1

Ο Αλέξανδρος Αργυρίου για τον Γιώργο Σεφέρη

Αλέξανδρος Αργυρίου, ∆εκαεπτά κείµενα για τον Γ. Σεφέρη, Καστανιώτης,
Αθήνα 1986.

Ο τιµηµένος µε το Μεγάλο Βραβείο Λογοτεχνίας (1998), για την

προσφορά του στα ελληνικά γράµµατα, Αλέξανδρος Αργυρίου, µας
ξεναγεί στο ποιητικό, κυρίως, έργο του Γιώργου Σεφέρη και,
ταυτόχρονα, µας αποκρυπτογραφεί το πρόσωπο του εµβληµατικού αυτού
εκφραστή της Γενιάς το ’30.
Ο Αργυρίου προσπαθεί να ερµηνεύσει τα κλειδιά της ποιητικής
άσκησης του Γ. Σεφέρη. Οι έµµεσες προτάσεις και όχι η απλή ρητορεία,
η ανάγκη του ποιητή για συµφιλίωση και εξοικείωση µε τη ζωή, η
ρεαλιστική προσέγγιση, το βίωµα, η δραµατική ειλικρίνεια, ο αγώνας, η
πολιτική και η συλλογική συνείδηση είναι µερικά από τα στοιχεία του
χαρακτήρα της σεφερικής ποίησης. «Κανένας εφησυχασµός», έχει να
συµπληρώσει ο µελετητής, ο οποίος εκτιµά το σεφερικό έργο ως
αρµονικά ολοκληρωµένο. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι πριν τη
συγγραφή οποιουδήποτε έργου, ο Σεφέρης είχε µια συγκεκριµένη ιδέα
στο µυαλό του. Η σύλληψη-ανάλυσή της διαφαίνεται και αναπτύσσεται
καθαρά µέχρι το τέλος. ∆εν ξεφεύγει δηλαδή από την «έµπνευση» ή από
τα «όρια» που ο ίδιος έθεσε. Ακόµα και αν παρεµβάλλονται άλλες ιδέες,
η κύρια έχει πρωτεύοντα ρόλο, ενώ οι υπόλοιπες δευτερεύοντα.
Ο Σεφέρης αφουγκράστηκε την Ελλάδα και την Ευρώπη, «άκουγε
τι του λένε τα πράγµατα», «είδε τον ήλιο µ’ άλλα µάτια». Έτσι
προσέφερε έργα διάρκειας, οικουµενικά, η αξία των οποίων
επιστεγάστηκε από το βραβείο Νόµπελ (1963).
 2

Στο βιβλίο του Αργυρίου, αποκαλύπτεται σταδιακά και διεξοδικά ο

ποιητής που συνδύασε την πατρογονική παράδοση µε τραγικά γεγονότα
της σύγχρονής του ελληνικής πραγµατικότητας· µε άλλα λόγια «έπιασε
τον σφυγµό της εποχής του»: Α΄ Παγκόσµιος πόλεµος, Μεσοπόλεµος, Β΄
Παγκόσµιος, Αντίσταση, Εµφύλιος, εξορία, Κυπριακό ζήτηµα,
∆ικτατορία των Συνταγµαταρχών. Η δηµιουργία του ένας µύθος, το έργο
του παντοτινό, µα πάνω απ’ όλα οικουµενικά ελληνικό και ανθρώπινο.

OΙ ΠΕΡΙΟ∆ΟΙ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ∆ΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΕΦΕΡΗ

O Αλέξανδρος Αργυρίου προβαίνει σε µια ταξινόµηση σε φάσεις του

ποιητικού έργου του Σεφέρη, ανάλογα µε τη χρονολογία σύνθεσης, τη
µορφολογία και την εννοιολογία των ποιηµάτων του.
Η πρώτη ποιητική φάση, ξεκινά το 1928 και περατώνεται το 1932,
µε αντιπροσωπευτικά έργα τη Στροφή (1931), τη Στέρνα (1932) και
µερικά ποιήµατα της συλλογής Τετράδιο Γυµνασµάτων (σ. 259). Πρόκειται
για την πιο πολυσυζητηµένη φάση ποιητικής παραγωγής του, η οποία
επιµερίζεται σ’ έναν ακόµη διαχωρισµό. Ο Αργυρίου διακρίνει σε δύο
είδη τα ποιήµατα της πρώτης φάσης (σ. 117, 118). Το ένα ανήκει στην
«καθαρή ποίηση» (όρος δανεισµένος από τον Ανρί Μπρεµόν), ενώ το
άλλο στην «ακάθαρτη ποίηση», όπως χαρακτηριστικά την ονοµάζει ο
Τάκης Σινόπουλος (χαρακτηρισµό µε τον οποίο φαίνεται να συµφωνεί ο
Αργυρίου καθώς τον επαναλαµβάνει στην ανακεφαλαίωση της δεύτερης
οµιλίας του· βλ. σ. 122).
Η πρώτη κατηγορία, της «καθαρής ποίησης», συγκεντρώνει
ορισµένα διακριτά γνωρίσµατα, όπως η αναφορά στο παρελθόν, τα
γνήσια συναισθήµατα, η οικειότητα, η αρµονία των νοηµάτων, η
µουσικότητα του στίχου και η προσπάθεια καθαρισµού της γλώσσας από
 3

