Θοσκσδίδης, Επιηάθιος, αρταίο κείμενο και παράλληλη μεηάθραζη ηοσ
[35] Οἱ κὲλ πνιινὶ ηῶλ ἐλζάδε ἤδε εἰξεθόησλ
ἐπαηλνῦζη ηὸλ πξνζζέληα ηῷ λόκῳ ηὸλ ιόγνλ
ηόλδε, ὡο θαιὸλ ἐπὶ ηνῖο ἐθ ηῶλ πνιέκσλ
ζαπηνκέλνηο ἀγνξεύεζζαη αὐηόλ. ἐκνὶ δὲ ἀξθνῦλ
ἂλ ἐδόθεη εἶλαη ἀλδξῶλ ἀγαζῶλ ἔξγῳ γελνκέλσλ
ἔξγῳ θαὶ δεινῦζζαη ηὰο ηηκάο, νἷα θαὶ λῦλ πεξὶ
ηὸλ ηάθνλ ηόλδε δεκνζίᾳ παξαζθεπαζζέληα
ὁξᾶηε, θαὶ κὴ ἐλ ἑλὶ ἀλδξὶ πνιιῶλ ἀξεηὰο
θηλδπλεύεζζαη εὖ ηε θαὶ ρεῖξνλ εἰπόληη
πηζηεπζῆλαη. ραιεπὸλ γὰξ ηὸ κεηξίσο εἰπεῖλ ἐλ ᾧ
κόιηο θαὶ ἡ δόθεζηο ηῆο ἀιεζείαο βεβαηνῦηαη. ὅ ηε
γὰξ μπλεηδὼο θαὶ εὔλνπο ἀθξναηὴο ηάρ' ἄλ ηη
ἐλδεεζηέξσο πξὸο ἃ βνύιεηαί ηε θαὶ ἐπίζηαηαη
λνκίζεηε δεινῦζζαη, ὅ ηε ἄπεηξνο ἔζηηλ ἃ θαὶ
πιενλάδεζζαη, δηὰ θζόλνλ, εἴ ηη ὑπὲξ ηὴλ αὑηνῦ
θύζηλ ἀθνύνη. κέρξη γὰξ ηνῦδε ἀλεθηνὶ νἱ ἔπαηλνί
εἰζη πεξὶ ἑηέξσλ ιεγόκελνη, ἐο ὅζνλ ἂλ θαὶ αὐηὸο
ἕθαζηνο νἴεηαη ἱθαλὸο εἶλαη δξᾶζαί ηη ὧλ ἤθνπζελ·
ηῷ δὲ ὑπεξβάιινληη αὐηῶλ θζνλνῦληεο ἤδε θαὶ
ἀπηζηνῦζηλ. ἐπεηδὴ δὲ ηνῖο πάιαη νὕησο
ἐδνθηκάζζε ηαῦηα θαιῶο ἔρεηλ, ρξὴ θαὶ ἐκὲ
ἑπόκελνλ ηῷ λόκῳ πεηξᾶζζαη ὑκῶλ ηῆο ἑθάζηνπ
βνπιήζεώο ηε θαὶ δόμεο ηπρεῖλ ὡο ἐπὶ πιεῖζηνλ.
[36] ῎Αξμνκαη δὲ ἀπὸ ηῶλ πξνγόλσλ πξῶηνλ·
δίθαηνλ γὰξ αὐηνῖο θαὶ πξέπνλ δὲ ἅκα ἐλ η῵
ηνη῵δε ηὴλ ηηκὴλ ηαύηελ ηῆο κλήκεο δίδνζζαη.
ηὴλ γὰξ ρώξαλ νἱ αὐηνὶ αἰεὶ νἰθνῦληεο δηαδνρῇ
ηῶλ ἐπηγηγλνκέλσλ κέρξη ηνῦδε ἐιεπζέξαλ δη'
ἀξεηὴλ παξέδνζαλ. θαὶ ἐθεῖλνί ηε ἄμηνη ἐπαίλνπ
θαὶ ἔηη κᾶιινλ νἱ παηέξεο ἡκῶλ· θηεζάκελνη γὰξ
πξὸο νἷο ἐδέμαλην ὅζελ ἔρνκελ ἀξρὴλ νὐθ
ἀπόλσο ἡκῖλ ηνῖο λῦλ πξνζθαηέιηπνλ. ηὰ δὲ πιείσ
αὐηῆο αὐηνὶ ἡκεῖο νἵδε νἱ λῦλ ἔηη ὄληεο κάιηζηα
ἐλ ηῇ θαζεζηεθπίᾳ ἡιηθίᾳ ἐπεπμήζακελ θαὶ ηὴλ
πόιηλ ηνῖο πᾶζη παξεζθεπάζακελ θαὶ ἐο πόιεκνλ
35. «Οη πεξηζζόηεξνη απ όζνπο έρνπλ
κηιήζεη
σο ηώξα απ απηό ην βήκα επαηλνύλ ηνλ
λνκνζέηε
πνπ ζπκπιήξσζε ηε ζπλεζηζκέλε ηειεηή κ'
απηό ηνλ ιόγν, κε ηε ζθέςε όηη είλαη σξαίν
λα εθθσλείηαη πάλσ ζηνλ ηάθν ησλ λεθξώλ ηνπ
πνιέκνπ. Εγώ όκσο ζα ήκνπλ ηεο γλώκεο πσο
είλαη αξθεηό, γηα άληξεο πνπ απνδείρηεθαλ
γελλαίνη κε έξγα, κε έξγα λα ηνπο
απνδίδνληαη ηηκέο, ζαλ θη απηέο πνπ βιέπεηε
λα ζπλνδεύνπλ απηή ηελ ηαθή, θη όρη λα
θξέκεηαη ε αλαγλώξηζε ηνπ εξσηζκνύ πνιιώλ
από έλαλ άληξα, πνπ ν ιόγνο ηνπ κπνξεί λα
είλαη σξαίνο, κπνξεί θαη θαηώηεξνο. Γηαηί
είλαη δύζθνιν λα κηιήζεη θαλείο κ επηηπρία,
εθεί πνπ κε θόπν εμαζθαιίδεηαη ε εληύπσζε
όηη ιέεη ηελ αιήζεηα. Κη απηό, γηαηί ν
αθξναηήο πνπ μέξεη θαιά ηα γεγνλόηα θαη η'
αθνύεη κ' επλντθή δηάζεζε, ίζσο ζα
ζρεκάηηδε ηε γλώκε όηη ηα ιεγόκελα είλαη
θάπσο θαηώηεξα, ζε ζύγθξηζε κ' απηά πνπ θαη
ζέιεη λ’ αθνύεη θαη ηα μέξεη θαιά' όκσο,
απηόο πνπ δελ ηα γλώξηζε, ζα ζρεκάηηδε ηε
γλώκε πσο πξόθεηηαη γηα ππεξβνιέο, επεηδή
ληώζεη θζόλν, αλ ηπρόλ αθνύζεη θάηη πνπ
μεπεξλά ηε δηθή ηνπ δύλακε. Γηαηί κόλν σο
εθείλν ην ζεκείν αλέρεηαη ν άλζξσπνο λ’
αθνύεη επαίλνπο πνπ ιέγνληαη γηα άιινπο, σο
εθεί πνπ θη ν θαζείο πηζηεύεη όηη είλαη
ηθαλόο λα θαηνξζώζεη θάηη απ όζα άθνπζε'
όκσο, γηα θαζεηί πνπ μεπεξλά ηε δύλακε ηνπ,
θπξηεύεηαη απ' ηελ πξώηε ζηηγκή από θζόλν,
θη έηζη δελ δίλεη πίζηε. Αιιά, επεηδή νη
παιηόηεξνη δνθίκαζαλ ζηελ πξάμε ην έζηκν ρη
έθξηλαλ όηη έρεη θαιώο, έρσ θη εγώ ηελ
ππνρξέσζε λα ζπκκνξθσζώ κε ηνλ λόκν θαη λ'
αληαπνθξηζώ όζν γίλεηαη πην πνιύ ζηελ
επηζπκία θαη ηηο πεπνηζήζεηο ηνπ θαζελόο
ζαο.
36. Θα κηιήζσ πξώηα γηα ηνπο πξνγόλνπο καο.
Γηαηί είλαη δίθαην, αιιά ζπγρξόλσο θαη
πξέπνλ, ζε κηα ηέηνηα πεξίζηαζε, όπσο ε
ζεκεξηλή, λα ηνπο απνλέκεηαη ε ηηκή απηή λα
κλεκνλεύνληαη πξώηνη. Γηαηί ηελ ρώξα απηή,
νη ίδηνη πάληα θαηνηθώληαο από γελεά ζε
γελεά κέρξη ησλ εκεξώλ καο, ράξηο ζηελ
αλδξεία ηνπο καο ηελ παξάδσζαλ ειεύζεξε.
