You are on page 1of 81

jäHf muÁ‹ ãÂaik¢r® nguhÁça® f.

m‹gHf‹ mt®fŸ,
2010-2011M« M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l¤ij, 2010 M«
M©L kh®¢ §fŸ 19 M« ehŸ r£lk‹w¥ nguit K‹
it¤J M‰W« ciu.

kh©òäF nguit¤ jiyt® mt®fns,

2006M« M©L Iªjh« Kiwahf kh©òäF Kjšt® fiyP®


jiyikæš M£Á¥ bghW¥ng‰W, kf¤jhd k¡fŸ ey¤Â£l§fŸ gy
Ô£o, mt‰iw¢ br›tnd brašgL¤Â - flªj eh‹F M©Lfëš
Ϫj muR ãfœ¤ÂÍŸs x¥g‰w rhjidfS¡F všyh« kâkFl«
it¤jh‰ngh‹W mik¡f¥g£L ÏU¡f¡Toa, Ϫj¥ òÂa r£l¥
nguitæš, tU« 2010-2011M« M©o‰fhd ãÂãiy m¿¡ifia
c§fŸ K‹it¥gš eh‹ k£oyh k»œ¢Á mil»nw‹. ϪÂa¤
ÂUeh£onyna ntW v§F« Ïšyhj tifæY«, mid¤J trÂfS«
xU§nf mika¥ bg‰wjhfΫ, Âuhél¡ f£ll¡fiyæ‹
Áw¥g«r§fis cŸsl¡»ajhfΫ, cy»nyna r£l¥ nguitfëš
Kjš gRik¡ f£llkhfΫ, éçªJ guªJ ÁwªJ, cyfnk éaªJ
ngh‰W« t©z« j§f¤ ju ã®za¤ jF bg‰W«, c‹djkhf¡
f£l¥g£LŸs Ϫj tuyh‰W¢ Áw¥ò thŒªj f£ll¤ij vG¥ò«
gâæš - totik¥ò Kjš f£ll¥gâ ãiwÎ bgW«tiu -
x›bthU ãiyæY«, ã¤jK« j¡f Mnyhridfis më¤J
ehŸnjhW« fhiy xU KiwÍ« khiy xU KiwÍ« Ï¥gâfis
neçš tªJ gh®itæ£L, m¿Îiufis tH§», gh® ngh‰W«
Ï¡f£ll¤Âid I¡»a K‰ngh¡F¡ T£l⤠jiyt® m‹id
nrhåah fhªÂ mt®fë‹ K‹åiyæš, kh©òäF ghuj¥ Ãujk®
lh¡l® k‹nkhf‹ Á§ mt®fë‹ ÂU¡fu§fshš ÂwªÂl¢brŒJ
2

mt®fŸ ÏUtç‹ ghuh£LfŸ k‰W« òfGiufis¥ bg‰W


bgUik¥gL¤Âa kh©òäF Kjyik¢r® fiyP® mt®fS¡F,
Ϫj¥ nguitæš Kjš ciuæid M‰¿ r£l¥nguit tuyh‰¿š
Ïl«bgW« mça thŒ¥Ãid vd¡F më¤jik¡fhf cŸs« ãiwªj
e‹¿æid¡ T¿ vdJ ciuæid¤ bjhl§F»nw‹.

“mçabt‹W Mfhj Ïšiybgh¢ rhth¡


fUéahš ngh‰¿¢ bræ‹”

v‹D« mŒa‹ ÂUtŸStå‹ FwS¡F X® vL¤J¡fh£lhf¤


jäHf Kjšt® fiyPç‹ khbgU« rhjidahf¤ ÂfG« Ϫj
thDa® r£l¥nguit kâkhl«, jäœãy« cŸssΫ, K¡flš
cŸssΫ ãiybg‰W és§»¡ fhybkšyh« fiyPç‹ òfœghL«
v‹gš mŒaäšiy. Ϫj¥ nguitædç‹ xUä¤j thœ¤Âid¡
fiyPU¡F¤ bjçé¤J¡bfhŸs eh‹ éiH»nw‹.

2. fiyP® jiyikæyhd Ϫj muR


bghW¥ng‰wÂèUªJ flªj eh‹F M©Lfshf¤ jäHf k¡fS¡F
ey« ga¡F« gy £l§fis¢ br›tnd ãiwnt‰¿ tªJŸsJ.
Ïj‹ bjhl® ãfœthf 2010-2011 M« ãÂah©o‰fhd jäHf muÁ‹
ãÂãiy m¿¡if Ϫj mitæ‹ K‹ it¡f¥gL»wJ. r_fÚÂ,
jäœeh£o‹ ts®¢Á k‰W« jäHf k¡fë‹ thœ¡if¤ju¤Âš
nk«ghL vD« mo¥gil¡ F¿¡nfhŸfis beŠÁš ãW¤Â Ϫj
ãÂãiy m¿¡if tF¡f¥g£LŸsJ.

ntsh©ik k‰W« T£LwÎ

3. jäHf étrhæfë‹ thœéš xëna‰W« tifæš


ntsh© ts®¢Á¡F Ϫj muR bjhl®ªJ K‹Dçik më¤J
3

tU»‹wJ. 2006M« M©L M£Á¥ bghW¥ng‰wÎl‹ Kjš


elto¡ifahf étrhæfë‹ fl‹Rik Ú¡F« tifæš, VHhæu«
nfho %ghŒ msΡF étrhæfë‹ T£LwΡ fl‹fis
K‰¿Ykhf u¤J brŒjJ. T£LwÎ ãWtd§fS¡F¤ njitahd
ãÂÍjé më¤J, étrhæfŸ bjhl®ªJ g殡fl‹ bgWtijÍ«
cW brŒJŸsJ. 2005-2006 M« M©oš %ghŒ 1,097 nfho
msΡF k£Lnk T£LwÎ¥ g殡fl‹fŸ tH§f¥g£lJl‹
x¥ÃL«nghJ 2006-2007 Ïš %ghŒ 1,250 nfhoÍ«, 2007-2008 Ïš
%ghŒ 1,360 nfhoÍ«, 2008-2009 M« M©oš %ghŒ 1,571 nfhoÍ«
T£LwÎ¥ g殡fldhf tH§f¥g£LŸsJ fUj¥glnt©oajhF«.
2009-2010 M« M©oš %ghŒ 2,000 nfho msΡF¥ g殡fl‹
tH§f Ïy¡F ã®zæ¤J, ÏJtiu %ghŒ 2,013 nfho fl‹
më¡f¥g£LŸsJ. tU« ãÂah©oš Ϫj Ïy¡F %ghŒ 2,500
nfhoahf caU«.

4. T£LwÎ¥ g殡fl‹fis Kiwahf¤ ÂU¥Ã¢


brY¤J« étrhæfS¡F¥ g殡fl‹ Ûjhd t£oia K‰¿Y« u¤J
brŒÍ« òu£Áfukhd £l¤ij 2009-2010 M« M©oèUªJ
ϪÂahényna Kj‹Kjyhf¢ brašgL¤ÂtUtJ Ϫj muRjh‹.
étrhæfS¡F t£oæšyh¡ T£LwÎ¥ g殡fl‹ tH§F« £l«
tU« ãÂah©oY« bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«. Ïj‰fhf %ghŒ 140
nfho Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

5. Ïa‰if¢ Ó‰w§fshš gh¡f¥gL« étrhæfS¡F¥


gæ® ÏH¥ÕL tH§F«, fh¥Õ£L¤ £l¤Â‰fhd fh¥Õ£L¤ bjhifæš
50 rjÅj« munr khåakhf tH§F« £l¤ij¢ brašgL¤Â, mÂf
v©â¡ifæš étrhæfŸ Ϥ£l¤Â‹ _y« ga‹bgw têtif
brŒa¥g£LŸsJ. Ïj‹ fhuzkhf, 2005-2006 Ïš fh¥ÕL brŒj
4

étrhæfë‹ v©â¡ifahd xU Ïy£r« v‹gJ, 2009-2010 Ïš


7 Ïy£r¤J 80 Mæukhf ca®ªJŸsJ. flªj eh‹F M©Lfëš,
Ï›tifæš %ghŒ 891 nfho ÏH¥Õ£L¤ bjhifahf
më¡f¥g£LŸsJ. Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤ÂY« fh¥Õ£L¤
bjhif khåakhf %ghŒ 40 nfhoÍ«, ÏH¥Õ£L¤ bjhif¡fhd
jäHf muÁ‹ g§fhf %ghŒ 200 nfhoÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

6. fU«ò bfhŸKjš éiyia l‹ x‹W¡F 2006-2007


M« M©oš 1,025 %ghŒ MfΫ, 2007-2008 M« M©oš 1,034 %ghŒ
MfΫ, 2008-2009 M« M©oš 1,100 %ghŒ MfΫ ca®¤Â, el¥ò
muit¥ gUt¤Â‰F, ngh¡Ftu¤J¡ f£lz« k‰W« r®¡fiu
f£Lkhd C¡f¤ bjhifÍl‹ nr®¤J, fU«ò l‹ x‹W¡F 1,550
%ghŒ Mf Ϫj muR ca®¤Â tH§» tU»wJ. fU«ò étrhæfis
nkY« C¡Fé¡F« tifæš, el¥ò muit¥ gUt¤Â‰F (2009-2010)
fU«ò l‹ x‹W¡F nkY« TLjš éiyahf 100 %ghŒ tH§f Ϫj
muR KoÎ brŒJŸsgo, fU«ò étrhæfS¡F l‹ x‹W¡F
tH§f¥gL« 1,550 %ghŒ v‹gJ 1,650 %ghŒ Mf ca®¤j¥g£L
tH§f¥gL«. fHf muR bghW¥ng‰gj‰F K‹ò 2005-2006 M«
M©oš fU«ò étrhæfS¡F¡ »il¤j éiy %ghŒ 1,014
v‹gij¡ fUJ«nghJ, tU« muit¥ gUt¤Â‰F (2010-2011)
ngh¡Ftu¤J¡ f£lz« k‰W« C¡f¤ bjhif nr®¤J, l‹ x‹W¡F
2,000 %ghahf tH§f¥gL« v‹w Ïå¡F« brŒÂia¡ fU«ò
étrhæfS¡F m¿é¥gš bgUk»œ¢Á mil»nw‹.

7. xU Fé‹lhš bešY¡F Mæu« %ghŒ tH§f


nt©L« v‹w étrhæfë‹ Ú©l fhy¡ nfhç¡ifia V‰W, k¤Âa
muÁ‹ éiyiaél¡ TLjš C¡f¤ bjhif tH§», Ϫj muR
bešY¡fhd bfhŸKjš éiyia¢ rhjhuz uf¤Â‰F, Fé‹lhš
5

x‹W¡F %ghŒ 1,050 MfΫ, r‹d uf¤Â‰F %ghŒ 1,100 MfΫ


ca®¤ÂÍŸsJ. Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš beš bfhŸKjY¡F
C¡f¤bjhif tH§Ftj‰fhf %ghŒ 200 nfho xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.

8. Ú®¥ga‹gh£il¡ Fiw¤J, beš c‰g¤Â¤ Âwid


mÂfç¡ftšy ‘br«ik beš rhFgo¤ £l«’ jäHf¤Âš Áw¥ghf
brašgL¤j¥g£L tU»wJ. 2009-2010 M« ãÂah©L tiu
15 Ïy£r« V¡f® ãy« br«ik beš rhFgo¤ £l¤Â‹ Ñœ
bfh©Ltu¥g£LŸsJ. tU« ãÂah©oš 6 Ïy£r¤J 25 Mæu«
V¡f® TLjš ãy¥gu¥Ãš Ϥ£l« brašgL¤j¥gL«.

9. Jšèa¥ g©iz Kiw _y« njh£l¡fiy¥ gæ®fë‹


c‰g¤Â¤ Âwid mÂfç¤J, Ï¥gæ®fis¥ gæçL« étrhæfS¡F¡
TLjš tUthŒ »il¡f Ϫj muR tif brŒJŸsJ. Ï«Kiw
mid¤J kht£l§fS¡F« éçÎgL¤j¥g£L, ÏJtiu 57,500 V¡f®
ãy¥gu¥Ãš brašgL¤j¥g£L tU»wJ. tU« ãÂah©oš nkY«
35,000 V¡f® ãy¥gu¥Ãš Ï«Kiw brašgL¤j¥gL«.

10. Úiu¢ Á¡fdkhf¥ ga‹gL¤j cjΫ brh£L


Ú®¥ghrd¤ £l«, fU«ò k‰W« njh£l¡fiy¥ gæ®fŸ gæçL«
étrhæfS¡F¥ bgçJ« ey« ga¡»‹wJ. Ϥ£l« tU«
ãÂah©oš nkY« 75,000 V¡f® ãy« ga‹bgW« tifæš
nk‰bfhŸs¥gL«.

11. bra‰if cu§fŸ k‰W« ó¢Á¡ bfhšè kUªJfŸ


ngh‹w bra‰if¥ bghUŸfis¥ ga‹gL¤jhkš, Ïa‰if cu§fis
k£Lnk ga‹gL¤Â, R‰W¢NHY¡F cfªj Kiwahf Ïa‰if tê
6

étrha¤ij C¡Fé¡F« gy £l§fis 2006-2007 M« M©L


Kjš, Ϫj muR brašgL¤Â tU»wJ. Ïa‰if tê étrha«
nk‰bfhŸs éU«ò« étrhæfS¡F äfΫ mtÁakhd
ju¢ rh‹¿jœ tH§F« mik¥ig cUth¡»ÍŸsJ. Ïjdhš Ïa‰if
ntsh© éisbghUŸfS¡F ekJ eh£oY« btë ehLfëY« ešy
éiy »il¡»wJ. Ïa‰if tê ntsh©ik¡fhd khÂç¥
g©izfŸ ntsh©ik¤ Jiwahš mik¡f¥g£L, Ïa‰if tê
ntsh©ik F¿¤j gæ‰ÁÍ« étrhæfS¡F më¡f¥gL»wJ.
flªj _‹wh©Lfëš 10,000 étrhæfŸ 28,000 V¡fçš 56 tif¥
gæ®fis Ïa‰if tê ntsh©ik Kiwæš gæ® brŒÂl¥ gÂÎ
brŒJŸsd®. Ïa‰if tê ntsh©ikæš mÂf beš
c‰g¤Â¤Âw‹ fh£o¢ rhjid òçÍ« étrhæfS¡F¥ gçRfŸ
tH§f¥gL»wJ.

12. étrhæfS¡F Ïytr ä‹rhu« tH§F« £l¤ij¤


bjhl®ªJ brašgL¤Jtj‰fhf, jäœehL ä‹rhu thça¤Â‰F
khåa« më¡F« tifæš, %ghŒ 295 nfho xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.

