçilerin anla-
tımlarından, daha kötü koşullar-
da çalışılan çok sayıda maden ve
işyeri olduğunu biliyoruz. Özel
sektör işletmelerinin yüzde 70’in-
de işçiler sadece yer altında değil,
yer üstünde çalışırken zehirleni-
yor, iş kazalarına uğruyor, kötü
muamele görüyor, düşük ücretle
çalışıyor ya da gelirleri gerçek üc-
reti üzerinden gösterilmiyor, sen-
dikalaşmaya karşı aşırı tepki ve
engellemeyle karşılaşıyor.
Kendine güvensizlik, sınıfa
güvensizlik
“Bütün bu uygulamalara karşı ör-
gütlü mücadele” önerimize, ma-
denciler “işçilerin birbirine gü-
venmediklerini” söyleyerek yanıt
veriyorlar: “Bu işçi sınıfıyla bir
şey olamaz!”
Durumdan şikâyetçi olanlar mü-
cadeleye katılsa çoğunluğun mü-
cadele içine girmiş olacağını anla-
tıyoruz. Mevcut koşulların düzel-
mesi için dahi mücadele gerekti-
ğini, sistemin ve devletin durumu
düzeltmeyeceğini, onlardan bir
şey beklemenin hayal olduğunu,
kurtuluşun kendi mücadelelerin-
den geçtiğini bilmeleri gerekiyor.
Emek mücadelesi gerçekten
emek gerektiriyor. Yerin 300
metre altına her türlü riskleri bi-
le bile giriyor, çıkarken de “bu
gün de ölümü atlattık” dercesine
“haydi geçmiş olsun,” diyorlar.
Ama “havalandırma koridoru
açılmadıkça, sürekli gaz ölçümle-
ri yapılmadıkça çalışmayacağız
diyemiyor” veya bunu diyebilen
işçinin arkasında duramıyorlarsa
açık ki, daha çok ölümler yaşana-
cak.
Kapitalizm kendi düzenini sür-
dürmek için nasıl genel olarak
halkı kandırıyor ve yalanla besli-
yorsa, Bukköy ocağının patronu
da aynı yalanı madeninde sürdü-
rüyor.
İşçilere sözüm ona “kazalara kar-
şı kurallara uyun” diyor ama ön-
celikle patronun kendisi uymu-
yor. Üç-beş kuruş fazla kar için iş-
çilerin hayatını riske ederek ön-
lem almamak klasik patron anla-
yışıdır. Yoksa iş girişindeki uyarı
levhalarına başta patron uymu-
yorsa, işçileri bile bile ölüme gö-
türen bu anlayış daha çok kar hır-
sından başka bir şeyle açıklana-
maz.
Nihai kurtuluş daha çok zaman
alabilir ama şurada burada çakan
kıvılcımlar, hiçbir mücadelenin
boşa gitmediğini gösteriyor, yeter
ki yeterli emeği verelim.
* Rahim Dede: Bursa İşçi Hakları
Derneği Başkanı

Emek
‘İşsize İş!’ talebine 10 bin ‘Evet’
Mersin’de 20 bin bildirinin dağıtıldığı etkinliklerin ardından 300’ü aşkın katılımla
yürüyüş ve basın açıklaması gerçekleştirildi
Ekmek & Özgürlük - Mersin
Ekim 2008’de patlak veren yeni büyük
buhranın Mersin’deki en önemli görünü-
münün işsizlik ve işini kaybetmek olduğu
ortadadır. Çıplak gözle görülen bu gereği
daha somut, bilimsel verilerle ortaya koy-
mak için kendimizce bir araştırma yaptı-
ğımızda; kentimizde sadece son bir yıllık
süreçte işten atılan, iş akdi fes edilen, iş
yeri kapanarak sigortasız konumuna dü-
şen 20 bine yakın kişinin bulunduğunu
gördük. Bunun en önemli kanıtları 2008
yılına ait kapanan işyeri sayısı ve işsizlik
maaşı alanların sayısıdır. 5 bin işyerinin
kapandığı Mersin’de işten atılıp, işsizlik
ödeneğinden yararlanabilenler sayısı
6.693’tür. Bir kişinin işsizlik ödeneği ala-
bilmesinin koşulları ve kayıtdışı işlerin ka-
yıtlılardan daha fazla olduğu düşünülürse
son bir yılda en az 15-20 bin kişinin işini
kaybettiği açıktır. Bunların küçük bir kıs-
mı yeni ve daha güvencesiz bir iş bulmuş
olsa da çoğunluğu işsizlik girdabına düş-
müş durumdadır. Mersin İş Kur’un ra-
kamları da Mersin’de işsizliğin boyutla-
rıyla ve iş bulmanın zorluğunu ortaya ko-
yuyor. Bir yıllık süreçte İş-Kur’a başvuran
26.058 işsizin, sadece 1.311’i iş bulmuş-
tur. Dolayısıyla, “İşten Atmak Yasaklansın”
talebi Mersinli emekçiler açısından bu
denli can alıcı bir talepti. Bu yüzden de
“Emek Forumu”nun önerdiği ve daha son-
ra çok sayıda sendika ve siyasal çevrenin
benimseyip destek verdiği “İşten Atmak
Yasaklansın, İşsize İş” kampanyasının
Mersin ayağının örgütlenmesi için aktif bir
çaba içinde olduk.
Krizin bedelini ödemeyeceğiz
Kampanya, sermayenin aç kurtlar gibi sal-
dırganlaştığı buhran koşullarında, emek-
çilerin karşı saldırısını örgütlemek strate-
jik hedefiyle yerel koşulları iyi biçimde ke-
siştiriyordu. Mersin’deki Ekmek ve Öz-
gürlük okurları olarak bu çalışmadaki te-
mel siyasal derdimiz, “Krizin bedelini öde-
meyeceğiz!” düsturuyla hareket etmenin
emekçi halkın muhalefetini, tepkilerini
birleştirmenin ve ilerici bir hatta yönlen-
dirmenin yegâne yolu olacağını göster-
mekti.
Bu noktada sözü, geçtiğimiz aylarda Mer-
sin’de kurulan “Ekmek ve Özgürlük İçin
Dayanışma ve Kültür Derneği” Başkanı
Ahmet Tekir’e bırakıyoruz. İşten atmak
yasaklansın talebinin sermaye kesiminin
yumuşak karnına vurmak anlamına geldi-
ğini söyleyen Tekir, “imza standında ko-
nuştuğumuz bir ev kadınının söylediği gi-
bi, 3 kişiye yaptıracakları işi kriz bahane-
siyle bir kişiye yaptırmasını yani iki kişi-
nin işten atılmasını engellemeyi hedefle-
diği için önemlidir. Hem işsizleri hem de
işçileri patronlar karşısında güçlendirme-
ye dönük bir talep olduğu için kapitalist-
lerin yumuşak karnına vurmak anlamına
geliyordu. Biz de zaten bu yüzden İşçi Kar-
deşliği Partisi (İKP), Devrimci İşçi Partisi,
(DİP) ve Petrol-İş Sendikası Mersin Şube-
siyle birlikte Kampanya’nın çağrısını yap-
tık.
Aralık başında karar verilen kampanyayı,
sendikalar işyeri çalışmalarıyla üretim
alanında, siyasal yapılar ve demokratik
kitle örgütleriyse yaşam alanlarında yürü-
teceklerdi.
Kampanya 10 Aralık Perşembe günü Taş
Bina önünde yapılan basın açıklamasıyla
başladı. Hazırlanan metinde şu ifadeler
vardı: “(…) İşten atılmalar yasaklansın, iş-
size iş! Neden mi? İşten atmak yasaklan-
sın ki, krizin faturası bu sefer biz emekçi-
ler ve yoksullar tarafından ödenmesin. İş-
size iş sağlansın ki herkese onurlu bir ya-
şam ve gelecek umudu doğsun.” Basın
açıklamasının ardından ilk imza stantımı-
zı kurduk ve kitlesel bildiri dağıtımı yap-
tık.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 25
10-26 Aralık günleri arasında 8 bini Ek-
mek ve Özgürlük okurlarının açtığı stant-
larda olmak üzere 10 bine yakın imza top-
landı. 20 bin bildiri dağıtıldı. Stantlarımıza
diğer sosyalist çevrelerden de gelenler ol-
du, ilk anılması gerekenler, sosyalist ko-
ordinasyonda birlikte faaliyet yürüttüğü-
müz Devrimci İşçi Parti’li (DİP) genç arka-
daşlarla, İşçi Kardeşliği Parti’li (İKP) arka-
daşlardı. Bunların yanında, KESK Şubeler
Platformu yarım gün stant açmış, ÖDP’li
gençler üniversitede bir gün stant açmış,
TÜMTİS’liler liman işçileri arasında imza
toplamış, TÖP’lü arkadaşlar da iki saat gi-
bi bir süre KESK’in önündeki stantta dur-
muşlardır
Kampanya bitti, çalışmalar devam
edecek
“İşten Atmak Yasaklansın, İşsize İş!” kam-
panyasının imza toplama aşaması 26 Ara-
lıkta bir yürüyüş ve mitingle sonlandırıl-
dı. Coşkulu 300 kişilik bir kitle Taş Bina-
dan AKP il binası önüne kadar yürüdü. Mi-
tingde Platform adına Petrol-İş Şube Baş-
kanı Adil Alaybeyolu tarafından okunan
açıklamada kampanyanın bu eylemle so-
na ermediği, yalnızca bir etabının gerçek-
leştirilmiş olduğu belirtilerek, önümüzde-
ki aylarda toplanan imzaların Türkiye’nin
diğer kentlerinden toplananlarla birleşti-
rip TBMM’ye verileceği, Şubat ayı içinde
Mersin’de “İşsizlik ve Kriz” temalı bir pa-
nel yapılacağı söylendi. Miting konuşma-
lar ve sloganlarla bitirildi.
26 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Emek
İŞTEN ATMAK YASAKLANSIN! İŞSİZE İŞ!
Vakkas Kılınç
Kahveler, caddeler, deniz kenarları ve park-
ların işsizlerle dolu olduğu Mersin zoraki
göçle gelenlerin, şovenizmin etkisindeki kit-
lelerin ve Kürt hareketinin güçlü olduğu bir
kent. Türkiye’nin siyasal atmosferindeki ku-
tuplaştırıcı etkiyi kampanya sürecinde, imza
stantlarında daha canlı gördük.
Kampanya boyunca “İşsize iş çağrımıza des-
tek ver” diye haykırdığımızda bambaşka tep-
kilerle karşılaştık.
Bir imzacı şovenizmin etkisiyle “Tabi ki ata-
rım dağdaki teröriste serbestlik var, bize iş
yok” derken, zoraki göçle gelmiş, işten atıl-
mış Kürt vatandaş imza atarken “Neler olu-
yor yine savaş mı çıkacak, yeter artık fakir
fukara çocukları ölmesin için diye imzalıyo-
rum” diyordu. Biz de şovenizmin etkisinde-
kine “size iş vermeyen dağdaki değil, pat-
ronlar, iktidarlar”, Kürt emekçiye “savaş iş-
sizler, işçiler ve Kürt yoksulları birlikte mü-
cadele ederse önlenir” diyerek sınıf bilinci
vermeye çalıştık.
“Çocuğunun, kardeşinin, eşinin, komşunun,
sınıfdaşının işsiz kalmasını istemiyorsan
kampanyaya omuz ver” çağrımıza vatandaş
“imza atarım ama, iş yok ki” diyerek karşılık
verdi. “ İş var, yeter ki yapılacak iş çalışabilir
nüfusa paylaştırılsın, çalışma saatleri azaltıl-
sın, herkese, sana da iş olur” diyerek işsizli-
ğe karşı çözüm önerisinde bulunduk.
“Zamlara, yeni vergilere karşı gelelim. İşten
atmak yasaklansın yasasının çıkmasını sağ-
layalım” propagandasına vatandaş “iyi söy-
lüyorsun da bu hükümette başka hükümette
gelse halkın değil IMF’in dediğini yapar” di-
yenlere; “Bir avuç sermaye ve işbirlikçilere
karşı milyonlarca emekçi yan yana gelirse
çok şeyin değişebileceğini” anlattık.
“Savaşa değil parasız eğitime, sağlığa, işsize
bütçe” haykırışına bir grup yaklaşarak “kim
düzenliyor, düzenleyenlerin başında Türk
var mı diye sordu”, Türk Petrol-İş görünce
imzaladılar.
Stant başında bağırıyoruz “Krizi çıkaranlar
krizin sorumluluğunu alsın. İşten atmak ya-
saklansın” hay hay “bu dinci hükümetin git-
mesi için bir değil bin imza atarım” diyene
AKP’nin de diğerleri gibi sermayenin has
partilerinden biri olduğunu, anlatıyoruz.
Kampanyaya katılım
Kriz ve sonuçları halkın yaşamında kalıcı iz-
ler bırakmakta. Ancak ne krizin etkisindeki
toplum yüzünü devrimci bir siyasallaşmaya
yöneltiyor ne de sosyalistler toplumsal ala-
na girerek, halkın devrimcileşmesi ve dev-
rimci seçeneğin ortaya çıkmasına etki ede-
biliyor. Kampanya bu açıdan bir zemin su-
nuyor. Bu açı kapatılmalı. Yoksa halkın ara-
yışı yine sömürücü, baskıcı, şoven egemen
seçeneğe akacaktır.
Kriz ve etkilerine karşı fikri yığınağı olma-
yanlar, kampanya boyunca edilgen kaldılar.
Bu durum kitlelerde olduğu gibi politik alana
da yansıdı.
Kampanya süresince kampanyanın genel gi-
dişatından kendisini sorumlu hissetmeyen-
lerin edilgen tutumları bir kenara not edil-
meli. Bu tutum sosyalistlerin krize karşı bir
seçenek yaratma görevleriyle çelişmektedir.
Kriz ve sonuçları gündelik yaşamı doğrudan
etkiliyor. Herkeste bu etkinin siyasal, ekono-
mik ve somut görünümü var. Kampanya, re-
jimin teşhiri ve mücadele için zemin sunuyor.
Edilgenliği kırıp aktif olmanın zamanı.
Sokağın sözü var...
Abdullah Koç: 31 yaşında, zoraki göçle
gelmiş, İlkokul mezunu, işsiz.
Bu kampanya çok güzel... Umarım başarılı
olur. Han gübrede çalışırken 8 ay önce iş-
ten atıldım. 8 aydır işsizim kimse benim gi-
bi işsiz kalmasın. Kriz bahane, işveren si-
gortasız işçi çalıştırıyor. Çoğu kadın ve
genç işçi... Beni kimi şeylere itiraz ettiğim
için attılar. 7 çocuk perişan oluyor. Çocuk-
ları okula gönderemiyorum. Çalışarak evin
geçimini sağlamaya katkı yapıyorlar. Du-
rum kötü aile sıkıntılı…
Ayten Kanşar: 25 yaşında, Ev kadını, Lise
mezunu, 2 çocuk annesi.
Eşim 6 ay önce çalıştığı demir doğrama
atölyesinden çıkarıldığı için işten atılma-
nın yasaklanmasını istiyorum. Bunun için
imza atıyorum. Patronu krizi bahane edip
eşimi işten attı. 2 çocuğum var. Ev kira, ge-
çimimiz zor. Ailecek perişan durumdayız.
Ben de iş arıyorum ama iş yok. Uykularım
kaçıyor uyuyamıyorum.
Hasan Ballı: 25 yaşında, Lise mezunu 2 ay
önce işten atılmış.
Kızılca Plastik fabrikasında çalışıyordum.
İmzacıların profili
İşten atmak yasaklansın kampanyasına imza
atanların birleştiği talepler ve kampanyayı
düzenleyenlerin ortalaştığı siyaset önemli-
dir. Ancak yaşamda, mücadelede ve kam-
panyada bu siyaset gerektiği kadar güçlü ger-
çekleşmemiştir. Ekmek ve Özgürlük, Dev-
rimci İşçi Partisi Girişimi, İşçi Kardeşliği Par-
tisi ve Petrol-İş’in topladığı on bine yakın im-
zaya karşın platformun diğer bileşenleri ye-
terli katılım sağlayamadı.
İmzacıların bileşimine bakıldığında kampan-
ya amacına uygun yürütüldü. İşçi 1474, İşsiz
883, Ev kadını 533, Öğrenci 1403, Memur
393, Esnaf 332, Serbest meslek 532, İş duru-
munu belirtmeyen 1500 kişi kampanyaya
destek oldu. İmzacı kadın sayısı 2553, erkek
sayısı 5647’dir.
İşten atıldım. Patron krizi değil, iş yerinde-
ki işçilerin beni istemediklerini, iş disipli-
nini bozduğum için işten atıldığımı söylü-
yor. Yalan tabii. Onu Allaha havale ediyo-
rum. İş arıyorum. İşten atmalar yasaklan-
sın işsize iş dediğiniz için imza atıyorum.
Servet Akcan: 30 yaşında, işsiz.
Mahallemizde eskiden boş gezenim diye
parmakla gösterilendim. Şimdi çalışanları
parmakla gösteriyoruz. Uzan 140 işçiyle
birlikte beni de sokağa attı. 2 yıldır doğru
dürüst iş bulamıyorum. Kampanya iyi. De-
vam ettirilmeli.
Şilan Tank: 16 yaşında Lise öğrencisi.
Kişisel olarak, toplumsal olarak da öğrenci
gençlik, işsizliğin kitle potansiyelidir. Kriz-
de ailemin etkilenmesi harçlığımın, kitap
almamın kısılması; temel ihtiyaçlarım dahi
karşılamayı engelliyor. Gençlik krizin far-
kında değil. Aile bütçesinin oluşumu, ihti-
yaçların karşılanmasında doğrudan katı-
lımcı olmadığı için ancak harçlıklar kesil-
diği oranda bir etki hissediyor. Tabi ki iş-
ten atılmalar yasaklansın işsize iş diyoruz.
Çünkü doğrudan biz gençleri etkiliyor.
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 27

Ekonomi

Bütçe geçti: Kemerleri değil

yumruklarımızı sıkma zamanı!
Bütçe süreçlerini, devletle sivil toplum veya IMF ile ulusal güçler arasındaki bir
gerilim olarak değil, sınıf çatışmasının muharebe alanlarından biri olarak kur-
gulayalım
Deniz Gemici