Καη εθείλνη ινηπόλ είλαη άμηνη επαίλνπ αιιά
αθόκε πεξηζζόηεξν νη παηέξεο καο. Γηαηί,
καδί κε όζα θιεξνλόκεζαλ, αθνύ απέθηεζαλ
όζε εμνπζία έρνπκε κε πνιινύο θόπνπο ηε
θιεξνδόηεζαλ ζε καο ηνπο ζεκεξηλνύο. Τνπο
πεξηζζόηεξνπο ηνκείο εκείο νη ίδηνη πνπ
θαὶ ἐο εἰξήλελ αὐηαξθεζηάηελ. ὧλ ἐγὼ ηὰ κὲλ
θαηὰ πνιέκνπο ἔξγα, νἷο ἕθαζηα ἐθηήζε, ἥ εἴ ηη
αὐηνὶ ἥ νἱ παηέξεο ἡκῶλ βάξβαξνλ ἥ ῞Ειιελα
πνιέκηνλ ἐπηόληα πξνζύκσο ἠκπλάκεζα,
καθξεγνξεῖλ ἐλ εἰδόζηλ νὐ βνπιόκελνο ἐάζσ·
ἀπὸ δὲ νἵαο ηε ἐπηηεδεύζεσο ἤιζνκελ ἐπ' αὐηὰ
θαὶ κεζ' νἵαο πνιηηείαο θαὶ ηξόπσλ ἐμ νἵσλ
κεγάια ἐγέλεην, ηαῦηα δειώζαο πξῶηνλ εἶκη θαὶ
ἐπὶ ηὸλ ηῶλδε ἔπαηλνλ, λνκίδσλ ἐπί ηε η῵ παξόληη
νὐθ ἅλ ἀπξεπῆ ιερζῆλαη αὐηὰ θαὶ ηὸλ πάληα
ὅκηινλ θαὶ ἀζηῶλ θαὶ μέλσλ μύκθνξνλ εἶλαη
ἐπαθνῦζαη αὐηῶλ.
[37] Ξξώκεζα γὰξ πνιηηείᾳ νὐ δεινύζῃ ηνὺο ηῶλ
πέιαο λόκνπο, παξάδεηγκα δὲ κᾶιινλ αὐηνὶ ὄληεο
ηηζὶλ ἥ κηκνύκελνη ἑηέξνπο. θαὶ ὄλνκα κὲλ δηὰ ηὸ
κὴ ἐο ὀιίγνπο ἀιι' ἐο πιείνλαο νἰθεῖλ δεκνθξαηία
θέθιεηαη· κέηεζηη δὲ θαηὰ κὲλ ηνὺο λόκνπο πξὸο
ηὰ ἴδηα δηάθνξα πᾶζη ηὸ ἴζνλ, θαηὰ δὲ ηὴλ
ἀμίσζηλ, ὡο ἕθαζηνο ἔλ ηῳ εὐδνθηκεῖ, νὐθ ἀπὸ
κέξνπο ηὸ πιένλ ἐο ηὰ θνηλὰ ἥ ἀπ' ἀξεηῆο
πξνηηκᾶηαη, νὐδ' αὖ θαηὰ πελίαλ, ἔρσλ γέ ηη
ἀγαζὸλ δξᾶζαη ηὴλ πόιηλ, ἀμηώκαηνο ἀθαλείᾳ
θεθώιπηαη. ἐιεπζέξσο δὲ ηά ηε πξὸο ηὸ θνηλὸλ
πνιηηεύνκελ θαὶ ἐο ηὴλ πξὸο ἀιιήινπο ηῶλ θαζ'
ἡκέξαλ ἐπηηεδεπκάησλ ὑπνςίαλ, νὐ δη' ὀξγῆο ηὸλ
πέιαο, εἰ θαζ' ἡδνλήλ ηη δξᾷ, ἔρνληεο, νὐδὲ
ἀδεκίνπο κέλ, ιππεξὰο δὲ ηῇ ὄςεη ἀρζεδόλαο
πξνζηηζέκελνη. ἀλεπαρζῶο δὲ ηὰ ἴδηα
πξνζνκηινῦληεο ηὰ δεκόζηα δηὰ δένο κάιηζηα νὐ
παξαλνκνῦκελ, ηῶλ ηε αἰεὶ ἐλ ἀξρῇ ὄλησλ
ἀθξνάζεη θαὶ ηῶλ λόκσλ, θαὶ κάιηζηα αὐηῶλ
ὅζνη ηε ἐπ' ὠθειίᾳ ηῶλ ἀδηθνπκέλσλ θεῖληαη θαὶ
ὅζνη ἄγξαθνη ὄληεο αἰζρύλελ ὁκνινγνπκέλελ
θέξνπζηλ.
είκαζηε ζπγθεληξσκέλνη εδώ, νη νπνίνη
βξηζθόκαζηε αθόκε ζε απηήλ αθξηβώο ηελ
ειηθία καο, απμήζακε θαη πξνεηνηκάζακε ηελ
πόιε καο κε όια ηα πξάγκαηα, ώζηε θαη γηα
πόιεκν θαη γηα εηξήλε λα είλαη
απηαξθέζηαηε. Από όια δε απηά εγώ όζα
αλαθέξνληαη ζε πνιεκηθά θαηνξζώκαηα, κε ηα
νπνία έγηλε ε θάζε κηα θαηάθηεζε, ή αθνξνύλ
ηνλ ηξόπν, κε ηνλ νπνίν απνθξνύζακε
πξόζπκα, είηε εκείο είηε νη πξόγνλνί καο,
θάπνηνλ βάξβαξν ή Έιιελα επηηηζέκελν ερζξό,
ζα ηα παξαιείςσ, γηαηί δελ επηζπκώ λα
απεξαληνινγώ ελώπηνλ αλζξώπσλ, νη νπνίνη ηα
γλσξίδνπλ. Αιιά κε πνηνλ ηξόπν θζάζακε ζην
ζεκείν απηό ηεο δύλακεο πνπ είκαζηε ζήκεξα,
θαη κε πνηα κνξθή πνιηηεύκαηνο θαη κε πνηεο
ζπλήζεηεο έγηλε κεγάιε ε δύλακή καο, όια
απηά ζα αλαπηύμσ πξώηα, θαη έπεηηα ζα
πξνρσξήζσ ζην εγθώκην απηώλ εδώ ησλ λεθξώλ,
γηαηί λνκίδσ όηη δελ είλαη αλάξκνζην λα
ιερζνύλ απηά θαη γηα ηελ παξνύζα πεξίζηαζε,
θαη δελ είλαη αλώθειν λα ηα αθνύζνπλ όινη
νη παξεπξηζθόκελνη, αζηνί θαη μέλνη.
37. Έρνπκε δειαδή πνιίηεπκα, ην νπνίν δελ
αληηγξάθεη ηνπο λόκνπο άιισλ, κάιινλ δε
εκείο νη ίδηνη είκαζηε ππόδεηγκα ζε
κεξηθνύο παξά κηκνύκαζηε άιινπο. Καη
νλνκάδεηαη κελ δεκνθξαηία, γηαηί ε δηνίθεζε
είλαη ζηα ρέξηα ησλ πνιιώλ θαη όρη ησλ
νιίγσλ. Όινη έρνπλ ηα ίδηα δηθαηώκαηα
έλαληη δε ησλ λόκσλ ζηηο ηδησηηθέο ηνπο
δηαθνξέο, ελώ σο πξνο ηελ ζέζε ηνπο ζηνλ
δεκόζην βίν θάζε έλαο, αλάινγα κε ηελ
επίδνζε ζε θάπνην ηνκέα, πξνηηκάηαη γηα έλα
από ηα δεκόζηα αμηώκαηα, θαη όρη από ηελ
πνιηηηθή ηνπ παξάηαμε όζν από ηελ αξεηή
ηνπ, νύηε εμαηηίαο ηεο θηώρεηαο, ελώ έρεη
ηελ ηθαλόηεηα λα παξάζρεη θάπνηα ππεξεζία
ζηελ παηξίδα ηνπ, εκπνδίδεηαη από ην
γεγνλόο όηη είλαη άγλσζηνο. Ζνύκε ειεύζεξα,
θαη σο πνιίηεο ζηνλ δεκόζην βίν θαη σο
άηνκα ζηνλ ηδησηηθό, ζηηο επηδηώμεηο καο
ηεο θαζεκεξηλήο δσήο, θαηά ηηο νπνίεο δελ
θνηηάκε ν έλαο ζηνλ άιινλ κε θαρππνςία, δελ
ζπκώλνπκε κε ηνλ γείηνλά καο, όηαλ θάλεη
ζύκθσλα κε ηελ επραξίζηεζή ηνπ, νύηε
παίξλνπκε κηα θπζηνγλσκία ζθπζξσπή, ε νπνία
κπνξεί λα κελ βιάπηεη ηνλ άιιν, πάλησο όκσο
είλαη δπζάξεζηε. Ελώ δε ζηελ ηδησηηθή καο
δσή ζπλαλαζηξεθόκαζηε ρσξίο λα ελνριεί ν
έλαο ηνλ άιινλ, ζηελ δεκόζηά καο δσή από
ζεβαζκό πξν πάλησλ δελ παξαβαίλνπκε ηνπο
λόκνπο, ππαθνύκε ζε όζνπο θάζε θνξά έρνπλ
ηα αμηώκαηα θαη ζηνπο λόκνπο, θαη
πεξηζζόηεξν ζε εθείλνπο από ηνπο λόκνπο,
πνπ έρνπλ ζεζπηζηεί γηα σθέιεηα ησλ
αδηθνύκελσλ, θαη ζε άιινπο, νη νπνίνη αλ
θαη άγξαθνη, ε παξάβαζή ηνπο θέξλεη

[38] Καὶ μὴν καὶ τῶν πόνων πλείστας
ἀναπαύλας τῇ γνώμῃ ἐπορισάμεθα, ἀγῶσι
μέν γε καὶ θυσίαις διετησίοις νομίζοντες,
ἰδίαις δὲ κατασκευαῖς εὐπρεπέσιν, ὧλ θαζ'
ἡμέραν ἡ τέρψις τὸ λυπηρὸν ἐκπλήσσει.
