Professional Documents
Culture Documents
mηqσwωψerβνtyuςiopasdρfghjkl
zxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnφγιmλιΗqπ ςπχρονικά
βία κατά ζα
τα w ωeτrtνyuτioρ
βυζαντινά
φertyuioσδφpγρaηsόρωυdfghjργ
Βασιλική Δ. Μπελογιάννη Α.Μ:1013200700046
klαzxcvbnβφδγωmζqwertλκοθξy
uiύασφdfghjklzxcvbnmqwertyuio
paβsdfghjklzxcεrυtγyεuνiιoαpasd
fghjklzxcηvbnασφδmqwertασδyu
iopasdfασδφγθμκxcvυξσφbnmσ
φγqwθeξτσδφrtyuφγςοιopaασδφ
sdfghjklzxcvασδφbnγμ,mqwerty
uiopasdfgασργκοϊτbnmqwertyσδ
φγuiopasσδφγdfghjklzxσδδγσφγ
cvbnmqwertyuioβκσλπpasdfghjk
Σελίδα |2
Πρόλογος
Στο ξεκίνημα της σύνθεσης αυτής εδώ της εργασίας, οφείλω να ομολογήσω
πως πολλοί ήταν εκείνοι που με προειδοποίησαν τόσο για την απλησίαστη
θεματολογία, όσο και για τη δυσκολία συγκέντρωσης πληροφοριών πάνω στο
κατά κοινή ομολογία σοκαριστικό περιεχόμενο. Τα όσα συγκλονιστικά
συνάντησα κατά τη μελέτη μου κάποιες στιγμές με τρόμαξαν, αλλά ουδέποτε
με αποθάρρυναν, κι αυτό είναι, υποθέτω, το αδιαπραγμάτευτο καθήκον ενός
φέρελπι μελλοντικού μελετητή: να μη διστάζει να φέρει στο φως ακόμη και τις
πιο αποκρουστικές όψεις μιας άγνωστης και προσεκτικά κεκαλυμμένης
πραγματικότητας. Μιλώντας δε, με ανθρώπους ορισμένου θεολογικού
προσανατολισμού έλαβα υπαινιγμούς για δήθεν "ανήθικη" θεματολογία. Ο
Στρίντμπεργκ κάποτε είχε γράψει: "Μόνο η αλήθεια είναι ξεδιάντροπη", εκτός
αυτού δεν έχω τίποτε να πω.
Προσπάθησα, όσο η ανθρώπινη φύση το επιτρέπει, να αποστασιοποιηθώ
από οιαδήποτε προκατάληψη και να αφήσω διακριτικά έξω από αυτή την
εργασία τις προσωπικές μου θρησκευτικές ή μη αντιλήψεις, ώστε να
παραδοθεί αυτή η εν δυνάμει πραγματεία περί ακρωτηριασμών όσο το
δυνατόν πιο αντικειμενική. Ελπίζω το αποτέλεσμα να δικαιώσει τον
καταναλωθέντα χρόνο ανάγνωσης.
Η παρακάτω εργασία δύναται πιθανότατα να κριθεί ελλειπής ή αντίθετα
σε πολλά σημεία παραδίδεται πιθανόν ενοχλητικά περιγραφική. Παρά ταύτα,
μπορώ να πω με κάποια δόση ικανοποίησης πως τηρήθηκε μια κάποια
αριστοτελική μεσότητα, ώστε να κατατεθούν τα πεπραγμένα με τρόπο ήπιο
που να μην αποτρέπει τον αναγνώστη, χωρίς όμως να ωραιοποιείται η
βαναυσότητα των βυζαντινών κολάσεων.
Τέλος, έπρεπε να φτάσω εδώ, στο κλείσιμο της έρευνας για να καταλάβω
πως η ιστορία ενός φαινομένου δεν τελειώνει, ούτε τελειώνεται, δεν
τελειούται με καμία πραγματεία. Ρέει και περιμένει κάποιον επίγονο να την
συνεχίσει. Κλείνω λοιπόν με την ελπίδα να φανούν χρήσιμα και παιδευτικά τα
όσα κατέγραψα στους ήδη καταξιωμένους, αν αυτό είναι δυνατό, αλλά κυρίως
τους συμφοιτητές μου.