2010 yılı bütçe tasarısı, 25 Aralık Cuma günü

oylamaya katılan 437 milletvekilinden
335’sinin kabul, 102’sinin ret oyuyla kabul
edilerek yasalaştı. Hiç kimseyi şaşırtmayan
tasarının aslında en büyük başarısı, OVP (Or-
ta Vadeli Program) ile uyumu oldu. 2010-
2012 dönemini kapsayan ve bir yol haritası
niteliğindeki bu program, gelecek üç yılın
bütçesinin hangi niyetlerle hazırlanacağını
şimdiden haber veriyor.
Özcesi:
n Daha az iş, daha az aş, daha az sağlık, da-
ha az eğitim demek olan sıkı maliye politika-
ları daha da katılaşarak sürecek;
n Sömürünün derinleşmesi ve yaygınlaş-
ması demek olan esnek çalışma, emek piya-
sasının görece kurallı kalan sektörlerini de
kapsayacak şekilde hakim kural haline geti-
rilecek;
n Özel sektöre de öncülük edecek ücret po-
litikalarıyla gerek kamu emekçilerinin gerek
diğer emekçilerin ücretleri eritilip harcama-
lar baskılanarak enflasyon hedefleri tutturu-
lacak;
n Teşvikti krediydi indirimdi derken
emekçilerden toplanan ama onlar için kulla-
nılmayan kaynaklar sermayeye aktarılacak; trik, ulaşım, gıda gibi alanlarda gözümüzle Sağlıktaki gelişmeler ise bundan da beter.
n Bankaları aracılığıyla kamuya borç verip gördüğümüz ve TUİK veri ve yöntemlerini Bütçeden iç ve dış borç faizlerine ayrılan tu-
bütçenin en büyük kalemlerinden birini faiz bir kez daha sorgulamamıza yol açan zamla- tar 58,8 milyar iken bütün bir toplumun sağ-
olarak cebe indiren “yerli” sermayedarların ra karşın 2,5+2,5 düzeyinde kalan ücret ar- lığı için ayrılan 12,7 milyar TL. Sağlık harca-
ve “uluslar arası” muadillerinin gönlü hoş tu- tışlarıyla mı korunup kollanacak? malarının öz gelirlerle karşılanamadığından
tulacak; “Aslan payı” dediğiniz, 2009’da 27 milyar yakınan Bakan Akdağ, hastanelere tıpkı
n Elde kalan son kamusal değerler de ser- 883 milyon TL olan eğitim bütçesinin artan okullara yapıldığı gibi “kendi paranızı kendi-
mayeye yeni kâr alanları açmak için ivedi- okul, derslik, öğretmen ihtiyacı ve öğrenci niz kazanın” diyerek sağlık hizmetlerinin ti-
likle satılacak; başta dolaylı vergiler olmak sayısına rağmen, 2010’da sadece 28 milyar carileştirilmesini haklı çıkarmaya çalışıyor.
üzere emekçilerin sırtındaki vergi yükü büt- 237 milyon 412 bin TL olarak öngörülmesi Özel sağlık sektörünün dünyada küçülürken
çe açıklarını karşılamak üzere daha da ağır- mi? Üstelik GSYH’nin yalnızca yüzde Türkiye'de yüzde 12 oranında büyümesini,
laştırılacak. 2,74’üne tekabül eden bu rakamdan perso- ilaç sektörünün 2002 yılından bugüne 4 ka-
Maliye Bakanı Şimşek iftiharla sunar: nel harcamaları için ayrılan kısmı çıkardığı-
tı büyümüş olmasını olumlu gelişmeler ola-
İşte size sosyal yönü güçlü bütçe! mızda mal ve hizmet alımları için MEB büt-
rak anmaya utanmıyor. Dahası, sırada bek-
Anlayan varsa anlatsın; yatırımların bütçe- çesinden ayrılan payın yüzde 10’dan yüzde
8’e düşürüldüğü ortada. Okullara yeterli leyen Kamu Hastane Birlikleri Yasası ile has-
deki payı 2008 ve 2009’da yüzde 8.2 ve 7
iken 2010’da yüzde 6.6’ya düşürülerek, ödenek ayrılmadığı için eğitim harcamaları- tanelerimiz elimizden alınıyor, 10 Tem-
2011 ve 2012 için ise sırasıyla yüzde 6.1 ve nın önemli bir bölümü çeşitli adlar altında muz’da yayımlanan torba kanunla sağlık hiz-
6.4 olarak öngörülerek, özelleştirmeler sür- velilerden karşılanırken, bunu karşılayama- metlerinin bir kısmı daha sigorta kapsamın-
dürülerek mi işsizlikle mücadele ediliyor?
Veya kamu emekçileri barınma, ısınma, elek-
yan velilere zorla okullar temizletilerek an-
garya hortlatılıyor.
dan çıkarılıyor, katkı payları tedrici olarak
artırılıyor. >>
 28 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Ekonomi
>> Bütçeden kamu emekçilerine ayrılan
pay azaldı
Sermayenin kalemşorları korunaklı köşele-
rinden sızlanıyorlar: bütçenin imkânları ka-
mu personeli maaş ve ücretlerine, sosyal gü-
venlik kurumu açıklarına giderse bize ne ka-
lır? Nasıl yatırım yapar, istihdam yaratırız?
Oysa durum hiç de onların anlattığı gibi de-
ğil. 2003’ten bugüne bütçelerdeki personel
harcamaları yüzde 42’den yüzde 22’ye in-
miş, özelleştirmeler sonucu 30 bin civarında
kamu çalışanı işini kaybetmiş, 10 bini de ka-
pıda. Kamu personeline AB üyesi tüm ülke-
lerden daha az pay ayırıyoruz. Avrupa-27 ül-
keleri için kamu personel giderlerinin GSMH
içindeki payı 2008’de yüzde 10,7 iken, Tür-
kiye’de bu oran yüzde 6,6 ve gerilemeye de-
vam ediyor. Ve çıkarılacak yeni personel ya-
sasıyla personel harcamalarının milli gelir
içindeki payının giderek düşürülmesi hedef-
leniyor. Üstelik tüm demagojilere rağmen
gayet iyi biliyoruz ki, eşit-ücretsiz-nitelikli-
ulaşılabilir kamusal hizmet üretiminin vaz-
geçilmez öğesi olan kamu emekçilerine ayrı-
lan payın azaltılması, daha kalabalık sınıflar,
daha çok öğretmensiz okul, doktorsuz sağlık
kurumu, hastane önünde uzayan kuyruklar,
hakkını hukuk yoluyla aramak isteyenler için
bir çileye dönüşen bitmek bilmez davalar-
dan başka bir anlama gelmiyor.
Sosyal güvenliğe aktarılan paydaki artışa ge-
lince; büyük ilaç şirketlerine ve özel hasta-
nelere ayrılan ödenekler, kriz bahanesiyle
patronlardan tahsil edil(e)meyen primler
nedeniyle oluşan açıkların emekçilere çulla-
narak finanse edilmesine sevinmemizi mi
bekliyorsunuz? Nasıl oluyor da apaçık ser-
mayeye kaynak aktarmaktan başka bir anla-
ma gelmeyen bu bütçeden fazlasını umuyor-
sunuz?
Sermayenin zararı
toplumsallaştırılıyor
Yine de haklarını teslim etmeli; bu bütçe ile
bir şeylerin sosyalize edildiği bir gerçek: Ser-
mayenin zararlarının toplumsallaştırılması.
Krizle birlikte kabararak 2009 için yaklaşık
63 milyar TL’ye ulaşan ve 2010 bütçesinde
50 milyar TL olarak öngörülmesine rağmen
70 milyar TL civarında gerçekleşeceği tah-
min edilen bütçe açıklarının finansmanı için
ödenen ve ödenecek olan faizler ve serma-
yeye yapılacak diğer transferler, işsizlik ve
yoksullukla birlikte emekçilerin sırtına bir
de vergi olarak yükleniyor.
Marx, Fransa’da Sınıf Savaşımları’nda Tem-
muz monarşisinin yerine geçen Geçici Hü-
kümetin yüzyüze kaldığı problemleri değer-
lendirirken şöyle diyordu: “Bu arada geçici
hükümet, gittikçe artan bir bütçe açığının kâ-
busu altında kıvranıp duruyordu. Boşu bo-
şuna yurtseverce özveriler dileniyordu. Yal-
nız işçiler sadakalarını attılar ona. Kahra-
manca bir çareye başvurmak, yeni bir vergi
çıkartmak gerekti. Ama kimi vergilendirme-
liydi? Borsanın aç kurtlarını mı? Devletin ala-
caklılarını mı? Banka krallarını mı? Servet
sahiplerini mi? Sanayicileri mi? Bu, hiç de
cumhuriyetin burjuvazi tarafından tatlılıkla
kabul ettirilmesini sağlayacak bir yol değil-
di?”
Burjuvazi ve devletleri aslında bu sorunun
cevabını epeydir vermiş durumda, bugün
bütçe meselesinin gelir ayağına ilişkin tar-
tışma da bu soruya verilen cevapta saklı. O
günden bugüne kuşkusuz pek çok şey değiş-
ti ama yepyeni dolayımlarla ve muhtelif
isimler altında da olsa bütçenin yükünün iş-
çilerin ve emekçilerin sırtına yüklenmesi
bunlardan biri değil.
Ama haksızlık etmemek gerekir; burjuvazi
ve devletleri işçi ve emekçileri vergilendir-
mek söz konusu olduğunda şeytana pabucu-
nu ters giydirecek yöntemler geliştirdi: Mali
anestezi veya kazı bağırtmadan yolmak! Biz
şimdilerde buna dolaylı vergiler diyoruz.
Vergi gelirlerinin neredeyse üçte ikisi KDV,
ÖTV, ÖİV gibi muhtelif isimlerle karşımıza çı-
kan bu vergilerden sağlanıyor. Gelirinin ne-
redeyse tamamını harcamak zorunda kalan
hatta çoğu kez borçlanarak harcama yapan
alt sınıflar bu yolla vergilendirilirken, geliri
tüketiminin çok üstünde olan varsıllar har-
camadıkları için vergi de ödemiyorlar. 2010
bütçesinde bu vergiler için öngörülen artış
oranı yüzde 18,2. Gelir vergisinin de önemli
Zamlar teğet geçmedi
Maaşları en çok 102 TL artacak olan emekliler 2010’da
bir paket sigaraya 7 TL ödeyecek...
Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, Ekim
ayında bütçe tasarısını henüz açıklarken
biliyorduk ki yeni yılda yeni zamlar ge-
lecek. Bütçe gelirleriyle bütçe giderleri
arasında 50 milyar TL olarak beliren fark
yine vatandaşın sırtına binecek. Hükü-
met sağolsun, bizi şaşırtmadı. Türkiye,
2010'a zam dalgası ile girdi. Akaryakıt,
sigara, alkol üzerindeki vergiler ile harç-
lar ve damga vergisi başta olmak üzere
birçok vergide oranlar artırıldı.
Hükümet, yapılan bu vergi artışlarından
yaklaşık 10 milyar TL'lik gelir bekliyor-
muş. Fakat kimse "bu kadarla kurtulduk"
diye sevinmesin. 50 milyar TL olarak
resmileşen bütçe açığının, daha gerçekçi
bir hesaplamaya göre
bir kısmının çalışanlardan sağlandığı hesaba
katılırsa değirmenin suyunun nereden gel-
diği daha rahat anlaşılacaktır. “Bizim petrol
kuyumuz vergiler” diyen Başbakanın bu dip-
siz sandığı kuyuda kafasının kırılma zamanı
geldi de geçiyor.
"Kapitalizm yıkmazsak yıkılmıyor"
Hal böyleyken, sosyalistlerin ve sınıfın ör-
gütlü güçlerinin önündeki görevlerden biri,
bütçe süreçlerini devletle sivil toplum veya
IMF ile ulusal güçler arasındaki bir gerilim
olarak değil, sınıf çatışmasının muharebe
alanlarından biri olarak kurgulamak; ilha-
mını “mülksüzleştirenlerin mülksüzleştiril-
mesi” programından alan tam istihdam, bü-
tün bankaların kamu mülkiyetine alınması,
bütün büyük işletmelerde işçi denetimi, ser-
maye hareketlerinin tam kontrolü, iç ve dış
kamu borçlarının iptali gibi talepler etrafın-
da örgütlemek.
Belki bütçe için 2010 raundunu kaçırdık ama
bugünün yarını var. Kopenhag zirvesinde bir
başka veçhesiyle gördüğümüz üzere kapita-
lizm arkasında koca bir insanlık enkazı bı-
rakmayı göze alarak yoluna devam ediyor;
birkaç sayı önce dergimizn manşetinde de
söylendiği üzere kapitalizm yıkmazsak yıkıl-
mıyor, yürüyelim!
Karikatür: Uykusuz Dergisi
70 milyar TL'ye tırmanacağı tahmin edi-
liyor. "Olağan kazlar"ı yolarak bu açığı
kapatmanın imkânı var mı? Veya daha
diplomatik bir ifadeyle soralım: Bu kriz-
de, hanehalkı gelirleri ve tüketim böyle-
sine gerilemiş, işsizlik bu seviyelere ulaş-
mışken hükümet "dolaylı vergiler"i daha
nereye kadar artırabilir?
Başbakan yardımcısı Ali Babacan'ın "IMF
ile yeni bir program için anlaşma sağla-
yabiliriz" sinyalini vermesi filmin kötü
adamının sahnedeki yerini almaya hazır-
landığını gösteriyor. Dikkatli bakarsak
uygun bir zamanda dayamak üzere arka-
larına sakladıkları "IMF destekli" acı re-
çeteyi de görebiliriz

Toplum
Turgutlu Bedensel Engelliler Derneği yöneticisi Mehmet Çetin:
‘Engellilerin mücadelesi
kapitalizme karşı... ’
Hayri Bökü, 2002'de ku-
rulan, yüz elli üyeli Tur-
gutlu Bedensel Engelliler
Derneği ikinci başkanı
Mehmet Çetin ile engelli-
lerin sorunları ve müca-
delesini konuştu
Engelliliğin başlıca nedenleri nelerdir?
Akraba evliliği, kan uyumu testinin uygulan-
maması, doğumdaki oksijen yetersizliği, ço-
cuk felci, menenjit, trafik ve iş kazalarıdır.
Engelli doğumlarının yoksulluk ve eği-
timsizlikle ilişkisi var mı? Engellilerde
yoksulluk oranı sizce ne kadar?
Engelli doğumları yoksulluk ve eğitimsizlik-
le, yani kapitalizmle doğrudan ilişkili. Der-
neğimiz üyesi olan engellilerin çoğu yoksul
insanlar. Sağlıklı doğum için anne adayları-
na yapılacak testlerin ücretleri aşırı derece-
de pahalı ve devletin sağlık kuruluşlarınca
karşılanmıyor. Onun için yoksul kesimde en-
gelli doğum oranı daha yüksek. Engelli do-
ğumuna yol açan diğer etmenler de kapita-
lizmle direkt bağıntılı. Kısacası ben, engelli
doğumlarını yoksulluğa, sefalete ve buna
bağlı olarak eğitimsizliğe ve kapitalizme bağ-
lıyorum.
Engelliler ne gibi güçlüklerle
karşılaşıyorlar?
Bu soruyu birkaç parçaya ayırarak cevapla-
mak istiyorum: Yaşadığımız bölgedeki so-
runlarımız, yasalar karşısında uygulanma-
yan haklarımız, eğitim kurumlarında engel-
lilere yönelik düzenlemelerin olmayışı ve
son olarak, sağlık sorunlarımız.
Yaşadığınız bölgedeki sorunlardan
başlayabiliriz.
Biz Turgutlu'da yaşayan engelliler olarak
ağır sorunlarla karşı karşıyayız. Örneğin kal-
dırımlar engellilerin kullanabileceği şekilde
düzenlenmiş değil. Yüz bin nüfuslu Turgut-
lu'da engellilerin kullanabileceği özellikte tu-
valet yok. Engellilerin de işlerinin görüldüğü
resmi binalara girip çıkamıyoruz. Engellile-
rin rahatlıkla gidip gelebileceği, çoluk çocuk
ve yakınlarıyla oturabileceği binalar ve park-
lar bulunmuyor. Devlet ve belediyeler bu ko-
nuda çok duyarsız. Engelliler yakınlarıyla
birlikte, âdeta eve hapsolmuş hayat mah-
kumları gibi yaşamakta.
Yasalar karşısında uygulanmayan
haklarınız hangileri?
Elli veya daha fazla işçi çalıştıran özel sektör
işyerlerinde yüzde 3 engelli, kamu işyerle-
rinde ise yüzde 4 engelli çalıştırma zorunlu-
luğu var. Fakat bu yasa işletilmiyor. İlk başta
devlet, kendi koymuş olduğu kurala kendisi
uymuyor. Örneğin mecliste 200 engelli çalış-
ması gerekirken, 32 engelli tespit edilmiş.
Özel işyerlerinde ise, fabrikaya çağrılan en-
gellinin avcuna ufacık bir miktar -örneğin
160 TL- sayıldıktan sonra banka hesabına ya-
tırılan asgari ücret bankamatik kartıyla geri
alınmakta. Göstermelik uygulanan yasa, iş
müfettişlerince de sözümona denetleniyor.
Engellilik oranı "en az yüzde 40" olan bir iş-
çi, on beş yıl sigortalılık süresi ve 3600 gün
prim ödeyerek emekli olabiliyordu. 2003'te
yapılan bir düzenlemeyle emeklilik koşulları
ağırlaştırıldı. Prim gün sayısı 4400'e, sigorta-
lılık süresi yirmi yıla kadar uzatıldı. Son za-
manlarda devletin resmi kurumlarının en-
gelli raporunu vermekte de güçlük çıkardık-
ları görülüyor. İsmail Azat isimli arkadaşımı-
za altı ay önce "yüzde 62 özürlü" raporu ve-
ren sağlık kuruluşu, altı ay sonra fikrini de-
ğiştirerek Azat'ın "yüzde 19 özürlü" olduğu-
na karar verdi. Böylece hastalığı sürekli olan
bu arkadaşımızın erken emeklilik hakkı elin-
den alınmış oldu. Bu tür hak kayıplarına kriz-
den bu yana sıkça rastlanıyor. Burjuvaziyle el
ele veren devlet, keyfi rapor düzenleyerek
krizin faturasını engelliye yüklüyor; onları
açlığa ve ölüme mahkum ediyor
Ayrıca, (2022 sayılı) engelli maaşından fay-
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 29
dalanan kardeşlerimizden rapor tekrarı is-
tenmesi; hastane kapısında rapor yenilet-
mek için saatlerce bekletilmeleri de ayrı bir
işkence.
Engellilerin eğitimle ilgili sorunları
nelerdir?
Engellinin eğitim hakkından yararlanabil-
mesi için bir kurum tarafından engelli taşı-
tıyla evden alınması, okula götürülmesi ve
okuldan getirilmesi gerekmekte. Ayrıca
okullarda engellinin rahatlıkla hareket ede-
bileceği düzenlemeler yapılmalı. Ne yazık ki
bunların hiçbiri yok. Ekseri stajyer öğrenci-
lerin düşük ücretle çalıştırıldığı rehabilitas-
yon merkezlerinde doğru dürüst eğitim ve-
rilemiyor. Engellilerin eğitim hakları devlet
tarafından bazı çıkarcı kesimlere peşkeş çe-
kiliyor.
Engellilerin ağır sorunları ortadayken
örgütlenme konusunda görüşlerin
nelerdir?
Öncelikle engelli derneklerinin tüm bölge-
lerde kurulmasını zorunlu görüyorum. Tüm
engelliler hiçbir siyasi görüş öne sürmeden
bu engelli derneklerinde kendi sorunları pa-
nelinde birlik olmalılar. Turgutlu'da yaşayan
engelliler olarak çevremizdeki engelli der-
nekleriyle dayanışma içerisinde hareket edi-
yoruz. Öncelikle bölgemizde, daha sonra da
Türkiye düzeyinde engellilerin birlikte hare-
ket etmesinde büyük yarar görüyorum. En-
gelliler aktif siyasi mücadeleye de katılmalı.
Engellilerin mücadelesini kapitalizme karşı
mücadele olarak alıyor; "Ekmek & Özgür-
lük"e yayın hayatında başarılar diliyorum.
30 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Ekoloji
Kopenhag fiyaskosuna yan
Ekoloji Kolektifi'nden Stefo Benlisoy,
Mehmet Horuş’la yaptığı söyleşide
6-18 Aralık arasında Danimarka'nın
başkentinde toplanan BM İklim
Zirvesi'ne ilişkin gözlemlerini
Ekmek&Özgürlük'le paylaştı.
Kopenhag, iklim değişikliği ile
mücadelede bir milat olabilir
mi?
Zirve öncesinde Obama hüküme-
tinin açıkladığı ABD’nin 2020’de
emisyonlarını 1990 yılı düzeyin-
den yüzde 4 aşağı çekme “hedefi”,
zirveyi dinamitlemeye yetmişti.
Dolayısıyla evet, konferansın ger-
çek çözümler üretmeyeceği baş-
tan belliydi ama bu ölçüde bir fi-
yasko da beklenmiyordu. Kopen-
hag sonrası tabloda birbiriyle
bağlantılı üç noktaya işaret etmek
gerekiyor:
Birincisi zirve, iklim krizini ekolo-
jik açıdan sürdürülemez mevcut
üretim ve tüketim biçimlerini
sorgulamadan, sermayenin sü-
rekli genişleme eğilimine halel
getirmeden çözmenin mümkün
olmadığını ortaya koydu. Geliş-
miş ülke yönetimleri, Küçük Ada
Devletleri İttifakı ve Afrika ülke-
lerinin feryatlarına aldırmadan
yeryüzü ortalama sıcaklığının
yoksul güneyin birçok toplumu
açısından kritik değerlere ulaş-
masına pek önem vermediklerini
gösterdiler.
İkincisi, iklim değişimini engelle-
mede ya da sonuçlarını sınırla-
mada iklim adaleti kavramının
artık kilit önem kazanmasıydı.
Daha birkaç yıl önce iklim değişi-
mi neredeyse salt bilimsel ve tek-
nik bir zeminde tartışılırken bu-
gün sorunun ancak küresel eşitlik
ve adalet ilkeleri temelinde çözü-
lebileceği artık ortaya çıkmış du-
rumda. Karbon ticareti ve borsası,
denkleştirme mekanizmaları gibi
sahte çözümlerin işlevsizliği ve
yeryüzü üzerindeki canlı yaşamı-
nın önemli bölümünü uçuruma
sürüklediği giderek daha fazla an-
laşılıyor.
Üçüncüsü Kopenhag iklim adale-
ti özleminin taşıyıcısı olmaya
aday bir hareketin güçlü bir bi-
çimde ortaya çıkışının miladı ola-
rak anılacak. Bu muhalefet resmi
zirvede ve sokaklarda iklim krizi-
ne ilişkin politik tartışmanın ek-
senini değiştirmeyi büyük ölçüde
başardı.
Kopenhag’daki karşı çıkışlar,
yeni bir uluslararası anti-ka-
pitalist cephenin örülmesine
ne derece katkı sağlayabilir?
Afrika ülkeleri ve Küçük Ada Dev-
letleri İttifakı iklim değişiminin
yaratacağı yeryüzü ortalama sı-
caklık artışını 1,5 dereceyle sınır-
landırılması gerektiğini savuna-
rak ABD öncülüğünde hazırlanan
2 derecelik artışa izin veren “ka-
rar” metniyle yok oluşlarına ze-
min hazırlanırken boyun eğme-
yeceklerini, sessiz kalmayacakla-
rını vurguladılar. Öte yandan Evo
Morales, yeryüzü ortalama sıcak-
lığının sadece 1 derecelik bir ar-
tışla sınırlandırılmasını, BM göze-
timinde bir iklim değişikliği mah-
kemesi oluşturularak burada so-
runa çözüm bulunmasına mani
olanların yargılanması gerektiği-
ni önerdi ve özellikle ABD yöneti-
mini işaret etti. Venezüella lideri
Chavez de sokağın “iklim büyük
bir banka olsaydı zengin hükü-
metler tarafından mutlaka kurta-
rılırdı” sözünü tekrar ederek zir-
veye egemen piyasacı yaklaşımı
teşhir etmeyi başardı. Bolivya Ni-
san 2010'da asli katılımcıları ara-
sında toplumsal hareketlerin bu-
lunacağı bir iklim zirvesi düzen-
leyeceğini de açık-ladı.
Neticede ABD’nin, aralarında
Çin’in de bulunduğu gelişmiş ül-
keleri arkasına alarak dayattığı
metin başta Venezüella, Küba ve
Bolivya olmak üzere ALBA ve ba-
zı Afrika ülkeleri tarafından red-
dedildi. Bu ülkelerin tepkisiyle
ABD’nin dayattığı bu belgenin zir-
vede sanki konsensüs sağlandığı
izlenimi uyandırmasına da engel
İklim değişkliğine karşı koymanın tek yolunun kapitalist üretim ve tüketim tarzına son vermek
olundu.
İklim adaleti hareketinin devlet-
ler düzeyinde “müttefiklere” sa-
hip olması elbette çok önemli.
Ama örneğin Maldivlerle Boliv-
ya’nın aynı saiklerle hareket et-
tiklerini söylemek güç. Bunlara
rağmen yoksul güney ülkeleri ik-
lim adaleti hareketinin gündem-
lerini uluslararası platformlara
taşımakta son derece önemli bir
rol üstlenecek. Ancak iklim adale-
ti hareketinin asli belirleyicisinin
toplumsal muhalefet hareketleri
olduğunu ve “uluslararası antika-
pitalist bir cephe” oluşturma po-
tansiyelini de esas olarak bunla-
rın barındırdığını akıldan çıkar-
mamak gerek.
50 bin kişinin resmi zirveye
paralel, sokaktaki alternatif
buluşmasının mesajı neydi?
Küreselleşme karşıtı hareket
açısından da Kopenhag bir dö-
nemeç mi?
Aslında iklim ve ekolojik kriz bağ-
lamında yeni tipte bir ekolojik ey-
lemcilik bir süredir kendini daha
güçlü biçimde ifade ediyor. Fosil
madenciliğinden, kömür santral-
lerine, ormansızlaşmadan HES’le-
re kadar birçok alanda değişik
protesto ve doğrudan eylem bi-
çimleriyle dile gelen bu aktiviz-
min önümüzdeki dönem giderek
kitleselleşeceği ve görünürlük ka-
zanacağı aşikâr. Kopenhag’da po-
lisin sert tutumu, hatta önde ge-
len iklim adaleti aktivistlerini ge-
ce yarısı operasyonu düzenleye-
rek gözaltına alması, önümüzdeki
süreçte iklim adaleti eylemcileri-
nin karşılaşacakları şiddete dair
bir ipucu veriyor.
Alternatif etkinliklerin en önem-
lisi, toplumsal muhalefet hareket-
leri ve sivil toplum kuruluşlarının
örgütlediği ve 50 bin kişinin ka-
tıldığı İklim Forumu’ydu (Klima-
forum09). Bu forum kitleselliği,
iklim değişimi olgusunun tüm bo-
yutlarıyla tartışılmasına zemin
hazırlayışı ve çok sayıda farklı ka-
tılımcıya kürsü oluşturması bakı-
mından gerçekten de resmi kon-
feransa bir alternatif oluşturdu.
Foruma gençliğin, Via Campesi-
na’nın biraraya getirdiği tarım ak-
tivistlerinin ve yerli toplulukların
katılımı dikkate değerdi.
Forumda karbon ticareti ve den-
kleştirme mekanizmaları gerçek
emisyon azaltımına yol açmamak,
yerli ve tarım topluluklarının ya-
şam biçimlerini tehdit etmek ve
şeffaf olmayıp şirketlere yeni ti-
cari kâr fırsatları yaratmaktan
başka işe yaramamakla eleştiril-
diler. Öte yandan iklim kaosunu
önlemek için gerekli gerçek emis-
yon azaltım oranları, fosil yakıt ve
kimyasal yoğun şirket tarımının