ἐπεσέρχεται δὲ διὰ μέγεθος τῆς πόλεως ἐκ
πάσης γῆς τὰ πάντα, καὶ ξυμβαίνει ἡμῖν
μηδὲν οἰκειοτέρᾳ τῇ ἀπνιαύζεη ηὰ αὐτοῦ
ἀγαθὰ γιγνόμενα καρποῦσθαι ἥ καὶ τὰ τῶν
ἄλλων ἀνθρώπων.
[39] Δηαθέξνκελ δὲ θαὶ ηαῖο ηῶλ πνιεκηθῶλ
κειέηαηο ηῶλ ἐλαληίσλ ηνῖζδε. ηήλ ηε γὰξ πόιηλ
θνηλὴλ παξέρνκελ, θαὶ νὐθ ἔζηηλ ὅηε μελειαζίαηο
ἀπείξγνκέλ ηηλα ἥ καζήκαηνο ἥ ζεάκαηνο, ὃ κὴ
θξπθζὲλ ἄλ ηηο ηῶλ πνιεκίσλ ἰδὼλ ὠθειεζείε,
πηζηεύνληεο νὐ ηαῖο παξαζθεπαῖο ηὸ πιένλ θαὶ
ἀπάηαηο ἥ η῵ ἀθ' ἡκῶλ αὐηῶλ ἐο ηὰ ἔξγα
εὐςύρῳ· θαὶ ἐλ ηαῖο παηδείαηο νἱ κὲλ ἐπηπόλῳ
ἀζθήζεη εὐζὺο λένη ὄληεο ηὸ ἀλδξεῖνλ
κεηέξρνληαη, ἡκεῖο δὲ ἀλεηκέλσο δηαηηώκελνη
νὐδὲλ ἧζζνλ ἐπὶ ηνὺο ἰζνπαιεῖο θηλδύλνπο
ρσξνῦκελ. ηεθκήξηνλ δέ· νὔηε γὰξ Λαθεδαηκόληνη
θαζ' ἑαπηνύο, κεζ' ἁπάλησλ δὲ ἐο ηὴλ γῆλ ἡκῶλ
ζηξαηεύνπζη, ηήλ ηε ηῶλ πέιαο αὐηνὶ ἐπειζόληεο
νὐ ραιεπῶο ἐλ ηῇ ἀιινηξίᾳ ηνὺο πεξὶ ηῶλ
νἰθείσλ ἀκπλνκέλνπο καρόκελνη ηὰ πιείσ
θξαηνῦκελ. ἁζξόᾳ ηε ηῇ δπλάκεη ἡκῶλ νὐδείο πσ
πνιέκηνο ἐλέηπρε δηὰ ηὴλ ηνῦ λαπηηθνῦ ηε ἅκα
ἐπηκέιεηαλ θαὶ ηὴλ ἐλ ηῇ γῇ ἐπὶ πνιιὰ ἡκῶλ
αὐηῶλ ἐπίπεκςηλ· ἥλ δέ πνπ κνξίῳ ηηλὶ
πξνζκείμσζη, θξαηήζαληέο ηέ ηηλαο ἡκῶλ πάληαο
αὐρνῦζηλ ἀπεῶζζαη θαὶ ληθεζέληεο ὑθ' ἁπάλησλ
ἡζζῆζζαη. θαίηνη εἰ ῥᾳζπκίᾳ κᾶιινλ ἥ πόλσλ
κειέηῃ θαὶ κὴ κεηὰ λόκσλ ηὸ πιένλ ἥ ηξόπσλ
ἀλδξείαο ἐζέινκελ θηλδπλεύεηλ, πεξηγίγλεηαη ἡκῖλ
ηνῖο ηε κέιινπζηλ ἀιγεηλνῖο κὴ πξνθάκλεηλ, θαὶ ἐο
αὐηὰ ἐιζνῦζη κὴ ἀηνικνηέξνπο ηῶλ αἰεὶ
κνρζνύλησλ θαίλεζζαη, θαὶ ἔλ ηε ηνύηνηο ηὴλ
πόιηλ ἀμίαλ εἶλαη ζαπκάδεζζαη θαὶ ἔηη ἐλ ἄιινηο.
[40] Φηινθαινῦκέλ ηε γὰξ κεη' εὐηειείαο θαὶ
θηινζνθνῦκελ ἄλεπ καιαθίαο· πινύηῳ ηε ἔξγνπ
κᾶιινλ θαηξῷ ἢ ιόγνπ θόκπῳ ρξώκεζα, θαὶ ηὸ
πέλεζζαη νὐρ ὁκνινγεῖλ ηηλὶ αἰζρξόλ, ἀιιὰ κὴ
δηαθεύγεηλ ἔξγῳ αἴζρηνλ. ἔλη ηε ηνῖο αὐηνῖο
νἰθείσλ ἅκα θαὶ πνιηηηθῶλ ἐπηκέιεηα, θαὶ ἑηέξνηο
πξὸο ἔξγα ηεηξακκέλνηο ηὰ πνιηηηθὰ κὴ ἐλδεῶο
γλῶλαη· κόλνη γὰξ ηόλ ηε κεδὲλ ηῶλδε κεηέρνληα
παλζνκνινγνύκελε ληξνπή.
38. Αιιά θαη γηα ην πλεύκα καο έρνπκε
εθεύξεη πνιινύο ηξόπνπο λα ην αλαθνπθίδνπκε
από ηνπο θόπνπο, κε γηνξηαζηηθνύο αγώλεο
θαη ζπζίεο, πνπ έρνπκε θαζηεξώζεη θαζ’ όιε
ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο, θαη κε εππξεπή
ηδησηηθά νηθήκαηα, ε επραξίζηεζε πνπ
θαζεκεξηλά απνιακβάλνπκε από όια απηά,
δηώρλεη ηελ κειαγρνιία. Εμαηηίαο ηνπ
κεγάινπ αξηζκνύ ησλ θαηνίθσλ ηεο πόιεο καο
εηζάγνληαη ζε απηήλ πξντόληα όινπ ηνπ
θόζκνπ, θαη ζπκβαίλεη λα απνιακβάλνπκε έηζη
ηα πξντόληα ησλ άιισλ ρσξώλ κε όζε
νηθεηόηεηα θαηαλαιώλνπκε ηα δηθά καο.
39. Υπεξέρνπκε δε από ηνπο αληηπάινπο καο θαη ζηελ πνιεκηθή
πξνεηνηκαζία θαηά ηα εμήο: Τελ πόιε καο ηελ παξέρνπκε
αλνηρηή, θαη πνηέ δελ απνθιείνπκε θαλέλαλ δηώρλνληαο ηνπο
μέλνπο από νπνηνδήπνηε κάζεκα ή ζέακα, από ην νπνίν, αλ δελ
ην θξαηήζνπκε κπζηηθό θαη ην δεη θαλείο από ηνπο ερζξνύο καο,
είλαη δπλαηόλ λα σθειεζεί, γηαηί πηζηεύνπκε όρη ηόζν ζηηο
πξνεηνηκαζίεο θαη ηα ζηξαηεγήκαηα όζν ζηελ έκθπηε
γελλαηόηεηά καο ζηα έξγα. Σην δήηεκα δε πάιη ηεο αγσγήο, ελώ
εθείλνη ππνβάιινληαη από ηελ λεαξή ηνπο ειηθία ζε επίπνλε
άζθεζε, κε ηελ νπνία επηδηώθνπλ λα γίλνπλ γελλαίνη, εκείο
δνύκε κε όιεο ηηο αλέζεηο θαη όκσο είκαζηε εμ ίζνπ πξόζπκνη λα
αληηκεησπίζνπκε ηνπο ίδηνπο κεγάινπο θηλδύλνπο. Καη ε
απόδεημε: ελώ νη Λαθεδαηκόληνη εθζηξαηεύνπλ κε όινπο ηνπο
ζπκκάρνπο ηνπο θαηά ηεο ρώξαο καο θαη πνηέ κόλνη, εκείο
εηζβάιινπκε θαηά ησλ άιισλ εληειώο κόλνη, θαη ηηο
πεξηζζόηεξεο θνξέο ληθάκε ρσξίο δπζθνιία ηνπο αληηπάινπο
καο, αλ θαη εθείλνη κάρνληαη γηα ηελ παηξίδα ηνπο, εκείο δε
είκαζηε ζε μέλν έδαθνο. Καη θαλείο από ηνπο ερζξνύο καο δελ
αληηκεηώπηζε κέρξη ζήκεξα ηηο δπλάκεηο καο ελσκέλεο, γηαηί
από ηε κία θξνληίδνπκε ηαπηόρξνλα γηα ην λαπηηθό καο, θαη από
ηελ άιιε ζηέιλνπκε ηηο δπλάκεηο καο ζε πνιιά ζεκεία ηεο γεο.
