Poszukiwania Szoker Rewizja

bohaterów strona 22 symulowany strona 30 wizji strona 43

w w w . p o l s k a - z b r o j n a . p l
T Y G O D N I K

NR 45 (667) 8 listopada 2009 Cena 3 zł (w tym 7% VAT) INDEKS 337 374 ISSN 0867-4523

Fabryka
generałów
Wymiana najwyższych kadr wojskowych trwa nieprzerwanie.
strona 8

Co miesiąc ze służby odchodzi jeden generał.


STARA MIŁOSNA, 2009 ROK
I D E O L O
Spokojnie jak na wojnie
Siedzimy, palimy, broń czyścimy, tu… coś tam,
coś tam, tam coś tam i znów spokojnie.
M
240 to uniwersalny karabin maszy-
nowy kalibru 7,62 milimetrów; od-
miana belgijskiego FN MAG. Jest
wykorzystywany przez amerykańską piechotę
oraz montowany na pojazdach i okrętach. Na
niszczycielu rakietowym USS „Ramage” jest
też wiele atrakcyjniejszych gadżetów; rakiety
SM-3, pociski manewrujące Tomahawk oraz
rakietotorpedy ASROC. Takimi bibelotami
jak uniwersalna armata FNC 127 milimetrów
oraz szybkostrzelne sześciolufowe działka
Vulcan Phalanx kalibru 20 milimetrów nie ma
co sobie zagracać głowy.
USS „Ramage” przypłynął do Gdyni z Ry-
gi, gdzie zachowywał się całkiem normalnie.
Gdyński port ostrzelał dopiero po kilku dniach.
O tym, że nie kierowały nim złe intencje, za-
świadczył komandor Tom Williamson, attaché
morski USA, oraz fakt, że użyto najmniejszego
kalibru, jaki załoga miała do dyspozycji. Na li-
nii strzału znalazły się tylko budynki portu oraz
trzy statki handlowe. Ponieważ Żandarmeria
Wojskowa zezwoliła na szybkie odejście nisz-
czyciela na redę, nic nie zniszczył. Jego tajem-
nicze postępowanie stało się jednak przyczyną
plotek i domysłów.
Pierwszym domniemaniem był mecz futbolu
europejskiego, który Jankesi wysoko przegrali
z polskimi marynarzami. Rozważano też moż-
liwą frustrację Iana Nagorskiego, marynarza
J A S N O W I Z O R
z polskimi korzeniami, który przed kamerami
przechwalał się, że wprawdzie nie mówi po
polsku, ale zna nazwy tradycyjnych polskich
potraw. Mógł się przecież pomylić. Odrzucono
wersję zawiedzionej miłości. Chorąży Taysha
Colon zeznała bowiem, że pięć kobiet zamu-
strowanych na okręcie ma osobne sypialnie, to-
aletę i prysznic: „A poza tym nic nam nie po-
trzeba”. Fałszywym tropem okazało się rów-
nież cumowanie przy Nabrzeżu Francuskim.
Stosunki Waszyngtonu z Paryżem są ostatnio
lepsze niż przez długie lata minione. Jako praw-
dopodobną przyczynę uznano obsesję. Dowód-
ca miał zarządzić stan podwyższonej gotowości
do odparcia intruzów. Mogliby to być cinkcia-
rze, zbieracze złomu, pracownice escort service
lub sprzedawcy hamburgerów. W innym przy-
padku M240 w ogóle nie powinno być na
pokładzie; tym bardziej nabitego z lufą skiero-
waną w miasto. Sceptycy twierdzili wprawdzie,
że jednostki US Navy (w odróżnieniu od peere-
lowskiego milicjanta, który w kaburze nosił ka-
napki) są przygotowane do walki bez względu
na miejsce bazowania. Nikt nie zamyka amuni-
cji w magazynie, by nie tracić czasu, kiedy trze-
ba bronić sojuszników.
Ostatecznie wyjaśniono, że przyczyną ostrza-
łu było czyszczenie broni. Naturalnie, empiry-
ków i agnostyków taka emendacja nie usatys-
fakcjonowała. Przypomnieli, że zbudowany
FOT. STUDIO IWONA/ISW
MAREK
SARJUSZ-WOLSKI
w 1908 roku w Germaniawerft Kiel pancernik
typu „Deutschland” o dość znanej nazwie
„Schleswig-Holstein” również czyścił niedale-
ko swe cztery działa SKL/40 kalibru 280 mili-
metrów, co stało się przyczyną ogólnoświato-
wego szorowania armat przez wiele kolejnych
lat. „Schleswig-Holstein” poniósł jednak sto-
sowną karę. Najpierw, 18 grudnia 1944 roku,
został właśnie w Gdyni zbombardowany przez
Brytyjczyków. Potem podnieśli go Rosjanie, by
powtórnie (jako okręt-cel) rozstrzelać w okoli-
cach estońskiej wyspy Osmussar. Legł na dnie
kamienistej mielizny Neugrund, niedaleko krą-
żownika „Magdeburg”.
A co z USS „Ramage”? Ponieważ strzelani-
na w gdyńskim porcie nie stała się przyczyną
wojny, stroną właściwą do prowadzenia dal-
szych czynności są Amerykanie. Podobnie jak
w przypadku jankeskich marynarzy (wyjątkowo
nie mieli przy sobie M240), którzy niedawno po-
kłócili się z sopockimi taksówkarzami. Marynar-
ka Wojenna nie przewiduje rewanżu w Naval
Stadion Norfolk, w stanie Wirginia. Polscy
ochotnicy zgłosili natomiast gotowość czyszcze-
nia amerykańskiego oręża (także rakiet Patriot).
Mogą również przeszkolić Amerykanów i poin-
formować, że nie czyści się załadowanej broni.
A M240 dźwignię bezpiecznika ma nad chwy-
tem pistoletowym. Bezpiecznik unieruchamia
zaczep suwadła. 
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 3
 K R Ó T K A S E R I A

ARMIA BEZPIECZEŃSTWO

8 | ARTUR GOŁAWSKI 43 | TOMASZ OTŁOWSKI

Fabryka generałów Rewizja wizji
16 | JANUSZ B. 47 | ROBERT CZULDA
GROCHOWSKI Kłopotliwy kandydat
Pieniądze wydaje się łatwo 48 | KRZYSZTOF
PIOTR BERNABIUK 22 | MAGDALENA GŁOWACKI
Szoker KOWALSKA-SENDEK Straż wirtualna

symulowany 30 Poszukiwania bohaterów 50 | TADEUSZ WRÓBEL

W SKRAJNEJ SYTUACJI, gdy się już wszystko na 24 | TADEUSZ WRÓBEL Antyrakietowa wolta
łeb zwali, trudno jest poukładać sobie wyuczone Plan umiarkowany 51 | MARCIN KACZMARSKI
procedury i podjąć działanie.
27 | WŁODZIMIERZ KALETA Kres sojuszu
Lekarze omijają wojsko 52 | ŁUKASZ PUCHALSKI
30 | PIOTR BERNABIUK Europa dodaje gazu
Szoker symulowany 58 | ANDRZEJ JONAS
32 | PIOTR BERNABIUK Niełatwo o dobry klimat
Noc rozbitków
36 | ZDZISŁAW NAJDER HORYZONTY
Służba a praca
TOMASZ OTŁOWSKI
59 | MARCELI
Rewizja wizji 43 MILITARIA KWAŚNIEWSKI
Nasz kraj ma dziś SOLIDNE GWARANCJE Cisza wśród drzew
BEZPIECZEŃSTWA, a jego sytuacja
międzynarodowa jest najlepsza od 400 lat. 37 | TADEUSZ WRÓBEL 66 | MAREK PRZYBYLIK
To jednak nie znaczy, że tak będzie zawsze.
Brazylia zbrojna Wsad w polszczyznę

tel.: +4822 684 52 30, CA MON 845 230; WSPÓŁPRACOWNICY ZDJĘCIE

Aneta Wiśniewska, tel.: +4822 684 52 13,
CA MON 845 213;
DYREKTOR REDAKCJI WOJSKOWEJ polska-zbrojna@redakcjawojskowa.pl
REDAKTOR NACZELNY
Marek Sarjusz-Wolski, KIEROWNICY DZIAŁÓW
tel.: +4822 684 53 65, 684 56 85, Anna Dąbrowska, ppłk Artur Goławski,
faks: 684 55 03; CA MON 845 365, Marek Pielach, Tadeusz Wróbel,
845 685, faks: 845 503; tel.: +4822 684 03 55, CA MON 840 355;
sekretariat@redakcjawojskowa.pl
Al. Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa PUBLICYŚCI
WARSZAWA: Piotr Bernabiuk, Paulina
ZASTĘPCA DYREKTORA Glińska, Małgorzata Schwarzgruber,
REDAKCJI WOJSKOWEJ Aaron Welman,
SEKRETARZ REDAKCJI „POLSKI ZBROJNEJ” tel.: +4822 684 52 44, CA MON 845 244;
Wojciech Kiss-Orski, tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229;
tel.: +4822 684 02 22, CA MON 840 222; BYDGOSZCZ: Krzysztof Wilewski,
wko@redakcjawojskowa.pl tel.: +4852 378 25 90, CA MON 415 200;
GDYNIA: Tomasz Gos, tel.: +4858 626 24
ZASTĘPCA DYREKTORA 13, CA MON 262 413;
REDAKCJI WOJSKOWEJ KRAKÓW: Magdalena Kowalska-Sendek,
ppłk Lech Mleczko Jacek Szustakowski,
„Kwartalnik Bellona”, przeglądy rodzajów sił tel.: +4812 455 17 80,
zbrojnych, lech.mleczko@redakcjawojskowa.pl, CA MON 131 780;
tel.: +4822 684 56 85; POZNAŃ: Marceli Kwaśniewski,
Piotr Laskowski, CA MON 572 446;
REDAKTORZY PROWADZĄCY WROCŁAW: Bogusław Politowski,
Katarzyna Pietraszek, tel.: +4822 684 02 tel.: +4871 765 38 53,
27, CA MON 840 227; Joanna Rochowicz CA MON 653 853;
Treść zamieszczanych materiałów nie zawsze odzwierciedla stanowisko redakcji. Tekstów niezamówionych redakcja nie zwraca. Zastrzega sobie prawo do skrótów.
Robert Czulda, Andrzej Fąfara, Krzysztof NA OKŁADCE
Głowacki, Janusz Grochowski, Paweł Henski, Jarosław
Andrzej Jonas, Marcin Kaczmarski, Wiśniewski
Włodzimierz Kaleta, Roman Kuźniar,
Damian Markowski, Zdzisław Najder, Marek
Orzechowski, Bogusław Pacek, Roman
Przeciszewski, Marek Przybylik, Henryk Suchar
FOTOREPORTER Redaktor
Jarosław Wiśniewski, wydania
tel.: +4822 684 52 29, CA MON 845 229; JOANNA
ROCHOWICZ
DZIAŁ GRAFICZNY
tel.: +4822 684 51 70, CA MON 845 170; PRENUMERATA: RUCH SA, KOLPORTER SA,
Marcin Dmowski (kierownik), Paweł Kępka, Garmond PRESS, GLM.
Monika Klekociuk, Andrzej Witkowski Informacja: +4822 684 04 00
OPRACOWANIE STYLISTYCZNE KOLPORTAŻ I REKLAMACJE
tel.: +4822 684 55 02, CA MON 845 502; Bellona SA, tel.: +4822 457 04 37,
Renata Gromska (kierownik), Małgorzata 6879 041, CA MON 879 041
Mielcarz, Aleksandra Ogłoza
DRUK
BIURO REKLAMY I MARKETINGU Drukarnia Wydawnicza „Trans-Druk”, Golina
Adam Niemczak (kierownik), Małgorzata Numer zamknięto: 2.11.2009 r.
Szustkowska, Anita Kwaterowska (tłumacz),
tel. +4822 684 53 87, 684 51 80,
684 55 03, faks: +4822 CA MON 845 387;
reklama@redakcjawojskowa.pl

4 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009


Warianty dla Afganistanu
Komitet Wojskowy NATO wybrał średnią z opcji zwiększenia sił w Afganistanie.
P olska ma wysłać do Afganista-
nu kontyngent zwiększony
o 600 czy nawet tysiąc żołnierzy”,
informowały ostatnio media. Mini-
ster Bogdan Klich na konferencji
26 października powiedział, że nie
ma w tej sprawie żadnej decyzji, ale
rozważane są różne warianty. Jeśli
nic się nie wydarzy w trakcie szó-
stej zmiany w Afganistanie będzie
dwa tysiące polskich żołnierzy.
Możliwe, że w lutym–marcu 2010
roku dołączy do nich 200-osobowy
odwód strategiczny. Minister dodał,
że w resorcie obrony opracowano
Nowa zmiana, stare cele
S zósta zmiana Polskiego Kon-
tyngentu Wojskowego w Afga-
nistanie oficjalnie przejęła 26 paź-
dziernika obowiązki od swoich po-
przedników.
„Dzisiaj następuje zmiana do-
wództwa oraz żołnierzy w Task
Force Eagle. Ale cele naszej misji
pozostają wciąż te same: zapewnie-
nie bezpieczeństwa i stabilności
w rejonie prowincji Ghazni”, za-
pewniał podczas uroczystości w ba-
zie szef nowej zmiany, generał bry-
gady Janusz Bronowicz.
Dotychczasowy dowódca puł-
kownik Rajmund Andrzejczak
podziękował tym, z którymi współ-
pracował przez dwie zmiany: pol-
skim, amerykańskim i afgańskim
żołnierzom oraz mieszkańcom pro-
wincji. W Afganistanie służy obec-
nie około dwóch tysięcy polskich
żołnierzy, a około dwustu kolejnych
pozostaje w odwodzie w kraju.
projekt strategii dalszego zaangażo-
wania się naszego kraju w misję
afgańską. Został on przesłany do
konsultacji w Ministerstwie Spraw
Zagranicznych.
Misja w Afganistanie była jed-
nym z głównych tematów niedaw-
nego nieformalnego spotkania mi-
nistrów obrony państw NATO
w Bratysławie. Sekretarz generalny
sojuszu Anders Fogh Rasmussen
wezwał kraje członkowskie, by po-
parły nową strategię walki z rebe-
liantami, przygotowaną przez do-
wódców NATO i USA.
Ostatni żołnierze szóstej zmiany
wylądowali 24 października w pol-
skich bazach w Afganistanie. Zmia-
nę wystawiła 21 Brygada Strzelców
Podhalańskich, wchodząca w skład
1 Warszawskiej Dywizji Zmecha-
nizowanej.
Oprócz żołnierzy z Rzeszowa
i innych jednostek 1 Dywizji są tu
także wojskowi z 2 Mazowieckiej
Brygady Saperów z Kazunia,
56 Pułku Śmigłowców Bojowych
z Inowrocławia, 29 Darłowskiej
Eskadry Lotniczej oraz 25 Brygady
Kawalerii Powietrznej z Tomaszo-
wa Mazowieckiego i Centralnej
Grupy Wsparcia Współpracy Cy-
wilno-Wojskowej z Kielc.
Ostatnich żołnierzy V zmiany,
głównie z 6 Brygady Powietrzno-
desantowej, oraz ich dowódcę puł-
kownika Andrzejczaka, powitano
2 listopada na lotnisku w podkra-
kowskich Balicach. (ATD)  szpital polowy. (BP)
M E L D U N E K
W O J S K A L Ą D O W E
Konferencja
SZCZECIN. Sekcja prasowa
12 Szczecińskiej Dywizji Zmecha-
nizowanej wraz z Zachodniopo-
morskim Stowarzyszeniem Public
Relations zorganizowały trzecią
FOT. WOJCIECH KALISZCZAK
edycję konferencji „Komunikacja
– Public Relations dla Pomorza Za-
chodniego”. W programie znalazły
się takie zagadnienia, jak promo-
cja miast i regionów, PR w sporcie
oraz służbach mundurowych.
Konkurs
Jak mówił na konferencji szef
Sztabu Generalnego Wojska Pol-
skiego generał Franciszek Gągor,
WROCŁAW. Po raz ósmy roz-
strzygnięto konkurs na najlepszy
Komitet Wojskowy NATO wybrał materiał pomocniczy do kształce-
średnią z opcji zwiększenia sił mię- nia obywatelskiego w wojsku.
dzynarodowych w Afganistanie. Pierwsze miejsce zajął porucznik
Z 40 tysięcy dodatkowych żołnie- Przemysław Madzia z Wojsk Lą-
rzy około połowa trafiłaby do pro- dowych, na drugim znalazła się
wincji południowych, jedna czwar- Beata Bartosz również reprezen-
ta na wschód, a reszta, po równo, tująca Wojska Lądowe, a na trze-
na północ i zachód kraju. Rozwa- ciej pozycji uplasował się starszy
żano też opcję wzmocnienia sił chorąży Arkadiusz Szewc z Żan-
minimalną – o kilkanaście tysięcy, darmerii Wojskowej. 
oraz maksymalną – o 80 tysięcy
żołnierzy. (TW)  M A R Y N A R K A W O J E N N A
Ćwiczenia
BAŁTYK. Od 27 października
trwały trzydniowe ćwiczenia tak-
tyczne Brygady Lotnictwa Mary-
Rosomaki narki Wojennej w poszukiwaniu
okrętów podwodnych. Wzięły
na misję w nich udział załogi samolotów
i śmigłowców z Gdyni, Darłowa
T rwają dostawy sprzętu do
Afganistanu. Z wrocławskie-
go lotniska Strachowice odprawia-
oraz Siemirowic.
no wyczarterowane samoloty z za-
opatrzeniem dla naszych żołnierzy. Wizyta
Od połowy października wojskowi ŚWINOUJŚCIE. 28 października
z sekcji transportu i ruchu wojsk 8 Flotylla Obrony Wybrzeża gościła
3 Bazy Lotniczej z pomocą kole- kierowniczą kadrę z Krajowego
gów z armii USA załadowali do Dowództwa Meklemburgii – Pomo-
An-124 Rusłan kilkanaście koło- rza Przedniego ze Schwerina, na
wych transporterów opancerzo- czele z dowódcą komandorem
nych Rosomak. Łącznie w ostat- Dietrichem Sauerbreyem, oraz
nim czasie w naszym kontyngen- z Wojewódzkiego Sztabu Wojsko-
cie znalazło się 14 nowych KTO, wego w Szczecinie, z jego szefem
w tym cztery w wersji medycznej. komandorem Dariuszem Bednar-
Teraz żołnierze 3 Bazy przygoto- czykiem. W dowództwie flotylli go-
wują do wysyłki do Afganistanu ści przywitał szef sztabu flotylli ko-
 mandor Adam Staniek. 
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 5
 M E L D U N E K
Strzały z niszczyciela
T rzy strzały, które 28 paździer-
nika rano padły z karabinu za-
montowanego na pokładzie amery-
kańskiego niszczyciela USS „Ra-
mage” cumującego w Gdyni, zo-
stały oddane nieumyślnie w czasie
rutynowej kontroli sprzętu – poin-
formowała 29 października proku-
ratura wojskowa. Gdy okazało się,
że w incydencie nikt nie odniósł
obrażeń i nie ma żadnych szkód,
okręt opuścił port i udał się w dal-
szy rejs. Jak wynika z komunikatu
szefa Wojskowej Prokuratury Gar-
nizonowej w Gdyni komandora
Dariusza Furmańskiego, zgodnie
z umowami zawartymi między
państwami NATO postępowanie
Pożyczony
Hercules
A merykanie przekazali Polsce
drugi samolot transportowy
C-130E Hercules. Został on nie-
odpłatnie użyczony naszym Siłom
Powietrznym na jedenaście mie-
sięcy. W marcu – po kilkakrotnych
przesunięciach daty – w Polsce
wylądowała pierwsza z pięciu prze-
znaczonych dla naszej armii ma-
szyn. Ponieważ dostawa drugiego
samolotu opóźnia się z winy strony
amerykańskiej (przyleci on do
Polski w styczniu 2010 roku),
Amerykanie zaproponowali na
swój koszt tymczasową dzierżawę
jednego lub dwóch swoich C-130.
Samolot, należący do Sił Po-
wietrznych USA w Europie, wylą-
dował 2 listopada na Okęciu, a na-
stępnie odleciał do 14 Eskadry
Lotnictwa Transportowego w Po-
widzu. Tam maszyna otrzyma pol-
skie znaki rozpoznawcze Sił Po-
wietrznych: biało-czerwoną sza-
chownicę oraz numer taktyczny
„1506”. (AD)  roku zastępcy naczelnego dowódcy rozwoju NATO. (ANN, AW)
6 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
WARSZAWA
W hołdzie
poległym
W DNIU WSZYSTKICH
ŚWIĘTYCH żołnierze w ca-
łej Polsce wystawili wojsko-
we posterunki honorowe
przy grobach wojennych
i żołnierskich mogiłach. Za-
FOT. US NAVY
palili też znicze i złożyli
kwiaty w miejscach pamię-
ci – w ten sposób oddali
wyjaśniające w tej sprawie popro-
wadzi strona amerykańska.
Okręt uczestniczył w brytyj-
hołd tym, którzy odeszli na
wieczną wartę. Przed 1 li-
stopada wojskowi porząd-
skich ćwiczeniach międzynarodo- kowali groby. Cmentarz
wych „Joint Warrior”. Przy tej Wojskowy na Powązkach
okazji 25 października przypłynął sprzątali między innymi
do Gdyni z wizytą roboczą. Do- ochotnicy z 10 Warszaw-
wódca niszczyciela komandor po- skiego Pułku Samochodo-
rucznik Peter G. Galluch spotkał wego, podchorążowie
się z dowódcą 3 Flotylli Okrętów Wojskowej Akademii Tech-
kontradmirałem Jarosławem nicznej, żołnierze Wojsk
Ziemiańskim. Zorganizowano tak- Lądowych oraz Sił Po-
że częściową wymianę załóg po- wietrznych. Ponadto od
między amerykańskim niszczycie- 30 października do 2 listo-
lem a polskimi fregatami rakieto- pada przeszło tysiąc żan-
wymi, aby marynarze mogli po- darmów wspierało patrole
znać specyfikę służby w obu flo- policji w czasie akcji
tach. (ATD)  „Znicz”. (ANN, JW) 
Nasz dowódca
D ziałalność Ośrodka Szkolenia NATO do spraw transformacji. Sta-
JFTC w Bydgoszczy, nowa nowisko to miałby objąć oficer
koncepcja strategiczna NATO, z Polski. „Uważam, że to powinien
FOT. MON
udział Polski w projektach Sojusz- być przedstawiciel wywodzący się
niczego Dowództwa Transformacji ze struktur menadżerskich, mający
oraz zwiększenie efektywności za- doświadczenie w kontaktach mię-
rządzania siłami ISAF dzynarodowych. Idealnie by- Słudzy pokoju
w Afganistanie – to tematy
poruszane 27 paździer-
nika podczas wizyty
Generał
Stephane
Abrial
łoby, gdyby wcześniej
służył w NATO i miał
kompetencje, by móc
P od hasłem „Błogosławieni, któ-
rzy wprowadzają pokój” roz-
począł się Synod Ordynariatu Po-
naczelnego dowódcy jest pierwszym kierować wielonarodo- lowego Wojska Polskiego. Mszy
sojuszniczego do spraw europejskim wym sztabem”, mówił świętej poprzedzającej obrady prze-
transformacji (SACT) dowódcą ACT. generał Abrial. wodniczył 29 października nun-
generała Stephane Sojusznicze Dowódz- cjusz apostolski w Polsce arcybi-
Abriala w Sztabie General- two Transformacji w Norfolk skup Józef Kowalczyk. „Wszyscy
nym Wojska Polskiego. (Allied Command Transformation winniśmy być sługami pokoju, wol-
Podczas konferencji prasowej – ACT) jest drugim, obok Sojusz- ności i bezpieczeństwa nie tylko we
gość podkreślił, że jest pod wraże- niczego Dowództwa Operacyjnego własnym kraju, ale i na świecie”.
niem wkładu naszych sił zbrojnych w Mons, strategicznym dowódz- Głównym celem synodu jest wola
w transformację sojuszu. Szef twem NATO. Odpowiada między dalszej ewangelizacji i pragnienie
SGWP generał Franciszek Gągor innymi za dostosowanie sojuszu dostosowania struktury duszpaster-
mówił natomiast o szczególnym do prowadzenia operacji w każ- skiej do nowych wymagań, wyni-
wpływie doświadczeń z operacji dym rejonie potencjalnego kon- kających również z profesjonaliza-
w Iraku i Afganistanie na transfor- fliktu, a także opracowywanie cji Wojska Polskiego. To pierwszy
mację polskich sił zbrojnych. koncepcji prowadzenia działań synod w historii polskiego duszpa-
Rozmowy obu wojskowych do- w przyszłości. Zajmuje się też two- sterstwa wojskowego i drugi na
tyczyły także wyboru w przyszłym rzeniem długofalowych strategii świecie. Jego prace potrwają około
 dwóch lat. (ANN) 

Tarcza Polski
Budowa proponowanego przez Bumar systemu obrony
powietrznej wymagałaby wieloletniego programu,
zapewniającego jego finansowanie.
U waża tak prezes grupy Bu-
mar Edward Nowak. Mó-
wił o tym 29 października na kon-
ferencji przedstawicieli wojska
i przemysłu poświęconej syste-
mowi obrony powietrznej Polski.
Zaznaczył, że system byłby uzu-
pełnieniem tarczy budowanej
przez USA. Grupa Bumar oraz
współpracujące z nią Przemysło-
wy Instytut Telekomunikacji i Ra-
dwar proponują budowę systemu
obrony powietrznej złożonego
z podsystemów o różnym zasięgu,
wykorzystujących pociski europej-
skiej korporacji MBDA specjali-
zującej się w produkcji rakiet.
Według szacunków, budowa
systemu obrony powietrznej krót-
kiego i średniego zasięgu koszto-
wałaby Polskę około 15 miliar-
dów złotych w ciągu kilkunastu
lat. Edward Nowak podkreślił,
że byłyby to większe środki, niż
można by zarezerwować w kolej-
nych rocznych budżetach obron-
nych. „Dlatego uważamy, że po-
trzebny jest narodowy program
obrony przeciwlotniczej i prze-
ciwrakietowej”.
System byłby przeznaczony do
zwalczania zagrożeń z powietrza
– począwszy od celów znajdują-
cych się w odległości do 5 kilo-
metrów i na wysokości około
3 kilometrów, po te do 100 kilo-
metrów i na wysokości ponad
20 kilometrów.
„Tarcza Polski” łączyłaby kra-
jowe stacje radiolokacyjne oraz sie-
ci dowodzenia i zarządzania obroną
przeciwlotniczą z zaawansowany-
mi technicznie pociskami rakieto-
wymi produkcji MBDA oraz istnie-
jącymi już polskimi zestawami
przeciwlotniczymi. (ATU)  zanej z dodatkową pracą będzie
Więcej o koncepcjach tarczy
rakietowej na stronie 50.
S I Ł Y P O W I E T R Z N E
Akcja
KRAKÓW-BALICE. Udzielanie
pomocy załogom statków po-
wietrznych w sytuacjach szczegól-
nych ćwiczyły służby organizacji
lotów w 8 Bazie Lotniczej. Akcją
kierował sztab antykryzysowy,
w którego skład weszli: dowódca
8 Bazy Lotniczej, przedstawiciele
Państwowej Straży Pożarnej,
Policji, prokuratury i Żandarmerii
Wojskowej.
Hołd
RADOM. 28 października,
w przededniu Wszystkich Świę-
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
tych, groby poległych pilotów od-
wiedziła na radomskim cmentarzu
delegacja Dowództwa Sił Powietrz-
nych pod przewodnictwem Ewy
Błasik, żony dowódcy SP. Go-
ściom z Warszawy towarzyszyły
wdowy po poległych lotnikach. 
Można Ż A N D A R M E R I A W O J S K O W A
dorobić Pokazy
SZCZECIN. Oddział Żandar-
Ż ołnierz będzie mógł podjąć
pracę zarobkową lub prowa-
merii Wojskowej w Szczecinie
27 października 2009 roku prze-
dzić działalność gospodarczą, je-
żeli uzyska pozwolenie dowódcy
jednostki, a praca nie będzie
prowadził pokaz działania grupy
interwencyjnej w przypadku ata-
ku terrorystycznego na sztab
kolidowała z wykonywanymi 12 Dywizji Zmechanizowanej. 
przez niego obowiązkami służ- L O G I S T Y K A
bowymi.
Taką zasadę wprowadza wcho-
dzące w życie 7 listopada rozpo- Spotkanie
rządzenie ministra obrony naro- BYDGOSZCZ. Kadra 1 Pomor-
dowej w sprawie wykonywania skiej Brygady Logistycznej spotkała
pracy zarobkowej lub prowadze- się z dziekanem Korpusu Oficerów
nia działalności gospodarczej Pomorskiego Okręgu Wojskowego
przez żołnierzy zawodowych. podpułkownikiem Waldemarem
Zgody żołnierz nie dostanie, Trzeszczkowskim z inicjatywy do-
gdy dodatkowe zajęcie będzie wódcy brygady pułkownika
miało wpływ na obniżenie presti- Eugeniusza Orzechowskiego. Pod-
żu służby. Jeśli natomiast będzie pułkownik Trzeszczkowski mówił
chodziło o podwyższenie kwalifi- o zadaniach Konwentu w drugim
kacji, wojskowy będzie mógł li- półroczu 2009 roku i rozwiąza-
czyć na pozytywną decyzję. niach prawnych dotyczących za-
O każdej zmianie sytuacji zwią- opatrzenia emerytalnego żołnierzy
zawodowych. Rozmawiano także
musiał powiadomić na piśmie do- na temat ustawy o zakwaterowa-
wódcę jednostki. (PG)  niu Sił Zbrojnych RP. 
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 7
 P E R Y S K O P

ARTUR
GOŁAWSKI

Fabryka
generałów
Wymiana najwyższych kadr wojskowych trwa
nieprzerwanie. Politycy mogą ją przyspieszać,
lecz i bez ich ingerencji co miesiąc ze służby
odchodzi jeden generał.

8 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009

ARMIA ARMIA
ARMIA Redaktor działu ARTUR GOŁAWSKI

B
ył dyrektorem departamentu
MON. Trzy razy skreślano go
z listy generalskiej, którą prezy-
dent podpisywał z okazji kolej-
nych świąt. Ostatnie wykreślenie
uznał za wotum nieufności i wypowiedział
stosunek służby. Czyli, używając cywilnego
języka, podał się do dymisji. Jako że miał
więcej zacięcia naukowego niż bojowego, po-
stawił na aktywność akademicką i odnalazł
się w cywilu; dziś jest we władzach prywat-
nej uczelni.
Jego rówieśnik, były dowódca brygady, zna-
lazł się wtedy we właściwym czasie na właści-
wym korytarzu. Zagadnięty przez któregoś
z decydentów, czy nie pojechałby na misję
w charakterze zastępcy zagranicznego dowód-
cy, zgodził się, choć angielski nie był jego atu-
tem. Służbista, zdawało się będący już u schył-
ku kariery, nie zmarnował okazji. Poprawił an-
gielski, zyskał opinię pracowitego, który za-
dań się nie boi i zdobył upragnione lampasy.
Innego pułkownika z centrali także skreśla-
no z listy generalskiej, uznając za „karierowi-
cza”. Wytrzymał napięcie, w końcu awanso-
wał, wciąż jest w służbie i nie przynosi Polsce
wstydu.
A oto generał, szef rodzaju wojsk. Lubiany
przez podwładnych, zatroskany o nich. Choć
jeszcze mógł ponad rok posłużyć, postanowił
zrobić miejsce młodszym. Poinformował
mnie, że ze względów zdrowotnych zwolni się
ze służby i wróci do domowego zacisza z za-
miarem udzielania się w Związku Byłych Żoł-
nierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy WP.
Słowa dotrzymał, a jego następca wniósł nową
energię do wojsk.
Kolejny pułkownik był po studiach general-
skich, jeszcze przed awansem, lecz wypowie-
dział służbę w dniu, gdy do jego kancelarii za-
pukali żandarmi z prokuratorem, próbujący
ustalić, jak doszło do nieprawidłowości
w pewnym batalionie.
Następny, tym razem lotnik, został genera-
łem, choć wielu jego kolegów wiedziało, że
nie powinien awansować, bo skończy się to
skandalem obyczajowym. Mieli rację, długo
nie „pogenerałował”.

ODMŁODZENIE AWANSOWE
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI

Tę galerię anonimowych, choć z krwi i ko-

ści, postaci z wysokich szczebli wojskowej
hierarchii mógłbym rozszerzać. Różne były
powody przyznania im lampasów, tak jak róż-
norakie przyczyny skreślenia z listy nominacji
oraz decyzji o rozstaniu się z mundurem.

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 9

FOT. EWA KORSAK
P E R Y S K O P
Generał WOLFGANG SCHNEIDERHAN liczy 63 lata.
Admirał MIKE MULLEN ma 63 lata, natomiast generał JEAN-LOUIS GEORGELIN, ma lat 61.
W ostatnich dwóch dekadach mundur zdjęło
grubo ponad trzystu generałów lub oficerów
na stanowiskach generalskich. Statystycznie,
co miesiąc ubywał nam jeden generał i jeden
przybywał.
Siły zbrojne rozstania z generałami, w więk-
szości przewidywalne i zaplanowane, prze-
trwały, bo ich „produkcja” – tak jak kaprali
i podporuczników – trwa non-stop. Choć aku-
rat w roku akademickim 2009 nie ma studiów
dla kandydatów na generałów w Akademii
Obrony Narodowej. Naboru nie przeprowa-
dzono, bo mamy aż 34 oficerów w stopniu
pułkownika (komandora), którzy ukończyli
Podyplomowe Studia Polityki Obronnej i zaj-
mują stanowiska zaszeregowane do stopni eta-
towych pułkowników (komandorów) oraz ge-
10 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
FOT. MO WŁOCH
Generał VINCENZO CAMPORINI skończył 63 lata.
FOT. US DOD
nerałów (admirałów). Departament
Kadr MON przewiduje przeprowa-
dzenie naboru na PSPO, zarówno kra-
jowe, jak i zagraniczne (głównie
w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej
Od roku w Biurze Brytanii), w 2010 roku.
Bezpieczeństwa Dzięki wymianie kadr w ostatnich
Narodowego pięciu latach w „produkcji” genera-
nie ma generała,
choć są tam łów w Polsce dokonała się rewolucja
dwa takie systemowo-kulturowa.
stanowiska. Po pierwsze, przybrała ona bar-
dziej bojowy i sojuszniczy charakter.
Po wtóre, można przyjąć, że teraz
generałem zostaje się po czterdziest-
ce, podczas gdy w latach dziewięć-
dziesiątych najczęściej dominowały
awanse około pięćdziesiątki.
Grono generalskie zyskało młodych
dowódców, głównie z Wojsk Lądo-
wych, uczestników misji w Iraku i Af-
ganistanie. Większość z nich studiowa-
ła lub odbywała wcześniej kursy
w ośrodkach państw NATO, opanowa-
ła języki obce, nabrała pewności siebie
w środowisku międzynarodowym
i w konsekwencji zdobyła aprobatę poli-
tyków, sięgając skutecznie po lampasy.
ZALEGŁOŚCI
TOŻSAMOŚCIOWE
Po ostatnich awansach, gdy prezy-
dent wręczył nominacje dziewięciu
pułkownikom, mieliśmy w paździer-
niku 138 generałów i 149 stanowisk
 A R M I A

Karta opisu generała

Zdarzyło się niedawno, że pewien oficer dostał lampasy
jeszcze w trakcie Podyplomowych Studiów Polityki Obronnej.