Β.Μπ.
Σελίδα |3
Εισαγωγή
« Βάρβαρος είναι κατ’ αρχάς
αυτός που πιστεύει στη
βαρβαρότητα»
Claude-Levi Strauss
1
Όσον αφορά στην ονομασία, οι όροι βυζαντινός και Βυζαντινή αυτοκρατορία , με τη
σημασία του κατοίκου και της κρατικής υπόστασης, αντίστοιχα, είναι μεταγενέστεροι.
Αποτελούν μονάχα έναν συμβατικό νεολογισμό, τον οποίο εισήγαγε ο Julius Wolf (1562) και
καθιέρωσε ο Philip Lamp (1648) . Οι ίδιοι οι πολίτες αυτοαποκαλούνταν Ρωμαίοι, ονόμαζαν
την αυτοκρατορία τους Ρωμαϊκή και την πρωτεύουσα Νέα Ρώμη, μιας και αποτελούσαν
μέρος της ανατολικής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
2
Μια από τις πλέον διαδεδομένες σύγχρονες επιστημονικές απόψεις βρίσκει τα εγκαίνια της
βυζαντινής περιόδου στην ίδρυση της Κωνσταντινουπόλεως το 324 μ.Χ. και τον τραγικό της
επίλογο στην άλωση της πρωτεύουσας από τους οθωμανούς Τούρκους το 1453.
Σελίδα |4
3
Ουσιαστικά η πίστη σε μια θεοστήρικτη συγκεντρωτική εξουσία αποτέλεσε θεμέλιο λίθο της
λαϊκής προσήλωσης και υποταγής απέναντι στις βουλές των «μεγάλων κεφαλών» της rei
publicae. Η καθεστηκυία θεώρηση του αυτοκράτορα ως τοποτηρητή χρισμένου εκ των ιδίων
θείων προϋπέθετε μια κατ’ οικονομίαν δραστηριότητα του επίγειου ηγέτη που όφειλε να είναι
φιλάνθρωπος. Η ίδια η ιστορική πραγματικότητα, γεμάτη από βάναυσους ηγεμόνες,
καταδεικνύει την θεωρία περί θεοκρατικότητος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ως λαοπλανές
προπέτασμα με απώτερο σκοπό την χειραγώγηση της πολυπληθούς λαομάζας.
Σελίδα |5
4
Οφείλουμε να επισημάνουμε τον ταξικό χαρακτήρα της εκάστοτε ποινικής επιβολής,
εφόσον για το ίδιο αδίκημα ίσχυαν διαφορετικές ποινές για τους humiliores (ευτελείς) και
άλλες για τους honestiores (έντιμους). Αν και στην Εκλογή έγιναν προσπάθειες κατάργησης
των εξόφθαλμων ταξικών ανισοτήτων, τέτοιες διακρίσεις παρατηρούνται μέχρι το τέλος της
βυζαντινής κρατικής ύπαρξης.
Σελίδα |7
6
Δεν δυνάμεθα σήμερα να πούμε με βεβαιότητα αν στα λόγια του Ματθαίου εμπεριέχεται
κάποιο είδος αλληγορίας ή επρόκειτο για μια ξεκάθαρη εκδήλωση θρησκόληπτου
φανατισμού, την οποία η Εκκλησία προσπάθησε να καταπνίξει χαρακτηρίζοντας τη
"μεταφορά" και "λυρισμό". Αναφέρουμε, λοιπόν, τα όσα ειπώθηκαν από τους ευαγγελιστές
καθώς και τη στάση της καθεαυτής Εκκλησίας με πάσα επιφύλαξη, αποφεύγοντας να
ταχθούμε υπέρ ή κατά απέναντι στα χριστιανικά προλεγόμενα.
Σ ε λ ί δ α | 11
Η ηθική των γυναικών είναι ένα θέμα που απασχόλησε τον κοινωνικό
κομφορμισμό εν τη γενέσει του πολιτισμού και εξακολουθεί να τον απασχολεί.
Καθ' όλη την ιστορία των ανθρωπίνων χρόνων ορίστηκαν ποικίλοι τρόποι
συμπεριφοράς ή πρακτικής που συνδέθηκαν άρρηκτα με την ηθική και δη με
την γυναικεία ηθική.