13. ãyk‰w ViH étrha¤ bjhêyhs®fŸ k‰W« ÁW FW


étrhæfS¡F ey cjéfŸ tH§F«, “étrhæfŸ k‰W« ntsh©
bjhêyhs® ey thça¤Â‹” Ñœ ÏJtiu 76 Ïy£r« FL«g§fis¢
rh®ªj 1 nfhona 73 Ïy£r« ng® cW¥Ãd®fshf¥ gÂÎ brŒJŸsd®.
ÏJtiu 5 Ïy£r¤J 10 Mæu« gadhëfS¡F, %ghŒ 415 nfho
kÂ¥Ãyhd ey¤Â£l cjéfŸ tH§f¥g£LŸsd. Ϥ£l¤ij tU«
ãÂah©oš bjhl®ªJ brašgL¤j %ghŒ 152 nfho xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
7

14. étrhæfis¢ Racjé¡ FG¡fshf xU§»iz¤J,


RHšã tH§F« £l« flªj ÏU M©Lfshf¢ Áw¥ghf
brašgL¤j¥g£L tU»wJ. ÏJtiu 2 Ïy£r¤J 7 Mæu«
étrhæfis cW¥Ãd®fshf¡ bfh©l 20,000 FG¡fŸ
mik¡f¥g£L, %ghŒ 20 nfho RHš ãÂahf tH§f¥g£LŸsJ.
Ϥjifa FG¡fS¡F %ghŒ 243 nfho g殡fldhf
më¡f¥g£LŸsJ. tU« ãÂah©oš nkY« 10,000 FG¡fŸ
mik¡f¥gL«. Ï¡FG¡fŸ mik¡f¥gL«nghJ, fhŒf¿, ky®fŸ,
gH§fŸ, bj‹id ngh‹w njh£l¥ gæ®fis¥ gæçL« ÁW FW
étrhæfS¡F K‹Dçik më¡f¥g£L, Ït®fŸ jh§fŸ c‰g¤Â
brŒÍ« éisbghUŸfis neuoahf muR cHt® rªijfS¡F«, Ãw
rªijfS¡F« bfh©L br‹W é‰gj‰F cjéahf, »uhk mséš
Ï¡FG¡fis xU§»iz¤J, njitahd ngh¡Ftu¤J k‰W«
nrä¥ò f£lik¥ò trÂfŸ, V‰gL¤jΫ T£LwÎ t§»fŸ _y«
cjé më¡f¥gL«. Ï¥òÂa FG¡fS¡F¢ RHšã tH§f
%ghŒ 10 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

15. eèΉ¿Uªj T£LwÎ ã mik¥òfS¡F¥


ò¤Jæ%£L« neh¡Fl‹, nguhÁça® it¤Âaehj‹ jiyikæš
mik¡f¥g£l FGé‹ gçªJiufë‹ mo¥gilæš, Ϫj
mik¥òfS¡F ika muR« khãy muR« ÏizªJ më¡F«
ãÂÍjé £l¤ij, Ϫj muR br«ikahf¢ brašgL¤Âaj‹
gadhf, Ϫj mik¥òfŸ %ghŒ 1,008 nfho k¤Âa muR ãÂiaÍ«,
%ghŒ 207 nfho khãy muR ãÂiaÍ« bg‰WŸsd. Ϫj
ãÂÍjéæ‹ fhuzkhfΫ, jäHf muR étrhæfë‹ fl‹fis
u¤J brŒJ Ϫj mik¥òfS¡F ÏH¥ÕL tH§»aj‹ fhuzkhfΫ,
bjhl¡f ntsh©ik¡ T£LwÎ t§»fŸ fl‹ tH§F« Âw‹
8

mÂfç¤J 2009 M« M©L Koéš, %ghŒ 8,534 nfho mséyhd


fl‹fis tH§»ÍŸsd v‹gJ F¿¥Ãl¤j¡fJ.

fhšeil ts®¥ò

16. fhšeil ghJfh¥ò¤ £l¤Â‹ Ñœ, flªj


eh‹fh©Lfëš 17,367 Kfh«fŸ el¤j¥g£L, 2 nfhona 14 Ïy£r«
fhšeilfS¡F kU¤Jt Á»¢ir më¡f¥g£LŸsJ. ϤJiwæš
flªj eh‹F M©Lfëš 493 fhšeil kU¤Jt®fŸ, 386 fhšeil
MŒths®fŸ k‰W« 848 fhšeil cjéahs®fŸ
ãaä¡f¥g£LŸsd®. nkY« 444 fhšeil Jiz ika§fŸ ju«
ca®¤j¥g£LŸsd. eÅd Kiwæš öŒikahfΫ JçjkhfΫ
ghiy¥ gj¥gL¤J« tifæY«, kÂ¥ò¡ T£l¥g£l ghš bghUŸfis
c‰g¤Â brŒa VJthfΫ, nfhit Mé‹ ãWtd«, %ghŒ 27 nfho
kÂ¥Õ£oš njÁa T£LwÎ ts®¢Á ãWtd¤Â‹ cjénahL
eÅdkakh¡f¥gL«. fhšeil k‰W« ghšts nk«gh£L¤ Jiw¡F
%ghŒ 351 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

Ú®¥ghrd« k‰W« btŸs¤ jL¥ò

17. btŸs cgçÚ® Åzhf¡ flèš fy¥gij¤ jL¤J, Ϫj


cgçÚiu tw©l kht£l§fS¡F¡ bfh©LbršY« neh¡Fl‹
khãy§fS¡FŸ ghÍ« MWfis Ïiz¡F« £l«, Kjšt®
fiyP® mt®fë‹ Áªijæš Ãwªj £l« MF«. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
fhéçæ‹ FW¡nf f£lisæš fjtiz mik¡f %ghŒ 189 nfho
kÂ¥Õ£oY«, jhäuguâ – fUnkåahW - e«ÃahW Ïiz¥ò¤ £l«
%ghŒ 369 nfho kÂ¥Õ£oY« brašgL¤j¥g£L tU»‹wd. btŸs¤
jL¥ò¥ gâfS¡F K‹Dçik më¤J, fhéç btŸs¤ jL¥ò¤
9

£l« ÂU¢Á, bgu«gÿ® k‰W« mçaY® kht£l§fëš %ghŒ 254


nfho kÂ¥Õ£oš nk‰bfhŸs¥g£L ãiwtilÍ« ãiyæš cŸsJ.
Ïnjngh‹W, jŠrhñ®, ehf¥g£od« k‰W« flÿ® kht£l§fŸ
gadilÍ« tifæš bfhŸël« btŸs¤ jL¥ò¤ £l« %ghŒ 376
nfho kÂ¥Õ£oY«, flÿ® k‰W« éG¥òu« kht£l§fëš btŸshW
btŸs¤ jL¥ò¤ £l« %ghŒ 164 nfho kÂ¥Õ£oY«, flÿ®
kht£l¤Âš bg©izahW btŸs¤ jL¥ò¤ £l« %ghŒ 69 nfho
kÂ¥Õ£oY«, Mf bkh¤j« %ghŒ 609 nfho kÂ¥Õ£oš òÂa £l§fŸ
tU« ãÂah©oš nk‰bfhŸs¥gL«.

18. MWfŸ, Á‰whWfŸ k‰W« Xilfë‹ FW¡nf


jL¥gizfis¡ f£o M§fh§nf ãy¤jo Úuhjhu¤ij¥ bgU¡F«
neh¡f¤Jl‹, %ghŒ 550 nfho kÂ¥Ãyhd xU bgUªÂ£l«,
2008-2009 ãÂah©oèUªJ brašgL¤j¥g£L tU»wJ.
Ϥ£l¤Â‹ Ñœ 1,859 jL¥gizfŸ, 1,369 fÁÎÚ®¡ F£ilfŸ
cŸë£l 4,079 gâfŸ eilbg‰WŸsjhš, Ï¥gFÂfëš ãy¤jo
Ú®k£l« fârkhd msΡF ca®ªJŸsJ. tU« ãÂah©oš
Ϥ£l¤Â‰F %ghŒ 100 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

19. 16 Ïy£r« V¡f® étrha ãy§fŸ ga‹bgW« tifæš,


cyf t§» ãÂÍjéÍl‹, bghJ¥gâ¤Jiw cŸë£l gšntW
rh®òila JiwfŸ _y« %ghŒ 2,547 nfho kÂ¥Õ£oš Ú®ts ãyts¤
£l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ. ÏJtiu 25 Jiz toãy¥
gFÂfëš 5.9 Ïy£r« V¡f® éisãy§fŸ ga‹ bgW« tifæš
gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. tU« ãÂah©oš, nkY« 30 Jiz
toãy¥ gFÂfëš 4.55 Ïy£r« V¡f® éisãy§fŸ gadilÍ«
tifæš, £l¥ gâfŸ nk‰bfhŸs¥gL«. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
ÏJtiu 1,128 VçfŸ òduik¡f¥g£LŸsd. nkY« 1,674 VçfŸ tU«
10

ãÂah©oš òduik¡f¥gL«. Ϥ£l¤Â‰fhf Ϫj tuÎ-bryΤ


£l¤Âš %ghŒ 439 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

20. jŠir, ÂUth%®, ehf¥g£od« k‰W« flÿ®


kht£l§fëš fhéç Ú®¥ghrd¥ gFÂfëš cŸs thŒ¡fhšfëš,
ö® mf‰W« gâ Ϫj M©oš kh®¢ §fŸ ÏWÂæš
bjhl§f¥g£L nk §fS¡FŸ Ko¡f¥gL«.

21. Ïuhkehjòu« kht£l« flyho t£l« fŠr«g£o


Xilæ‹ FW¡nf X® miz¡f£L f£o, 20 »nyhÛ£l® Ús òÂa
fhšthŒ mik¤J, mj‹ _y« rhašFo cŸë£l 43 Fs§fS¡F
Ú®tu¤J tr brŒÍ« £l« %ghŒ 18 nfho kÂ¥Õ£oš,
éiuÎgL¤j¥g£l Ú®¥ghrd nk«gh£L¤ £l¤Â‹ (Accelerated
Irrigation Benefits Programme) Ñœ nk‰bfhŸs¥gL«. Ïjdhš
4,200 V¡f® ãy§fŸ gadilÍ«.

22. gu«Ã¡Fs« mizæèUªJ, ÂU_®¤Â miz¡F


Úiu¡ bfh©L tU« rkjs¡ fh©^® fhšthŒ, gu«Ã¡Fs« -
MêahW ghrd¤ £l¤Â‹ cæ®ehoahf és§F»wJ.
45 M©LfS¡F K‹djhf mik¡f¥g£l Ï¡fhšthŒ _ykhf¤
ÂU¥ó® kht£l¤Âš 2,97,000 V¡fU«, nfhit kht£l¤Âš 80,000
V¡fU« Mf bkh¤j« 3,77,000 V¡f® ãy§fŸ ghrd trÂ
bgW»‹wd. gHikahd Ï¡fhšthæ‹ Ú® bfhŸÂw‹ FiwªJ
tUtijÍ«, mo¡fo cil¥òfŸ V‰g£L Ú® éãnahf« k‰W«
ä‹ c‰g¤Â jilgLtijÍ« fU¤Âš bfh©L, Ï¡fhšthia
KGikahf¢ Óuik¡fnt©L« v‹W nfhit k‰W« ÂU¥ó® kht£l
étrhæfŸ bjhl®ªJ nfhçtU»‹wd®. mt®fSila Ϫj
ãahakhd nfhç¡ifia V‰W, Ï¡fhšthia KGikahf¥ òJ¥Ã¡f
11

%ghŒ 127.5 nfho kÂ¥Õ£oyhd bgU« £l¤ij¢ brašgL¤j, Ϫj


muR KoÎ brŒJŸsJ v‹gij k»œ¢ÁÍl‹ bjçé¤J¡
bfhŸ»nw‹. njitahd x¥òjšfŸ bgw¥g£L Ϥ£l« éiuéš
brašgL¤j¥gL«. Ïjdhš nfhit k‰W« ÂU¥ó® kht£l§fis¢
nr®ªj Rkh® 2 Ïy£r« étrha¥ bgUk¡fŸ bgU« gydilt®.

23. c¢rÚÂk‹w« 27.2.2006 m‹W tH§»a Ô®¥Ãš,


Kšiy¥ bgçahW mizæ‹ Ú® k£l¤ij 136 moæèUªJ 142 mo
tiuæš ca®¤Jtj‰F V‰w tifæš miz tYthf cŸsJ v‹W
Ô®¥gë¤jJ. Ϫj¤ Ô®¥Ãid¢ brašgL¤Jtij¤ jL¡F«
neh¡Fl‹, nfus muR xU r£l¤ÂU¤j¤ij Ïa‰¿aJ. m¢r£l¤
ÂU¤j« muÁaš rhrd mik¥Ã‰F KuzhdJ v‹W c¤juél¡
nfhç, jäHf muR c¢rÚÂk‹w¤Âš jh¡fš brŒj kDé‹ ÛJ
érhuiz brŒj muÁaš rhrd mk®Î, XŒÎ bg‰w c¢r ÚÂk‹w¤
jiyik ÚÂg lh¡l® A.S.Mdª¤ mt®fë‹ jiyikæš, X®
mÂfhu« më¡f¥g£l FGéid mik¡f 18.2.2010 m‹W
c¤jué£LŸsJ.

24. c¢rÚÂk‹w¤Â‹ Kªija érhuizæ‹nghJ,


Ï¥Ãu¢Áidæš vG¥g¥g£l mid¤J K¡»akhd Ïd§fisÍ«
fU¤Âš bfh©L Miz Ãw¥Ã¤JŸs ãiyæš, j‰nghJ Û©L«
Ï¡FG, c¢rÚÂk‹w¤Â‹ K‹ ÏUju¥ÃdU« V‰bfdnt
vL¤Jiu¤JŸs Ïd§fŸ k£LkšyhJ k‰w Ãw Ïd§fisÍ«
ÏUju¥ÃdçläUªJ« nf£L m¿ayh« v‹W«, rh‹Wfis nkY«
bgwyh« v‹W« c¢rÚÂk‹w« Ãw¥Ã¤JŸs Ϫj Miz
c¢rÚÂk‹w¤Â‰F k£Lnk cç¤jhd jå¥g£l ÚÂk‹w¤Â‹
mÂfhu¤Âid, Ϫj mÂfhu« më¡f¥g£LŸs FGé‰F mÂfhu
x¥gil¥ò brŒtjhf mikÍ« v‹W jäHf muR fUJtjhY«,
12

ÏU ju¥ÃdU« V‰bfdnt më¤j rh‹WfŸ gÂÎ brŒa¥g£L«,


Áéš tH¡F érhuiz KoΉWŸsJl‹ k‰W« muÁaš rhrd
mk®Î K‹ érhuiz KoÎW« Nœãiyæš, ãaä¡f¥g£LŸs Ϫj¡
FGél« ÏUju¥ÃdU« nkY« rh‹Wfis më¡fyh« vd Ϫj
Mizæš F¿¥Ãl¥g£LŸsij V‰W¡bfhŸs ÏayhjjhY«,
c¢rÚÂk‹w¤Â‹ 27.2.2006 M« ehë£l Mizæš, mid¤J
K¡»a Ïd§fS« gçÓè¡f¥g£L KoÎ m¿é¡f¥g£LŸs ãiyæš,
mÂfhu« më¡f¥g£LŸs Ϫj¡ FGéid mik¥gj‰fhf,
c¢rÚÂk‹w« 18.2.2010 ehs‹W Ãw¥Ã¤JŸs Mizia¤ ÂU«g¥
bgwnt©L« v‹W«, Ϫj tH¡»š c¢rÚÂk‹wnk érhuizia¤
bjhl®tj‰fhd cça c¤juÎfis tH§fnt©L« v‹W« nfhç,
Ïil¡fhy kD x‹iw¤ jäHf muR 8.3.2010 m‹W c¢rÚÂk‹w¤Âš
jh¡fš brŒJŸsJ.