Z godnie z zapisami ustawy

o służbie wojskowej żoł-
nierzy zawodowych żołnierza
wyznacza się na stanowisko
służbowe stosownie do po-
siadanych kwalifikacji i wy-
mogów określonych w karcie
opisu stanowiska służbowe-
go. Minimalnym wymogiem
do wyzna-
czenia na
sko zaszeregowane do stop-
nia etatowego generała (ad-
mirała) jest ukończenie Pody-
i uczelni na kierunkach
zgodnych z kartą opisu sta-
nowiska służbowego. Zda-
plomowych Studiów Polityki rzyło się jednak niedawno,
Obronnej. Na równi z dyplo- że pewien oficer dostał lam-
mami szkoły wojskowej są pasy jeszcze w trakcie ta-
traktowane dyplomy i świa- kich studiów. 
dectwa ukończenia
krajowych i zagra-
nicznych szkół


stanowi-

Od roku admirał
GIAMPAOLO DI PAOLA,
65-latek, kieruje
Komitetem
Wojskowym NATO. tożsamościowe wobec oficerów na stanowi- Brak w instytucji obsługującej zwierzchnika
skach generalskich wynosiły aż 48 procent! sił zbrojnych generała mającego siłę przebicia
Być może nowe rozwiązanie, odstąpienie w MON i urzędach pozawojskowych może się
od wspomnianej zasady tożsamości w odnie- odbijać na jakości prezydenckiego zwierzch-
sieniu do stanowisk generałów, przyczyniło nictwa.
się do zahamowania dewaluacji szarż, ale me-
dal ten miał dwie strony. Wydłużona selekcja WIEK PRAGMATYCZNY
okazała się niedoskonała, bo przeszli ją ci, na Z końcem stycznia lista generałów się skró-
których później decydenci się zawiedli. Moż- ci, bo kilku z nich złożyło wypowiedzenia
na nawet udowodnić, że (z tym terminem
krzywdzi ona oficerów przeniesienia do
i szkodzi wizerunkowi Pol-
ski, skoro zbierający świetne
Średnia wieku rezerwy). Następ-
ni będą odcho-
referencje pułkownik został
wyznaczony na stanowisko oficerów dzić w kolejnych
miesiącach, gdy
generalskie w strukturach
NATO i musiał pojechać tam w stopniach skończą 60. rok ży-
cia – wtedy zwol-

generałów
w 2009 roku bez awansu! nienie następuje
FOT. NATO

11 listopada 2009 roku re- z mocy ustawy

jestr generalski wydłuży się, pragmatycznej. W

generalskich, w tym 16 poza granicami kraju.

Rozbieżność między liczbą posad a ewidencją
generałów jest skutkiem odstąpienia od zasa-
dy tożsamości stopnia ze stanowiskiem wobec
żołnierzy, którym powierzane są stanowiska
generalskie.
Politycy uznali w 2006 roku, że najpierw
pułkownicy (przede wszystkim oni) muszą się
sprawdzić w nowych funkcjach, a dopiero póź-
niej dostaną lampasy. Według nowej ekipy rzą-
dzącej, miało to zapobiegać dewaluacji szarży
generalskiej, do czego rzekomo dopuścił pre-
zydent Aleksander Kwaśniewski. W ostatnie
za czasów swej kadencji Święto Wojska Pol-
skiego przyznał 49 pierwszych i kolejnych no-
minacji generalskich. Byłego prezydenta
usprawiedliwia to, że w 2005 roku zaległości
bo wśród pułkowników i ko-
mandorów zajmujących sta-
(admirałów)
nowiska generalskie są tacy,
którzy się sprawdzili. Przy-
będzie też gwiazdek obec-
to 52 lata
nym generałom brygady i dywizji, w tym za-
pewne dowódcy Wojsk Lądowych oraz ofice-
rom Sztabu Generalnego WP.
Niewiadomą pozostaje obsada wojskowa
Biura Bezpieczeństwa Narodowego – od roku
nie ma ono w swym składzie generała, choć są
tam dwa takie stanowiska. Do BBN mogliby
być skierowani oficerowie będący na przykład
w rezerwie kadrowej, a jest z kogo wybierać,
bez przydziału stanowiska było w październi-
ku aż 17 generałów i admirałów.
To jak długo w BBN będą wakaty, zależy
jednak od uzgodnień na linii rząd–prezydent.
2010 roku tę grani-
cę osiągnie sześciu
z grona generałów
i admirałów.
Co prawda,
Aleksander Szczygło, szef Biura Bezpieczeń-
stwa Narodowego, wystąpił do Bogdana
Klicha o podniesienie limitu wieku poprzez
modyfikację pragmatyki. Argumentował, że
chodzi o umożliwienie precyzyjnie ustalonej
liczbie generałów (do trzech w ciągu roku)
– ze względu na potrzeby sił zbrojnych – do-
kończenia kadencji na powierzonym stanowi-
sku, jeśli w jej trakcie kończyliby 60 lat. Ale
minister obrony uznał to za ryzykowne, grożą-
ce zablokowaniem kanałów awansu w kraju.
I pomysł nie został urzeczywistniony. Chyba
jednak szkoda, bo w zmianach można by pójść

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 11

 P E R Y S K O P

Szarże wojenne
W dziesięciu zmianach naszej misji w Iraku
służyło co najmniej 27 czynnych generałów:
JANUSZ ADAMCZAK (dowódca 12 Brygady Zmechanizowanej),
IRENEUSZ BARTNIAK (szef wojsk aeromobilnych WL),
TOMASZ BĄK (były dowódca 21 Brygady Strzelców Podhalańskich),
MIECZYSŁAW BIENIEK (polski przedstawiciel wojskowy przy komitetach wojskowych NATO i UE),
TADEUSZ BUK (dowódca Wojsk Lądowych),
GRZEGORZ BUSZKA (zastępca szefa sztabu Eurokorpusu),
ANDRZEJ DUKS (dyrektor Departamentu Polityki Zbrojeniowej MON),
MIECZYSŁAW GOCUŁ (szef Zarządu Planowania Strategicznego SGWP),
KRZYSZTOF GÓRECKI (zastępca dyrektora Departamentu Kontroli MON),
WOJCIECH GRABOWSKI (zastępca szefa Zarządu Planowania Operacyjnego SGWP),
EDWARD GRUSZKA (zastępca dowódcy Wojsk Lądowych),
ANDRZEJ KNAP (dowódca 6 Brygady Desantowo-Szturmowej),
BRONISŁAW KWIATKOWSKI (dowódca operacyjnego),
PAWEŁ LAMLA (szef Szkolenia Wojsk Lądowych),
DARIUSZ ŁUKOWSKI (dowódca 1 Brygady Logistycznej),
ANDRZEJ MALINOWSKI (rezerwa kadrowa),
JERZY MICHAŁOWSKI (szef sztabu DO),
MAREK OJRZANOWSKI (polski przedstawiciel łącznikowy przy Strategicznym Dowództwie Transformacyjnym),
WŁODZIMIERZ POTASIŃSKI (dowódca Wojsk Specjalnych),
CEZARY PODLASIŃSKI (szef centrum dowodzenia DO),
ANDRZEJ REUDOWICZ (dowódca 10 Brygady Kawalerii Pancernej),
MIROSŁAW RÓŻAŃSKI
i MIROSŁAW ROZMUS (dowódca i zastępca dowódcy 11 Dywizji Kawalerii Pancernej),
LESZEK SURAWSKI (dowódca 20 Brygady Zmechanizowanej),
MAREK TOMASZYCKI (dowódca 16 Dywizji Zmechanizowanej),
SŁAWOMIR WOJCIECHOWSKI (dowódca 17 BZ),
DARIUSZ WROŃSKI (dowódca 25 Brygady Kawalerii Powietrznej).
licji
u genera
Kilku „irackich” generałów rozstało się z mundurem:
d ob n ego zastęp ierwszym,
o
PIOTR CZERWIŃSKI, ANDRZEJ EKIERT, WALDEMAR SKRZYPCZAK, Wysyp p isja afgańska. P , że spod
m ć
ANDRZEJ TYSZKIEWICZ. zapewni ożna powiedzie sy, jest
m lampa
o którym w iózł ża
szu prz y y Wybrze
Hinduku Brygady Obron CHERZYŃSKI.
7 E
dowódca gady MAREK M ie także
bry n
dalej, żeby umożliwić Polakom zajmowanie Generał Jlker Bașbuğ, głównodowodzący generał ne zosta kontyngentu
m zapew go
najwyższych stanowisk w międzynarodowych tureckimi siłami zbrojnymi, ma 66 lat. Sześć- Generałe zmiany polskie ZEJCZAK.
V R
dowódca RAJMUND AND
organizacjach oraz strukturach wojskowych, dziesiątkę przekroczyli też szefowie sztabów ik
pułkown
gdzie awans naszego obywatela jest równo- generalnych (obrony) Estonii, Norwegii, Por- wystarczy czasu, by
znaczny z docenieniem Polski. W instytucjach tugalii, Hiszpanii. Ewenementem na skalę przed sześćdziesiątką sięgnąć po wysokie
zagranicznych, by uzyskać dostęp do najwyż- światową jest generał Rolando Mosca wojskowe stanowisko w NATO lub UE? Pre-
szych funkcji, trzeba mieć bogate doświadcze- Moschini, doradca do spraw wojskowych dyspozycje ku temu ma, a teraz zyskał możli-
nie wojskowe i odsłużyć wcześniej przynaj- prezydenta Republiki Włoskiej. W tym roku wość sprawdzenia się w dowodzeniu perspek-
mniej dwie tury w środowisku wielonarodo- skończył 70 lat i jest żołnierzem służby czyn- tywiczną jednostką. Kolejni młodzi generało-
wym. Naszym żołnierzom (przy limicie 60 nej. Jako 65-latek został przewodniczącym wie są od niego o sześć lat starsi.
lat) brakuje na to czasu. Komitetu Wojskowego UE. Za rok czekają nas istotne przetasowania
Sojusznicy natomiast pozwalają swym ofi- kadrowe na wysokich szczeblach, choć pew-
cerom służyć dłużej. Przykładem jest Włoch, ROSZADY SZTABOWE nie będą one dotyczyć mniejszego grona osób
admirał Giampaolo di Paola, 65-latek kieru- Średnia wieku oficerów w stopniach gene- niż w 2009 roku, gdy stanowiska zmieniło
jący od roku Komitetem Wojskowym NATO rałów (admirałów) pozostających w służbie około 30 generałów, bo minister Klich często
(kadencja trwa trzy lata). Szef sztabu gene- wynosi 52 lata. To jest mniej więcej stały pa- wymieniał dyrektorów departamentów. Zna-
ralnego sił zbrojnych Francji generał Jean- rametr, bo w porównaniu z rokiem 2004 ob- cząca wymiana kadr dokonała się też w Szta-
-Louis Georgelin ma lat 61, szefujący od niżyła się zaledwie o rok. Co dowodzi niezbi- bie Generalnym WP.
siedmiu lat sztabowi obrony RFN generał cie, że politycy decydujący o awansach za- Ostatnią nową twarzą na Rakowieckiej 4A
Wolfgang Schneiderhan liczy 63 lata – tyle chowują balans między doświadczeniem jest generał brygady Zbigniew Czerwiński.
samo, ile admirał Mike Mullen, szef Komi- i młodością. Gdy nowy szef Zarządu Planowania Rzeczo-
tetu Szefów Połączonych Sztabów Sił Zbroj- Najmłodszym generałem, z tegorocznej pro- wego obejmował stanowisko (zaszeregowane
nych USA i szef sztabu generalnego sił zbroj- mocji, jest Piotr Błazeusz, 38-letni dowódca do stopnia generała dywizji), generał Franciszek
nych Włoch, generał Vincenzo Camporini. 15 Brygady Zmechanizowanej. Może jemu Gągor, szef sztabu, przypomniał, jak ważna

12 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009

 A R M I A

FOT. NATO
Z wężykiem na saksy
Wśród 149 stanowisk generalskich i admiralskich 16 mamy poza granicami kraju.

S ą to posady w polskich przedstawicielstwach wojskowych, w polskich zespołach łącznikowych, w międzynarodowych

strukturach wojskowych, Centrum Szkolenia Sił Połączonych NATO (Bydgoszcz) oraz w ataszatach. Liczba ich jest
jednak zmienna i oscyluje wokół piętnastu. Wiąże się to z okresem kadencji i zasadą cyklicznej rotacji (między państwa-
mi członkowskimi NATO) żołnierzy wybieranych i wyznaczanych na poszczególne tak zwane stanowiska flagowe. 

tąd młodsi – w przyszłości ich następcy na sta-
nowiskach dowódców. „Produkcja” bowiem
trwa, a – jak mówi pewien generał – do otrzy-
mania lampasów trzeba przygotowywać się
już w podchorążówce: „Pokazywać się z jak
FOT. ALEKSANDER RAWSKI
widzieć. Kierownictwo ACT jest zdominowa-
ne przez lotników i marynarzy, ale na tym
szczeblu liczą się umiejętności strategicznego
myślenia, więc to przede wszystkim od decyzji
szefa MON będzie zależeć, kto zostanie naj-

najlepszej strony, być aktywnym, pomysło- wyższym rangą polskim żołnierzem w NATO.
wym, dobierać sobie odpowiednie towarzy- Wiadomo, że jadąc za ocean musi mieć trzy ge-
stwo, bo cały czas je- neralskie gwiazdki
steśmy oceniani”. i znać perfekcyjnie an-
Inny generał jednak
jest rozczarowany tym,
Po ostatnich gielski. Dla wyznaczo-
nego będzie to wielka

dla sił zbrojnych jest rotacja na stanowiskach

że gdy już obszył lam-
pasy, dowiedział się, awansach szansa. Jeśli wybór
padnie na oficera mło-
sztabowych i liniowych: „Przepływ kadry mu-
si odbywać się w obie strony, bo Wojsko Pol-
jak bardzo samotny jest
dowódca jego rangi. mieliśmy dego wiekiem, to po
zakończeniu kadencji

skie jest jedno, niepodzielne. Dlatego coraz
częściej najzdolniejsi oficerowie zajmują na-
przemiennie stanowiska liniowe i sztabowe, co
pozwala im na pełniejsze zrozumienie potrzeb
sił zbrojnych i zasadniczych priorytetów ich
rozwoju”.
Wcześniej generał dywizji Marek
Tomaszycki ze stanowiska szefa Zarządu
Szkolenia odszedł na stanowisko dowódcy
12 Dywizji Zmechanizowanej; generał dywi-
zji Mirosław Różański, zastępca szefa Zarzą-
du Planowania Strategicznego, został dowódcą
11 Dywizji Kawalerii Pancernej; a generał dy-
wizji Bogusław Samol, szef Zarządu Plano-
wania Rzeczowego, dowódcą 16 Dywizji
Zmechanizowanej. Dowodzą takimi wojska-
mi, jakie sobie w sztabie zaplanowali.
Dlatego nie wypada mówić, że sztab alienu-
je się od jednostek liniowych. Tym bardziej że
na zwalniane przez wracających do brygad
i dywizji oficerów miejsca przychodzą stam-
138 generałów
„Szkolę, dowodzę i od- za oceanem będzie on
powiadam. Dziwię się mógł pretendować do
tylko, że nie ma mię- zostania kolejnym sze-
dzy nami, generałami,
żadnej bliskiej współ-
i 149 stanowisk fem Sztabu Generalne-
go WP!
pracy. Każdy pracuje
na siebie, w oderwaniu
od innych, bez szcze-
generalskich W związku z plano-
waną na najbliższe lata
reorganizacją sił zbroj-
gólnej pomocy czy przepływu informacji”. nych Zarząd Organizacji i Uzupełnień SGWP
prognozuje, że liczba stanowisk generalskich
REDUKCJA STRATEGICZNA w armii ulegnie stopniowemu zmniejszeniu do
W 2010 roku przyjdzie obsadzić stanowi- około 120 na koniec 2012 roku. To oznaczało-
ska: dowódcy operacyjnego, zastępcy dowód- by redukcję o ponad połowę w stosunku do
cy Wielonarodowego Korpusu Północno- stanu sprzed 11 lat! W 2001 roku mieliśmy
-Wschodniego i szefa szkolenia Marynarki 277 stanowisk generalskich, a w 2005 roku
Wojennej. Jednego generała minister obrony – 154, przy czym nastąpiło też przesunięcie
będzie musiał wysłać w połowie roku do Nor- stanowisk generalskich ze sztabów i instytucji
folk na zastępcę dowódcy Sojuszniczego Do- do jednostek liniowych. W 2001 roku w urzę-
wództwa Transformacyjnego (ACT). Czy bę- dzie ministra obrony narodowej i sztabie było
dzie to oficer Wojsk Lądowych, Marynarki bowiem 76 stanowisk generalskich, teraz jest
Wojennej czy Sił Powietrznych, trudno prze- ich dwa razy mniej. 

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 13

 P E R Y S K O P
Zakon wężykowców
Łatwo być w Polsce generałem. Znacznie trudniej jest nim zostać.
N
iechlubne wyjątki potwierdzają
regułę. Generałowie nie kłócą się
publicznie. Spory rozstrzygają
z dala od mediów. Stan generalski
(i kandydacki) pilnuje konfiden-
cji. Przez otoczenie cywilne porównywany jest
czasem z zakonem, choć nie w kontekście
wstrzemięźliwości. Stąd biorą się nieporozumie-
nia, kiedy dziennikarze próbują udawać, że znają
tajemnice generalskiego gabinetu.
Oto pojawiają się recenzje, że cywilne kie-
rownictwo MON wykonuje polecenia genera-
łów. Jeśli tak, to wszelkie ich życzenia byłyby dla
urzędników rozkazami. Skąd zatem kryzys sierp-
niowy w Dowództwie Wojsk Lądowych? Ponie-
waż rzeczywistość skrzeczy i przeczy, ci sami
autorzy płynnie zmieniają azymut i biadają, że
cywile nie słuchają generałów, a najmądrzej-
szych i najodważniejszych wyrzucają z armii.
Jak można spełniać czyjeś rozkazy i jednocześ-
nie tego kogoś ignorować? Nie logika jest waż-
na, lecz teza. Jeżeli czterdziestolatek z wężykiem
odchodzi z wojska na prośbę nowej żony lub rek-
tora, który obiecał mu katedrę, pojawiają się
„analizy”, że został brutalnie wyrzucony.
GENERALSKIE FALE
Zainteresowanie najwyższymi szarżami na-
sila się trzy razy w roku; przed świątecznymi
nominacjami. Ożywają nadzieje na lampasy
lub kolejną gwiazdkę. W przedpokojach dyg-
nitarzy lub doradców pojawiają się czapki
tych, którzy postanowili podeprzeć swe ocze-
kiwania ich przychylną opinią. To wina polity-
ków, których ambicją jest mieć „swoich” ge-
14 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
nerałów. Nie jeden raz to wzajemne uzależnie- dzi pancerniak, a w szerokim dowództwie do-
nie pustoszyło politykę kadrową w armii. minują pancerniacy, zmechanizowani i artyle-
Oczywiście, tak jak wszędzie, generałowie po- rzyści. Taki skład od lat utrzymuje się w nie-
pierają się wzajem. Mówią: „jesteśmy z jednej zmiennych proporcjach; zmieniają się tylko
fali”, szkoły, kompanii lub po prostu: „To mój nazwiska.
ziomek”. Od lat „pancerniacy” popierają kole-
gów w czarnych beretach, a „zmechole” ZMIANA SZKÓŁ
– swoich w zielonych. Sztab Generalny podzielili między siebie
Był czas, kiedy koledzy młodego generała zmechanizowani, pancerniacy i absolwenci
największych nadziei zaczęli awansować WAT, ale są w nim obecni przedstawiciele
w piorunującym trybie. Pomocną dłoń kiedyś wszystkich rodzajów sił zbrojnych i wojsk, a za-
wyciągali do swych wychowanków dowódcy tem także wszystkich szkół, w tym najwięcej od
okręgów, a dziś rodzajów wojsk. W tym, że po- lat jest marynarzy (dwóch admirałów).
pierają „swoich”, nie musi być nic złego. Mają W MON natomiast bazują kwatermistrzowie
do nich zaufanie. Czasem jednak nieformalna (dawna WSO Służb Kwatermistrzowskich),
polityka kadrowa przy- łącznościowcy i absolwenci Zmechu.
biera karykaturalne roz- Ci ostatni muszą być nadreprezentowa-
miary. Na początku lat Zainteresowanie ni, gdyż Wyższa Oficerska Szkoła
dziewięćdziesiątych rzą- najwyższymi Wojsk Zmechanizowanych była kiedyś
dziła frakcja „towarzy-
szy pancernych”, któ-
szarżami nasila się największą w siłach zbrojnych.
Generałowie trzymają się mocno.
rych przyjaźń wykuwała trzy razy w roku; Trzeba przyznać, że dbają o swój pre-
się w poznańskiej szko- przed świątecznymi stiż, choć potrafią walczyć i o gene-
le. Ale była też era „lą- ralskie przywileje. Nowo mianowani
dowców”, gdy „pancer-
nominacjami „wężykowcy” są coraz bardziej otwar-
niacy” dość wyraźnie ci na świat i nie traktują już życia
byli pomijani przy obsadzie kluczowych stano- w lampasach jak dziejowej misji aż po grób.
wisk. W Gdyni rządziła „mafia kutrów rakieto- Coraz częściej, nawet w młodym wieku, wi-
wych”. Dziś stanowiska w dowództwie Mary- dzą się w innym zawodzie. Za kilkanaście lat
narki Wojennej podzielone są między byłych w korpusie generalskim będą dominować ab-
dowódców różnej klasy okrętów – od ratowni- solwenci WAT, bo ta szkoła kształci dziś naj-
czych, przez trałowce, po bojowe. więcej oficerów. Ludzie w lampasach będą do-
Siłami Powietrznymi rządzi natomiast skonale wykształceni, przygotowani nie tylko
dwóch absolwentów Liceum Lotniczego do generalskiej funkcji, znający świetnie języ-
w Dęblinie. Na warszawskiej Cytadeli dowo- ki obce, a nawet – ojczysty. 
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 15
 N A C E L O W N I K U

Pieniądze
16
wydaje się łatw
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
 A R M I A
Z generałem brygady GRZEGORZEM
SODOLSKIM o miliardach, których
zabrakło i tych, których jeszcze
może zabraknąć w kasie wojska,
rozmawia JANUSZ B. GROCHOWSKI
POLSKA ZBROJNA: Niegdyś budżety MON
miały dramatyczne nazwy: „budżet cięć”,
„budżet wyrzeczeń”. Jakich teraz użyłby pan
określeń?
GRZEGORZ SODOLSKI: Nie wiem, ale
przyznaję, że jak przyszło nam poprawiać, a wła-
ściwie układać od nowa tegoroczny budżet,
wpadłem w apatię: jak to wszystko pogodzić?
W dwa miesiące przebudowaliśmy wszystkie
plany. Normalnie to robi się
pół roku. Ale udało się osią-
gnąć jakąś stabilność. Myślę, Siła nabywcza
że w 2010 roku będzie już bu-
dżet nadziei, który pozwoli
budżetu MON
nam odetchnąć po tegorocz- spadła
nym horrorze i stopniowo wra-
cać do normalności. aż o 21 procent
POLSKA ZBROJNA: Nadzieja? Na jakim
poziomie?
GRZEGORZ SODOLSKI: 25,4 miliarda zło-
tych. To niebagatelna kwota.
POLSKA ZBROJNA: I jest przyrost w sto-
sunku do nakładów tegorocznych.
GRZEGORZ SODOLSKI: Nasz budżet jest
formowany inaczej niż pozostałych resortów.
Mamy kotwicę 1,95 procenta PKB, inni – swoje
priorytety i programy. Ich budżety będą z zasady
o 10 procent mniejsze niż wykonanie tegorocz-
ne, nasz wzrośnie o co najmniej 4 procent. Jed-
nak warunki, w jakich przyjdzie nam je realizo-
wać, będą porównywalne do obecnych, czyli nie
najłatwiejsze. Prognozuje się, że PKB będzie
rósł szybciej niż oszacowano w trakcie prac nad
projektem przyszłorocznego budżetu, co pozwa-
la z lekkim optymizmem myśleć o 2011 roku.
POLSKA ZBROJNA: Czy to nie zbyt opty-
mistyczna wizja? Czy nie ma groźby, iż po-
dobnie jak w tym roku, 2 miliardy zostaną za-
blokowane w budżecie MON?
GRZEGORZ SODOLSKI: To zależy od tego,
jakie będą w przyszłym roku dochody budżetu
państwa. Resort jest przygotowany na taką ewen-
two
tualność i powstał plan finansowy, uwzględniają-
cy ewentualne blokowanie wydatków.
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI
POLSKA ZBROJNA: Jakie sfery będą chro-
nione?
GRZEGORZ SODOLSKI: Wszystkie umowy
wieloletnie, które zostały renegocjowane. Chro-
nione są też wydatki na szkolenie i wyposażenie
jednostek, szczególnie tych biorących udział
w misjach. Przyszłoroczny budżet pozwoli nam
też na minimalne zaspokojenie potrzeb związa-
nych z bieżącym funkcjonowaniem sił zbrojnych.
Ten obszar został w tym roku najbardziej do-
tknięty. Ćwiczenia, które nie odbyły się – przy-
najmniej niektóre z nich – będziemy w stanie
wreszcie przeprowadzić. Nietykalne są też upo-
sażenia, wynagrodzenia i emerytury, stanowiące
ponad 55 procent budżetu MON.
POLSKA ZBROJNA: 20 pro-
cent stanowią obligatoryjne wy-
datki majątkowe.
GRZEGORZ SODOLSKI:
W sumie wydatki sztywne wyno-
szą cztery piąte budżetu, bo jesz-
cze kilka procent pochłaniają kon-
tyngenty, składki, podatki i opłaty lokalne.
POLSKA ZBROJNA: Czyli dopiero na resz-
cie można próbować oszczędzać?
GRZEGORZ SODOLSKI: Ale reszta to za-
bezpieczenie bieżącego szkolenia i funkcjono-
wania jednostek, w tym żywienie, paliwo, czę-
ściowo konserwacja i remonty, zakupy usług,
rozmowy telefoniczne. Te wydatki potraktowano
bardzo rygorystycznie i niekiedy nawet o połowę
zredukowano.
POLSKA ZBROJNA: Skutek jest taki, że nie
ma pełnego pokrycia wydatków na wodę,
energię, ciepło, po części podatków, zakupów
różnego rodzaju usług, rozmów telefonicz-
nych, podróży służbowych.
GRZEGORZ SODOLSKI: Dlatego koniecz-
nością było ograniczenie harmonogramu szkole-
nia. Priorytetowo potraktowaliśmy kolejne zmia-
ny kontyngentów, Siły Odpowiedzi NATO oraz
jednostki wydzielone do grup bojowych UE.
Większe ćwiczenia z udziałem wojsk, które były
planowane, zawieszono.
POLSKA ZBROJNA: Mówi Pan, że ten rok
jest szczególny, ale realna jest obawa, że lata
2010 i 2011 mogą być gorsze. Głównie z powo-
du powiązania budżetu MON ze wzrostem
PKB, który jak wiadomo w tym roku – a od
niego zależy wysokość wydatków obronnych
– będzie śladowy.
GRZEGORZ SODOLSKI: Powiązanie bu-
dżetu MON z PKB jest dobre, kiedy mamy przy-
rost, i to najlepiej rekordowy. W tym roku pro-
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 17
 N A C E L O W N I K U
dukt krajowy wzrośnie niewiele ponad „lekkie
zero”, co ograniczy dochody budżetu państwa,
a w konsekwencji wydatki. W takiej sytuacji naj-
pilniejsze potrzeby państwa muszą poczekać.
Trzeba też pamiętać, że nakłady obronne nie są
„samotną wyspą”, ale elementem budżetu pań-
stwa. Patrzymy jednak w 2011 rok z optymi-
zmem, pod warunkiem, iż nie zmienią się warun-
ki finansowania sił zbrojnych. Dużą niewiadomą
pozostaje również strategia walki z nadmiernym
deficytem i długiem sektora finansów publicz-
nych, która może przynieść swoiste tsunami
wszystkim dysponentom części budżetu pań-
stwa, w tym ministrowi obrony.
POLSKA ZBROJNA: Skąd takie obawy?
GRZEGORZ SODOLSKI: Nowa ustawa o fi- roku powstaną
nansach publicznych dość rygorystycznie okre- zobowiązania
wymagalne.
śla regresyjne progi zależności wysokości długu
publicznego w odniesieniu do wartości PKB.
W roku przyszłym dług publiczny zostanie po-
większony co najmniej o 52 miliardy złotych
deficytu budżetowego. Ekonomiści ostrzegają,
że w następnym roku zbliżymy się do drugie-
go progu, a są i tacy, którzy mówią, iż dług
publiczny osiągnie maksymalny próg 60 pro-
cent PKB.
18 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
POLSKA ZBROJNA: W przyszłym
roku dziura wyniesie osiemdziesiąt
miliardów!
GRZEGORZ SODOLSKI: Gdy po-
liczymy cały sektor finansów publicz-
nych, jest to wielkość realna. Przekra-
czanie kolejnych progów wymuszałoby
na Radzie Ministrów dokonywanie
znacznych cięć wydatków. Stąd moja
obawa jest podwójna: produkt krajowy
JEŚLI
brutto nie rośnie tak szybko jak potrze-
NIE OTRZYMAMY by związane z modernizacją armii,
przyzwolenia a w sytuacji ewentualnego tsunami bu-
na zmniejszenie dżetowego nakłady obronne narażone
blokady
wydatków,
będą na redukcję tak samo jak wydatki
to w końcówce innych ministerstw.
POLSKA ZBROJNA: Jaka więc po-
winna być filozofia: planujmy, bo
i tak obetną, czy wykażmy maksy-
malny realizm, bo lepsza jest niespo-
dziewana nadwyżka niż cięcie?
GRZEGORZ SODOLSKI: Pocho-
dzę z Wielkopolski i jestem realistą. Za-
wsze byłem zwolennikiem ostrożności
i rygorystycznego planowania. Jeśli bę-
dzie lepiej, to dobrze, bo będzie można
zaspokoić oczekiwania tych, którzy ma-
ją uzasadnione potrzeby. Dlatego skła-
niamy się do tego, aby pokazywać ra-
czej pesymistyczne, a nie optymistycz-
ne warianty.
POLSKA ZBROJNA: Po znanych
perturbacjach budżetowych to chyba
nie takie trudne. Kiedy na poczet te-
gorocznych rozliczeń pozostały prze-
szło 3 miliardy 277 miliony zobowią-
zań z roku ubiegłego, nie sposób być
optymistą.
GRZEGORZ SODOLSKI: Zawsze
trzeba pamiętać, że zobowiązania za-
ciąga się „pod plan”, a nie „pod pienią-
dze”, które czekają w kasie. Nam nie
zabrakło ich w planie – brakuje żywej
gotówki do regulowania zobowiązań
wobec wykonawców. Godzinami zasta-
nawialiśmy się, co zrobić. 25 listopada
i 8 grudnia były toczone niemal walki
na noże. W sylwestra wszystkie służby
finansowe do piętnastej były pod parą.
Wierzyliśmy, że minister finansów, roz-
liczając podatek VAT, da nam pienią-
dze. Dał 58 milionów, a potrzebowali-