ıt: İklim Adaleti Hareketi
olduğunu savunanlar Kopenhag’a damga vurdu
aksine küçük aile tarımının geze-
geni soğuttuğu, zengin kuzeyin
yoksul güneye ekolojik borcu ve
borcun nasıl ödenebileceği, ser-
mayeden karbon vergisi alınması
gibi öneri ve tespitler tartışıldı.
Genel olarak Türkiye’deki ik-
lim değişikliğine karşı müca-
deleyi nasıl değerlendiriyor-
sunuz? Kopenhag sonrası bir
strateji değişikliğine ihtiyaç
var mı?
Türkiye’de sokaktaki insanın ik-
lim değişikliğine ilişkin yeterince
bilgisi olduğunu söylemek olduk-
ça güç. Dünya ölçüsünde bir kar-
şılaştırma yapıldığında kamuo-
yunda iklim değişikliğine ilişkin
bilgi ve duyarlılığının oldukça dü-
şük olduğunu görürüz.
Bunlara rağmen son yıllarda ik-
lim değişikliğine dikkatleri çek-
mek için belli kampanyalar ve ey-
lemlilikler gerçekleştirildi. Bunlar
anlamlı ve önemli. Fakat toplum-
sal muhalefetin başka kesim ve
örgütlülüklerini bu sürece katma
hususunda eksiklikleri var. Diğer
yandan bunların büyük çoğunlu-
ğunun politik ekseninin sorunun
vehametine oranla yeterince ra-
dikal bir yerden kurgulanmadığı-
nı düşünüyorum. Örneğin “güneş,
rüzgar bize yeter” sloganının ken-
disi, iklim başta olmak üzere
mevcut ekolojik krizin sistemik
yapısını görmezden gelindiği izle-
nimi veriyor ve enerji alanında
“ekolojik teknolojilerin” yaygın-
laştırılmasıyla sorunun üstesin-
den gelmenin olası olduğu algısı-
nı yaratıyor ister istemez.
Önümüzdeki on yılda başta kö-
mür, fosil yakıtların kullanımını
büyük ölçüde kısıtlayacak bir
enerji devriminin yaşanması ge-
rektiği tartışılmaz. Ancak bunu
sadece teknik bir “inovasyon”
meselesine indirgemek, üstelik
böylesi bir dönüşümü egemen si-
yasetçilerin “doğru” tercihlerde
bulunmasını sağlayacak bir baskı
uygulayarak, piyasa mekanizma-
sını sorunsallaştırmayarak ve aşı-
rı biçimde bireyselleşmiş ve yo-
ğunlaşmış egemen tüketim biçi-
mine halel getirmeden gerçekle-
şebileceği izlenimini yaratmak
kanımca sorunlu bir yaklaşım. Yi-
ne de bir iklim adaleti hareketinin
oluşmaya başladığı ve tüm dün-
yada olduğu gibi burada da hare-
ketin bütününün söyleminin gi-
derek daha radikalleştiğini söyle-
mek gerek.
Türkiye’de de bir İklim Adale-
ti Hareketi yaratmanın somut
imkânları neler?
Hükümetin soruna ne ölçüde du-
yarsız olduğunu Kopenhag zirve-
sinde otomobil lobileriyle kol ko-
la bulunan Türkiye heyetinin hiç-
bir taahhütte bulunmaması yete-
rince anlatıyor zaten. İklim krizi-
nin etkileri halihazırda burada da
kendisini göstermeye başladı bi-
le. Gıda, su krizlerinin, iklim olay-
larının istikrarsızlaşmasıyla ne
duruma geleceğini bile düşün-
mek yeter. Ya da bugün bile göç-
menler açısından daha iyi bir ha-
yat arayışının güzergahında olan
Türkiye’nin iklim krizinin etkile-
ri arttıkça iklim göçmenlerinin
baskısıyla karşılaşacak olmasını.
Türkiye’de de iklim adaleti hare-
ketinin öznelerini bu krizden asıl
olarak etkilenecek emekçiler,
yoksullar, çiftçiler, kadınlar ve
gençler oluşturmalı ve hareketin
kendisi bu alanlara ulaşmanın
önünü açacak bir yönelim benim-
semeli. Önemli olan iklim adaleti
hareketinin çok değişik alanlarda
halihazırda yaşanan mücadele-
lerle eklemlenmesi ve buralara
kendi perspektifini taşıması.
Benlisoy: ‘Sosyalistler
sermayenin doğa üstün-
deki tahakkümüne son
verecek bir program ge-
liştirmeli...’
Geçmişe oranla ekolojik
mücadeleler ile sosyalist
hareket arasında daha ya-
kın ve verimli bir ilişki
kurulmaya başladı. Bu sü-
reçte sizin de Ekososyalist
Manifesto çağrısı üzerin-
den bir kampanyanız ol-
du. Ekolojik sorunlara
karşı mücadelede sosya-
list hareketin geneline na-
sıl bir çağrınız var?
Ekolojik sorun ve mücadelele-
rin sosyalist hareket tarafından
giderek daha fazla sorunsallaş-
tırılması ve ilişki kurulması, el-
bette olumlu. Ancak yine de
kendini sosyalist olarak tanım-
layan hareketlerin çoğunluğu
açısından bu artan ilgi, ekolojik
krizin "dışsal" mesele ve talep-
ler olarak algılanışını değiştire-
bilmiş değil. Sosyalist hareketin
çoğunluğu, gerçek anlamda in-
sani özgürleşmenin ancak insa-
nın doğa üzerindeki tahakkü-
müne son verilmesiyle gerçek-
leşebileceğini, bu anlamda do-
ğa üzerindeki tahakkümün son
bulmasının sosyalist bir prog-
ramın merkezi unsuru olması
gerektiğini kavramış değil.
Ekoloji Kolektifi olarak Ekosos-
yalist Manifesto ve Belem Eko-
sosyalist Bildirgesi ile kendisi-
ni “deklare” eden ekososyalist
hareketin görüşlerinin toplum-
sal muhalefetin değişik kesim-
leri içerisinde tanınmasına yö-
nelik çalışmalarımız oldu. Bi-
zim de içerisinde yer aldığımız
ekososyalist hareket açısından
içerisinde bulunduğumuz eko-
lojik krizin asli nedeni olan ka-
pitalizmin ekolojik olarak yıkı-
cı ve sürdürülemez karakteri
onun arızi ya da geçici bir özel-
liği değildir. Ekososyalistlere
göre kapitalizmin ekoloji karşı-
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 31
tı niteliği değiştirilemez ve re-
forme edilemez. Bu nedenle
ekososyalistlere göre ekolojik
krizi, kapitalist sistemin bizati-
hi kendisini sorunsallaştırma-
yan, sorgulamayan bir anlayış-
la çözmek mümkün değil. Kapi-
talizmin ekolojik bunalımla bir
şekilde baş edebileceği, onu ya-
tıştırabileceği, ‘yeşil teknoloji-
lerin’ artan kullanımıyla ‘sür-
dürülebilir’ bir rotaya sokulabi-
leceği, hatta kapitalizmin tüke-
ticilerin bilinçlenmesiyle adeta
bir "yeşil kapitalizm"e dönüşe-
bileceği yönündeki anlayışlar
ekososyalistlere göre geçersiz-
dir.
Ekososyalistler için sermaye-
nin tahakkümü, cinsiyetçi-
lik/patriyarka ve ekolojik yı-
kım arasındaki içsel ilişkiyi an-
lamak, kapitalizm çerçevesin-
deki temel çelişkinin sermaye
ile yaşam arasında olduğunu
idrak etmek anlamına gelir.
Daha önce vurguladığım gibi
programının ana unsuru olarak
emek ve doğa sömürüsünün
koşutluğunu ihtiva etmeyen
sosyalist yaklaşımların önü-
müzdeki süreçte giderek daha
ağır biçimde etkilerini yaşaya-
cağımız ekolojik kriz karşısında
söyleyecek sözlerinin çok sınır-
lı olacağını düşünüyorum.
Sosyalist hareketin önümüzde-
ki süreçte iklim, gıda, su gibi
ekolojik krizin tüm görünümle-
rine yönelik emekçiler/aşağı-
dakiler ve canlı yaşamı lehine
müdahalelerde bulunması, ta-
lepler geliştirmesi ve inandırıcı
bir seçenek olarak ortaya çıka-
bilmesi için sermayenin doğa
üzerindeki tahakkümünü ilga
edecek bir perspektif ve yöne-
lime girmesini elzem olarak de-
ğerlendiriyorum.
32 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Uluslararası
Latin Amerika Chavez ve
Morales’in yolundan gidecek
Latin Amerika
araştırmacısı Me-
tin Yeğin ile Latin
Amerika’da süre-
giden değişimin
kaynaklarını, kıta-
nın 2009 bilanço-
su ve 2010’daki
olası yönelişini
Ertuğrul Kürkçü
konuştu
Latin Amerika 2010'a nasıl ba-
kıyor?
Latin Amerika'dan 2010'a bak-
mak için 2009'un nasıl geçtiğini
anlamak gerek. Aslında 2009'da
ABD arka bahçesine geri döndü.
ABD müdahaleciliğinin 2009'da
iki önemli hamlesi oldu: Birincisi
Honduras'ta düzenlediği darbey-
di. İkincisi Kolombiya’da yedi as-
keri üs kurma girişimi.
Gerçi ABD daha önce başka de-
nemeler yapmamış değildi.
2002'de Venezüella'da denedi,
Bolivya'da denedi. Honduras’ta
başardı. Darbe için aslında elle
tutulur bir yerel gerekçe yoktu.
ABD için gerekçe Başkan Zela-
ya'nın ALBA'nın (Amerikamız
Halklarının Bolivarcı İttifakı) pe-
şine takılması ve ülkedeki üsler-
de yasadışı olarak bulunan 700
ABD askerinin varlığına son ver-
mesiydi. Zelaya'nın ABD'nin Pa-
nama'daki kötü ünlü işkence eği-
tim merkezi Amerikalar Oku-
lu'ndan gelme Genelkurmay Baş-
kanı'nı emekli etmesi de, hepsi
aynı okuldan olan komuta kade-
mesinin darbe için harekete geç-
mesi için bahane oldu. Ama hiç
beklenmeyen gelişme halkın
böylesine güçlü karşı koyuşuydu.
Direnişin merkezinde hangi
güçler var?
Simgesel olarak Başkan Zelaya.
Ama çok yaygın ve parçalı hare-
ketlerin toplamından oluşan
Honduras halkının 2010’da ABD destekli darbeyi saf dışı edip edemeyeceği Latin Amerika için hayati önemde
Honduras Darbeye Karşı Direniş
Cephesi sürdürüyor mücadeleyi.
Örneğin, Direnen Feministler, Ta-
rım İşçileri Komitesi, Direnen Ka-
dınlar, Siyah Kardeşlik Örgütü,
Honduras Halk ve Yerli Örgütleri
Vatandaş Konseyi gibi kuruluşlar;
Berta Cáceres, Teresa Reyes, Alf-
redo Lopez, Via Campesina'dan
Rafael Alegria gibi şahsiyetler
var. Daha önceden deneyimleri
olmayan, mücadeleyle ortaya çı-
kan, her mücadeleyle yeniden ör-
gütlenen yapılar bunlar. Halk çok
güçlü bir direniş gösterdi. Barışçı
ama çok kararlı bir direnişti bu.
Nasıl sürüyor direniş?
Cuntanın düzenlediği başkanlık
seçimlerine hakın yüzde 65’i ka-
tılmadı. Cuntanın toplumu mili-
tarizasyonuna karşı evlerde otur-
mayı tercih ettiler. Ben seçimde
Honduras’taydım. Sokaklarda
gösteriler, protesto eylemleri
bekliyordum ama, insanlar sade-
ce evlerinde oturdular hiç birşey
yapmadılar. Bu şekilde davran-
malarının politik önemi ertesi
gün ortaya çıktı. 4 milyon 600 bin
seçmenden yalnızca 1,5 milyonu
oy kullanmıştı. Oy kullananlar
“Honduras için oy verdik” diye-
rek birbirlerine boyalı parmakla-
rını gösterirlerken; ertesi gün
halk sokakta ellerini gösteriyor-
du: “Bizim ellerimiz temiz” diye.
Bu şekilde inisiyatif yeniden di-
renişin eline geçmiş oldu.
Kolombiya’da durum nasıl?
ABD burada henüz tam başara-
madı. Yedi askeri üs açmaya ka-
rar verdiği Kolombiya henüz ge-
rillanın ülkenin kalbini elde tut-
tuğu bir ülke. ABD bu üslerle Ve-
nezüella ve Bolivya’nın petrol ve
doğalgazını, Ekvatoru; ilaç en-
düstrisinin hammadde deposu
yağmur ormanlarını, suyun kay-
nağı Amazon’u ele geçirmiş ola-
cak. Chavez’i çok şiddetli bir tep-
ki göstermeye ve Kolombiya’ya
savaş ilan etmenin eşiğine geti-
ren şey de buydu.
ABD insiyatifinin karşısındaki
ALBA’yı nasıl anlamalı?
Bir yıl öncesine gidersek, Chavez
hükümetinin Latin Amerika Ser-
best Ticaret Örgütü ALCA’yı çö-
kertmiş olduğunu göreceğiz. Cha-
vez’in dünya için büyük önemi de
burada, neoliberalizmin araların-
da AB, NAFTA, APEC’in de olduğu
sac ayaklarından birini çökertmiş
oldu. Zapatistalar’ın 1 Ocak
1994’te San Cristobal Las Casas’ı
ele geçirerek NAFTA’ya bayrak
açmaları gibi Chavez’in öncülü-
ğündeki Bolivarcı hareket de aç-
tığı bayrakla ALCA’yı çökertti ve
kapitalist krizi bir yıl erkene taşı-
dı. Sırf Güney Amerika ülkeleri-
nin kasasındaki 400 milyar dola-
rın ABD’ye akmaması krizi tetik-
ledi. Arjantin, Brezilya, Paraguay,
Uruguay, Venezüella, Bolivya, Ni-
karagua, Küba, Dominik ve Ekva-
tor, Antigua ve Barbuda, ile Saint
Vincent ve Grenada’nın ALBA
çevresinde birleşmesi, ALCA’nın
çöküşüyle el ele gitti.
Küba Latin Amerika’ya tama-
men entegre oldu mu?
Kesinlikle oldu. ABD yanlış poli-
tikalarıyla, Chavez’in güçlenme-
sinin yanı sıra Küba’nın tecritten
çıkmasına da yol açtı.
Küba şimdi Latin Amerika’nın en
prestijli ülkesi. Ekonomik olarak
da ayağa kalkıyor. 1999’da gitti-
ğimde Küba’da tavuklar çok cılız-
dı. Şimdiyse çok besili! 10 bin he-
kimi Venezüella’da çalışıyor sa-

dece. Chavez, onların ücretlerinin
yanı sıra, hekim başına her ay
750 dolar ödüyor
Burada bir de MERCOSUR’dan
söz etmemiz lazım. Arjantin, Bre-
zilya, Paraguay, Uruguay, Boliv-
ya, Şili, Kolombiya, Ekvator, Peru
ve Venezüella’nın oluşturduğa
MERCOSUR, ALCA’ya alternatif,
bir ekonomik serbest pazar an-
laşması. Kıtanın büyük abileri
Brezilya ve Arjantin’in başını çek-
tiği, ABD ile ALCA gibi doğrudan
doğruya “enseye vur lokmayı al”
ilişkisi yerine, Avrupa Birliği gibi
ABD karşısında kendi hakimiyet
alanını özerkleştiren bu birlik
şimdi inisiyatifi ALBA’ya kaptır-
mak üzere. ABD aslında kıtada
kalmak için MERCOSUR’a sarıl-
mak ve Brezilya’yla iyi geçinmek
zorunda. ALBA ilk ortaya çıktı-
ğında onun bir kültürel birlik ola-
rak kalacağını söylüyorlardı.
Ama, Venezüella’nın petrolü, Bo-
livya’nın doğal gaz kaynakları,
Chavez ve Morales’in kıta çapın-
da artan nüfuzlarıyla ALBA artık
o kadar güçlü ki, her yerde sağcı
hükümetler, yerel rakiplerle de-
ğil Chavez ya da Morales’le mü-
cadele ettiklerini düşünüyorlar.
Sadece Honduras’ta değil el Sal-
vador’da da, sağcılar “Chavez bu-
rada kazanamayacak demek zo-
runda hissediyorlar kendilerini
Chavez’in “21 yüzyıl sosyaliz-
mi”, “5. Enternasyonal” çağrısı
ve diğer deneyimleri kıtasal sı-
nırlılıklarla mı malul yoksa
dünyanın geri kalanının da
bunda öyküneceği bir şey var
mı?
Chavez kendi durumunun sade-
ce ülke içindeki mücadelelerle
değil, dünya çapındaki gelişme-
lerle doğrudan ilgili olduğunun
tamamen farkında. Adına “sosya-
lizm” dediği yolda yürümeye de-
vam etmezse iktidarda kalama-
yacağının, giderek radikalleşme-
ye mecbur olduğunun da çok far-
kında. Başka çaresi de yok.
Öte yandan, bize nasıl görünürse
görünsün, ne kadar tartışılır olur-
sa olsun, sadece Venezüella’da
değil, örneğin Nikaragua’da da
Sandinist devrim şimdi kendini
ifade ederken Hıristiyanlığa ne
kadar atıfta bulunursa bulunsun,
o halkların ALBA ittifakı etrafın-
da odaklanan hareketlere bakışı
başka. “Kime oy verdin” dediği-
nizde, “Chavez’e”, “Morales”e,
“Ortega”ya, “Mojica’ya” diyorlar.
“Bugüne kadar yoksullar için bir
tek onlar bir şey yaptı.”
Mücadele toplumsal hareketler
çevresindetoplanıyor
Latin Amerika’nın yeni poli-
tik panoramasında sınıf ek-
senli siyasetlerin, devrimci
politik partilerin konumu
nasıl? Daha gevşek yaplar
mı, sınıf eşitsizliğinin orta-
dan kaldırması amacını gü-
den siyasetler mi etken?
Latin Amerika’da toplumsal
mücadeleyi bugünkü kıvamına
getiren, sosyal hareketler. Ama
bunlar politikanın, politik mü-
cadelenin orta yerinde duru-
yor. Latin Amerika’da gözlenen
sonuçlar neoliberalizmin her
şeyi çözen işleyişiyle ilgili. Neo-
liberalizm eski kurumsal yapı-
ları dağıtırken buna uyarlı po-
Latin Amerika’daki sol hükü-
metler silsilesi halkın gündelik
yaşamında gözle görülür bir
farka yol açtı mı?
En azından Venezüella’da kesin-
likle. İlk defa petrol gelirinin
önemli bir kısmı yoksullara har-
canıyor. “ILO’da kara listeye gir-
miş” diyorlar ama 500 işçinin ça-
lıştığı bir fabrikada 251 işçi imza
toplayıp başvurduğunda fabrika-
nın kolektif sahipliğini devralabi-
liyor. Bu dünyanın başka nere-
sinde var?
Ben orada iken büyük bir demir-
çelik fabrikasının, Japonya mer-
kezli Sidor’un hadeehanesi işçile-
re devrediliyordu. Bunun çekim-
lerini yaparken, Japon patron da
fabrikanın kendisine kalan bölü-
münü denetliyordu. Akvaryum
içindeki aptal kırmız balıklar gibi
olan biteni bürosundan seyredi-
yordu. Eğitim ve sağlık program-
ları da çok önemli. Sadece 1,5
milyon insanın Küba’nın destek-
leriyle bedava katarakt ameliyatı
olduğunu ve bundan Bolivya’da
Che Guevara’yı vuran askerin de
yararlandığını düşünürseniz, ne-
ler olmakta olduğunu gözünüzün
önüne daha iyi getirebilirsiniz.
Halk bu gerçeklerden hareket
ediyor.
Şu ikilemi her yerde görüyorum:
“Neden Lula’ya veriyorsun” soru-
sunun yanıtı her zaman “onun
yerne gelecek olanı düşündükçe
Lula’dan iyisi yok” oluyor. “Ne-
den Chavez”, “Neden Ortega” so-
litik yapılar da çözüldü. Ama
devrimci hareketler yok değil.
Örneğin Arjantin’deki hareketi
eleştirenlerin şu dediklerine
katılmıyorum: Diyorlar ki, “dü-
zen üç kez yıkılmanın eşiğine
geldi ama devrimci parti olma-
dığından bu başarılamadı.”
Şöyle sanıyorlar ben gideceğim
Arjantin’e diyeceğim ki “bakın
sizin devrimci partiniz yoktu
ondan yapamadınız”...Onlar da
“Ah ya” diyecekler “Nasıl unut-
tuk.. Bir devrimci parti kurma-
yı aklımıza getiremedik.”
Elbette orada bunları yapanlar
var, Türkiye’nin on katı ama
rularının yanıtı da öyle.
Kitleler arasındaki bağ hangi
dolayımla sağlanıyor? Alterna-
tif medya mı?
Alternatif medya belirgin bir rol
oynamadı. Kimi çıkışlar olmadı
değil. Örneğin Chavez’in darbe-
den sonra geri dönmesini sağla-
yan esas olarak “merdiven altı
medya”, küçük radyolar ve küçük
televizyon istasyonlarıydı. Ama
medya genelde Latin Amerika’da
böyle bir bağlayıcı rol oynamadı.
Esas olan halkların, yoksulluğun
içinde yarattıkları yaşama alanla-
rı idi. Bence örneğin Arjantin’de-
ki takas pazarlarında ben size süt
verir, siz bana ekmek verirken fi-
kirler ve duyarlıklar da takas
edilmiş oluyordu. Arjantin daha
örnek ülke diye gösterildiği gün-
lerde Piketeroslar yol kesip hak
alıyorlardı. Okul yapmak için ge-
reken malzemeyi Texas Oil’in ka-
pısına dayanıp onlardan alıyor-
lardı. Kolektif bir Robin Hood öy-
küsünü hep birlikte yaşayarak ta
93’ten başlayarak bugüne geldi-
ler.
Bu açıdan bakınca Türkiye ina-
nılmaz bir potansiyele sahip.
Dünyanın başka yerlerinden ge-
len insanlar bu kadar eylem bir
günde bu ülkede nasıl oluyor di-
ye hayretle bakıyorlar. Şu anda
dünyanın hiçbir yerinde olmadı-
ğı kadar çok eylem oluyor. Sade-
ce bunu bir bütün olarak biz yap-
madığımız, yaptırmadığımız için
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 33
tutturamıyorlar. Tutsa tutardı.
Buradaki çizgilere yakın çok
hareket var oralarda. Ama tut-
muyor.
Örneğin Bolivya’da çok örgüt-
lüdür insanlar. Kimi çevirsen
üzerinden beş kimlik kartı çı-
kar, parti, sendika dernek, vb.
Devrimcilik de çok gelişkindir
en sağcı partinin adı bile dev-
rimciyle başlar, ama Morales’i
iktidara taşıyan hareket, çok
parçalı bir yapı.
Başarılı olan bütün hareketler,
Brezilya İşçi Partisi de dahil 40
ayrı örgütün bir araya gelerek
oluşturduğu hareketler.
bize olmuyormuş gibi geliyor.
2010’da Latin Amerika dünya
için ne ifade edecek? ABD sal-
dırısına aynı güçle yanıt vere-
bilecek mi?
Bu o kadar kesin olmayabilir. En
önemlisi Honduras’ta ne olacağı.
Halk kazanırsa bambaşka bir
mecraya girer. Burada da Brezil-
ya’nın rolü kritik. Brezilya elçili-
ğinde kalıyor Zelaya. Brezilya el-
çiliğine dokunmak kimsenin had-
di değildir Latin Amerika’da. ABD
bile dokunamaz. Ama öte yandan
Brezilya Zelaya ve cuntayı bir çiz-
gide tutuyor. Cunta seçime boşu-
na gitmedi. Askerin içinde cunta-
ya tavır alan önemli bir kesim
vardı. Eğer Brezilya masaya
oturtmasaydı Zelaya’yı cunta
çoktan yıkılmıştı.
Kolombiya’daki üslerin önlenme-
si de bunun kadar önemli. Onda
başarılı olabilirlerse, herşey baş-
ka türlü olur. Geriden gelen bir
rüzgar var. Her şey dindi derken,
Paraguay’da FMLN ikitdara geldi,
Nikaragua’da Ortega geri döndü.
Bolivya’da Morales ikinci kez gel-
di. Uruguay Pepe Mojica başkan-
lığa tırmandı. Bunların tümü sol
cepheye destek. Arjantin ve Şili
sağa gidecek. En önemlisi Meksi-
ka’nın çizgisi, Meksika’nın gidişa-
tı her şeyi bambaşka kılabilir. Bir
bütün olarak 2010’da Chevez ve
Morales’in çizgisinde sürecek La-
tin Amerika’da mücadele.
34 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Uluslararası