πεζολογικά στοιχεία. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αυτού του είδους

θεωρείται η Στροφή (σ. 16).
Η δεύτερη κατηγορία, της λεγόµενης «ακάθαρτης ποίησης»,
περιλαµβάνει άλλα γνωρίσµατα: ειρωνεία, δραµατικότητα, αντίθεση,
αποδέσµευση από την παράδοση, ελεύθερο στίχο, αρχαιοελληνικά
µυθικά στοιχεία, µεταφορική έκφραση (σ. 260).
Η επόµενη, δεύτερη φάση τοποθετείται την περίοδο 1933-1940. Ο
Αργυρίου υποστηρίζει ότι ο Σεφέρης αποµακρύνεται πλέον από τις αρχές
της καθαρής ποίησης (σ. 240). Σε αυτή τη φάση, ο ποιητής έχει ως
πρότυπά του τον Όµηρο, τους τραγικούς ποιητές, τον Πλάτωνα, το
Σολωµό και τον Κάλβο (σ. 143). Η λογιότητα, η υποκειµενικότητα, ο
συµβολισµός και η ανάµειξη της µυθολογίας µε τη σύγχρονη
πραγµατικότητα είναι τα νέα στοιχεία που εµφανίζονται (σ. 141). Όλα
αυτά έρχονται σε αντιδιαστολή µε το συγγραφικό τρόπο της Στροφής (σ.
122). ∆ικαίως λοιπόν, η ποιητική παραγωγή αυτής της περιόδου

(Μυθιστόρηµα, 1935· Γυµνοπαιδία, 1940· Τετράδιο Γυµνασµάτων και

Ηµερολόγιο Καταστρώµατος Α΄, 1940· σ. 26) κατατάσσονται στη
Νεοτερική ποίηση (σ. 262).
Για τα επόµενα χρόνια, ο Αργυρίου παρατηρεί πως ο πολυγράφος
Σεφέρης εντοπίζεται µόνο στην ηµερολογιακή καταγραφή (η οποία
συγκεντρώνει 220 τυπογραφικές σελίδες) και πως, ως προς την ποιητική
δηµιουργία του, διαπιστώνεται µία «ποιητική έκλειψη» (σ. 147). Ωστόσο,
µετά από έναν χρόνο, έρχεται η τρίτη φάση 1941-1944 µε ανάκαµψη
στην ποιητική παραγωγή. Το Ηµερολόγιο Καταστρώµατος Β΄ (1944) είναι
το έργο έναρξης αυτής της περιόδου. Ακολουθεί πάλι µια στασιµότητα,
την οποία προσπαθεί να καλύψει η Κίχλη (1947), µε την αξιόλογη έκτασή
της (σ. 240).
Η τέταρτη φάση εµφανίζεται µετά από ένα ακόµη κενό, µε τα
ποιήµατα για την Κύπρο, ποιήµατα που διακρίνονται κυρίως λόγω
 4

χωριστής θεµατικής (Ηµερολόγιο Καταστρώµατος Γ΄, 1955), και, πολύ

αργότερα, τα Τρία Κρυφά Ποιήµατα (1966).
Η πέµπτη και τελευταία φάση είναι αυτή που καλύπτει τα χρόνια
από το 1968 µέχρι το 1971. Οι γάτες του Αϊ- Νικόλα (1969) και το Επί
Ασπαλάθων (1971) είναι τα ποιήµατα που µάχονται ενάντια στη
λογοκρισία και τη ∆ικτατορία (σ. 269).