FOT. MARCIN WIĄCEK
śmy wtedy miliardów. Niezbędne środki dostali-
śmy, ale już z planu tegorocznego. Czyli z bu-
dżetu 2009 roku, którego realne możliwości zo-
stały obniżone o tę kwotę.
POLSKA ZBROJNA: Tym samym budżet
2008, który opiewał na 23 miliardy, został wy-
konany na poziomie 19,6 miliarda złotych. Bu-
dżet 2009 został z kolei uszczuplony wolą Rady
Ministrów o zablokowany 1 miliard 947 milio-
nów. Na koniec roku okaże się, czy wyniesie on
24,5 jak planowano, czy 22,5 miliarda.
GRZEGORZ SODOLSKI: Minister Klich ro-
bi wszystko, aby blokada była poniżej tych dwóch
miliardów, bo – uwzględniając obciążenia ubie-
głoroczne oraz tegoroczną blokadę – siła nabyw-
cza budżetu MON spadła aż o 21 procent.
POLSKA ZBROJNA: Obrazowo mówiąc,
mogłoby nie być w ogóle pieniędzy na moder-
nizację.
GRZEGORZ SODOLSKI: Może inaczej
– nie było aż takich pieniędzy, jak planowaliśmy
pół roku wcześniej. Dlatego w marcu były pro-
wadzone renegocjacje wszystkich umów wielo-
letnich, które zmierzały od zmniejszenia zobo-
wiązań tegorocznych i przełożenia ich na lata na-
A R M I A
stępne, albo ograniczenia zamówień składanych
przez siły zbrojne. Musieliśmy gdzieś szukać
oszczędności. Przecież nie można było nie wy-
płacić uposażeń, wynagrodzeń czy emerytur.
POLSKA ZBROJNA: Mimo kłopotów pla-
nowane na ten rok podwyżki doszły do skut-
ku. A jak będzie w przyszłym roku?
GRZEGORZ SODOLSKI: Nie tylko w MON,
ale dla całej sfery budżetowej nie przewiduje się
żadnego wzrostu pensji. O 1 pro-
cent zwaloryzowany zostanie
fundusz płac tych, którzy opłaca-
W sytuacji
ni są z układów zbiorowych pra- ewentualnego
cy. Nie oznacza to automatycz-
nych podwyżek, gdyż wejdą w tsunami
życie ustawa o finansach publicz-
nych i ustawa ją wprowadzająca.
budżetowego
Tym samym będziemy zmuszeni nakłady
zlikwidować zakłady budżetowe,
gospodarstwa pomocnicze oraz obronne
rachunki dochodów własnych.
Zapewne będziemy musieli po-
narażone będą
nieść tego konsekwencje. Dlate- na redukcję
go dzisiaj jeszcze nie wiem, czy
możliwe będą podwyżki dla tej grupy pracowni-
ków, czy też ich wynagrodzenia zostaną, jak w
pozostałej budżetówce, zamrożone.
POLSKA ZBROJNA: Kiedy nastąpi za-
mknięcie zakładów budżetowych i gospo-
darstw pomocniczych?
GRZEGORZ SODOLSKI: Mamy na to cały
przyszły rok.
POLSKA ZBROJNA: Zakładów budżeto-
wych w MON jest jedenaście, w tym Zakład
Inwestycji Organizacji Traktatu Północno-
atlantyckiego, Zakład Systemów Jakości i Za-
rządzania oraz dziewięć wojskowych ośrod-
ków wypoczynkowych centralnego podpo-
rządkowania. Co je czeka?
GRZEGORZ SODOLSKI: Zlikwidować trze-
ba wszystkie, bo ustawa jest jasna i precyzyjna.
Potem będziemy mogli utworzyć instytucję go-
spodarki budżetowej albo agencję wykonawczą.
Pierwszą tworzy minister za zgodą Rady Mini-
strów, druga wymaga przyjęcia ustawy.
POLSKA ZBROJNA: Co Pan rekomenduje?
GRZEGORZ SODOLSKI: ZIOTP powinien
pozostać w jednej z tych form. Ośrodki wypo-
czynkowe powinny utworzyć jedną instytucję
z filiami, co umożliwiłoby im prowadzenie
wspólnej polityki inwestycyjnej czy oferty so-
cjalnej dla resortu. Będziemy proponować takie
rozwiązanie też dla ZSJiZ, choć mamy świado-
mość, że przekonanie do tego Rady Ministrów
nie będzie łatwe.
POLSKA ZBROJNA: A co z 62 gospodar-
stwami pomocniczymi? Są to: Zakład Obsłu-
gi MON, Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 3
w Dęblinie, 34 kasyna, a także zakłady – dwa
usługowe, wielobranżowe i cztery remonto-
wo-budowlane oraz dziesięć domów wypo-
czynkowych.
GRZEGORZ SODOLSKI: Nowa ustawa nie
przewiduje dla nich żadnej formy zastępczej.
Praktycznie mamy zatem trzy możliwości postę-
powania. Jeżeli nie potrzebujemy danej usługi
– gospodarstwo likwidujemy. Gdy jest potrzebna,
można ją kupić od firm zewnętrznych. Jeśli ich
nie ma w garnizonie bądź miejscowościach
ościennych, siłą rzeczy musimy
tę usługę przejąć i finansować
bezpośrednio z budżetu. Będzie
to operacja bolesna. Pamiętam,
jak domy wypoczynkowe prze-
chodziły na własny rozrachunek.
Dokonując głębokiej restruktu-
ryzacji i redukując zatrudnienie,
wyszły na prostą. A teraz trzeba
je zlikwidować, bo tak mówi
ustawa. Trudno byłoby je znowu
finansować z budżetu, choć to
najprostsze rozwiązanie. A co
zrobić z kreatywnymi menadże-
rami, którzy nauczyli się myśleć
i działać w realiach wolnego rynku?
POLSKA ZBROJNA: Powrót do wspólnej
łyżki.
GRZEGORZ SODOLSKI: I wspólnej biedy.
Przez 14 lat ośrodki te wypracowały renomę, sta-
łą klientelę i dochody. Wszystkie są rentowne
i mają duże szanse, aby kontynuować działal-
ność w nowej formie organizacyjnej.
POLSKA ZBROJNA: Czy teraz sytuacja fi-
nansowa MON nadal wygląda równie drama-
tycznie jak na początku roku?
GRZEGORZ SODOLSKI: Tylko dzięki służ-
bom finansowym, ich umiejętnościom i „żonglo-
waniu budżetem” do tej pory w zasadzie udało
nam się uniknąć zobowiązań wymagalnych. Ale
te możliwości już się wyczerpały, bo 21 procent
budżetu ciągle brakuje. To nie brak pieniędzy,
które przychodzą za planem, ale brak planu fi-
nansowego jest głównym problemem i zmar-
twieniem oficerów finansowych. Mam świado-
mość, że jeśli nie otrzymamy przyzwolenia na
zmniejszenie blokady wydatków, to w końcówce
roku powstaną zobowiązania wymagalne. Bo
światła się nie wyłączy, systemy dowodzenia
muszą działać, a podatki i opłaty lokalne trzeba
zapłacić, jeśli nie z tego, to przyszłorocznego bu-
dżetu. Pocieszam się, że problem ten, w porów-
naniu do roku bieżącego, będzie dziesięć razy
mniejszy, a realne możliwości budżetu przyszło-
rocznego wzrosną.
POLSKA ZBROJNA: Ujawni Pan, ile dziś
brakuje?
GRZEGORZ SODOLSKI: Do przeżycia
sił zbrojnych – a nie jakościowego podwyższe-
nia czegokolwiek – potrzebujemy 300–450
milionów.
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 19
 N A C E L O W N I K U
POLSKA ZBROJNA: Ta kwota znowu
obciąży budżet następnego roku?
GRZEGORZ SODOLSKI: Minister podjął
już rozmowy, aby nie było żadnych obciążeń. In-
na sprawa, że nawet gdybyśmy weszli w nowy
rok z 300 milionami zobowiązań, to nie będzie
to brak aż 3,3 miliardów, jaki mieliśmy w tym
roku.
POLSKA ZBROJNA: Wiecie o tej dziurze
z wyprzedzeniem. Nie będzie zaskoczenia.
GRZEGORZ SODOLSKI: Wiemy, z jakiego
powodu ona powstanie i jesteśmy przygotowani
na to, aby minimalizować jej skutki, niestety,
nie wszystkie. Jesteśmy zatem w lepszej sytu-
acji. Teraz to my panujemy nad sytuacją, a nie
odwrotnie.
POLSKA ZBROJNA: Co nie znaczy, że
będzie łatwo, bo skutki kryzysu finansowego
będą długo odczuwane.
GRZEGORZ SODOLSKI: Są dwie teorie.
Jedna, że wyjście z kryzysu będzie tak szybkie
jak wchodzenie weń świata, i druga – która zda-
je się sprawdzać – iż odbicie będzie znaczenie
dłuższe. Wzrost PKB w wysokości 5–6 procent
osiągniemy, o ile w ogóle, pewnie w latach
2016–2017, a do poziomu ubiegłorocznego,
kiedy przyrost wyniósł 4,8 procenta, dojdziemy
nie wcześniej niż za pięć–sześć lat.
POLSKA ZBROJNA: Konieczne stało się
wydłużenie realizacji programów moderniza-
cyjnych. Wydaje się zasadne pytanie: czy wy-
20 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
PRODUKT
KRAJOWY
BRUTTO
nie rośnie
tak szybko
jak potrzeby
związane
z finansowaniem
modernizacji
armii.
FOT. MACIEJ MILEJSKI
móg przeznaczania na wydatki majątkowe
20 procent budżetu MON jest do spełnienia?
GRZEGORZ SODOLSKI: Przy tych obciąże-
niach jest to warunek trudny do spełnienia. Mu-
simy bardzo dokładnie planować, by osiągnąć
ten wskaźnik. Jednak kiedy jesteśmy zmuszeni
do blokowania wydatków, te majątkowe są tak
samo ograniczane jak inne. Bo cóż z tego, że ku-
pimy nowoczesny sprzęt, skoro nie będziemy
mieli na jego utrzymanie czy szkolenie obsługi?
POLSKA ZBROJNA: Ustawa o finansach
publicznych wprowadza wieloletnie planowa-
nie finansów państwa. Dla wojska to krok
w dobrym kierunku.
GRZEGORZ SODOLSKI: Mając ustawę
o przebudowie i modernizacji sił zbrojnych, je-
steśmy w stanie prognozować wydatki na dzie-
sięć lat do przodu. Teraz pierwsze cztery lata te-
go planu zostaną potwierdzone w planie wielo-
letnim, który pozwoli ministrowi finansów na
zarządzanie długiem publicznym w dłuższej per-
spektywie. I to jest największym plusem owej
ustawy.
POLSKA ZBROJNA: Czy polityków nie bę-
dzie kusiło, aby odejść od istniejących gwa-
rancji dla budżetu MON? Zwłaszcza kotwi-
cy 1,95.
GRZEGORZ SODOLSKI: Może się tak
zdarzyć.
POLSKA ZBROJNA: Nie było pomysłu, by
spowolnić profesjonalizację?
GRZEGORZ SODOLSKI: Nie tylko nie by-
ło, ale poziom 100 tysięcy żołnierzy służby
czynnej, w tym 2,5 tysiąca kandydatów, prak-
tycznie osiągniemy już w tym roku. Aby stało
się to możliwe, w tegorocznym budżecie, któ-
ry został latem znowelizowany, podnieśliśmy
o tysiąc roczny limit zatrudnienia żołnierzy
oraz dodaliśmy 47,5 miliona złotych na ich
uposażenia.
POLSKA ZBROJNA: Z czego wynika to
przyśpieszenie?
GRZEGORZ SODOLSKI: Przede wszyst-
kim z potrzeb sił zbrojnych, ale też z obietnic,
które wojsko złożyło przyszłym żołnierzom
zawodowym, choćby tym, którzy odbyli służ-
bę kontraktową i ze względu na brak limitów
zatrudnienia musieli odejść do rezerwy.
Ale o nich myślimy i chcemy ich powołać
z powrotem.
POLSKA ZBROJNA: Nikt nie podważa idei
profesjonalizacji, ale kontrowersje wzbudza
koszt tego przedsięwzięcia.
GRZEGORZ SODOLSKI: Nie polemizuję
z wariantami. Decyzje zostały podjęte.
POLSKA ZBROJNA: One przekładają się
na budżet. To będzie w tym roku kosztowało
około 1,2 miliarda.
GRZEGORZ SODOLSKI: W tym roku wy-
datki na profesjonalizację szacujemy na nie-
wiele ponad miliard złotych, a w przyszłym
– 2,2 miliarda. To duże obciążenie, ale popa-
trzmy na jakość, którą uzyskujemy. Żołnierz
zawodowy jest niewspółmiernie bardziej
efektywny.
POLSKA ZBROJNA: Kiedy ta inwestycja
nam się zwróci?
GRZEGORZ SODOLSKI: Tego nie należy
rozpatrywać w kategoriach zwrotu inwestycji,
ale dobrze zainwestowanych pieniędzy.
POLSKA ZBROJNA: Czy równie radykal-
nie nie powinniśmy przyjrzeć się przestarza-
łemu sprzętowi, którego utrzymanie bardzo
drogo kosztuje?
GRZEGORZ SODOLSKI: Myślę, że przyj-
dzie na to czas. Tak jak musimy jeszcze popra-
cować nad tym, aby dojść do przekonania, że
siły zbrojne potrzebują znacznie mniejszej, ale
bardziej nowoczesnej infrastruktury.
POLSKA ZBROJNA: Świadomość tego
wśród ludzi wciąż jest niska.
GRZEGORZ SODOLSKI: Niestety. Wydać
złotówkę jest łatwo. Podjąć decyzję, jak ją do-
brze wydać, jest znacznie trudnej. 
Generał brygady GRZEGORZ SODOLSKI
od 6 kwietnia 2009 roku jest dyrektorem
Departamentu Budżetowego MON. Zna biegle
język angielski. Żonaty. Jego hobby jest turystyka
piesza i rowerowa.
A R M I A

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 21

 O D Z N A C Z E N I A
P
odczas ostatniego posiedzenia, 20
października, pierwsi odznaczeni
Orderem Krzyża Wojskowego
rozpatrywali 12 wniosków o przy-
znanie orderu, być może więc już
w najbliższe Święto Niepodległości prezydent
wyróżni odznaczeniem kolejnych żołnierzy.
Doceni w ten sposób ich „wybitne czyny bojo-
we połączone z wyjątkową ofiarnością i odwa-
gą podczas działań przeciwko terroryzmowi
w kraju lub w czasie pełnienia służby poza gra-
nicami państwa”.
Pierwsze Ordery Krzyża Wojskowego, naj-
wyższe wyróżnienie, jakie może otrzymać pol-
ski żołnierz w czasie pokoju, Lech Kaczyński
przyznał w roku 2006. Do tej pory nadał 54 or-
dery, z czego 22 pośmiertnie.
Kapituła Orderu Krzyża Wojskowego
(KOKW) istnieje od wiosny 2009 roku. Prawo
MAGDALENA KOWALSKA-SENDEK
Poszukiwania bohaterów
W ciągu kilku miesięcy istnienia kapituły jej członkowie wystąpili
z wnioskami o nadanie dziewięciu orderów, w tym dwóch pośmiertnie.
Krzyż, korona, miecz
Oznaką Orderu Krzyża Wojsko-
wego jest równoramienny krzyż
zwieńczony koroną Chrobrego.
Na rewersie umieszczony został
miecz koronacyjny Piastów
– Szczerbiec i łaciński napis
Milito pro patria
(Walczę dla ojczyzny).
Order ma trzy klasy:
Krzyż Wielki, Krzyż Komandorski
i Krzyż Kawalerski.
22 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
powoływania członków kapituły, zarówno tego
orderu, jak i innych najwyższych odznaczeń
państwowych, ma na mocy ustawy o orderach
i odznaczeniach prezydent RP. Powoływani są
oni na pięć lat spośród osób wcześniej wyróż-
nionych tym odznaczeniem.
SZEŚCIU WSPANIAŁYCH
Obecną kapitułę tworzy sześciu członków.
Do ich zadań należy opiniowanie zgłoszo-
nych kandydatów w formie uchwał na posie-
dzeniach odbywających się w Kancelarii Pre-
zydenta RP. „Wnioskodawcą w sprawie nada-
nia orderu może być minister obrony albo ka-
pituła z własnej inicjatywy”, tłumaczy major
Wiak, oficer Dowództwa Operacyjnego Sił
Zbrojnych.
Na posiedzeniach członkowie kapituły
omawiają przedstawioną kandydaturę, a na-
stępnie głosują w trybie jawnym. Ich opinia
kierowana jest później do prezydenta, ponie-
waż tylko głowa państwa ma prawo decydo-
wać o przyznaniu odznaczenia. Dotychczas
nie zdarzyło się, by kapituła zaopiniowała ne-
gatywnie wnioski zgłoszone z inicjatywy mi-
nistra. Były jednak przypadki, gdy wnioski
nieformalne, złożone przez różne osoby, były
odrzucane bądź kapituła występowała z proś-
bą o ich uzupełnienie.
Zadania KOKW nie ograniczają się wy-
łącznie do rozpatrywania przedstawionych
wniosków. Obowiązkiem jej członków jest
także pełnienie funkcji reprezentacyjnej oraz,
jak podkreśla sekretarz Wiak, troska o pre-
stiż odznaczenia: „Mamy prawo do wyraża-
nia opinii we wszystkich sprawach dotyczą-
cych naszego wyróżnienia, w szczególności
możemy występować do organów uprawnio-
isław
roni Bron
Generał b i jako
w sk
Kwiatko ielonarodowej
W
dowódca trum–Połu-
n
Dywizji Ce imi zołnierza-
k
dnie z pols dniu Święta
uw
mi w Irak ści
ło
Niepodleg a 2006 roku.
listo pa d
11
 A R M I A

nych o podjęcie inicjatywy ustawodawczej właśnie bohaterskie czyny wyróżnionych

w sprawach dotyczących orderu”.
PRESTIŻ WYRÓŻNIENIA
Od momentu ukonstytuowania kapituła ob-
radowała trzy razy. Na pozór nie jest to dużo,
ale major Wiak zapewnia, że ze względu na
trudności logistyczne oraz wykonaną dotąd
pracę można mówić o znacznej aktywności
kapituły. Statystycznie jedno posiedzenie
przypada co półtora miesiąca. „To bardzo do-
bry wynik. Przecież pochodzimy z różnych
miejsc Polski, a każdy z nas jest czynnym
żołnierzem”.
Z tego też powodu w statucie KOKW nie
ma zapisu o obowiązkowym uczestnictwie
w posiedzeniach. Zastępca kanclerza kapitu-
ły sierżant Siekierski tłumaczy, że wystarczy
obecność co najmniej dwóch członków, kan-
clerza bądź zastępcy, aby uchwały podejmo-
wane w głosowaniu większościowym były
prawomocne. Pozwala na to paragraf 2 punkt 4
„Statutu Orderu Krzyża Wojskowego”.
Członkowie kapituły nie ograniczają się
do pracy za biurkiem. Starają się dotrzeć do
żołnierzy, którzy w sytuacji zagrożenia wy-
kazali się niezwykłą odwagą, a nie zostali
dotychczas docenieni, bądź też mają na kon-
C O M M E N T
Major ADAM WIAK,
specjalista w Dowództwie
Operacyjnym SZ:
O rder Krzyża Wojskowego ma dla mnie
ogromne znaczenie w tym sensie, że
to, co robiłem ze swoim zespołem sześciu
oficerów w Irackim Centrum Zarządzania
Kryzysowego, zostało zauważone i wysoko
ocenione przez przełożonych. Traktuję swój
order jako wyróżnienie dla całego zespołu,
który z wielkim zaangażowaniem i poświę-
ceniem wykonywał zadania w zupełnie ob-
cym środowisku poza bazą”.
cie jakieś wybitne osiągnięcie bojowe doko-
nane przed ustanowieniem orderu, czyli
przed 2006 rokiem. W ciągu kilku miesięcy
istnienia kapituły tworzący ją żołnierze wy-
stąpili do prezydenta RP z wnioskami o na-
danie dziewięciu orderów, w tym dwóch
pośmiertnie.
„Rolą kapituły jest utrzymanie wyjątko-
wości tego odznaczenia i zadbanie o to, by
otrzymywali je ci, którzy rzeczywiście na
nie zasługują”, wyjaśnia major Wiak. „To
żołnierzy budują prestiż Orderu Krzyża
Wojskowego”.
Sierżant Siekierski wspomina, że wiado-
mość o przyznaniu mu tak wysokiego odzna-
czenia przyjął entuzjastycznie, choć z pewnym
niedowierzaniem: „Dopiero po pewnym cza-
sie zrozumiałem, jak bardzo zostałem wyróż-
niony. Docenienie przez kolegów i dowódców
jest zawsze dla żołnierza bardzo ważne, ale
gdy człowiek dostaje najwyższe wojskowe od-
znaczenie, czuje prawdziwą dumę”.
O tym, kto dostanie order, członkowie ka-
pituły mówić nie chcą i nie mogą. Aby wy-
różnić żołnierza, muszą wcześniej szczegóło-
wo zapoznać się z opisem sytuacji, w której
wykazał się on bohaterstwem. Z kolei ten
opis odnosi się do taktyki działania, która
– w przypadku misji – jest niejawna.
Order Krzyża Wojskowego nadawany jest
wyróżnionym w czasie świąt patriotycz-
nych bądź pośmiertnie. W tym ostatnim
przypadku, ze względu na krótki czas od
śmierci do pogrzebu, prezydent RP przy-
znaje ordery z własnej inicjatywy. Wów-
czas kapituła nie uczestniczy w opiniowa-
niu wniosków, choć zawsze odnosi się do
wyróżnienia pozytywnie. 

Żołnierze
żołnierzom
Kapitułę Orderu
Krzyża Wojskowego
tworzy sześć osób
KANCLERZ:
generał broni
BRONISŁAW KWIATKOWSKI,
dowódca operacyjny
Sił Zbrojnych,

FOT. ARCHIWUM ZBIGNIEWA SIEKIERSKIEGO

Krzyż Komandorski OKW
ZASTĘPCA KANCLERZA:
sierżant sztabowy
ZBIGNIEW SIEKIERSKI,
technik pokładowy
w 56 Pułku Śmigłowców
Bojowych w Inowrocławiu,
Krzyż Kawalerski OKW
SEKRETARZ:
major ADAM WIAK,
specjalista w Dowództwie
Operacyjnym SZ,
Pomoc pod ostrzałem
Krzyż Kawalerski OKW Nie zważając na poparzenia, uratował życie rannemu koledze.
CZŁONKOWIE:
porucznik TOMASZ NOWICKI,
Krzyż Kawalerski OKW, S ierżant sztabowy Zbi-
gniew Siekierski, żoł-
nierz VII zmiany kontyngen-
dowy śmigłowca Mi-24D.
Ostrzał bojowników z ziemi
ciężko zranił jednego z
żant, nie zważając na swo-
je poparzenia, udzielił po-
mocy rannemu koledze
major ADAM K.,
oficer GROM-u, tu w Iraku, w październiku członków załogi. Podczas i tym samym uratował mu
Krzyż Kawalerski OKW 2006 roku w okolicach ataku uszkodzona została życie. Prezydent RP
sierżant ŁUKASZ S. miejscowości As Suwariyah instalacja olejowa, przez co 15 sierpnia 2007 roku od-
FOT. US DOD

z 1 Pułku Specjalnego, wykonywał zadanie bojowe obaj strzelcy zostali popa- znaczył go Krzyżem Kawa-
Krzyż Kawalerski OKW jako technik-strzelec pokła- rzeni gorącym olejem. Sier- lerskim OKW. 

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 23

 M O D E R N I Z A C J A

TADEUSZ WRÓBEL

Plan umiarkowany
FOT. MACIEJ MILEJSKI

Ministerstwo Obrony Narodowej zamierza przeznaczyć

w latach 2010–2018 około 30,5 miliarda złotych na programy
operacyjne związane z modernizacją sił zbrojnych.

C
zternaście programów zbrojenio-
wych wskazuje kierunek moderni-
zacji technicznej sił zbrojnych
w perspektywie roku 2018”, po-
wiedział 26 października minister obrony
Bogdan Klich, przedstawiając zamierzenia
w tej dziedzinie na najbliższe dziewięć lat.
Przewidziano na nie około 30,5 miliarda zło-
tych z ponad 80 miliardów przeznaczonych na
wydatki majątkowe. To mniej niż podawano
wcześniej, jednak szef MON tłumaczy, że wo-
li przedstawić plan umiarkowany i korygować
go w górę, zamiast odwrotnie. Przy czym
14 programów nie wyczerpuje wszystkich wy-
datków na zakup nowego uzbrojenia i sprzętu
wojskowego. Na ten cel, jak też na utrzymanie
i modernizację już posiadanego oraz
zakupy amunicji ma być przeznaczo-
ne 27,5 miliarda złotych. Według
planowanego na przyszły rok budże-
tu, wydatki materialne wyniosą 4 mi-
liony 887 tysięcy złotych, z czego 3 mi-
liony 923 tysiące pójdzie na zakupy
uzbrojenia i sprzętu wojskowego.
W pierwszej fazie, do końca 2012 roku,
JEST SZANSA, na programy modernizacyjne MON
że kupione
zostaną długo wyda około 9 miliardów złotych.
oczekiwane
samoloty RAKIETY I ŚMIGŁOWCE
do szkolenia
Programy zbrojeniowe podzielone
zaawansowane-
go, które są na dwa rodzaje: główne (strategicz-
zastąpią Iskry. ne) i specjalistyczne. Pierwszą grupę
tworzy pięć z nich. Są to: systemy
obrony powietrznej i obrony przeciw-
lotniczej, śmigłowce wsparcia bojo-
wego i zabezpieczenia, modernizacja
Marynarki Wojennej, zintegrowane
systemy wsparcia dowodzenia oraz
zobrazowania pola walki C4ISR,
a także bezzałogowe systemy rozpo-
znawcze i rozpoznawczo-bojowe.
W ramach modernizacji obrony po-
wietrznej w latach 2010–2018 plano-
wane są przede wszystkim zakupy sys-
temów przeciwlotniczych bardzo krót-
kiego i krótkiego zasięgu. Kontynu-
owane mają być zamówienia zestawów
Grom. W dalszej perspektywie – być

24 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009


może zmodernizowanych systemów pod nazwą
Piorun. Jest zapowiedź, że wreszcie ruszą za-
kupy systemu Poprad, opartego na mobilnych
poczwórnych wyrzutniach Gromów. Urucho-
miony ma być program, który wyłoni następcę
New-SC. W najbliższych latach wybrany zosta-
nie w przetargu dostawca systemu. Zanim jed-
nak nowy sprzęt trafi do jednostek, planowana
jest pewna modernizacja obecnie posiadanych
Os, Kubów i New.
Nie ma natomiast decyzji w sprawie progra-
mów Wisłoka/Wisła. Powodem są finanse. Ze-
stawy średniego zasięgu, zdolne do zwalcza-
nia rakiet balistycznych, są niezwykle kosz-
towne, a na cały program obrony powietrznej
do 2018 roku przewidziano około 2,5 miliarda
złotych. W przypadku tego programu sytuację
mogą zmienić ewentualne decyzje polityczne.
Jeśli chodzi o artylerię przeciwlotniczą,
ZM Tarnów mogą liczyć na zamówienia zesta-
wów artyleryjsko-rakietowych (armaty kalibru
A R M I A
DO WOJSKA trafi też osiem lekkich transportowców M-28 Bryza, które
mają też być wykorzystywane do szkolenia.

OKOŁO
0,5 MILIARDA
ZŁOTYCH
przewidziano
na program
Tytan, czyli
indywidualne
zestawy
uzbrojenia
i wyposażenia.
23 milimetrów i rakiety bardzo krótkiego
zasięgu).
Wśród priorytetów znajdują się śmigłowce.
Potrzeby wciąż jednak są większe niż możli-
wości. Poza pięcioma Mi-17 przeznaczonymi
dla misji w Afganistanie kupionych ma być
26 śmigłowców nowych typów. Przy czym ich
dostawy rozpoczęłyby się najpóźniej w 2013
roku. Planuje się kupno maszyn poszukiwaw-
Rosomak najdroższy
N ajwięcej pieniędzy przeznaczonych na
programy operacyjne pochłonie KTO Ro-
somak – w granicach 30 procent. Ponad
20 procent zostanie wydane na zakup śmi-
głowców. Tuż za nim plasują się modernizacja
floty wojennej (ponad 16 procent), systemy
C4ISR (około 11 procent), obrona powietrzna
(ponad 8 procent) oraz samoloty do zaawan-
sowanego szkolenia (około 8 procent).  (battle management system) na szczeblu tak-
FOT. ARTUR WEBER
czo-ratowniczych i zwalczania okrętów pod-
wodnych, a także śmigłowców wsparcia bojo-
wego, transportowych i do przewozu „bardzo
ważnych osób”. Do tego trzeba dodać, spoza
tej puli, kilkanaście maszyn wsparcia bojowe-
go Głuszec (zmodernizowane Sokoły).
PRZEDŁUŻANIE SŁUŻBY
Niestety, ze względu na brak funduszy mo-
dernizacja Marynarki Wojennej będzie nie-
wystarczająca. Ma ona co prawda wzbogacić
się o korwetę Gawron, ale na razie budowa
została zawieszona do końca 2010 roku. Poza
zakupem kilku nowych śmigłowców w pla-
nach jest rozpoczęcie programu niszczyciela
min (Kormoran II). Do końca okresu plani-
stycznego do służby powinna być wprowa-
dzona jedna jednostka, natomiast w 2017 ro-
ku – nowy okręt podwodny. Zanim to nastąpi,
w Kobbenach mają zostać wymienione bate-
rie akumulatorów.
Program zakłada też „płytką moderniza-
cję” dwóch fregat typu Oliver Hazard Perry.
Prawdopodobnie skorzystamy z doświadczeń
innych użytkowników tych jednostek, na
przykład Turcji. Przewidziany jest też remont
modernizacyjny dwóch ostatnich polskich
Tarantul, OORP „Metalowiec” i „Rolnik”, co
pozwoli o kilka lat przedłużyć czas ich użyt-
kowania. Zespoły napędowe tych jednostek
mają być wyremontowane na Ukrainie,
a reszta prac zostanie wykonana w kraju.
Kontynuowane będą oba programy rakieto-
we dla Marynarki Wojennej. Okręty typu Or-
kan zostaną wyposażone w szwedzkie poci-
ski RBS 15 Mk3. Realizowany będzie rów-
nież program Nadbrzeżnego Dywizjonu Ra-
kietowego z pociskami NSM norweskiego
Kongsberga.
W ramach czwartego programu operacyj-
nego, dotyczącego rozwoju systemów dowo-
dzenia, łączności i rozpoznania (C4ISR), jest
szereg mniejszych podprogramów. Ogólnie
zaplanowano na ten cel 3,5 miliarda złotych.
Przewiduje się rozbudowę i integrację sieci
teleinformatycznych. Dużą wagę przykłada
się do systemu zarządzania polem walki
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 25
 M O D E R N I Z A C J A
KONTYNUOWANE będą oba programy rakietowe dla Marynarki Wojennej. Okręty typu Orkan zostaną
wyposażone w szwedzkie pociski RBS 15 Mk3.
tycznym. Ma być z nim połączony system Ty-
tan. Do użycia powinny wejść nowe radiosta-
cje, które oferować będą wiele możliwości,
jak transmisje wiadomości (na różnych pozio-
mach tajności) czy obrazów. Poczynione zo-
staną też inwestycje w systemy zwiększające
bezpieczeństwo żołnierzy na polu walki, takie
jak „swój-obcy” czy GPS. Nowe systemy roz-
poznania, sygnałowe i obrazowe, mają tworzyć
połączony obraz sytuacji stra-
tegicznej. Niemniej osiąganie
zdolności sieciocentrycznych
Na modernizacji
wykracza poza rok 2020. armii powinien
Z rozpoznaniem łączy się
ostatni z programów strate- zyskiwać polski
gicznych, dotyczący bezzało-
gowców. Już w 2010 roku
przemysł
kupione zostaną dwa zesta- zbrojeniowy
wy średniego zasięgu, a do
2018 roku – kolejne zestawy krótkiego i śred-
niego zasięgu. Na początek mają być to bezza-
łogowe systemy rozpoznawcze, później także
uderzeniowe. Kontynuowane będą też zakupy
minibezzałogowców.
ARTYLERYJSKA TRÓJCA
Jedna trzecia programów specjalistycznych
dotyczy systemów artylerii. Pierwszym
z nich jest realizowany już projekt moderniza-
cji 122-milimetrowych wyrzutni rakietowych
BM-21 do standardu WR-40 Langusta. Pro-
gram operacyjny zakłada zakup około
56 sztuk. W przyszłości w Wojskach Lądo-
wych mają być w nie wyposażone trzy dywi-
zjony. Równocześnie przyspieszony zostanie
program wieloprowadnicowej wyrzutni rakie-
towej MLRS Homar.
Planuje się wdrożenie po 2016 roku dywi-
zjonowego modułu ogniowego. Ma być przy-
stosowany do strzelania pociskami o zasięgu
do 300 kilometrów. W końcu września Depar-
26 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI
tament Polityki Zbrojeniowej MON ogłosił
przetarg na określenie do kwietnia 2010 zało-
żeń do projektu. Resort obrony oczekuje ogra-
niczenia prac rozwojowych do minimum, po-
lonizacji istniejącego już systemu zagranicz-
nego. Chodzi o to, aby skupić się na zintegro-
waniu z polskimi platformami i krajowym sys-
temem dowodzenia importowanych pocisków
rakietowych.
Ruszy proces moderniza-
cji artylerii lufowej, której
podstawą w przyszłości ma-
ją być samobieżne armato-
haubice kalibru 155 milime-
trów na podwoziach gąsie-
nicowych i kołowych. Po
spełnieniu założeń taktycz-
no-technicznych zakupione
zostaną Kraby.
W 2016 roku ma się rozpocząć praca roz-
wojowa nad stworzeniem Kryla, samobieżnej
armato-haubicy 155-milimetrowej na platfor-
mie kołowej. Podobnie jak w przypadku Kra-
ba, tu też jej wynikiem ma być dywizjonowy
moduł ogniowy. Jednak pierwsze Kryle trafią
do wojska dopiero po 2018 roku. Z artylerią
związane są też prace nad moździerzem auto-
matycznym Rak kalibru 120 milimetrów, mon-
towanym na platformach kołowych i gąsieni-
cowych, który nie znalazł się w programach
specjalistycznych.
PROPOZYCJA
DLA PILOTÓW
Dwa następne programy dotyczą Sił Po-
wietrznych. Jest szansa, że zakupione zostaną
długo oczekiwane samoloty do szkolenia za-
awansowanego (Lead-in Fighter Trainer),
mające zastąpić Iskry. Plany zakładają kupno
16 maszyn, które do służby będą wprowadzo-
ne w latach 2013–2015. Biorąc pod uwagę
ograniczone środki finansowe na ten cel, MON
nie wyklucza pozyskania samolotów używa-
nych. Do wojska trafi również osiem lekkich
transportowców M-28 Bryza, które mają też
być wykorzystywane do szkolenia. Jednocze-
śnie resort obrony analizuje ofertę złożoną
przez Bumar wraz z firmami Israel Aerospa-
ce Industries, PKO BP i PLL LOT. Zapropo-
nowały one polskiemu lotnictwu skorzystanie
z należących do nich samolotów transporto-
wo-tankujących B767-200ER MRTT, które
mogłyby wykonywać loty pasażerskie (także
z VIP-ami) lub transportowe, jak również słu-
żyć do szkolenia naszych pilotów F-16 w tan-
kowaniu w powietrzu. Niestety, w planach do
2018 roku nie ma zakupu nowych samolotów
bojowych.
Jeśli chodzi o program KTO Rosomak, za-
miast w 2013 roku zakończy się pięć lat póź-
niej. Liczba pojazdów zwiększy się z 690 do
około 800 egzemplarzy. Rezygnacja z progra-
mu Puma, czyli modernizacji BWP-1, oznacza-
ła jednocześnie zakończenie dotychczasowej
procedury wyboru wież bezzałogowych, prze-
znaczonych również dla transporterów. Nie-
mniej jednak w najbliższym czasie bezzałogo-
wy system uzbrojenia zostanie wybrany dla Ro-
somaków i będzie go można zamontować na
przyszłej platformie gąsienicowej. Co prawda
program Puma został skreślony, ale pojawiła się
zapowiedź podjęcia prac nad nową platformą
dla przyszłych bojowych wozów piechoty i lek-
kich czołgów. Istnieją dwa wyjścia: poprowa-
dzenie prac badawczo-rozwojowych w kraju
lub polonizacja zagranicznej platformy.
Kontynuowany będzie też program przeciw-
pancernego pocisku kierowanego Spike. W pla-
nach jest jego integracja po 2013 roku z wieżą
bezzałogową, a w perspektywie (innej wersji
pocisku z tej rodziny) ze śmigłowcem. Już dąży
się do zwiększenia zdolności bojowych produ-
kowanych w Polsce Spike’ów. Programem spe-
cjalistycznym są też objęte symulatory i trena-
żery. Sprzęt ten pozwoli podnieść poziom wy-
szkolenia wojska i obniżyć jego koszty.
KURS NA POLONIZACJĘ
Minister Klich powiedział, że z niektórych
programów zbrojeniowych zrezygnowano, bo
byłoby to „marnowanie grosza publicznego”.
Wymienił tu samobieżny artyleryjski zestaw
przeciwlotniczy Loara oraz modernizację
BWP-1. Szef MON podkreślił, że na moderni-
zacji armii powinien zyskać też rodzimy prze-
mysł zbrojeniowy. Dlatego przy zakupie
uzbrojenia czy sprzętu wojskowego pod uwa-
gę będzie brane, oprócz ceny i jakości, trzecie
kryterium – jego polonizacja. Oznacza to, że
zagraniczny producent będzie zobowiązany do
transferu do Polski technologii bądź zaangażo-
wania kapitału w naszych zakładach zbroje-
niowych. Szef MON podkreślił, że poziom
polonizacji będzie zróżnicowany dla każdego
sprzętu. 