Αλ δε θάπνπ κε κέξνο κόλν ηεο δύλακήο καο ζπκπιαθνύλ νη
ερζξνί καο, ηόηε, αλ ληθήζνπλ, θαπρώληαη όηη καο λίθεζαλ
όινπο, αλ ληθεζνύλ, δηαθεξύζζνπλ όηη ληθήζεθαλ από όινπο.
Καη βέβαηα, αλ εκείο αληηκεησπίδνπκε κε πνιιή πξνζπκία ηνπο
θηλδύλνπο, πεξηζζόηεξν κε κηα αθξνληηζηά θαη άλεζε παξά κεηά
από επίπνλε άζθεζε, θαη κε αλδξεία πνπ νθείιεηαη όρη ηόζν
ζηελ επηβνιή ησλ λόκσλ όζν ζηελ θπζηθή καο επςπρία, έρνπκε
ην πιενλέθηεκα όηη δελ θνπξαδόκαζηε πξνθαηαβνιηθά γηα
δεηλά, πνπ αλήθνπλ αθόκα ζην κέιινλ, θαη, όηαλ θζάζνπκε ζηα
δεηλά απηά, όηη απνδεηθλπόκαζηε όηη δελ είκαζηε ιηγόηεξν
ηνικεξνί από εθείλνπο πνπ κνρζνύλ ζπλερώο. Δελ είλαη ε πόιε
καο άμηα κόλν ζε απηά αιιά θαη ζε πνιιά αθόκε.
40. Γηαηί αγαπνύκε ην σξαίν κε απιόηεηα, θαη αγαπνύκε ηε
ζνθία ρσξίο καιζαθόηεηα. Μεηαρεηξηδόκαζηε ηνλ πινύην
πεξηζζόηεξν ζαλ κηα επθαηξία έξγσλ παξά ζαλ αθνξκή
θνκπνξξεκνζύλεο, ην λα νκνινγεί δε θαλείο ηελ θηώρεηα ηνπ
δελ είλαη ληξνπή, είλαη όκσο αηζρξόηεξν λα κελ πξνζπαζεί λα
ηελ απνθύγεη κε ηελ εξγαζία. Επί πιένλ, νη ίδηνη εκείο είκαζηε
ζε ζέζε λα θξνληίδνπκε ηαπηόρξνλα γηα ηηο ηδησηηθέο καο
ππνζέζεηο θαη γηα ηηο ππνζέζεηο ηεο πόιεο καο, θαη ελώ
αζρνινύκαζηε κε δηαθνξεηηθά επαγγέικαηα θαηέρνπκε θαιά ηα
νὐθ ἀπξάγκνλα, ἀιι' ἀρξεῖνλ λνκίδνκελ, θαὶ νἱ
αὐηνὶ ἤηνη θξίλνκέλ γε ἥ ἐλζπκνύκεζα ὀξζῶο ηὰ
πξάγκαηα, νὐ ηνὺο ιόγνπο ηνῖο ἔξγνηο βιάβελ
ἡγνύκελνη, ἀιιὰ κὴ πξνδηδαρζῆλαη κᾶιινλ ιόγῳ
πξόηεξνλ ἥ ἐπὶ ἃ δεῖ ἔξγῳ ἐιζεῖλ. δηαθεξόλησο
γὰξ δὴ θαὶ ηόδε ἔρνκελ ὥζηε ηνικᾶλ ηε νἱ αὐηνὶ
κάιηζηα θαὶ πεξὶ ὧλ ἐπηρεηξήζνκελ ἐθινγίδεζζαη·
ὃ ηνῖο ἄιινηο ἀκαζία κὲλ ζξάζνο, ινγηζκὸο δὲ
ὄθλνλ θέξεη. θξάηηζηνη δ' ἅλ ηὴλ ςπρὴλ δηθαίσο
θξηζεῖελ νἱ ηά ηε δεηλὰ θαὶ ἡδέα ζαθέζηαηα
γηγλώζθνληεο θαὶ δηὰ ηαῦηα κὴ ἀπνηξεπόκελνη ἐθ
ηῶλ θηλδύλσλ. θαὶ ηὰ ἐο ἀξεηὴλ ἐλεληηώκεζα ηνῖο
πνιινῖο· νὐ γὰξ πάζρνληεο εὖ, ἀιιὰ δξῶληεο
θηώκεζα ηνὺο θίινπο. βεβαηόηεξνο δὲ ὁ δξάζαο
ηὴλ ράξηλ ὥζηε ὀθεηινκέλελ δη' εὐλνίαο ᾧ
δέδσθε ζῴδεηλ· ὁ δὲ ἀληνθείισλ ἀκβιύηεξνο,
εἰδὼο νὐθ ἐο ράξηλ, ἀιι' ἐο ὀθείιεκα ηὴλ ἀξεηὴλ
ἀπνδώζσλ. θαὶ κόλνη νὐ ηνῦ μπκθέξνληνο
κᾶιινλ ινγηζκῷ ἢ ηῆο ἐιεπζεξίαο η῵ πηζη῵
ἀδεῶο ηηλὰ ὠθεινῦκελ.
[41] Ξπλειώλ ηε ιέγσ ηήλ ηε πᾶζαλ πόιηλ ηῆο
῾Ειιάδνο παίδεπζηλ εἶλαη θαὶ θαζ' ἕθαζηνλ δνθεῖλ
ἄλ κνη ηὸλ αὐηὸλ ἄλδξα παξ' ἡκῶλ ἐπὶ πιεῖζη' ἅλ
εἴδε θαὶ κεηὰ ραξίησλ κάιηζη' ἅλ εὐηξαπέισο ηὸ
ζῶκα αὔηαξθεο παξέρεζζαη. θαὶ ὡο νὐ ιόγσλ ἐλ
η῵ παξόληη θόκπνο ηάδε κᾶιινλ ἥ ἔξγσλ ἐζηὶλ
ἀιήζεηα, αὐηὴ ἡ δύλακηο ηῆο πόιεσο, ἣλ ἀπὸ
ηῶλδε ηῶλ ηξόπσλ ἐθηεζάκεζα, ζεκαίλεη. κόλε
γὰξ ηῶλ λῦλ ἀθνῆο θξείζζσλ ἐο πεῖξαλ ἔξρεηαη,
θαὶ κόλε νὔηε η῵ πνιεκίῳ ἐπειζόληη
ἀγαλάθηεζηλ ἔρεη ὑθ' νἵσλ θαθνπαζεῖ νὔηε η῵
ὑπεθόῳ θαηάκεκςηλ ὡο νὐρ ὑπ' ἀμίσλ ἄξρεηαη.
κεηὰ κεγάισλ δὲ ζεκείσλ θαὶ νὐ δή ηνη
ἀκάξηπξόλ γε ηὴλ δύλακηλ παξαζρόκελνη ηνῖο ηε
λῦλ θαὶ ηνῖο ἔπεηηα ζαπκαζζεζόκεζα, θαὶ νὐδὲλ
πξνζδεόκελνη νὔηε ῾Οκήξνπ ἐπαηλέηνπ νὔηε ὅζηηο
ἔπεζη κὲλ ηὸ αὐηίθα ηέξςεη, ηῶλ δ' ἔξγσλ ηὴλ
ὑπόλνηαλ ἡ ἀιήζεηα βιάςεη, ἀιιὰ πᾶζαλ κὲλ
ζάιαζζαλ θαὶ γῆλ ἐζβαηὸλ ηῇ ἡκεηέξᾳ ηόικῃ
θαηαλαγθάζαληεο γελέζζαη, παληαρνῦ δὲ κλεκεῖα
θαθῶλ ηε θἀγαζῶλ ἀίδηα μπγθαηνηθίζαληεο. πεξὶ
ηνηαύηεο νὖλ πόιεσο νἵδε ηε γελλαίσο δηθαηνῦληεο
κὴ ἀθαηξεζῆλαη αὐηὴλ καρόκελνη ἐηειεύηεζαλ,
θαὶ ηῶλ ιεηπνκέλσλ πάληα ηηλὰ εἰθὸο ἐζέιεηλ
ὑπὲξ αὐηῆο θάκλεηλ.