éiythÁÍ« bghJ éãnahf¤ £lK«

25. czÎ¥ bghUŸfë‹ éiyna‰w¤jhš rhjhuz,


rhkhåa ViHk¡fŸ k‰W« eL¤ju tUthŒ¥ Ãçéd® M»nah®
gh¡f¥glhkš ÏU¡FkhW ghJfh¡f¥gLtij, Ϫj muR
bghW¥ng‰wÂèUªJ bjhl®ªJ cW brŒJ tªJŸsJ. nj®jš
th¡FWÂæ‹go »nyh mçÁ Ïu©L %ghŒ¡F tH§»anjhL,
mjid nkY« Fiw¤J, 15.9.2008 š ÏUªJ, xU »nyh mçÁ xU
%ghŒ vd ϪÂahényna äf¡ Fiwªj éiyæš bghJéãnahf¤
£l¤Â‹ Ñœ tH§» tU»wJ. gU¥ò tiffŸ k‰W« rikaš
v©bzŒ éiyfŸ caU« ngh¡if¡ T®ªJ f©fhâ¤J, 2007 M«
M©L nk §fëèUªnj Jtu« gU¥ò, cS¤j« gU¥ò, ghkhæš
M»at‰iw khåa éiyæš ãahaéiy¡ filfŸ _y« tH§F«
£l¤ij¤ bjhl§»¢ brašgL¤Â tU»wJ. Ïj‰fhf, Jtu« gU¥ò,
13

ghkhæš M»at‰iw btëehLfëèUªJ Ïw¡Fk brŒJ« Ãw


khãy§fëèUªJ th§»Í« Ï¥bghUŸfë‹ Óuhd éãnahf« cWÂ
brŒa¥g£LŸsJ. gU¥ò tiffŸ, rikaš v©bzŒ M»at‰W¡F
kÂ¥ò¡ T£L tç éy¡F« bjhl®ªJ më¡f¥g£L tU»wJ. nkY«,
‘kèÎ éiyæš këif¥ bghUŸ’ tH§F« £l¤Â‹ Ñœ, 10 këif¥
bghUŸfŸ %ghŒ 50¡F tH§f¥g£L tU»‹wd.

26. Ï›thW ekJ eh£oš vªj khãyK« brŒahj msé‰F,


2009-2010 M« ãÂah©oš %ghŒ 4,000 nfho ã xJ¡»,
ãahaéiy¡ filfŸ _y«, bghJéãnahf¤ £l¤Â‹ Ñœ khåa
éiyæš czÎ¥ bghUŸfis mid¤J¡ FL«g
m£iljhu®fS¡F« Ϫj muR tH§» tU»wJ v‹gš bgUäj«
bfhŸ»nwh«. gU¥ò tiffŸ k‰W« r®¡fiu M»at‰¿‹ éiy
FiwªJ tUtijÍ« fU¤Âš bfh©L Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš
czÎ khåa¤Â‰fhf %ghŒ 3,750 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

khãy Rah£Á

27. ‘bg‰w RjªÂu¤ij¥ ngâ¡ fh¤Âl - khãy§fŸ


tèiknahL ÏUªjhšjh‹, ϪÂa¥ nguuR« tèikahf ÏU¡f
KoÍ« v‹w j¤Jt¤ij cWÂ¥glΫ cs¥ó®tkhfΫ vL¤J¢
brhšè vG¥ò»w KH¡f«jh‹ khãy Rah£Á’ v‹W«, ‘khiy
j§f¤jhš MdjhæD«, kufjkâfshš MdjhæD« - x›bthU
kâiaÍ« Ïiz¤ÂL»‹w ‘bfh¡»’ tèikahf ÏUªjhšjh‹
khiy¡F tèÎ. mªj tèΡF eh« it¤JŸs bga®jh‹ khãy
Rah£Á’ v‹W m©ikæš Kjyik¢r® fiyP® T¿ÍŸsij, ϧF
ãidÎ T®ªJ k¡fS¡F mUnfæUªJ mt®fS¡F¥
gâah‰¿tU« khãy muRfS¡F cça mÂfhu§fis më¤ÂlΫ,
14

khãy muRfë‹ mÂfhu§fis¥ g¿¡F« tifæš bghJ¥ g£oaèš


(Concurrent List) cŸs gšntW bghU©ikfS¡F, cjhuzkhf,
MÁça® gæ‰Á, ca®fšé ngh‹wt‰¿š, ika muR r£l« Ïa‰W«
ngh¡if¤ j鮤ÂlΫ ika muir¤ bjhl®ªJ tèÍW¤Â
tU»nwh«. Ϫj tifæš, njÁa ca®fšé Miza« v‹w xUik
mik¥ig cUth¡», ca®fšé¤ bjhl®ghd mÂfhu§fŸ
mid¤ijÍ« ika¥gL¤J« Ka‰Áia¡ ifél nt©L« v‹W«
nf£L¡bfhŸ»nwh«. mj‹Ky« mÂfhu§fis¥ gutyh¡FtJ
khãy Rah£Áæ‹ xU Tnwa‹¿, mJnt khãy Rah£Á MfhJ
v‹gijÍ« bjëÎgL¤ÂæU¡»nwh«. ekJ eh£oš cŸs
khãy§fSŸ, ts®¢Á¥ ghijæš bt›ntW ãiyfëš cŸs gšntW
khãy§fë‹ ntWgL« njitfisÍ«, jå¢ NHšfisÍ« fU¤Âš
bfh©L«, ika muR khãy muRfis¡ fyªJ MnyhÁ¤J«, mªjªj
khãy§fS¡F V‰òilathW, njit¡nf‰g khãy muRfns kh‰¿
mik¡f¡Toa (flexibility) £l§fis tF¤J¢ brašgL¤j
nt©L»nwh«.

28. g‹_‹whtJ ã¡ FGé‹ m¿¡ifÍ« k‰W« mªj


m¿¡ifia MŒÎ brŒJ ika muR vL¤j KoÎfë‹ bjhF¥ò
m¿¡ifÍ« 25.2.2010 m‹W ghuhSk‹w¤Âš it¡f¥g£LŸsd.
k¤Âa muÁ‹, g»®ªjë¡f¤j¡f ãfu tç tUthæš khãy
muRfS¡F¥ g»®ªJ më¡f¥gL« éG¡fhL, V‰fdnt ÏUªj
30.5 éG¡fh£oèUªJ 32 éG¡fhlhf ca®¤j¥g£LŸsJ. Ïjdhš
x£Lbkh¤jkhf khãy muRfS¡F ika muÁ‹ tç tUthæš
TLjš g§ÑL »il¡F« v‹gJ tunt‰f¤j¡fnj. mnj neu¤Âš,
Ϫj bkh¤j¥ g§Ñ£oid khãy§fS¡»ilna Ãç¤J tH§F«nghJ,
jäHf¤Â‹ g§F j‰nghJŸs 5.305 éG¡fhL v‹gJ
15

4.969 éG¡fhlhf¡ Fiw¡f¥g£LŸsJ. bj‹df khãy§fshd


MªÂu¥ Ãunjr«, f®ehlf«, nfus« M»a khãy§fS¡F«
mt®fS¡Fça g§F éG¡fhL Fiw¡f¥g£LŸsJ. k¡fŸ ey¤
£l§fisÍ«, f£lik¥ò tr¤ £l§fisÍ« Áw¥ghf¤ bjhl®ªJ
nk‰bfh©LtU« bj‹df khãy§fS¡F Ï›tç¥ g§ÑL
éG¡fh£il¡ Fiw¤ÂU¥gJ xU j©lid nghš bjçtjhš
ntjid më¡»wJ. mnj neu¤Âš jäHf muÁ‹ nfhç¡iffis
V‰W, tç¥g§ÑL jéu, Ãw gšntW bryéd§fS¡F tH§F«
Iªjh©L khåakhf (2010-2015 M©Lfëš) %ghŒ 11,367 nfho
gçªJiu¡f¥g£LŸsJ. g‹åbu©lhtJ ã¡FGthš 2005 M«
M©oèUªJ 2010 M« M©L tiu, gšntW bryéd§fS¡F
gçªJiu¡f¥g£l %ghŒ 4,135 nfhoia x¥ÃL«nghJ, g‹_‹whtJ
ã¡FGthš gçªJiu¡f¥g£LŸs %ghŒ 11,367 nfho khåa« v‹gJ
r‰W MWjš më¡»wJ. Ï«khåa¤ bjhifæš, cŸsh£Á
mik¥òfS¡fhd khåakhf %ghŒ 5,456 nfhoÍ«,
bjhl¡f¡fšé¡F %ghŒ 700 nfhoÍ«, Ú¤Jiw nk«gh£L¡F
%ghŒ 252 nfhoÍ«, rhiy guhkç¥ò¡F %ghŒ 1,865 nfhoÍ«,
jäHf muR nt©LnfhŸ éL¤j F¿¥Ã£l njitfS¡fhd bjhif
%ghŒ 1,300 nfhoÍ« ml§F«.

29. ef®¥ gFÂfëš Foirfis mf‰¿ mL¡Fkho¡


FoæU¥òfŸ f£l %ghŒ 300 nfhoÍ«, flyç¥ò¤ jL¥ò¥
gâfS¡fhf %ghŒ 200 nfhoÍ«, ÂU¥ó®, <nuhL, f%®
kht£l§fëš cŸs rha¤ bjhê‰rhiyfë‹ R¤Âfç¡f¥g£l c¥ò
Úiu¡ flY¡F¡ bfh©L bršY« £l¤Â‰F %ghŒ 200 nfhoÍ«,
jäœeh£o‹ ghu«gça Ú®ãiyfis¥ òduik¡F« £l¤Â‰F %ghŒ
200 nfhoÍ«, jäHf¤Â‹ tuyh‰W¢ Áw¥òä¡f giHik thŒªj
16

nfhæšfis¥ giHik khwhkš òJ¥Ã¤ÂL« £l¤Â‰F %ghŒ 100


nfhoÍ«, muR kU¤JtkidfŸ f£lik¥ò nk«gh£L¡fhf %ghŒ
200 nfhoÍ«, fhtšJiw gæ‰Á¡ f£lik¥ò nk«gh£L¡F %ghŒ 100
nfhoÍ«, Mf bkh¤j« %ghŒ 1,300 nfho khåa« jäHf muÁ‹
nt©Lnfhë‹ mo¥gilæš tH§»aik¡fhf, 13tJ
ã¡FGé‰F«, ika muR¡F« e‹¿ bjçé¤J¡ bfhŸ»nwh«.

nrJ rK¤Âu¤ £l«

30. jäœeh£o‹ bghUshjhu ts¤Â‰F tY nr®¡ftšyJ«


ts« nr®¡F« thŒ¥ò ãiwªjJkhd nrJ rK¤Âu¤ £l¥ gâfis
nk‰bfhŸtš V‰g£LŸs jilfis Ú¡» éiuéš ãiwnt‰¿¤ju
nt©L« v‹W ika muir tèÍW¤Â¡ nf£L¡ bfhŸ»nwh«.

Ïy§if¤ jäH® ey‹

31. Ïy§if¤ jäH®fŸ rk cçikfis¥ bg‰W eykhf


thH têtF¡F« muÁaš Ô®it éiuéš vŒÂl¤ njitahd
Ka‰Áfis ϪÂa¥ nguuR nkY« Kid¥òl‹ nk‰bfhŸs nt©L«
vd tèÍW¤J»nwh«. Ïy§ifæš ãfœªj nghçdhš
thœthjhu§fis ÏHªj Ïy§if¤ jäH®fŸ, kh©òäF Kjyik¢r®
fiyP® vL¤j bgUKa‰Áædhš, Kfh«fëèUªJ j§fŸ brhªj
Ïl§fS¡F¢ br‹W Û©L« Foaku têtF¡f¥g£lJ. Kfh«fëš
Ï‹D« tÁ¡F« vŠÁa jäH®fS«, j§fŸ brhªj Ïl§fS¡F
éiuéš ÂU«g¤ njitahd elto¡iffis Ïy§if muR
nk‰bfhŸs, ika muR Mtd brŒant©L« vd tèÍW¤Â¡
nf£L¡bfhŸ»nwh«. jäHf¤Âš gšyh©Lfshf Kfh«fëš thG«
Ïy§if¤ jäH®fë‹ ey‹ fUÂ mt®fS¡F tH§f¥gL«
17

cjé¤ bjhifia Ïu£o¥gh¡»aJ k£Lkšyhkš, Ϫj Kfh«fëš


mo¥gil trÂfis nk«gL¤jΫ, ÅLfŸ f£o¡ bfhL¡fΫ %ghŒ
100 nfho ã m¿é¡f¥g£L¥ gâfŸ eilbg‰W tU»‹wd.
mt®fS¡F ekJ eh£onyna ãuªjukhf thH, thœÎçik tH§f¥gl,
k¤Âa muR Mtd brŒant©Lbk‹W nf£L¡ bfh©LŸnsh«.

r£l« k‰W« xG§F

32. jäHf¤Âš ga§futhj«, Ôéuthj« Á¿J«


jiybaL¡fhkš ÏUªÂl Ϫj muR äfΫ éê¥òl‹ ÏUªJ
tU»wJ. Ϫj muR bghW¥ng‰wË flªj eh‹fh©Lfëš 15,021
fhty® k‰W« 923 Jiz MŒths®fŸ ãakd« brŒa¥g£LŸsd®.
18 òÂa fhtš ãiya§fŸ bjhl§f¥g£LŸsd. ÏJjéu, 47 òwfhtš
ãiya§fŸ KGneu fhtš ãiya§fshf ju« ca®¤j¥g£LŸsd.
fhtš Jiwia eÅd kakh¡Ftj‰F K‹Dçik më¤J, £l§fŸ
nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. flªj 4 M©Lfëš %ghŒ 353 nfho
bryéš 7,455 fhty® FoæU¥òfŸ f£l¥g£LŸsd. tU«
ãÂah©oš nkY« 2,000 fhty® FoæU¥òfŸ %ghŒ 120 nfho
kÂ¥Õ£oš f£l¥gL«. 2005-2006 M« M©L fhtš Jiw¡fhf
nk‰bfhŸs¥g£l %ghŒ 1,346 nfho bryéd« v‹gJ, 2010-2011 M«
M©oš %ghŒ 2,962 nfho xJ¡Ñlhf ca®¤j¥g£LŸsJ.