Lekarze
omijają wojsko
Z PIOTREM JAMROZIKIEM o pozyskiwaniu
kandydatów na lekarzy wojskowych rozmawia
WŁODZIMIERZ KALETA
POLSKA ZBROJNA: Ilu studentów
medycyny odbywa w centrum służ-
bę kandydacką w rozpoczętym ro-
ku akademickim?
PIOTR JAMROZIK: Jedenastu. Ty-
lu słuchaczy studiuje obecnie na pią-
tym i szóstym roku Wydziału Wojsko-
wo-Lekarskiego Uniwersytetu Me-
dycznego. Osiemnastu tegorocznych
absolwentów UM oraz dwunastu leka-
rzy Studium Oficerskiego Wyższej
Szkoły Oficerskiej Wojsk Lądowych
we Wrocławiu, którzy również odby-
wali u nas szkolenie specjalistyczne
i zdali pomyślnie egzamin oficerski,
zostało podporucznikami 12 września,
podczas promocji we Wrocławiu.
POLSKA ZBROJNA: Niewielu tych
ochotników.
PIOTR JAMROZIK: Takie są fakty.
Będzie ich jednak więcej. Nabór kan-
dydatów na żołnierzy na studia sta-
cjonarne, rekrutowanych spośród stu-
A R M I A
dentów cywilnych uczelni medycz-
nych po pierwszym roku i kolejnych
latach studiów, prowadzi Wyższa
Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych.
Limit przyjęć dla studentów Wydzia-
łu Wojskowo-Lekarskiego UM na ten
rok akademicki wynosił 50 osób. We-
dług informacji z Wyższej Szkoły
Oficerskiej we Wrocławiu, do tego-
rocznych egzaminów przystąpiło
66 kandydatów.
POLSKA ZBROJNA: Kiedy nowi
studenci trafią do centrum?
PIOTR JAMROZIK: Studenci zain-
teresowani służbą kandydacką oraz
szkoleniem w Studium Oficerskim
Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk
Lądowych we Wrocławiu mieli zło-
żyć dokumenty do 1 października
2009 roku. Egzaminy rozpoczną się
7 listopada. Kandydaci muszą zdać
sprawdzian z języka angielskiego,
sprawności fizycznej i odbyć rozmo-
FOT. WŁODZIMIERZ KALETA
wę kwalifikacyjną. Można założyć, że przy-
jęcie nowych kandydatów do służby,
uwzględniając związaną z tym procedurę,
nastąpi pod koniec tego roku, a może nawet
na początku 2010.
POLSKA ZBROJNA: Po raz pierwszy od
wojskowej służby zdrowia jest więcej ochot-
ników niż miejsc. To ewenement w porów-
naniu z latami ubiegłymi.
PIOTR JAMROZIK: Rzeczywiście. Pamię-
tajmy jednak, że dotychczasowe wysiłki resor-
tu obrony, mające stworzyć sprzyjające wa-
DOTYCHCZAS runki do pozyskiwania lekarzy z uczelni cy-
o tym, w jaki
sposób
wilnych, nie zmieniają diametralnie faktu, że
przyciągnąć wciąż jesteśmy na początku tej drogi. Jej kie-
cywilów runek jest słuszny, perspektywy, sądząc po da-
do wojskowej nych tegorocznej rekrutacji, nieco bardziej
służby zdrowia,
decydowały pilne
optymistyczne, ale wciąż trudno dziś powie-
potrzeby i prawo, dzieć, ile czasu musi minąć, byśmy w pełni
nieprzystające cieszyli się z nowych rozwiązań.
z reguły
do tych potrzeb.
POLSKA ZBROJNA: W 2008 roku, kiedy
szkolenie podchorążackie mogli podejmo-
wać studenci trzeciego i czwartego roku,
było gorzej.
PIOTR JAMROZIK: Do zmiany sytuacji
w znacznym stopniu przyczyniło się prawo.
Zgodnie z ubiegłoroczną decyzją ministra
obrony w sprawie naboru kandydatów do
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 27
 S Ł U Ż B A Z D R O W I A
uczelni wojskowych w 2009 roku przeszkole-
nie wojskowe mogło być prowadzone dopiero
po trzecim roku jednolitych studiów magister-
skich lub równorzędnych. Tymczasem
z naszych analiz wynikało, że najbardziej chęt-
ni do zawodowej służby byli studenci pierw-
szego roku Wydziału Wojskowo-Lekarskiego.
Chęć włożenia munduru deklarowało niemal


90 procent z nich. Na III roku liczba ochotni-
ków malała o ponad połowę. Przepis ten nale-
żało jak najszybciej zmienić. I tak się stało.
Jeszcze w czerwcu szef resortu obrony zdecy-
dował, że w roku akademickim 2009/2010 mo-
że być prowadzony nabór na żołnierzy spośród
studentów zdających na kolejny rok studiów.
SPECJALISTA
POLSKA ZBROJNA: Resort wyszedł zatem w cywilu
naprzeciw postulatom zgłaszanym przez ma pensję
kilkakrotnie
wojskową służbę zdrowia. wyższą niż jego
PIOTR JAMROZIK: W praktyce zapis ten odpowiednik
oznacza, że szkolenia w centrum nadal nie będą z doktoratem
mogli odbywać studenci pierwszego roku stu- w wojsku.
diów, najpowszechniej deklarujący wolę zwią-
zania się z wojskiem.

POLSKA ZBROJNA: Czyli znowu źle?

PIOTR JAMROZIK: Nie do końca. Minister
obrony studiował medycynę i doskonale wie, że
na pierwszym roku nauki, ale również drugim,
odpada najwięcej studentów. Nadzieję na zosta-
nie lekarzami rokują dopiero słuchacze po trze-
cim roku studiów. Wojsko jednak chciałoby sta-
wiać na osoby szkolone pod kątem wojskowym
od jak najniższych lat studiów, aby miały dość
czasu i możliwości poznania specyfiki przyszłej
pracy. Z potrzeby znalezienia kompromisu zro-
dził się taki, a nie inny zapis. Z jednej strony ma 2 tysiące). W sumie studenci ostatnich lat nauki otrzymuje obecnie, jako rezydent zatrudniony
on poszerzyć krąg potencjalnych kandydatów dostają miesięcznie od wojska około 3,7 tysiąca w szpitalu na pięć lat robienia specjalizacji,
do służby i polepszyć wskaźniki naboru, z dru- złotych. To niemało. prawie 4 tysiące złotych miesięcznie. Niemal
giej zaś chronić armię przed inwestowaniem tyle samo co podporucznik. Za to robi tę spe-
w osoby, które medyczną edukację mogą za- POLSKA ZBROJNA: W czym zatem tkwi cjalizację z reguły tam, gdzie mieszka, bez ko-
kończyć po pierwszym roku. problem? nieczności dojeżdżania do szpitala po kilkaset
PIOTR JAMROZIK: Doświadczenie podpo- kilometrów, jak w przypadku lekarza wojsko-
POLSKA ZBROJNA: Może kryzys gospo- wiada, że system nie przynosi wego (jeśli w ogóle uda mu
darczy spowodował, że warunki oferowane oczekiwanych rezultatów się dostać akredytację), dyżu-
studentom przez wojsko są bardziej atrak- głównie dlatego, że lekarze Armia rowania podczas strzelań
cyjne?
PIOTR JAMROZIK: I tak, i nie. W ramach
w wojsku zarabiają zbyt mało
w stosunku do wykonywanych chciałaby i wyjazdów z żołnierzami na
ćwiczenia poligonowe. I wciąż
służby kandydackiej w CSWSZ studenci UM
otrzymują bezpłatne zakwaterowanie, wyży-
obowiązków. Specjalista w cy-
wilu zarabia kilkakrotnie wię-
stawiać na się doskonali, biorąc przykła-
dowo udział w operacjach,
wienie, umundurowanie oraz przysługujące im cej niż jego odpowiednik osoby szkolone a nie sprawdza stan sanitarno-
należności finansowe, między innymi uposaże-
nie dochodzące – w zależności od roku studiów
z doktoratem w wojsku. Inną
ważną przyczyną jest brak do- pod kątem -higieniczny jednostki. Dlate-
go pozyskiwanie wykwalifi-
– do 2 tysięcy miesięcznie i zwrot kosztów
przejazdów do domów. Studenci innych uczelni
statecznych możliwości pod-
noszenia kwalifikacji. Zwłasz-
wojskowym kowanych kadr lekarskich dla
wojska z zewnątrz, zwłaszcza
medycznych, którzy podpisali z wojskiem umo- cza w kryzysie gospodarczym, od najniższych w kryzysie, wydaje się mocno
wę na przyszłą pracę, dostają ekwiwalent finan-
sowy będący równowartością tych świadczeń.
który zmusił resort do szuka-
nia oszczędności, co przełoży- lat studiów utrudnione.

Na podstawie podpisanego kontraktu dostają
w złotówkach równowartość kosztów zakwate-
rowania (ponad tysiąc złotych), wyżywienia
(prawie 700 złotych), przejazdów – w zależno-
ści od miejsca zamieszkania oraz miesięczne
uposażenie (dla studenta V i VI wynosi ono
ło się na niepewność nie tylko
jeśli chodzi o perspektywy finansowe, ale rów-
nież zawodowe. W cywilu absolwenci uczelni
medycznych już na starcie mają lepsze warun-
ki niż w wojsku. Przykładowo lekarz, bezpo-
średnio po zdaniu egzaminu państwowego,
POLSKA ZBROJNA: Pod-
sumujmy. Jak to zwykle bywa, zwłaszcza
z nowościami, chodzi o pieniądze?
PIOTR JAMROZIK: Nie zawsze, i nie tylko.
Dlatego wojsko, obok uposażenia, wskazuje
na dodatkowe plusy służby: stopień podpo-

28 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009


rucznika po ukończeniu studiów, stabilizacja
osobista i zawodowa, awanse, nagrody roczne,
miesięczne dodatki, gratyfikacje urlopowe dla
rodziny, służbowe mieszkanie oraz możliwo-
ści podnoszenia kwalifikacji zawodowych
i służbowych na koszt wojska. No i oczywiście
atrakcyjna służba w strukturach NATO oraz
kontyngentach wojskowych poza granicami.
Przykładem, że Ministerstwo Obrony Narodo-
wej wspólnie z Inspektoratem Wojskowej Służ-
by Zdrowia nie rezygnują z rozwiązań ułatwia-
jących pozyskiwanie lekarzy dla wojska, są też
zmiany legislacyjne. To ogromna i ważna pra-
ca, choć z perspektywy potrzeb centrum nowe
rozwiązania nie zawsze trafiają w sedno.
POLSKA ZBROJNA: Dlaczego? Proszę
o jakieś przykłady.
PIOTR JAMROZIK: Wrócę na chwilę do hi-
storii powstania obecnej koncepcji. Decyzję
o wprowadzeniu naboru kandydatów na leka-
rzy wojskowych według nowych zasad podjęto
w 2008 roku, tuż przed wakacjami. Mimo że
jej zasady oraz tryb rekrutacji rozpropagowa-
no po uczelniach medycznych, to ze względu
na trwające wakacje niewiele osób dowiedzia-
ło się o inicjatywie IWSZ. Termin składania
dokumentów mijał we wrześniu, a to dla stu-
A R M I A
FOT. US DOD
dentów wciąż jeszcze czas odpoczynku. Prze-
sunięto go zatem na październik.
POLSKA ZBROJNA: Wydaje się, że to za-
sadne rozwiązanie.
PIOTR JAMROZIK: Co to jednak znaczy
dla centrum? Dotychczas trafiali do nas pod-
chorążowie po odbytym wcześniej szkoleniu
wojskowym w czasie studiów. Szczegółowo
kwestie te regulowało rozporządzenie mini-
stra edukacji narodowej i sportu z 2 paździer-
nika 2003 roku w sprawie sposobu przepro-
wadzania przysposobienia obronnego studen-
tów. Na mocy tych przepisów szkolenie
wojskowe odbywało się w dwóch etapach:
najpierw kształcenie teoretyczne z zakresu
przysposobienia obronnego w uczelni w syste-
mie samokształcenia i konsultacji, a następnie
przeszkolenie wojskowe trwające do sześciu
tygodni w ośrodkach przy wyższych szkołach
oficerskich. Także w CSWSM. W centrum
szkolenie takie przeszło w ostatnich latach po-
nad 1200 osób. Po jego zakończeniu studenci
składali przysięgę i w stopniu kaprala podcho-
rążego odchodzili do rezerwy.
Obecnie przepisy się zmieniły i do służby
kandydackiej mogą zgłaszać się studenci już
po pierwszym roku nauki. Kiedy jednak mają
oni odbyć podstawowe szkolenie wojskowe i ile
ono powinno trwać? Tego wciąż nie wiemy.
POLSKA ZBROJNA: A to aż tak ważne?
PIOTR JAMROZIK: Studenta – po złożeniu
dokumentów i podpisaniu przez niego umowy
cywilno-prawnej, w której zobowiązuje się do
zawodowej służby wojskowej – można skiero-
wać do CSWSM, ubrać w mundur i na drugi
dzień zaprzysiąc. Dla noszących mundur tro-
chę to absurdalne.
POLSKA ZBROJNA: Może szkolić ich po
południu?
PIOTR JAMROZIK: Na Uniwersytecie Me-
dycznym zajęcia kończą się o godzinie 17.15.
Taki plan. Zanim dojadą do CSWSM ze szpi-
tala, w którym mają zajęcia, oddalonego o pra-
wie 14 kilometrów, jest już dziewiętnasta.
Czas na kolację.
POLSKA ZBROJNA: Pozostają jeszcze wa-
kacje.
PIOTR JAMROZIK: Student uczelni me-
dycznej kończy sesję letnią w czerwcu.
W lipcu ma urlop, a w następnym miesiącu
odbywa obowiązkową praktykę w szpitalu
czy przychodni. Przez wszystkie lata studiów,
z wyjątkiem szóstego roku. To ważny ele-
ment kształcenia, kończący się wpisem do
indeksu. Na przeszkolenie wojskowe pozo-
staje zatem wrzesień. Szkolenie wojskowe
w tym czasie kolidowałoby jednak mocno
z sesją poprawkową, planowaną w uczelniach
na ten miesiąc. Nie znam studenta medycyny,
który zdałby wszystkie egzaminy w pierw-
szym terminie.
POLSKA ZBROJNA: Jest zatem jakieś wyj-
ście?
PIOTR JAMROZIK: Najprościej byłoby
zmienić zapis o terminie składania dokumen-
tów z październikowego na 31 sierpnia. Dzię-
ki takiej poprawce do armii trafialiby najbar-
dziej zdecydowani studenci, a ich szkolenie
wojskowe można by zacząć od pierwszego
września. Na październikowej inauguracji ro-
ku akademickiego w uczelni występowaliby
już jako przeszkoleni podchorążowie, po przy-
siędze. 
WIZYTÓWKA
Pułkownik doktor
nauk medycznych
PIOTR JAMROZIK
W latach 1997–1998
kierował Wydziałem Planowania Kształce-
nia WAM, a następnie był zastępcą komen-
danta Wydziału Lekarskiego do spraw dy-
daktycznych. Od 2002 roku jest komen-
dantem Centrum Szkolenia Wojskowych
Służb Medycznych (CSWSM) w Łodzi, które-
go był organizatorem.
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 29
 S Z K O L E N I E
PIOTR BERNABIUK
Szoker symulowany
W skrajnej sytuacji, gdy się już wszystko na łeb zwali,
trudno jest poukładać sobie wyuczone procedury i podjąć działanie.
P
olskie interesy militarne przez ko-
lejne dziesięciolecia nie wykracza-
ły poza granice kraju. Tak było do
czasu, gdy nasze lotnictwo zostało
użyte do wsparcia operacji w Iraku, Afgani-
stanie i Czadzie. Szczególnie pilotom Wojsk
Lądowych ciśnienie podniosła służba w ope-
racjach irackiej i afgańskiej, gdzie parę razy
niewiele brakowało, by szkolenie z prze-
trwania w trudnym i nieprzyjaznym terenie
w pełni przydało się w praktyce.
Mało kto już dziś pamięta, jak w ostrzela-
nym śmigłowcu sierżant Zbigniew Siekierski,
technik pokładowy Mi-24 z 56 Kujawskiego
Pułku Śmigłowców Bojowych, jednocześnie
30 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
ratował uszkodzoną maszynę i udzie-
lał pomocy rannemu strzelcowi po-
kładowemu. Dzięki jego postawie
i nadzwyczajnemu zbiegowi okolicz-
ności nie doszło do przymusowego
lądowania.
SŁUSZNA METODA
Nikt nie wątpi w konieczność or-
CZŁOWIEK
W SZOKU ganizowania takiego szkolenia. Są
nie myśli też pierwsze cenne doświadczenia,
racjonalnie jednakże nadal trwa dogrywanie me-
i może mieć
tody. Rozsądne wydaje się wykorzy-
trudności
z najprostszymi stywanie symulacji, a używając języ-
sprawami. ka wojskowego, wprowadzenie sytu-
acji taktycznej nadającej działaniom
sens.
Pozostaje jednak problem, jak głę-
boko można tę sytuację taktyczną
osadzić w realizmie. Zarówno po ka-
tapultowaniu z „rury”, jak i przy
awaryjnym lądowaniu „wiatraka”
w górach, uczestnicy zdarzenia będą
psychicznie, a być może również fi-
zycznie, mocno poturbowani.
Człowiek w szoku nie myśli ra-
cjonalnie i może mieć poważne
trudności z najprostszymi sprawa-
mi: oceną sytuacji, podjęciem decy-
zji, nie mówiąc o rozpalaniu ognia
 A R M I A

Zawsze
ubezpieczony
Amerykańskie
procedury
Combat SAR
nie są dla pilotów
tajemnicą.

P odstawą wyposażenia pi-

lota nie może być telefon
łączności satelitarnej, jak się
to często zdarza, lecz przy-
najmniej radiostacja typu

FOT. US DOD (2)

BRC 210, której używają
Amerykanie, automatycznie
wysyłająca przypisany do
osoby sygnał określający jej
pozycję. Ratownicy, wiedząc,
gdzie znajduje się rozbitek,
nie szukają wówczas igły
w stogu siana.
Pilot, zanim wystartuje na mi-
sję, musi wiedzieć, nad jakim
terenem będzie przelatywał,
jaka jest sytuacja taktyczna,
jakich należy się spodziewać
zagrożeń i co zawiera przygo-
towane na tę okazję wyposa-
żenie. Jeśli znajdzie się w tere-
nie izolowanym, ma w instruk-
cji napisane, jak postępować,
dokąd iść, gdzie i jakich dzia-
łań może się spodziewać ze
strony przeciwnika.  w 1995 roku podczas rutyno-
Powrót z honorem
Kapitan Scott O’Grady przetrwał
dzięki sztuce survivalu i hartowi ducha.
Ś więtą zasadą sztuki prze-
trwania w sytuacji awa-
ryjnej musi być świadomość,
wego patrolu nad Bośnią i Her-
cegowiną. Po katapultowaniu
i szczęśliwym lądowaniu
że żaden z nas nigdy nie bę- O’Grady przez prawie tydzień
dzie pozostawiony samemu wywijał się Serbom, żyjąc wła-
sobie, że ktoś przyleci na ratu- ściwą amerykańskim żołnie-
nek, nie bacząc na koszty rzom, absolutnie uzasadnioną
i trudności. wiarą w to, że nie zostanie
Do dziś bohaterem pozostaje przez swoich zostawiony na
kapitan Scott O’Grady, pilot pastwę losu. Wspomnienia
samolotu F-16 zestrzelonego z tego okresu spisał w książce
„Powrót z honorem”. 

krzesiwem. I nagle, być może, przerabiane przypomina często realną sytuację. Przygoto- Sztuka przetrwania zasadza się na trzech
w komfortowych sytuacjach procedury za- wywane przez specjalistów „gadżety” w po- elementach – na fizjologii, psychologii, a do-
czną się sypać. staci rozszarpanych wnętrzności czy poury- piero na ostatnim miejscu na technice, czyli
wanych kończyn wywołują często skrajne, magicznych, survivalowych sztuczkach.
EKSTREMALNE MATOLENIE wręcz dramatyczne zachowania. Czy łącze-
Elementem serii kursów przetrwania dla nie tych zdarzeń, logiczne przecież – od DUCH I TABELKI
personelu lotniczego ćwiczeń ratowniczych, Należałoby więc zacząć edukację od wie-
Wojsk Lądowych była
całodzienna wycieczka
Czysty survival przez symulację zaawan-
sowanej sytuacji awaryj-
dzy o sobie, o funkcjonowaniu własnego or-
ganizmu. Potem trzeba do tej, bezcennej
granią tatrzańskich bywa zazwyczaj nej, do pełnego już szko- skądinąd, wiedzy nabrać odpowiedniego dy-
szczytów. Parę godzin lenia ze sztuki przetrwa- stansu, gdyż nie ma dwóch takich samych
górskiego marszu, z noc- tyleż trudny, co nia – nie byłoby atrak- osobników, tak jak nie ma dwóch identycz-
legiem na łonie przyro-
dy, to był wstęp do gry.
nudny, szczególnie cyjną propozycją?
Kilkakrotnie już by-
nych sytuacji. Złożoność zjawisk towarzy-
szących stanom ekstremalnym jest bowiem
Dopiero jednak szoker w wersjach łem świadkiem oprote- nazbyt wielka, by można je było w prosty
w postaci niespodziewa- stowania programu kur- sposób zmierzyć.
nego wzięcia uczestni- skrajnych su survivalowego przez Z doświadczeń wynika, że rozbitkowie
ków szkolenia do niewoli uczestniczących w nim wielokrotnie wychodzili z najcięższych
– ze strzelaniną, wrzaskiem, przetrzymywa- żołnierzy. Upierali się, że jako ludzie inteli- opresji, zdecydowanie przekraczając uznane
niem w ciemnościach, wreszcie przesłuchaniem gentni są w stanie pojąć wszystkie tajniki przez naukę granice ludzkich możliwości.
„urozmaiconym” polewaniem lodowatą wodą sztuki przetrwania bez wojskowego matole- Zdarzało się również odwrotnie, gdy ginęli,
z pobliskiego potoku – podziałał w pełni na psy- nia, bez zbędnego wysiłku i tworzenia eks- nie zbliżywszy się do nich nawet. Często
chikę i wyobraźnię. Wcale nie gorszym wzor- tremalnych, a przez to dokuczliwych sytu- o przeżyciu decydowała wiara w siebie, po-
cem szkolenia w sztuce przetrwania mogą być acji. Wystarczy przeczytać instrukcję zwalająca wychodzić z najbardziej niepraw-
ćwiczenia ratownicze, w których symulacja i wszystko jest jasne. dopodobnych opresji. 

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 31

 S Z K O L E N I E
PIOTR BERNABIUK
Noc rozbitków
Tatry są specyficznym rejonem do ćwiczeń w sztuce przetrwania.
Wszystkie działania trzeba wykonywać w obecności turystów.
Z
bramy Wojskowego Ośrod-
ka Szkoleniowo-Kondycyj-
nego w Zakopanem, zwa-
nego w skrócie Woszkiem,
przechodzimy przez szosę i wkracza-
my na szlak prowadzący na grań
Czerwonych Wierchów. Na pierwszy
z nich, Małołączniak, maszerujemy
przez Halę Miętusią, drogą początko-
wo przyjemną, nagradzającą wysiłek
pięknem jesiennych widoków.
Pod Kobylarzem, gdzie zaczyna się
strome podejście skrajem piarżyska,
ćwiczymy poręczowanie, czyli zabez-
pieczenie trudnego fragmentu podejścia
liną, i podchodzenie z użyciem zamo-
cowanych na lonżach uprzęży wspi-
naczkowych. Bez wprawy trwa to długo
i bardziej utrudnia wspinaczkę, niż ją
zabezpiecza. Idea jest jednak słuszna,
bo przecież nie wybraliśmy się na tury-
styczną wycieczkę, lecz zorganizowany
32 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
przez Woszk pierwszy eksperymental-
ny kurs przetrwania dla personelu lata-
jącego.
CZY JEST
Z NAMI LEKARZ?
W skład zespołu wchodzą, między
innymi, Paweł i Tomek (nazwiska
i stopnie podczas zajęć wychodzą z uży-
cia) – piloci samolotów MiG-29, Jarek
– latający na śmigłowcu Mi-8, Sydney
– z transportowego M-28 Skytruck,
Michał, pilot zabytkowego An-2,
Krzysztof – ratownik lotniczy z Babich
Dołów. Towarzystwo młode, w dobrej
kondycji i pełne wyrozumiałości dla or-
ganizatorów przedsięwzięcia.
Z Małołączniaka przez Krzesanicę
na Ciemniak maszerujemy granią na
wysokości nieco powyżej dwóch tysię-
cy metrów. Mimo przyjemnej pogody
turystów na górze jest niewielu. Całe
szczęście, bo w końcu chodzi o przetrwanie
w dziczy i głuszy. Kilka przypadkowych osób
pojawia się jednak podczas zespołowej akcji ra-
tunkowej. Przyglądają się reanimacji instruktora
Wiesława, który udaje poszkodowanego. Robi
to tak dobrze, że gapie są przekonani, iż rzecz się
dzieje naprawdę. Gdy pada pytanie, czy jest
„WOJSKOWY wśród nich lekarz, natychmiast znikają na zej-
DRYL
podczas kursu ściu w kierunku Chudej Turni.
przetrwania
nie ma sensu”, ZAGUBIENI W TATRACH
uważają Tatry są dość specyficznym rejonem do szko-
uczestnicy
survivalu. lenia w sztuce przetrwania. Z jednej strony,
w parku narodowym poruszać się można jedynie
po szlakach, więc każda akcja wzbudza natych-
miast sensację. Z drugiej, jest tu praktycznie
wszystko, na co rozbitek może trafić w górach,
a więc strome skalne ściany, głębokie jaskinie
i nieustanne zmiany pogody.
Marsz, z przerwami na omawianie zagrożeń
i kolejne zadania, przeciąga się do szybko zapa-
dającego jesienią zmroku. Gdy w Dolinie Lejo-
 A R M I A

Trzy atuty
Kursy ratownicze i survivalowe w Wojskowym Ośrodku
Szkoleniowo-Kondycyjnym w Zakopanem ruszyły pełną parą.

S zefem ośrodka od kilku

Wcale nie gorszym wzorcem szkolenia w sztuce
przetrwania mogą być ćwiczenia ratownicze.
miesięcy jest podpułkow-
nik Dariusz Jaraszek, który ca-
łe wojskowe życie spędził wcze-
śniej w Woszku w Mrągowie,
przechodząc kolejne szczeble
od instruktora, poprzez logi-
styka i szefa szkolenia, do ko-
mendanta.
Zakopiański ośrodek ma trzy
atuty: ludzi dysponujących
bezcennym doświadczeniem
w sportach ekstremalnych,
doskonałą bazę (między inny-
mi symulatory do ratownictwa
wysokościowego i wodnego),
a tuż za progiem jedyne w
kraju góry skaliste.
Rezerwy tkwią w programie
szkolenia, który należałoby
uzupełnić doświadczeniami
z „pola walki”. Wystarczyłoby
skorzystać z wiedzy i umiejęt-
ności żołnierzy GROM lub
oferty jednej z firm prowadzo-
nych przez rezerwistów tej
jednostki. 

Lądowanie awaryjne
Warunkiem racjonalnego postępowania
w sytuacjach ekstremalnych jest opanowanie emocji.

P rzede wszystkim trzeba nadać ewentualnie ogień). Ważne jest,


sygnał wzywający pomoc i okre-
ślający położenie, aby ułatwić akcję
ratunkową i ewakuację rannych.
Ważna jest ocena sytuacji – czy
jest się na terenie przyjaznym, czy
wrogim, czy trzeba pozostać na
miejscu, czy lepiej iść po pomoc.
W TATRACH Niezbędne jest też sprawdzenie za-
jest wszystko,
na co rozbitek pasów środków medycznych, wody,
FOT. PIOTR BERNABIUK (3)
aby przez cały czas utrzymywać
łączność z ratownikami drogą ra-
diową i za pomocą sygnalizacji
dźwiękowo-optycznej. Jeśli zapad-
nie decyzja o ruszeniu się z miej-
sca, trzeba dobrze wybrać drogę
prowadzącą do celu z uwzględnie-
niem odpowiednich technik poko-
nywania przeszkód terenowych.

może trafić odzieży, żywności i zadbanie o nie. Przede wszystkim nie wolno jednak
w górach: Po opatrzeniu rannych i chorych zapominać o aspekcie psycholo-
skalne ściany, należy zrobić plan działania. Trzeba gicznym: trzeba budować ducha ze-
rzeki, głębokie
jaskinie zadbać o utrzymanie odpowiedniej społu, bo najważniejsza jest wiara
i zmiany pogody. termiki ciała (odzież i schronienie, w przetrwanie. 

wej zmęczeni uczestnicy kursu próbują sił we
wspinaczce skalnej i zjazdach linowych, zaczyna
padać deszcz. I leje, z przerwami, podczas kolej-
nych kilometrów marszu. Grzęznąc w błocie,
szukamy po ciemku miejsca na biwak w gęstym
lesie za Polaną Rogoźniczańską.
FAST FOOD NA POLANIE
W iście survivalowej scenerii rozpoczyna się
prawdziwa walka o przetrwanie, na razie najbliż-
szej nocy. Piloci urządzają legowiska z pałatek,
rozpalają ognisko, pieką ryby i kurczaki. Na
szczęście zwierzyna już oprawiona, wystarczy ją
nadziać na patyk i opiec nad płomieniem. W ze-
stawach przetrwania znajdują się nawet sól i ja-
kieś przyprawy.
Rankiem wszyscy mają pełne ręce roboty.
Najpierw muszą najprostszym sposobem rozpa-
lić ogień, potem postawić wymyślne pułapki na
zwierzynę i wreszcie zbudować podręczny agre-
gat do pozyskiwania wody, nie bacząc na to, że
w pobliżu huczy potok. Zostały jeszcze zajęcia
z nawigacji w terenie, przeprawa przez rwącą
Czarną Wodę i pokonywanie wąwozu, w którym
instruktorzy Wiesław i Marcin zastawili na roz-
bitków pułapkę.
Po zakończeniu szkolenia opinii na temat
survivalowego debiutu Woszka było mniej
więcej tyle, ilu uczestników. Dla Tomka
pierwszy kontakt ze szkołą przetrwania stano-
wił ciężkie, ale satysfakcjonujące doświadcze-
nie. Jest przekonany, że teraz lepiej by sobie
poradził w trudnej sytuacji. Podobnie Michał,
który uważa, że jak na debiutanta poszło mu
całkiem nieźle: „Dużo się nauczyłem, bo nig-
dy dotąd nie zjeżdżałem ze skałek ani nie
urządzałem noclegu po zmroku i w deszczu.
Wymęczyłem się, ale jestem szczęśliwy, że
dotarłem do domu i żyję”.
Ma jednak zastrzeżenia do atmosfery i relacji
między prowadzącym a uczestnikami: „Powin-
niśmy być bardziej jak koledzy, wprowadzanie
wojskowego drylu nie ma sensu”.
Sydney również uważa szkolenie z przetrwa-
nia za potrzebne: „Szczególnie dla nas, pilotów
latających w takich regionach jak Afganistan,
takie ćwiczenia są niezbędne. Lubię takie przy-
gody, brakowało jednak trochę realizmu”.
Na takim kursie, prowadzonym przez specja-
listę z jednostki GROM, był już Paweł. Instruk-
tor sporo go wtedy nauczył. Tutaj, w połączeniu
z przemarszem przez góry, szkolenie bardziej
przypominało walkę o przetrwanie: „Co bym
zmienił? Moje buty! Życzę sobie i wszystkim
kolegom pilotom, żeby w realu nie musieli tego
przeżywać”.
Nieco szersze spojrzenie na kurs ma Jarek,
ratownik z grupy poszukiwawczo-ratowniczej,
który szkolił się z Amerykanami w Bieszcza-
dach: „Wysiedliśmy tam ze śmigłowca w szcze-
rym polu, instruktorzy pokazywali nam, jak
rozpalać ogień i pozyskiwać jedzenie. Przy oka-
zji chyba sporo się też od nas nauczyli, gdyż je-
den z kolegów znał teren i doskonale wiedział,
gdzie i co można wykopać i zjeść. Najważniej-
sze w tym było jednakże naprowadzanie śmi-
głowca ratowniczego. A czego się dowiedzieli-
śmy w Tatrach? Chyba głównie tego, ile jeste-
śmy w stanie wytrzymać”.
Krzysztofowi brakowało podczas kursu
praktyki: „Powinniśmy się skupić na techni-
kach przetrwania, na improwizacji, a nie budo-
waniu jakiegoś napięcia poprzez wysiłek fi-
zyczny. Z drugiej strony półtora dnia w górach
to za mało, żeby doprowadzić do fizycznego
zmęczenia i by sprawdzić, jak pracuje głowa,
gdy człowiek jest pozbawiony dobrego jedzenia
i wygodnego posłania”. 

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 33

 M E D L I N E

Działania w domu dziecka

utrudniał gęsty dym.

 W nocy trwała akcja ratunkowa

po katastrofie samolotu.

Wojskowi paramedycy z 11 Dywizji

Kawalerii Pancernej w Żaganiu

34 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009

 A R M I A


Ćwiczenia prowadziło
jednocześnie kilka
zespołów ratowniczych.