[42] Δη' ὃ δὴ θαὶ ἐκήθπλα ηὰ πεξὶ ηῆο πόιεσο,
δηδαζθαιίαλ ηε πνηνύκελνο κὴ πεξὶ ἴζνπ ἡκῖλ
εἶλαη ηὸλ ἀγῶλα θαὶ νἷο ηῶλδε κεδὲλ ὑπάξρεη
ὁκνίσο, θαὶ ηὴλ εὐινγίαλ ἅκα ἐθ' νἷο λῦλ ιέγσ
πνιηηηθά δεηήκαηα. Γηαηί είκαζηε ν κόλνο ιαόο πνπ απηόλ πνπ
δε κεηέρεη ζηα θνηλά δελ ηνλ ζεσξνύκε θηιήζπρν αιιά άρξεζην,
θαη νη κόλνη πνπ ή θξίλνπκε ή δηακνξθώλνπκε ζσζηέο γλώκεο
γηα ηα πξάγκαηα, γηαηί δελ ζεσξνύκε ηνπο ιόγνπο εκπόδην ησλ
έξγσλ, αιιά κάιινλ ζεσξνύκε εκπόδην λα κελ έρνπκε
θαηαηνπηζζεί πξνθνξηθά ζε όζα έρνπκε λα θάλνπκε, πξηλ
θαηαπηαζηνύκε κε απηά. Γηαηί ππεξέρνπκε από ηνπο άιινπο θαη
σο πξνο απηό, όηη δειαδή εκείο νη ίδηνη ηνικνύκε λα
ππνινγίζνπκε γηα όζα πξόθεηηαη λα επηρεηξήζνπκε. Σρεηηθά κ΄
απηό ζηνπο άιινπο ε ακάζεηα θέξλεη ζξάζνο, ελώ ε ζθέςε ηνπο
θάλεη λα δηζηάδνπλ. Πην γελλαηόςπρνη όκσο πξέπεη λα
ζεσξνύληαη όζνη γλσξίδνπλ κε ζαθήλεηα ηηο ζπκθνξέο θαη ηα
επράξηζηα, θαη όκσο ε γλώζε απηή δελ ηνπο θάλεη λα
απνθεύγνπλ ηνπο θηλδύλνπο. Αιιά θαη ζηα δεηήκαηα ηεο αξεηήο
δηαθέξνπκε από ηνπο πνιινύο. Γηαηί εκείο απνθηάκε ηνπο
θίινπο ηνπο πεξηζζόηεξν επεξγεηώληαο παξά επεξγεηνύκελνη
από απηνύο. Σηαζεξόηεξνο δε θίινο είλαη απηόο πνπ επεξγέηεζε,
γηαηί είλαη θπζηθό λα πξνζπαζεί λα δηαηεξεί ηελ επγλσκνζύλε
ηνπ επεξγεηεκέλνπ κε ηε ζπκπάζεηα πνπ ηνπ δείρλεη. Ελώ
αληηζέησο απηόο πνπ νθείιεη ηελ επεξγεζία είλαη απξόζπκνο,
γηαηί γλσξίδεη, όηη πξόθεηηαη λα αληαπνδώζεη ηελ θαινζύλε ζαλ
ρξένο θαη όρη γηα λα εμαζθαιίζεη ηελ επγλσκνζύλε ηνπ άιινπ.
Καη είκαζηε νη κόλνη πνπ βνεζάκε ηνλ άιιν ρσξίο δηζηαγκό, όρη
ηόζν από ππνινγηζκό ηνπ ζπκθέξνληνο, όζν από ηελ πίζηε καο
ζηε ειεπζεξία.
41. Σπλνςίδνληαο ζεσξώ όηη ε όιε πόιε είλαη ζρνιείν ηεο
Ειιάδαο θαη όηη, κνπ θαίλεηαη, ν θαζέλαο από εκάο κπνξεί λα
παξνπζηάζεη ηνλ εαπηό ηνπ απηάξθε ζε πάξα πνιιέο
δξαζηεξηόηεηεο κε ράξε θαη επηδεμηόηεηα. Καη όηη απηά είλαη
κάιινλ ε αιήζεηα θαη όρη απιή θνκπνξξεκνζύλε, θαηάιιειε
γηα ηελ παξνύζα πεξίζηαζε, ην απνδεηθλύεη ε ίδηα ε δύλακε ηεο
πόιεο, ηελ νπνία απνθηήζακε κε ηνπο ηξόπνπο απηνύο. Γηαηί
είλαη ε κόλε πόιε από ηηο ζεκεξηλέο πνπ όηαλ δνθηκάδεηαη
απνδεηθλύεηαη αλώηεξε ηεο θήκεο ηεο, θαη ε κόλε, ε νπνία νύηε
ζηνλ ερζξό πνπ ηεο επηηίζεηαη, δίλεη αθνξκή λα αγαλαθηήζεη κε
όζα παζαίλεη από ηέηνηνπο αληηπάινπο, νύηε ζηνπο ζπκκάρνπο
ηεο δίλεη αθνξκή γηα παξάπνλα, γηαηί ηάρα εμνπζηάδνληαη από
αλάμηνπο. Αθνύ παξνπζηάζακε ηε δύλακή καο κε κεγάιεο
απνδείμεηο, θαη καξηπξίεο ζα καο ζαπκάδνπλ νη ζύγρξνλνί καο
θαη νη επόκελνη, θαη κάιηζηα ρσξίο λα ρξεηαδόκαζηε ηνλ Όκεξν
λα καο επαηλεί, νύηε θαλέλαλ άιιν πνπ κε ιόγηα ζα καο
επραξηζηήζεη πξνο ζηηγκήλ, όκσο ηελ ηδέα πνπ ζα ζρεκαηηζηεί
γηα ηα έξγα καο ζα ηε βιάςεη ε αιήζεηα, αιιά εμαλαγθάζακε κε
ηελ ηόικε καο νιόθιεξε ηε ζάιαζζα θαη ηελ μεξά λα γίλεη
πξνζηηή, ηδξύζακε παληνύ αηώληα κλεκεία θαη ησλ ζπκθνξώλ
καο θαη ησλ επηηπρηώλ καο. Γηα κηα ηέηνηα πόιε θαη απηνί εδώ
ινηπόλ πνιεκώληαο γελλαία πέζαλαλ, γηα λα κε ηε ζηεξεζνύλ,
θαη είλαη θπζηθό ν θαζέλαο από όζνπο απνκέλνπλ λα ζέιεη λα
κνρζήζεη γη’ απηήλ.
42. Γη’ απηόλ καθξεγόξεζα γηα όζα αθνξνύλ ηελ πόιε, αθ’
ελόο γηαηί ήζεια λα ζαο δείμσ, όηη εκείο δελ αγσληδόκαζηε γηα
ηνλ ίδην ζθνπό, πνπ αγσλίδνληαη όζνη δελ έρνπλ θαλέλα από
απηά ηα πιενλεθηήκαηα ζε ίζν βαζκό κε καο, θαη αθ’ εηέξνπ
γηαηί κε απηόλ ηνλ ηξόπν ήζεια λα θάλσ θαλεξό κε απνδείμεηο
ην εγθώκην ησλ αλδξώλ, γηα ηνπο νπνίνπο κηιάσ ηώξα. Καη
έρνπλ εηπσζεί ηα θπξηόηεξα ζεκεία απηνύ ηνπ εγθσκίνπ. Γηαηί
νη αξεηέο απηώλ θαη ησλ νκνίσλ ηνπο έθαλαλ ζηνιίδηα όζα
θαλεξὰλ ζεκείνηο θαζηζηάο. θαὶ εἴξεηαη αὐηῆο ηὰ
κέγηζηα· ἃ γὰξ ηὴλ πόιηλ ὕκλεζα, αἱ ηῶλδε θαὶ
ηῶλ ηνηῶλδε ἀξεηαὶ ἐθόζκεζαλ, θαὶ νὐθ ἅλ
πνιινῖο ηῶλ ῾Ειιήλσλ ἰζόξξνπνο ὥζπεξ ηῶλδε ὁ
ιόγνο ηῶλ ἔξγσλ θαλείε. δνθεῖ δέ κνη δεινῦλ
ἀλδξὸο ἀξεηὴλ πξώηε ηε κελύνπζα θαὶ ηειεπηαία
βεβαηνῦζα ἡ λῦλ ηῶλδε θαηαζηξνθή. θαὶ γὰξ ηνῖο
ηἆιια ρείξνζη δίθαηνλ ηὴλ ἐο ηνὺο πνιέκνπο ὑπὲξ
ηῆο παηξίδνο ἀλδξαγαζίαλ πξνηίζεζζαη· ἀγαζ῵
γὰξ θαθὸλ ἀθαλίζαληεο θνηλῶο κᾶιινλ
ὠθέιεζαλ ἥ ἐθ ηῶλ ἰδίσλ ἔβιαςαλ. ηῶλδε δὲ
νὔηε πινύηνπ ηηο ηὴλ ἔηη ἀπόιαπζηλ πξνηηκήζαο
ἐκαιαθίζζε νὔηε πελίαο ἐιπίδη, ὡο θἅλ ἔηη
δηαθπγὼλ αὐηὴλ πινπηήζεηελ, ἀλαβνιὴλ ηνῦ
δεηλνῦ ἐπνηήζαην· ηὴλ δὲ ηῶλ ἐλαληίσλ ηηκσξίαλ
πνζεηλνηέξαλ αὐηῶλ ιαβόληεο θαὶ θηλδύλσλ ἅκα
ηόλδε θάιιηζηνλ λνκίζαληεο ἐβνπιήζεζαλ κεη'
αὐηνῦ ηνὺο κὲλ ηηκσξεῖζζαη, ηῶλ δὲ ἐθίεζζαη,
ἐιπίδη κὲλ ηὸ ἀθαλὲο ηνῦ θαηνξζώζεηλ
ἐπηηξέςαληεο, ἔξγῳ δὲ πεξὶ ηνῦ ἤδε ὁξσκέλνπ
ζθίζηλ αὐηνῖο ἀμηνῦληεο πεπνηζέλαη, θαὶ ἐλ αὐη῵
η῵ ἀκύλεζζαη θαὶ παζεῖλ κᾶιινλ ἡγεζάκελνη ἥ
[ηὸ] ἐλδόληεο ζῴδεζζαη, ηὸ κὲλ αἰζρξὸλ ηνῦ
ιόγνπ ἔθπγνλ, ηὸ δ' ἔξγνλ η῵ ζώκαηη ὑπέκεηλαλ
θαὶ δη' ἐιαρίζηνπ θαηξνῦ ηύρεο ἅκα ἀθκῇ ηῆο
δόμεο κᾶιινλ ἥ ηνῦ δένπο ἀπειιάγεζαλ.