ÚÂk‹w§fŸ

33. c¢r ÚÂk‹w ÚÂaur®fS« Ãw khãy ca®ÚÂk‹w


ÚÂaur®fS« ghuh£L« tifæš, K‹d® v¥nghJ« Ïšyhj
msé‰F, Ϫj muR ÏJtiu %ghŒ 254 nfho kÂ¥Õ£oš ÚÂk‹w¡
f£ll§fŸ k‰W« ÚÂgÂfë‹ FoæU¥òfŸ f£l x¥òjš
18

më¤JŸsJ. Ú ã®thf¤Â‰fhf Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš


%ghŒ 511 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. g‹_‹wh« ã¡FG
gçªJiufë‹go, tU« IªJ M©Lfëš %ghŒ 252 nfho, Ú¤
Jiw nk«gh£L¡F bryél¥gL«.

gŸë¡ fšé

34. Ϫj muR bghW¥ng‰wÎl‹ x£Lbkh¤j CÂa« bg‰W


tªj 42,924 MÁça®fS¡F¡ fhy Kiw CÂa« tH§»ÍŸsJ.
flªj eh‹fh©Lfëš 64,096 MÁça®fŸ, muR gŸëfëš òÂjhf
ãakd« brŒa¥g£LŸsd®. 341 òÂa bjhl¡f¥gŸëfŸ
Jt§f¥g£LŸsd. 2,408 bjhl¡f¥ gŸëfŸ eLãiy¥
gŸëfshfΫ, 445 eLãiy¥ gŸëfŸ ca®ãiy¥ gŸëfshfΫ,
435 ca®ãiy¥gŸëfŸ nkšãiy¥ gŸëfshfΫ ju«
ca®¤j¥g£LŸsd. nkY« tU« fšéah©oš 200 eLãiy¥
gŸëfŸ ca®ãiy¥ gŸëfshfΫ 125 ca®ãiy¥ gŸëfŸ nkš
ãiy¥ gŸëfshfΫ ju« ca®¤j¥gL«. egh®L ãÂÍjéÍl‹ %ghŒ
767 nfho kÂ¥Õ£oš 850 muR ca®ãiy k‰W« nkš ãiy¥ gŸëfŸ
gadilÍ« tifæš, f£lik¥ò trÂfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.
Ï¥gâfS¡fhf Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 250 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. gŸëfŸ guhkç¥ò¥ gâfS¡fhf %ghŒ
36 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. Cuf ts®¢Á¤ Jiw _y«
19,043 bjhl¡f k‰W« eLãiy¥ gŸëfëš, flªj eh‹fh©Lfëš
%ghŒ 266 nfho kÂ¥Õ£oš guhkç¥ò¥ gâfŸ
nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. tU« ãÂah©oš nkY« 5,000 gŸëfëš,
%ghŒ 85 nfho kÂ¥Õ£oš Óuik¥ò¥ gâfŸ nk‰bfhŸs¥gL«.
19

35. fšéæš fâåæ‹ g§if e‹Fz®ªJŸs Ϫj muR


1,980 muR nkšãiy¥ gŸëfS¡F«, 2,131 ca® ãiy¥ gŸëfS¡F«
fâåfis tH§»ÍŸsJ. eLãiy¥ gŸëfS¡F« fâåfŸ
tH§F« £l« 2008-2009 M« M©oèUªJ brašgL¤j¥g£L,
ÏJtiu 4,700 eLãiy¥ gŸëfS¡F¡ fâåfŸ
tH§f¥g£LŸsd. vŠÁÍŸs 2,000 eLãiy¥ gŸëfS¡F«
fâåfŸ tH§f, tU« ãÂah©oš %ghŒ 50 nfho ã xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. vdnt 2010-2011 M« ãÂah©L ÏWÂæš,
mid¤J muR eLãiy¥ gŸëfŸ, ca®ãiy¥ gŸëfŸ k‰W« nkš
ãiy¥ gŸëfŸ fâå¡ fšé tH§F« tr bg‰¿U¡F«
bgUikia¤ jäHf« bgW«.

36. midtU¡F« fšé¤ £l¤ij¢ Áw¥ghf¢


brašgL¤J« khãy§fëš x‹whf¤ jäHf« és§F»wJ.
Ϥ£l¤Âš tU« ãÂah©oš 45 éG¡fhL bryit¤ jäHf muR
V‰»wJ. Ïj‰fhf Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 540 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. nkY« njÁa Ïilãiy¡ fšé
nk«gh£L¤ £l¤ÂY« 25 éG¡fhL bryit¤ jäHf muR V‰»wJ.
mj‰fhf¤ jäHf muÁ‹ g§fhf %ghŒ 150 nfho xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ òÂa ca®ãiy¥ gŸëfŸ,
khÂç¥ gŸëfŸ bjhl§f¥gL«.

37. bg©fëš vG¤j¿Î bg‰wt®fŸ 50 éG¡fh£L¡F«


Fiwthf cŸs kht£l§fëš, ‘go¡F« ghuj«’ v‹D« òÂa
£l¤ij ika muR m¿é¤JŸsJ. ika muR ãÂÍjé k‰W« khãy
muÁ‹ ãÂ¥ g§nf‰òl‹, jäHf¤Âš éG¥òu«, bgu«gYh®, nry«
k‰W« <nuhL M»a 4 kht£l§fëš %ghŒ 68 nfho kÂ¥Õ£oš
Ϥ£l« tU« ãÂah©oèUªJ brašgL¤j¥gL«.
20

38. khzt®fŸ midtU« jukhd k‰W« Óuhd fšéia¥


bgWtij cW brŒÍ« tifæš, Ϫj muR rk¢Ó® fšé¢ r£l¤ij
Ïa‰¿ÍŸsJ. mj‹go bghJthd ghl¤Â£l thça« mik¡f¥g£L
tF¡f¥g£LŸs bghJ¥ghl¤ £l« tU« fšéah©oš
gæ‰Wé¡f¥gL«. bjhl¡f¤Âš Kjš k‰W« Mwh« tF¥òfëš
bghJ¥ghl¤ £l¤Â‹ Ñœ, òÂa ghl üšfŸ m¿Kf¥gL¤j¥gL«.
mL¤J tU« M©oš k‰w tF¥òfS¡F«, bghJ¥ ghl¤Â£l«
éçÎgL¤j¥gL«.

39. khzt®fŸ j§fsJ M§»y m¿it nk«gL¤j


VJthf muR k‰W« muR cjé bgW« gŸëfëš go¡F« 10 Ïy£r«
x‹gjh« tF¥ò khzt®fŸ x›bthUtU¡F« Ïytrkhf
‘M§»y«-M§»y«-jäœ mfuhÂ’; tU« fšéah©oèUªJ
M©L¡F %ghŒ 10 nfho bryéš jäœehL ghlüš fHf« _y«
tH§f¥gL«.

40. ngu¿P® m©zh mt®fë‹ ü‰wh©il¢ Áw¥Ã¡F«


tifæš r®tnjr¤ ju¤Âyhd üyf« x‹W br‹idæš %ghŒ 172
nfho kÂ¥Õ£oš f£l¥g£L tU»wJ. Ϫüyf« f£L« gâ Ϫj
M©L #]‹ §fëš ãiwΉW¥ ga‹gh£L¡F tU«. bkh¤jkhf¥
gŸë¡ fšé¡F %ghŒ 10,148 nfho Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

ca®fšé

41. Ϫj muR bghW¥ng‰w Ë, m©zh bjhêšE£g¥


gšfiy¡fHf§fŸ _y« 11 òÂa bgh¿æaš fšÿçfS«, 7 òÂa muR
fiy k‰W« m¿éaš fšÿçfS« bjhl§f¥g£LŸsd. nfhit,
21

ÂU¢Á k‰W« ÂUbešntèia¤ jiyikæl§fshf¡ bfh©L


m©zh bjhêšE£g¥ gšfiy¡fHf§fŸ bjhl§f¥g£LŸsd.
kJiu, ©L¡fš, njå, Ïuhkehjòu« k‰W« Átf§if
kht£l§fëš cŸs bgh¿æaš fšÿçfS¡fhf kJiuia¤
jiyikælkhf¡ bfh©L, m©zh bjhêšE£g¥ gšfiy¡fHf«
tU« ãÂah©oš bjhl§f¥gL«. éG¥òu¤Âš, ÂUtŸSt®
gšfiy¡fHf¤Â‹ g£l nk‰go¥ò éçth¡f ika« x‹W
cUth¡f¥gL«. Ïj‹ _y« éG¥òu« k‰W« Ïjid¢ R‰¿ÍŸs
gFÂfëš cŸs khzt®fŸ gšfiy¡fHf¤Âš g£l nk‰go¥Ãid¤
bjhlU« thŒ¥Ãid¥ bgWt®. k¤Âa muÁ‹ ãÂÍjéÍl‹ 4 òÂa
muR fiy k‰W« m¿éaš fšÿçfŸ òJ¡nfh£il, njå,
ÂUt©zhkiy k‰W« éG¥òu« kht£l§fëš bjhl§f¥gL«.
k¤Âa muR ãÂÍjéÍl‹ 7 òÂa gybjhêšE£g¡ fšÿçfŸ tU«
fšéah©oš bjhl§f¥gL«. nkY« kJiu kht£l« nkÿ®
t£l¤Âš xU gybjhêšE£g¡ fšÿçÍ« tU« fšéah©oš
bjhl§f¥gL«.

42. Ϫj muR bghW¥ng‰wË ÏJtiu muR fiy k‰W«


m¿éaš fšÿçfëš 2,515 éçÎiuahs®fS«, muR bgh¿æaš
k‰W« gybjhêšE£g¡ fšÿçfëš 279 éçÎiuahs®fS« ãakd«
brŒa¥g£LŸsd®. muR fšÿçfëY« gybjhêšE£g¡
fšÿçfëY« RH‰Á Kiw (Shift system) m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsJ.
muR¡ fšÿçfëš RaãÂ¥ ghl¥ÃçÎfŸ f£lzäšyhj bghJ¥
ÃçÎfshf kh‰w¥g£LŸsd. bgh¿æaš, kU¤Jt« ngh‹w
bjhêšE£g¡ fšé¢ nr®¡if¡fhd bghJ EiHΤ nj®Î Kiw
Ú¡f¥g£LŸsJ. g£ljhç Ïšyhj FL«g§fis¢ rh®ªj khzt®fŸ,
22

fšé¡ f£lz« Ï‹¿¤ bjhêš fšé gæY« £l¤Â‰F Ϫj


tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 50 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

43. 2007-2008 M« M©oèUªJ muR fiy k‰W«


m¿éaš fšÿçfëš Ïs§fiy¥ g£l¥go¥ò gæY« mid¤J
khzt®fS¡F« fšé¡ f£lz¤ij Ϫj muRjh‹ u¤J brŒjJ.
tU« fšéah©oèUªJ muR fšÿçfëš M.A., M.Sc., ngh‹w
KJfiy¥ g£l¥go¥ò gæY« mid¤J khzt®fS¡F« fšé¡
f£lz« u¤J brŒa¥gL« v‹gij k»œ¢ÁÍl‹ bjçé¤J¡
bfhŸ»nwh«. Ϥjifa elto¡iffë‹ fhuzkhf khzt®fŸ
f£lz¢bryé‹¿ ca®fšé bgWtj‰F têtif brŒa¥g£LŸsJ
v‹gij¥ bgUikÍl‹ bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹.

44. flªj Ïu©L M©Lfëš m©zh bjhêšE£g¥


gšfiy¡ fHf§fŸ _y« g©QU£o, jŠrhñ®, ©L¡fš,
ö¤J¡Fo, f‹åahFkç M»a efu§fëš bjhl§f¥g£l òÂa
bgh¿æaš fšÿçfS¡F¤ njitahd f£ll§fŸ %ghŒ 93 nfho
kÂ¥Õ£oš tU« ãÂah©oš f£l¥gL«. tU« ãÂah©oš muR
bgh¿æaš k‰W« gybjhêšE£g¡ fšÿçfëš, 50 tF¥giwfŸ
%ghŒ 3 nfho kÂ¥Õ£oš f£l¥gL«. 10 muR fiy k‰W« m¿éaš
fšÿçfëš MŒtf§fŸ f£Ltj‰F«, 19 muR fiy k‰W«
m¿éaš fšÿçfëš f£lik¥ò trÂfis nk«gL¤Jtj‰F«
%ghŒ 3 nfhona 89 Ïy£r« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. bešiy
kndh‹kâa« Rªjudh® gšfiy¡ fHf¤Âš xU Áw¥ò¤ jFÂ
ika« (Centre of Excellence) mik¡f¥gL«. Ïj‰fhf muR %ghŒ
xU nfho ãÂÍjé më¡F«. ca®fšé¤ Jiw¡F Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 1,751 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
23

k¡fŸ ešthœÎ

45. fiyP® jiyikæyhd Ϫj muÁ‹ eh‹fh©L¢


rhjidfë‹ kâkFlkhf, fiyP® fh¥Õ£L¤ £l« Âfœ»wJ
v‹whš äifahfhJ. Ϫj¥ òu£Áfukhd £l¤Âš xU nfhona
44 Ïy£r« ViH vëa FL«g§fŸ ÏJtiu nr®ªJŸsd®. ÏJtiu
54,145 ng® %ghŒ 165 nfho kÂ¥Ãyhd cæ®fh¡F« ca® Á»¢ir
bg‰WŸsd®. Ϥ£l¤Â‰F munr fh¥Õ£L¤ bjhif
brY¤Jtj‰fhf, Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 750 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

46. fiyP® fh¥Õ£L¤ £l¤ij¥ ngh‹W midtç‹


ghuh£ilÍ« bg‰w k‰bwhU £l« ‘108 v‹W miH¡f¥gL« Ïytr
mtrufhy kU¤Jt C®Â¢ nrit¤ £l«’ MF«. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
khãybk§F« 385 C®ÂfŸ äf¢ Áw¥ghf Ïa§» tU»‹wd. Ïj‹
_y«, 3,50,906 ng® gadilªJ, Mg¤jhd ãiyæš ÏUªj 16,620 ng®
cldoahf kU¤Jtkidæš nr®¡f¥g£L¡ fh¥gh‰w¥g£LŸsd®.
Ϥ£l¤Â‰fhf Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 79 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

47. Ϫj muR bghW¥ng‰w Ë 6,118 kU¤Jt®fŸ, 7,042


bréèa®fŸ, 2,980 kU¤Jtkid¥ gâahs®fŸ muR
kU¤Jtkidfëš òÂjhf ãakd« brŒa¥g£LŸsd®. 117 òÂa
Mu«g Rfhjhu ika§fŸ bjhl§f¥g£LŸsd. ‘tUK‹ fh¥ngh«’
£l¤Â‹ Ñœ, eh‹fh©Lfëš 14,184 Kfh«fŸ el¤j¥g£L,
xU nfhona 37 Ïy£r« ng® ga‹ bg‰WŸsd®.
24

48. Ïu¤j ciwahikahš (Haemophilia)


ghÂ¥ò¡FŸshF« ViH nehahëfŸ éiy ca®ªj kUªJfis
bjhl®ªJ th§» ga‹gL¤j ÏayhJŸs Fiwia Ú¡f, Ϫj
kUªJfŸ muR kU¤JtkidfŸ _ykhf Ïytrkhfnt
më¡f¥gL«.

49. muR kU¤Jtkidfë‹ f£lik¥ò trÂfŸ flªj


eh‹F M©Lfëš nk«gL¤j¥g£LŸsd. cyf t§» ãÂÍjéÍl‹
jäHf¤Âš cŸs, t£l k‰W« kht£l muR kU¤JtkidfŸ %ghŒ
506 nfho kÂ¥Õ£oš nk«gL¤j¥g£L tU»‹wd. Ϥ£l¤Â‰F
nkY« %ghŒ 627 nfho TLjš ãÂÍjé cyf t§»æläUªJ
éiuéš v®gh®¡f¥gL»wJ.