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ ΠΟΡΕΙΑΣ ΤΟΥ Γ. ΣΕΦΕΡΗ

• Στροφή (1931): σηµατοδότηση µιας πραγµατικής στροφής και

βαθύτερης αλλαγής στην κοινωνία (σ. 97), µοντέρνα ποιητική
έκφραση (σ. 144), ποίηµα σαν γρίφος (σ. 97), έλλειψη εφηβικών
ονείρων (σ. 110), προσφορά ανανέωσης και µεταµόρφωσης από τον
έρωτα (σ. 15), όχι όµως παρηγοριάς (σ. 14), αίσθηση ελεύθερης
αντίληψης (σ. 16).
• Στέρνα (1932): πολυδιαστρωµατικό έργο (σ. 17), πλήθος ιδεών (σ. 18),
υποβλητικός λόγος (σ. 17), λογικές µεταπτώσεις (σ. 17), χάσµατα (σ.
17), διάθλαση ερωτισµού.

• Μυθιστόρηµα (1935): έργο σταθµός στην ποίηση (σ. 260), αφορµή

συγγραφής η Μικρασιατική Καταστροφή, κατάρρευση της Μεγάλης
Ιδέας, προετοιµασία εδάφους για τη νεότερη ελληνική ποίηση (σ. 22,
23), σύζευξη παρελθόντος και παρόντος σε έναν αδιάκοπο
παραλληλισµό, δράση µυθικών προσώπων στο σήµερα µε σκοπό την
έκφραση της αλήθειας (σ. 18, 19, 124, 130, 264), διάχυτος καηµός για τη
µοίρα του ελληνισµού (σ. 55), διαχωρισµός σε 24 µέρη όπως οι
ραψωδίες στην Οδύσσεια και την Ιλιάδα (σ. 124), σφραγίδα
ελληνικότητας (σ. 125, 126).
• Τετράδιο Γυµνασµάτων Α΄ και Β΄ (µεταθανάτια έκδοση): άσκηση
γραφής (σ. 18, 121), ιστορική διάσταση (σ. 167, 168, 212), οικονοµία
 5

λόγου (σ. 252), αφαίρεση µονοµέρειας και µονοχρωµίας (σ. 252),

στερεότητα έκφρασης (σ. 252).
• Ηµερολόγιο Καταστρώµατος Α΄ (1940): αναφορά στα ελληνικά
πράγµατα (∆ικτατορία, λογοκρισία· σ. 221-222), πνιγερή ατµόσφαιρα
Β΄ Παγκοσµίου πολέµου (σ. 28, 163, 164, 265), έδαφος οικειότητας (σ.
28), απουσία θρησκευτικού στοιχείου (σ. 80), κοινωνική διάσταση της

ανθρώπινης ύπαρξης.
• Γυµνοπαιδία (1940): ιστορική διάσταση (σ. 143), ένταση τόνων (σ. 25),
αισθήµατα αδιαφορίας, άγνοιας, αδικίας (σ. 26), κατάργηση του
θαύµατος (σ. 26).
• Ηµερολόγιο Καταστρώµατος Β΄ (1944): άµεσες εµπειρίες, εξορία
στη Μέση Ανατολή (σ. 29, 30, 266), λύση της σιωπής Σεφέρη (σ. 165),
απλοποίηση ποιητικού λόγου (σ. 220), ο πόλεµος σαν
προσωποποιηµένη καταστροφή (σ. 29), οξείες και σαφείς καταγγελίες
για την πολιτική (σ. 266, 276, 277), απουσία θρησκευτικού στοιχείου.
• Κίχλη (1947): η ονοµασία του ποιήµατος από ένα βυθισµένο καράβι
(σ. 177), συνθετικό και αυτοβιογραφικό ποίηµα (σ. 46, 47),
απολογητική θέση, αίσθηµα εγκατάλειψης, απελπισίας, απόγνωσης
(σ. 49), ποίηµα µε θέµα την ποιητική (σ. 215), χρήση παλαιότερων

λέξεων ή φράσεων (σ. 88).

• Κύπρον ου µ΄ εθέσπισεν ή Ηµερολόγιο Καταστρώµατος Γ΄ (1955):
αισθητές οι διαφορές από τις προηγούµενες εκδόσεις του (σ. 241, 266),
βιωµατικό και διαισθητικό ποίηµα (σ. 201), ο συµβολισµός γίνεται πιο
χαρακτηριστικός (κάθε αντικείµενο και έκφραση· σ. 39), προσπάθεια
ανάδειξης συναισθήµατος. «Κάθε ποίηµα για την Κύπρο είναι µια
κραυγή οδύνης και ένα βλέµµα αγάπης για το ωραίο νησί» (σ. 38).
∆ηµιουργική φάση: «έγραψε µέσα σε δύο χρόνια 15 ποιήµατα» (σ.
38).
 6