J uż po raz trzeci Międzyrzecz

gościł w połowie październi-
ka uczestników Międzynarodo-
wych Ćwiczeń Zespołów Ra-
towniczych „Medline 2009”.
Brało w nich udział ponad 40
grup, kilkanaście karetek i wo-
zów strażackich z Polski oraz
Niemiec. Zmagano się z różny-
wizji Kawalerii Pancernej, sa-
perzy i płetwonurkowie z 17
Wielkopolskiej Brygady Zme-
chanizowanej, Straż Pożarna,
Policja, a nawet Specjalistycz-
na Grupa Ratownicza
NITRO-CHEM. Było kilka sce-
nariuszy kryzysowych, między
innymi pożar w domu dziecka,

Wszystko wyglądało prawie jak mi sytuacjami kryzysowymi.

w rzeczywistości: palił się dom dziecka,
wybuchł gaz i nocą rozbił się samolot.
W manewrach uczestniczyli
zawodowi i społeczni ratowni-
cy medyczni, paramedycy
z jednostek 11 Lubuskiej Dy-
wybuch gazu w międzyrzeckim
ratuszu czy nocna katastrofa
lotnicza. Zadbano o maksy-
malny realizm wszystkich zda-
rzeń. (JW) 

Scenariusz
na kryzys
FOT. JAROSŁAW WIŚNIEWSKI (4)

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 35


F E L I E T O N
ZDZISŁAW NAJDER
Idzie żołnierz borem, lasem,
przymierając z głodu czasem.
Służba a praca
P
olskie słowo „żołnierz”, podobnie
jak jego odpowiedniki w wielu
innych językach, pochodzi z nie-
mieckiego „Sold” (żołd), ponie-
waż wielu zaciągających się do
wojska najemników posługiwało się tym
językiem. Jeszcze w 1631 roku Szymon
Starowolski rozróżniał dobrowolnych „ryce-
rzy” od zaciężnych „żołnierzy”, ale wkrótce
„żołnierz” zastąpił rodzimego, słowiańskiego
„wojaka” i stał się określeniem mężczyzny
służącego w wojsku.
Właśnie, „służącego”, a nie „zatrudnione-
go” czy „pracującego”, ponieważ narażanie
się na rany i śmierć nijak się mają do otrzy-
mywanych (lub nie) pieniędzy. Żołnierz był
zatem widziany jako ktoś wierny sprawie,
znaczeniem przerastającej płacony mu żołd.
Równocześnie obowiązywała go dyscyplina,
bardziej surowa niż kapitalistyczne przepisy
pracy. I w tym swoistym poddaństwie wobec
reguł wielu pisarzy widziało cechę moralnie
wyróżniającą.
Alfred de Vigny, francuski poeta i oficer,
napisał na ten temat piękną książeczkę „Słu-
żebność i wielkość wojska” (1835). Opowia-
da ona o niedolach, związanych z wojsko-
wym kultem wierności i obowiązku. Porów-
nuje sytuację żołnierzy i marynarzy, którzy
narażają życie i muszą spełniać surowe wy-
mogi zawodu.
I żołnierz, i marynarz „żegna się z krajem,
z uśmiechami kobiet i ich miłością, z wybrań-
cami przyjaźni i przyjemnościami życia, ze
starymi rodzicami, żegna z piękną przyrodą
wsi, z drzewami, trawnikami, zapachem kwia-
tów, z posępnymi skałami… Znajdzie trzech
wrogów: wodę, powietrze i człowieka
i wszystkie chwile życia spędzi na walce
z nimi. Ten wspaniały niepokój uwalnia go
od nudy”.
Służbę od pracy odróżnia nie tylko sto-
pień ponoszonego ryzyka, ale i pewna pogar-
da dla zysku, czyli kierowanie się przy wybo-
36 POLSKA ZBROJNA NR 44 | 1 LISTOPADA 2009
Rycerskie sprawy
(44)
rze zawodu poczuciem zbiorowego
obowiązku, marzeniem o przygodach,
chęcią wykazania odwagi, dążeniem
do fachowej doskonałości, koleżeń-
stwem zawodowym, żądzą sławy, a nie
tylko potrzebą zarobienia.
Według de Vigny’ego, żołnierz
służy nie dla zysku, lecz dla honoru.
„To uczucie niezależne od czasu, od
miejsca, nawet od religii, uczucie
dumne, niezłomne, instynkt o nie-
zrównanej piękności, który dopiero
w czasach nowoczesnych zyskał god-
ne siebie imię, ale który już w staro-
żytności wytworzył wzniosłe wspa-
niałości i ją użyźnił jak owe rzeki,
które u swoich źródeł i na początku
biegu nie mają jeszcze nazwy. Ta wia-
ra, która wydaje mi się trwać jeszcze
we wszystkich, a panować w armiach,
to wiara w honor”.
Kiedyś szlachta miała obowiązek
służyć bronią ojczyźnie i to był argu-
ment za jej szlachectwem. Teraz
w oczach de Vigny’ego żołnierz
zostaje „uszlachcony” przez wy-
pełnianie śmiertelnie groźnych
obowiązków. Podobną myśl
znajdujemy w naszej starej pio-
sence:
„Chociaż żołnierz
obszarpany
Przecież ujdzie
między pany”. 
Kiedyś szlachta
miała obowiązek
służyć bronią
ojczyźnie i to był
argument za jej
szlachectwem.
 MILITARIA
MILITARIA

MILITARIA TADEUSZ WRÓBEL

MILITARIA
Redaktor działu TADEUSZ WRÓBEL

Brazylia
zbrojna
Pomimo kryzysu ekonomicznego Brazylia kontynuuje
FOT. VALTER CAMPANATO

kluczowe programy modernizacji technicznej

swoich sił zbrojnych.
POLSKA ZBROJNA NR 36 | 6 WRZEŚNIA 2009 37
 P R Z E K R Ó J
Brazylia
zbrojna
C
hoć Wenezuela wydaje
miliardy euro na zakupy
broni, to nie ona jest naj-
atrakcyjniejszym rynkiem dla
koncernów zbrojeniowych,
lecz Brazylia, która rozpoczęła zakrojoną na
lecz
szeroką skalę modernizację sił zbrojnych.
Rozbudowa potencjału militarnego to ele-
ment większego planu, którego celem jest
wzrost politycznego znaczenia Brazylii na
arenie międzynarodowej.
GRA O MILIARDY
2 października upłynął ostateczny termin
dostarczenia Brazylijczykom poprawionych
ofert przez firmy uczestniczące w przetargu
na 36 samolotów wielozadaniowych z dosta-
wą od 2014 roku. Maksymalną wartość kon-
traktu szacuje się na blisko 5 miliardów dola-
rów, co czyni go jednym z największych na
świecie. W grze są cztery firmy. Amerykań-
ski Boeing przekonuje Brazylijczyków do
swego F/A-18 Super Hornet. Francuzi zapro-
ponowali Rafale produkowany przez Dassault.
Na sukces liczy szwedzki Saab z Gripenem
NG, jak też Rosjanie z Su-35. Z rywalizacji
odpadły F-35 Lightning II i Typhoon.
Mogłoby się wydawać, że 36 samolotów to
38 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
Konkurent
Herculesa
KC-390 będzie maszyną
wielofunkcyjną.
W kwietniu 2009 roku brazylijski resort
obrony podpisał porozumienie z firmą
Embraer o rozpoczęciu prac badawczo-rozwo-
jowych nad odrzutowym samolotem transpor-
towym KC-390. Ma on być wzorowany na cy-
wilnej maszynie pasażerskiej Embraer 190.
Koszty programu wyniosą 870 milionów
euro. W wyniku prac ma powstać dwusilniko-
wa maszyna mogąca przewieźć ładunek o po-
dobnej masie co amerykański C-130J Hercu-
les. Brazylijczycy twierdzą, że KC-390 będzie
od niego tańszy w eksploatacji. Transporto-
wiec ma wejść do służby
w 2015 roku. Brazylijskie
lotnictwo wojskowe oceniło swe zapotrzebo-
wanie na 23 egzemplarze. Możliwości eks-
portowe oszacowano natomiast na prawie
700 samolotów w czasie ćwierćwiecza. Skrót
„KC” oznacza, że transportowiec będzie też
latającym tankowcem. 
nieduże zamó-
Zakup wienie. Wszyscy uczestnicy roz- niowych. W roz-
śmigłowców grywki są jednak przekonani, że to grywkę włączyli się politycy. Prezy-
i okrętów
podwodnych tylko pierwsza transza i w przyszło- dent Francji Nicolas Sarkozy w li-
sfinansowany ści do brazylijskiego lotnictwa może ście do prezydenta Brazylii Luiza
zostanie w ponad trafić znacznie więcej odrzutowców, Ignacio Lula da Silvy obiecał, że
60 procentach
pieniędzmi
nawet 120 do 2040 roku. Dziś naj- oferta Dassault będzie zawierała
z długotermino- nowsze myśliwce Brazylii to zaku- „nieograniczony dostęp do technolo-
wych kredytów pione z drugiej ręki francuskie Mira- gii” i „konkurencyjną cenę”. Mini-
bankowych, ge 2000. Nowe maszyny w ciągu ster obrony Nelson Jobim stwierdził
które wypłacane najbliższych 30 lat mają zastąpić za- później, że owe zobowiązania zosta-
będą w tran-
szach przez równo Mirage, jak też leciwe F-5M ną porównane z tym, co zaproponuje
15 lat. Brazylia i A-1M. producent Rafale.
zakończy ich Ambasada USA w Brazylii napi-
spłacanie
w 2029 roku.
KTO DA WIĘCEJ? sała na swej stronie, że Waszyngton
Brazylijczycy mają świadomość, zaaprobował transfer „całej niezbęd-
że są atrakcyjnym partnerem, dlate- nej technologii” związanej z Super
go też przedstawili listę wymagań, Hornetem. Później Boeing określił
od których uzależnili rozpatrzenie wartość owego transferu na 1,5 mi-
ofert. Jednym z nich jest transfer liarda dolarów. „Zaoferowaliśmy sze-
technologii, który pozwoli na lokal- roki program transferu technologii”,
ną produkcję samolotów wielozada- oświadczył Anatolij Isajkin, szef

mającego monopol na eksport rosyj-
skiej broni Rosoboronexportu. Także
Saab wyraził gotowość udostępnienia Bra-
zylijczykom „kluczowej technologii”, jeżeli
wybiorą Gripena. Niemniej jednak we
wszystkich tych deklaracjach brakuje kon-
kretów.
Jedynie Szwedzi ujawnili sporo szczegó-
łów swej oferty. Poza transferem technologii
zaproponowali Brazylijczykom pełny dostęp
do programu rozwojowego Gripen NG.
W Brazylii uruchomiono by linię montażową
myśliwców, tam też powstawałoby do 80 pro-
cent ich kadłubów. Zapewniono by również
możliwość serwisowania silników nowych
maszyn. Saab wyraził także między innymi
gotowość włączenia się do realizowanego
przez firmę Empresa Brasileira de Aeronauti-
ca (Embraer) programu badawczo-rozwojo-
wego odrzutowego samolotu transportowego
KC-390, z możliwością ich zakupu w przy-
szłości przez szwedzkie siły powietrzne. Pro-
ducent Gripena ma też zaproponować Brazy-
lii, by wybrała Super Tucano jako następcę
szkolnych maszyn SK60/Saab 105. W sumie
proponowany offset ma stanowić 175 procent
wartości kontraktu.
Szwedzka oferta spodobała się Embraero-
wi, o czym poinformował w końcu września
M I L I T A R I A
cytowany przez media jeden
z członków jej kierownictwa
Orlando José Ferreira Neto. Firma nie
uczestniczy jednak w przetargu, o czym przy-
pomniał minister Jobim. „My przeanalizuje-
my sprawy techniczne, rząd natomiast aspek-
ty polityczne i strategiczne”, podsumował do-
wódca brazylijskich sił powietrznych generał
Juniti Saito. Ogromnym zaskoczeniem była
wiadomość z początku września, że prezy-
denci Francji i Brazylii mieli uzgodnić szcze-
góły transakcji. Brazylijczycy kupiliby
36 Rafale, z czego 30 zostałoby zmontowa-
nych w ich kraju. Kontrakt, którego wartość
szacowana jest na 4,5 miliarda euro, zawie-
rałby opcję zwiększenia zamówienia o 84
samoloty.
Francuzi mieliby włączyć się w program
wojskowych samolotów transportowych
Embraer KC-390 i kupić dziesięć sztuk. Bra-
zylijska strona postawiła też Francji warunek
polityczny – rozszerzenie współpracy w sfe-
rze bezpieczeństwa. Szef dyplomacji Celso
Amorami otwarcie powiedział, że ostatnie
słowo w sprawie, kto dostanie wielomiliardo-
wy kontrakt, należy do prezydenta Luiza
Ignacio Lula da Silvy. Prezydencki doradca
Nowe
Black
Hawki
W tym roku Brazylijczycy złożyli
już dwa zamówienia na
śmigłowce tego typu.
W e wrześniu 2009 roku brazylijskie
siły powietrzne zamówiły sześć ko-
FOT. FORCA AEREA BRASILEIRA/SEBASTIEN LE FEYER
lejnych śmigłowców UH-60L, wartych
73,2 miliona dolarów. Maszyny mają być
dostarczone przed marcem 2010 roku.
To drugie zamówienie Black Hawków
w tym roku. Pierwsze dotyczyło czterech
śmigłowców z dostawą przed końcem
2012 roku. Brazylijskie siły powietrzne
mają już sześć UH-60L w 7 Eskadrze
„Harpii” z 8 Grupy Lotniczej stacjonują-
cej w Manaus. Takie cztery maszyny ma
również bazująca w tym mieście 4 Eska-
dra Lotnictwa wojsk lądowych. 
do spraw zagranicznych Marco Aurelio
Garcia przyznał zaś, że Brazylia zdecydowa-
ła się rozpocząć negocjacje z Francją, ale do-
dał, że jego kraj pozostaje otwarty na nowe
propozycje ze strony innych uczestników
przetargu. O tym, że procedura wyboru my-
śliwców trwa, zapewniał też minister Jobim.
Niemniej jednak można było w tych wypo-
wiedziach wyczuć, że deklaracje poczynio-
ne przez Lulę da Silvę wobec Francuzów
skonsternowały jego własny rząd i dowódcę
lotnictwa.
STRATEGICZNE
PARTNERSTWO
Informacja o tym, że „politycznie” wybra-
ny będzie Rafale, nie była zaskoczeniem,
gdyż w ostatnich latach Francja stała się naj-
ważniejszym partnerem Brazylii w sferze
techniczno-wojskowej. Prezydent Sarkozy,
bardzo aktywnie zabiegający o to, by jego
kraj uzyskał uprzywilejowaną pozycję na
tamtejszym rynku, kontynuuje politykę swe-
go poprzednika Jacques’a Chiraca. Elemen-
tem tych działań promocyjnych było chociaż-
by zaproszenie Brazylijczyków w 2005 roku
do udziału w dorocznej defiladzie wojskowej
na Polach Elizejskich w Paryżu. Na trybunie
honorowej obok Chiraca zasiadł oczywiście
Luiz Ignacio Lula da Silva.
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 39
 P R Z E K R Ó J

Program okrętów
podwodnych
2010 – Początek budowy stoczni
i bazy morskiej. Projektowanie kon-
wencjonalnych okrętów podwod-
nych.
2011 – Rozpoczęcie budowy pierw-
szego okrętu konwencjonalnego
i prac projektowych nad jednostką
o napędzie atomowym.
2013 – Rozpoczęcie budowy dru-
giego okrętu konwencjonalnego.
2014 – Przekazanie stoczni i bazy
morskiej.
2015 – Przekazanie pierwszego
okrętu konwencjonalnego i rozpoczę-
cie budowy trzeciego. Zakończenie
prac projektowych jednostki o napę-
dzie atomowym. Ruszą też prace nad
przeznaczonym dla niej reaktorem.
2016 – Początek budowy okrętu
podwodnego o napędzie atomowym.
nął termin
2017 – Przekazanie drugiej jed- rnika upły
2 paździe ia Brazylijczykom
n y
nostki konwencjonalnej i początek dostarcze h ofert przez firm
nyc
budowy czwartej. poprawio ce w przetargu
zą .
uczestnic wielozadaniowe
2019 – Przekazanie trzeciego okrę- ty
na samolo czy między innym
i
tu konwencjonalnego. a sukc es li ENEM N G
N IP
SAAB z GR
szwedzki
2020 – Zakończenie prac nad na-
pędem atomowym.
2021 – Przekazanie obu ostatnich
okrętów – konwencjonalnego i ato-
FOT. SAAB

mowego
SZWEDZI zaproponowali Brazylijczykom pełny dostęp do programu rozwojowego Gripen NG.

Działania te przyniosły efekty, czego po-
twierdzeniem są podpisane kilka tygodni te-
mu przez francuskie firmy kontrakty o war-
tości wielu miliardów euro. Są szanse na ko-
lejne. 7 września sfinalizowano umowę na
licencyjną produkcję w Brazylii 50 śmi-
głowców transportowych Eurocopter
EC 725. Koszty tego programu wyniosą 5,1
miliarda reali (1,847 miliarda euro). Wojska
lądowe i marynarka wojenna dostaną po
16 maszyn. Pozostałe 18 trafi do sił po-
wietrznych, z czego dwie mają być przysto-
sowane do przewozu VIP-ów.
Znacznie kosztowniejszy będzie podpisany
3 września w Rio de Janeiro kontrakt DCNS.
Przewiduje on budowę czterech okrętów pod-
wodnych o napędzie konwencjonalnym. Fran-
cuzi mają też pomóc w realizacji „nienukle-
arnej” części programu budowy pierwszej
brazylijskiej jednostki podwodnej o napędzie
atomowym, którego ogólne koszty sięgną
18,733 miliarda reali (6,69 miliarda euro).
TRANSAKCJA WIĄZANA
Nowe okręty mają pomóc w ochronie wy-
brzeży Brazylii, mających długość 8,5 tysią-
ca kilometrów. Sprawa wydaje się szczegól-
nie ważna w związku z odkryciem pod dnem
oceanu dużych złóż ropy naftowej. Jednost-
ki konwencjonalne powstaną w brazylijskiej
stoczni Itaguai Construcoes Navais SA,
w której DCNS nabył mniejszościowe udzia-
ły. Będą wzorowane na Scorpenach. Okręty,
które zostały wybrane również przez Chile,
Indie i Malezję, zostaną dostosowane do
wymogów brazylijskich. Ich budowa rozpo-
cznie się prawdopodobnie w 2011 roku.
Pierwsza jednostka ma być przekazana
w roku 2015, a ostatnia – w 2021. Brazylij-
czycy podali, że ich okręt atomowy ma mieć
w granicach 6 tysięcy ton wyporności. Praw-
dopodobnie będzie budowany według pro-
jektu przyszłego francuskiego podwodnego
myśliwego typu Barracuda. Prace mają roz-
począć się w 2016 roku, a przekazanie nastą-
pić pięć lat później.
Brazylia jest partnerem interesującym, ale
też bardzo wymagającym. Jej władze posta-
nowiły upiec dwie pieczenie przy jednym
ogniu – spowodować, by modernizacja sił
zbrojnych została powiązana z zastrzykiem
najnowszych technologii dla miejscowego
przemysłu zbrojeniowego, które uczynią go
konkurencyjnym i poszerzą jego ofertę pro-
dukcyjną. Jeśli ktoś chce robić interesy na
brazylijskim rynku, musi przyjąć obowiązu-
jące tam reguły gry. 

40 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009

 M I L I T A R I A

POLSKA

Radiohonker
Do połowy grudnia 2009 roku
Wojskowe Zakłady Łączności
nr 2 dostarczą wojsku cztery ze-
stawy radiostacji cyfrowych KF
RF 5800H 400W zamontowane
na samochodach osobowo-tere-
nowych Honker. Umowę z przed-
siębiorstwem z podwrocławskiej
Czernicy zawarł 30 września De-
partament Zaopatrywania Sił
Zbrojnych MON. Jest ona warta Pierws
zy
2,076 miliona złotych, co oznacza, litewsk ze Spartanó
ie w
że jeden zestaw kosztuje 519 ty- otrzym lotnictwo
ało
sięcy złotych. WZŁ-2 mają autory- LITWA 2006 ro już w grudn
iu
– dwa laku, a kolejny
Ostatni Spartan

FOT. ALENIA
zację firmy Harris (producenta ra- ta późn
iej.
diostacji) na zabudowę urządzeń
na samochodach osobowo-tereno-
W BAZIE LOTNICZEJ W ŠIAULIAI 21 października odbyło się oficjalne przekazanie litewskim siłom powietrznym
wych. Zakłady udzielą na zestawy ostatniego z zamówionych samolotów transportowych C-27J Spartan. Maszyna wylądowała tam już 12 paździer-
dwuletniej gwarancji. (ag)  nika. W czerwcu 2006 roku Litwini podpisali kontrakt na dostawę trzech transportowców produkowanych przez
POLSKA Alenia Aeronautica S.p.A. Jego wartość wyniosła 75 milionów euro. (w) 

Przybywają WIELKA BRYTANIA Ministerstwo obrony stwierdzi- go przeznaczenia miała

Łosie Plotki ło, że informacje w brytyjskich

mediach o tym, że Królewska
dać 600 milionów funtów
oszczędności.
Jeszcze w tym roku żandarmeria
dostanie cztery terenowe inter- znad Tamizy Marynarka Wojenna otrzyma je-
den zamiast dwóch plano-
Największe korzyści budżeto-
we, 7,6 miliarda funtów, przy-
wencyjne wozy dowodzenia na wanych nowych lotni- niesie Brytyjczykom
podwoziu typu SCAM SM skowców, to spekula- Największe ograniczenie zakupu
(TIWDzR SCAM SM), a kolejny cje. Miał to być „Qu- oszczędności myśliwców F-35
pojazd trafi do Szefostwa Trans- een Elizabeth”, któ- Brytyjczycy będą ze 138 do około 50.
mieli z ograniczenia
portu i Ruchu Wojsk – Centrum ry wejdzie do służby Wpływ na decyzję
zakupu
Koordynacji Ruchu Wojsk. Na zle- w 2016 roku. We- F-35. o rezygnacji przez
FOT. LOCKHEED MARTIN

cenie Departamentu Zaopatrywa- dług mediów, lotni- Londyn z jednego z lot-

nia Sił Zbrojnych MON wykonają je skowiec „Prince of Wa- niskowców miała rosnąca
wspólnie AMZ Kutno (zmodyfiko- les”, który miał dołączyć dwa cena zaplanowanych dla nich
wany samochód) i Wojskowe Za- lata później, zostałby przebudo- samolotów pokładowych. Do tej
kłady Łączności nr 1 z Zegrza (wy- wany na okręt desantowy prze- informacji resort obrony się nie
posażenie elektryczne i elektro- wożący śmigłowce. Zmiana je- odniósł. (wt) 
niczne). Zainkasują 1,66 miliona
złotych. Stosowną umowę zawarto
30 września.
Wozy, zwane przez żandarmów Ło-
Iveco łączy
CZECHY–SŁOWACJA
siami, zapewniają miejsce pracy
dowództwu oddziału specjalnego Praga i Bratysława postanowiły, że wspólnie zakupią
ŻW, ponieważ są wykorzystywane
do dowodzenia pododdziałami i in- włoskie lekkie pojazdy opancerzone Iveco LMV.
formatycznego wsparcia dowodze-
nia. Zamontowane w ich wnętrzu
środki łączności i informatyki prze-
C zesi chcą ich kupić 90, a Sło-
wacy 40. Czeski minister
obrony Martin Bartak
resortu obrony Andrej Čírtek
ujawnił, że Praga planuje dwue-
tapowe zakupy LMV. Najpierw
nabędą 90 wozów w trzech
wersjach – bojowej, dowodze-
znaczone są do zapewnienia łącz- stwierdził, że dzięki nia i wsparcia – a później praw-
ności fonicznej jawnej i niejawnej, wspólnemu zamó- dopodobnie kolejne 30
transmisji danych oraz łączności wieniu ich cena bę- egzemplarzy. Według mini-
wewnętrznej wozu. Są wśród nich: dzie niższa. Zakup stra Bartaka, LMV
radiostacja KF (o zakresie często- odbędzie się bez sprawdziły się
tliwości 1.5–30 MHz), radiostacja przetargu. Cze- w misji afgańskiej,
UKF (30–88 MHz) i radiotelefony chy mają zapłacić na której potrze-
(136–174 MHz). Opancerzone Ło- za pojazdy około by armia czeska
sie napędza silnik diesla o mocy dwóch miliardów kupiła już 19 ta-
140 koni mechanicznych. (ag)  koron. Rzecznik kich wozów. (wt) 

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 41

 M U Z E U M
Pan c erne  klechdy
MARCELI KWAŚNIEWSKI
O volvo, które trzech
prezydentów przetrwało
Gdyby opancerzone volvo 760 GLE Long o numerach rejestracyjnych WAT 1772 umiało
mówić, byłoby zapewne kopalnią wiedzy o współczesnej historii Polski.
K
iedy prezydent Wojciech
Jaruzelski odbierał jedną
z pierwszomajowych parad, jadąc
czarnym pancernym volvo, nie
mógł przewidzieć, że jego miejsce w limuzynie
wyposażonej w barek zajmie wkrótce prezydent
Lech Wałęsa.. Jemu z kolei pewnie też się nie
śniło, że na skórzanej kanapie z podgrzewanym
siedzeniem rozgości się za kilka lat prezydent
Aleksander Kwaśniewski.
MILCZĄCY
ŚWIADEK
Czarny elegant praco-
wał dla polskiego rządu
od 1986 do 2000 ro-
ku i wykonywał
swoją robotę rzetel-
nie – nie nawalał, dobrze
się prowadził i dużo nie
pił. Ot, 25 litrów na 100 kilometrów. Jak
na jego wagę – 3720 kilogramów – to całkiem
niewiele. To opancerzenie sprawiło, że zwykłe
volvo 760 GLE, ważące po opuszczeniu szwedz-
kiej fabryki 1720 kilogramów, weszło do klasy
pojazdów wagi ciężkiej.
W sumie dwie tony pancerza zamontowane
zostały w drzwiach, podłodze i w dachu wozu,
czyniąc go najbezpieczniejszym z rządowych
pojazdów. Do dziś nie wiadomo, jakich materia-
łów użyła firma pracująca wyłącznie na zamó-
wienie rządów i różnych agencji, ponieważ jest
to nadal jej tajemnicą, podobnie jak technologia
produkcji. Wiadomo jedynie, że standardowy
wóz został przecięty w zakładzie w poprzek na
pół, a potem domontowano w nim część środko-
wą o długości 1,20 metra, przez co cały pojazd
wydłużył się do 5,55 metra. Ta operacja sprawi-
ła, że stał się najbardziej charakterystycznym sa-
mochodem w rządowym garażu, bo drugiego ta-
kiego już nie zamówiono.
FOT. CSWL
Najciekawszym elementem opancerzenia li-
muzyny są szyby o grubości 3,35 centymetra,
42 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
B R O N I P A N C E R N E J
co kustosz muzeum kapitan Tomasz
Ogrodniczuk osobiście sprawdził suwmiarką.
Każda boczna szyba waży około 50 kilogra-
mów, a przednia – ponad sto. Kustosz sprawdzał
ich wytrzymałość na strzelnicy, gdzie jego
koledzy z oddziału antyterrorystycz-
nego strzelali
właśnie do ta-
kich szyb. „Kula z pistoletu wystrzelona z odle-
głości 25 metrów nawet jej nie drasnęła”, mówi
kapitan Ogrodniczuk. „Seria z kałasza ze stu
metrów też nie uczyniła jej większej krzywdy
i dopiero pociski z karabinu PK zaczęły ją
uszkadzać po kilku seriach”.
Te szyby do dziś wywołują największe emo-
cje wśród oglądających volvo podczas poka-
zów i każdy chce ich dotknąć, co sprawia, że
volvo wraca do muzeum całe w odciskach pal-
ców. Tylne szyby, w całości przyciemniane, są
zamontowane na stałe. Te z przodu od strony
kierowcy i oficera ochrony z przedniego sie-
dzenia opuszczają się 20 centymetrów.
RESPEKT DLA WŁADZY
Volvo, jak przystało na bezpieczną limuzy-
nę, wyposażone jest w specjalny układ prze-
ciwpożarowy, uruchamiający się samoistnie
przy wybuchu ognia. Nikt jak dotąd nie spraw-
dzał, czym wypełniona jest butla umieszczona
łują w bagażniku, nie chcąc
y w ywo emocje
Szyb sze cych brać na siebie ryzyka
ięk dają
najw d oglą as zniszczenia beżowej
ó
wśr o podcz ażdy skórzanej tapicerki.
lv
vo azów tkną i k ć.
k
po ich do W razie wypadku
e
chc bezpieczeństwo pasaże-
rom zapewniało wyjście awa-
ryjne z wozu, prowadzące z tylnego
przedziału przez bagażnik. Także opo-
ny, które musiały unieść prawie
cztery tony, mają specjalne wkład-
ki, pozwalające limuzynie na jaz-
dę nawet bez powietrza z prędko-
ścią 80 kilometrów na godzinę.
Dodatkowe atrybuty rządowej li-
muzyny, takie jak boczne chorągiew-
ki i czerwono-niebieskie światła umieszczone
w atrapie chłodnicy, przydają się nie tylko
podczas pokazów. Kiedy poznańska kolumna,
złożona z zabytkowego ziła, pancernego
peugeota i czarnego volvo nie mieści się pod-
czas jednych świateł na skrzyżowaniu, miga-
jące koguty i dźwięk syreny budzą respekt
kierowców.
„Chcecie pancerne volvo?”, zapytał sześć lat
temu kustosza Ogrodniczuka komendant po-
znańskiej policji. „Bierzemy. W naszym mu-
zeum wszystko jest pancerne”, odpowiedział
kustosz, i w ten sposób rozpoczął się rok
starań o przekazanie pojazdu, który w latach
2000–2002 roku służył w XIX Oddziale Cen-
tralnego Biura Śledczego w Poznaniu. Nie wia-
domo, co czarny elegant dokładnie robił dla
CBŚ, poza tym, że – jak zanotowano w karcie
wozu – „zabezpieczał akcje w terenie”. Wiado-
mo tylko, że nie strzelano do niego, bo nie ma
widocznych śladów na karoserii. 
W Muzeum Broni Pancernej w Poznaniu można
obejrzeć 37 pojazdów pancernych. Większość eks-
ponatów była wykorzystywana podczas II wojny
światowej. Nieetatowym kustoszem muzeum jest
kapitan TOMASZ OGRODNICZUK.
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
BEZPIECZEŃSTWO
TOMASZ
OTŁOWSKI
Redaktor działu MAREK PIELACH

FOT. AISGUARDED

Rewizja wizji
Nasz kraj ma dziś solidne gwarancje bezpieczeństwa,
a jego sytuacja międzynarodowa jest najlepsza od 400 lat.
To jednak nie znaczy, że tak będzie zawsze.
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 43
 S T R A T E G I A
Z DUŻĄ DOZĄ
PRAWDOPODOBIEŃSTWA
można założyć, że świat
około roku 2025 nadal
nie będzie spokojny i bezpieczny.
Rewizja wizji
W
ciągu dwóch dekad od
odzyskania w 1989
roku suwerenności
udało się Polsce roz-
winąć przyjazne stosunki z większo-
ścią sąsiadów, uzyskać członkostwo
w sojuszu północnoatlantyckim i Unii
Europejskiej, zmodernizować pań-
stwo, gospodarkę i siły zbrojne. Pro-
cesy rozszerzania NATO i UE usunę-
ły ostatnie ślady podziałów w Europie
Środkowej. Nie ma dziś w bezpośred-
nim otoczeniu międzynarodowym
Polski żadnego zagrożenia o charak-
terze militarnym. Budując skuteczny
system bezpieczeństwa narodowego,
musimy jednakże skupiać się na wy-
44 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
zwaniach i zagrożeniach, które – dziś
zaledwie hipotetyczne – mogą z całą
mocą objawić się za jakiś czas. Warto
w tym kontekście pamiętać, że
w 1930 roku nie było w Europie niko-
go, kto mógłby przewidzieć, że po
upływie dekady Stary Kontynent po-
grąży się w chaosie największej w hi-
storii ludzkości wojny.
NIE ZAZNAMY SPOKOJU
Z dużą dozą prawdopodobieństwa
można założyć, że świat około roku
2025 również nie będzie spokojny
i bezpieczny. Podział na stabilną
i bogatą Północ oraz biedne i niesta-
bilne Południe pewnie się nasili.
Kurczące się zasoby naturalne (nie tylko su-
rowców energetycznych, ale też między inny-
mi wody pitnej czy bogatych łowisk mor-
skich) staną się jedną z głównych przyczyn
sporów i konfliktów między państwami.
Ze względu na pogarszającą się sytuację
społeczno-ekonomiczną i polityczną wielu
regionów świata więcej niż dziś będzie też
zapewne państw upadłych. Kraje te, pozba-
GŁÓWNYMI wione efektywnej władzy centralnej, będą
CELAMI
imigrantów
stanowić dla swego otoczenia międzynarodo-
będą nie tylko wego prawdziwe rozsadniki chaosu, anarchii,
Ameryka terroryzmu i piractwa.
Północna Szybki wzrost liczby ludności w chronicz-
i Europa,
ale także
nie biednych, zacofanych i niestabilnych re-
Brazylia, Chiny gionach świata zwiększy presję migracyjną
i Rosja. skierowaną do państw i grup państw o wyso-

