Το δίπτυχο Εκπαίδευση & Τοπική Ανάπτυξη με φόντο τον

«ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ».
Μια σύντομη ματιά στο φιλανδικό εκπαιδευτικό μοντέλο…
Εισαγωγικά
Η δημοσιοποίηση του κειμένου για το Πρόγραμμα «Καλλικράτης» που αφορά στη διοικητική
μεταρρύθμιση της χώρας, σηματοδότησε την έναρξη μιας δημόσιας διαβούλευσης, με
αντικείμενο μια νέα αρχιτεκτονική για το κράτος και την αυτοδιοίκηση. Η διαπίστωση με την
οποία ξεκινά το κείμενο ότι «η Ελλάδα είναι το πιο συγκεντρωτικό κράτος της Ευρώπης»,
προδιαγράφει και το βασικό στόχο του Προγράμματος, που δεν είναι άλλος από την
υπέρβαση αυτού του συγκεντρωτισμού.

Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης, έχει ενδιαφέρον να δούμε εάν και κατά πόσο το
εκπαιδευτικό σύστημα συσχετίζεται με τα ζητήματα της αποκέντρωσης και της τοπικής
ανάπτυξης. Εάν η απάντηση στο ερώτημα είναι θετική, τότε ο συνολικός επανασχεδιασμός
των επιπέδων διακυβέρνησης που φιλοδοξεί να πετύχει ο «Καλλικράτης», δε μπορεί να μην
συνοδεύεται από μια μεταρρύθμιση και στην εκπαίδευση, μεταξύ των άλλων.

Η διεθνής εμπειρία, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Φιλανδία, μας προσφέρει χρήσιμες

πληροφορίες για το ρόλο της Αυτοδιοίκησης στα εκπαιδευτικά ζητήματα και στη συσχέτιση
με την τοπική ανάπτυξη. Ας ρίξουμε όμως μια πιο κοντινή ματιά…

Η Φιλανδία γενικά
To φιλανδικό εκπαιδευτικό μοντέλο βρίσκεται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο του
ενδιαφέροντος της εκπαιδευτικής κοινότητας από όλο τον κόσμο. Η αφορμή γι’ αυτό, είναι οι
επανειλημμένες πρωτιές των Φιλανδών μαθητών σε διεθνείς διαγωνισμούς εκπαιδευτικής
αξιολόγησης, όπως ο διαγωνισμός PISA στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ. Δεκάδες δημοσιογράφοι και
εκπαιδευτικοί σήμερα, σπεύδουν στο Ελσίνκι για να δουν από κοντά αυτό το φαινόμενο. Όσοι
περίμεναν να δουν μαθητές που εργάζονται σκληρά από το πρωί μέχρι το βράδυ, τρέχοντας
από φροντιστήριο σε φροντιστήριο, διαψεύδονται. Ωραία θα πει κάποιος. Έχει όμως κάποια
σχέση αυτή η ιστορία με την τοπική ανάπτυξη και την αυτοδιοίκηση; Για να δούμε…

H Φινλανδία, με πληθυσμό μόλις 5,2 εκατ. κατοίκους βρίσκεται στο μεταίχμιο μεταξύ Δύσης
και Ανατολής, πολύ μακριά από το οικονομικό και πολιτικό κέντρο της Ευρώπης. Πρόκειται
για μια αραιοκατοικημένη χώρα, όπου το 60% του πληθυσμού ζει σε μικρές πόλεις. Σήμερα, η
οικονομία της Φινλανδίας ισχυροποιήθηκε και μεταμορφώθηκε από κατά βάση αγροτική, σε
οικονομία της τεχνολογίας, της έρευνας και της επιχειρηματικότητας, με βασικό όχημα ένα
ευέλικτο και αποτελεσματικό εκπαιδευτικό σύστημα. Το γεγονός μάλιστα ότι το ποσοστό επί
του ΑΕΠ για την παιδεία δεν ξεπερνά το 5,2%, (που είναι μεγαλύτερο βέβαια από το 3,6%
στην Ελλάδα, παρόμοιο όμως με πολλές χώρες της Ευρώπης), καταρρίπτει το μύθο ότι όλα
αρχίζουν και τελειώνουν στο ύψος της χρηματοδότησης.