[43] Καὶ οἵδε μὲν προσηκόντως τῇ πόλει
τοιοίδε ἐγένοντο· τοὺς δὲ λοιποὺς χρὴ
ἀσφαλεστέραν μὲν εὔχεσθαι, ἀτολμοτέραν
δὲ μηδὲν ἀξιοῦν τὴν ἐς τοὺς πολεμίους
διάνοιαν ἔχειν, σκοποῦντας μὴ λόγῳ μόνῳ
τὴν ὠφελίαν, ἣν ἄν τις πρὸς οὐδὲν χεῖρον
αὐτοὺς ὑμᾶς εἰδότας μηκύνοι, λέγων ὅσα ἐν
τ῵ τοὺς πολεμίους ἀμύνεσθαι ἀγαθὰ
ἔνεστιν, ἀλλὰ μᾶλλον τὴν τῆς πόλεως
δύναμιν καθ' ἡμέραν ἔργῳ θεωμένους καὶ
ἐραστὰς γιγνομένους αὐτῆς, καὶ ὅταν ὑμῖν
μεγάλη δόξῃ εἶναι, ἐνθυμουμένους ὅτι
τολμῶντες καὶ γιγνώσκοντες τὰ δέοντα καὶ
ἐν τοῖς ἔργοις αἰσχυνόμενοι ἄνδρες αὐτὰ
ἐκτήσαντο, καὶ ὁπότε καὶ πείρᾳ του
σφαλεῖεν, οὐκ οὖν καὶ τὴν πόλιν γε τῆς
σφετέρας ἀρετῆς ἀξιοῦντες στερίσκειν,
κάλλιστον δὲ ἔρανον αὐτῇ προϊέμενοι.
κοινῇ γὰρ τὰ σώματα διδόντες ἰδίᾳ τὸν
ἀγήρων ἔπαινον ἐλάμβανον καὶ τὸν τάφον
ἐπισημότατον, οὐκ ἐν ᾧ κεῖνται μᾶλλον,
ἀλλ' ἐν ᾧ ἡ δόξα αὐτῶν παρὰ τ῵ ἐντυχόντι
αἰεὶ καὶ λόγου καὶ ἔργου καιρ῵ αἰείμνηστος
καταλείπεται. ἀνδρῶν γὰρ ἐπιφανῶν πᾶσα
ύκλεζα γηα ηελ πόιε, θαη άξα γηα ιίγνπο από ηνπο Έιιελεο
όπσο αθξηβώο γη’ απηνύο ν ιόγνο ζα κπνξνύζε λα θαλεί ηζάμηνο
κε ηα έξγα ηνπο. Έρσ ε γλώκε, όηη ν ζάλαηνο απηώλ εδώ ησλ
λεθξώλ παξέρεη ην κέηξν ηεο αμίαο ελόο αλζξώπνπ, είηε είλαη ν
πξώηνο πνπ ηε θαλεξώλεη, είηε ν ηειεπηαίνο πνπ ηελ
επηζθξαγίδεη. Γηαηί θαη εθείλνη αθόκε πνπ πζηεξνύλ θαηά ηα
άιια, δηθαηνύληαη λα πξνβάιινπλ ηελ αλδξαγαζία, πνπ
επέδεημαλ θαηά ηνπο πνιέκνπο, καρόκελνη ππέξ ηεο παηξίδαο.
Γηαηί εμαθάληζαλ ην θαθό κε ην θαιό, θαη κε ηνλ θνηλό αγώλα
γηα ην γεληθό ζπκθέξνλ σθέιεζαλ πεξηζζόηεξν απ’ όζν
έβιαςαλ κε ηπρόλ ζθάικαηά ηνπο ζηελ ηδησηηθή ηνπο δσή. Από
απηνύο εδώ θαλείο δελ δείρζεθε δεηιόο κπξνζηά ζηνλ ζάλαην εμ
αηηίαο ηνπ πινύηνπ ηνπ, δελ πξνηίκεζε δειαδή λα ζπλερίζεη ηελ
απόιαπζή ηνπ, νύηε απέθπγε ηνλ θίλδπλν εμ αηηίαο ηεο θηώρεηαο
ηνπ, από ηελ ειπίδα όηη κπνξεί λα ηελ απνθύγεη επί ηέινπο θαη
λα γίλεη πινύζηνο. Αληίζεηα, πόζεζαλ ηελ ηηκσξία ησλ ερζξώλ
ηνπο πεξηζζόηεξν από όια ηα αγαζά, θαη ζπγρξόλσο έθξηλαλ
απηό ηνλ θίλδπλν ζαλ ηνλ πην σξαίν από ηνπο θηλδύλνπο, θαη γηα
απηό απνθάζηζαλ λα ηνλ αληηκεησπίζνπλ, λα εθδηθεζνύλ ηνπο
ερζξνύο ηνπο, θαη γηα λα επηδηώμνπλ ηελ απόθηεζε ησλ αγαζώλ
απηώλ΄ ηελ αβεβαηόηεηα δειαδή ηεο επηηπρίαο ηελ
εκπηζηεύζεθαλ ζηελ ειπίδα, σο πξνο ηνλ θίλδπλν ηνπ ζαλάηνπ
πνπ βξηζθόηαλ κπξνζηά ηνπο θαηά ηελ κάρε ήηαλ
απνθαζηζκέλνη λα ζηεξηρζνύλ ζηνλ εαπηό ηνπο θαη κόλν. Καη
κέζα ζηε κάρε ζεώξεζαλ πάληα πξνηηκόηεξν λα αληηζηαζνύλ
θαη λα βξνπλ ηνλ ζάλαην παξά λα ζσζνύλ ππνρσξώληαο, θαη γη’
απηό απέθεπγαλ ηελ αηζρξή θήκε ηεο δεηιίαο, θαη ππέβαιαλ ηα
ζώκαηά ηνπο ζε όια ηα δεηλά ηεο κάρεο, ζε κηα θξίζηκε ζηηγκή,
πνπ ήηαλ ζηα ρέξηα ηεο ηύρεο, ζην ύςνο ηεο δόμαο κάιινλ παξά
ηνπ ηξόκνπ, βξήθαλ ηνλ ζάλαην.