50. flªj eh‹F M©Lfëš, j®kòç, éG¥òu«, ÂUth%®,


Átf§if k‰W« bgu«gÿ® kht£l¤ jiyefu§fëš òÂa kU¤Jt¡
fšYhç - kU¤JtkidfŸ bjhl§f x¥òjš më¡f¥g£LŸsJ.
nkY«, tU« ãÂah©oš ÂUt©zhkiyæš xU òÂa muR
kU¤Jt¡fšÿç mik¡f¥gL«. V‰bfdnt cŸs kU¤Jt¡
fšYhç kU¤JtkidfS¡F¥ òÂa f£ll§fŸ, fUéfŸ k‰W«
khzt® éLÂfS¡F %ghŒ 543 nfho kÂ¥Õ£oš x¥òjš
më¡f¥g£LŸsd. 175 M©LfŸ ãiwÎ brŒj br‹id kU¤Jt¡
fšÿç¡F giHa k¤Âa Áiw tshf¤Âš 70 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš
òÂa f£ll§fŸ f£l kh©òäF Kjyik¢r® mt®fshš 28.2.2010
m‹W mo¡fš eh£l¥g£LŸsJ. Ï¡fšÿç khzt®fS¡F¤
njitahd éLÂfS«, T£l mu§F« (Auditorium) 20 nfho %ghŒ
kÂ¥Õ£oš f£l¥gL«. br‹id Ïuha¥ng£il muR
kU¤Jtkidæš cŸs ò‰WnehŒ¤ Jiw, ca®ikakhf
juKa®¤j¥gL« (Institute of Oncology) Ïj‰fhf %ghŒ 17 nfho
25

kÂ¥Õ£oš 150 cŸnehahëfŸ j§»¢ Á»¢irbgW« tr bfh©l


ò‰WnehŒ ika« f£l¥gL«. kJiu muR Ïuh#hí kU¤Jtkidæš
cŸs ka¡f kUªÂaš Jiw ϪÂahényna äf¥ bgça ka¡f
kUªÂaš Jiw MF«. ϤJiw ca®ikakhf ju« ca®¤j¥gL«
(Institute of Anaesthesia).

51. muR kU¤JtkidfŸ guhkç¥ò¥ gâfS¡fhf %ghŒ


80 nfhoÍ«, kUªJfŸ th§Ftj‰fhf %ghŒ 236 nfhoÍ« xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. bkh¤jkhf k¡fŸ ešthœÎ¤ Jiw¡F %ghŒ
3,889 nfho, Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

ä‹rhu«

52. Ϫj muR bghW¥ng‰wË jåah® Jiwiana


e«Ãæuhkš, jäœehL ä‹rhu thçank brhªjkhf¥ bghJ¤ Jiwæš
ä‹ c‰g¤Â¤ £l§fis ãWt K‹Dçik më¡f¥g£L, mj‰nf‰g,
1,200 bkfhth£ ä‹ c‰g¤Â¤ Âw‹ bfh©l, tlbr‹id mdš ä‹
ãiya éçth¡f¤ £l«; nk£^çš 600 bkfhth£ éçth¡f¤ £l«
M»at‰W¡fhd gâfŸ éiuªJ eilbg‰W tU»‹wd.
Tl§Fs« mQä‹ ãiya¤Â‹ Kjš myF tU« ãÂah©oš
c‰g¤Âia¤ bjhl§F« v‹W v®gh®¡f¥gL»wJ. tU«
ãÂah©oš jäœehL ä‹thça«, ika muÁ‹ bghJ¤ Jiw
ãWtd§fŸ k‰W« T£L Ka‰Á¤ £l§fŸ _ykhf 1,400 bkfhth£
ä‹ c‰g¤Â¤ Âw‹ TLjyhf ãWt¥gL«.

bjhêš Jiw

53. Ϫj muÁ‹ btë¥gilahd mQFKiwædhY«,


KjÄLfis¤ jäHf¤Â‰F <®¥gj‰F cça rYiffis tH§»
26

äf éiuthf x¥òjš më¥gjhY«, òÂa bjhêšfŸ mÂf mséš


ãWt¥gL« khãy§fëš, K‹dâ khãykhf¤ jäHf« Âfœ»wJ.
flªj eh‹fh©Lfëš 37 òÂa bjhê‰rhiyfis %ghŒ 46,091 nfho
KjÄ£oš jäHf¤Âš ãWt, bjhêš Kidnth® K‹tªJŸsd®
v‹gJ, Ϫj muÁ‹ bjhê‰ bfhŸif¡F¡ »il¤j bt‰¿ahF«.
Ï«KjÄ£o‹ fhuzkhf Rkh® 2 Ïy£r¤J 22 Mæu« ngU¡F
ntiythŒ¥ò »il¡F«. flªj eh‹F M©Lfëš m¥gšnyh
la®°, MRF ãWtd«, ATC la®° k‰W« Ãuh‹R eh£o‹ la® jahç¥ò
ãWtdkhd äõè‹ M»a ãWtd§fŸ, jäœeh£oš la®fŸ
jahç¡F« bjhê‰rhiyfis ãWé tUtij¤ bjhl®ªJ,
m©ikæš JK la®° ãWtdK« %ghŒ 1500 nfho KjÄ£oš, xU
la® jahç¥ò¤ bjhê‰rhiyia ÂU¥bgU«òö® mU»š mik¡f
K‹tªJŸsJ. la® jahç¥ò¤ bjhêèš jäHf« xU K‹dâ
khãykhf kh¿ÍŸsij Ϫj KjÄLfŸ cWÂ¥gL¤J»‹wd.
kïªÂuh FGk« %ghŒ 1,800 nfho KjÄ£oš thfd¤ jahç¥ò¤
bjhê‰rhiy x‹iw ÂUt©zhkiy kht£l« brŒahW mU»š
mik¡f¡ fUÂÍŸsJ. %ghŒ 4,500 nfho KjÄ£oš
M©blh‹W¡F eh‹F Ïy£r« fh®fŸ jahç¡F« Âw‹bfh©l
bundhš£ ãrh‹ fh® bjhê‰rhiy fhŠÁòu« kht£l¤Âš cŸs
xufl¤Âš ãWt¥g£L 17.3.2010 m‹W kh©òäF Kjyik¢r®
mt®fshš bjhl§» it¡f¥g£LŸsJ. éG¥òu« kht£l¤Âš,
jäœehL bjhêš K‹nd‰w ãWtd« (SIPCOT)) _y« xU bjhêš
ó§fh (Industrial Park)) mik¡f¥gL«.

54. jäHfbk§F« òÂa bjhêšfŸ gutyhf miktij


C¡Fé¡F« tifæš, bjhêšts¤Âš Ëj§»a gFÂfëš,
F¿¥ghf bj‹ kht£l§fëš ãWt¥gL« bjhêšfS¡F TLjš
27

rYiffŸ më¡f¥gL»‹wd. Ïj‹ gadhf, Átf§if kht£l«


khdhkJiuæš, %ghŒ 1,600 nfho KjÄ£oš, t©z¤
bjhiy¡fh£Á¥ bg£ofŸ k‰W« ÅLfëš ga‹gL¤j¥gL«
ä‹dQ¥ bghU£fŸ jahç¡F« bjhê‰rhiyia ãWt Åonahfh‹
FGk« K‹tªJŸsJ. Ϫnjhndîah k‰W« Ah§fh§ ehLfis¢
rh®ªj Rªjnu°tu® cnyhf¡ fyitfŸ ãWtd«, kJiu k‰W«
Átf§if kht£l§fëš ouh¡l®fŸ, cU¡F¡ fyitfŸ
ngh‹wt‰iw¤ jahç¡F« bjhê‰rhiyfis %ghŒ 2,200 nfho
KjÄ£oš ãWt K‹tªJŸsJ. Ïnj ngh‹W, %ghŒ 680 nfho
KjÄ£oš, ©L¡fš kht£l¤Âš, Ábk‹£ c‰g¤Â¡fhd
Ïu©lhtJ éçth¡f¤ £l¤ij¢ brašgL¤j br£oehL Ábk‹£
ãWtd« K‹tªJŸsJ. Ïit jéu, ö¤J¡Fo kht£l¤Âš,
‘nfh°lš vbd®b#‹’ v‹w ãWtd«, %ghŒ 5,000 nfho KjÄ£oš
1,200 bkfhth£ ãWÎ Âw‹ bfh©l mdšä‹ c‰g¤Â ãiya¤ij
ãWé tU»wJ.

ÁW bjhêš

55. mÂf mséš ntiythŒ¥ig më¡ftšy


ÁW bjhêšfS¡F Vuhskhd rYiffŸ cŸsl¡»a òÂa
ÁWbjhêš bfhŸifia Ϫj muR m¿é¤J¢ brašgL¤Â tU»wJ.
bjhê‰ng£ilfë‹ f£lik¥ig nk«gL¤Jtj‰F« k‰W« F¿¥Ã£l
bjhêšfŸ mÂf v©â¡ifæš mikªJŸs gFÂfëš,
m¤bjhêšfS¡F¤ njitahd bghJ¡f£lik¥ò k‰W« bjhêšE£g
trÂfŸ M»at‰iw më¥gj‰F K‹Dçik më¤ÂL« £l§fŸ
nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. ÁWbjhêš Jiw¡F Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 98 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
28

jftš bjhêš E£g«

56. cyf¥ bghUshjhu« kªjkhf ÏU¡F« fhyf£l¤Âš


Tl, jäHf¤Âš cŸs jftš bjhêšE£g ãWtd§fë‹ V‰WkÂ
bjhl®ªJ VWKfkhfnt cŸsJ. 2007-2008M« M©oš
jäHf¤ÂèUªJ V‰Wk brŒa¥g£l bk‹ bghUë‹ kÂ¥ò, %ghŒ
28,426 nfhoahf ÏUªjJ 2008-2009 M« M©oš 36,680 nfhoahf
ca®ªJŸsJ. jftš bjhêšE£g ãWtd§fŸ Û©L« mÂf
mséš bgh¿ahs®fisÍ« g£ljhçfisÍ« ãakd« brŒa¤
bjhl§»æU¥gJ jäHf ÏisP®fS¡F, ϤJiwæš
ntiythŒ¥òfŸ bjhl®ªJ »il¥gj‰F tê tF¤JŸsJ. jftš
bjhêšE£g¤ Jiwæš bgUkséš cUth¡f¥gL« ntiythŒ¥òfŸ
jäHf¤Âš cŸs mid¤J¥ gFÂfëY« gutyh¡f¥gl nt©L«
v‹w Ϫj muÁ‹ bfhŸif¡nf‰g, nfhit, kJiu, ÂU¢Á ngh‹w
khefuh£ÁfëY« jftš bjhêšE£g¥ ó§fh¡fŸ cUth¡f¥g£L
tU»‹wd. %ghŒ 380 nfho kÂ¥Õ£oš nfhitæš cUth¡f¥g£L
tU« ‘ilblš’ jftš bjhêšE£g¥ ó§fh, tU« nk §fëš
ãiwÎW«.

57. jäHf muÁ‹ gšntW Jiwfis¢ rh®ªj jiyik


mYtyf§fŸ, kht£l mséyhd mYtyf§fŸ, nfh£l, t£lhu
mséyhd mYtyf§fŸ M»at‰iw Ïiza« _y« Ïiz¡F«
jäœehL bgU« gu¥ò tiy Ïiz¥ò (Tamil Nadu State Wide Area
Network) %ghŒ 22 nfho k¥Ú éçÎgL¤j¥gL«.

58. t©z¤ bjhiy¡fh£Á¥ bg£o Ïšyhj


FL«g§fS¡F t©z¤ bjhiy¡fh£Á¥ bg£o tH§F« £l«,
br«ikahf brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ϥ£l¤Â‹ IªJ
29

f£l§fëš xU nfhona 52 Ïy£r¤J 80 Mæu« t©z¤


bjhiy¡fh£Á¥ bg£ofŸ bfhŸKjš brŒa Mizæl¥g£L,
ÏJtiu xU nfhona 8 Ïy£r« t©z¤ bjhiy¡fh£Á¥ bg£ofŸ
gadhëfŸ FL«g§fS¡F tH§f¥g£LŸsd. vŠÁa 44 Ïy£r¤J
80 Mæu« t©z¤ bjhiy¡fh£Á¥ bg£ofŸ 2010 M« M©L
or«g® §fS¡FŸ tH§f¥gL«. Ϥ£l¤Â‰fhf Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 500 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

rhiy nk«ghL

59. rhiyfë‹ guhkç¥ò¡F«, nk«gh£L¡F« Ϫj muR


bjhl®ªJ ca®K‹Dçik më¤J tªJŸsJ. flªj
eh‹fh©Lfëš 55,100 »nyhÛ£l® ÚsKŸs rhiy¥gâfŸ
nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. bgU»tU« ngh¡Ftu¤Â‰nf‰g 10,488
»nyhÛ£l® ÚsKŸs beLŠrhiyfŸ mfy¥gL¤j¥g£LŸsd.
K‹d® v¥nghJ« Ïšyhj mséš, 92 Ïuæšnt flÎfëš rhiy
nk«ghy§fŸ, %ghŒ 1,967 nfho kÂ¥Õ£oš x¥òjš më¡f¥g£L
gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. cyft§» ãÂÍjéÍl‹
brašgL¤j¥g£L tU« jäœehL rhiy nk«gh£L¤ £l¤Â‹ Ñœ,
M‰fhL Kjš ÂUth%®, k‰W« ehf¥g£od« Kjš ö¤J¡Fo
tiuÍŸs 725 »nyhÛ£l® beLŠrhiy nk«gh£L¥ gâfŸ, %ghŒ
1,333 nfho kÂ¥Õ£oš nk‰bfhŸs¥g£L KotilÍ« ãiyæš cŸsJ.

60. br‹id¥ bgUef®¥ gFÂæš rhiy trÂfis


mÂfç¡F« neh¡f¤Jl‹ %ghŒ 1,081 nfho kÂ¥Õ£oš
btët£l¢rhiy gâ bjhl§f¥glΟsJ. Ï¥gâ 2012 M«
M©L br¥l«g® §fëš ãiwtilÍ«. Ϫj MWtê¢ rhiy
30

br‹id bgUef®¥ gFÂfë‹ ts®¢Á¡F têtF¥gJl‹, ru¡F¥


ngh¡Ftu¤J¡F xU kh‰W¢ rhiyahfΫ mikÍ«.

61. Á§f¥bgUkhŸnfhæš - xufl« - ÂUbgU«òö® rhiy


nk«gh£L¥ gâfŸ, %ghŒ 300 nfho kÂ¥Õ£oš nk‰bfhŸs¥g£L
tU»‹wd. Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ϥ£l¤Â‰F %ghŒ 165
nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. MWtê¤jl uhÉ›fhªÂ rhiy
mik¡f¥g£lij¤ bjhl®ªJ Ï¢rhiyæš K¡»akhd rªÂ¥òfëš
%ghŒ 171 nfho kÂ¥Õ£oš nk«ghy§fŸ mik¡f¥gL«.