FOT. US NAVY
kim poziomie życia i rozwoju. Głównymi ce-
lami imigrantów będą nie tylko Ameryka
Północna, Europa (przede wszystkim Unia
Europejska), Australia, ale też zapewne Bra-
zylia, Chiny, a nawet Rosja. W skrajnych wy-
padkach zjawisko migracji może – wskutek
na przykład dużego konfliktu zbrojnego, dra-
matycznych zmian klimatycznych lub kata-
strofy naturalnej – przyjąć rozmiary exodusu,
który istotnie zagrozi stabilności i bezpie-
czeństwu krajów będących celem takiej no-
wożytnej „wędrówki ludów”.
Rzeczywistość międzynarodowa będzie
kształtowana przez liczne procesy geopoli-
tyczne, z których część zauważalna jest już
dziś. Najważniejsze z nich to narastająca ry-
walizacja mocarstw o wpływy i pozycję w re-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
gionach bogatych w surowce energetyczne,
a także słabnąca globalna strategiczna pozy-
cja Stanów Zjednoczonych, powodująca, że
rośnie znaczenie nowych graczy państwo-
wych, takich jak Chiny w wymiarze global-
nym oraz Brazylia, Rosja, Niemcy, Indie czy
Iran w wymiarze regionalnym.
Te zmiany w globalnym układzie sił,
utrwalające „realny multilateralizm”, pocią-
gną za sobą przewartościowania nie tylko
w sferze polityki międzynarodowej, ale także
funkcjonowania wielu organizacji z ONZ na
czele. Aby przetrwać i zwiększyć swą sku-
teczność (nadszarpniętą w minionej deka-
dzie), będzie ono zmuszone dostosować się
do nowych realiów geopo-
lityki światowej, zwłasz-
cza w wymiarze bezpie- Bliski Wschód
czeństwa i w kwestii in-
strumentów utrzymania
nie przestanie
oraz przywracania poko- być jednym
ju. W szczególności ozna-
cza to bardzo realną per- z najbardziej
spektywę poszerzenia Ra-
dy Bezpieczeństwa o dwa
niestabilnych
„wschodzące mocarstwa”. regionów świata
Niewykluczone, że ta
sprawa stanie się w najbliższych latach przed-
miotem ostrej debaty międzynarodowej,
a być może wręcz osią sporów i konfliktów.
WIĘCEJ TERRORYZMU
Nie należy też oczekiwać, że w ciągu naj-
bliższych 15 lat znikną główne problemy po-
lityczne i strategiczne, takie jak napięcia
i konflikty na Bliskim Wschodzie, ekstremizm
i terroryzm islamski czy żywiołowy rozwój
technologii rakietowych. Region Bliskiego
Wschodu, zarówno obecnie, jak i w przeszło-
ści, także za półtorej dekady będzie z pewno-
ścią jednym z kilku „sworzni geopolitycz-
nych” kształtujących rzeczywistość między-
narodową w skali całego globu. Co więcej,
można śmiało zakładać, że jeszcze bardziej
zyska na znaczeniu jako region dysponujący
największymi na świecie zasobami surow-
ców energetycznych. To właśnie ten czynnik
będzie powodować narastanie zainteresowa-
nia Bliskim Wschodem ze strony dzisiejszych
i przyszłych mocarstw, których gra interesów
i rywalizacja nie będą zasadniczo sprzyjać
stabilizowaniu sytuacji w tej części świata.
Można więc się spodziewać, że region bli-
skowschodni pozostanie, tak jak dziś, jednym
z najbardziej niestabilnych obszarów. Choć
dynamika procesów demograficznych nie
przedstawia się dla Izraela pomyślnie, to nie
wydaje się, aby doszło do trwałego porozu-
mienia z Palestyńczykami. Nie sposób dziś
przewidzieć, czy permanentne utrzymywanie
się napięcia wokół takich kwestii, jak spór
izraelsko-palestyński, mocarstwowe aspiracje
Iranu lub islamski ekstremizm doprowadzą
do otwartego konfliktu zbrojnego. Ryzyko ta-
kiego scenariusza z pewnością istnieje i wie-
le wskazuje na to, że wraz z upływem czasu
będzie rosło, tym bardziej że nie widać czyn-
ników, które mogłyby odwrócić ten nieko-
rzystny trend.
Należy się też spodziewać w ciągu najbliż-
szych kilkunastu lat wzrostu zagrożenia ter-
roryzmem islamskim. Nasileniu się tego zja-
wiska – i leżącego u jego podstaw ekstremi-
zmu religijnego – sprzyjać będzie zresztą
wspomniane wcześniej pogorszenie warun-
ków życia, sytuacji społeczno-ekonomicznej
i politycznej w wielu rejonach świata. Co
gorsza, można się obawiać, że wraz z prze-
dłużaniem się wojny z ekstremizmem islam-
skim narastać będzie bru-
talność działań terrory-
stów, być może włącznie
z zastosowaniem przez
nich broni masowego raże-
nia. Może być to o tyle
bardziej prawdopodobne,
że w ciągu najbliższej de-
kady islamscy radykało-
wie zdołają najpewniej po-
nownie objąć rządy
w Afganistanie, skąd – po
klęsce militarnej – wycofają się siły między-
narodowe, oraz przejąć władzę w Pakistanie.
Szanse, że w tym czasie w ręce wpadnie im
przynajmniej kilka gotowych ładunków nu-
klearnych, należy ocenić jako duże.
Niemożność zapobieżenia żywiołowemu
rozwojowi radykalnego islamu w regionie
AfPak znacznie pogorszy ogólną pozycję Za-
chodu w wojnie z islamskim ekstremizmem
i destrukcyjnie wpłynie na sytuację bezpie-
czeństwa międzynarodowego. Spośród wie-
lu niekorzystnych następstw takiego obrotu
wydarzeń dla krajów demokratycznych jed-
no wymaga szczególnego odnotowania:
zwiększenie kontrolnej i nadzorczej wzglę-
dem obywateli roli państwa. Wzrost zagro-
żenia terrorystycznego sprawi bowiem, że
społeczeństwa zachodnie zgodzą się na
ograniczenie swobód i wolności obywatel-
skich w celu poprawy stanu bezpieczeństwa
jednostek i ogółu obywateli. Ograniczenia
takie, wprowadzane jako rozwiązania tym-
czasowe, w rzeczywistości nabiorą trwałego
charakteru, co będzie oznaczać koniec zna-
nego nam dziś modelu zachodniej demokra-
cji liberalnej.
WYZWANIE DLA ZACHODU
Pomimo wysiłków społeczności międzyna-
rodowej dalszemu osłabieniu ulegnie reżim
nieproliferacji technologii rakietowych. Po-
stęp naukowo-technologiczny w konstruowa-
niu rakiet różnego typu i zwiększająca się
liczba podmiotów, które wchodzą w posiada-
nie technologii rakietowych, sprawią, że za-
panowanie nad rozprzestrzenianiem się tego
typu uzbrojenia stanie się w praktyce nie-
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 45
 S T R A T E G I A
możliwe. Z tego też względu już w niedale-
kiej przyszłości nasili się obserwowane już
dziś (Hezbollah, Hamas) zjawisko dążenia or-
ganizacji ekstremistycznych i terrorystycznych
do posiadania rozbudowanych arsenałów ra-
kietowych oraz efektywnego stosowania ich
w walce.
W połączeniu z prognozowanym ogólnym
wzrostem aktywności islamskich ugrupowań
terrorystycznych perspektywa ta stwarza po-
ważne wyzwanie dla bezpieczeństwa wielu
państw Zachodu. Co to oznacza w praktyce?
Jak się wydaje, przede wszystkim koniecz-
ność poszukiwania skutecznych rozwiązań
defensywnych, niwelujących lub ograniczają-
cych zagrożenie ze strony arsenałów rakieto-
wych. Przez najbliższe półtorej dekady bę-
Polska powinna aktywnie działać na rzecz
umacniania pozycji Unii Europejskiej i NATO
dziemy więc świadkami intensywnych wysił-
ków na rzecz rozwoju, wdrażania i udoskona-
lania systemów obrony antyrakietowej różne-
go typu i przeznaczenia – od strategicznych
po taktyczne (rozwijane głównie przez Izra-
el). Niedawna zmiana priorytetów admini-
stracji USA odnośnie do projektu systemu
Missile Defense nie jest więc odstępstwem
od słusznej strategii, a jedynie zmianą środ-
ków wiodących do celu.
KONCERT MOCARSTW
Rozwój sytuacji w Europie oraz w bezpo-
średnim otoczeniu Polski będzie konsekwen-
cją tych procesów globalnych. Z całą więc
pewnością zaostrzy się – także w naszym
kraju – problem nielegalnej migracji z regio-
nów biedy i niestabilności w Azji czy Afryce.
Nie unikniemy też w Europie kolejnych, być
może niezwykle krwawych i spektakular-
nych, zamachów terrorystycznych przepro-
wadzanych przez islamskich radykałów, któ-
rzy wzmocnieni klęską NATO i USA w Afga-
nistanie zintensyfikują działania przeciwko
Zachodowi. Jest niestety wysoce prawdopo-
dobne, że dramat taki może wydarzyć się
również w Polsce.
Wiele z wyznaczników przyszłego kształtu
rzeczywistości międzynarodowej na Starym
Kontynencie ma jednak charakter homoge-
niczny i wynika z samej specyfiki sytuacji
w Europie. Przede wszystkim chodzi tu
o proces integracji europejskiej, który w cią-
gu najbliższych 15 lat będzie najpewniej kon-
tynuowany, choć z coraz większymi proble-
mami. Będą one wynikać głównie z zauważal-
nego już dziś osłabienia „ducha integracji”
46 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
w Europie, a także wzrostu tendencji nacjo-
nalistycznych oraz swoistego egoizmu w de-
finiowaniu i implementowaniu interesów na-
rodowych poszczególnych państw członkow-
skich UE. Najlepszym tego przykładem jest
projekt Gazociągu Północnego, który nijak
się ma do ideałów wspólnej, zjednoczonej
Europy, a jego realizacja znacznie przyspie-
szy niekorzystne procesy na kontynencie eu-
ropejskim.
EGOIZM NIE POPŁACA
Tego typu problemów zapewne pojawi się
więcej w najbliższej przyszłości. Co ciekawe,
kwestie polityki i bezpieczeństwa energetycz-
nego państw europejskich będą właśnie tym
obszarem, w którym taka egoistyczna polityka
poszczególnych członków UE będzie się ujaw-
niać ze szczególną mocą. Nie można wyklu-
czyć, że grozi nam w Europie powrót do swe-
go rodzaju „koncertu mocarstw” – układu
międzynarodowego, w którym kilku dużych
i silnych graczy rozgrywa swe interesy poli-
tyczne w skali całego kontynentu.
Zaznaczy się w tym udział Rosji, która
konsekwentnie umacniać będzie swą pozycję
regionalnego agresywnego mocarstwa, reali-
zującego w polityce wewnętrznej idee „demo-
kracji sterowanej”. Mocarstwa, które za pomo-
cą wszystkich środków dąży do odzyskania
utraconej strefy wpływów w Europie Wschod-
niej. Jednym z takich środków oddziaływania
na sytuację strategiczną w całej Europie bę-
dzie rosyjska polityka energetyczna.
Podejmowane już dziś przez wiele państw
europejskich wysiłki na rzecz zmniejszenia
uzależnienia surowcowego od Rosji tylko
częściowo stępią ostrze rosyjskiej „broni ga-
zowej” i w perspektywie 15 lat Moskwa naj-
pewniej wciąż będzie w stanie skutecznie re-
alizować swe interesy geopolityczne dzięki
polityce szantażu energetycznego, szczegól-
nie wobec regionu Europy Wschodniej
i – w mniejszym nieco stopniu – Środkowej.
To właśnie ta agresywna rosyjska polityka
mocarstwowa oraz wewnętrzne kłopoty Unii
Europejskiej sprawią, że proces rozszerzania
UE na Wschód zostanie zapewne praktycz-
nie zahamowany. W ciągu najbliższych 15
lat Moskwie uda się zresztą ponownie umie-
ścić w rosyjskiej strefie wpływów Ukrainę,
instalując w Kijowie przychylny Rosji rząd
i oplatając kraj siecią zależności ekonomicz-
nych, biznesowych i politycznych. Również
Białoruś i Mołdawia utrwalą swe pozycje
rosyjskich satelitów, co być może popchnie
nawet Rosjan do starań o połączenie wszyst-
kich tych organizmów państwowych w jeden
federacyjny podmiot, na wzór dawnego
ZSRR.
Warto w tym miejscu odnotować, że umoc-
niona Rosja, dysponująca instrumentami sku-
tecznego oddziaływania na politykę wielu
państw europejskich, będzie też systematycz-
nie dążyć do zmniejszenia znaczenia i pozy-
cji tych państw środkowoeuropejskich, które
jako formalnie zakotwiczone w zachodnich
strukturach politycznych i bezpieczeństwa
nie będą mogły być przez Moskwę „odzyska-
ne”. Sprawi to, że jednym z kluczowych wy-
zwań stojących przed polską polityką zagra-
niczną stanie się w najbliższych latach prze-
łamywanie tego rosyjskiego obstrukcjonizmu
i łagodzenie jego negatywnych konsekwencji
dla pozycji regionalnej Polski.
Zmiana atmosfery w Europie może sprzyjać
nasileniu się niekorzystnych tendencji w łonie
NATO. Co prawda organizacja ta nie zostanie
ani rozwiązana, ani zastąpiona inną strukturą
(czego bardzo chcieliby Rosjanie), ale wiele
czynników – w tym zwłaszcza faktyczna mili-
tarna porażka w Afganistanie – sprawi, że po-
zycja i siła sojuszu ulegną daleko idącemu
osłabieniu. Dramatycznie zmaleje też atrak-
cyjność NATO jako gwaranta „twardego” bez-
pieczeństwa, co wpłynie na zahamowanie pro-
cesu rozszerzania. Jeśli sojusznikom nie wy-
starczy politycznej woli i strategicznej wy-
obraźni, żeby radykalnie dostosować pakt do
nowych realiów, nieuchronnie czekać go bę-
dzie proces powolnego obumierania.
SOJUSZNICY POD RĘKĄ
Co na to Polska? Przede wszystkim powin-
niśmy już dzisiaj aktywnie działać na rzecz
umacniania roli i pozycji zarówno Unii Euro-
pejskiej, jak i NATO. Nie możemy utrwalać
tendencji, które w dłuższym okresie okażą się
dla nas poważnym zagrożeniem. Zorientowa-
nie się Polski na bliską strategiczną współpra-
cę ze Stanami Zjednoczonymi jest wciąż opcją
potencjalnie atrakcyjną.
Niedawna zmiana planów Waszyngtonu
w sprawie rozmieszczenia w Polsce kompo-
nentu systemu MD pokazuje jednak, że tego
typu kalkulacje strategiczne obciążone są po-
ważnym ryzykiem i niepewnością. Sojuszni-
ków powinniśmy więc poszukiwać blisko sie-
bie, wśród krajów i narodów podzielających na-
szą optykę rozwoju sytuacji międzynarodowej
w Europie i na świecie. Wśród innych działań,
które należałoby podjąć już dzisiaj, warto wy-
mienić także intensywną modernizację naszych
sił zbrojnych, zwłaszcza w zakresie systemów
obrony przeciwlotniczej, sił obrony wybrzeża
i komponentu obrony terytorialnej. 
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

C na to  NATO
CHORWAT Željko Komšic (z lewej) i sekretarz generalny sojuszu Anders Fogh Rasmussen Każda z grup dba o własne sprawy, nie
bacząc na interesy państwa, i z nieufnością,
a nawet wrogością patrzy na sąsiadów. Bo-
śnia i Hercegowina nie ma nawet jednego
prezydenta, tylko trzech (kolegialna prezy-
dentura): Chorwata Željko Komšicia, Bo-
śniaka Harisa Silajdžicia i Serba Nebojšę
Radmanovicia, co świadczy o tym,
Radmanovicia
Bośnia jak sztucznym tworem jest to
i Hercegowina
państwo.
nadal nie jest
samodzielna, O konieczności zmian wypo-
pozostaje na łasce wiedział się Carl Bildt, szwedz-
międzynarodowej ki minister spraw zagranicz-
społeczności. nych. W mniej zawoalowany niż
Rasmussen sposób ostrzegł – Bo-
śnia i Hercegowina może stać się ma-
ruderem Bałkanów, jeśli szybko i sprawnie
nie poradzi sobie z zawarciem kompromi-
su pomiędzy wszystkimi grupami religij-

FOT. NATO
nymi i etnicznymi. Lars Wahlund nato-
miast ze szwedzkiego ministerstwa spraw
zagranicznych zauważył, że „cały region
ROBERT CZULDA
zbliża się w stronę Unii Europejskiej

Kłopotliwy kandydat
i NATO, a więc bardzo groźne byłoby po-
zostawienie Bośni samej”.

NIKŁE NADZIEJE
Wewnętrzna niestabilność i nietrwała
Wewnętrzna niestabilność nie czyni równowaga, bo w każdej chwili może dojść
z Bośni i Hercegowiny wiarygodnego partnera do wznowienia walk, nie czynią z Bośni
i Hercegowiny wiarygodnego partnera ani
ani dla Unii Europejskiej, ani dla NATO. dla Unii Europejskiej, ani dla NATO. Jakim

B
ośnia i Hercegowina chce wstą-
pić do NATO. To zgłoszenie
przyjęte zostało z rezerwą przez
dyplomatów i polityków, bo-
wiem wiadomość przyszła w dość dziw-
nym dla tego kraju momencie. Zdaniem
wielu obserwatorów sytuacja wewnętrzna
jest tam najgorsza od początku lat
dziewięćdziesiątych, a więc okresu,
w którym państwo pogrążone było
w krwawej i bezsensownej wojnie domo-
wej (1992–1995). Bośnia i Hercegowina
nadal nie jest samodzielna, pozostaje na
łasce społeczności międzynarodowej – naj-
pierw NATO, a obecnie Unii Europejskiej.
Część polityków obawia się, że kraj ten
może się rozpaść.
SŁOWA MIŁE, ALE PUSTE
Nic dziwnego, że decyzja Sarajewa nie
spotkała się z entuzjazmem w Brukseli,
lecz co najwyżej z „dyplomatyczną życzli-
wością”. Sekretarz generalny sojuszu
Anders Fogh Rasmussen rozmawiał
z bośniacką delegacją o ewentualnym
udziale w misji ISAF oraz intensyfikacji
współpracy w ramach Partnerstwa dla
Pokoju.
W sprawie członkostwa ograniczono się
do miłych, ale pustych słów. „Najlepszą
drogą do stabilności na Bałkanach jest inte-
gracja euroatlantycka, na którą składa się
obecność Bośni i Hercegowiny w NATO”.
Od razu dodał, że ambitny kandydat powi-
nien zintensyfikować swoje wysiłki w re-
formowaniu – rozwijaniu demokracji,
wzmacnianiu struktur państwa i rozwoju sił
zbrojnych. Była to kurtuazyjna próba zako-
munikowania, że Bośnia i Hercegowina nie
spełnia jeszcze wymogów członkowskich.
Zadanie to może być ponad siły tego nie-
wielkiego państewka, które zostało stwo-
rzone decyzją mocarstw w 1995 roku. Kraj
zamieszkują prawosławni Serbowie, muzuł-
mańscy Bośniacy i katoliccy Chorwaci,
którzy tworzą dwa autonomiczne podmioty:
Republikę Serbską i Federację Muzułmań-
sko-Chorwacką.
bowiem pożytkiem dla sojuszu byłby czło-
nek, który nadal wymaga wsparcia, udziela-
nego najpierw przez SFOR, a od 2004 roku
przez EUFOR, w ramach misji „Althea”.
Bośnia i Hercegowina ciągle ma status pro-
tektoratu społeczności międzynarodowej.
Wielu polityków uważa, że nie jest ona
jeszcze gotowa na samodzielność.
Dla tego państwa jest jednak cień na-
dziei. Daje ją pozytywne zakończenie roz-
mów politycznych i przezwyciężenie impa-
su. Wsparcia udziela Turcja, która uważa,
że parasol UE i NATO zapewni Bałkanom
stabilizację. W kolejnych rozmowach udział
weźmie Olli Rehn, komisarz Unii Europej-
skiej do spraw rozszerzenia. Negocjacje
w sprawie akcesji do NATO prowadzić ma
amerykański zastępca sekretarza stanu
Jim Steinberg. „Byłby to początek proce-
su”, wierzy Bildt. „Mamy nadzieję, że dia-
log będzie kontynuowany”. Wszystko za-
tem wydaje się możliwe – skoro pełnopraw-
nym członkiem NATO jest Albania, to chy-
ba każdy może nim być, nawet Bośnia
i Hercegowina. 

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 47

 C Y B E R T E R R O R Y Z M
KRZYSZTOF GŁOWACKI
Straż wirtualna
Ostatnio rosyjscy hakerzy przypuścili atak na serwery
polskich instytucji państwowych. To nie pierwszy tego typu przypadek.
A
tak był zorganizowany.
Plany hakerów udaremni-
ły jednak cyberpatrole
Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, które na czas wy-
chwyciły podejrzany ruch w sieci.
Rosjan powstrzymano dzięki mecha-
nizmom i procedurom, które funkcjo-
nują między innymi w ramach CERT.
GOV.PL. Głównym zadaniem Rządo-
wego Zespołu Reagowania na Incy-
denty Komputerowe jest zapewnia-
nie i rozwijanie zdolności jednostek
organizacyjnych administracji pu-
blicznej do ochrony przed cyberza-
grożeniami.
Ostatnio w CERT.GOV.PL mają
pełne ręce roboty. Wrześniowy cybe-
ratak nie był bowiem pierwszym.
W maju tego roku zespół udaremnił
ataki na komputery pracowników ad-
ministracji publicznej. Polegały one na
rozsyłaniu pocztą elektroniczną złośli-
wego oprogramowania, które służyło
48 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
do zbierania informacji, w tym trans-
ferowania poza instytucję dokumen-
tów znalezionych na dyskach twar-
dych lub zasobach sieciowych. Naj-
gorzej było jednak w 2008 roku
– komputery i oficjalne witryny pol-
skich urzędów stały się celem około
500 tysięcy ataków cybernetycznych.
POLSKIE REALIA
Chociaż Polska nie jest zinformaty-
zowana w tak dużym stopniu jak
choćby Estonia, należy zakładać, że
może ona w najbliższej dekadzie stać
się celem cyberataków.
Po pierwsze, procent użytkowni-
ków internetu w polskim społeczeń-
stwie stale wzrasta.
Po drugie, bardzo wielu Polaków
korzysta już z możliwości obsługi
kont bankowych i telefonów komór-
kowych przez internet.
Po trzecie, krytyczna infrastruktu-
ra techniczna Polski (administracja
rządowa, służby, wojsko, transport, energe-
tyka) jest w znacznym stopniu zinformaty-
zowana.
Nie bez znaczenia jest również to, że Polska
jako uczestnik operacji stabilizacyjnych
w Iraku czy Afganistanie znajduje się na ce-
lowniku grup terrorystycznych, które mogą
zastosować wobec niej atak cybernetyczny.
Należy także pamiętać, że jak każdy inny
kraj jesteśmy narażeni na liczne próby cy-
berszpiegostwa ze strony służb specjalnych
obcych państw.
Biorąc to pod uwagę, Polska utworzyła
POLSKA jako
w 2008 roku w Departamencie Bezpieczeń-
uczestnik stwa Teleinformatycznego ABW Rządowy Ze-
operacji spół Reagowania na Incydenty Komputerowe
stabilizacyjnych – CERT. Na pochwałę zasługuje również sys-
w Iraku
czy Afganistanie
tem wczesnego ostrzegania o zagrożeniach
jest na ARAKIS-GOV, który jest efektem współpracy
celowniku grup Departamentu Bezpieczeństwa Teleinforma-
terrorystycznych, tycznego ABW oraz CERT.
które mogą
zastosować
ARAKIS-GOV powstał na potrzeby wspar-
wobec niej atak cia ochrony zasobów teleinformatycznych ad-
cybernetyczny. ministracji państwowej. Nie jest typowym sys-
 B E Z P I E C Z E Ń S T W O

Zbawienny impuls
Wiosną 2007 roku świat był
świadkiem pierwszej wojny cybernetycznej.

W odpowiedzi na
decyzję estoń-
skich władz o przenie-
zję spadły pierwsze ro-
syjskie bomby, w cyber-
przestrzeni bombardo-
berterroryzmu. W Sta-
nach Zjednoczonych
utworzono Narodowy
sieniu pomnika upa- wanie trwało od dłuż- Wydział do spraw Bez-
miętniającego żołnierzy szego czasu. Najpierw pieczeństwa Cyberne-
Armii Czerwonej zmaso- tycznego w Departa-
wane ataki rosyjskich mencie Bezpieczeństwa
hakerów uderzyły w sys- Narodowego. USA powo-
temy informacyjne łały także Air Force
centralnych organów Cyber Command, które-
państwa estońskie- go zadaniem będzie
go. Zablokowane zo- obrona przed ataka-
stały nie tylko strony mi w cyberprzestrze-
rządu i kancelarii pre- ni oraz szkolenie
zydenta, ale również wojska do tego typu
głównych gazet. Padły zadań.
systemy bankowe i we- informatycy związani Europa również nie za-
wnętrzna sieć policji. z organizacją Russian sypia gruszek w popie-
Estonia nie była jedy- Business Network zaata- le. W maju 2008 roku
nym celem kremlow- kowali strony gruzińskie- pakt północnoatlantyc-
skich hakerów. Niedaw- go MSZ, zamieszczając ki otworzył w Tallinie
no minął rok od konflik- na nich portret Micheila Centrum Doskonalenia
tu gruzińsko-rosyjskie- Saakaszwilego ustylizo- Obrony przed Cyberata-
go. Chociaż w świecie wanego na Hitlera. kami. Zmiany zaszły też
FOT. ITSNOTACON.CO.UK

realnym to Gruzja wy- Opisane zdarzenia dały w samej Estonii, która

wołała konflikt, w świe- impuls wielu państwom przyjęła kompleksową
cie wirtualnym wygląda i rządom do wypracowy- narodową strategię
to inaczej. Na długo wania koncepcji obrony bezpieczeństwa infor-
przed tym, jak na Gru- przed zagrożeniami cy- matycznego. 

temem zabezpieczającym i w żadnym wypad- wanie geograficznej lokalizacji podejrzanego związanych z obronnością. Ich efektem ma
ku nie zastępuje standardowych systemów ruchu. być amerykańsko-polska umowa o współpracy
ochrony sieci, takich jak firewall, antywirus Ponadto system ARAKIS-GOV – co jest w wojskowej obronie informatycznej, która ma
czy IDS/IPS. Może być jednak z powodze- bardzo ważne i unikatowe – w żaden sposób być przygotowana do końca 2009 roku.
niem stosowany jako uzupeł- nie monitoruje treści informa-
nienie tych systemów i dostar-
W 2008 roku polskie cji wymienianych przez chro- REWOLUCJA W SIECI
czać informacji na temat: nioną instytucję z internetem. To pozytywny sygnał. Warto byłoby jednak
zagrożeń takich jak worm; no- urzędy, ich oficjalne Sondy systemu instalowane stworzyć w najbliższym czasie odrębną, spój-
wych typów ataków, obserwo- witryny i komputery są bowiem poza chronioną ną i efektywną strategię zapobiegania i obrony
wanych z poziomu dużej
liczby lokalizacji; trendów ak-
stały się celem około siecią wewnętrzną instytucji.
CERT.GOV.PL i ARAKIS-
przed cyberterroryzmem na wzór estońskiej
strategii bezpieczeństwa informatycznego,
tywności ruchu sieciowego na 500 tysięcy ataków -GOV to dopiero początek za- zharmonizowanie polskiego ustawodawstwa
poszczególnych portach; tren- cybernetycznych bezpieczania Polski przed cy- w dziedzinie bezpieczeństwa informatyczne-
dów aktywności wirusów roz- berzagrożeniem. Wojskowi go, utworzenie scentralizowanej jednostki rzą-
syłanych pocztą elektroniczną; zagrożeń z Departamentu Transformacji MON też chcą dowej na bieżąco monitorującej sytuację
lokalnych związanych z konkretną, chronioną utworzenia nowej jednostki, której zadaniem w kraju i na świecie oraz koordynującej dzia-
lokalizacją; braku aktualnych szczepionek an- będzie ochrona Polski przed atakami cyberne- łania instytucji w razie kryzysu.
tywirusowych; zainfekowanych hostów w sie- tycznymi. Zamiast karabinów, czołgów i dział Warto byłoby także utworzyć komórki zaj-
ci wewnętrznej; nieszczelnej konfiguracji – centrum złożone z setek komputerów. Za- mujące się bezpieczeństwem infrastruktury
brzegowych systemów zaporowych; prób ska- miast uzbrojonych żołnierzy – informatycy w poszczególnych jednostkach administracji
nowania publicznej przestrzeni adresowej, za- w wojskowych mundurach. państwowej i samorządowej i włączyć pol-
równo z internetu, jak i z sieci wewnętrznej. MON na razie nie zdradza szczegółów do- skich ekspertów do spraw bezpieczeństwa in-
Ponadto, narzędzia zaimplementowane tyczących nazwy nowej jednostki, jej wyposa- formatycznego w prace utworzonego przez
w ARAKIS-GOV umożliwiają między innymi żenia i składu, a także terminu rozpoczęcia NATO Centrum Doskonalenia Obrony przed
porównanie statystyk ruchu sieciowego wi- służby. Wiadomo jednak, że od wielu miesię- Cyberatakami. Najważniejsza wydaje się jed-
dzianego z poziomu chronionej lokalizacji cy trwają poufne rozmowy z Pentagonem na nak zmiana nastawienia polityków i zwykłych
z globalnym obrazem pochodzącym ze wszyst- temat współpracy przy wypracowaniu metod użytkowników internetu do zagrożeń płyną-
kich zainstalowanych sensorów oraz zobrazo- i narzędzi obrony systemów informatycznych cych z sieci teleinformatycznych. 

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 49

 Z A G R O Ż E N I A

P
olska jest zainteresowana nowym
systemem obrony antyrakietowej
w Europie. Gotowość udziału w tej
inicjatywie wyraził premier Donald
Tusk, a prezydent Lech Kaczyński
stwierdził, że rozmowa z wiceprezydentem Joe
Bidenem napełniła go optymizmem.
Również premier Czech Jan Fisher potwier-
dził, że jego kraj jest gotowy wziąć udział w no-
wym amerykańskim projekcie zaproponowanym
europejskim sojusznikom.
DALEKA PERSPEKTYWA
17 września 2009 roku prezydent Barack
Obama ogłosił, że Stany Zjednoczone rezygnu-
ją z planów rozmieszczenia w Polsce i Cze-
chach elementów globalnego systemu obrony
antyrakietowej przed międzykontynentalnymi
TADEUSZ WRÓBEL
pociskami balistycznymi. Zapowiedział, że po-
wstanie nowe rozwiązanie, które ma znacząco
zwiększyć zdolności obrony Europy w razie
ataku rakietowego. W odróżnieniu od poprzed-
niego nowy system nastawiony byłby na zwal-
czanie pocisków krótkiego i średniego zasięgu.
Globalna tarcza rakietowa wykorzystuje bazy
z pociskami przechwytującymi (Ground Based
Interceptor) oraz system antyrakietowy z poci-
skami Standard Missile 3 (SM-3) na pokładach
okrętów wojennych. W nowej koncepcji te dru-
gie z antyrakiet mają zostać ulokowane na mo-
bilnych wyrzutniach. Elementem nowej tarczy
będą też już istniejące systemy: SM-3 na okrę-
tach i naziemny THAAD.
Niemniej jednak SM-3 na lądzie to na razie
tylko koncepcja. Potrzeba kilku lat na zbudowa-
nie, przetestowanie i zintegrowanie nowego sys-
temu. Najszybciej rozmieszczone mogą być
okręty z antyrakietami. Pierwsze pojawią się na
Morzu Śródziemnym, a następne w dalszej per-
spektywie na Morzu Północnym.
Z wypowiedzi podsekretarz stanu USA do
spraw kontroli zbrojeń i bezpieczeństwa między-
narodowego Ellen Tauscher i szefa Agencji
Obrony Przeciwrakietowej generała Patricka
O’Reilly’ego wynika, że naziemne pociski
SM-3 1B mogą zostać rozmieszczone w całej
Europie. Pierwsze mają pojawić się około 2015
roku i trafią na południe kontynentu. W przypad-
ku Polski rozmieszczenie nastąpiłoby trzy lata
później. Jak powiedział szef polskiej dyplomacji
Radosław Sikorski, będziemy częścią „trzeciej
fazy”, która ma objąć Europę Północną.
LICZNE NIEWIADOME
Szef czeskiego rządu powiedział, że dziś
trudno określić formę udziału Pragi w nowym

Antyrakietowa wolta
systemie, bo brak szczegółów na ten temat.
Z publicznych wypowiedzi przedstawicieli Wa-
szyngtonu najbardziej konkretna była wicemi-
nistra obrony Alexandera Vershbowa. Oświad-
Czy nowa koncepcja amerykańskiego systemu czył on 20 października w Tbilisi, że Stany
obrony antyrakietowej w Europie nie podzieli losu poprzedniej? Zjednoczone nie przewidują lokalizacji żadne-
go z elementów zrewidowanego projektu tarczy
antyrakietowej na terytorium krajów nienależą-
cych do NATO.
Owa deklaracja miała prawdopodobnie ułago-
dzić Moskwę. Politycy rosyjscy wyrażali
w ostatnim czasie zaniepokojenie doniesieniami,
że USA rozmawiają o nowym projekcie obrony
rakietowej z Ukrainą. Podobno Amerykanie byli
zainteresowani znajdującymi się na jej teryto-
rium stacjami radiolokacyjnymi.
Według rosyjskiego dziennika „Kommier-
sant”, w Polsce ma znaleźć się stanowisko do-
wodzenia. „Niezawisimaja Gazieta” podała na-
tomiast, że w naszym kraju ma stacjonować
30 rakiet SM-3 oraz Patrioty. Czy, w jakiej for-
mie i kiedy nowy projekt zostanie zrealizowa-
Na celu
FOT. MDA

ny – to kwestia różnych czynników. Termin

rozmieszczenia SM-3 zależy od tego, czy pod-
Pociski SM-3 wystrzeliwane są z wyrzutni czas prac nad ich lądową wersją nie pojawią
się problemy techniczne. Gwałtowny wzrost
pionowych, a PAC-3 startują z wyrzutni pochylonych. kosztów może zniechęcić Amerykanów do jego

P AC-3 jest systemem śred-

niego zasięgu przeznaczo-
nym do zwalczania taktycz-
nych pocisków balistycznych
i manewrujących oraz innych
aparatów powietrznych znaj-
dujących się w odległości do
45 kilometrów i na maksymal-
nej wysokości 15 kilometrów.
Efektywniejsze w zwalczaniu
samolotów czy śmigłowców są
jednak starsze PAC-2, stąd
w bateriach znajdują się oba
typy.
SM-3 może natomiast niszczyć
rakiety balistyczne o zasięgu
od 500 do 5000 kilometrów,
znajdujące się na maksymal-
nym pułapie około 150 kilo-
metrów, czyli poza atmosferą.
Dlatego SM-3 jest pociskiem
trójczłonowym, a PAC-3 jedno-
członowym. Pierwszy ma tylko
głowicę kinetyczną, czyli musi
trafić cel, aby zniszczyć.
PAC-3 natomiast ma głowicę
kinetyczną, której skuteczność
wzmacnia moduł odłamkowy
z zapalnikiem zbliżeniowym.
SM-3 wystrzeliwane są z wy-
rzutni piono-
wych, a PAC-3
startują
z wy-
rzutni pochylonych. Oba zosta-
ły skonstruowane na bazie
systemów obrony przeciwlot-
kontynuacji.
Jeszcze ważniejsze wydają się kwestie poli-
tyczne. Po wolcie w sprawie tarczy antyrakieto-
niczej, nad którymi prace pod- wej, jakiej dokonała administracja Baracka
jęto w latach sześćdziesiątych Obamy, pod znakiem zapytania stanęła ciągłość
XX wieku. Przy czym Patriot decyzji politycznych podejmowanych w Wa-
powstał z myślą o zapewnie- szyngtonie. Nawet przy założeniu jego reelekcji,
niu obrony wojskom lądowym, w 2018 roku będzie nowy gospodarz Białego
a Standard Mis- Domu. Następca może mieć inny punkt widze-
sile na potrze- nia na temat obrony antyrakietowej.
by marynarki Nie można w takich rozważaniach pominąć
wojennej.  czynnika irańskiego. Proponowany system
obrony przeciwrakietowej dla Europy ma prze-
PAC-3 s
ta
z wyrzutn rtują
cież ścisły związek z zagrożeniem ze strony tego
pochylo i państwa, co potwierdza terminarz jego wdra-
nych.
żania. Jaki będzie za kilka lat charakter za-
grożeń ze strony Teheranu? 