2010’a girerken dünya…

Küresel sermaye
kendi krizden çıkış
seçeneği olan “yara-
tıcı yıkım” ve sömü-
rüyü yoğunlaştırma
yollarını zorlarken;
birikmekte olan anti-
kapitalist öfke ve
enerjiyi kör patlama-
ların değil kurtuluş-
çu/özgürleştirici bir
mücadelenin kaldı-
racı haline getirmek
için işçi sınıfı sosya-
lizminin pratik
eleştirel etkinliğini
yükselmesi
gerekiyor

Haluk Yurtsever
2008’in sonunu simgeleyen üç
olay, insanlığı nasıl bir yeni yılın
beklediği sorusunun ilk yanıtla-
rını da veriyordu.
6 Aralıkta Yunanistan’da lise öğ-
rencisi bir gencin polis tarafın-
dan öldürülmesiyle başlayan
olaylar, kısa zamanda anti-kapi-
talist bir isyana dönüştü.
27 Aralık 2008’de İsrail Gazze’ye
saldırdı; genç yaşlı, kadın erkek
demeden 1500’den fazla Filistin-
liyi katletti.
Tüm dünyayı ilgilendiren, farklı
yönlerde birçok yorum ve bek-
lentiye yol açan gelişme ise
ABD’nin ilk siyah derili başkanı
Obama’nın yeni yılın ilk ayında
göreve başlayacak olmasıydı.
2010’un başında Yunanistan
devleti iflasın eşiğinde. Şirket ve
bankalardan sonra şimdi bu ülke
“kurtarılmayı” bekliyor.
Filistin bu yıla geçen yıl gibi kan
ve katliam cenderesinde girmedi
ama yoksul Filistin halkının
umutla bağlanacağı herhangi bir
gelişme de yok. Ortadoğu coğraf-
yası patlayıcı madde yüklü. Irak
ve Afganistan’da savaş hergün
onlarca can alarak sürüyor.
Obama’nın başkanlıktaki bir yılı
ise bu insanın kişiliğinde en güç-
lü emperyalist ülke ABD’nin uğ-
radığı imaj ve prestij kaybının
simgesi oldu.
2009’un en somut gerçeği tüm
dünyayı içine alan, hegemonya
ve uygarlık krizini de keskinleş-
tiren büyük kapitalist buhrandır.
Kriz yılı
Merkez üssü ABD olan kriz de-
rinleşerek sürüyor. 2009’da 130
bankaya el kondu. Kasım ayı ve-
rilerine göre ABD’de yıllık işsiz-
lik oranı yüzde 10’a yükseldi.
Gerçekte yüzde 12 olduğu tah-
min ediliyor. Altının onsu
2007’de ortalama 697 dolardı,
2008’de 800 doları aştı; Nisan
2009’da 872 dolara, Aralık
2009’da 1200 dolara çıktı. Do-
lar/Euro paritesi 8 ayda 1.34’den
1.50’ye yükseldi. ABD Bütçe har-
cama tahminleri 2009 için 3.688,
2010 için 3.644 trilyon dolar. Bu,
2009 için 1.587 trilyon dolar ve
2010 için 1.388 trilyon dolar açık
anlamına geliyor. Bütün bunlar,
ABD ekonomisinin yapısal so-
runlarının kriz koşullarında gi-
derek ağırlaştığını gösteriyor.
Avrupa Birliği, ABD’nin boşluğu-
nu dolduracak, dengeleyecek kü-
resel bir inisiyatif geliştirmek bir
yana kendi birliğini korumakta
zorlanıyor. Klişeleşmiş sözcükle
“küresel güç olmak” gereksinimi
ile AB’nin kendi bütünleşmesini
sağlam temellerde pekiştirme
hedefleri arasında giderilmesi
güç bir aykırılık var. Küresel güç
olmak genişlemeyi gerektiriyor;
yenilerle eskilerin ekonomik ge-
lişmişlik düzeyleri arasındaki
büyük fark ise genişlemeyle tam
ve ileri düzeyde bir bütünleşme
arasındaki çelişkiyi keskinleştiri-
yor.
Bunlar bir yana, kriz AB’nin “bir-
liğini” tehdit ediyor. İlk 15’den
oluşan “çekirdek Avrupa” ile son-
radan katılan “çevre Avrupa”nın
bu krizden kenetlenerek çıkması
zor görünüyor. Dahası, çekirdek
Avrupa ülkeleri arasında da borç,
vergi, para birliği konularında
sorunlar var. 27 AB ülkesinden
16’sının içinde olduğu Euro ala-
nı ve dışı arasındaki çıkar ve eko-
nomik siyaset farklılaşması be-
lirgin hale geliyor. IMF 2009’da
AB’nin tamamında yüzde 4.2 da-
ralma öngörüyor. Kurtarma ve
teşvik uygulamaları sonunda AB
bütçe açığı yüzde 7’ye tırmandı.
Bütçe açıkları, kamu borç stoku
ülkeden ülkeye değişmekle bir-
likte hızla artıyor. Yunanis-
tan’dan sonra Belçika, İtalya ve
İspanya’da borç stoku tehlikeli
düzeye doğru yükseliyor. Bütün
bunların sonucu olarak, AB ülke-
lerinin birlikte davranma yete-
neği zayıflıyor. Düşük vergi, ucuz
işgücü ile yatırımları kendilerine
çekmek için birbirleriyle rekabet
ediyorlar. Çekirdek AB, çevre
AB’deki yatırımlarını geri çeki-
yor vb.
Avrupa Parlamentosu Liberal
Grup Başkanı ve eski Belçika
Başbakanı Guy Verhofstadt Le
Soir gazetesinde yayımlanan ma-

kalesinde şunları yazdı:
“AB, Kopenhag’da müzakere ve
karar masalarına davet edilmedi.
Yeni imparatorlar sadece ekono-
mik güçle yetinmeyecekler, as-
keri güce hakim olmanın yolları-
nı da arayacaklar, istedikleri ça-
tışmalara müdahale edip, iste-
dikleri mutabakatlara birlikte
ulaşacaklar.” Verhofstadt, önü-
müzdeki günlerde kararların sa-
dece ABD ve Çin arasında alına-
cak olmasına şaşılmaması gerek-
tiğini, AB projesinden vazgeçme-
nin de gerçekçi ama aynı zaman-
da tehlikeli bir seçenek olabile-
ceğini kaydetti.
Gerçekten de, ekonomik açıdan
hala önemli bir güç olmakla bir-
likte Avrupa, dünya siyasetinde-
ki ağırlığını, etkisini giderek yiti-
riyor.
“Küresel merkez” yer mi
değiştiriyor?
Öte yandan, BRİC ülkeleri deni-
len Çin, Hindistan, Rusya, Brezil-
ya başta olmak üzere, üretim
kapasitesi, gücü ve pazar olarak
yükselen ülkelerin dünya ekono-
mi ve siyasetindeki ağırlıkları ar-
tıyor.
Çin’de GSMH 2009’da yüzde 8.9
oranında büyüdü. Çin yalnız elin-
de tuttuğu büyük dolar rezervle-
riyle değil, büyüyen ekonomik
gücüyle de krizdeki kapitalist sis-
temin can simidi durumundadır.
25 Eylül’de Pittsburgh’ta gerçek-
leşen G20 zirvesi verdiği karar-
lardan çok, gündemi ve ileriye
ilişkin işaretleriyle “küresel” ik-
tidarın ABD hegemonyasındaki
G-8’den başta Çin olmak üzere
yükselen ülkelerin ağırlığını his-
settirdiği G-20’ye kaymakta ol-
duğunu gösterdi. Bu toplantıda
konuşulanlar ABD’nin hegemon-
yasını G20 ile paylaşmaya razı
olacağının ilk somut dışa vuru-
mudur. IMF ve Dünya Banka-
sı’ndaki temsil ve oy oranlarının
değiştirilmesi konusunun, şimdi-
lik karara bağlanmasa da gün-
demde yer almasını, daha önem-
lisi değişeceğinin toplantı taah-
hüdü olarak kayıtlara geçmesini
bu yolda bir ilk adım olarak de-
ğerlendirmek doğru olur.
Artan ekonomik gücüyle birlikte
Çin’in dünya siyasetindeki ağırlı-
ğı da artıyor. Çin, ABD’nin dolar
basmasını, zayıf dolar düşük faiz
siyasetini “küresel ekonomik iyi-
leşmeyi” tehdit ettiği için eleşti-
riyor.
Çin başbakanı Wen Jiabao, Oba-
ma’nın Çin ziyareti sırasında
ABD’den gelen Çin’in parasının
değerini yükseltmesi, krizden çı-
kış ve yeni düzen için bir ABD-
Çin ekseni (G2) oluşturulması
önerisini şu sözlerle reddetti:
“Çin bağımsız, barışçı bir dış po-
litika izlemektedir ve hiçbir ülke
ya da ülke bloğuyla birlik olma-
yacaktır. Küresel meseleler bir
ya da iki ülkeden ziyade, dünya-
nın tüm uluslarınca birlikte çö-
zülmelidir.”(18 Kasım 2009)
Ekonomik sıkıntıları yoğunlaşan,
hegemonyası çözülmekte olan
ABD’nin Obama ile birlikte Bush
dönemi strateji ve taktiklerinde
revizyona gitmek zorunda kaldı-
ğı artık açıktır. ABD için hege-
monyasını onarmak, stratejik
mevzileri korumak, bu olmazsa
dünyanın yeniden paylaşılıp bi-
çimlendirilmesinde belirleyici,
en azından etkili bir role ve paya
sahip olmak yaşamsal önemde-
dir. Tek başına işgal ettiği
Irak’tan çekilirken, NATO çerçe-
vesinde bir meşruluk ve destek
temeline sahip olduğu Afganis-
tan’a yüklenmesi, “stratejik/mo-
del ortak” Türkiye’nin eşliğinde
Suriye, İran, Ermenistan, Kürdis-
tan başlıklarında hamle yapma-
sı, ABD’nin güncel değil ama ta-
rihsel bağlamda “son” kozlarını
alana sürdüğünü gösteriyor.
Obama’nın 1 Aralık’ta açıkladığı
yeni Afganistan planı ABD’nin
karşı karşıya olduğu açmazı çok
açık biçimde ortaya koyuyor.
Afganistan ve Ortadoğu
Daha çok asker göndererek Af-
ganistan sorununu çözeceği vaa-
diyle gelen Obama’ya, şimdi baş-
ta ABD genelkurmayı olmak üze-
re kimse inanmıyor. ABD’nin
göndereceği 30 bin ek askerle,
NATO ülkelerinden kerhen alı-
nacak sınırlı ek destekle Afganis-
tan sorununun çözülemeyeceği
apaçıktır.
ABD’nin Ortadoğu siyasetleri,
daha Obama’nın seçim kampan-
yası sırasında sorgulanmaya
başlamıştı. Obama, 4 Haziran
2009 Kahire konuşmasında ise
İsrail’in Gazze’yi işgaline ve yeni
yerleşim merkezleri kurmasına
açıktan tutum aldı. Obama yöne-
timinin İsrail siyasetindeki deği-
şiklikleri gösteren örnekler bun-
lardan ibaret değil. “Filistin so-
rununda ilerleme kaydedilmez-
se, İran sorununda da kaydedile-
mez” diyerek ABD, soruna “önce
İran sonra Filistin” formülünde
ısrar eden İsrail’den farklı yak-
laştığını açıkça ortaya koydu.
ABD Filistin sorununda “iki dev-
letli çözüm”ü İsrail’i rahatsız
edecek bir ton ve içerikte öne çı-
karmaya başladı. ABD ilk kez İs-
rail’i Nükleer Silahların Yayılma-
sını Önleme Anlaşması’nı imza-
lamaya çağırdı.
Bunlar ABD’nin İsrail’den vaz-
geçtiği, ittifakın bozulduğu anla-
mına gelmiyor. Ama, devletler,
büyük güçler düzeyindeki küçük
sapmaların içinden geçmekte ol-
duğumuz kaotik dönemde
önemli siyasal sonuçları olabile-
ceğini gösteriyor. İsrail-Türkiye
ilişkilerindeki son gelişmelere
buradan bakmak gerekiyor. ABD
Ortadoğu’daki imajını değiştir-
mek, tecridi kırmak istiyor. Bu,
hiçbir zaman bir ABD kuklası ol-
mayan, tersine ABD içindeki gü-
cüyle kendi önceliklerini dayatan
İsrail’in dizginlenmesini, terbiye
edilmesini gerektiriyor. Türkiye,
birden çok nedenle bu iş için bi-
çilmiş kaftandır. Tarihinden, İs-
lam ülkesi olmasından ve AKP
hükümetinin yapısından gelen
özellikleri nedeniyle Türkiye’nin
ABD’nin Ortadoğu’da gidemeye-
ceği yerlere gidebilecek, kura-
mayacağı ilişkileri kurabilecek
bir statüye sahip olduğu düşünü-
lüyor. Türkiye-Suriye yakınlaş-
ması bu çizgideki en çarpıcı ör-
nektir. Ve üçüncüsü, bu rolün ye-
rine getirilmesi için Türkiye’nin
Arap dünyası gözündeki imajının
değiştirilmesi, bunun için de İs-
rail karşıtı bir söylem geliştirme-
sine göz yumulması, hatta bu tu-
tumun el altından teşvik edilme-
si gerekiyor. İsrail konjonktür
gereği yeni durumu sineye çek-
mek zorundadır. Ancak bu kolay
olmayacak. ABD ve Türkiye için-
de güçlü İsrail dayatmaya ve
Türkiye’de AKP eliyle kışkırtıl-
makta olan antisemitizme tepki-
verecek, bunun yan etkileri ken-
dini gösterecektir.
Anti-kapitalist enerji
birikiyor
Büyük buhranın ve hegemonya
krizinin yol açtığı daha birçok ge-
lişme oldu 2009’da. Japonya’daki
hükümet değişikliği, Almanya se-
çimlerinde bu ülkenin en güçlü
siyasal akımı sosyal demokrasi-
nin uğradığı yenilgi, Yunanis-
tan’daki seçim sonuçları ve se-
çim sonrası durum, Latin Ameri-
ka’da Honduras’ta darbe, Urugu-
ay, Bolivya seçimleri vb. …
Dünyanın hemen her yerinde
krizin faturası emekçilere çıkarı-
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 35
lıyor ve dünyanın her yerinde sı-
nıf mücadelesi keskinleşiyor. Sı-
nıf mücadelesinin keskinleşme-
sini, mutlaka ve her zaman
emekle sermayenin fiili bir top-
lumsal çatışmanın tarafları ola-
rak karşı karşıya gelmesi biçi-
minde anlamamak gerekiyor.
Sermaye birikim rejiminin değiş-
tiği, hele de bu değişikliğin yaşa-
dığımız türden büyük ve derin
bir krizle çakıştığı uğraklarda,
emekle sermaye arasında önce-
den kurulmuş dengeler nesnel
olarak ve aslında iki taraf için de
sürdürülemez hale geliyor. Kü-
resel sermaye savaş/şiddet ve
uzlaşma/reform araçlarının iki-
sine birden başvurarak, kendi
krizden çıkış seçeneği olan “ya-
ratıcı yıkım” ve sömürüyü yo-
ğunlaştırma yollarını zorluyor.
Dünya emekçilerinin bu saldırı
karşısındaki tek seçeneği krizin
sonuçlarına değil, kapitalizmin
kendisine, varlık temeline karşı
mücadele etmektir. Bu mücade-
lenin bugünkü dünya nesnelli-
ğinde bir dünya devrimi güncel-
liğinde gelişmediği açık olmakla
birlikte, daha “gerçekçi” bir he-
defle krizin emekçi sınıflara yö-
nelen yıkıcılığını önlemek, ser-
mayeyi ölümü göstermeden sıt-
maya “ikna” etmek mümkün de-
ğildir.
Yaşamakta olduğumuz büyük
buhranın kendisini yalnız ekono-
mik değil, ekolojik, ideolojik, kül-
türel boyutlu bir uygarlık krizi
olarak dışa vurması, kapitalizm-
den kurtulmayı tüm ezilenlerin,
yoksulların, kadınıyla erkeğiyle,
genci ve yaşlısıyla tüm ilerici in-
sanlığın sorunu haline getiriyor.
2009 biterken yapılan Kopenhag
İklim Zirvesi, sermayenin doy-
mak bilmez birikim isteğinin
kamçıladığı doğrusal üretim ar-
tışının dünyayı getirdiği açmazı
ve bu sorunun kapitalizm içinde
hiçbir çözümü olmadığını gös-
terdi.
Kriz koşullarında anti-kapitalist
bir enerji birikiyor. Bu birikimi
kör patlama ve isyanların, olum-
lu tasarımı olmayan bir karşıtlı-
ğın değil, kurtuluşçu/özgürleşti-
rici bir mücadelenin toplumsal
gücü haline getirmek ise işçi sı-
nıfı sosyalizminin dünyada ve
yaşadığımız topraklarda sesini,
örgütlü özgürleştirici gücünü,
pratik eleştirel etkinliğini yük-
seltmesini gerektiriyor.
Bu yolda gerçek adımlar atacağı-
mız bir 2010 dileğiyle.
36 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Tartışma
Sosyalizmden
kapitalizme geçiş
ya da Marksizm
ve Bakara suresi
Geçmişin değerlendirilmesi bizde toplumsal
olarak sorunlu. Sosyalistlerimiz de geçmişi
korkusuzca değerlendiremiyorlar
Engin Erkiner
Sait Almış ile Mehmet İnanç Turan’ın
üçüncü sayıdaki “yaşanmamış sosya-
lizm’e ‘yaşanmış’ demenin anlamı…” ya-
zısını okuyunca, aklıma Marksizm ve
Bakara Suresi ilişkisi geldi. Marksist gö-
rünmek için Marx’tan çok sayıda alıntı
yapmak yeterli oluyor! Gerçekte ise,
Marksizmin metinlerini okumakla Ba-
kara Suresi’ni okumanın farklı olması
gerekir. İkincisini sadece tekrarlarsınız.
İlkinin ise mantığını kavramınız gerekir.
Marksist tarih incelemesinin önemli bi-
leşenlerinden biri sondan geriye doğru
gitmektir. Bir sürecin incelenmesinde
sondan geriye doğru gidilir. Feodaliz-
min açıklamasının kapitalizmden yani
sonraki toplumdan hareket ederek ya-
pıldığını hatırlamak yeterlidir. Buradan,
yazarlarımızın çıkardıkları gibi, sonuç
her şeydir, ötesi “ikincil önemdedir”e
varılamayacağı açıktır. Sorun, bir süre-
cin incelenmesine nereden başlanacağı-
dır. 20. yüzyıldaki sosyalist toplumların
tarihi, sosyalizmin ardından ortaya çı-
kan kapitalizmden başlanarak mı ince-
lenecektir, yoksa Ekim devriminden ve
hatta daha gerisinden mi?
İlkinde bazı sonuçlara varırsınız, ikinci-
sinde tarih içinde kendinizi kaybedersi-
niz.
Politik kapitalizm nedir?
Almış ve Turan, "politik kapitalizm" te-
rimini bilimsel dayanaktan yoksun bu-
luyorlar ve kapitalizmin “bir üretim tar-
zı ve toplumsal yapılanma” olduğunu
söylüyorlar. Anlaşılan odur ki, arkadaş-
lar henüz “kapitalizm nedir, sosyalizm
nedir?” sorularının sorulduğu aşamada-
lar ve bilimsel yazınla da ilgili değiller.
Olsalardı, terimin Transformations-
forschung ya da “dönüşüm incelemele-
ri” alanında kullanıldığını bilirlerdi. “Po-
litik kapitalizm” bir rejimden ötekine
geçişi ifade eder. Sosyalizmden kapita-
lizme geçiş, devletin aktif rolüyle ger-
çekleşti. Devlet kapitalizmi savunanla-
rın elindeydi ama üretim araçlarında
özel mülkiyet, işsizlik ve kâr amacıyla
üretim yoktu. Yani sosyalizmin önemli
özellikleri de bir süre için yerinde duru-
yordu. Bu terim geçiş dönemini anlat-
mak için kullanılır.
Almış ve Turan’ın yazılarının sonucu ise
tam bir felaket: “Sosyalizm denemesinin
başarısızlığının temelinde, yanlış bir
teori üzerine oturtulmuş politika yatı-
yor.” Mehmet İnanç Turan bunun için
bir de kitap yazmış. Boşuna zahmet et-
miş… Zira sonuç denilerek aktarılan
başlangıç bile değildir.
Hemen akla gelen üç soru var: Teoriden
neden sapılmıştır, neden bu türlü sapıl-
mıştır da başka türlü sapılmamıştır ve
en önemlisi, teori dediğiniz nerede uy-
gulanarak doğruluğunu göstermiştir?
20. yüzyılda yaşanan
büyük deney
Burada Marksist metinlerle Bakara Su-
resi arasındaki farklılığa yeniden geli-
yoruz. İkincisinin kanıtlanmaya ihtiyacı
yoktur, ilkinin ise vardır. Ve bu ihtiyaca
dikkat çekilmesi, sosyalist ülkelerin çök-
mesinin açıklamasını yapabilen ülkeler
solunun da çıkış noktası oldu.
Marksist sosyalizm teorisinin ciddi
oranda değişmesi gerekir. Buna isterse-
niz büyük oranda zenginleştirilmesi de
deyiniz, sonuç aynıdır. 20. yüzyılda bü-
yük bir deney yaşandı. Almanya solu bu
deneyi didik didik ederek sonuçlar çı-
kardı. Bu nedenle de yanı başında yıkı-
lan Duvar’ın altında kalmadı. Marx’tan
alıntı yapmanın ötesine gidemeyenler
ise, yirmi yıldan beri bu deneyimin de-
ğerlendirilmesinde ileriye gidemediler.
Sosyalizm teorisi konusunda Marx’tan
öteye gidememiş olanların tarihten bir
şey anlamalarını beklemek boşunadır.
Devlet’in ortadan kalkacağına emin mi-
siniz? Marx böyle söylediği için eminsi-
niz. Aradan geçen yüz elli yılda bu ko-
nuda neler yazıldı, materyalist devlet
teorisi hangi aşamaya ulaştı? Burası
eminim sizi ilgilendirmiyor. Bu durum-
da Marx okumakla Bakara Suresi oku-
manın arasındaki farkın ne olduğunu bi-
risi bana anlatabilirse iyi olacak…
İşçi devletinin bürokratik diktatörlüğe
dönüştüğünü söylemek, sosyalizmin 20.
yüzyıl tarihinden hiçbir şey anlamamak
demektir. Bu saptamayı Berlin Duvarı
henüz yıkılmadan Doğu Berlin’e giden
ve orada kitle önünde konuşan Mandel
de kullanmış ve insanları kendisine gül-
dürmüştü. Yazarlar bu konuda İmge Ki-
tabevi’nde çıkan ve DAC’de sosyalizmin
doğuşu, gelişmesi ve yıkılışını anlatan
1989-Berlin Duvarı kitabımda gerekli
bilgiyi bulabilirler.
Almış ve Turan korku temelinde teori
yapıyorlar. Yaşanmış sosyalizm denilir-
se, burjuva düzeninin ebediliği savunu-
lurmuş! Eski DAC alanında ortalama
yüzde 25, Almanya genelinde yüzde 12
oy alan Sol Parti, DAC ve öteki ülkeleri
sosyalist olarak görüyor. Ve Türkiye
burjuvazisinden daha güçlü olan Al-
manya burjuvazisi de buradan hareket-
le “kapitalizmin ebediliğini” kimseye
gösteremedi.
Korkudan hareketle teori ve politika
yapmak sosyalistlerimiz arasında yay-
gın. 1975-80 döneminin önemli özellik-
lerinden bir tanesi de sol içi şiddetti,
ama üzerine gidilemiyor. Gençlerin dev-
rimcilikten soğuyacaklarından korkulu-
yor. Başka örnekler de verebilirim.
Geçmişin değerlendirilmesi bizde top-
lumsal olarak sorunludur. Sosyalistleri-
miz de bu sorunun özel bir bölümüdür.
Sadece sosyalizm konusunda değil, baş-
ka konularda da geçmişin korkuya da-
yanmayan bir değerlendirilmesi yapıla-
mıyor.
Bu durumda ortaya çıkacak çürümeden
sizi Marx bile kurtaramaz!
Editörlerin notu:
Ekmek&Özgürlük’te yayınlanan
yazılara yanıt ya da eleştiri hakla-
rını kullanmak isteyen okurları-
mızın yazılarında azami 1 dergi
sayfasını ya da 4800 boşluklu ka-
rakteri aşmamaya özen österme-
lerini diliyoruz.
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 37