62. br‹id¡F mL¤jgoahf äf ntfkhf ts®ªJtU«


nfhit efu¤Â‹ ngh¡Ftu¤J beçriy¡ Fiw¡fΫ, efç‹
v®fhy ts®¢Áia¡ fU¤Âš bfh©L«, br‹idia¥ ngh‹nw
nfhit efu¤Â‰F«, nk‰F btë t£l¢rhiy (Western Outer Ring
Road) x‹iw mik¡f Ϫj muR KoÎ brŒJŸsJ. %. 284 nfho
kÂ¥Õ£oš 26 »nyh Û£l® ÚsKŸs òÂa eh‹F tê¢rhiyia
mik¥gj‰Fça Ϫj¥ bgUªÂ£l« bghJ¤Jiw _ykhf
brašgL¤j¥gL«. nfhit efç‹ K¡»a¢ rhiyfis
Ïiz¡f¡Toa Ϫj¥ òÂa rhiyahš efç‹ nk‰F¥gFÂæš
ngh¡Ftu¤J beçrš FiwtnjhL, nfhitia¢ R‰¿ÍŸs
gFÂfshd FåaK¤Jh®, ng%®, tltŸë, kUjkiy k‰W« JoaYh®
ngh‹w gFÂfŸ v®fhy¤Âš ts®¢Á bgwΫ ešy thŒ¥ghF«.

63. nfhit k‰W« Úy»ç kht£l k¡fë‹ Ú©lfhy¡


nfhç¡ifia ãiwnt‰W« neh¡nfhL, kh©òäF Jiz
Kjyik¢r® mt®fŸ kh©òäF k¤Âa rhiy¥ ngh¡Ftu¤J k‰W«
beLŠrhiy¤ Jiw mik¢r® mt®fis neçš rªÂ¤J nt©LnfhŸ
éL¤jj‰»z§f, nfhit - nk£L¥ghisa« - cjif rhiyæ‹
31

xU gFÂia, eh‹Ftê¥ ghijahf ju« ca®¤j k¤Âa muR jdJ


x¥òjiy¤ bjçé¤JŸsJ. Ϫj éçth¡f¥gâfŸ %ghŒ 50 nfho
kÂ¥Õ£oš, khãy beLŠrhiy¤ Jiw _ykhf cldoahf
brašgL¤j¥gL«. Ïj‰fhf¤ jäHf muÁ‹ rh®ghf k¤Âa muÁ‰F
ekJ e‹¿ia¤ bjçé¤J¡bfhŸ»nwh«.

rhiy¥ ghJfh¥ò

64. rhiy ég¤J¡fis¤ j鮡F« neh¡f¤Jl‹ ég¤J


ne®tj‰F thŒ¥òŸs rhiy¥gFÂfŸ f©l¿a¥g£L¤ njitahd
nk«gh£L¥ gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. rhiy
ég¤J¡fis MŒÎ brŒJ fâåæš gÂÎ brŒÍ«, rhiy ég¤J
jftš nkyh©ik¤ £l« (Road Accident Data Management
System) eilKiwgL¤j¥g£LŸsJ. nkY«, fhtšJiw,
beLŠrhiy¤ Jiw, ngh¡Ftu¤J¤ Jiw M»a bjhl®òila Jiw
mYty®fŸ, x›bthU rhiy ég¤J ne®ªj Ïl¤ijÍ« MŒÎ brŒJ
mj‹_y« ég¤J¡fis¤ j鮡f¤ njitahd elto¡iffŸ
vL¡f¥gL»‹wd. flªj 2002 Kjš 2008 tiuæyhd òŸëétu¡
fz¡»‹go, thfd§fë‹ v©â¡if 78 éG¡fhL ca®ªJŸs
nghÂY«, cæçH¥òfŸ V‰gL¤Âa ég¤J¡fë‹ v©â¡if, gÂÎ
brŒa¥g£l x›bthU 10,000 thfd§fS¡F« 19 Mf ÏUªj
ãiykh¿, j‰nghJ 12 Mf¡ FiwªJŸsJ v‹W jäœehL rhiy
nk«gh£L¤ £l¥ gâfis MŒÎ brŒj, cyf t§»¡ FG
ghuh£oÍŸsJ. rhiy¥ ghJfh¥ò ã¡F Ϫj tuÎ-bryΤ
£l¤Âš %ghŒ 40 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
32

ngh¡Ftu¤J

65. flªj eh‹fh©Lfëš muR¥ ngh¡Ftu¤J¡


fHf§fS¡F, 12,137 òÂa ngUªJfŸ bfhŸKjš brŒa¥g£LŸsd.
tU« ãÂah©oš nkY« 3,000 òÂa ngUªJfŸ th§f¥gL«. Ïj‰fhf
Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 250 nfho xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.

Å£LtrÂ

66. jäHf¤Â‹ Cuf¥ gFÂfëš ViH vënah® Ï‹D«


Xiy¡ Foirfëš Ïa‰if¢ Ó‰w§fëèUªJ ghJfh¥Ã‹¿ thœªJ
tU»‹wd®. Ϫj mty ãiyia mwnt xê¤J »uhk¥gFÂfëš
cŸs Xiy¡ FoirfŸ mid¤ijÍ«, ãuªju fh‹»ß£ ÅLfshf
kh‰¿ jäHf¡ »uhk§fis¡ Foirfns Ïšyhj »uhk§fshf
cUth¡F«, òu£Áfu¤ £lkhd fiyP® Å£Ltr¤ £l« 3.3.2010
m‹W kh©òäF Kjyik¢r® fiyP® mt®fshš ÂU¢Áæš
bjhl§»it¡f¥g£LŸsJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ, Kj‰f£lkhf, tU«
6 M©Lfëš Cuf¥ gFÂfëš cŸs 21 Ïy£r« Xiy¡
FoirfS¡F kh‰whf, ãuªju fh‹»ß£ ÅLfŸ f£l¥g£L,
ϪÂahényna Foirfns Ïšyhj Kjš khãykhf jäHf«
és§F«. Ϥ£l¤Â‹ Kjš M©lhd tU« ãÂah©oš 3 Ïy£r«
ÅLfŸ, %ghŒ 1,800 nfho kÂ¥Õ£oš f£l¥gL«. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ,
rhÂ¥ ghFgho‹¿ Xiy¡ Foirfëš thG« midtU¡F« ãuªju
ÅLfŸ f£L« gâ, tU« ãÂah©oèUªnj jäHf¤Â‹ mid¤J
Cuh£ÁfëY« nk‰bfhŸs¥gL«. Ϥ£l¤Â‰F Ϫj tuÎ-bryΤ
£l¤Âš %ghŒ 1,800 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
33

67. fiyP® Å£L tr¤ £l« ngh‹nw, k¤Âa muÁ‹


ϪÂuh fhªÂ Å£Ltr¤ £l¤Â‹ Ñœ f£l¥gL«
FoæU¥òfS¡fhd bjhifÍ«, %ghŒ 60,000 Mf tU«
ãÂah©oèUªJ khãy murhš ca®¤j¥gL«. Ϥ£l¤Â‹ ÑG«
tU« ãÂah©oš xU Ïy£r« ÅLfŸ f£l khãy muÁ‹ g§fhf
%ghŒ 262.50 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

68. efu¥ gFÂfëY« FoirfS¡F kh‰whf ãuªju


ÅLfŸ, #tA®yhš neU njÁa ef®¥òu¥ òduik¥ò¤ £l¤Â‹ Ñœ
f£l¥gL»‹wd. tU« ãÂah©oš Ϥ£l¤Â‹ Ñœ 60,000 ÅLfŸ
f£o Ko¡f¥gL«.

ef®¥gFÂfŸ nk«ghL

69. bkh¤j k¡fŸ bjhifæš ef®¥gFÂfëš thœnthç‹


éG¡fhL é»j¤Âš, ekJ eh£onyna jäHf«jh‹ Kjèl¤ij
t»¡»wJ. bgU» tU« ef®¥òu k¡fŸ bjhif¡nf‰g, f£lik¥ò
trÂfis më¥gj‹ mtÁa¤ij cz®ªJ jäHf muR gšntW
£l§fis¢ brašgL¤Â tU»wJ. #tA®yhš neU njÁa ef®¥òu
òduik¥ò¤ £l¤Â‹ Ñœ, FoÚ® tH§fš, fêÎÚ® mf‰wš
£l§fŸ, kiHÚ® tofhšfŸ mik¤jš, Âl¡fêÎ nkyh©ik,
Å£Ltr M»at‰W¡fhd £l§fŸ %ghŒ 9,271 nfho kÂ¥Õ£oš
nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. cyft§», #¥gh‹ g‹dh£L¡
T£LwÎ mik¥ò, b#®kå eh£o‹ mik¥ghd KfW M»a
ã mik¥òfëèUªJ, %ghŒ 2,728 nfho ãÂÍjé bg‰W ef®¥òu
f£lik¥ò trÂfŸ nk«gL¤j¥g£L tU»‹wd.
34

70. br‹id khef® k¡fë‹ FoÚ®¤ njit¡fhf flš


Úiu¡ FoÚuh¡F« Ïu©L bgUªÂ£l§fis Ϫj muR brašgL¤Â
tU»wJ. ÛŠNçš ehbsh‹W¡F 100 äšèa‹ è£l® FoÚ® c‰g¤Â
brŒÍ« £l« ãiwÎW« ãiyæš cŸsJ. k‰bwhU £l¤Â‰fhd
gâfŸ %ghŒ 669 nfho kÂ¥Õ£oš, be«nkèæš m©ikæš
bjhl§f¥g£LŸsd. br‹id khefçš nfha«ng£oš ehbsh‹W¡F
120 äšèa‹ è£l® fêÎ Úiu¢ R¤Âfç¡F« ãiya«, %ghŒ 130
nfho kÂ¥Õ£oš tU« ãÂah©oš f£l¥gL«. br‹id
khefuh£Áæš %ghŒ 1,447 nfho kÂ¥Õ£oš x¥òjš më¡f¥g£l
kiHÚ® tofhšfŸ k‰W« btŸs¤ jL¥ò¥ gâfŸ, Ï«khj«
bjhl§f¥g£L _‹W M©LfS¡FŸ Ko¡f¥gL«.

71. br‹id¥ bgUef®¥ gFÂæš j‰nghija k‰W«


tU§fhy¥ ngh¡Ftu¤J F¿¤J br‹id bgUef® ts®¢Á
Miza¤jhš nk‰bfhŸs¥g£l éçthd MŒÎ, Kothf %ghŒ
88,200 nfho KjÄ£oš gšntW ngh¡Ftu¤J trÂfis cUth¡f¥
gçªJiufŸ brŒJŸsJ. Ï¥gçªJiufë‹ mo¥gilæš tU»‹w
M©Lfëš br‹id¥ bgUefç‹ ngh¡Ftu¤J¡ f£lik¥ò
trÂfis¥ bgU¡f muR Mtd brŒÍ«. m©zh rhiyæš cŸs
rªÂ¥òfëš V‰gL« ngh¡Ftu¤J beçriy¡ Fiw¡F« neh¡Fl‹,
nk«ghy§fŸ %ghŒ 500 nfho kÂ¥Õ£oš br‹id bgUef® ts®¢Á
Miza¤Â‹ ã Mjhu§fis¥ ga‹gL¤Â¡ f£l¥gL«.

72. br‹id khefç‹ ngh¡Ftu¤J¤ njitia ãiwÎ


brŒa¡Toa bgUªÂ£lkhd bk£nuh uæš Â£l¥gâfŸ
brašgL¤j¥g£L tU»‹wd. nfha«ngL Kjš mnrh¡ ef®
tiuæyhd ca®¤j¥g£l tê¤jl« (Elevated Viaduct)
mik¥gj‰fhd f£Lkhd¥gâ eilbg‰W tU»wJ. mnrh¡ ef®
35

Kjš òåj njhika® kiy tiuæY«, irjh¥ng£il Kjš ÏuhQt


mYty® gæ‰Á ika« tiuæyhd ca®¤j¥g£l tê¤jl§fS¡fhd
x¥gªj¥ òŸëfŸ m©ikæš KoÎ brŒa¥g£LŸsd. 2009 M«
M©L MSe® ciuæš m¿é¡f¥g£lthW, Ϥ£l¤Âš
ÂUbth‰¿ô® Ïiz¡f¥gLtj‰fhd MŒÎ¥ gâfS« eilbg‰W
tU»‹wd. bk£nuh uæš Â£l¤Â‰F¤ jäHf muÁ‹ g§fhf Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 600 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

FoÚ® trÂ

73. %ghŒ 1,929 nfho ÂU¤Âa kÂ¥Õ£oš #¥gh‹


g‹dh£L¡ T£LwÎ t§»æ‹ ãÂÍjéÍl‹ x¥òjš më¡f¥g£l,
xnfd¡fš T£L¡ FoÚ® £l¥ gâfŸ bjhl§f¥g£LŸsd.
Ϥ£l« 2012 M« M©L or«g® §fëš KotilÍ«.
Ϥ£l¤Â‰F Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 400 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. ntÿ® kht£l¤ÂYŸs ef®¥
gFÂfS¡F¡ FoÚ® tH§F« £l« %ghŒ 1,800 nfho kÂ¥Õ£oš
tU« ãÂah©oš nk‰bfhŸs¥gL«.

74. tU« ãÂah©oš 7,000 Cuf¡ FoæU¥òfS¡F


ghJfh¡f¥g£l FoÚ® tH§F« £l§fŸ brašgL¤j¥gL«. nkY«
5 efuh£ÁfŸ k‰W« 45 ng%uh£ÁfŸ ga‹ bgW« tifæš, T£L¡
FoÚ®¤ £l§fŸ Ko¡f¥g£L¥ ga‹gh£L¡F tU«. FoÚ® tH§fš
£l§fS¡fhf Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 1,183 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
36

Cuf ts®¢Á

75. jäHf¤Âš cŸs mid¤J Cuh£ÁfS¡F«, mo¥gil


trÂfis 5 M©Lfëš më¡f¤ £lä£L¢ brašgL¤j¥g£L
tU« “mid¤J »uhk m©zh kWky®¢Á¤ £l¤Â‹” Ñœ, flªj
4 M©Lfëš %ghŒ 2,041 nfho muR ãÂÍjénahL 10,104 »uhk
Cuh£Áfëš mo¥gil trÂfŸ cUth¡f¥g£LŸsd. vŠÁÍŸs
2,514 Cuh£Áfëš tU« ãÂah©oš Ϥ£l« brašgL¤j¥g£L,
2010-2011 M« M©o‹ ÏWÂæš, ϪÂahényna üyf« k‰W«
éisah£L ikjhd« M»a trÂfis mid¤J Cuh£ÁfS« bg‰w
Kjš khãy« v‹w bgUikia¤ jäHf« bgW«. Ϥ£l¤Â‰F tU«
ãÂah©oš %ghŒ 508 nfho xJ¡f¥g£LŸsJ.