50 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009


MARCIN KACZMARSKI
Kres sojuszu
Czyżby drogi Turcji i Izraela zaczęły się rozchodzić?
T
urcja i Izrael przez lata po-
zostawały bliskimi sojusz-
nikami, tworząc nietypową
dla Bliskiego Wschodu kon-
figurację. W ciągu obecnego roku do-
szło jednak do serii napięć, w wyniku
czego zaczęto podawać w wątpliwość
przyszłość bliskich relacji między
Ankarą a Tel-Awiwem.
Punktem wyjścia stała się operacja
lądowa Izraela w Strefie Gazy na po-
czątku 2009 roku. Turcja ostro ją skry-
tykowała, a premier Recep Tayyip
Erdogan na spotkaniu w Davos zarzu-
cił Izraelowi zabijanie Palestyńczyków
i opuścił spotkanie. Mimo że służby dy-
plomatyczne obu stron zapewniały
o gotowości do szybkiej naprawy rela-
cji, w październiku doszło do kolejnych
spięć. Turcja wykluczyła Izrael z ćwi-
czeń powietrznych „Orzeł Anatolii”
prowadzonych na swoim terytorium
(manewry ostatecznie odwołano, praw-
dopodobnie po wycofaniu się
z nich Stanów Zjednoczonych), a w te-
lewizji tureckiej przedstawiono serial
fabularny oparty na wydarzeniach
z Gazy i prezentujący izraelskie działa-
nia jako mordowanie cywilów. Rząd
izraelski uznał film za podżegający do
nienawiści, a w samym Izraelu pojawiły
się liczne wezwania do bojkotu turec-
kich towarów.
DROGI WSPÓŁPRACY
Turcja była jednym z pierwszych kra-
jów, które w 1949 roku uznały Izrael.
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
W 1958 roku doszło do podpisania taj-
nego porozumienia, w którym strony
umawiały się w kwestii przekazywania
informacji wywiadowczych, współpra-
cy techniczno-wojskowej oraz wpływa-
nia na własną opinię publiczną. Stop-
niowo relacje ulegały pogorszeniu, aż
do lat osiemdziesiątych, kiedy państwa
zredukowały stosunki dyplomatyczne
do poziomu „drugiego sekretarza”.
Polepszenie przyniósł koniec zimnej
wojny i zmiany w polityce Izraela wo-
bec Organizacji Wyzwolenia Palestyny.
W 1991 roku przywrócono pełne rela-
cje dyplomatyczne, w następnych la-
tach podpisywano kolejne, coraz dalej
idące dokumenty o współpracy, w tym
w sferze wymiany informacji wywia-
dowczych oraz dotyczące walki z terro-
ryzmem. W 1996 roku doszło do pod-
pisania pięcioletniej umowy o współ-
pracy wojskowej (odnawianej potem
corocznie), w której ramach przewi-
dziane są wspólne ćwiczenia oraz udo-
stępnianie terytorium podczas manew-
rów prowadzonych przez drugą stronę.
W tym samym roku zaczęto wspólną
produkcję uzbrojenia (pociski powie-
trze-ziemia), zaś Izrael podjął się mo-
dernizacji tureckich samolotów myśliw-
skich Phantom F-4. W następnych la-
tach ćwiczenia nabrały charakteru regu-
larnego; od 2001 roku zaczęto prowa-
dzić wspomniane trójstronne (z udzia-
łem USA) manewry lotnicze „Orzeł
Anatolii”. Firmy izraelskie podjęły się
modernizacji tureckich czołgów oraz
śmigłowców, zaś Turcja zaczęła zaopatrywać
Izrael w wodę pitną.
Jednocześnie od 2004 roku Ankara zaczęła
krytykować izraelską politykę wobec Palestyń-
czyków, w tym budowę muru oraz zabójstwa li-
derów Hamasu. Nie przeszkodziło to w dalszym
rozwoju współpracy – w 2005 roku Turcja kupi-
ła w Izraelu samoloty bezzałogowe. Kolejne lata
przynosiły zacieśnianie relacji gospodarczych,
kontaktów politycznych oraz współpracy woj-
skowej.
Sojusz izraelsko-turecki określano często jako
najbardziej kontrowersyjny aspekt polityki za-
Turcja granicznej Ankary. U jego źródeł tkwią
coraz częściej jednak racjonalne podstawy. Oba kraje
postrzegana są na Bliskim Wschodzie w pewnym
jest jako sensie wyobcowane – Izrael nie jest
samodzielny akceptowany przez państwa regionu,
gracz
w regionie.
Turcja zaś jako kraj świecki i niearab-
ski także różni się od sąsiadów. Oba
państwa łączy sojusz wojskowy i silne więzi
polityczne ze Stanami Zjednoczonymi. Irak,
Iran i Syria, sąsiedzi Izraela i Turcji, są przez
nich uznawane za potencjalnych rywali. Po-
FOT. US DOD
przez współpracę z Tel-Awiwem i za pośrednic-
twem żydowskiego lobby Turcja może polep-
szyć swoją pozycję w stosunkach z USA
(zwłaszcza wobec nacisków lobby ormiańskie-
go). Ankara otrzymała dostęp do niezbędnych
technologii wojskowych. Izrael z kolei zyskał
alternatywne źródło wody pitnej (deficytowej
w regionie) oraz przestrzeń dla rozwoju sił
zbrojnych, zwłaszcza powietrznych.
CZYM SKOŃCZY SIĘ KRYZYS?
Obserwowane napięcia są przede wszystkim
OBA KRAJE odbiciem dokonujących się przewartościowań
są na Bliskim
Wschodzie w geopolityce regionu. Turcja w ostatniej deka-
w pewnym dzie zaczęła prowadzić coraz bardziej asertyw-
sensie ną politykę zagraniczną, szukając dla siebie no-
wyobcowane wej roli. Zachwiała się od czasu wojny w Iraku
– Izrael nie jest
akceptowany w 2003 roku bliska współpraca z USA. Rośnie
przez państwa rozczarowanie Ankary Unią Europejską. Turcja
regionu, wydaje się coraz mniej potrzebować Zachodu
Turcja zaś jako i coraz częściej postrzega się jako samodzielny
kraj świecki
i niearabski gracz w regionie. Próby pośrednictwa między
także różni się Izraelem a światem arabskim jak dotychczas
od sąsiadów. nie przyniosły efektów, w dużej mierze z powo-
du niechęci Tel-Awiwu do kompromisu z Pale-
styńczykami.
Z pewnością jest jeszcze przedwcześnie, by
wieszczyć kres wojskowej współpracy turecko-
-izraelskiej. Rośnie jednak liczba czynników mo-
gących spowodować jej stopniowe wygasanie. 
WIZYTÓWKA
MARCIN
KACZMARSKI
Analityk Ośrodka Studiów
Wschodnich, pracuje
również w Instytucie Stosun-
ków Międzynarodowych Uniwersytetu War-
szawskiego, autor książki „Rosja na rozdrożu”.
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 51
 S T R A T E G I A
FOT. STUDIO IWONA/ISW (2)

ŁUKASZ PUCHALSKI

Europa dodaje gazu

Stworzenie wspólnej infrastruktury gazowej
zwiększy bezpieczeństwo energetyczne Unii Europejskiej.

W
Unii Europejskiej mó-
wi się o trójkącie po-
lityki energetycznej.
Jego ramiona to:
 konkurencja, dzięki której możliwe
jest uzyskanie niższej ceny surowca,
 zrównoważony rozwój i ekologia,
 bezpieczeństwo energetyczne.
Problemy te były dyskutowane pod-
czas debaty „Bezpieczeństwo energe-
tyczne UE”, zorganizowanej przez
Klub Dziennikarzy Europejskich Sto-
warzyszenia Dziennikarzy Polskich.
Jak zauważył Andrzej Szcześniak,
ekspert rynku energetycznego, istnie-
je duża różnica w kontynentalnym
postrzeganiu bezpieczeństwa energe-
tycznego. Amerykanie mocno łączą
je z bezpieczeństwem narodowym.
Z kolei europejskie podejście jest oparte
na współpracy i regionalnej kooperacji. Zdaniem
Szcześniaka, w Polsce można zauważyć ten-
dencję do priorytetowego traktowania bezpie-
czeństwa energetycznego w ramach wspomnia-
nego trójkąta, tymczasem trudnym wyborom
należałoby nadać szerszy kontekst.
Gaz ziemny odgrywa istotną rolę w Europie
i jego znaczenie będzie rosnąć. Bez tego surow-
ca nie da się osiągnąć celów klimatycznych,
które zawarliśmy w pakiecie energetyczno-kli-

52 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009


matycznym. Na najbliższe lata określa je poli-
tyka „trzy razy 20”. Zakłada ona, że do 2020
roku uda się zmniejszyć emisję dwutlenku wę-
gla o 20 procent, a 20 procent w bilansie ener-
getycznym Wspólnoty będzie stanowić energia
uzyskana ze źródeł odnawialnych. Oznacza to,
że nadal 80 procent będzie pochodzić ze źródeł
kopalnych. A to właśnie gaz ziemny jest naj-
czystszym, a więc najbardziej przyjaznym dla
klimatu nieodnawialnym nośnikiem energe-
tycznym. Zdaniem Gerharda Königa, prezesa
niemieckiego Wingasu, gaz ziemny może stać
się głównym źródłem energii w XXI wieku.
Podczas gdy zapotrzebowanie na gaz ziemny
w Unii Europejskiej rośnie, produkcja własna
w najbliższych latach będzie się zmniejszać.
Od lat dziewięćdziesiątych podwoił się import
gazu do Europy. Jak pokazują wyliczenia Ko-
misji Europejskiej, ta tendencja w najbliższej
przyszłości się utrzyma. Dodatkowa infra-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O

PODCZAS gdy
zapotrzebowanie
na gaz ziemny
w Unii
Europejskiej
rośnie z roku
na rok,
produkcja
własna
w najbliższych
latach będzie się
zmniejszać.
struktura dywersyfikacyjna jest więc niezbęd-
na dla pokrycia europejskiego popytu.
„Zasoby, które są potrzebne, jako uzupeł-
nienie źródeł własnych, będą mogły pocho-
dzić wyłącznie z importu”, twierdzi Gerhard
König. „Każda alternatywa trasy tranzytowej
jest istotnym punktem prowadzącym do zwięk-
szenia bezpieczeństwa energetycznego Euro-
py. Czy to w postaci Gazociągu Północnego
czy też innych projektów – jak Gazociąg Połu-
dniowy czy rurociąg Nabucco”.
TRZY DROGI
Trwają prace nad trzema nowymi drogami
dostaw gazu ziemnego do Unii Europejskiej.
Dwie z nich – gazociągi Północny i Południo-
wy – to projekty realizowane przez międzyna-
rodowe konsorcja i rosyjski Gazprom. Oba za-
kładają rozmieszczenie rurociągów na dnie
mórz – Bałtyckiego i Czarnego.
Rekomendacje PZ
P olska infrastruktura energetyczna (linie
przesyłu prądu, gazociągi i naftociągi)
jest w opłakanym stanie bądź jej w ogóle
nie ma. Przypomina polskie drogi sprzed
dwudziestu lat. Ponieważ jednak po nich
nie jeździmy, nie odczuwamy deficytu.
Gazu Polsce nie zabraknie. Będziemy mo-
gli go kupować na wspólnym rynku do wo-
li. Nie będzie miało najmniejszego znacze-
nia, czy jest on algierski, norweski, rosyjski
czy mieszany. Ważne będą fizyczne możli-
wości dostarczenia go do polskich odbior-
ców. A tym drobiazgiem mało kto zawraca
sobie dziś głowę.
Nie myślimy o pokoleniach po nas nastę-
pujących, lecz skupiamy się na walce
z wiatrakiem o nazwie Gazociąg Północny.
Wnukowie nie zrozumieją naszej despera-
cji, tym bardziej że zbyt często zmieniamy
zdanie i zaprzeczamy sami sobie. Dziś wy-
lewamy krokodyle łzy za rurą Jamal II, choć
niedawno informowaliśmy świat, że Polska
nie jest zainteresowana nowym gazocią-
giem przebiegającym przez nasze teryto-
rium (minister Piotr Naimski w rządzie
„Jarosława Kaczyńskiego). Czas otrzeź-
wieć, bo wnukowie będą marznąć.
Gazociąg Północny ma łączyć Rosję i Niem-
cy po dnie Morza Bałtyckiego. Na niemiec-
kim wybrzeżu rurociąg będzie rozdzielał się
na dwie lądowe nitki tranzytowe – jedna ma
biec na zachód i łączyć się z systemem gazo-
ciągów Europy Zachodniej, a druga, rurociąg
Opal, pobiegnie wzdłuż wschodniej granicy
RFN, skąd zakłada się ewentualnie doprowa-
dzenie połączeń do Polski i Czech.
Południowy natomiast ma być ułożony na
dnie Morza Czarnego i łączyć Rosję z Bułga-
rią, skąd gaz dwoma nitkami ma biec przez
Grecję do Włoch oraz przez Serbię i Węgry do
Austrii i na Słowację.
Trzeci rurociąg – Nabucco – jest projektem
dostaw gazu ziemnego z Azerbejdżanu i Turk-
menistanu (oraz ewentualnie Iranu) z wielkich
pokładów tego surowca znajdujących się w re-
jonie Morza Kaspijskiego. Rurociąg ma biec
przez Gruzję, Turcję, Bułgarię, Rumunię, Wę-
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 53
 S T R A T E G I A
gry do Austrii i stanowić alternatywę dla ro-
syjskiego monopolu na dostawy gazu do Eu-
ropy Środkowo-Wschodniej.
Z ZACHODU NA WSCHÓD
„Bezpieczeństwo i solidarność energetycz-
na są istotne dla Polaków. Jedno i drugie może
być zapewnione przez ściślejsze połączenie
polskiego rynku energetycznego z rynkiem
europejskim”, uważa Michael H. Gerdts,
ambasador RFN w Polsce.
Dzięki bezpośredniemu przyłączeniu się
do zachodnioeuropejskiego systemu dostaw
przez przebiegający w pobliżu granicy pol-
sko-niemieckiej gazociąg Opal, którego bu-
dowa właśnie ruszyła (ma być oddany do
użytku w 2011 roku), Polska mogłaby odbie-
rać gaz ziemny z zachodu. Inna możliwość
zwiększenia bezpieczeństwa to interkonekto-
ry. Pozwolą one przebudować fizyczny prze-
pływ surowca gazociągiem Jamał–Europa.
Teraz przebiega on wyłącznie ze wschodu na
zachód. Dzięki interkonektorom, w razie sy-
tuacji awaryjnej, gaz ziemny mógłby być
przesyłany również w odwrotnym kierunku
– od naszych zachodnich partnerów do Pol-
ski. „Wraz z liczbą interkonektorów w Euro-
pie wzrasta również stabilność sieci oraz bez-
pieczeństwo dostaw”, stwierdził Gerhard
König.
Chętnych nie brakuje
Z MARCELEM
P. KRAMEREM
o międzynarodowym
rynku gazowym
rozmawia MAREK PIELACH
POLSKA ZBROJNA: Pańska firma ma
9 procent udziałów w Gazociągu Północ-
nym. Rozumiecie polskie obawy związane
z tym projektem?
MARCEL P. KRAMER: Cóż, kiedy zaczyna
się taki projekt, bardzo ważne jest wyjaśnienie
kontekstu. Dołączyliśmy do niego stosunkowo
późno. Wiele firm było tym zainteresowanych,
ponieważ jasne jest, że Europa potrzebuje do-
datkowych dostaw gazu. Przeprowadziliśmy
komercyjną, techniczną i ekologiczną ewalu-
ację tego projektu. I wyszło nam, że jest satys-
fakcjonujący i dużo konsumentów w Europie
czeka na gaz z Gazociągu Północnego. Oczy-
wiście jeśli mówimy o gazie, w tle zawsze czai
się polityka, ale to się dzieje poza nami. My je-
steśmy niezależną firmą transportową, skupio-
ną wyłącznie na infrastrukturze.
54 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
Zdaniem Marcela Kupershoeka, ambasa-
dora Holandii w Polsce, europejski rynek ga-
zowy powinien być zliberalizowany i przej-
rzysty, ponieważ leży to w interesie konsu-
mentów i producentów. UE powinna promo-
wać powstawanie interkonektorów między
państwami członkowskimi,
co jest warunkiem koniecz-
nym dla transparentnego
Trwają prace
rynku. Powinniśmy rów-
nież zmierzać do dywersy-
nad trzema
fikacji naszych źródeł oraz nowymi drogami
zwiększyć wydajność ener-
getyczną państw członkow-
dostaw gazu
skich.
W przedstawionej nie-
ziemnego do Unii
dawno przez premiera Europejskiej
Donalda Tuska strategii
rozwoju „Polska 2030” znajduje się zapis,
który zakłada możliwie szybkie połączenie
polskich rurociągów z sieciami gazowymi
krajów sąsiedzkich. Ma to na celu umocnienie
bezpieczeństwa energetycznego. Zarówno
w kwestii przyłączenia się do rurociągu Opal,
jak i budowy interkonektorów na rurociągu
Jamał–Europa nie zapadły jeszcze decyzje.
„Cała polska polityka energetyczna cha-
rakteryzuje się chwilowością”, twierdził
Andrzej Sikora, prezes Instytutu Strategii
Energetycznych. „Świadczą o tym między in-
FOT. M. PIELACH
POLSKA ZBROJNA: Gazociąg Północny
to dla was tylko dobry biznes?
MARCEL P. KRAMER: To nie takie pro-
ste. Jako firma działająca dla dobra publicz-
nego mamy zapewniać ciągłość dostaw…
POLSKA ZBROJNA: ...Zachodniej
Europie.
MARCEL P. KRAMER: Europie w ogóle.
Oczywiście mam świadomość, że jesteśmy
w tym punkcie, iż nie cała Europa może się cie-
szyć z dywersyfikacji dostaw. Rynek gazowy
nie jest jednak zbiorem samotnych wysp. Są in-
terkonektory. Powinno być ich więcej.
POLSKA ZBROJNA: Co Pan sądzi o budo-
wie drugiej nitki Gazociągu Jamalskiego ja-
ko alternatywie dla Północnego?
nymi plany budowy w Polsce elektrowni ato-
mowych. Jeszcze rok temu nie było dyskusji
na ten temat, a dziś już wiadomo, że powsta-
ną dwie”.
Jesteśmy w przeddzień zatwierdzenia do-
kumentu „Polityka energetyczna Polski do
2030 roku”. Dokument
ten – jak uważa Sikora
– nie daje jednoznacznej
odpowiedzi, na czym
chcemy oprzeć naszą ener-
getykę w najbliższych la-
tach. Z jednej strony jest
w tym dokumencie mowa
o węglu (który jest źró-
dłem 96 procent całości
produkowanej w Polsce
energii), a z drugiej o ko-
nieczności olbrzymich inwestycji w energię
odnawialną i biomasę.
„Brak długofalowej strategii energetycznej
i paliwowej to problem dla rozwoju przemy-
słu chemicznego”, ostrzegał Wojciech
Lubiewa-Wieleżyński, dyrektor generalny
Polskiej Izby Przemysłu Chemicznego. „Dziś
polski przemysł energochłonny płaci za gaz
trzykrotnie więcej niż niemiecki. Jeżeli w naj-
bliższym czasie nie uda się uzyskać konkuren-
cyjnych cen, może to oznaczać zagrożenie dla
tej gałęzi polskiej gospodarki”. 
MARCEL P. KRAMER: Weszliśmy w ten
projekt, bo podjęto w nim konkretne kroki, ale
oczywiście jeden gazociąg nie wystarczy, żeby
pokryć europejskie potrzeby.
POLSKA ZBROJNA: Co Polska może zro-
bić, aby dołączyć do planowanego unijnego
rynku gazu?
MARCEL P. KRAMER: Musicie mieć rynek
atrakcyjny dla dostawców. Chodzi głównie
o system prawny i odpowiednią infrastruktu-
rę. Dostawca, wchodząc do was, musi mieć
pewność, że znajdzie odbiorców i to oferując
cenę, która jest konkurencyjna na rynku.
POLSKA ZBROJNA: Kiedy wspólny rynek
gazowy stanie się faktem?
MARCEL P. KRAMER: Konkretne prace
nad nim powinny zacząć się w 2011 roku, więc
zacznie funkcjonować nie wcześniej niż
w 2015 roku. Chciałbym, by to był taki rynek,
na którym każdy, kto chce kupić gaz, miał tak
wiele opcji, jak to tylko możliwe. Chciałbym
też, aby Europa była konkurencyjna jako od-
biorca gazu, bo na świecie jest coraz więcej
chętnych na jego kupno. 
MARCEL P. KRAMER
jest prezesem firmy Gasunie.
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
 B E Z G R A N I C

AFGANISTAN

Czarny październik

FOT. US DOD
DLA AMERYKAŃSKICH SIŁ ZBROJNYCH październik okazał się najkrwawszym miesiącem od początku interwencji w Afganistanie. Na stronie inter-
netowej iCasuaties.org podano, że śmierć poniosło 59 ludzi (według innych źródeł 53–55). Tylko w minionym tygodniu zginęło 19 wojskowych
i trzech pracowników agencji antynarkotykowej. Ciała 18 z nich przywieziono samolotem transportowym C-17 do bazy Dover w stanie Delaware,
gdzie hołd poległym oddał prezydent Barack Obama. (WW) 

Gałązka oliwna Bez dogrywki

Rząd Indii próbuje zakończyć wieloletni konflikt AFGANISTAN. Niezależna Ko- Niemal do ostatniej chwili dru-
z muzułmańskimi separatystami misja Wyborcza ogłosiła 2 listopa- gą turę wyborów starali się zakłó-
da, że nowym prezydentem Afga- cić talibowie. 28 października za-
w stanach Dżammu i Kaszmir.
nistanu zostanie Hamid Karzaj. atakowali pracowników Organiza-
INDIE. W ubiegłym tygodniu wspiera rebeliantów. Jest też speł- Nastąpiło to po tym, gdy jego ry- cji Narodów Zjednoczonych, któ-
premier Manmohan Singh za- nieniem oczekiwań społeczności wal Abdullah Abdullah postano- rzy pomagali w jej przygotowa-
oferował przywódcom separaty- międzynarodowej. Władze w No- wił się wycofać z rywalizacji, wąt- niach. Celem stał się dom gościn-
stów ze stanów Dżammu i Kasz- wym Delhi były naciskane, by piąc, że elekcja będzie uczciwa. ny Bekhtar w centrum Kabulu,
mir rozpoczęcie rozmów pokojo- zmniejszyć koncentrację wojsk W tej sytuacji odwołano zaplano- w którym mieszkali. W trakcie
wych, które zakończyłyby trwa- wzdłuż granicy z Pakistanem, tak waną na 7 listopada drugą turę wy- dwugodzinnej bitwy z siłami bez-
jącą od 20 lat rebelię by jego wojska mogły borów prezydenckich. Już w po- pieczeństwa poza trzema napastni-
w tym regionie. Pomi- Redukcja skoncentrować się na niedziałek Karzaj otrzymał gratu- kami zginęło sześć osób z perso-
mo niemal codzien- sił w Dżammu zwalczaniu talibów. lacje od kilku państw zachodnich, nelu ONZ (dziewięć zostało ran-
nych zbrojnych incy- i Kaszmirze jest od- Pomimo politycznych Organizacji Narodów Zjednoczo- nych), dwóch afgańskich ochro-
dentów, władze Indii bierana jako wysła- zabiegów wojskowi nych i NATO. niarzy i jeden cywil. (WR) 
postanowiły w geście nie gałązki oliwnej indyjscy przygotują
dobrej woli wycofać do Pakistanu. strategię walki z rebe-
stamtąd kilkanaście ty- liantami w czasie zimy.
sięcy żołnierzy. Siły rządowe Stojący na czele Dowódz- Z głębokim smutkiem przyjąłem wiadomość o śmierci
liczą tam blisko pół miliona żoł- twa Północnego, w którego ob- Witolda POLUCHOWICZA
nierzy i członków formacji para- szarze odpowiedzialności leżą generała brygady Wojska Polskiego, szefa Centrum Planowania
militarnych. Ponoć rozważany stany Dżammu i Kaszmir, generał Dowództwa Operacyjnego SZ, zasłużonego dowódcy,
jest zwrot przejętych przez armię porucznik B. S. Jaswal ocenił si- szefa i wychowawcy kolejnych żołnierskich pokoleń.
budynków i ziem. ły przeciwnika na 600–700 bo- Cześć Jego pamięci!
Nieznaczna redukcja sił jowników. Dodał, że wielu innych RODZINIE i PRZYJACIOŁOM Zmarłego
w Dżammu i Kaszmirze jest od- znajduje się w Pakistanie, czeka- składam serdeczne wyrazy współczucia.
bierana jako wysłanie gałązki jąc na okazję do przekroczenia li-
oliwnej do Pakistanu, który nii demarkacyjnej. (WT)  gen. broni rez. Henryk Tacik

56 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009


Wbrew sąsiadom
KOLUMBIA. 30 października
w Bogocie podpisano porozumie-
nie w sprawie szerszego dostępu
amerykańskiego personelu wojsko-
wego do kolumbijskich baz. Zgod-
nie z nim w siedmiu obiektach na
terytorium Kolumbii będzie mogło
przebywać do 1400 żołnierzy i pra-
cowników wojska ze Stanów Zjed-
noczonych. Porozumienie dotyczy
dziesięcioletniej współpracy mię-
dzy obu państwami. Jej głównym
celem jest zwalczanie narkobizne-
Zamach
w Peszawarze
Samochód-pułapka eksplodował
na największym targowisku miasta, Mina Baazar.
PAKISTAN. Generał porucznik
Asad Durrani, były szef wy-
wiadu wojskowego Inter Service
Intelligence, powiedział stacji
Al-Dżazira, że potrzeba będzie
lat, by odzyskać kontrolę nad sy-
tuacją w Pakistanie. Stwierdził
również, że alians ze Stanami
Zjednoczonymi nie jest popular-
ny, choć pomagają one władzom
w walce z rebelią.
28 października, w czasie, gdy
sekretarz stanu USA Hillary
Clinton rozmawiała z pakistań-
skimi politykami w Islamabadzie
między innymi o tych kwestiach,
na północnym zachodzie kraju
Podejrzany sztab
TURCJA. W ubiegłym tygodniu
w tureckich mediach pojawiły się
publikacje dotyczące kłopotliwe-
go dla tamtejszego sztabu gene-
ralnego śledztwa. Ciążą na nim
FOT. PANORAMIO
podejrzenia o udział w spisku
przeciwko rządzącej islamskiej
Partii Sprawiedliwości i Rozwoju.
Śledczy mają podobno sporzą-
dzony przez anonimową osobę
dokument, w którym zarysowano
plan działań mających zniszczyć
partię rządzącą i ruch islamskie-
go uczonego Fethullaha
Gülena (na zdjęciu). Przewidy-
wano prowokowanie napięć we-
wnątrzpartyjnych, jak też pod-
rzucanie broni i amunicji do sie-
B E Z P I E C Z E Ń S T W O
su, w który zaangażowani są mię-
dzy innymi lewicowi partyzanci.
Nerwowo na wieść o zacieśnie-
niu współpracy militarnej Bogoty
z Waszyngtonem zareagował pre-
zydent Wenezueli Hugo Chavez.
Jeszcze gdy porozumienie było
w fazie negocjacji, uznał, że jest
ono „zagrożeniem dla bezpieczeń-
stwa regionu”. Równie negatyw-
nie odnieśli się do niego inni lewi-
cowi przywódcy z Ameryki Połu-
dniowej, w tym prezydent sąsiadu-
w Peszawarze doszło do kolejne-
go krwawego zamachu. Samo-
chód-pułapka, zawierający
150 kilogramów materiałów wy-
buchowych, eksplodował na naj-
większym targowisku miasta,
Mina Baazar. Według danych,
105 osób zginęło, a ponad 200
zostało rannych. Władze obar-
czyły odpowiedzialnością za ma-
sakrę talibów, stwierdzając, że
był to rewanż rebeliantów za
trwającą przeciw nim ofensywę
sił rządowych w Południowym
Waziristanie. Jednak ani talibo-
wie, ani al-Kaida nie przyznali
się do tego zamachu. (WR)  że za warte niecałe 15 dolarów lu-
dzib ruchu Gülena, by potem
móc zarzucić mu działalność ter-
rorystyczną. Sztab generalny od-
ciął się od całej sprawy, ale w tu-
reckiej prasie znalazły się infor-
macje, że wojskowi zniszczyli
ponoć materiały dotyczące tej
sprawy, zarówno akta, jak i twar-
de dyski. (WRT)  wszystkie. (WRT)
FOT. PRESIDENT OF RUSSIA
Odwrót z Manas
KIRGISTAN. Francuscy i hisz-
pańscy wojskowi opuścili w ubie-
jącego z Kolumbią Ekwadoru głym tygodniu położoną w Manas
Rafael Correa. W przeddzień je- bazę lotniczą, która odgrywa klu-
go podpisania, podczas pierwszej czową rolę w zabezpieczaniu logi-
w historii wizyty ekwadorskiego stycznym działań sił międzynaro-
przywódcy w Rosji (na zdjęciu), dowych w Afganistanie. Wiosną
w Moskwie ogłoszono ustanowie- władze Kirgistanu odwołały umo-
nie partnerstwa strategicznego wy z państwami NATO dotyczące
między obu państwami. (WRT)  korzystania z tego obiektu. Bisz-
kek zgodził się później, by w Ma-
Wielki
nas pozostali Amerykanie, kiedy
Waszyngton zaoferował Kirgizom
przekręt większe pieniądze za dzierżawę.
Także Madryt i Paryż starają się
wynegocjować warunki dalszego
IRAK. Dziennik „Washington korzystania z bazy.
Post” podał, że wstępne kontrole
22 tysięcy transakcji zawartych
przez Departament Obrony wyka- Groźna grypa
zały, że kontraktorzy oszukiwali UKRAINA. Prezydent Wiktor
na różne sposoby, na przykład wy- Juszczenko stwierdził, że epide-
stawiając faktury na fikcyjnych mia grypy na zachodzie Ukrainy
wykonawców. Szacuje się, że sa- stanowi zagrożenie dla bezpie-
me rachunki zostały zawyżone czeństwa państwa i zwrócił się
o prawie 10,7 miliarda dolarów. o międzynarodową pomoc. Kijów
Jako przykład podawane są usta- potrzebuje sprzętu i lekarstw.
lenia kontroli dokonanej przez in- Tymczasem przewodniczący par-
spektora generalnego do spraw od- lamentarnej komisji bezpieczeń-
budowy Iraku Stuarta Bowena stwa Anatolij Hrycenko ocenił, że
dotyczące zakupów w firmie w regionach, gdzie zanotowano
Aecom Government Services. Do- zachorowania, panuje panika.
starczała ona części do pojazdów Uważa on, że dla uspokojenia sy-
używanych przez armię iracką, za tuacji należy wykorzystać wszyst-
które płacił Pentagon. Okazało się, kie środki państwowe, także siły
zbrojne. „Prezydent do walki
sterko boczne zapłacono aż 237 do- z epidemią powinien wysłać służ-
larów, zaś warte 45 centów bez- by medyczne armii, a także udo-
pieczniki sprzedano ponad 22 razy
drożej. Największą przebitkę od-
stępnić wojskowe szpitale”, po-
wiedział parlamentarzysta.
notowano na zestawie dziesięciu
uszczelek za 1,22 dolara, które
sprzedano za 196,5 dolara. Zaprzeczenie
Sprawdzono zaledwie cztery ze ROSJA. Wicepremier Siergiej
139 faktur z okresu lipiec–wrze-
Iwanow, który nadzoruje sektor
sień 2005 roku na blisko 29,9 mi- zbrojeniowy, zapewnił w ubie-
liona dolarów. Potencjalne nad- głym tygodniu, że Moskwa nie
płaty oszacowano na nieco ponad sprzedaje Iranowi systemów
4 miliony dolarów. Ciekawe jest obrony powietrznej S-300.
tłumaczenie firmy Aecom. Jej Do tego, by Irańczycy weszli w po-
szefowie utrzymywali, że wszyst- siadanie systemu S-300, starają
ko było wynikiem „błędów kosz- się nie dopuścić Izrael i Stany
torysowych”, które zdarzyły się Zjednoczone. Kwestia jego prze-
we „wczesnej fazie kontraktu”. mytu do Iranu, który miała zorgani-
Poinformowali też, że nadpłaty zować rosyjska mafia, pojawiła się
zostały zwrócone. Bowen ma w mediach w związku z tajemni-
wątpliwości, czy naprawdę czym porwaniem frachtowca
 „Arctic Star” latem tego roku. (w)
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 57

F E L I E T O N
ANDRZEJ
JONAS
N
areszcie mówiono
o sprawach naprawdę
ważnych. To znaczy ta-
kich, które mają znacze-
nie fundamentalne i to
przez wiele dziesiątek lat. Odkrycie
związku między człowiekiem a klima-
tem – tego, że nie tylko klimat oddzia-
łuje na człowieka, lecz także człowiek
na klimat – bynajmniej nie jest stare. To
za naszego pokolenia pojawiły się po-
mysły dotyczące konieczności ochrony
naturalnego środowiska człowieka, i to
nie ze względów estetycznych bądź
ekonomicznych, lecz egzystencjalnych
– odkryto bowiem, że człowiek jest
w stanie dokonać ekologicznego samo-
bójstwa. To za naszych czasów pojawił
się ruch proekologiczny i powsta-
ły partie zielonych. Znalazły
się one w rządach, uchwa-
lono prawa i zanieczysz-
czanie środowiska jest dziś
karane.
Jakiś czas temu wkro-
czyliśmy w nowy etap
– uświadomienia sobie, że
jeśli nie zmodernizujemy
gospodarki, grozi nam za-
głada. Trzeba więc ponieść
koszt tej zmiany.
Do tego punktu pano-
wała mniej więcej zgoda,
choć nie brakuje głosów
powątpiewających w zagro-
żenia. Co prawda nie wszyst-
kie państwa złożyły swe
podpisy pod tak zwanym
protokołem z Kioto, zobo-
wiązującym do ograniczenia
emisji gazów cieplarnianych,
ale idei w zasadzie nie negowa-
no. Do prawdziwego konfliktu do-
tarliśmy, gdy zaczęto rozkładać kosz-
58 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
M i g a w k i z e ś w i a ta
Niełatwo
o dobry klimat
Mimo kryzysu gospodarczego na ostatnim szczycie Unii
w Brukseli zachowano zdolność osiągania kompromisów.
ty. W oczy krajów biedniejszych zajrza-
ło widmo finansowej katastrofy.
Pomysł bogaczy polegał na uchwy-
ceniu chwili bieżącej jako podstawy
rozliczeń – koszty powinny rozkładać
się proporcjonalnie do wielkości emi-
sji. Jeden z polskich ekspertów tak ów
pomysł scharakteryzował: po zakoń-
czeniu uczty bogaci zaprosili na reszt-
ki biednych, po czym uznali, że ra-
chunek płacą proporcjonalnie wszy-
scy. Przez stulecia gospodarki świato-
wych liderów rozwijały się, wysyłając
do atmosfery dwutlenek węgla bez
ograniczeń, a dzisiaj, gdy druga i trze-
cia liga państw wcho-
dzi do gry, przygotowuje się dla nich surowy
cennik. To byłby drugi, po historycznym, ha-
mulec nałożony na gospodarki krajów mniej
szczęśliwych.
Walka o egzystencję jest przede wszystkim
walką o świadomość. I taką właśnie misję posta-
wiła sobie za cel Polska, gdy najpierw musiała
przekonać Unię Europejską, że w tej dziedzinie
niezbędna jest jednomyślność, to znaczy powin-
no obowiązywać prawo weta. Sukces pierwsze-
go etapu otworzył możliwość przystąpienia
do etapu drugiego – ustalenia zasady podziału
obciążeń.
Ostatni szczyt Unii w Brukseli przyniósł wia-
domość prawdziwie optymistyczną – wspólnota
mimo kryzysu gospodarczego nie
utraciła empatii, umie-
jętności zrozumienia
innych, w tym przy-
padku gospodarczo słab-
szych. I zachowała zdolność
osiągania kompromisów.
Bez wątpienia stało się tak dzięki
Polsce. To naszym politykom udało się
sformułować zasadę, którą należy się kiero-
wać przy rozdziale kosztów ograniczenia
emisji dwutlenku węgla, zgromadzić argu-
menty i grupę państw popierających tę za-
sadę, a także, co najważniejsze, przekonać
do niej pozostałych. To oczywiste, że pol-
scy politycy kierowali się polskim intere-
sem, ale był to także interes innych, znajdu-
jących się na skutek wyroków historii w sy-
tuacji podobnej do naszej. Była to również
istotna sprawa dla całej Unii, której warto-
ścią największą jest zdolność zrozumienia
i harmonizacji interesów wszystkich swych
członków.
Oczywiście ważna jest też sama zasada.
Na tym etapie sformułowana bardzo ogól-
nie: płacić za gazy cieplarniane wysyłane
do atmosfery należy proporcjonalnie do
zdolności płacenia. I to jest przepis na do-
bry klimat. 
 HORYZONTY
HORYZONTY
HORYZONTY HORYZONTY
MARCELI
KWAŚNIEWSKI
Redaktor działu ANNA DĄBROWSKA

Cisza FOT. STUDIO IWANA/ISW

wśród drzew
Olaf Hoffmann wyciąga z piachu czarny grzebień z gęstymi
zębami. „To nie do czesania”, mówi prezes Związku Niemieckich
Rezerwistów z Kraichtal. „To do wyczesywania wszy”.
FOT. MOVIUS