Kültür & Zihniyet

Yafa: Portakalın otomatiği!

İsrail doğumlu Marksist belgeselci Eyal Sivan, Yafa'nın bir İsrail markası olarak dünya-
ya pazarlanışını anlatıyor

Necati Sönmez

Yafa deyince aklınıza ne geliyor? Hangi

kaynağa baksanız, hemen hepsinde İsrail’in
bir liman kenti olarak tanıtılıyor Yafa (Jaf-
fa). Belki şehirden de önce akla gelen şey, o
meşhur portakalı; ki o da İsrail’in ihraç et-
tiği bir narenciye olarak biliniyor, öyle de-
ğil mi? İnternette önüme çıkan ilk Türkçe
kaynak(1) Yafa’yı “19’ncu yüzyılın ikinci
yarısında İsrail’de yetişmeye başlayan” bir
portakal türü olarak tanımlıyor, metin bo-
yunca Filistin ya da Arap sözcüklerini bir
kere bile anmadan. İsrail devletine nere-
deyse 150 yıllık bir geçmiş bahşeden bu ba-
kış, uygulanan etnik temizliğin beynimize
kadar sirayet ettiğinin, tarihe bakışımızı bi-
le nasıl sömürgeleştirdiğinin açık bir gös-
tergesi değilse nedir?
Bir meyva üzerine yapılmış dünya-
nın en politik filmi
Rakamlar her şeyi anlatıyor aslında:
1930’larda Yafa’da 45 bin Filistinli Arap’a
karşılık 7 bin Yahudi yaşarken, 1958’de bu
istatistik tam tersine dönüyor: 6 bin 500
Filistinli Arap’a karşı 50 bin Yahudi!(2)
Bölgedeki Filistinlilerin topraklarından sü-
rülüp Yafa ve çevresinin etnik olarak arın-
dırılmasının fotoğrafını netleyebilmek için,
o meşhur Yafa portakalının tarihsel serü-
venine bakmak yeterli. Nitekim belgeselci
Eyal Sivan da, son filmi “Yafa: Portakalın
Otomatiği”nde (Jaffa: The Orange’s Clock-
work, 2009) bunu yapıyor. İsrail’in bir yan-
dan Filistinlileri topraklarından sürerken,
öte yanda muazzam bir imaj çalışması ile
Yafa’yı tarihsel köklerinden arındırıp bir İs-
rail markasına dönüştürmesinin ve bunu
dünyaya pazarlamasının hikayesini anlatı-
yor. Denebilir ki, bir meyva üzerine yapıl-
mış dünyanın en politik filmi!
İsrail’de doğup büyüyen Eyal Sivan, gözü-
nü budaktan sakınmayan Marksist bir bel-
geselci; İsrail’in ve siyonizmin sinemadaki
en sıkı eleştirmenlerinden biri. Sivan, 19-
29 Kasım’da Amsterdam’da düzenlenen
Uluslararası Belgesel Festivali IDFA’nın
onur konuğuydu. Filmlerinden oluşan bir
retrospektife konu olmasının dışında, fes-
tivalin geleneksel Top Ten (en iyi 10 belge-
sel) seçkisinin de seçicisiydi. Bu filmleri iz-
lemek ona hayran olmamız için yeterliydi;
fakat hem verdiği sinema dersinde hem de
katıldığı söyleşilerde berrak bir biçimde di-
le getirdiği fikirleri, yönetmenliğinin yanı
sıra sinema uğraşı üzerine kafa yoran bir
teorisyen/akademisyen ve eleştirmen kim-
liğiyle de tanıştırdı bizi.
Sözcüklerini tartarak konuşan, dikkatli ve
tavizsiz bir eleştirmen. Festivaldeki sunu-
cu filmiyle ilgili olarak, “Filmde İsrail'in ku-
ruluş yıllarını anlatıyorsunuz” diye lafa gi-
rince mesela, Sivan düzeltiyor: “Hayır, Fi-
listinlilerin oradan silinip atıldığı yılları an-
latıyorum.” Ya da, İsrail vatandaşı bir Filis-
tinli/Arap yazarı konu alan bir filmin festi-
val katalogundaki tanıtım metninde, İsrail-
li sözcüğünün altı kere geçtiğine ama bir
kez bile Filistinli denmediğine dikkatimizi
çekiyor.
"Anti-semitizm: İsrail'in yaptığı her
şeyi mazur gösteren bir kılıf"
Yıllar önce izlediğim, “Izkor: Belleğin Köle-
leri” (Izkor, Slaves of Memory, 1990) adlı
bir başka filminde Sivan, İsrail’de resmi
ideoloji tarafından imal edilen kolektif ha-
fızayı tahlil ediyordu. Filistinli sinemacı
Michel Khleifi’yle birlikte gerçekleştirdiği
“Rota 181: Filistin-İsrail’de Bir Yolculuktan
Fragmanlar”(Route 181, Fragments of a Jo-
urney in Palestine-Israel, 2003) ise, Birleş-
miş Milletler’in 1947’de aldığı Filistin dev-
letini ikiye bölecek olan 181 nolu kararına
ithafen, iki toplumu ayıran sınırları boydan
boya katediyor. Dört buçuk saati bulan
film, bu uzun yolculuk boyunca karşılaştık-
ları her yaştan ve kesimden İsrailli ve Filis-
tinlinin gündelik yaşamına tanıklık ediyor.
Bu film yüzünden Sivan, diaspora Yahudi-
lerinin saldırılarına maruz kalmış, bizde
“Sevginin Bilgeliği” adlı kitabıyla tanınan
Fransız yazar Alain Finkielkraut’la mahke-
melik olmuştu. Aralarında “Shoah” filminin
yönetmeni Claude Lanzmann’ın da yer al-
dığı tanıklarıyla birlikte yazar, Sivan’ı anti-
semitik olmakla suçluyordu özetle. Ki yö-
netmenlik kariyeri boyunca sayısız kere
muhatap olduğu, cılkı çıkmış bir suçlamay-
dı bu. (Festivaldeki bir söyleşisinden -mea-
len-: “Ne zaman bu kavramı duysam tüyle-
rim diken diken oluyor; günümüzde İsra-
il’in yaptığı her şeyi mazur gösteren bir kı-
lıf.”)
Sözkonusu davanın duruşma tutanakları,
Yahudi aydınların İsrail karşısındaki ko-
numlanışına dair verimli bir tartışmayı
yansıtması bakımından okunmaya de-
ğer.(3) Sivan, bu duruşmada annesiyle ilgi-
li bir anısını aktarır. Birinci İntifada sıra-
sında Kudüs’te, bir Filistin köyüne çok ya-
kın bir yerde yaşıyorlarmış. “Bir gün çatış-
ma sesleri duyuldu,” diye anlatıyor. “Ar-
dından ortalık karıştı, göz yaşartıcı gaz
bombaları atıldı. Rüzgar esiyordu, açık
pencereden evimizin içine gaz girdi. An-
nem hemen pencereyi kapadı, sonra da
oturup ağladı. ‘Alman komşularımızın pen-
cerelerini kapamalarını şimdi daha iyi an-
lıyorum.’”
(1) www.turuncgiller.com
(2) www.palestineremembered. com/Jaf-
fa/Jaffa/
(3) www.cabinetmagazine.org/issues/
26/sivanintro.php
38 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
Kültür ve sanat 2009’da
Kültür Gerillası
servet ve güçle kucaklaştı
Müzeler, bienaller, sinema ve konser salonları şirketlerin logolarıyla
donandı; kültürel alanda sermayenin denetimini 2009'da daha çok hissettik
Burhan Doğançay’ın Mavi Senfonisi’ne ödenen 2,2 milyon TL sanatçıya değil tablonun önceki sahibine gitti
Yeşim Dinçer
Geçtiğimiz yıl gazetelerin bi-
rinci sayfasında yer bulabilen
nadir sanat haberlerinden bi-
ri, Burhan Doğançay'ın Mavi
Senfoni adlı tablosunun 2
milyon 200 bin TL'ye satıl-
masıydı. İlk kez yaşayan bir
ressamın tablosuna bu denli
yüksek bir fiyat veriliyordu.
Birkaç günlük gizemden son-
ra, Doğançay'ı "yaşayan en
pahalı ressam" unvanıyla taç-
landıran yatırımcının Murat
Ülker olduğu ve tabloyu şir-
keti adına satın aldığı açık-
landı. Ülker grubunun, Fer-
ruh Başağa, Devrim Erbil,
Abidin Dino ve Erol Akyavaş
gibi çağdaş ressamların eser-
lerinden oluşan geniş bir ko-
leksiyona sahip olduğunu da
öğrendik bu arada. Murat
Bey'in spekülatif atağı, elin-
dekilerin değerini katlamakla
kalmadı, onu bisküvi baron-
luğundan modern sanatın
hamisi konumuna da yük-
seltti.
Sponsor olmadan asla!
Sermayenin sanata yöneltti-
ği kuşkulu ilgi, İstanbul Bie-
nali vesilesiyle de tartışıldı.
Kavramsal çerçevesini
Brecht'in "İnsan neyle ya-
şar?" sorusundan alan biena-
lin sponsorluğunu Koç grubu
üstlendi. Sanatın hem para
hem de itibar kazandırdığını
keşfeden yerli burjuvazi yıp-
ranan imajını Brecht'le parla-
tıyordu. Dünyanın en büyük
bankalarından Chase'e sanat
danışmanlığı yapan bir "gu-
ru" şöyle bir şey söylemişti
vaktiyle: "Sanat elimizdeki en
ucuz -yani en makul fiyatlı-
dekorasyon malzemesidir;
üstelik tarihte hiçbir meta
onunki kadar yüksek bir kâr-
lılığa sahip olmamıştır. Sanat
size, çoğu işletmenin hedef
kitlesi olan varlıklı ve incel-
miş bireyler üzerinde etkili
olacak bir çizgi kazandırır."
Yılın sponsorlu sanat skanda-
lı Topkapı Sarayı'nda gerçek-
leşti. Seçkin bir topluluk
sponsor firmanın ürettiği şa-
rapları yudumlayarak Çay-
kovski dinlemeye hazırlanı-
yordu ki ortam alperen saldı-
rısıyla darmadağın oldu. Sa-
rayın önünde toplanan yüz
kişilik bir grup İdil Biret'in
konserini tekbir getirerek
protesto etti ve konser afişle-
rini yaktı. Biret'in eşi Vakit
gazetesi tarafından hedef
gösterildiklerini söyledi. Kut-
sal emanetlerin ve Osmanlı
eserlerinin yer aldığı sarayın
avlusunda şarap içilmesine
kızan tosuncuklar Çaykovs-
ki'nin eşcinsel eğilimleri hak-
kında neyse ki bir şey duy-
mamışlardı.
Militarizmin
gişedeki zaferi
Sanat adına iyi şeyler de ya-
pıldı geçen yıl. Altın Koza'dan
"büyük jüri", Altın Porta-
kal'dan "en iyi ilk film" ödü-
lüyle dönen "İki Dil Bir Bavul"
içerdiği mizah ve insanlık
duygusuyla içimizi ısıttı. Ana-
dili Kürtçe olan minik öğren-
cilerine Türkçe ve okuma yaz-
ma öğretmeye çalışan Egeli
bir köy öğretmenini anlatan
film, belgesele yakın bir yalın-
lıkta çekilmişti. Nuri Bilge
Ceylan, Adana'da jüri başkanı
sıfatıyla ödülü verirken, "Bu
çok etkileyici filmi izlemenizi
rica ediyorum", dedi. Ancak
"İki Dil Bir Bavul"un izleyici
sayısı 80 bini geçemedi.
Buna karşın, Güneydoğu'da
görev yapan bir timin hikâye-
sini anlatan "Nefes: Vatan Sa-
ğolsun" yaklaşık iki buçuk
milyon izleyiciye ulaştı ve yı-
lın en çok gişe yapan üç fil-
minden biri oldu. "Recep İve-
dik 2" birinciliği yine kaptır-
madı; yaklaşık dört buçuk
milyon kişi tarafından izlen-
di.
Türkiye'de yüzlerce yapımcı
şirket bulunuyor; ne var ki
son beş yılda vizyona bir film
sokabilenlerin sayısı yetmiş
beş ile sınırlı. Dağıtım sektö-
ründe durum çok daha va-
him: Toplam seyircinin yüzde
75'i sadece üç dağıtımcı tara-
fından karşılanıyor, bunlar-
dan ikisi yabancı. Bu oligopo-
listik yapıyı kırmadan özgür
ve yaratıcı bir sinemadan söz
etmek mümkün görünmüyor.
Romanda soylulaştırma
Eli kalem tutan edebiyatse-
verler bu yıl da yemeyip iç-
meyip roman yazdılar. Eleş-
tirmen Ömer Türkeş'in veri-
lerine göre, 2009'da tam 427
roman basılmış; bunlardan
238'i 'ilk roman'. Yeni ve eski
romancılarımız en çok tarih-
sel olaylara, komplo teorileri-
ne, aşka ve kendi sıkıcı orta
sınıf yaşamlarına odaklandı-
lar; işsizlikten, krizden, göç-
ten, şiddetten bahis açan pek
olmadı. Kent yoksullarının
merkezden çevreye doğru sü-
rülerek görünmez olmalarına
yol açan soylulaştırma (gen-
trification) edebiyatta da sü-
rüyor. Toplumun ağrıyan yer-
lerine işaret edemeyen roma-
nın ya da öykünün yaşama
şansı olmadığını söylemek
kehanet sayılır mı?
Tiyatroda da benzer sıkıntılar
söz konusu. Tumturaklı laftan
geçilmiyor, hayata değen hi-
kâyeler anlatılmıyor, yeni
yerli yazarlar yetişmiyor. Ti-
yatro Dergisi içlerinden biri-
ni ödüllendirmek üzere altı
oyun saptadı ve Brecht'in me-
tinlerinden uyarlanan "Rahat
Yaşamaya Övgü"yü (Tiyatro
Pera) en iyi yapım seçti. Bu al-
tı oyundan hiçbirinin buralı
bir yazarın imzasını taşımı-
yor oluşu üzücüydü.
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 39

Kültür & Zihniyet

‘Ölü ırgatlar’dan ballı kazançlar!