76. flªj eh‹fh©Lfëš egh®L ãÂÍjé, ghuj¥ Ãujk®


»uhk¢ rhiyfŸ £l« k‰W« g‹åbu©lhtJ ã¡ FG khåa«
M»at‰iw¥ ga‹gL¤Â, %ghŒ 3,089 nfho kÂ¥Õ£oš 22,758 »nyh
Û£l® ÚsKŸs Cuf¢ rhiy¥ gâfŸ ãiwnt‰w¥g£LŸsd.

77. kfh¤kh fhªÂ njÁa ntiythŒ¥ò cW¤ £l¤Â‹


Ñœ flªj eh‹F M©Lfëš %ghŒ 3,002 nfho kÂ¥Ãyhd gâfŸ
nk‰bfhŸs¥g£L, gadhëfS¡fhd Âdrç CÂa«
tH§f¥g£LŸsJ. éG¥òu« k‰W« ehf¥g£od« kht£l§fŸ
2008-2009 M« M©oš Ϥ£l¤ij¢ Áw¥ghf brašgL¤Âa
kht£l§fshf k¤Âa murhš nj®ªbjL¡f¥g£LŸsd. nkY«,
Ϥ£l¤ij¢ Áw¥ghf brašgL¤J« K‹dâ khãy§fëš
x‹whf¤ bjhl®ªJ jäHf« Âfœ»wJ. tU« ãÂah©oš Ϥ£l«
%ghŒ 2,500 nfho kÂ¥Õ£oš brašgL¤j¥gL«. Ϫj tuÎ-bryΤ
37

£l¤Âš khãy muÁ‹ g§fhf Ϥ£l¤Â‰F %ghŒ 250 nfho


xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

78. bgçah® ãidÎ rk¤Jtòu§fŸ mik¡F« £l¤Â‹


Ñœ flªj Ïu©L M©Lfëš 29 rk¤Jtòu§fŸ mik¡f¥g£L,
nkY« 30 rk¤Jtòu§fS¡fhd gâfŸ eilbg‰W tU»‹wd.
tU« ãÂah©oš vŠÁa 36 rk¤Jtòu§fŸ mik¡f¥gL«. Ïj‰fhf
%ghŒ 75 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

79. cyft§» ãÂÍjéÍl‹ ‘thœªJ fh£Lnth«’ £l«


Áw¥ghf¢ brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ,
15 kht£l§fëš cŸs 2,515 Cuh£Áfëš tÁ¡F« t¿atçš äf
tWikahd FL«g§fë‹ tWikia Ú¡ftšy, tUthŒ <£L«
£l§fŸ %ghŒ 717 nfho kÂ¥Õ£oš brašgL¤j¥g£L tU»‹wd.
Ϥ£l¤Â‰fhf %ghŒ 184 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

80. j‰nghJ jäœeh£oš Cuf¥gFÂfëš 20 Mæu¤Â‰F«


nk‰g£l rKjha¡ Tl§fŸ cŸsd. ÏU¥ÃD« »uhk¥ gFÂfëš
cŸs ViH vënahç‹ FL«g k§fy éHh¡fS¡F«, bghJ
ãfœ¢ÁfS¡F« ga‹gL¤j¡Toa rKjha¡ Tl§fis mid¤J
Cuh£ÁfëY« mik¤Âl nt©L« v‹w nfhç¡if ÏUªJ
tU»wJ. Ïjid ãiwnt‰W« tifæš V‰bfdnt rKjha¡ Tl«
mšyJ ÂUkz k©lg« Ïšyhj mid¤J Cuh£ÁfëY«
njit¡nf‰g, cŸsh£Á mik¥òfS¡fhd g‹_‹whtJ
ã¡FGé‹ ãÂÍjéia¥ ga‹gL¤Â bghJ¢ rKjha¡ Tl§fŸ
f£l¥gL«. ÏJngh‹nw, ef®¥òu§fëš jFªj ÏltrÂia¡
f©l¿ªJ khefuh£ÁfŸ, efuh£ÁfŸ k‰W« ng%uh£ÁfëY«
Ϥjifa r_f¡Tl trÂfŸ cUth¡f¥gL«.
38

81. cŸsh£Á mik¥òfS¡F tH§F« j‰nghija


ãÂ¥g§Ñlhd jäHf muÁ‹ brhªj tç tUthæš 9.5 éG¡fhL
bjhif, tU« ãÂah©oš 10 éG¡fhlhf ca®¤j¥gL«. ãÂ¥g§ÑL
(Devolution), neuoahf kh‰w¥gL« tUthŒ (Assigned Revenue)
k‰W« £l§fS¡fhd ãÂÍjé (Assistance for Schemes)
M»at‰¿‹ Ñœ tU« ãÂah©oš cŸsh£Á mik¥òfS¡F %ghŒ
7,701 nfho më¡f¥gL«. ÏJ jéu bjhl¡f¡fšé, FoÚ® tH§fš,
bghJ¢ Rfhjhu« ngh‹w mo¥gil trÂ¥ gâfS¡fhf cŸsh£Á
mik¥òfŸ rh®ghf, munr nk‰bfhŸS« bryéd§fisÍ« nr®¤J,
Ϫj mik¥òfS¡F më¡f¥gL« neuo ãÂÍjéÍl‹ mit
nk‰bfhŸsnt©oa gâfisÍ« munr nk‰bfh©L brŒtjhš,
V‰gL« bkh¤j¢ bryΤ bjhif, khãy muÁ‹ brhªj tç tUthæš
33 éG¡fhL v‹gij¡ F¿¥Ãl éU«ò»nw‹.

kfë® ey‹

82. jäœeh£oš cŸsh£Á k‹w§fëš kfëU¡F


ÏlxJ¡Ñ£il Ϫj muR eilKiw¥gL¤Âaij¤ bjhl®ªJ
ghuhSk‹w¤ÂY«, r£lk‹w¥ nguitfëY« bg©fS¡F cça
ÃuÂã¤Jt« më¡f¥gl nt©L« v‹w ekJ Ú©lfhy
nfhç¡ifia ãiwnt‰W« tifæš, ghuhSk‹w¤ÂY«
r£l¥ nguitfëY« bg©fS¡F 33 rjÅj ÏlxJ¡ÑL tH§f tif
brŒÍ« muÁaš r£l¤ÂU¤j K‹toit k¤Âa muR cWÂÍl‹
khãy§fsitæš jh¡fš brŒJ ãiwnt‰¿aj‰F Ϫj muÁ‹
kdkh®ªj ghuh£Ljšfis¤ bjçé¤J¡bfhŸ»nwh«. “kh©òäF
jäHf Kjšt® fiyP® mt®fë‹ MjuΫ MnyhridÍ« k£L«
Ïšyhkš ÏUªÂUªjhš Ϫj¢ r£lK‹toit Ïa‰w KoªÂU¡fhJ”
vd m©ikæš I¡»a K‰ngh¡F¡ T£lâæ‹ jiytuh»a
39

ÂUk nrhåah fhªÂ mt®fŸ ekJ Kjyik¢rU¡F e‹¿


bjçé¤JŸsh®fŸ. Ϫj muÁaš r£l ÂU¤j K‹toÎ äf
éiuéš k¡fsitæY« ãiwnt‰w¥gL« vd cWÂahf e«ò»nwh«.

83. ViH vëa FL«g§fis¢ nr®ªj kfëU¡F tH§F«


ÂUkz ã cjéahd _tÿ® Ïuhkhä®j« m«ikah® ãidΤ
ÂUkz ã cjé¤ Â£l¤Â‹ Ñœ, Ϫj eh‹fh©Lfëš 2 Ïy£r¤J
92 Mæu« kfë®, %ghŒ 520 nfho msΡF ãÂÍjé bg‰WŸsd®.
Ϥ£l¤Â‹ Ñœ tH§f¥gL« cjé¤bjhif Ϫj murhš 2006-2007
M« M©oš 10,000 %ghæèUªJ 15,000 %ghahfΫ, 2008-2009 M«
M©oš 20,000 %ghahfΫ ca®¤j¥g£L tH§f¥g£L tU»wJ.
ViH kf뮡F thœtë¡F« Ϥ£l¤Âš më¡f¥gL« bjhifia
nkY« ca®¤Â 25,000 %ghahf tU« ãÂah©oèUªJ tH§f¥gL«
v‹gij k»œ¢ÁÍl‹ bjçé¤J¡bfhŸ»nw‹. Ϥ£l¤Â‰F tU«
ãÂah©oš %ghŒ 300 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. fUΉw
jhŒkh®fS¡F ãÂÍjé më¡F« lh¡l® K¤Jy£Rä bu£o ãidÎ
kf¥ngW cjé¤ Â£l¤Â‹ Ñœ, flªj eh‹fh©Lfëš 19 Ïy£r«
kfë®, jyh %ghŒ 6,000 Åj« %ghŒ 1,000 nfho msΡF ãÂÍjé
bg‰WŸsd®. tU« ãÂah©oš Ϥ£l¤Â‰fhf %ghŒ 360 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. nkY«, fUéš cŸs FHªijæ‹ _is
ts®¢Á¡F Ï‹¿aikahjjhd mnaho‹ r¤J fUΉw
bg©fS¡F¡ »il¤ÂL« tifæš, mt®fS¡F jäœehL c¥ò¡
fHf« _ykhf mid¤J ãahaéiy¡ filfëY«, mnaho‹ fyªj
c¥ò (Iodised Salt) Ïytrkhf tH§f¥gL«.

84. rikaš vçthÍ Ïiz¥ò Ïšyhj ViH¡


FL«g§fS¡F Ïytr vçthÍ mL¥ò«, rikaš vçthÍ Ïiz¥ò«
tH§F« £l¤Â‹ Ñœ %ghŒ 381 nfho bryéš, ÏJtiu 17 Ïy£r«
40

FL«g§fŸ gadilªJŸsd®. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ tU« ãÂah©oš


nkY« 6 Ïy£r« FL«g§fŸ gadilÍ« tifæš %ghŒ 140 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

85. flªj eh‹fh©Lfëš 17 Ïy£r¤J 12 Mæu«


kfëiu¡ bfh©L 1,11,728 òÂa kfë® Racjé¡ FG¡fŸ
bjhl§f¥g£LŸsd. RHšãÂahf, 2 Ïy£r¤J 29 Mæu« Racjé¡
FG¡fS¡F %ghŒ 229 nfho tH§f¥g£LŸsJ. nkY« Ϫj muR
vL¤j bgUKa‰Áæ‹ gadhf, jäHf¤Âš Ïa§»tU« Racjé¡
FG¡fŸ, %ghŒ 5,990 nfho t§»¡ flid¥ bgw KoªjJ.
tU« ãÂah©oš nkY« 50,000 òÂa kfë® Racjé¡ FG¡fŸ
cUth¡f¥gL«. F¿¥ghf efu§fëš Foir¥gFÂfëš Fiwªj
msényna kfë® Racjé¡ FG¡fŸ mik¡f¥g£oU¥gJ
f©l¿a¥g£LŸsjhš, tU« ãÂah©oš ef®¥òu§fëš cŸs
Foir¥ gFÂfëš thG« kfëiu¡ bfh©l Racjé¡ FG¡fŸ
mik¥gj‰F K‹Dçik më¡f¥gL«. Ïij¥ ngh‹nw Cuf¥
gFÂfëš kfh¤kh fhªÂ njÁa Cuf ntiythŒ¥ò cW¤ £l¤Âš
g§nf‰F« ViH kfëiu¡ bfh©l Racjé¡ FG¡fŸ
mik¡f¥gL«. kfë® Racjé¡ FG¡fS¡F¤ njitahd gšntW
cjéfis më¥gj‰fhf¤ jäœehL kfë® nk«gh£L¡ fHf¤Â‰F
%ghŒ 124 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

FHªijfŸ ey‹

86. Ϫj muR bghW¥ng‰wË flªj eh‹fh©Lfëš


6,822 òÂa FHªijfŸ ika§fS«, 4,940 FHªijfŸ
FW ika§fS« bjhl§f¥g£LŸsd. Ït‰iw¢ nr®¤J jäHf¤Âš
cŸs 54,439 FHªijfŸ ika§fŸ _y« 18 Ïy£r« FHªijfS«,
41

5 Ïy£r« fUΉw bg©fŸ k‰W« ghÿ£L« jhŒkh®fS« ga‹


bgW»‹wd®. tU« ãÂah©oš 9,045 r¤JzÎ ika§fS¡fhd
rikayiwfŸ %ghŒ 200 nfho kÂ¥Õ£oš f£l¥gL«. r¤JzÎ
c£bfhŸS« 69 Ïy£r« FHªijfŸ k‰W« khzt®fS¡F,
thu¤Â‰F _‹W K£il tH§F« £l¤Â‰F %ghŒ 178 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. xU§»izªj FHªijfŸ ts®¢Á¤
£l¤Â‰F %ghŒ 891 nfhoÍ«, v«.í.M®. r¤JzΤ £l¤Â‰F
%ghŒ 924 nfhoÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

kh‰W¤ ÂwdhëfŸ ey‹

87. clš CdK‰nwh® v‹w g£oaèš kåj rKjha¤Âš


fhJ nfshjtuhŒ – f© bjçahjtuhŒ – thŒ ngr Koahjt®fshŒ –
iffhšfis¥ ga‹gL¤j Ïayhjt®fshŒ cŸs midtUnk Ïl«
bgW»wh®fŸ. Ït®fis¡ F¿¥Ã£l mtat§fis¥ ga‹gL¤j
Koahjt®fŸ v‹W xJ¡»élhkš – mšyJ xU jå¥ g£oaèš
mt®fis¢ nr®¤Jélhkš, Ïê¤Jiu¥gJ nghš Ï‹W njh‹W»w
bga®fshd FUl®, brél®, beh©o, Cd«, Kl«, kdnehahë,
v‹bwšyh« mt®fis miH¡fhkY«, bghJthf CdK‰nwh®
v‹gj‰F¥ gÂyhfΫ; xU mtat¤Â‹ brašgh£L¡ Fiwahš,
mt®fSila k‰bwhU m§f¤Â‹ Âw‹ Ïa‰ifahfnt nkY« xU
g§F Áw¥òW»wJ v‹D« m¿éaš mo¥gilæš, mt®fis všyh«
“kh‰W¤ ÂwdhëfŸ” v‹W miH¡»‹w Kiw, Áy M©LfS¡F
K‹ng mjhtJ 2007M« M©onyna, I¡»a ehLfŸ rigæny
éth¡f¥g£L, mj‹ bjhl®ghd Ïz¡f x¥gªj« x‹W
(convention) V‰f¥g£L¡ ifbaG¤Âl¥g£LŸsJ.
42

88. mªj Ïz¡f x¥gªj¤ij V‰W¡bfh©L


ifbaG¤Â£LŸs ehLfëš, VHhtJ ehlhf ϪÂah Ïl«
bg‰WŸsJ. mªj x¥gªj¥go fšé, kU¤Jt trÂ, ntiythŒ¥ò
ngh‹w gšntW thœthjhu cçikfŸ mid¤ÂY«, mt®fS¡Fça
g§F bg‰wt®fshfΫ, r_f¤Âš rk cçikÍ« thŒ¥ò«
bg‰wt®fshfΫ thH tê tF¡f, Ϫj muR Mtd brŒÍ«. nkY«
1995 M« M©L Ïa‰w¥g£l CdK‰nwhU¡fhd (rk thŒ¥òfŸ,
cçikfŸ ghJfh¥ò k‰W« KG¥g§nf‰ò) r£l¤ij I¡»a ehLfŸ
Ïz¡f x¥gªj¤Â‹ mo¥gilæš éiuéš kh‰¿ mik¡f ika
muir tèÍW¤J»nwh«.