43. Απηνί εδώ ινηπόλ, ζαλ γλήζηα παηδηά ηεο πόιεο, απηό ην
θξόλεκα έδεημαλ. Όζνη όκσο κέλεηε, έρεηε θαζήθνλ λα εύρεζηε
ην θξόλεκά ζαο απέλαληη ζηνπο ερζξνύο λα ζαο βάιεη ζε
κηθξόηεξν θίλδπλν, αιιά λα κε θαηαδερηείηε λα είλαη ιηγόηεξν
ηνικεξό, ινγαξηάδνληαο όρη κόλν κε ηα ιόγηα ηηο σθέιεηεο -
θάηη πνπ ζα κπνξνύζε λ' αλαπηύμεη θάπνηνο δηεμνδηθόηεξα ζε
ζαο, πνπ θη από κόλνη ζαο ηηο μέξεηε εμίζνπ θαιά,
απαξηζκώληαο πόζα θαιά εμαζθαιίδεη ε αληίζηαζε ζηνλ ερζξό-,
θαιύηεξα όκσο πξνζειώλνληαο θαζεκεξηλά ην βιέκκα ζαο ζηα
έξγα, πνπ δείρλνπλ ηε δύλακε ηεο πόιεο καο, θη έηζη λα ηελ
αγαπήζεηε κε πάζνο. Κη όηαλ αληηιεθηείηε ην κεγαιείν ηεο,
βάιηε ζην λνπ ζαο όηη ηε δύλακε απηή ηελ απέθηεζαλ άληξεο
ηνικεξνί πνπ είραλ ζπλείδεζε ηνπ θαζήθνληνο θαη κε θηιόηηκν
ηελ ώξα ηνπ αγώλα' θαη πνπ, θάζε θνξά πνπ απνηύραηλαλ ζε
θάπνην εγρείξεκά ηνπο, δελ επέηξεπαλ βέβαηα ζηνλ εαπηό ηνπο
λα ζηεξήζεη ηελ πόιε απ' ηε δηθή ηνπο αλδξεία, αιιά
πξόζθεξαλ ζ' αύηή ηελ πην σξαία ζπλεηζθνξά' γηαηί, δίλνληαο
όινη καδί ηε δσή ηνπο, έπαηξλαλ ν θαζείο ηνπο μερσξηζηά ηνλ
αγέξαζην έπαηλν θαη ηνλ πην πεξίιακπξν ηάθν: όρη ηόζν ηνλ
ηάθν, ζηνλ νπνίν θείηνληαη, αιιά εθείλνλ όπνπ ε δόμα ηνπο
επηδεί, γηα λα κλεκνλεύεηαη αηώληα ζε θάζε επθαηξία πνπ
παξνπζηάδεηαη, είηε γηα ιόγν είηε γηα δξάζε. Γηαηί ηάθνο ησλ
ελδόμσλ αληξώλ είλαη ε γε νιόθιεξε, θαη ηε κλήκε ηνπο δελ ηε
δηαζώδεη κόλν ε επηγξαθή κηαο ζηήιεο ζηελ παηξίδα ηνπο, αιιά
θαη ζηα μέλα κέξε θσιηάδεη ζηελ Ψπρή ηνπ θαζελόο άγξαθε ε
αλάκλεζε όρη ηόζν ησλ αλδξαγαζεκάησλ ηνπο, όζν ηνπ
θξνλήκαηόο ηνπο. Εζείο ινηπόλ λα έρεηε απηνύο εδώ πξόηππα
θαη λα ζεσξήζεηε ζεκέιην ηεο επηπρίαο ηελ ειεπζεξία θαη
γῆ τάφος, καὶ οὐ στηλῶν μόνον ἐν τῇ οἰκείᾳ
σημαίνει ἐπιγραφή, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ μὴ
προσηκούσῃ ἄγραφος μνήμη παρ' ἑκάστῳ
τῆς γνώμης μᾶλλον ἥ τοῦ ἔργου
ἐνδιαιτᾶται. οὓς νῦν ὑμεῖς ζηλώσαντες καὶ
τὸ εὔδαιμον τὸ ἐλεύθερον, τὸ δ' ἐλεύθερον
τὸ εὔψυχον κρίναντες μὴ περιορᾶσθε τοὺς
πολεμικοὺς κινδύνους. οὐ γὰρ οἱ
κακοπραγοῦντες δικαιότερον ἀφειδοῖεν ἅν
τοῦ βίου, οἷς ἐλπὶς οὐκ ἔστιν ἀγαθοῦ, ἀλλ'
οἷς ἡ ἐναντία μεταβολὴ ἐν τ῵ ζῆν ἔτι
κινδυνεύεται καὶ ἐν οἷς μάλιστα μεγάλα τὰ
διαφέροντα, ἤν τι πταίσωσιν. ἀλγεινοτέρα
γὰρ ἀνδρί γε φρόνημα ἔχοντι ἡ μετὰ τοῦ [ἐν
τ῵] μαλακισθῆναι κάκωσις ἥ ὁ μετὰ ῥώμης
καὶ κοινῆς ἐλπίδος ἅμα γιγνόμενος
ἀναίσθητος θάνατος.
[44] Δη' ὅπεξ θαὶ ηνὺο ηῶλδε λῦλ ηνθέαο, ὅζνη
πάξεζηε, νὐθ ὀινθύξνκαη κᾶιινλ ἥ άλζξσπνο όρη επεηδή ηνπ ιείπνπλ αγαζά πνπ δελ ηα δνθίκαζε,
παξακπζήζνκαη. ἐλ πνιπηξόπνηο γὰξ μπκθνξαῖο
ἐπίζηαληαη ηξαθέληεο· ηὸ δ' εὐηπρέο, ν῏ ἅλ ηῆο
εὐπξεπεζηάηεο ιάρσζηλ, ὥζπεξ νἵδε κὲλ λῦλ,
ηειεπηῆο, ὑκεῖο δὲ ιύπεο, θαὶ νἷο ἐλεπδαηκνλῆζαί
ηε ὁ βίνο ὁκνίσο θαὶ ἐληειεπηῆζαη μπλεκεηξήζε.
ραιεπὸλ κὲλ νὖλ νἶδα πείζεηλ ὄλ, ὧλ θαὶ πνιιάθηο
ἕμεηε ὑπνκλήκαηα ἐλ ἄιισλ εὐηπρίαηο, αἷο πνηὲ
θαὶ αὐηνὶ ἠγάιιεζζε· θαὶ ιύπε νὐρ ὧλ ἄλ ηηο κὴ
πεηξαζάκελνο ἀγαζῶλ ζηεξίζθεηαη, ἀιι' νὗ ἅλ
ἐζὰο γελόκελνο ἀθαηξεζῇ. θαξηεξεῖλ δὲ ρξὴ θαὶ
ἄιισλ παίδσλ ἐιπίδη, νἷο ἔηη ἡιηθία ηέθλσζηλ
πνηεῖζζαη· ἰδίᾳ ηε γὰξ ηῶλ νὐθ ὄλησλ ιήζε νἱ
ἐπηγηγλόκελνί ηηζηλ ἔζνληαη, θαὶ ηῇ πόιεη δηρόζελ,
ἔθ ηε ηνῦ κὴ ἐξεκνῦζζαη θαὶ ἀζθαιείᾳ, μπλνίζεη·
νὐ γὰξ νἷόλ ηε ἴζνλ ηη ἥ δίθαηνλ βνπιεύεζζαη ν῏
ἅλ κὴ θαὶ παῖδαο ἐθ ηνῦ ὁκνίνπ παξαβαιιόκελνη
θηλδπλεύσζηλ. ὅζνη δ' αὖ παξεβήθαηε, ηόλ ηε
πιένλα θέξδνο ὃλ εὐηπρεῖηε βίνλ ἡγεῖζζε θαὶ
ηόλδε βξαρὺλ ἔζεζζαη, θαὶ ηῇ ηῶλδε εὐθιείᾳ
θνπθίδεζζε. ηὸ γὰξ θηιόηηκνλ ἀγήξσλ κόλνλ, θαὶ
νὐθ ἐλ η῵ ἀρξείῳ ηῆο ἡιηθίαο ηὸ θεξδαίλεηλ,
ὥζπεξ ηηλέο θαζη, κᾶιινλ ηέξπεη, ἀιιὰ ηὸ
ηηκᾶζζαη.
[45] παηζὶ δ' αὖ ὅζνη ηῶλδε πάξεζηε ἥ ἀδειθνῖο
ὁξῶ κέγαλ ηὸλ ἀγῶλα (ηὸλ γὰξ νὐθ ὄληα ἅπαο
εἴσζελ ἐπαηλεῖλ), θαὶ κόιηο ἅλ θαζ' ὑπεξβνιὴλ
ἀξεηῆο νὐρ ὁκνῖνη, ἀιι' ὀιίγῳ ρείξνπο θξηζεῖηε.
θζόλνο γὰξ ηνῖο δῶζη πξὸο ηὸ ἀληίπαινλ, ηὸ δὲ
κὴ ἐκπνδὼλ ἀλαληαγσλίζηῳ εὐλνίᾳ ηεηίκεηαη. εἰ
δέ κε δεῖ θαὶ γπλαηθείαο ηη ἀξεηῆο, ὅζαη λῦλ ἐλ
ζεκέιην ηεο ειεπζέξηαο ηε δπλαηή Ψπρή' θη έηζη κε δεηιηάδεηε
κπξνζηά ζηνπο θηλδύλνπο ηεο κάρεο. Γηαηί δελ έρνπλ
ζνβαξόηεξν ιόγν λ' αςεθνύλ ην ζάλαην νη απόθιεξνη ηεο δσήο,
πνπ δελ έρνπλ λα ειπίδνπλ θαιύηεξεο κέξεο, αιιά εθείλνη πνπ,
ζηε δσή πνπ ηνπο απνκέλεη, ππάξρεη θόβνο λα κεηαβιεζεί
ξηδηθά ε θαιή ηύρε ηνπο' απηνί, αλ θάπνπ ζθνληάςνπλ, έρνπλ λα
ράζνπλ πεξηζζόηεξα από θάζε άιινλ. Γηαηί, γηα έλαλ άληξα κε
πςειό θξόλεκα, είλαη πην πηθξή ε εμαζιίσζε πνπ θέξλεη ε
δεηιία παξά ν ζάλαηνο πνπ έξρεηαη ρσξίο λα ηνλ ληώζεη, ζε
ζηηγκή έμαξζεο ηεο δύλακήο ηνπ θαη ηεο θνηλήο ειπίδαο.