Servet Düşmanı

ABD’de şirketler çalışanlarına kendilerinden habersiz yaptırdıkları hayat

sigortaları sayesinde, emekçilerin ölüsünden de kar sağlıyor
ABD’de yaşlılar ölene kadar çalıştığı, öldüğünde de yaşamış olduğu için patronu zengin ediyor
Yeşim Dinçer
Adı üstünde: Hayat sigortası. Ana daya-
nağı insan hayatı. Primleri düzenli ödeme
koşuluyla sigorta şirketi, ölümünüz halin-
de "yakınlar"ınıza toplu ödeme yapmayı
taahhüt ediyor. Bu tutar poliçenin üstün-
de yazılı. Ne kadar uzun yaşarsanız o ka-
dar çok prim ödeyeceksiniz ki, bu sigorta
şirketi için iyi bir şey. Hayata "umulan sü-
re"den erken veda etmeniz halinde şirket
zarara uğruyor: Çünkü poliçe sahibinin
"yakınlar"ına ödenecek tazminat tutarı,
ödenen prim tutarının katbekat üstünde
oluyor.
Diriler tamam, sıra ölülerde
Şirketlerin üst düzey yöneticilerine bir tür
"yan ödeme" olarak hayat sigortası yaptı-
rıldığını duymuştuk ama belgeselci Mic-
hael Moore'un "Kapitalizm: Bir Aşk Hikâ-
yesi" filmini izlerken öğreniyoruz ki
ABD'li büyük şirketler sıradan çalışanla-
rını da bu uygulamaya dahil ediyorlarmış.
Şimdi diyeceksiniz ki "ne iyi, ne düşünce-
li insanlar!" Oysa niyetleri hiç de insancıl
değil. İşçinin hayatını kaybetmesi halinde
tazminat, ölen kişinin "yakınlar"ına değil,
Ölüm tahvilleri
doğrudan "hak sahibi" şirkete ödeniyor.
Genellikle çalışanların böyle bir poliçenin
varlığından bile haberi olmuyor.
Anlaşılan bu "dalavere"de yasal olmayan
hiçbir şey yok. İhtimaller üzerine kurulu
bir hesap kitap meselesi. Diyelim ki şir-
ketin elli bin çalışanı ve bu popülasyon
için "beklenen ölüm oranı" var. (Şirket ça-
lışanlarının yaş ve cinsiyet dağılımını, sağ-
lık geçmişlerini de biliyor tabii.) Ölümler
beklenenle örtüştüğü takdirde, elde edi-
len tazminat tutarı, bu elli bin kişi için
ödenen prim toplamını geçiyor. Ne ka ölü,
o ka para!
Kim bu "ölü ırgatlar"?
Michael Moore birkaç aileyle görüşmüş.
Kocası kanserden ölen bir kadının çalıştı-
ğı şirket bu ölümden seksen bin dolar
menfaat temin etmiş. Hastane, ilaç mas-
raflarıyla cenaze giderleri de ailenin sırtı-
na yıkılmış. Kadıncağız en çok da yazış-
malarda kocasından "dead peasant", yani
"ölü ırgat" ya da "ölü köylü" diye söz edil-
mesine içerlemiş. Daha doğrusu bir an-
lam verememiş buna. Michael Moore da
çok acayip buluyor bu tabiri. Bu işçilerin
hiçbiri tarımla uğraşmadığı gibi kırsalda
da yaşamamış. Biraz araştırdıktan sonra,
sigortacıların kullandığı özel bir jargon ol-
duğunu saptıyor.
Filmde, çalıştığı şirket tarafından hayatı
senede bağlanan bireylerin neden bu şe-
kilde anıldığına dair bir açıklama yok. Za-
ten teknik açıdan bunun bir önemi de
yok. Gogol'ün "Ölü Canlar"ına referansla
yapıldığını düşündüğüm bu adlandırma,
başka bazı bakımlardan, mesela sürege-
len bir zihniyeti ve ahlaki çöküşü kavra-
mak açısından önemli. 1820'lerin Rus-
ya'sında geçen bu romanda Gogol, ölü
köylülerin ticaretini yapmayı akıl eden
düzenbaz Çiçikov'un hikâyesini anlatı-
yordu.
Kara mizah örneği
Rusya'da 1860'lara kadar kölelik yasaldı
ve tarımsal faaliyet köle emeğine dayalıy-
dı. Beylerin serveti, topraklarının genişli-
ği, verimi ve elbette sahip oldukları "can-
lar"ın sayısıyla ölçülüyordu. Bu "canlar",
yani köylüler toprakla birlikte alınıp satı-
labiliyordu. Gogol'ün romanı, ölmüş köle-
leri satın almaya kalkan bir hilekârın taş-
rada başına gelen gülünç olayları anlatır.
Çiçikov'un kapısını çaldığı irili ufaklı top-
rak sahipleri, cimrilik ya da palavracılık
gibi kusurlarıyla nam salmış vicdansız
kimselerdir. Bu kuşkulu alışveriş teklifi
karşısında kandırılmaktan korkarlar, pa-
zarlık ederler ama hiçbiri teklifi geri çe-
virmez.
Çiçikov'un gizli amacı, hayali bir köye
transfer edeceği bu serfleri karşılık gös-
tererek devletten kredi almaktır. Ölü ır-
gatların bu işten zarar görmediğini söyle-
yerek temize çıkarır kendini. ABD'li şir-
ket yöneticilerine sorma fırsatımız olsay-
dı onlardan da benzer bir savunma duya-
caktık muhtemelen: "Primleri şirket, taz-
minatları da sigorta ödedi. Kimin kazançlı
çıktığı ikisi arasında bir mesele. Ölülere
gelince... Onlar huzur içinde mezarların-
da yatıyor ve ülke ekonomisine hiçbir
katkıda bulunmuyorlar."

Üç yüz milyon nüfuslu ABD'de 90 mil-
yon kişinin hayat sigortası var. Bunla-
rın bir kısmı yukarıda sayılan türden;
lehdar (mirasçı) olarak şirketlerin
gösterildiği poliçeler. Hayat sigortası-
nın amacına uygun olarak bireylerin
isteği doğrultusunda düzenlenenleri
de var elbette. New York Times'ın ha-
berine göre 26 trilyon dolara ulaşan
sektörün büyüklüğü, öteden beri Wall
Street'in iştahını kabartıyordu ve kriz
onlar için bir fırsat yarattı. Primlerini
ödemekte zorlanan ya da başka borç-
larından dolayı nakde sıkışan vatan-
daşların hayat sigortalarını toplama-
ya başladılar.
Yatırım bankaları ya da hedge fonlar,
zordaki sigortalıların poliçelerini ke-
lepir fiyatına satın alıyor ve iki yüz ta-
nesini yan yana getirdikten sonra
bunları menkul kıymetleştirerek baş-
ka yatırımcılara satıyorlar. Asıl sigor-
talı ölene dek katlanılan prim maliye-
tinin ödülü, sigortalı öldüğünde elde
edilen tazminattan geliyor. Bu yüzden
adıyla sanıyla "ölüm tahvilleri" (death
bonds) olarak anmakta kimse bir sa-
kınca görmüyor. Sigortalı ne kadar er-
ken ölürse yatırım (!) o kadar kârlı
oluyor. Ölüm tahvillerinin hacmi beş
yüz milyar doları bulduğunda, finans
sektörünün mortgage kayıplarını te-
lafi etmeye yeterli olacağı hesaplanı-
yor. Kapitalizm giderek kendi kuyru-
ğunu yutan bir yılana dönüşüyor.
40 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
Eşitsizlikle mücadelenin
bir uğrağı: Çocuk hakları
Mevcut yasal çerçeve, çocukların haklarını korumakta da kapsamakta da
yetersiz. Listeyi çalışma hakkından oy kullanma hakkına dek uzatmalı; alt baş-
lıkları kız çocuklarından Kürt çocuklarına dek çoğaltmalıyız
1985 DİE hane halkı işgücü anketine göre Türkiye’de 12-19 yaş arasındaki 8 milyon çocuğun yüzde 33’ü çalışıyor
Bilal Yeşilöz
“Çocuk” ve “Çocukluk” kavram-
larının tarifi zor olduğu için
“Çocuk Hakları” deyimi de ke-
sinlikten uzaktır. Eğer konuyu
çocuğun yasal hakları bağla-
mında ele alırsak, "Birleşmiş
Milletler Çocuk Hakları Bildiri-
si"nde yer alan, devletlerin de
yasalarında ifadesini bulan, da-
ha çok çocuğun refahı, güvenli-
ği, eğitimi, sağlığı, aidiyeti, suç-
ları, vesayeti ve velayeti ile ilgi-
li durumlarını ele almak gere-
kir. Yetişkinler tarafından belir-
lenen bu hakların, çocukların
ihtiyaç ve talepleriyle ne derece
örtüştüğü tartışmalıdır. Ayrıca
"İnsan Hakları Evrensel Bildiri-
si"nde yer alan hakların birço-
ğundan neden çocukların fay-
dalanmadığı gerekçelendiril-
memiştir. Örneğin bu konuyla
ilgili olarak en çok sorulan, ye-
tişkinler gibi davranması bekle-
nen çocuklara neden oy hakkı
verilmediğidir. Oysa John Holt
gibi konunun uzmanı bir eleş-
tirmen çocuklar için uzun bir
haklar listesi hazırlamıştır: Oy
kullanma hakkı, çalışma hakkı,
mülk sahibi olma hakkı, seyahat
etme hakkı, koruyucusunu seç-
me hakkı, garantili bir gelire sa-
hip olma hakkı, yasal ve mali so-
rumluluklar üstlenme hakkı,
öğrenimini denetleme hakkı,
ilaç kullanma hakkı, araç kul-
lanma hakkı..
Çocuk emeğinin istismarı
ve çalışma hakkı
Çocuğun yasal hakları birçok
bakımdan çocuğun faydasına
olmakla birlikte, hem yetersiz-
liği hem de çocuk üzerinde mut-
lak bir tahakküme neden oldu-
ğu ortadadır. Çocuk için en iyi-
sinin yetişkinler tarafından bi-
lindiğine olan inanışı destekle-
yen bu haklar aşırı korumacı ve
paternalisttir. Bu hakların bu-
lunduğu yasalardaki yaş konu-
su da tarışmalıdır. İnsan evladı-
nın hangi yaşa kadar çocuk ol-
duğu, hangi yaşta ne yapacağı;
eğitim, cinsel ilişki, mülk edin-
me vs. yasalarla belirlenmiştir.
Ballard’ın Güneş İmparatorluğu
ve Kosinski’nin Boyalı Kuş ro-
manlarında, savaşın ortasında-
ki çocukların erken yaşlanma
belirtileri gösterdiği ve büyük-
lerin onlara bahşettiği masumi-
yetlerini nasıl kaybettikleri es-
tetize edilmiştir. Yine mizahi bir
dille anlatılan Alper Canıgüz’ün
Oğullar ve Rencide Ruhlar adlı
romanında, beş yaşındaki kah-
raman Alper Kamu; 5 yaşın in-
sanın en olgun dönemi olduğu-
nu, bu yaştan itibaren de çürü-
menin ve yaşlanmanın başladı-
ğını söylemektedir. Yasal haklar
bahsinin tartışmalı başlıkların-
dan biri de çocuk emeğinin is-
tismarıdır. Bazı uzmanlar çocu-
ğun yarım gün hafif işlerde ça-
lışmasının, kendisine güvenme,
sorumluluk duygusunu geliştir-
mede, hayatının öznesi olma ve
geleceğini biçimlendirme konu-
sunda etkili olacağını belirti-
yorlar.
Bu tür hakların veya yasaların
çocuğun faydasına olduğu ko-
nusunda ikna olsak dahi yerkü-
re ölçeğinde bu yasaların uygu-
lanması büyük ölçüde başarı-
sızlığa uğramaktadır. Avrupa,
Avustralya, Kuzey Amerika,
Uzakdoğu Asya dışındaki kıta-
larda çocuğun yaşam hakkının
olmadığını gösteren istatistikle-
re ulaşmak mümkündür. Yoksul
ülkelerde her yıl altı yaşın altın-
da 5 milyon çocuk, yetersiz bes-
lenme ve tıbbi yetersizlik nede-
niyle ölmektedir. Çocuk emeği-
nin dünyanın birçok yerinde sö-
mürüye müsait olduğu resmi
ağızlardan bile vurgulanmakta-
dır. Sokakta yaşayan çocukla-
rın, savaşın ortasındaki çocuk-
ların, Fernando Meirelles’in
Tanrıkent filmindeki gibi suça
bulaşmış mafyanın elindeki ço-
cukların, vesayet altında katı di-
siplinle horlanan çocukların
spesifik hakları gözardı edil-
mektedir ve bu konularla ilgili
iyileştirme çabaları yetersiz
kalmaktadır. Bu da çocuk hak-
ları başlığı altında kız çocukla-
rının hakları, sokak çocukları-
nın hakları, siyah çocukların
hakları, kürt çocuklarının hak-
ları, çingene çocuklarının hak-
ları, çalışan çocukların hakları,
vesayet ve velayet altındaki ço-
cukların hakları, suça bulaşmış
çocukarın hakları gibi alt baş-
lıkları zorunlu kılmaktadır. Tür-
kiye’de askere taş atan çocukla-
rın terörist sayılması ile ilgili ek
düzenleme gelen tepkilere kar-
şı iptal edildi.
Çocukların ve gençlerin oy
verme hakkı neden yok?
Frank Capra’nın 1939 yılı ta-
rihli, dönemine göre oldukça
ilerici olan Mr. Smith Washing-
ton’a Gidiyor adlı bugün de bü-
yük bir beğeni ile izlenecek fil-
minde, çocukların oy kullanma
gibi politik hakları savunuluyor.

Çocukluktan yeni çıkmış se-
natör Smith ve çocuk kahra-
manlar bazı haklar için Ame-
rikan Senatosu’na karşı ey-
lemler düzenleyip yapılan
saldırılara karşı büyük bir
direniş örneği gösterirler.
Çocukları ve gençleri oy ver-
me hakkından muaf tutmak
paternalisttir. (Paternalizm:
İnsanın yetersizliklerinden
dolayı yönetilmesi gerektiği-
ne dair inanç ya da görüş) Bu
paternalizmin gerekçesi ola-
rak da çocukların ve gençle-
rin deneyim, bilgi ve rasyo-
nalite eksikliği; büyüklere rı-
zanın onların faydasına ol-
duğu; onların politik sorun-
lardan habersiz olduğu öne
sürülür. Ancak çocuklara oy
hakkının verilmesi, çocukla-
rın bulunduğu kurumların
demokratikleşmesini sağla-
yabileceği gibi onları daha
erken yaşta becerikli ve do-
nanımlı kılabilir.
Çocuk haklarının en çok ihlal
edildiği alanlardan biri de
okullardır. Okulun hiyerar-
şik yapısı; eğitim ve onun iç-
eriği olan müfredat; çocukla-
rın örgütlü, sorgulayıcı, ras-
yonalist olmalarının önünde
engeller çıkartarak onların
kullaşmasına ve tektipleş-
mesine neden olmaktadır.
Bu duruma karşı daha özgür
okullar kurulmalı ve eleştirel
pedagojinin önerileri dikka-
te alınmalıdır.
Yukarıda örneklerini verdiği-
miz ihlaller dışında çocukla-
ra yönelik spesifik hak ka-
yıpları saymakla bitiremeyiz.
Konunun esnekliği ve kav-
ramların muğlaklığı bu tar-
tışmayı her zaman yetersiz
kılacaktır. “Çocuk hakları”
sözkonusu olduğunda karşı-
mıza sonsuz bir kavram da-
ğarcığı çıkmaktadır: Aile,
toplum, çocuk hukuku, çocuk
suçları, ebeveyn paternaliz-
mi, çocuk pornosu, aile içi
cinsel ilişki, pedofili, beden-
leri satılan kız çocukları…
Bunun yanında gündelik ha-
yatımızdaki hak kayıpların-
dan çocukların da nasiplen-
diğini eklememiz gerekir.
Sömürüye ve eşitsizliğe kar-
şı verdiğimiz mücadele, ço-
cuklarımıza da örnek olacak
ve onların daha özgür, daha
direngen ve “eleştirel, bilin-
çli yurttaş” olmalarını sağla-
yacaktır.
Kültür & Zihniyet
Üniversite ve
kapitalist boyunduruk
Üniversitedeki mücadele ve örgütlenme toplumdaki sınıf
mücadelesinden bağımsız değildir.
Pınar Şengül
Ümit Tanışır
Üniversite öğrencisi kimdir?” di-
ye sorulsa, en özlü yanıt herhal-
de şu olurdu: Öğrenimi süresince
genellikle para sıkıntısı çeken, pis
ve daracık odaları olan devlet
yurtlarında ya da pahalı özel
yurtlarda barınmak zorunda ka-
lan, çok düşük ücrete “part time”
işlerde çalışan, yüksek harç para-
ları ödeyen ve mezun olduktan
sonra da çoğunlukla işsizlik sı-
kıntısıyla karşılaşan kişi.
Oysa bir zamanlar otorite ve
mülk sahibi egemen sınıfların ço-
cukları olan üniversite öğrencile-
rinin geçim derdi, iş sıkıntısı gibi
sorunları yoktu ; üniversiteye
girmek önemli bir ayrıcalıktı. Pe-
ki ne oldu da üniversite öğrenci-
sinin durumu böylesine önemli
bir değişim geçirdi?
Kapitalizm sürekli almak, sat-
mak, sömürmek ve kar etmek zo-
runda olan bir sistemdir. Temel
dürtüsü kar olan bu sistem, bir
yandan emek gücü maliyetlerini
sürekli azaltmak (sömürüyü art-
tırmak) bir yandan da piyasadaki
rekabette varolabilmek için bili-
mi geliştirip teknoloji olarak üre-
tim sürecine uygulamak, sürekli
yeni ihtiyaçlar yaratmak, tüketim
alanını sürekli genişletmek ve
yeni yeni sektörler var etmek zo-
runda kalmıştır.1 Üretim sürecin-
de kullanılan teknolojileri sürek-
li yenilemek zorunluluğundan
dolayı sistemin nitelikli emek gü-
cü ihtiyacı sürekli artmıştır. Bu
durum ağırlıkla,1950’lerden iti-
baren bilimin sermayeye içeril-
mesine, bir icat sektörünün oluş-
masına ve genel olarak eğitimin
özel olarak da üniversite eğitimi-
nin tüm halka yayılmasına neden
olmuştur. Bu yeni durum kapita-
list merkezlerden başlayarak
tüm dünyada benzeri bir seyir iz-
ledi. Modern üniversitenin de
varlık temeli olan bu gelişme bir
zamanlar ayrıcalık olan üniversi-
te eğitimini bir ayrıcalık olmak-
tan çıkardı.
Üniversite: Ücretliler üre-
ten bir fabrika
Üniversite eğitiminin ayrıcalık
olmaktan çıkmasıyla birlikte üni-
versite öğrencilerinin ve mezun-
larının sınıfsal durumu da değiş-
ti. Bir zamanlar tepelerinde ha-
leyle dolaşan bu kesimin haleleri
yerle bir oldu. Öyle ki, artık üni-
versitelerin başlıca rolü, metala-
rın üretimi ve dolaşımı için ente-
lektüel becerilere sahip ücretli-
ler2 üreten bir fabrika olmaktır.
Kapitalizmin altın çağında geliş-
meye başlamış olan bu süreç,
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 41
1970’lerde Keynesçi politikaların
çöküşü sonrasında da yeni çeliş-
kilere bezenerek aynı yönde ge-
lişmeye devam etti. Bir yandan
yukarıda sayılan nedenlerden
dolayı, kapitalizm eğitimi sürek-
li yaygınlaştırırken bir yandan
1970’lerden itibaren içine girdiği
krize de tepki olarak eğitim ala-
nını kar elde etmeye tabi kılma
uğraşı içerisinde oldu.
Üniversite öğrencisinin yukarıda
kabaca değinilen evriminin bu-
gün geldiği noktada, bir dönem
emeğin özgürleşmesi davasına
“dışarıdan” katılan öğrenciler,
özgünlükleri olsa da, artık bizzat
sınıf içerisindedirler. Öğrencile-
rin ve bilim emekçilerinin işçi sı-
nıfı içerisindeki yeni konumu, bu
açıdan hala tartışılmayı ve araş-
tırılmayı bekliyor.
Elbette, günümüzde nitelikli iş-
gücünün üretilip piyasaya sürül-
düğü bir fabrika haline gelmiş
olan üniversitenin, toplumun
ideolojik güdülenmesinde de rol
üstlenmesi gerekiyordu. Bu sü-
reç, her yönüyle kapitalist bir ül-
ke olan Türkiye’de esas olarak bu
yönde gelişiyor.
Bilimin işlevi ve
Türkiye’deki üniversiteler
Bir ücretli kölelik toplumunda bi-
limin yansız olmasını beklemek, >>
 42 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
>>
fabrikatörlerin kendi karlarının
düşmesi pahasına işçilerin ücret-
lerinin yükseltilmesi konusunda
tarafsız olmalarını beklemek ka-
dar ahmakça ve böncedir3. Sömü-
rünün hakim olduğu, eşitsizlikle-
rin süregeldiği ve arttığı bir dün-
yada yansız bir bilim imkansızdır.
Bilim kılıfı altında ya sömürünün
meşrulaştırılmasına hizmet ede-
ceksiniz, ya da gerçekliği ortaya
koymak ve bu gerçekliği deşifre
etmek için uğraşacaksınız.
Orta Çağdan günümüze kurum-
sallaşan üniversiteler hakim bili-
min/ideolojinin üretiminde ve
yerleşik kılınmasında çok önemli
bir rol oynuyorlar. Bu rol Orta
Çağda kilisenin yerini sağlamlaş-
tırmakken, sanayi devrimi ile bir-
likte ise rasyonalizasyon, sisteme
yetişkin işgücü sağlamak gibi iş-
levlere bürünmüştür.
Bilim maddi gerçekliği araştır-
mak, algıyla gerçeklik arasındaki
farkı ortaya koymaktır. Sistemin
kurumları olan üniversiteler ise
gerçekliği egemen sınıfların çıka-
rına uygun olarak örtme misyonu
yükleniyorlar. Çok uzağa gitmeye
gerek yok. Türkiye’deki üniversi-
telere bakıldığında bu durumu
gözlemlemek mümkün.
1980 sonrası ve YÖK
Türkiye’de 1933’de Darülfü-
nun’un kapatılmasıyla beraber
üniversite adını alan kurumlar as-
keri darbeler de içinde olmak
üzere çeşitli müdahalelere konu
olmuştur. 1968 öğrenci hareket-
lerindeki yükselişe burjuvazi
1971 darbesi ve sonrasında artan
baskıcı, otoriter uygulamalarla
karşılamıştır. Üniversiteye esas
müdahale ise 12 Eylül 1980 dar-
besinden sonra gerçekleşti. Bir
yandan 80 öncesi “anarşi yuvala-
rı” olarak görülen üniversitelerin
askeri disiplin altına alınması ki
burada amaç genel olarak top-
lumda özel olarak da üniversitler-
de neoliberal politikaların yerleş-
tirilmesi adına muhalefeti (dev-
rimci hareketi) hizaya sokmaktı,
diğer yandan ise tüm bu zihniye-
tin kurumsallaşmasını sağlamak
için YÖK adında baskıcı-otoriter-
piyasacı “bilim”in bekçisi bir ku-
rumun oluşturulması gündeme
geldi. Çeyrek asırdan fazladır ye-
rinde duran bu kurum kapitaliz-
min küresel ölçekteki bilim poli-
tikalarının yerel dinamiklere
uyumlandırma projesi olarak iş-
lemektedir. Üniversiteler, bu ku-
rumun başat rol oynamasıyla, ye-
niden yapılandırma programları
ile (TÜSİAD, “Türkiye ve Dünya'
Kültür & Zihniyet
İsmet Özel: Ka
da Yüksek Öğretim, Bilim ve Tek-
noloji” raporu (1994),YÖK Strate-
ji Raporu (2006), Bologna süreci
vs) sermayenin güdümüne sokul-
makla kalmıyor, birer işletmeye
dönüşüyor. Ayrıca sermaye, yıl-
lardır adına mücadele edilen Bu karakter, cenazeye gitse ceset, düğüne g
özerklik gibi kavramları da kendi denli yüksek olmasıysa, dönme hızından ve
ihtiyaçlarına göre anlamlar yük-
leyerek kendi dilinde soğuruyor.
Bilim, üniversite-sanayi işbirliği
adı altında sermaye adına yapılır-
ken, üniversitelere resmi ideolo-
jiye sıkı sıkı bağlı birer kale işlevi
veriliyor.
Nasıl Bir Mücadele?
Üniversiteler hizmet ettiği düze-
nin sınıfsal yapısından bağımsız
olmadığı gibi, üniversitelerde ve-
rilen mücadele de sisteme karşı
verilen mücadeleden bağımsız
değildir. Öğrenciler sanıldığı gibi
sistemin dışında değil bizzat sis-
temin içindedir ve sistemin pek
çok saldırısına maruz kalmakta-
dır. Bu saldırılar öğrencilerin üni-
versite hayatında gündelik pra-
tikleri içinde ortaya çıkarken (ye-
mekhane fiyatları, harç paraları
vs) mezun olduktan sonra da iş-
sizlik ya da düşük ücretli işlerde
çalışmak olarak karşılarına dikil-
mektedir. İşsiz kalma korkusu,
öğrenciyi bulunduğu konumu ko-
rumak gibi muhafazakar bir tav-
ra büründürerek ya da son dö-
nemde liberal ağzın popüler söy- başkaldırı bile bulmuştuk bu
Mahmut Temizyürek “ben”de. Saflık bu ya, bunun şi-
lemiyle rekabet ortamına kapılıp
“beşeri sermayesi”ne yatırım zofreninin beşiği olan “kadir-i
Bir aşınma türünden, karakter mutlak” benlik türü olduğunu,
yapmaya yönlendirerek dayanış-
aşınmasından söz edeceğiz; psikanalizin “okyanussal ben-
ma ağlarını kopartıp,yabancılaş-
bugünlerde hemen anlaşılaca- lik” dediği “ayna evresi”nin de-
ma tehlikesiyle karşı karşıya bı-
ğı gibi İsmet Özel’den. Bir za- rin narsizmine takılıp kalma
rakmaktadır. Bu yüzden üniversi- manlar solcu bile görünmüş
tedeki mücadele ve örgütlenme hali olduğunu ya düşünmemiş-
olan bu karakterde, arkadaşla- tik ya da önemsememiştik,
toplumdaki sınıf mücadelesinden rının o günlerde gördükleri ba-
Türk olmayan herkese “ya asi-
bağımsız değildir ve üniversite- şat özellik egosantrizmdi.
milasyon ya katliam!” öneren
lerdeki kapitalist bilgi üretim sü- “Ben” merkezlilik, şiirinin de
zihniyetini bağıra çağıra söyle-
recine vurulacak her darbe büyük kurucu öğesiydi. “Ben” deme-
mek için kanal kanal dolaşana
önem taşımaktadır. Bizler 6 Ka- den konuşamaz, yazamaz, dü-
kadar. Şimdi önemsenecek ne-
sımlarda YÖK’e karşı gelirken şünemez; demese kaybolacağı-
yi mi var: Bu duyguya denk dü-
AKP hükümetinin bir kurumu ol- nı sanan bir düşkünlük haliyle şen ve kimi yerlerde eylemle
duğundan değil, bizzat YÖK zihni- kullanırdı “ben”i. Buradaki beliren faşist ruh hali; Dolap-
yetine ve onu yaratan sisteme “ben”in gönderimi aynı zaman- dere’de, İzmir’de, asker cena-
karşı olduğumuz için alanlara dö- da “sen” değildi, Yunus Em- zelerinde... “Gözetilecek çıkar-
külmekteyiz. Piyasacı mı yoksa re’deki “beni bende demen” gi- ları ve gerçekleştirilecek plan-
devletçi bir üniversite mi karşıtlı- bi, Behçet Necatigil’deki “bu- ları olan ‘dünyevi kişinin’ kar-
ğı üzerinden bir tercih yapmak ben” gibi, insana yüce ya da za- şılaştığı kişiler otomatik olarak
zorunda olmadığımız bir müca- vallı hallerini gösteren “ben” dost veya düşmana dönüşür”
dele, bir politik tavır için… değildi, somut bir benlik dayat- demişti Adorno. Çıkarcıya güç
masıydı. Mecazi bir yanı yoktu, veren bir toplumsal ruh hali
1 ta kendisiydi. “Ben İsmet Özel/ var. İsmet Özel adlı çıkarcı kişi-
Karl MARX, Grundrisse, Birikim Ya-
Şair/ 40 yaşında/ Ben yaşar- nin önerdiği Türklüğü de Müs-
yınları, 2008, s.379-380
ken oldu her şey” diyordu. O lümanlığı da asla uygun gör-
2
Ernest MANDEL, Geç Kapitalizm, yaşarken o benliğin bin türlü meyenler var ama bu ruh ha-
Versus Kitap, 2008, s.347 haline tanık olduk. liyle oynayacak araçlar var; ka-
3
V.İ. Lenin, Marx-Engels-Marksizm, Herkesin “biz” olmaya mah- nallar. Televizyonlar, Ziya Gö-
Sol Yayınları, s.78 kûm edildiği bir kültürde bir kalp’a, Nihal Atsız’a, Remzi