Προτού, όμως, μιλήσουμε για αποκοπή μελών σε μια απόπειρα
εγκαθίδρυσης συγκεκριμένων ηθικών ορίων στις γυναίκες, πράγμα που
συνέβαινε κατά κόρον υπό τη σκοπιά του θρησκεύματος, είναι δόκιμο να
αναφερθούμε όσο το δυνατόν λακωνικότερα στη θέση του θήλεος στο
Βυζάντιο. Η θέση της γυναίκας παρουσιάζεται σαφώς πιο ευνοημένη από
αυτήν που κατείχε στην αρχαία Ελλάδα, ας μην αγνοούμε λόγια, όπως εκείνα
του Δημόκριτου, όταν έγραφε: «Η γυναίκα να μην εξασκείται στον ρητορικό
λόγο, διότι είναι κακό πράγμα» (απ.110) και «Είναι η μεγαλύτερη προσβολή
από έναν άνδρα να κυβερνάται από γυναίκα» (απ.111). Στη βυζαντινή
αυτοκρατορία γυναίκες συναντώνται σε αξιόλογες θέσεις επιστημονικών7
κλάδων, του Δημοσίου, καθώς και σε ύψιστα αξιώματα8 παρ’ όλα αυτά
κάνοντας πάντα χρήση κάποιου ανδρείκελου, μιας και οι πεποιθήσεις περί
κατώτερου φύλου δεν είχαν ξεθυμάνει πλήρως. Σε γενικότερες γραμμές,
οφείλουμε να πούμε πως η θέση της γυναίκας στα βυζαντινά έτη δεν ήταν
ιδεατή, αλλά υποφερτή σε σχέση με τα πρότινα κλασικά έτη.
Στο Βυζάντιο η ηθική γυναίκα απέβλεπε στην εκπλήρωση του καθήκοντος
και όχι στις ηδονές, κατά τα χριστιανικά λεγόμενα. Αν και η πραγματικότητα
υπήρξε πολύ διαφορετική, ( αναφερόμαστε σε μια εποχή όπου η μοιχεία και η
πορνεία βρίσκονταν σε εκπληκτική έξαρση ) οι ακρωτηριασμοί δεν άργησαν
να εισέλθουν και στο πεδίο αυτό. Η κλειτοριδεκτομή μαστίζει πολλά νεαρά
κορίτσια που όντας ανυποψίαστα έπεσαν θύματα αυτού του τερατώδους
εθίμου. Αξίζει να πούμε ότι η όλη διαδικασία πραγματοποιούνταν εντός
εορταστικού κλίματος και αποσκοπούσε στην αποστέρηση της σωματικής
ευχαρίστησης, την οποία ο ηθικός άνθρωπος και ο καλός χριστιανός όφειλε να
απαξιώσει αυτοβούλως ή και ετερόβουλα, αν κρινόταν αναγκαίο.
Από τα βυζαντινά έτη, υπάρχουν πάμπολλα γραπτά που περιγράφουν τους
τρόπους εφαρμογής της κλειτοριδεκτομής, όπου η ιατρική παρέμβαση είναι
απούσα και η "τελετουργία" γίνεται με τρόπο πρόχειρο μέσω αυτοσχέδιων
εργαλείων (κομμάτια γυαλιού, μαχαίρια, ακόμη και ακανθώδη φυτά ) . Οι
7
Στο νοσοκομείο του Παντοκράτορος βρίσκουμε πολλές γιατρούς και φορείς της
κοινωνικής πρόνοιας κατά τον 12ο αιώνα.
8
Παρατηρούμε πως τέσσερις γυναίκες δεν θεωρήθηκαν ανάξιες να κυβερνήσουν
μόνες την αυτοκρατορία. Σύμφωνα μάλιστα με την άποψη του επιφανούς λέκτορα-
μελετητή της βυζαντινολογίας Steven Runciman: «Κανένας συνταγματικός
φραγμός δεν υπήρχε στην ανάληψη της ύπατης εξουσίας από γυναίκα στο
Βυζάντιο. Μάλιστα, κύρια αιτία πτώσης της Ειρήνης ήταν περισσότερο η κακή της
υγεία, παρά το φύλο της. Ποτέ οι βασιλείες αυτών των γυναικών δεν κρίθηκαν
παράνομες».