Μία από τις σημαντικότερες διαφορές με την Ελλάδα, είναι η αποκέντρωση των λειτουργιών
της εκπαίδευσης από την κεντρική εξουσία στην τοπική αυτοδιοίκηση. Είναι χαρακτηριστικό,
ότι το Υπουργείο Παιδείας ασχολείται μόνο με τον γενικό καθορισμό της στρατηγικής και με
την έρευνα στα επιστημονικά πεδία, ενώ το Εθνικό Συμβούλιο για την Παιδεία είναι αυτό που
συντονίζει την συνεχή κατάρτιση των εκπαιδευτικών. Ο κάθε δήμος έχει Επιτροπή Παιδείας
με ουσιαστικές αρμοδιότητες επί των εκπαιδευτικών υπηρεσιών, ενώ υπεύθυνα για την
διδασκαλία (μέθοδοι, ιδιαιτερότητες) είναι τα ίδια τα σχολεία.

Οι βασικότεροι σταθμοί της μεταρρύθμισης

Η προσπάθεια όμως των Φιλανδών πριν φτάσουν στην κορυφή, ξεκίνησε πριν από 40 χρόνια.
Ας τα πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή:
1970: Η πρώτη απόπειρα αναθεώρησης με τη σύσταση ενός ενιαίου σχολείου από το
νηπιαγωγείο μέχρι το λύκειο.
1988: Αποκέντρωση με σημαντικές αρμοδιότητες στους 444 δήμους της χώρας. H διοίκηση
περνά από το κράτος στους δήμους και τα σχολεία. Ξεκινά ο επανασχεδιασμός των
αναλυτικών προγραμμάτων για την αποφυγή επαναλήψεων και μεγάλων ποσοτήτων ύλης που
τελικά δεν διδάσκονται λόγω έλλειψης χρόνου.
1990: Εποπτεία των δήμων επί των σχολικών κτιρίων μαζί με την αξιολόγηση της ποιότητας
του εκπαιδευτικού έργου.
1996: Εισαγωγή νέου μοντέλου χρηματοδότησης. Η κρατική επιχορήγηση προς τους δήμους
αγγίζει το 57%, από εκεί και πέρα αναλαμβάνουν οι δήμοι να καλύψουν τα υπόλοιπα.
1999: Συγκροτείται Eθνικό Συμβούλιο Παιδείας. Αισθητή αύξηση των αρμοδιοτήτων λήψης
αποφάσεων των τοπικών αρχών και των σχολείων. Οι δήμοι προσλαμβάνουν το προσωπικό
του σχολείου μαζί με το Συμβούλιο των γονέων και κηδεμόνων. Έχουν επίσης τη δυνατότητα
προσαρμογής ή επιμήκυνσης των ωραρίων.

Οι βασικές Αρχές
Ορισμένες από τις απλές αλλά σημαντικές αρχές στις οποίες στηρίζεται το σύστημα,
παρατίθενται παρακάτω:
Αρχή 1η «Δωρεάν παιδεία για όλους»
Είναι χαρακτηριστικό ότι η λέξη φροντιστήριο είναι άγνωστη στο λεξιλόγιο των Φιλανδών.
Αρχή 2η «Ίσες ευκαιρίες μάθησης»
Ο γιος του πρωθυπουργού, του προέδρου της ΝΟΚΙΑ, του κρεοπώλη της γειτονιάς αλλά και
του κατοίκου της Λαπωνίας στο Βορρά ή του κέντρου στο Ελσίνκι πάνε στο ίδιο δημόσιο
σχολείο και είναι αποδέκτες της ίδιας ποιότητας εκπαιδευτικών υπηρεσιών.
Αρχή 3η «Έμφαση στη γνώση και όχι στην εξέταση»
Τα τεστ γίνονται για να διαπιστωθούν οι αδυναμίες των μαθητών ώστε να τους παρασχεθεί
εξατομικευμένη ενισχυτική διδασκαλία. Η φιλοσοφία που προέχει είναι: «μάθε πώς να
μαθαίνεις».
Αρχή 4η «Καλή γνώση Αγγλικών»
Η καλή γνώση τουλάχιστον αγγλικών είναι ιδιαίτερα σημαντική για τους Φιλανδούς, γιατί η
γλώσσα τους είναι ξεκομμένη από τις υπόλοιπες παραδοσιακές γλώσσες της Ευρώπης (όπως
και η Ελληνική).