rakter aşınması hezeyanları
gitse damat olmak ister. Aslında, daha çok bir karakter aşınmasıdır; aşınma hızının bu
e dönme alanının kısırlığındansığınacak ideolojik piyasa çeşitliliğinin az olmasındandır.
Oğuz Arık’a, Erol Güngör’e ve da-
hi tüm Türk ve Müslüman ideo-
loglara rahmet okutacak bu yeni
Türkçü ideologun tüyler ürperten
görüşleriyle bir reyting enerjisi
edindi. İdeoloji, böylesini hiç gör-
memişti; az çok haysiyetini taşı-
yacak zihinlere ve karakterlere
ihtiyaç duyardı eskiden. Şimdi
amansız bir çaresizliğin çırpınışı
içinde yeni bir yüz bulmuş ki, tam
ibretlik.
Yeni dediysek, yeni biri değil; her
durumda ideolojik modanın kılı-
ğıyla sahne alan o bildik eski. “İs-
tiklal Marşı Derneği” adlı, Meh-
met Âkif’ten daha Ersoy bir ce-
maatin kurucu başkanı ve (galiba,
artık kabul edelim ki) ilk büyük
Türk düşünürü. Önceki bütün tez-
leri, ulaşılan noktaları altüst edi-
yor hem de. Marş, “Korkma!” diye
başlıyor kendi ulusuna. (Her ne
hikmetse, belki de korkuyor san-
dığı ulusuna moral vermek için
babacanca sesleniyor. Düşünüyor
ki, “çocuk” ulus ya seviyordur
dünyayı ya da korkuyordur. Bi-
zim büyük düşünürse “Kork!”
hatta “titre!”, “yoksa yok olacak-
sın” diyor. Marş, “Sönmez bu şa-
faklarda yüzen al sancak” diyor; o,
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 43
“eyvah sönüyor, derhal yetişin!” Genç, Yalçın Küçük ve benzerleri- delilik değil, olsa olsa yeni bir
diyerek uluyor. Marş, “Medeniyet nin pabucunu dama fırlatıyor, oyundur. İnsanlık hakkında her
dediğin tek dişi kalmış canavar” “menem, diger nist” edasıyla. şeyi ayağa düşüren kurnazlığın
diyor, ayrım yapmadan. Ama ki- Ama unutuluyor, bunların deli ol- kuyruğu dışarıda kalmış zavallı
me sesleniyor? “Asrın medeniyet ması da olanaksız. O kadar akılla- bir oyunu. Bu oyunun son kahra-
seviyesine” ulaşmayı hedefleyen rına hayranlar ki, bu hayranlıkta manı da İsmet Özel. Daha önce de
bir topluma. Bizim düşünür, “Ga- bilincin olmazsa olmaz bir parça- çok uğraşan olmuştu ama hiç
vurun aklı olsaydı Müslüman” sı olan vicdana bir nefeslik bile kimse Türklüğü onun kadar çu-
olurdu deyip kuru kuru gülebili- yer kalmıyor. O yüzden asla Ezra kura düşürmeyi başaramamıştı;
yor. Marşın şairi, o yılların ırkçı Pound gibi çıldıramayacaklar. Po- rahmet okutuyor.
zihniyetiyle Türk olmadığı, “Ar- und, bütün kötülüklerin kaynağı-
nı tefecilikte, onu da Yahudilikte Sol dünyada yaşayanlar bu ka-
navut” kökeni yüzünden dışlandı- rakteri iyi tanırlar; sık sık gelir gi-
ğı için kendini sürgün etmiş bir bulmuştu; bunlardan “arî” bir
dünya arzuladı. Duygusunu, gö- derler bu dünyaya. Bu karakter,
tutunamayandı; ama bu yeni ırk- cenazeye gitse ceset, düğüne gitse
çı ve çıkarcı için bu anımsanmaz- rüşünü inanca dönüştürdü. İnan-
cının yanı başındaki vicdanla uyu- damat olmak isteyen şu meşhur
dı bile. Onun megalomanisi zaten narsist karakterdir. Karakter mi-
her gerçeğin üstünde. şamayınca, başka deyişle arzusu-
nun korkunçluğunu görünce, da- dir sahiden? Aslında, daha çok bir
Hayır, Napolyon sanmıyor kendi- yanamadı, çıldırdı. Çıldırmak için karakter aşınmasıdır; aşınma hı-
ni; ama son Türk önderi sanıyor vicdan gerekirdi elbet. Akıl ile vic- zının bu denli yüksek olmasıysa,
olabilir: “Ey Türkler bu son nok- dan arasındaki çatışmada bir da- dönme hızından ve dönme alanı-
ta: Dünyayı Türk edelim, bizden yanak, bir açıklama bulamayıp ip- nın kısırlığındandır. Ülkede sığı-
olmayanı keselim!” Buna o kadar leri koparmak, vicdanın bir inti- nacak ideolojik piyasa çeşitliliği-
inanmış gibi söylüyor ki, dört ki- har önerisidir akla. Ama bizim nin az olmasındandır.
şinin katıldığı bir tartışma prog- kurnazlarda mümkün mü bu; Bu tipler aslında bu ülkenin alışıl-
ramının sonunda sunucu: “Prog- kendi akıllarını da vicdanlarını da mış fenomenleridirler. Her yeni
ram bitti; son sözünüzü söyleyin kandırırlar. Çıldırmış halde bile kabarışın ortasına atılırlar ve kah-
lütfen” dediğinde, hemen atılıp te- Yahudi kökenli kurbanlardan raman rolünün en teatral oyunu-
laşla, “o zaman son sözü sadece özür diliyordu Pound. İsmet nu oynarlar. Her dönemde yeni
ben söyleyeceğim” diyebiliyor. Özel’inse, Sivas 1993 katliamının kılıklara bürünmüş, gülünç, “jan-
Katıldığı tartışmalarda “bu kadar ardından Sırp uçaklarını hatırlat- janlı” taklitleri kanalların yeni
kabasına ve cahiline hiç rastlama- mak nobranlığı dışında kılı kıpır- oyuncağı olur. Televizyonlar yeni
mıştık” dedirtecek sözleri peş pe- damadı. bir aşındırma ve aşınma aracı
şe sıralıyor. Deli mi acaba? diye Öyleyse, bunca insanlık deneyi- bulmuşlardır: Fikri meczupluğun
düşündürüyor kimilerini. Nihat minden sonra katliamı savunmak tutkuyu taklit ederken her şeyi >>
Seçme hezeyanlar...
n Nöbette uyuyan askeri kurşuna dizen bir Tür- n Kürtler Türk, Aleviler sünni yapılmazsa Tür-
kiye özlüyorum. kiye haritadan silinecektir.
n Türkler anti-kapitalist yaşamı dünyaya
n Millet olarak İslamî bir kararlılık göstereme-
öğretti menin cezasını çekiyoruz. Başımızda dolanan be-
n İyi insan Türk’ten başkası değil ki. Türk’ten layı defetmenin yolu Sivas (veya Kayseri) semala-
başka iyi insan yok ki. Bunu tarihin bana öğretti-
rına Sırp uçaklarını davet etmekten geçmez.
ği şeye dayanarak söylüyorum.
n Mesela neden Kürtçe mevlit okunuyor da n Türkiye Cumhuriyeti'nin şu anda İslam cum-
Kürtçe Bergson basmıyorlar? Bassınlar da göre- huriyeti olması gerekiyordu, 86 yılımızı feda ettik.
lim, Kürtçe nasıl bir dilmiş! Mevlit okuyorlar çün- n Alevilik, Müslüman baskısından kurtulmak is-
kü bu toprakların cevherinin gücünden istifade et- teyen gayri Müslimlerin sığındıkları bir şeydir. İl-
menin yolunu arıyorlar. kelliktir
n Adam "kim oluyor, gâvur bu bir kere!" deme- n Nasıl Türk olunur? Namaz kılarak.
dikten sonra ben onun Müslümanlığını nasıl cid-
diye alırım? Anlatabiliyor muyum? Türk halkı ne n İki seçenek var; ya Türksünüz ya Amerikalı.
diyor; "Gâvurun aklı olsa Müslüman olurdu" de- n Komünizm cemaatçiliktir, “ehli sünnet vel ce-
miyor mu? maat” diyen ben hâla komünistim.
 44 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Kültür & Zihniyet

>> anlamsız kılan gülünçlüğü.
Bu aşınmanın bir yönü de şöy-
ledir: Örneğin geçmişte “Hangi
dünyaya dönükse öbürüne sa-
ğır” diyebilen, kendini Marksist
Günah keçisi İzmir
sandığı bir zamanlar dogmatik-
leri eleştirenler, şimdi ne yana
“Tanıyarak dışlama” şeklinde zuhur eden yeni Kürt düş-
dönerse dönsün her durumda manlığı, elindeki taşı gururla havaya kaldıran o sarışın
haklı olduğunu suçluluk duy-
madan savunabilirler. Keskin
kadınla açıklanamayacak kadar karmaşık bir mesele
dönüşlerinin çilesini çekmezler
asla. Örneğin Ezra Pound gibi
faşizm cephesinin yenilgisiyle
susmazlar, çıldırmazlar, deliler
koğuşuna kapatılmazlar. Ansı-
zın başka bir yöne doğru dö-
nüşlerinin çilesini de size çekti-
rirler. Bu tipler, ideolojilerin
kahramanı değil, yalnızca şarla-
tanıdırlar. Kahramanlık az çok
bir akıl ve namus ister. Bunlar,
bir zamanlar çok sevdikleri de-
yimle, “fikri namuslarını yitir-
miş”lerdir. Yitirmek de bir er-
dem sayılır onların yanında;
çünkü bir bakarsınız sanki hiç
olmamışa dönüşür onlarda fikir
ve namus.
Hayatını anlatmaya kalkıştıkla-
rında nerdeyse her paragrafa
“önce sosyalist, sonra Marksist
olmanın bana sağladığı büyük
imkân” diye başlarlar. Sonra-
sında “önce Müslüman sonra
da Türk-Müslüman olmanın ba-
na sağladığı imkân” diyecekler-
dir. Günlerin rüzgârına göre ko- İzmir’de DTP konvoyuna saldıran kadınlar Kürt düşmanlığının yeni çehresi haline geldi...
num alırlar; tribünlerin heyeca-
nında ne pay kapacaklarına ba- kalkışmasını, ne işsiz ve eğitim- lizm’in kalıntısı, ulusalcılığın
Cenk Saraçoğlu siz “ayak takımının” provoke ol- uzantısı olarak sunmak suretiyle
karak yaşayan fırsat avcısı çakal
amigolardan olmuşlardır. Ken- muşluğunu ne de bir grup aklı “kendi dışarısını”, yani AKP kar-
disi gibi düşünmeyeni ahmak Geçtiğimiz ay İzmir’de DTP kon- evvel gencin “kendilerini kullan- şıtlığını, şeytanlaştırma strateji-
sanacak kadar ahmaktır bunlar. dırmasını” çağrıştırıyor bu imge. sine epey bir teşne oldu. Taş atan
voyuna yapılan saldırının ardın-
Narsist kafalarının sudaki yan- sarışın ve “modern” kadın imge-
dan bu şehirde milliyetçi tepki- AKP’yi melekleştirmek si aslında, sağ muhafazakârlığın
sısını özgün düşünce sanırlar. selliğin ve Kürt karşıtlığının yük- Oysa, pekala, daha önce bazı ör- rengini çalamadığı ve AKP’nin
Değişimleri sırasında “mevsim- selişine dair yapılan haber ve neklerde gördüğümüz gibi bu bir türlü hükmedemediği Türki-
lerin insanlara ettiği fenalıklar”ı yorumlar gündemi epeyce işgal saldırı da “milliyetçi duygularla ye’deki iki üç şehirden biri olan
bile, bu demek zamanın zihinle- etti. Saldırıyı yapanların siyasi yapılmış anlaşılır bir hareket”, İzmir’i, yani AKP’nin dışarısını
re kurduğu ideolojik tuzakları eğilimleri, kimlikleri ve saikleri “vatandaşın haklı tepkisi” veya temsil ediyor. AKP yanlısı basın
bile kendi bedenlerine renk kı- konusunda kesin bir bilgi olma- “milli duyguları incinmiş kitlenin Kürt düşmanlığı gibi aslında Tür-
lanların bukalemunluğu karşı- makla beraber özellikle AKP’ye sabrının taşması” şeklinde yansı- kiye geneline yayılmış bir pato-
sında tiksintimizi saklamak çok yakın medya organı sağ eliyle tılabilirdi. lojiyi bu imge üzerinden İzmir’in
zordur.Dönmek değildir tiksin- büyükçe bir taşı havaya kaldır- Bu modern görünümlü kadın im- üzerine yıkarak bir yandan bu
diren; her dönüşünü büyük bir mış, “modern” giyimli, sarışın gesi neden bir anda Kürt düş- şehirde AKP’ye yönelik kuşkuyu
erdemmiş gibi sunacak kadar genç bir kadın etrafında olayı manlığının veya milliyetçi saldır- ve tepkiyi marjinalleştirmeye
kendini kurnaz, alemi de aptal simgeleştirdi. Bu genç kadın ganlığın bir sembolü haline geti- yelteniyor.
sanan bir zavallıya yönelik iğ- sanki İzmir’de birikmiş milliyet- rildi? Aslında AKP’nin ve onun Diğer yandan bu patolojinin
renme, tiksinti… Bu duygu da çi öfkenin cisimleşmiş haliydi. savunucusu çevrelerin uzun sü- oluşmasındaki sorumluluğu
fazla gelebilir bu zavallılığa; on- Sıradan faşizmin kaba saldırıya redir yürütmekte olduğu savun- AKP’nin dışarısına atıp İzmir
ları kendi hezeyan köpüğünde dönüştüğü eylemleri eğitimsiz ma stratejisiyle uyumlu bir eği- şeytanının karşısına bu partiyi
boğulur bırakmak daha doğru. veya marjinal kesimlerin bilinç- lim bu. AKP özellikle Ergenekon melek olarak koyuyor. Zira bu
Doğru ama Adorno’nun hatır- siz öfkesi ve anlık patlaması ola- davasından itibaren kendisine mantığa göre DTP konvoyunu
lattığı gibi, bu türlerin bir ta- rak görmeye meyilli olanlar için yönelik her türlü muhalefeti - ne- taşlatan Kürt düşmanlığının da,
hakküm gücü varsa o da hük- epey kafa karıştırıcı bir imge. Ne reden gelirse gelsin - ulusalcı bir Cumhuriyet mitinglerine yoğun
medilenlerin boyun eğmesi yü- Müslüman mahallesinde salyan- komplonun parçası olarak yafta- katılımının ve AKP’ye az oy at-
zünden. Bizim de derdimiz on- goz sattırmamaya yeminli dinci lamak ve ülkedeki her türlü so- manın arkasındaki ortak musi-
larla. veya ülkücü esnafın toplu linç runun sorumluluğunu da Kema- bet İzmir’in “faşist”, “laikçi” ve