Σ ε λ ί δ α | 13
Εν κατακλείδι
Είναι φανερή από όσα προλέχθησαν, όχι μόνο η έκταση που πήρε το
φαινόμενο των ακρωτηριασμών ως μέθοδος ποινής και αντεκδίκησης, αλλά
και η πρωτοφανής για τη ιστορία των ανθρώπινων χρόνων επιδοκιμασία τους
ως προϋπόθεση αγιοσύνης και ως μέθοδος αποδόσεως και αποδείξεως
πίστεως. Με το πέρας των χρόνων, χάρη στις νομοθετικές μεταρρυθμίσεις και
την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ως πρότυπης υπερδύναμης,
τα κρούσματα της βίαιης επίδειξης ισχύος μέσω των ακρωτηριασμών
αραίωσαν σε συχνότητα και σε ποσότητα, οδηγώντας την ανθρωπότητα σε
μια νέα πνευματική ακμή αποστασιοποιημένη από τις πρότινες ακρότητες.
Παρ'όλα αυτά, η κοινωνία εξακολούθησε να ζει επηρεασμένη από αυτές τις
τακτικές για πολλά ακόμη έτη. Στον 19ο αιώνα συναντάμε ακόμη τους
ελάχιστους εναπομείναντες Καστράτους στις όπερες της Ιταλίας. Χρειάστηκε
να απαγορευθεί δια νόμου η πρόσληψη ευνούχων μουσικών ώστε να δοθεί δια
παντός ένα τέλος σε αυτόν τον μεσαιωνισμό. Σε κάποιες ασκητικές μονές
βρίσκουμε ακόμη ευνούχους μοναχούς που αυτοχειρούν εκούσια εν ονόματι
της Βασιλείας του Κυρίου, ευτυχώς όμως το φαινόμενο αυτό τείνει να εκλείψει
εφάπαξ. Η ποινή του ακρωτηριασμού δυστυχώς έχει ενσταλλαχθεί στο Δίκαιο
πολλών τριτοκοσμικών ανατολικών λαών που δεν διστάζουν ακόμη να
προβαίνουν σε τέτοιες μεθόδους κολασμού. Επιπλέον, πολλές θρησκείες και
αιρέσεις της Ανατολής επικροτούν τον ακρωτηριασμό ως τρόπο απόδοσης
τιμής στις εκάστοτε ανώτερες επουράνιες δυνάμεις. Το γεγονός ότι οι
αντιλήψεις αυτές επιβιώνουν επί το πλείστον σε κατώτερες οικονομικά και
μορφωτικά χώρες αποδεικνύει την θετική επίδραση που είχε η γρήγορη
διάδοση της παιδείας στην σχεδόν παντελή εξάλειψη του απάνθρωπου αυτού
φαινομένου. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία,
όπου δεν υπήρξε καμία αξιοσημείωτη ακμή των Γραμμάτων -θα μπορούσαμε
δε να υποστηρίξουμε το αντίθετο, ότι δηλαδή επρόκειτο για περίοδο
πνευματικού τέλματος- έλαβε χώρα αθρόα ακρωτηριασμών, τουναντίον στον
δυτικό κόσμο, όπου αργότερα έκανε την εμφάνιση του το κίνημα του
Διαφωτισμού, ουδέποτε πήρε τέτοιες διαστάσεις η πρακτική του σωματικού
προπυλακισμού.
Η Εκκλησία φρόντισε πια να καταστήσει σαφή και να επεξηγήσει την
αλληγορική τάση που διακατείχε τα κατά Ματθαίον λόγια του Ιησού: << Και
ει η δεξιά σου χείρ σκανδαλίζει σε, έκοψον αυτήν και βάλε από σού..>> στους
οπαδούς της, συντελώντας κατά αυτόν τον τρόπο στη μείωση των
κρουσμάτων.