Η καθημερινότητα στη Φιλανδία

Για τους νεώτερους μαθητές η επίσημη σχολική ημέρα τελειώνει περίπου στις 13:00 το
μεσημέρι, αλλά μπορούν να χρησιμοποιήσουν τις εγκαταστάσεις του σχολείου για να
γευματίσουν, να διαβάσουν, να κάνουν αθλητισμό κλπ. Συνήθως τα σχολεία στην Φινλανδία
έχουν πολλούς ανοικτούς χώρους, γυάλινους τοίχους, έξυπνο σχεδιασμό, βιβλιοθήκες και
υπολογιστές. Τα παιδιά δεν πηγαίνουν στο σχολείο κατσουφιασμένα, γιατί θα βρεθούν πάλι σε
σχολεία με σύγχρονα εργαστήρια και αμφιθέατρα, με κλειστά γυμναστήρια και πισίνες, με
ειδικές αίθουσες χαλάρωσης και σάουνας, με εστιατόρια με το δωρεάν φαγητό και το
σημαντικότερο, γιατί θα μάθουν και θα δημιουργήσουν γνώση με τους δασκάλους φίλους
τους, παίζοντας, συζητώντας και μελετώντας διάφορα βιβλία και όχι ένα υποχρεωτικό σε
κάθε μάθημα, όπως στην Ελλάδα. Όταν το απόγευμα, μετά την ενισχυτική διδασκαλία, οι
Φιλανδοί μαθητές πάνε στο σπίτι, αφήνουν τη σάκα με τα βιβλία στο σχολείο. Όλη η
υπόλοιπη ημέρα τους ανήκει. Χαίρονται την παιδικότητά τους. Τεστ για το σπίτι
απαγορεύονται. Δεν είναι τυχαίο ότι είναι πρώτα στην Ευρώπη στην ανάγνωση εξωσχολικών
βιβλίων και τελευταία σε τηλεθέαση.

Η καθημερινότητα στην Ελλάδα

Για να δούμε την αντίστοιχη καθημερινότητα στην Ελλάδα. Τα περισσότερα ελληνόπουλα
πάνε στο σχολείο άκεφα σε άθλια κτίρια, που μοιάζουν σαν γκαράζ αυτοκινήτων. Θα
συναντήσουν δασκάλους, στην πλειονότητά τους σκυθρωπούς και δίχως όρεξη, που είναι
υποχρεωμένοι να δουλέψουν με συγκεκριμένα βιβλία με έναν στόχο: «να βγει όπως-όπως η
ύλη», αποστηθισμένη βεβαίως. Όποιος έχει την καλύτερη μνήμη ή τις καλύτερες τεχνικές
αποστήθισης, όχι απαραίτητα και το καλύτερο μυαλό, θα επιβραβευθεί. Οι κακοί μαθητές θα
τιμωρηθούν και θα σπρωχθούν στη μαθησιακή άρνηση. Η καθημερινή διαδρομή του μέσου
Έλληνα μαθητή μοιάζει με αυτή του Σίσυφου: Σχολείο-Σπίτι-Φροντιστήριο-Σπίτι. Το μόνο που
τους μένει μετά, είναι να καθίσουν εξαντλημένα μπροστά στην τηλεόραση μέχρι να τους
πάρει ο ύπνος. Σε καμιά άλλη χώρα του κόσμου δε βλέπεις παιδιά με τσάντες να κυκλοφορούν
μέχρι τα μεσάνυχτα τρέχοντας σαν τον Βέγγο για να προλάβουν. Είναι δυνατόν αυτά τα
τραύματα της χαμένης παιδικότητας να μην έχουν βαθιές και μακροχρόνιες ψυχικές
συνέπειες;