• Τρία Κρυφά Ποιήµατα (1966): µη αναγνώριση συνηθισµένου

ποιητικού λεξιλογίου (κρυφός = ιδιωτικός· σ. 207, 229), κάλυψη
χρέους ποιητή-πολίτη (σ. 193), εντοπισµός σιωπών και αποριών του
Σεφέρη (σ. 243), εξοµολογητικός τόνος (σ. 229), συνύφανση ζωής και
έργου (σ. 208), καβαφικά ίχνη (σ. 229, 230), καταγραφή δυσάρεστων
γεγονότων (σ. 190, 191).
• Επί Ασπαλάθων (23 Σεπτεµβρίου 1971): παραποµπή στην Πολιτεία
του Πλάτωνος (σ. 270), σταθερή ιδέα του Σεφέρη η ενότητα του
Ελληνισµού (σ. 273), διδακτική διάθεση (σ. 275), χρήση σκληρής
γλώσσας για τη ∆ικτατορία (σ. 276, 277).

Το 1974 τα ποιήµατα του Γιώργου Σεφέρη συγκεντρώθηκαν σε έναν τόµο

και έκτοτε κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Ο Αργυρίου επιµένει στο ποιητικό έργο του Γιώργου Σεφέρη και σχεδόν
καθόλου στην πεζογραφία του. Όσες αναφορές συναντούµε στα πεζά
κείµενα του Σεφέρη, αφορούν µόνο φράσεις που βοηθούν στην ερµηνεία
ποιητικών χωρίων ή στις βιβλιογραφικές παραποµπές. Το υπόλοιπο,
εκτός ποίησης, έργο του Γ. Σεφέρη αθροίζεται στα εξής:
Οι ώρες της Κυρίας Έρσης (1973)
Έξι νύχτες στην Ακρόπολη (1974)
∆οκιµές (1974)
Μέρες (Α-Ζ)
Πολιτικό Ηµερολόγιο Α΄ (1973)
Πολιτικό Ηµερολόγιο Β΄ (1985)
Αλληλογραφία
(µε τους Γ. Θεοτοκά, Α. Καραντώνη, Μ. Σεφέρη κ.ά.)
Τέλος, ως προς το µεταφραστικό του έργο:
Έρηµη Χώρα του Τ. Σ. Έλιοτ (1936)
 7

Φονικό στην Εκκλησία του Τ. Σ. Έλιοτ (1936)

Άσµα Ασµάτων του Σολοµώντα (1966)
Αποκάλυψη του Ιωάννη (1966)
Μια βραδιά µε τον κ. Τεστ του Πολ Βαλερύ (1928)

Το βιβλίο ∆εκαεπτά κείµενα για τον Γ. Σεφέρη του Αλέξανδρου Αργυρίου

περιέχει στοχαστικά και αποδεικτικά κριτικά κείµενα τα οποία συνθέτουν
ένα ολοκληρωµένο κριτικό έργο για τη σεφερική ποίηση.
Η οργάνωση των ιδεών του συγγραφέα είναι λογική,
τεκµηριωµένη µε επιχειρήµατα και µε πλούσιες αναφορές, καθώς και
αναιρετική όταν το πέρασµα του χρόνου το επιβάλλει. Σε όσες, όµως,
προφορικές ανακοινώσεις ή οµιλίες του παρατίθενται, η οργάνωση του
λόγου µπορεί να θεωρηθεί συνειρµική. Ωστόσο, η επαναλαµβανόµενη
ανάλυση ποιηµάτων και η αναφορά σε ήδη συζητηµένα θέµατα,
καταντάει λιγάκι κουραστική. Παρ’ όλα αυτά, διακρίνεται µια ροπή προς
την αντικειµενικότητα. Το ύφος του είναι προσεκτικό και οικείο.
Ο Αλέξανδρος Αργυρίου, συγκεντρώνει όλα τα χαρακτηριστικά
που µπορεί να έχει ένας κριτικός, ικανότητα ανάγνωσης, γραφής,
εµπειρία, διάκριση πληροφοριών, προφορικότητα και ευαισθησία. Η
αξιοπιστία του κερδίζεται µε την ανάπτυξη διαλόγου µε τους αναγνώστες
και τη διάθεση προσφοράς στο κοινό του.

Ελένη Γκόρα
Φοιτήτρια Ζ΄ εξαµήνου
Τµήµα Φιλολογίας ∆. Π. Θ.