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 59

 P O W R Ó T
Nieśmie
rt
to podsta elnik
w
element, owy
k
identyfik tóry umożliwia
a
i najbard cję żołnierzy
ziej pożą
łup niele
g
poszukiw alnych
aczy.
Cisza wśród drzew
T
uż przed Zaduszkami na
cmentarzu w Starym Czar-
nowie pod Szczecinem po-
chowano 2,5 tysiąca nie-
mieckich żołnierzy, których szczątki
odnaleziono w 2009 roku w zachod-
niej Polsce. Tydzień wcześniej,
w październikowy poniedziałek
członkowie Stowarzyszenia Pomost
i Niemieckiego Związku Rezerwi-
stów wyruszyli sprawdzić dwa wska-
zania – do Antoniewa i Goraja, gdzie
według mieszkańców powinny się
znajdywać groby żołnierzy. Wskaza-
nia to zestaw informacji zdobytych
dzięki kwerendom w archiwach, hi-
storiom zasłyszanym od naocznych
świadków, internetowym poszukiwa-
niom i telefonom do wójtów i sołty-
sów. W biurze Pomostu układane są
one w całość, która prowadzić ma do
kolejnych miejsc pochówku. Szacun-
ki mówią o półmilionowej armii żoł-
nierzy Wehrmachtu spoczywających
w lasach, na polach i w dawnych par-
kach dworskich.
W Antoniewie trzeba skręcić z as-
faltowej drogi i leśnym duktem wje-
chać kilkadziesiąt metrów w las, żeby
dostrzec sztuczne kwiaty ułożone
w wiązankę na igliwiu między drze-
60 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
dany
wami. Obok leżą wypalone znicze.
Maksymilian Frąckowiak, dokto-
rant archeologii, sięga po pikę – dwu-
metrowej długości stalowy pręt z rącz-
ką – i zaczyna systematycznie nakłu-
wać nią grunt w pobliżu kwiatów.
„Mieszana”, woła, co oznacza, że
w tym miejscu ziemia była przekopy-
wana. Po chwili zostaje wyznaczone
stanowisko i Olaf Hoffmann zabiera
się za kopanie.
SEZON
Kiedy przyjechał po raz pierwszy
do Polski dziesięć lat temu, nie przy-
puszczał, że zawody w strzelaniu orga-
nizowane przez polski związek rezer-
wistów będą początkiem poszukiwań
grobów niemieckich żołnierzy. Rezer-
wiści z Kraichtal mieli jedynie dowie-
dzieć się o miejsca, gdzie znajdują się
jakieś mogiły. Hoffmann miał też, je-
śli to możliwe, o nie zadbać. Podczas
zawodów, w których uczestniczył
z grupą kolegów, dowiedział się o ist-
nieniu Pomostu i działalności Toma-
sza Czabańskiego, wówczas zaczyna-
jącego swoje poszukiwania. Postano-
wił się z nim spotkać.
„Od tego czasu jeździmy razem”,
mówi Czabański. „Raz, dwa razy
w roku. Czasem wiosną i jesienią, a czasem tyl-
ko jesienią, bo oni nie zawsze mogą”.
Oni – Niemcy ze związku rezerwistów – na
co dzień są kolejarzami, elektrykami czy me-
chanikami, jak Hoffmann. Do Polski przyjeż-
dżają kilku- lub kilkunastoosobową grupą. Tym
razem jest ich pięciu. Dwadzieścia pięć osób
w Stowarzyszeniu Pomost działa przez cały rok
i sezon poszukiwawczy w terenie rozpoczyna
wczesną wiosną, a kończy w listopadzie albo
nawet w grudniu. Dziś jest całkiem ciepło, jak
na październik, a przede wszystkim nie pada.
PRACOWNICY
POMOSTU Dół wykopany przez Olafa ma już ze dwa
dokumentują metry głębokości i nadal nie widać śladu po
swoje wyjazdy zwłokach. A powinno tu spoczywać czterech
i gromadzą żołnierzy. Po półgodzinie pracy zmienia kolegę
w archiwum
wszystkie Joachim Jureczka, na co dzień niemiecki ko-
zdobyte lejarz, a teraz tłumacz grupy. „W Niemczech
informacje, mieszkam od dwudziestu lat, ale wojsko odsłu-
nawet jeśli ich
żyłem w Polsce. Pracowałem kiedyś z jednym
od razu nie
wykorzystują. z nich”, pokazuje na grupę. „Poprosił mnie o po-
Robią zdjęcia, moc i zaprosił na wyjazd. No to przyjechałem”.
notatki, Początkowo, kilka lat temu, Niemcy czuli się
nagrania.
trochę niepewnie. Nie znali języka i nie umieli
trafić do miejsc takich jak to, o których wiedzą
tylko miejscowi. Teraz, dzięki Tomaszowi,
wszystko idzie bardzo sprawnie.
Ludzie z Pomostu ubrani są w mundury po-
lowe Bundeswehry, podobnie jak ich niemieccy
koledzy. Dzięki pozwoleniu, które dostali z am-
basady RFN, noszą je legalnie. „Reprezentujemy

LUDZIE Z POMOSTU ubrani są w mundury polowe Bundeswehry,
podobnie jak ich niemieccy koledzy. Dzięki pozwoleniu, które
dostali z ambasady RFN, noszą je legalnie.
oficjalnie niemiecką armię”, mówi Jureczka.
„Koledzy z Pomostu pomagają nam w poszuki-
waniach, a więc też mają prawo je nosić. To
Niemiecki Ludowy Związek Opieki nad Gro-
bami Wojennymi opłaca poszukiwania
i ekshumacje”.
„Polska strona wydaje zezwolenia, a Pomost
zajmuje się ich załatwianiem. No i poszukiwa-
niem miejsc pochówku”, dodaje Czabański.
Dzisiejsza ekshumacja odbywa się właśnie
dzięki takiej współpracy.
OBRĄCZKA OLBRZYMA
Gdy w wielkim dole znika cała postać
Jureczki, słychać zgrzytnięcie łopaty o kość
i do przygotowanych wcześniej pojemników za-
czynają trafiać pierwsze fragmenty szkieletu.
„Ramieniowa, a to udowa”, fachowo ocenia
Czabański. „To musiał być wielki facet”, poka-
zuje kość prawie tak długą jak jego własna noga.
Teraz co chwilę pojawiają się kolejne szczątki.
Widać po nich, że ciała przed wrzuceniem do
głębokiego dołu były palone – wskazują na to
ślady. Ale najprawdopodobniej nie palono ich
tutaj, w lesie, lecz gdzie indziej. Może była to
egzekucja w stodole?
Do wykopu wskakuje Maksymilian
Frąckowiak z wykrywaczem metalu i dokład-
nie skanuje całe miejsce. Po chwili do rąk
członków ekipy trafia magazynek nabojów do
małego pistoletu, naboje do waltera i złota ob-
H O R Y Z O N T Y
rączka z wygrawerowaną datą: 15.03.1937 i ini-
cjałami E.K. „Musi być własnością tego olbrzy-
ma”, zauważa Tomasz Czabański. „Jest za
luźna nawet na kciuk największego z nas.
Obrączka wraz z innymi przedmiotami oso-
bistymi trafi do Kassel, gdzie znajduje się cen-
tralne archiwum, w którym przechowywane są
wszystkie ważniejsze znaleziska z ekshumacji.
Szczątki wojskowego buta spoczną wraz z ko-
śćmi w zbiorowej mogile.
Niestety, nie ma aluminiowych nieśmiertel-
ników. To podstawowy element, który umożli-
wia identyfikację żołnierzy i najbardziej pożą-
dany łup nielegalnych poszukiwaczy. Poza nie-
śmiertelnikami zdarzają się jeszcze książeczki
wojskowe czy inne dokumenty, dzięki którym
udaje się ustalić tożsamość około dziesięciu
procent odnalezionych żołnierzy. Reszta pozo-
stanie NN.
Tak zwane trafienie to czasem kwestia przy-
padku. Tak było z odnalezieniem Winka
Borgerta, którego miejsce pochówku pod Ko-
strzynem wskazała jego rodzina z Niemiec.
Miał spoczywać w jednym z trzech grobów.
W pierwszym nie było nic, w drugim – tylko je-
den z żołnierzy miał nieśmiertelnik. „Rozkopa-
liśmy trzeci grób, z trzema żołnierzami”, wspo-
mina Tomasz Czabański. „Dwóch z nich nie
można było wcale zidentyfikować, ale za to
trzeci miał i nieśmiertelnik, i obrączkę z inicja-
łami. Trafienie przez przypadek”.
FOT. STOWARZYSZENIE POMOST (4)
DWADZIEŚCIA
PIĘĆ OSÓB
w Stowarzyszeniu
Pomost działa
przez cały rok.
Sezon
poszukiwawczy
w terenie
rozpoczyna
wczesną wiosną,
a kończy
w listopadzie albo
nawet grudniu.
W antoniewskiem grobie przy żadnym
z czterech ciał nie ma nieśmiertelnika ani żad-
nych dokumentów. Tylko przy jednym z żołnie-
rzy ktoś znajduje kopiowy ołówek i mały czer-
wony smoczek do dziecięcej butelki, bardzo
dobrze zachowany. Zostaje on uznany za tali-
zman tego żołnierza. W identyfikacji nie pomo-
że nawet wydobycie czaszki z trzema złotymi
zębami.
„Czasem niektórzy niemieccy koledzy suge-
rują, że moglibyśmy te zęby sprzedawać, a pie-
niądze przeznaczyć na działalność stowarzysze-
nia. Rzeczywiście, trafiamy na nie wcale nie
tak rzadko. Ale jakoś nie mógłbym”, rozkłada
ręce Czabański.
Czaszka wraz z uzębieniem też trafi do zbio-
rowej mogiły.
HISTORIA I PAMIĘĆ
O tę mogiłę pod Antoniewem od zawsze dba-
ją starsi mieszkańcy wsi.
„Dlaczego? Nie wiadomo”, komentuje
Tomasz Czabański. „Ale tak jest w bardzo
wielu miejscach w Polsce. Nasi niemieccy ko-
ledzy byli tym bardzo zaskoczeni. Spodziewa-
li się co najmniej niechęci, ze względu na
historię”.
Tymczasem starsi Polacy, pamiętający oku-
pację, zapraszają Niemców na kawę i często
wraz z nimi zastanawiają się, gdzie jeszcze mogą
się znajdować niemieckie mogiły. „Powinni-
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 61
 P O W R Ó T
śmy już zapomnieć o tym, co było
złem, ale nie zapomnieć o historii”,
Olaf Hoffmann wyraźnie to podkreśla.
„Działalność związku rezerwistów te-
mu właśnie służy. Naszym głównym
zadaniem jest dbałość o groby niemiec-
kich żołnierzy w całej Europie. Poszu-
kiwania prowadzone w Polsce to wyją-
tek. W żadnym innym kraju nie działa
taka organizacja jak Pomost”.
Pracownicy Pomostu dokumentują
swoje wyjazdy i gromadzą w archi-
wum wszystkie zdobyte informacje,
nawet jeśli ich od razu nie wykorzy-
stują. Robią zdjęcia, notatki, nagrania.
Bezpośredni świadkowie historii stop-
niowo umierają, a wraz z nimi – pa-
mięć o tych miejscach.
Nie wiadomo, jak długo jeszcze
strona niemiecka będzie zaintereso-
wana poszukiwaniem mogił. „Być
może kiedyś zechcą postawić jeden
zbiorowy monument, i już”, dopusz-
cza taką myśl Czabański.
Dopóki tak się nie stanie, dopóty
członkowie Stowarzyszenia Pomost
i Niemieckiego Związku Rezerwistów
będą mieli co robić przez najbliższe
dziesięć lat. Jeśli nadal będą odnajdy-
wać po dwa–trzy tysiące szczątków
rocznie. Kości czterech niemieckich
żołnierzy trafiają do worków, zostają
opisane i włożone do samochodu.
62 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
D O P R Z E S Z Ł O Ś C I
Ekipa jedzie do drugiej mogiły, na
rozstaju dróg w Goraju. Tam ma spo-
czywać dwóch niemieckich żołnierzy.
Pod drzewem we wskazanym miejscu
stoi krzyż. Sonda pokazuje, że ten
grób jest płytszy. Ale pojawia się in-
formacja, że to nie żołnierze, lecz cy-
wile. „Taki jeden, który tu został po
wojnie i pracował za karę jako paro-
bek u gospodarza Więckowskiego.
Potem podobno się powiesił”, relacjo-
nuje leśniczy. Jego wersję potwierdza
wójt Goraja.
Grób rzeczywiście jest płytki
i wkrótce na powierzchni pojawia się
żółty koc z anilany. Po chwili
Hoffmann trzyma w ręku reklamów-
kę ze śmieciami.
Ktoś już przekopał to miejsce. We-
dług pracowników Pomostu, zrobił to
fachowy poszukiwacz, bo odkopał
szkielet tylko do połowy.
„Tylko w górnej części mogło być
coś ciekawego – dokumenty, nie-
śmiertelnik, talizmany”, wyjaśnia
Adam Białas.
Nic nie wskazuje na to, by miał to
być szkielet żołnierza: nie ma guzi-
ków od munduru, łusek po nabojach.
Mimo to kości zostają zapakowane do
worka. Też trafią do zbiorowej mogiły
w Starym Czarnowie – w końcu to
ofiara ostatniej wojny.
FOT. STOWARZYSZENIE POMOST

„Właśnie mamy potwierdzenie tego, że
osiemdziesiąt procent wskazań jest trafio-
nych”, mówi Czabański. „Reszta to pomyłka
albo niedokładne informacje”.
W CIĄGU
OGRÓDEK Z KOŚĆMI
OSTATNICH Najmocniej w pamięci szefowi Pomostu
SZEŚCIU LAT utkwiło odkopywanie szczątków w Podłej
dzięki Górze w tym roku. Odnaleziono szkielety
Stowarzyszeniu
152 osób, w tym kobiet i dzieci. Wśród nich
Pomost
ekshumowano byli też niemieccy żołnierze. Nikt nie wie,
ponad sto mogił co się tam wydarzyło i dlaczego cywile zgi-
niemieckich nęli z żołnierzami. Ich szczątki pochowano
żołnierzy, którzy
zginęli na terenie
płytko pod ziemią, na obszarze pięćdziesię-
Polski zachodniej ciu metrów kwadratowych, w przydomowym
podczas II wojny ogródku.
światowej. „Kości same wychodziły spod ziemi, a mi-
mo to przez tyle lat nikt nic mówił, żeby nie
ściągać na siebie kłopotów”, prezes Czabański
kręci głową z niedowierzeniem.
Rezerwista Hoffmann najbardziej pamięta
poszukiwanie pojedynczego grobu pod Piłą,
gdzie podobno do końca lat sześćdziesiątych
składano kwiaty. Mimo wysiłku i wędrówki
po całym okolicznym lesie, nie udało się go
odnaleźć. „Ten grób do dziś nie daje mi spoko-
ju. Chyba jeszcze kiedyś wybiorę się specjal-
nie po to, by go odnaleźć. Nasza działalność to
nie hobby. Nie można tak sobie machnąć ręką
i się poddać”.
„Tak, to taka pokojowa misja”, wtóruje mu
Czabański. „Ale jedynym wrogiem jest tutaj
czas”. 

Panu komandorowi podporucznikowi
Mirosławowi KNITTEROWI
oraz
Jego RODZINIE
wyrazy żalu i szczerego współczucia
z powodu śmierci
MATKI
składają
dowódca, kadra i pracownicy
Gdyńskiej Brygady Lotnictwa
Marynarki Wojennej.
Panu Pułkownikowi
Jerzemu ŻYGADŁO
oraz
Jego RODZINIE i NAJBLIŻSZYM
wyrazy szczerego żalu i głębokiego
współczucia z powodu śmierci
MATKI
składają
kierownictwo, kadra
oraz pracownicy wojska
Oddziału ŻW w Elblągu.
Pani Annie HAWRYSZ
wyrazy głębokiego współczucia
z powodu śmierci
OJCA
składają
polski przedstawiciel wojskowy
oraz kadra i pracownicy
Polskiego Przedstawicielstwa
Wojskowego przy Komitetach
Wojskowych NATO i UE.
Panu
płk. Andrzejowi JASIŃSKIEMU
wyrazy głębokiego współczucia
i szczerego żalu z powodu śmierci
OJCA
składają
dyrekcja, kadra i pracownicy
Departamentu Infrastruktury MON.
H O R Y Z O N T Y
„Nie umiera ten, „Im droższy człowiek, tym większy ból,
kto trwa w pamięci żywych” lecz wolą Boga jest rozstanie…”
Pogrążonym w żałobie i smutku Z głębokim smutkiem i żalem
przyjęliśmy wiadomość, że po ciężkiej
ŻONIE i RODZINIE Zmarłego i długiej chorobie odszedł od nas
Pana płk. Alojzego PACYNY serdeczny i bliski nam człowiek
byłego dowódcy Tadeusz PAROL
2 Pułku Komunikacyjnego wieloletni pracownik wojska,
im. gen. Jakuba Jasińskiego przewodniczący związku pracowników.
w Inowrocławiu Wyrazy głębokiego współczucia
wyrazy głębokiego współczucia i szczere kondolencje
i najszczersze kondolencje
składają RODZINIE i BLISKIM
żołnierze i pracownicy wojska składają
2 Inowrocławskiego komendant, żołnierze
Pułku Komunikacyjnego oraz pracownicy wojska
im. gen. Jakuba Jasińskiego. Oddziału Specjalnego
Żandarmerii Wojskowej
w Mińsku Mazowieckim.
„Nie ma go z nami, ale pozostanie
zawsze w naszych myślach”
Z głębokim żalem przyjęliśmy Z ogromnym żalem przyjęliśmy
wiadomość o nagłej śmierci wiadomość o śmierci
Pana płk. rez. Zbigniewa ŚLIWY Pana płk. rez. Zbigniewa ŚLIWY
dyrektora Zakładu Inwestycji Organizacji dyrektora Zakładu Inwestycji
Traktatu Północnoatlantyckiego. Organizacji Traktatu
Północnoatlantyckiego
ŻONIE i CÓRCE śp. Pana Dyrektora Pogrążonym w smutku
wyrazy szczerego i głębokiego RODZINIE i BLISKIM
współczucia w tych trudnych chwilach wyrazy serdecznego współczucia
składają składają
dyrektor, kadra zawodowa i pracownicy dyrekcja, kadra i pracownicy
Biura Infrastruktury Specjalnej. Departamentu Infrastruktury MON.
Z głębokim żalem zawiadamiamy, że 20 października 2009 r. w wieku 63 lat zmarł
śp. płk mgr inż. Jerzy JASIŃSKI
były długoletni szef Rejonowego Zarządu Kwaterunkowo-Budowlanego w Zielonej Górze.
Człowiek całkowicie oddany służbie dla dobra Infrastruktury Wojskowej Śląskiego Okręgu
Wojskowego. Wychowawca dużego grona kierowników wojskowych administracji koszar
i kadry technicznej Rejonowego Zarządu Infrastruktury Zielona Góra.
Wyrazy głębokiego współczucia
ŻONIE, DZIECIOM i WNUKOWI
składają
szef, kadra i pracownicy
Rejonowego Zarządu Infrastruktury Zielona Góra
oraz wojskowych administracji koszar.
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 63
 BELLONA nr 3/2009 (658)

Przystoi walczyć
w obronie praw,
wolności, ojczyzny
CYCERON

• EWOLUCJA STRATEGII NATO gen. bryg. rez. ANDRZEJ JUSZCZAK

W ciągu sześćdziesięciu lat istnienia Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) powstało wiele
materiałów, na których podstawie można badać jej przeszłość.
 Więcej czytaj na stronie 7 „Kwartalnika Bellona” nr 3

• POLSKA W SOJUSZNICZYCH
SYSTEMACH BEZPIECZEŃSTWA gen. bryg. w st. spocz. prof. dr hab. STANISŁAW KOZIEJ

Czas przemian ustrojowych w Polsce oraz okres starań akcesyjnych do NATO cechował się poszukiwaniem
nowych rozwiązań w sferze obronności państwa.
 Więcej czytaj na stronie 22 „Kwartalnika Bellona” nr 3


Anioł z piekła
KSIĄŻKA
Okrucieństwem starają się dorównać
dorosłym, żeby nikt już ich nie skrzywdził…
T imur, jeszcze zanim nauczył się cho-
dzić, widział, jak giną ludzie. Miał kil-
ka miesięcy, gdy w 1994 roku pierwszy
raz usłyszał huk bomb. Kiedy skończył
rok, jego ojciec zginął podczas rosyjskie-
go ataku rakietowego na południu Cze-
czenii. Wtedy matka zaniosła chłopca do
teściów. Wkrótce zginęła również ona.
Przez kilka lat, kiedy Timur mieszkał
u dziadków na wsi, panował względny
spokój, ale wojna znowu wybuchła, jesz-
cze bardziej krwawa niż wcześniejsza.
Niestety, zmarli również dziadkowie, i po-
stanowiono wysłać chłopca do brata oj-
ca. Do Groznego pojechał razem ze star-
szą o rok przyrodnią siostrą Lianą, o któ-
rej istnieniu nigdy dotąd nie słyszał. Głów-
nym zajęciem stryja było upijanie się. Kil-
kuletnie dzieci wysyłał na ulicę, żeby za-
rabiały. Kiedy nie udało im się zdobyć pie-
niędzy, bił rodzeństwo kablem do czerwo-
ności rozgrzanym nad ogniem.
Dzieci szybko się uczyły. Liana, drobna
ośmiolatka o spojrzeniu aniołka, do per-
fekcji opanowała sztukę opróżniania to-
rebek i kieszeni. Timur, choć wyglądał
na łobuziaka, wolał wybierać i oczysz-
czać cegły ze zrujnowanych domów, żeby
je sprzedać. Wydawać się mogło, że nic
gorszego już nie mogło ich spotkać. Tym-
czasem był to zaledwie przedsionek pie-
kła… Wkrótce stryj zaczął gwałcić dziew-
czynkę. Timur nie mógł tego znieść
i z bezradności uciekł z domu. Tułał się
po opuszczonych, zrujnowanych miesz-
kaniach Groznego. Starał się zapomnieć
o tym, co się dzieje z siostrą. Nie potrafił.
H O R Y Z O N T Y
Nie pomagały ani narkotyki, ani zabija-
nie psów. Wrócił po nią.
Zła karta się odwróciła – dzieci trafiły
pod skrzydła anioła z Groznego, jak
o Hadiżad mówili jej podopieczni. Razem
z mężem prowadziła nietypowy dom
dziecka. Sama wychowała się w rosyj-
skim sierocińcu, w którym panował
straszny rygor. Dlatego biorąc pod opie-
kę ofiary konfliktu rosyjsko-czeczeńskie-
go, postanowiła stworzyć im prawdziwą
rodzinę. Mimo opieki dzieciom okaleczo-
nym przez wojnę bardzo trudno było wró-
cić do normalnego życia. Niełatwo jest
bowiem opanować sztukę zapominania.
Åsne Seierstad, norweska dziennikarka
i pisarka, poznała Hadiżad, jej męża i ich
podopiecznych podczas jednego z niele-
galnych wyjazdów na Kaukaz. Dzięki tym
niebezpiecznym eskapadom udało jej się
poznać prawdziwe oblicze Czeczenii, jak-
że odmienne od tego, jakie mogła zoba-
czyć podczas pokazowej wycieczki zorga-
nizowanej dla zachodnich dziennikarzy.
Ludzie Ramzana Kadyrowa zadbali o to,
żeby zaprezentować nowo wybudowane
domy, festyny i wiwatujące na cześć pre-
zydenta tłumy. Domy po kilku miesiącach
się rozpadają, a studentom za nieobec-
ność na oficjalnych imprezach grozi wil-
czy bilet, ale o tym się nie mówi. Mało kto
też wspomina o tajnych więzieniach
Kadyrowa i o tym, że codziennie bez śla-
du znikają ludzie… (AWIS)
Åsne Seierstad, „Dzieci z Groznego”,
WAB 2009
P o s ł u ż b i e
 Nie przegap
 Warto
 Niezłe
 Nie warto

FILM
U Wikingów
P omysł dość karkołomny
– w jednym filmie połą-
czyć zamierzchłe czasy i da-
leką przyszłość. Kainan
(James Caviezel), żołnierz
pochodzący z kosmicznej
przestrzeni, wypełniający
misję w przestworzach, mu-
si wylądować awaryjnie na
nieznanej sobie ziemi. Jak
się okazuje, zamieszkanej
przez… Wikingów. Dziwnie
ubrany, niepasujący do oto-
czenia, wzbudza strach
i nieufność wśród miesz-
kańców wioski.
Szybko jednak okazuje się,
że wraz z nim z przestworzy

WYSTAWA Rozłąka
P odczas realizacji pro-
jektu „Rodziny rozdzie-
lone przez historię” (www.
rodziny.muzhp.pl) powstał
pomysł na zorganizowanie
wystawy. Przygotowało ją
Muzeum Historii Polski.
Przedstawiono na niej losy
siedmiu rodzin, które zo-
stały rozdzielone w czasie
II wojny światowej. Organi-
zatorzy wystawy „Wojenne
rozstania” chcą pokazać,
 jak różne były przyczyny
rozłąki (aresztowania, wy-
wózki, roboty przymusowe,
zagubienie w czasie wojen-
POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
przybyła przerażająca be-
stia. I tak z wroga Kainan
zmienia się w wybawiciela,
który z narażeniem życia
walczy z potworem.
W „Outlanderze” jest
wszystko, co trzeba – wart-
ka akcja, miłość z tragicz-
nym wątkiem w tle, niezłe
efekty. Wprawdzie porów-
nywanie z „Władcą Pier-
ścieni” jest zdecydowanie
na wyrost, ale ogląda się
z ciekawością. (KP) 
Dystrybutor: Monolith Films
Tytuł oryginalny: Outlander
Produkcja: USA
FOT. MUZEUM HISTORII POLSKI
nej zawieruchy, ucieczki)
i jak ludzie na nią reagowa-
li – od pogodzenia się
z utratą bliskich i przysto-
sowania do nowych warun-
ków, przez tęsknotę i na-
dzieję na połączenie, po
poszukiwanie zaginionych
i żałobę po utraconych
członkach rodziny. (AWIS) 
„Wojenne rozstania”
Biblioteka Uniwersytecka
w Warszawie
ul. Dobra 56/66
Wystawa czynna do
14 grudnia
65

F E L I E T O N
MAREK PRZYBYLIK
Sporej grupie polityków język służy
przede wszystkim do pokazywania go wyborcom.
Wsad w polszczyznę
D
ziałalność polityków jest nie-
zwykle pożyteczna, przynosi
wymierne korzyści w wielu
dziedzinach życia naszego po-
wszedniego, nie wyłączając na-
uki i kultury. Wiadomo to niby od dawna, ale
kto nie był do tego zbyt przekonany, teraz mo-
że znaleźć na to dowód niezbity. Politycy są bo-
wiem przedmiotem badań naukowców, którzy
obserwują poselskie życie w jego złożonych
wymiarach, analizują, wyciągają wnioski i po-
dają je do powszechnej wiadomości.
Tak jak obserwacja żywotu pantofelka lub
też bardziej skomplikowanej rozwielitki pchnę-
ła naukę do przodu, jak eksperymenty na bia-
66 POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009
Bez kamuflażu
łych myszkach zaowocowały niezwykłymi od- wie, któż społeczeństwo tak odkrywczo nazwał.
kryciami, tak politycy swym wsadem w polsz-Nie ma jednak co się nad tym zastanawiać, sko-
czyznę dali filologom możliwość prowadzeniaro autor też okazał się zupełnie przypadkowy
badań i dokonywania odkryć. Dzięki ich języ-
i wypadł z politycznego kręgu. Wszyscy wie-
kowej wylewności, by nie powiedzieć: rozpasa-
dzą, że o grubej kresce powiedział przy narodzi-
nach III Rzeczypospolitej Tadeusz Mazowiecki,
niu, możliwy był wyraźny postęp wiedzy o ję-
zyku naszym ojczystym. choć nie wszyscy chcą sprawdzić, co naprawdę
Dwóch doktorów Rafał Zimny i Paweł wtedy powiedział i co to wtedy znaczyło. Powo-
Nowak przez długie miesiące rozbierało na li zapominamy, po czym poznać prawdziwego
czynniki pierwsze językowy dorobek politycz-
mężczyznę, zwłaszcza że ten, który wprowadził
ny ostatniego dwudziestolecia. Wynikiem ichto porzekadło w obieg, też z niego wypadł. Po
pracy jest „Słownik polszczyzny politycznej po
wielu pozostały już tylko słowa. Porzucił polity-
roku 1989”. Dwadzieścia lat obserwowania kę autor hasła „Nicea albo śmierć”; nikt nie pa-
działalności wystarczyło, by napisać księgę po-
mięta tego, który deklarował, że narzędzie gwał-
ważną, w grubych okładkach, liczącą 358 stron.
tu nosi przy sobie. Odszedł też minister, który
Dla nauki polskiej jest to wielki krok
pozwalał koledze sprawdzić się w biznesie; nie-
naprzód, mający do tego dla nas,
wielu pamięta panią, która spopularyzowała Tin-
wyborców, niezwykłe skutki prak-
ki Winki; mało kto – parlamentarzystę przez lata
tyczne. Dzięki niemu będziemy
walczącego z różowymi hienami.
rozumieć, co do nas mówią, gdyPraca naukowa jest jednak powolniejsza od
mówią, i co myślą, jeśli myślą,
życia, więc obserwator sceny politycznej dojrzy
nasi parlamentarzyści lub, sze-
w słowniku kwestie niedopowiedziane. Autorzy
rzej, politycy wszelkiej maści.
pod hasłem „afera” zamieścili spis najważniej-
Politycy wykorzystali dwa-
szych afer Rzeczypospolitej. Wymienili ich trzy-
dzieścia lat wolności na powie-
naście – od dawno zapomnianej rublowej, tecz-
dzenie wszystkiego, na co
kowej czy żelatynowej po afery jeszcze niedaw-
im giętki język pozwo-
no zajmujące pierwsze strony gazet: billboardo-
lił. Czasem tworzyli
wą czy samolotową. Wystarczyło kilka tygodni,
skrzydlate słowa, które
by ta liczba się podwoiła z tendencją potrojenia.
przez lata żyją niezależnie
Bez aneksu w trybie pilnym się nie obejdzie.
od tego, komu udało się je Słownik to efekt badań naukowców, a jedno-
wydalić z siebie. Czasem
cześnie niezwykle pomocny przewodnik dla la-
niby zręczne bon-moty
ików. Dzięki niemu oraz jego autorom możemy
po krótkiej karierze
sobie nie tylko przypomnieć, co mieli nam ory-
medialnej giną. ginalnego do powiedzenia politycy, lecz także,
Karierę zrobiło okre-
co przez to chcieli powiedzieć i w jakich okolicz-
ślenie „przypadkowe społe-
nościach to mówili. Przyda się każdemu obser-
czeństwo”. Dziś
watorowi działalności naszych wybrańców.
mało ktoW przedmowie do dzieła profesor Jerzy
Bralczyk zauważył, że polityk istnieje
przez język. Gdy przestaje mó-
wić, przestaje istnieć jako poli-
Politycy wykorzystali tyk. Profesor ma rację. Wy-
dwadzieścia lat wolności na daje się jednak, że sporej
powiedzenie wszystkiego, grupie polityków język słu-
ży przede wszystkim do
na co im giętki język pokazywania go swym wy-
pozwolił borcom. 
 KOMUNIKAT
Zarządu Fundacji Pomocy Emerytom
i Rencistom Wojskowym

Czesław PIĄTAS, sekretarz stanu do spraw społecznych i profesjonalizacji w Ministerstwie Obrony Narodowej,
generał Franciszek GĄGOR, szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, dowódcy rodzajów sił zbrojnych,
dowódcy okręgów wojskowych, dowódcy związków operacyjnych, dowódcy dywizji, dowódcy skrzydeł, dowódcy
flotylli okrętów, komendanci-rektorzy akademii wojskowych, komendanci centrów szkolenia, dowódcy brygad,
dowódcy pułków, dowódcy eskadr, szefowie oddziałów zabezpieczenia, dowódcy batalionów specjalnego
przeznaczenia, szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych, prezesi sądów wojskowych, naczelni
prokuratorzy, prokuratorzy, dyrektorzy, prezesi wojskowych instytutów naukowych, dyrektorzy, komendanci
instytutów, szpitali wojskowych, sanatoriów, dyrektorzy wojskowych biur emerytalnych

SZANOWNI PAŃSTWO! Na podstawie danych statystycznych urzędów skarbowych,

Na przełomie lat 2008/2009 Zarząd Fundacji Pomocy Emery-
tom i Rencistom Wojskowym, działając na podstawie „Porozumie-
nia o współpracy pomiędzy Ministrem Obrony Narodowej i Fun-
dacją Pomocy Emerytom i Rencistom Wojskowym, zawartego
w Warszawie 21 lutego 2008 roku”, zwrócił się do Państwa
z prośbą o umożliwienie rozprowadzenia, za pośrednictwem
dziekanów i mężów zaufania, wśród żołnierzy zawodowych sił
zbrojnych materiałów informacyjnych o Fundacji z jednocze-
snym apelem o zadeklarowanie odpisu 1 procenta od podatku do-
chodowego od osób fizycznych za 2008 rok na rzecz Fundacji.
Informowaliśmy, że uzyskane środki finansowe zostaną w całości
przeznaczone na pomoc socjalną i prozdrowotną dla znajdujących
się w trudnej sytuacji życiowej emerytów i rencistów wojskowych.
Szanowni Państwo, procedura przekazywania przez urzędy
skarbowe zadeklarowanych odpisów ujmuje wyłącznie ilościo-
we dane o wielkości przekazanych środków (darczyńca w zasa-
dzie pozostaje anonimowy), toteż obdarowana organizacja po-
żytku publicznego nie ma możliwości pozyskania wiedzy
o osobach, które udzieliły jej wsparcia.
posługując się określonymi własnymi ustaleniami porównaw-
czymi, mamy podstawę do stwierdzenia, że w tegorocznych od-
pisach 1 procenta od podatku przez osoby fizyczne, dokona-
nych na rzecz Fundacji, znaczny był udział kadry zawodowej Sił
Zbrojnych RP.
SZANOWNI PAŃSTWO!
Za umożliwienie rozprowadzenia wśród kadry zawodowej
Wojska Polskiego fundacyjnych materiałów i za słowa osobiste-
go wsparcia Zarząd Fundacji składa Wam wszystkim społeczni-
kowskie podziękowanie! Serdecznie dziękujemy wszystkim żoł-
nierzom zawodowym, którzy 1 procent od podatku zadeklaro-
wali na rzecz Fundacji!
Składamy podziękowanie Konwentowi Dziekanów Korpusu
Oficerów Wojska Polskiego, dziekanom rodzajów sił zbrojnych,
okręgów wojskowych oraz mężom zaufania.
Prosimy o przyjęcie najserdeczniejszych życzeń niezawodne-
go zdrowia oraz wszelkiej życiowej pomyślności!

sekretarz Zarządu Fundacji Pomocy Emerytom i Rencistom Wojskowym

pułkownik w stanie spoczynku Stanisław TORCHAŁA

prezes Zarządu Fundacji Pomocy Emerytom i Rencistom Wojskowym

Pułkownik w stanie spoczynku Mieczysław MIKRUT

skarbnik Zarządu Fundacji Pomocy Emerytom i Rencistom Wojskowym

pułkownik w stanie spoczynku Lesław GÓRNY

FUNDACJA POMOCY EMERYTOM I RENCISTOM WOJSKOWYM

Warszawa, ul. 11 listopada 17/19, blok 2, tel. CA MON 872 478; miejski 687 24 78
Bank Pekao SA, O/Warszawa ul. Krucza 24/26. Konto bankowe 12 1240 6003 1111 0000 4940 4687

www.fundemerwoj.pl

POLSKA ZBROJNA NR 45 | 8 LISTOPADA 2009 67