Ας κάνουμε μια υπόθεση…

Και για να επανασυνδέσουμε τα ζητήματα της εκπαίδευσης με την τοπική ανάπτυξη, ας
δώσουμε ένα παράδειγμα κάνοντας μια απλοϊκή υπόθεση. Ας υποθέσουμε λοιπόν ότι
πατήσαμε ένα κουμπί (μακάρι να ήταν τόσο εύκολο) και ω! του θαύματος… εξαφανίστηκαν
όλων των ειδών τα φροντιστήρια. Τι σημαίνει αυτό πρακτικά για την τοπική ανάπτυξη με
όρους: α) εισοδήματος, β) απασχόλησης, γ) ζωντανέματος της υπαίθρου και δ) ποιότητας
αστικού περιβάλλοντος;

Τοπικό Εισόδημα
Στοιχεία πρόσφατων ερευνών ανεβάζουν το ύψος που καταβάλλουν ετησίως σε πάσης
φύσεως φροντιστήρια τα ελληνικά νοικοκυριά (στο όνομα της …δωρεάν παιδείας) περίπου
στο 1 δις ευρώ. Στους 300.000 περίπου μαθητές που περνούν τα απογεύματά τους στις
αίθουσες φροντιστηρίων, θα βρει κανείς όχι μόνο μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου αλλά και
μαθητές του Δημοτικού οι οποίοι ολοένα και αυξάνονται, ενώ τα περίφημα κέντρα μελέτης
ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια. Όταν μάλιστα οι μαθητές φθάσουν στην Γ΄ Λυκείου και
ετοιμάζονται για πανελλαδικές εξετάσεις, το κόστος που καλείται να πληρώσει το κάθε
νοικοκυριό κυμαίνεται από 1500-1800 ευρώ μηνιαίως. Με όρους λοιπόν εισοδήματος, η
οικονομική αφαίμαξη που βιώνει η ελληνική οικογένεια, μεταφράζεται κατά μέσο όρο για
κάθε μαθητή στο 1/3 περίπου του μισθού ενός εργαζόμενου. Με άλλα λόγια, η κατάργηση
των φροντιστηρίων σημαίνει στις σημερινές εξαιρετικά δύσκολες οικονομικές συνθήκες,
τόνωση του οικογενειακού εισοδήματος, (άρα και της τοπικής οικονομίας) της τάξης των
10.000 περίπου ευρώ ετησίως, κάτι που θα ενεργοποιήσει θετικά τους περιφερειακούς
πολλαπλασιαστές.

Τοπική Απασχόληση
Από τα στοιχεία της Ομοσπονδίας Εκπαιδευτικών Φροντιστών Ελλάδας προκύπτει ότι στη
χώρα λειτουργούν 2500 φροντιστήρια, στα οποία απασχολούνται 20.000 καθηγητές,
αδιόριστοι επί το πλείστον. Για τον καθένα από αυτούς τους καθηγητές, ο έλληνας
φορολογούμενος πλήρωσε ένα κόστος προκειμένου οι άνθρωποι αυτοί να γίνουν λειτουργοί
του κράτους σ’ ένα δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα. Αντ’ αυτού, ο ουσιαστικός εργοδότης-
χρηματοδότης όλων αυτών των εκπαιδευτικών γίνεται η κάθε ελληνική οικογένεια που έχει
παιδιά στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Με την έννοια αυτή, θα ήταν
προτιμότερο τα χρήματα αυτά να πηγαίνουν στο κράτος, (με την προϋπόθεση της παροχής
υψηλού επιπέδου υπηρεσιών εκπαίδευσης) δημιουργώντας αντίστοιχες θέσεις εργασίας. Εάν
δει κανείς όλη αυτή την κατάσταση με όρους απασχόλησης, προκύπτει ότι το συνολικό
κόστος που καταβάλλεται για την παραπαιδεία, αντιστοιχεί σε 100.000 νέες θέσεις
εργασίας!