44. Γη' απηό θαη ηνπο γνλείο απηώλ πνπ εληαθηάδoπκε ηώξα,
όζνη βξίζθεζηε εδώ, δε ηνπο θιαίσ, πην πνιύ ζα πξνζπαζήζσ
λα ειαθξώζσ ηνλ πόλν ηνπο. Γηαηί ην μέξνπλ θαιά πσο ε δσή
ηνπο πέξαζε κέζ' από θάζε ινγήο κεηαπηώζεηο ηεο ηύρεο' θη όηη
επηπρηζκέλνη είλαη, όπσο νη ζεκεξηλνί λεθξνί καο, εθείλνη πνπ ε
κνίξα ηνπο ράξηζε ηνλ πην έλδνμν ζάλαην, θαη, όπσο εζείο, γηα
ην ηηκεκέλν πέλζνο ζαο, θη εθείλνη πνπ θαλνλίζηεθε ην ηέινο
ηεο δσήο ηνπο λα ζπκπέζεη κε ην ηέινο ηεο επηπρίαο ηνπο.
Γλσξίδσ βέβαηα όηη είλαη δύζθνιν λα πείζσ εζάο, αθνύ ζα ζαο
θέξλνπλ δσληαλή ηε ζύκεζε απηώλ πνπ ράζαηε νη επηπρίεο ησλ
άιισλ γνληώλ πνπ θη εζείο θάπνηε ηηο ραξήθαηε' θαη ζιίβεηαη ν
αιιά γηα όζα, ελώ είρε ζπλεζίζεη λα ηα’ απνιακβάλεη, ηα έραζε.
Πξέπεη όκσο λα δείρλεηε εγθαξηέξεζε, κε ηελ ειπίδα άιισλ
παηδηώλ, όζνη αθόκα είζηε ζε ειηθία λ’ απνρηήζεηε παηδία' γηαηί,
γηα ηα άηνκα, ηα παηδηά πνπ ζα ηνπο έξζνπλ ζηνλ θόζκν από δσ
θαη πέξα ζα θάλνπλ πόινπο λα μεράζνπλ εθείλνπο πνπ ράζεθαλ,
ελώ, γηα ηελ πόιε, ζα είλαη δηπιό ην όθεινο: θαη δε ζα εξεκώζεη
θαη ζα έρεη αζθάιεηα' γηαηί δελ είλαη δπλαηό λα έρεη ηελ ίδηα
αμία ή λα είλαη ην ίδην δίθαηε ε γλώκε γηα ηα δεκόζηα πξάγκαηα
όζσλ δελ κπαίλνπλ ζηνλ ίδην θίλδπλν, ξίρλνληαο ζ’ απηόλ ηα
παηδηά ηνπο. Κη όζνπο πάιη ζαο πήξαλ ηα ρξόληα, λα ζεσξήζεηε
θέξδνο ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο δσήο ζαο, πνπ ην πεξάζαηε
επηπρηζκέλνη, θαη όηη ην κέξνο ηεο πνπ απνκέλεη ζα είλαη
ζύληνκν, θη αο θάλεη ειαθξόηεξν ην πέλζνο ζαο ε δόμα απηώλ
εδώ. Γηαηί ην κόλν πνπ δελ γεξλά είλαη ν πόζνο γηα ηηκέο, θαη
ζηελ ειηθία πνπ ν άλζξσπνο δελ κπνξεί λα πξνζθέξεη ηίπνηε,
δελ είλαη, όπσο ιελ κεξηθνί, ην θέξδνο πνπ δίλεη ηε κεγαιύηεξε
ηέξςε, αιιά νη ηηκέο.
45. Τώξα, ηα παηδηά ησλ λεθξώλ καο, όζα βξίζθεζηε εδώ ή η'
αδέξθηα ηνπο, βιέπσ όηη έρεηε κεγάινλ αγώλα κπξνζηά ζαο
(γηαηί ν θαζείο ζπλεζίδεη λα επαηλεί απηόλ πνπ δε βξίζθεηαη ζηε
δσή), θαη πνιύ δύζθνια, αθόκε θη αλ δείμεηε κνλαδηθό
εξσηζκό, ζα ζαο θξίλνπλ θάπσο θαηώηεξνπο - πνηέ ην ίδην
αλδξείνπο! Γηαηί νη δσληαλνί ληώζνπλ θζόλν γηα ηνλ
αληαγσληζηή ηνπο' αληίζεηα, όπνηνλ δελ αληηζθόθηεη ην δξόκν
ρεξείᾳ ἔζνληαη, κλεζζῆλαη, βξαρείᾳ παξαηλέζεη
ἅπαλ ζεκαλῶ. ηῆο ηε γὰξ ὑπαξρνύζεο θύζεσο κὴ
ρείξνζη γελέζζαη ὑκῖλ κεγάιε ἡ δόμα θαὶ ἧο ἅλ
ἐπ' ἐιάρηζηνλ ἀξεηῆο πέξη ἥ ςόγνπ ἐλ ηνῖο
ἄξζεζη θιένο ᾖ.
[46] Εἴξεηαη θαὶ ἐκνὶ ιόγῳ θαηὰ ηὸλ λόκνλ ὅζα
εἶρνλ πξόζθνξα, θαὶ ἔξγῳ νἱ ζαπηόκελνη ηὰ κὲλ
ἤδε θεθόζκεληαη, ηὰ δὲ αὐηῶλ ηνὺο παῖδαο ηὸ
ἀπὸ ηνῦδε δεκνζίᾳ ἡ πόιηο κέρξη ἥβεο ζξέςεη,
ὠθέιηκνλ ζηέθαλνλ ηνῖζδέ ηε θαὶ ηνῖο
ιεηπνκέλνηο ηῶλ ηνηῶλδε ἀγώλσλ πξνηηζεῖζα·
ἆζια γὰξ νἷο θεῖηαη ἀξεηῆο κέγηζηα, ηνῖο δὲ θαὶ
ἄλδξεο ἄξηζηνη πνιηηεύνπζηλ. λῦλ δὲ
ἀπνινθπξάκελνη ὃλ πξνζήθεη ἑθάζηῳ ἄπηηε.'
[47] Τνηόζδε κὲλ ὁ ηάθνο ἐγέλεην ἐλ η῵ ρεηκῶλη
ηνύηῳ·
ηνπο, ηνλ ηηκνύλ κε αδηαθηινλίθεηε εύλνηα. Κη αλ είκαη
ππνρξεσκέλνο λ' αλαθέξσ θάηη γηα ηελ αξεηή πνπ ηαηξηάδεη ζηε
θύζε ηεο γπλαίθαο, ζα δειώζσ, γηα όζεο ηώξα ζα κείλνπλ
ρήξεο, κε κηα ζύληνκε παξαίλεζε όιε κνπ ηε ζθέςε: δειαδή,
κεγάιε ε δόμα ζαο, αλ δελ θαλείηε θαηώηεξεο απ' ηε γπλαηθεία
θύζε, όπσο θη ε δόμα εθείλεο, πνπ η' όλνκά ηεο ζ' αθνπζηεί
ιηγόηεξν, επαηλεηηθά ή πεξηγειαζηηθά, αλάκεζα ζηνπο άληξεο.
46. Έρεηε αθνύζεη θη από κέλα, κε ηελ επηβαιιόκελε από ην
λόκν αγόξεπζή κνπ, όζα είρα θαηάιιεια, θαη κε έξγα απηνί πνπ
ζάβνληαη έρνπλ θηόιαο πάξεη ηηο ηηκέο ηνπο΄ εμάιινπ, από
ζήκεξα ηα παηδηά ηνπο ζα η' αλαζξέςεη κε δεκόζηα δαπάλε ε
πόιε σο ηελ εθεβεία ηνπο, πξνβάιινληαο σο βξαβείν ηέηνησλ
αγώλσλ θαη γη' απηνύο εδώ θαη γηα όζνπο επηδνύλ, έλα ζηεθάλη
πνπ πηάλεη ηόπν. Γηαηί, όπνπ έρνπλ ζεζκνζεηεζεί ηα πην κεγάια
βξαβεία αλδξείαο, εθεί δνπλ σο πνιίηεο άληξεο κε ηε
κεγαιύηεξε αξεηή. Καη ηώξα, αθνύ ν θαζέλαο απνηέιεησζε ην
ζξήλν γηα ηνλ δηθό ηνπ, λα πάηε ζην θαιό.