“Kemalist” kimliği. Zaten AKP’ye
ve yandaşlarına göre bundan
gayrı bir “dışarısı” mümkün de-
ğil. Böyle olmadığınızı kanıtla-
manız için AKP’yi eleştirmeme-
niz gerekiyor. Öne çıkarılan mo-
dern görünümlü sarışın kadını
yarın AKP’nin muhafazakâr ve
otoriter politikalarını protesto
ederken görürseniz şunu unut-
mayın: DTP konvoyuna taş atan
ve Cumhuriyet mitinglerine katı-
lan da aynı kadındı!
Yeni Kürt düşmanlığı :
Tanıyarak dışlama(*)
Bunları söylerken İzmir’de milli-
yetçi ve Kemalist bir damarın ol-
duğunu ve aynı zamanda bu
kentte Kürt düşmanlığının son
dönemlerde iyice yaygınlaştığını
inkâr ediyor değilim. Söylemek
istediğim şey bu gibi eğilimlerin
İzmir’e özgü bir olgu olarak gö-
rülemeyeceği ve Kürt düşmanlı-
ğının bu kentte yoğunlaştığı dü-
şünülen Kemalist kimliğin doğal
bir uzantısı olarak anlaşılamaya-
cağı. Kürt düşmanlığı AKP yanlı-
larının İzmir nefretine sos yapı-
lamayacak kadar ciddiyetle ince-
lenmesi gereken bir olgu.
Eğer Kürt düşmanlığının açıklan-
masında İzmir’i düşmanlaştıran
anlayışa bel bağlamayacaksak,
bu meseleyi nasıl ele almamız ge-
rektiğine dair bir kaç noktayı ye-
niden vurgulamak gerek. Türki-
ye’de bugün yükselmekte olan
Kürt düşmanlığını özellikle göç
alan kentlerin orta sınıfları ara-
sında görülen biçimlerini “tanı-
yarak dışlama” olarak nitelemek
mümkün.
"Tanıyarak dışlama” bu hissiya-
tın üç özelliğine vurgu yapıyor:
n Birincisi, bugünkü haliyle İz-
mir’de orta sınıflar arasında teş-
his edilen Kürt düşmanlığı, Kürt-
leri Türk milletinin bir parçası
olarak gören "tanımama" üzeri-
ne kurulu geleneksel asimilas-
yoncu devlet söyleminden farklı
olarak, 'Kürtleri' ayrı bir "halk"
ve "topluluk" olarak tanıyor.
n İkincisi, Kürt karşıtı insanla-
rın anlam dünyasında Kürtler,
cahil, bölücü, kent hayatını mah-
veden, haksız kazanç sağlayan ve
işgalci gibi olumsuz özelliklerle
ayrıldığından, bu tanıma, kaçınıl-
maz olarak beraberinde Kürtleri
dışlayan bir mantık içeriyor.
n Üçüncüsü, Kürt karşıtı söyle-
min özneleri bu olumsuz stereo-
tipleri, öncelikle, göç alan Türki-
ye kentlerinde, gündelik hayatta
karşılaştıkları Kürt göçmenlerle
olan yüzeysel ilişkilerinden ve
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 45
deneyimlerinden çıkarsıyorlar. orta sınıftaki Kürt algısının Tür- milliyetçiliğin ve Kemalizm’in ti-
kiye'deki diğer köklü ırkçı ve ay- pik bir uzantısı olarak görmek
Dışlama hissiyatının
rımcı söylemlerden belirli açılar- pek mümkün değil. Bu yüzden
kaynakları dan farklılığını ve onlara nazaran kentteki AKP karşıtlığı ile Kürt
Bu kavram sadece bu hissiyatı
daha "yeni" bir olgu olduğuna düşmanlığı arasında nedensellik
tanımlamak değil, aynı zamanda
işaret ediyor. Şöyle ki kaynağını ilişkisi kuran yaklaşımlara şüp-
onun kaynaklarını nerde arama-
daha çok devletin milliyetçi söy- heyle bakmalı. Kürt düşmanlığı
mız gerektiğini göstermek açı-
lem ve politikalarından alan Rum kentteki toplumsal ilişkiler içeri-
sından da önemli. düşmanlığı, Ermeni düşmanlığı sinden köklenen ve Kürtlerin
n Birincisi "tanıyarak dışlama" ve yine bambaşka tarihsel kay- mekânsal ve sosyo-ekonomik
kavramı orta sınıftaki dışlayıcı naklara sahip Yahudi düşmanlı- olarak yalıtıldığı bütün kentler-
hissiyatı devletin uzun yıllardır ğından farklı olarak Kürtlere yö- de görülebilecek bir olgu. Kent
"tanımama" üzerinde kurduğu nelik olumsuz algı bir "hayal edi- mekânındaki bu parçalanmada
kendi stratejisiyle daha rahat len öteki" üzerinden değil "dene- elbette AKP’nin uyguladığı eko-
karşılaştırılabilir bir hale getiri- yimlenen öteki" üzerinden kuru- nomi politikalarının da büyük
yor, ve onun farklılığını ve tarih- luyor. Yani Kürt düşmanlığı rolü var. Kısacası Kürt düşmanlı-
sel özgüllüğünü vurguluyor. Bu- olumsuz bir Kürt imgesinin ideo- ğı elindeki taşı gururla havaya
nu vurgulamakla da bu olgunun lojik olarak yapay bir şekilde
kaldıran o sarışın kadına havale
Kemalizmin milliyetçi söylemi- pompalanmasından çok günde-
edilemeyecek kadar karmaşık
nin tipik bir uzantısı olmadığını lik hayatta Kürtlerin deneyimle-
bir mesele.
işaret ediyor ve bu hissiyatın nerek ve "tanınarak" dışlanması-
kaynaklarını araştırmaya başla- na dayanıyor ve içeriği bu tanı-
yacağımız noktanın "devlet" ol- ma vasıtasıyla şekil alıyor. * Konunun ayrıntılı bir analizi için
madığını gösteriyor. O zaman bugün İzmir’de yüksel- Praksis dergisinin 21. sayısına baka-
n İkincisi "tanıyarak dışlama" mekte olan Kürt düşmanlığını bilirsiniz.
n KOMÜNİST MANİFESTO: TEORİNİN PRATİĞİ, PRATİĞİN TEORİSİ
ERTUĞRUL KÜRKÇÜ | BUNALIM DÜZENİ: EMPERYALİST KAPİTALİZM
MUHSİN DALFİDAN | KRİZ VE HEGEMONYA HALUK YURTSEVER |
SERMAYE ÇAĞININ SINIRLARI KENAN KALYON | BÜYÜK DEPREM-BİR
BİLANÇO ALİ İLERİ | İLKEL SERMAYE BİRİKİMİ YUSUF ZAMİR |
SERMAYENİN SONSUZ BİRİKİM SÜRECİNİN SOMUT TARİHSEL
İFADESİ OLARAK DÜNYA PAZARI ÜMİT TANIŞIR - ALİ İLERİ|
ANLAMAK GİDENİ VE GELMEKTE OLANI ALP HAKAN GÜVENİR
n ELEŞTİREL BAKIŞ MUSTAFA BAYRAM MISIR
n KURULUŞ İDEOLOJİSİ OLARAK KEMALİZM VE SINIFLAR MÜCADELESİ
ÖZNUR AĞIRBAŞLI | AŞAMACILIĞIN AŞILABİLMESİ YOLUNDA DEMOKRASİ
VE DEMOKRATİK HAKLAR MÜCADELESİ NİHAT BALKANLI
çılarda!
Çıktı... Kitap
46 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Toplumsal Cinsiyet
Modernlik: Duygularından
Duygular hep akla boyun eğdiler. Başka bir deyişle
isyan bastırıldı. Suçlar, günahlar ve ayıplar içinde
kayboldu. İnsan duygularını göstererek karşısındaki
insanların ve diğer canlıların ne yapacağını belirler.
İsyan kaçınılmaz
Çiğdem İstanbullu
Hayat geçip giderken arkasında ayak izle-
rini bırakır. İzler bazen; bir resimde, bir şi-
irde veya bir şarkıda çıkar karşımıza. İzler-
de insanlığın geçmişi saklıdır. Kendimi ta-
nımak için çok fazla yaşamam gerekmez.
Ne kadar yaşarsam yaşayayım, insanlığın
geçmişiyle ilgili bilgi seviyem kadar yaşa-
mış sayılırım. O yüzden, öldüğümde hiç ya-
şamamış da olabilirim.
Kadınlar resim sanatına çok sık konu ol-
muşlardır. Çoğunlukla güzelliklerinden do-
layı… Diğer yandan kadınların çelişkilerle
dolu hayatları da dikkati üzerine çeker. Sa-
nat tarihinde felsefenin bazı kavramlarına
somut karşılık, yani sembol arandığında da
kadınlar akla gelir. “Özgürlük” kadını sem-
bol alan kavramlardan biridir. Şeref Ak-
dik’in (1899–1972) “Köpekli Kadın”
(1930) resminde de pek çok çelişki bir ara-
dadır. Kadının yüzündeki vurgu duygular
üzerinedir. Kadına bakışımız, bu resimden
yola çıkarak kadının aynadan, insan olarak
kendine bakışı olacak.
Cinsel sınıflandırmanın devamı
Tarihte duygular köle, akıl ise efendi olarak
yaşamıştır. Efendi akıl duyguları kontrol al-
tına alarak hareket ederse efendi olarak ka-
labilir. Bu yolda ilerlersek akıl çözümler
bulur. Duygu sorunlara neden olur. Akıl dü-
zenler. Duygu yıkar. Akıl deneyimlerden
beslenir. Duygu çılgınca akıp gider. Akıl er-
kektir. Duygu ise kadın. Felsefe tarihi bo-
yunca sürer savaş. Birbirlerinin önüne ge-
çip diğerinden önemli olduğunu göstermek
için çatışırlar. İki yanın günlük yaşamdaki
karşılıkları kadınlar ve erkekler de cinsel
sınıflamayı doğuran bir çatışma içindedir-
ler. İlk iş bölümü cinsellik üzerinden yapı-
lır.
Kadının adına “duygu” diyelim. Duygu abla
ev işlerini düzene sokar. Çocuk doğurur.
Yemek yapar. Efendinin zevklerine göre;
her zaman istenilir olabilmek için çekicili-
1
ğini koruyarak, yatağı şenlendirir. Erkeğin
adına da “akıl” diyelim. Akıl bey doğada ve-
ya kamuda çalışır. Doğayı, kamuyu ve Duy-
gu ablanın evde yapacağı işleri düzene so-
kar. Emirler verir. Görevler verir. Paranın
matematiği Akıl beyin işlerini zorlaştırır.
Duygu gibi kendisi için çalışacak başka kö-
leler bulur. Köleler zamanla köylü olurlar.
İşçi olurlar. Günler geçtikçe Akıl beyden is-
tekleri artar. Özgürleştikçe kendilerinin de-
ğerini anlayan duygular her an akıl beyin
iktidarına son verebilirler. Özgürlüğün
sembolü olarak kadının sanat tarihinde çok
yer almasının nedenini anladınız mı? Kadı-
nın özgürlüğü bütün bir halkın ve insanlı-
ğın özgürlüğüdür. Bu duruma en iyi örnek
Eugene Delacroix’nın (1798-1863) ‘Halka
Önderlik Eden Özgürlük’(1830) adlı tablo-
sudur. Bir kez daha sınıflandırmayı göre-
lim. Duygu; köle, kadın, çocuk, proleterya,
Doğu halkları. Akıl ise erkektir ve kapita-
listtir. Batı toplumlarında üst sınıfı düşün-
dürür. Sistemin bu çiftleri arasındaki barış
sadece bir anlaşmadır. Çıkarlarla birlikte
değişir. Anlaşmalar çoğunlukla akıldan ya-
na olmuştur. 1. Şeref Akdik, Köpekli Kadın; 2. Kazimir Maleviç, Bey
Apollon ile Dionisos rısı Apollon’a ibadet ne kadar ölçülüsün,
Duyguların Batıdaki kökenine, Yunan mi- uyumlusun, bilgilisin ve kusursuzsundur.
tolojisine baktığımızda karşımıza Dionisos Ama Dionisos’a ibadet duygularını ne ka-
çıkıyor. Erkek, ama tutkularının eline düş- dar yaşadığın ve eğlendiğindir. Bu ikisin-
müş bir erkek. Özellikleri arasında coşku, den akıl ve duygudan birini seçmek ola-
çılgınlık ve çıldırmışlık var. Kırlarda, ya- naksızdır. Önemli olan bilinci oluşturan iki
nındaki kadınlarla birlikte şarap içer ve ge- yan, akıl ve duygunun bütünlüğüdür. Her
zer. Sonu gelmez bir eğlencedir onun yaşa- şey bu bütünün ardı sıra gelir. Apollon ile
dığı. Dionisos’u Aydınlanmaya Jean Jacques Dionisos’un kucaklaşması dengedir.
Rousseau taşır. Akıla dayalı Batı uygarlığı-
nı eleştirir. Nietzsche (1844–1900) bu Akla giden kadın
eleştiriden etkilenir; Ecce Homo adlı kita- Aklın ideali, modern kadın, mahrem ol-
bını ‘Çarmıhtakine karşı Dionisos…’ diye- maktan çıkmış, kamuda erkeğin yanında
rek bitirir. Hıristiyan aklı, çileci keşiş er- yer alan kadındır. Şeref Akdik’in “Köpekli
mişliğini yüceltir. Tanrı Devletine kabul Kadın” resmi bu anlamda çok yerinde bir
edilmek, akıl yasaları doğrultusunda ilerle- görsel özet sunar. Tabloda görüğümüz ka-
yen çileciliğinin ödülüdür. Tanrı devleti dın şapkasını takmış, eldivenlerini giymek-
(öteki dünya) ödülünün yerine bu dünyayı tedir. Ayaklarında iskarpinleri ve üzerinde
seçer, filozof Nietzsche. Bu yanıyla duygu- yakası dantelli, göğsün ortasını açık bıra-
ların bütün yapısı maddededir. Duygular kan yeşil takımı vardır. Kadın orta yaşla-
dünyada yaşanır. Bu dünyada var olan tek rında, olgunlaşmaktadır. Yanındaki köpek
insanla ilgilidir. Gelinen noktada aklın tan- kadının ayna karşısındaki her hareketini

kaçan kadınlar
2 3
4 viç’in (1878-1935) resimleri gibi. Bu re-
yaz Üzerine Siyah Kare; 3. Edward Münch, Çığlık; 4. Eugene Delacroix, Halka Önderlik Eden Özgürlük
takip eder. Başka bir anlatımla kadına ye-
niden bakalım. Doğuda Müslüman bir ülke
olan Osmanlı imparatorluğu yıkılmış yeri-
ne Türkiye cumhuriyeti kurulmuştur. Şeref
Akdik bu resmi yaptığında, aradan on yıl
geçmiştir. Kadının üzerindeki kıyafetler
geçmişe ait kültürü sembolize eden çarşaf
ve peçe değildir. Batılı bir kadın gibi mo-
dern giysiler içerisinde evden çıkmak üze-
re hazırlanan bu kadın, aydınlanmış cum-
huriyet kadınıdır. Geri kalmışlığı ona tanı-
nan haklarla geçmişte kalmıştır. Bu yıllarda
yapılan pek çok resimde bu özelliklerde ka-
dınları görürüz. Türkiye cumhuriyetini
simgelerler. Genç cumhuriyet aynı bu re-
simdeki kadın gibi modern dünyaya doğru
ilerlemektedir. Ama Şeref Akdik’in anlat-
mak istediği bu kadarla sınırlı değildir. Ge-
nişleterek üzerinde durmamız gereken ge-
leneksel olsun veya modern olsun, kadınla
ilgili toplumsal durumdur. Dünyanın han-
gi parçasında olursa olsun sınıflı toplumun
kadınıdır, resimdeki kadın. Nereye gittiği
belli değildir. Evden dışarıya kamuya, do-
ğaya, aklın bulunduğu yere çıkışı onun kur-
tuluşu değildir. Gururlu ve mağrurdur. Üst
sınıftandır. Ama yatak odasından salona mı
açılır, çıkış kapısı? Yoksa gerçekten dünya-
ya ve yaşama mı açılmaktadır. Henüz kesin
değildir. Kadın nereye gitmek için hazırla-
nıyor. Salondaki kocası ve konukların ya-
nına mı? Kadının da erkek gibi akıllı oldu-
ğuna ne zaman karar verildiyse işte o za-
man kadına yeni görevler verildi. İşçi oldu.
Öğretmen oldu. Doktor oldu. Patron oldu.
Böyle olunca kadının kadınsı addedilen ba-
zı özelliklerinden kurtulması ve erkekleş-
mesi gerekti. Bunun için ilk olarak duygu-
larından koparıldı. Evin içinde ve evin dı-
şında kadına daha çok sorumluluk verildi.
Bu resimdeki kadının hazırlığı duygular-
dan uzaklaşıp akla doğru gidiştir.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 47
Resimdeki kadın gibi aynada göz göze ge-
linir, duygularla. Yansının gözleri gözlerini
dikip bakar kadına ve “biliyorum” der. “Bi-
liyorum”, hiçbir şey değişmedi. O kadar
krem sürdün. Makyajını yaptın. Peçeyi çı-
karıp şapkayı taktın. Hiçbir şey değişmedi.
Her iki toplum içinde de zafer aklındır. Yü-
ze şeklini vermiş, fakat dile gelmeyen akıl
salonda konukları karşılarken gülümseme-
lisin. Acının hınzır bir çocuk gibi dudağının
kenarında oturmasına aldırmadan. O kadar
güzelsin ki hep o güzelliğinle dile gelecek-
sin. Orantılısın. İncesin. Uyumlusun Uysal-
sın. Akıllısın ve bilgilisin. İstediğin bu değil
miydi?
İsyan çığlığı
Ağlamak tanrı Apollon’a ibadetten vazgeç-
mektir. Erkek hiç ağlamaz. Özellikle üst sı-
nıftan bir erkeğin ağladığına rastlamak zor-
dur. Kadında da sistemin amaçladığı sıfır
biçimdir. Duygusal tutumlar süprematik
bir boşluktur. Rus ressam Kazimir Male-
simlerde nesnel dünyadan tamamen uzak-
laşarak, biçimsel olarak sıfırlama amaçla-
nır. Örneğin “Beyaz Üzerine Siyah Kare”
(1913) Erkekte ve kadında duygular aklın
eline verilince ortaya duygusuzluk çıkıyor.
Şekilsiz, renksiz, formsuz. Amorf. İnsan, bü-
yük bir kayıp yaşanırsa, çocuğunu kaybe-
derse, babasını kaybederse kendini duygu-
larına bırakır. Bu sırada aklın acı karşısın-
da ne yapacağı kesin değildir. Acıya kapıla-
rını açar açmaz bayılır. Ağlarsa çirkinleşe-
cektir. Zayıf olduğunu gösterecektir. Zayıf-
lık duyguların olmasıdır. Gülerse delirdiği
söylenecek. Delilik iki kat kötüdür. Akıl hiç-
bir şey yapmadan, kımıldamadan yaşaya-
maz. En iyisi beyni şoka uğratmaktır. Bu
kadar yıkımlarla, sömürüyle saldırılarla
dolu sınıflı toplum karşısında akıl insanın
kendini korumasını sağlıyor. İnsanının gö-
zünde alışkanlıklar ve eğitim görünür kılı-
yor dünyayı. Kendimizi koruyabilmek için
gözü kapalı yaşıyoruz
Ağlamak aklın acı karşısında kişiliğini bul-
ma çabasıdır. Akıl için ağlamak isyandır.
Duygular bütün zamanlarda akla boyun eğ-
diler. Başka bir deyişle isyan bastırıldı. Suç-
lar, günahlar ve ayıplar içinde kayboldu,
duygular. Yaşam, kadın ve erkeğin oynadı-
ğı bir trajedi. İnsan duygularını göstererek
karşısındaki insanların ve diğer canlıların
ne yapacağını belirler. İsyan kaçınılmaz.
Duygularından kaçan akıl, kadında ya da
erkekte olsun kişiliksizdir. Modern Resim
Sanatında isyanı başlatan Edvard Munch’ın
(1863–1944) “Çığlık” (1895) adlı resmidir.
İsyan birikmiş öfkeden güç alır. Kaygıdan,
korkudan, sıkıntıdan, ezilmişlikten güç alır.
Çarmıhtaki İsa’ya karşı Dionisos diyoruz.
Peki, Meryem anaya karşı hangi kadını se-
çiyoruz.
 Yerel süreli yayın u Ortaklaşa Yayıncılık u Sahibi ve Sorumlu Md. Erdal Çınar, 847 Sk. No.:14/201 Kemeraltı / İzmir u Yazı Kurulu: Tektaş
Ağaoğlu, Yeşim Dinçer, Hakan Günver, Ertuğrul Kürkçü, Osman Soyer, Haluk Yurtsever u Yayın Kurulu: Can Atalay, Erdal Çınar, Muhsin Dalfi-

EKMEK & ÖZGÜRLÜK dan, Kaya Eker, Hakan Günver, Ali İleri, Kenan Kalyon, Vakkas Kılıç, Şaziye Köse, Ertuğrul Kürkçü, Haluk Yurtsever u Basıldığı Yer: Ezgi Mat-
baacılık uTel: 0212 452 23 02, Çobançeşme Mah., Sanayi Cad., Altay Sk., No.:10-A Blok, Yenibosna - Bahçelievler / İstanbul u Yönetim Yeri:
Katip Mustafa Çelebi Mahallesi, Tel Sok. No. 28, Kat 3, Beyoğlu-İstanbul u İnternet sitesi: www.ekmekveozgurluk.net u Tel: 0212 293 6220

Fredric
Jameson
Gerçekliğin kendisine –çokuluslu ya da
geç kapitalizmin yeni “dünya sistemi” denilen
özgün mekânına, olumsuz ya da lanetli yönleri
apaşikar olmakla birlikte bu henüz teorileştiril-
memiş mekâna– gelince, diyalektik, bizden tıpkı
Marx’ın milli ekonomilerin ufku olarak dünya pazarı,
Lenin’in de eski emperyalist küresel ağ bahsinde yapmış
oldukları gibi bu mekânın ortaya çıkışının olumlu ya da
“ilerici” bir değerlendirmesini de yapmamızı talep eder. Çün-
kü sosyalizm ne Marx ne Lenin için, daha küçük ölçekli (dola-
yısıyla daha az baskılayıcı ve kapsayıcı) toplumsal örgütlenme
sistemlerine dönüş demekti; tersine sermayenin, yaşadıkları
çağda edindiği boyutlar onlara yeni denilen ve daha kapsayıcı bir
sosyalizmin başarı vaadi, çerçevesi ve ön koşulu olarak görünüyor-
du. Tamamen yeni türden bir enternasyonalizmin devreye girmesini ve
işlemesini gerektiren bugünün çok daha küresel ve bütünleştirici yeni dünya
sisteminde de urum bu değil mi? Sosyalist devrimin eski milliyetçilikle sonuçları
üzerine son dönemlerde solda çok ciddi kafa yorulan (yalnızca Güneydoğu Asya ile
sınırlı olmayan)felaketli yakınlaşması, bu tutumu doğrulayan bir kanıt olarak ileri sürülebilir.

Postmodernizm yada Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı,

New York, 1991