Ζωντάνεμα της Υπαίθρου

Η φροντιστηριακή καθημερινότητα του μαθητή είναι εξίσου επώδυνη και για την
καθημερινότητα του γονέα. Το φαινόμενο του «γονέα-ταξιτζή» που τρέχει κάθε απόγευμα
μαζί με το παιδί του από φροντιστήριο σε φροντιστήριο, είναι το πλέον συνηθισμένο. Το
χειρότερο όμως από όλα, είναι η αναγκαστική μετακόμιση από τα χωριά στις πόλεις,
αποκλειστικά και μόνο «για τα παιδιά». Το φαινόμενο παρατηρείται ακόμη και για
περιπτώσεις κοντινών αποστάσεων μεταξύ χωριού και πόλης και ο βασικός λόγος είναι τις
περισσότερες φορές το διαφορετικό πρόγραμμα που έχει το κάθε παιδί με τα φροντιστήρια.
Το αποτέλεσμα είναι, πολλές οικογένειες να αφήνουν τα ωραία τους σπίτια με την αυλή στο
χωριό, για να μετακινηθούν στην πόλη νοικιάζοντας ή ακόμη χειρότερα, αγοράζοντας ένα
διαμέρισμα. Αλήθεια, μπορούμε να μιλάμε σήμερα για τη διοικητική μεταρρύθμιση και το
ζωντάνεμα της υπαίθρου, χωρίς να αντιμετωπισθούν δραστικά αυτές οι παθογένειες και
στρεβλώσεις της εκπαίδευσης που ζει καθημερινά μια οικογένεια με παιδιά στην ελληνική
περιφέρεια;

Ποιότητα Αστικού Περιβάλλοντος

Η μετακίνηση από το χωριό στην πόλη, δεν επιβαρύνει μόνο την τσέπη και την ποιότητα
ζωής του κάθε νοικοκυριού. Επιβαρύνει και τις πόλεις που συχνά αποδείχθηκαν ανέτοιμες να
υποδεχθούν τέτοιες εισροές με όρους αστικών υποδομών. Το αποτέλεσμα είναι να
κυκλοφορούν περισσότερα αυτοκίνητα στους δρόμους που ρυπαίνουν το περιβάλλον, ενώ το
κόστος αγοράς γης και κατοικίας εκτινάσσεται σε δυσθεώρητα ύψη λόγω της αυξημένης
ζήτησης. Παράγωγα όλων αυτών των πολεοδομικών πιέσεων είναι οι στενοί δρόμοι, οι
σπάνιες θέσεις στάθμευσης, το ελάχιστο πράσινο, τα μουντά διαμερίσματα χωρίς αυλές και
τελικά η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής.

Συμπεράσματα
Τα συμπεράσματα τα οποία μπορεί να εξάγει κανείς από την ανάλυση που προηγήθηκε είναι:

 Αποκέντρωση και αποτελεσματικό εκπαιδευτικό σύστημα, αποτελούν δύο όψεις του

ίδιου νομίσματος.
 Οι αλλαγές αυτές για να πετύχουν χρειάζονται χρόνο και σταθερό σχέδιο. Όσο όμως
καθυστερούμε να ξεκινήσουμε, εξακολουθούμε να χάνουμε έδαφος.
 Το ύψος της χρηματοδότησης δεν είναι πανάκεια για ένα πετυχημένο εκπαιδευτικό
σύστημα. Η απόδειξη είναι ότι αν συνυπολογιστεί το κόστος της παραπαιδείας στην
 Ελλάδα, πιθανά το ποσοστό επί του ΑΕΠ για την παιδεία να ξεπερνά το 5,2% της
Φιλανδίας.
 Το χτύπημα της παραπαιδείας, εκτός από την ανακούφιση στο οικογενειακό εισόδημα,
θα βελτιώσει το επίπεδο σπουδών, θα ανακόψει (πιθανά και να αντιστρέψει) τις τάσεις
αστυφιλίας, θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής
στην πόλη.
 Το πρόγραμμα «Καλλικράτης» προσφέρει μια θαυμάσια αφορμή και ευκαιρία να ανοίξει
μια ουσιαστική συζήτηση που θα έχει στο επίκεντρο την αποκέντρωση ουσιαστικών
αρμοδιοτήτων και πόρων στους νέους δήμους. Ας το τολμήσουμε. Εάν μια χώρα όπως
η Φιλανδία τα κατάφερε τόσο καλά γιατί όχι και εμείς;

Δρ. Λευτέρης Τοπάλογλου

Σύμβουλος Τοπικής Ανάπτυξης
ltopaloglou@lga.gr