Οι ευνούχοι θεωρήθηκαν από τις επόμενες γενιές φορείς κακοτυχίας, έτσι η
πράξη τους έχασε σταδιακά την αίγλη και το κύρος της. Οι αυλές έπαψαν να
προτιμούν, χάριν δεισιδαιμονίας, τους ευνούχους πλαισίους. Ο κόσμος δεν
είχε πια επουσιώδεις λόγους για να εφαρμόσει κάτι τόσο επίπονο στο σώμα
του και στράφηκε σε λιγότερο επώδυνες διεξόδους.
Σήμερα, η Νομοθεσία και η Εταιρεία Προστασίας Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων ψέγει οποιοδήποτε κρούσμα ακρωτηριασμού ( εκτός των
ιατρικώς επιβαλλομένων φυσικά ) και μάλιστα διώκει ποινικά τον
οποιονδήποτε προβαίνει σε τέτοιου είδους πράξεις. Εδώ και πολλά χρόνια η
Σ ε λ ί δ α | 17
Βιβλιογραφία
*Τρωιανός Σπ. ( επιμελ.), Έγκλημα και Τιμωρία στο Βυζάντιο, (Αθήνα 2001):
17, 177-8
*Hunger H., Βυζαντινή Λογοτεχνία, "Η λόγια κοσμική γραμματεία των
Βυζαντινών", Τόμος Β', μτφρ. Κόλλιας Τ., (Αθήνα 2001) : 515
*Guillou A., Ο Βυζαντινός Πολιτισμός, Τόμος Β', μτφρ. P.Audorico-Σ.
Τσοχανταρίδου, (Αθήνα 1998)
*Hunger H., Βυζαντινή Λογοτεχνία, Τόμος Γ', μτφρ.Κόλλιας Τ., (Αθήνα
2001) : 52-56
*Ι.Θ. Κολιτσαράς (επιμέλ.), Η Καινή Διαθήκη, (Αθήναι 1997) : 29-31
*Μεγάλη Αμερικανική Εγκυκλοπαίδεια, Βυζάντιο, Τόμος 12, (Αθήνα 1992)
*Τρωιανός Σπ. ( επιμελ.), Έγκλημα και Τιμωρία στο Βυζάντιο, "Οι ποινές στο
βυζαντινό Δίκαιο", (Αθήνα 2001)
*Πέννα Β., Ο δημόσιος, οικονομικός και κοινωνικός βίος των Βυζαντινών,
Εκδόσεις ΕΑΠ, (Πάτρα 2001): 93
*Εγκυκλοπαίδεια Δομή, Βυζαντινή Αυτοκρατορία, Τόμος 7, (Αθήνα 2007):
298-369
*Η Αγία Αναστασία η Ρωμαία, Έκδοσις Ιεράς Μονής Οσίου Γρηγορίου, (Άγιον
Όρος 1996)
*L.D. Reynolds-N.G.Wilson, Αντιγραφείς και Φιλόλογοι, μτφρ.
Ν.Παναγιωτάκης, εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης,
( Αθήνα 2001 )
*Steven Runciman, Βυζαντινός Πολιτισμός, εκδ. Γαλαξίας: 78
Πηγές
www.geocities.com/porta-aurea/runciman.Irtml : Συνέντευξη του sir Steven
Runciman στο Έλσισιντς της Σκωτίας για τον ραδιοφωνικό σταθμό Flash,
Οκτώβριος 1994
www.pneuma.gr: Έγκλημα και Τιμωρία στο Βυζάντιο
www.wikipedia.org : Φωκάς
www.wikipedia.org : Βυζαντινό Δίκαιο
www.gourounopoulo.blogspot.com : Η βυζαντινή περίοδος ήταν ο Μεσαίωνας
της Ανατολής;
www.archive.gr : Η καθημερινή ζωή στο Βυζάντιο, Επιμέλεια:Φωτεινή
Κομνηνού
www.ardhn.gr : Παγανιστικές Απάτες, Επιμέλεια: Παπανούτσος
www.petefrhs.blogspot.com : Μάλλον δε ελληνίσαι συμφέρει
roides.wordpress.com : Ο Στ. Ράνσιμαν σε συνέντευξη για την Ετ3
www.apologitis.com : Οι ποινές στο Βυζάντιο
www.tolisbag.blogspot.com : Η περί Βυζαντίου Ιστορία, Καστράτοι