89. khãy muÁ‹ gšntW ey¤Â£l cjéfis Ϫj


“kh‰W¤ ÂwdhëfŸ” bg‰¿l ã®zæ¡f¥g£LŸs tUthŒ c¢rtu«ò
K‰¿Y« Ú¡f¥gL«. kh‰W¤ ÂwDilnah® ca®fšé gæštj‰F
VJthf¡ fšé¡ f£lz« brY¤JtÂèUªJ éy¡fë¤j Ϫj muR,
tU« fšé M©oèUªJ jå¡f£lz« (Special fees)
brY¤JtÂèUªJ« éy¡F më¡F«. muR k‰W« bjh©L
ãWtd§fŸ el¤J« ‘kh‰W¤ Âwdhë’ khzt® Ïšy§fëš j§»¥
go¡F« khzt®fS¡F, cz΢ brythf khj« x‹W¡F j‰nghJ
më¡f¥g£L tU« %ghŒ 200 cjé¤ bjhif, %ghŒ 450 Mf
ca®¤j¥g£L Ïå tH§f¥gL«.

90. kd nehahëfŸ cŸ nehahëfshf¤ j§»¢ Á»¢ir


bgW« Áw¥ò muR kdey kU¤Jtkid, jäHf¤Âš br‹idæš
k£L«jh‹ cŸsJ. bj‹ kht£l§fëš cŸs kd nehahëfS«
Á»¢ir bgw Ϫj kU¤Jtkid¡F¤jh‹ tunt©oÍŸsJ
v‹gij¡ fU¤Âš bfh©L, bj‹ kht£l§fS¡F¤ jåahf xU
Áw¥ò muR kdey kU¤Jtkid njå efçš %ghŒ 10 nfho
43

kÂ¥Õ£oš mik¡f¥gL«. kdnehŒthŒg£lt®fS¡F¤ j§F« trÂ,


kU¤Jt Mnyhrid M»at‰iw më¡F« tifæš kd
nehŒthŒg£lt®fS¡fhd kWthœÎ Ïšy§fis mik¤J el¤J«
bjh©L ãWtd§fS¡F Ϫj muR ãÂÍjé më¡F«.
Ϥ£l¤Â‹ Ñœ, jäHf¤Âš _‹W kht£l§fS¡F xU kWthœÎ
Ïšy« v‹w mo¥gilæš 10 kWthœÎ Ïšy§fS¡F ãÂÍjé
më¡f¥gL«. Ïj‰fhf M©LnjhW« %ghŒ xU nfho ã cjéia
Ϫj muR më¡F«.

91. ϪÂahényna KjšKiwahf kh‰W¤ ÂwdhëfS¡F


r_f¥ ghJfh¥ò më¤J ey¤Â£l cjéfŸ tH§f jå ey thça«
jäœeh£ošjh‹ mik¡f¥g£LŸsJ. j§fis¤ jh§fns
guhkç¤J¡bfhŸs Ïayhj kdts®¢Á F‹¿at®fS¡F, tUthŒ
c¢rtu«Ã‹¿ 500 %ghŒ Åj« khjhªÂu cjé¤ bjhifia Ϫj
muR tH§» tUtjhš 50,000 ng® ga‹ bg‰W tU»‹wd®. f©
gh®ita‰nwh® k‰W« Ïju kh‰W¤ ÂwdhëfS¡F gšntW cjé¤
bjhiffŸ Ïu£o¥gh¡f¥g£LŸsd. mt®fŸ MÁça¥ gâòça
Áw¥ò ntiythŒ¥ò më¡f¥g£LŸsJ. fhJ nfshnjhU¡F¡
FHªij¥ gUt¤Â‹ bjhl¡f¤Ânyna f©l¿ªJ Áw¥ò¡ fšé
më¡F« gŸëfŸ kht£lªnjhW« bjhl§f¥g£LŸsd. if, fhš
CdK‰nwhU¡F¥ gaz¢ rYiffSl‹, eh£onyna KjšKiwahf
nkh£lh® bghU¤j¥g£l _‹W r¡fu t©ofŸ Kjyhd gšntW
cjé¡ fUéfŸ tH§f¥g£LŸsd. ntiythŒ¥g‰w
gh®ita‰nwhU¡F ãthuz¤ bjhif tH§F« £l«, mid¤J
tif kh‰W¤ ÂwdhëfS¡F« éçÎgL¤j¥g£L 60,000 ng®
Ϥ£l¤Âš gadilªJŸsd®. ϪÂahényna KjšKiwahf
jir¢ ÁijÎ (Muscular Dystrophy) nehædhš
44

gh¡f¥g£lt®fS¡F cjéL« tifæš 2008-2009 M«


M©oèUªJ 1,000 ngU¡F khj cjé¤ bjhifahf 500 %ghŒ
tH§f¥g£L tU»wJ.

92. ahid¡fhš nehŒthŒ¥g£lt®fS¡F k¡fŸ


ešthœÎ¤ Jiw _y« Á»¢ir më¡F« £l« bjhl®ªJ
brašgL¤j¥g£L tU»wJ. våD« Ϫnehahš fLikahf
gh¡f¥g£L, fhš, if ngh‹w mtat§fis ga‹gL¤jnt Koahj
msé‰F¥ gh¡f¥g£LŸs eh‹fhtJ tif (Grade-IV)
nehahëfS¡F khj cjé¤ bjhifahf %ghŒ 400 tU« ãÂah©oš
bjhl§» bjhl®ªJ tH§f¥gL«.

93. Ï›thW K‹d® v¥nghJ« Ïšyhj msé‰F mÂf ãÂ


xJ¡», Ϫj muR kh‰W¤ ÂwdhëfŸ thœéš xëna‰W« tifæš
gšntW ey¤Â£l§fis¢ brašgL¤Â tU»wJ. 2005-2006 M«
M©L kh‰W¤ ÂwdhëfŸ eyD¡F¢ bryél¥g£l bjhif %ghŒ
49 nfho msthf ÏUªjij, tU« ãÂah©oš %ghŒ 176 nfhoahf
ca®¤ÂÍŸsJl‹ kh‰W¤ ÂwdhëfS¡fhd jå¤Jiw kh©òäF
Kjyik¢r® mt®fë‹ neuo nk‰gh®itæš Ïa§F« vd
k»œ¢ÁÍl‹ bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹.

KÂnah® k‰W« Mjut‰nwh® ey‹

94. ϪÂuh fhªÂ njÁa KÂnah® XŒñÂa¤ £l¤Â‹ Ñœ


9 Ïy£r¤J¡F« nk‰g£l KÂnah®, khj cjé¤ bjhifahf %ghŒ
400 bg‰W tU»‹wd®. Ϥ£l¤Â‰F ika muR« khãy muR«
rkkhf ã tH§F»‹wd. ϤnjhL, khjhªÂu cjé¤ bjhif bgW«
xU Ïy£r« Mjut‰w kh‰W¤ ÂwdhëfŸ, 6 Ïy£r« Mjut‰w
45

éjita®, 1.69 Ïy£r« étrha¤ bjhêyhs®fŸ k‰W« xU Ïy£r«


Mjut‰w bg©fŸ M»nahiu¢ nr®¤J, jäœeh£oš bkh¤j«
19 Ïy£r« KÂnahU« Mjut‰nwhU« khj XŒñÂa« bg‰W
tU»‹wd®. Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš KÂnah® k‰W«
Mjut‰nwhU¡F khj cjé¤ bjhif tH§f %ghŒ 1,002 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

Ûdt® ey‹

95. Ûdt® bg‰¿Uªj fl‹fis u¤J brŒJ«, Û‹Ão¤


jil¡fhy¤Âš ãÂÍjé tH§»Í«, Ûdt® ey thça¤ij mik¤J«,
Rdhäahš gh¡f¥g£l Ûdt®fS¡F tiyfŸ, äÂt©ofŸ,
xëés¡FfŸ, cæ®fh¡F« ftr cilfŸ, KjYjé¥ bg£ofŸ
M»at‰iw tH§»Í«, Û‹Ão¤ JiwKf§fis nk«gL¤ÂÍ«,
Û‹fŸ Ïw§F js§fŸ (Fish landing Centres) ngh‹w f£lik¥ò
trÂfis mik¤J« Ϫj muR ÛdtU¡fhf gšntW ey¤
£l§fis brašgL¤Â tU»wJ. Û‹ts¤ Jiw¡F Ϫj M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 193 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

ÉgL¤j¥g£nlh®, äfΫ ÉgL¤j¥g£nlh® k‰W«


Ó®kuÃd® ey‹

96. ÉgL¤j¥g£nlh®, äfΫ ÉgL¤j¥g£nlh® k‰W« Ó®


kuÃd® éLÂfëš TLjyhf 4,000 khzt®fŸ j§»¥gæy mDkÂ
më¤J«, Ï›éLÂfS¡F t©z¤ bjhiy¡fh£Á¥ bg£ofŸ
tH§»Í«, fšé cjé¤ bjhif bgw tUkhd c¢rtu«ig %ghŒ xU
Ïy£rkhf ca®¤ÂÍ«, muR k‰W« muR cjé bgW« fšÿçfëš
gæY« ÉgL¤j¥g£l khzt khzéaU¡F K‰¿Y« Ïytr¡ fšé
46

më¤J« mt®fŸ eyD¡F Ϫj muR têtF¤JŸsJ. jåah®


f£ll§fëš Ïa§»tU« 25 khzt® Ïšy§fS¡F %ghŒ 12.5 nfho
kÂ¥Õ£oš brhªj¡ f£ll§fŸ f£o¤ju¥gL«. tU« ãÂah©oš
10,000 ÉgL¤j¥g£l, äfΫ ÉgL¤j¥g£l k‰W« Ó® kuÃdiu¢
nr®ªj ÏisP®fŸ ntiythŒ¥ò¥ gæ‰Á bgw %ghŒ 10 nfho
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. jäœehL ÉgL¤j¥g£nlh® nk«gh£L¡
fHf« _y« ÉgL¤j¥g£nlh®, äfΫ ÉgL¤j¥g£nlh® k‰W« Ó®
kuÃdiu¢ nr®ªj bjhêš Kidnth®fS¡F %ghŒ 35 nfho bjhêš
fldhf tH§f¥gL«. ÉgL¤j¥g£nlh®, äfΫ ÉgL¤j¥g£nlh®
k‰W« Ó®kuÃd® eyD¡fhf Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš
%ghŒ 459 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

ÁWgh‹ikæd® ey‹

97. Ϫj muR ÁWgh‹ikæd® eyD¡fhf¤ jå


Ïa¡Fduf¤ij 2007M« M©oš mik¤jJ. nkY« ÉgL¤j¥g£l
tF¥ò ÏRyhäa®fS¡F 3.5 éG¡fhL jå Ïl xJ¡ÑL Ϫj murhš
eilKiw¥gL¤j¥g£LŸsJ. ika muÁ‹ fšé cjé¤ bjhif
£l¤Â‹ Ñœ, xU Ïy£r¤J 50 Mæu« ÁWgh‹ikæd khzt
khzéa® %ghŒ 40 nfho msÎ cjé¤ bjhif bg‰W gŸë¥ go¥ò,
gŸë nk‰go¥ò k‰W« bjhêšE£g¡ fšé gæš»‹wd®. ÏRyhäa
khzéa®, fšéia¤ bjhl®ªJ bgW« neh¡f¤Jl‹ 5 òÂa
khzéa® éLÂfŸ 2008-2009 M« M©L bjhl§f¥g£ld.
ÁWgh‹ikæd ÏisP®fS¡F ntiythŒ¥ò bgW« Âwid
më¡F« £l§fŸ brašgL¤j¥g£L tU»‹wd. tU«
ãÂah©oY« 8,000 ÏisP®fŸ gadilÍ« tifæš ntiythŒ¥ò¥
gæ‰Á¤ £l§fŸ el¤j %ghŒ 2.5 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
ÁWgh‹ikæd® Ra bjhêš òça jäœehL ÁWgh‹ikæd®
47

nk«gh£L¡ fHf« _y« fl‹fŸ tH§f¥gL»wJ. tU« ãÂah©oš


12,500 ÁWgh‹ikæd¤ bjhêš Kidnth® ga‹bgW« tifæš
%ghŒ 25 nfho bjhêš fl‹ tH§f¥gL«.

98. »¿¤jt kj¤ij¢ rh®ªj MÂÂuhél®fŸ – j§fis


g£oaš Ïd¤jt® tçiræš Ïiz¤J, mt®fS¡F
tH§f¥g£LtU« ÏlxJ¡ÑL cŸë£l rYiffis¤ j§fS¡F«
tH§»l nt©Lbk‹W Ú©lfhykhf¡ nfhç¡if éL¤J
tU»wh®fŸ. mªj¡ nfhç¡ifæš cŸs ãaha¤ij cz®ªJ,
mjid ãiwnt‰¿l ϪÂa muÁaš r£l¤Âš jFªj ÂU¤j«
bfh©Ltu nt©Lbk‹W Ϫj muR k¤Âa muir tèÍW¤Â¡
nf£L¡ bfhŸ»wJ.

MÂÂuhél® k‰W« gH§Foæd® ey‹

99. MÂÂuhél® k‰W« gH§Foædç‹ fšé k‰W«


bghUshjhu nk«gh£L¡fhf Ϫj muR gšntW £l§fis
brašgL¤Â tU»wJ. Ϫj eh‹F M©Lfëš 51 òÂa éLÂfŸ
bjhl§f¥g£LŸsd. 99 éLÂfS¡F¢ brhªj¡ f£ll§fŸ f£l
x¥òjš më¡f¥g£LŸsJ. nkY« Ï›éLÂfŸ mid¤Â‰F«
t©z¤ bjhiy¡fh£Á¥ bg£ofŸ, fâåfŸ tH§f¥g£LŸsd.
tU« ãÂah©oš nkY« 25 éLÂfS¡F¢ brhªj¡ f£ll§fŸ %ghŒ
12.5 nfho kÂ¥Õ£oš f£l¥gL«. MÂÂuhél® k‰W« gH§Foædiu¢
nr®ªj khzt®fëš Áwªj khzt®fis¤ nj®ªbjL¤J, Mwh«
tF¥ÃèUªJ« gÂbdh‹wh« tF¥ÃèUªJ« jiyÁwªj gŸëfëš
gæy tif brŒÍ« £l« Ϫj murhš 2008-2009 M« M©L Kjš
brašgL¤j¥g£L tU»wJ. MÂÂuhél® k‰W« gH§Foæd
48

khzt®fS¡F¡ fšé cjé¤ bjhif tH§Ftj‰fhf Ϫj


tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 198 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

100. rKjha¤Â‹ mo¤js¤Âš thG« mUªjÂaç‹


thœéš kWky®¢Áia V‰gL¤J« neh¡f¤Jl‹, Ϫj muR
mUªjÂa®fS¡F jå cŸ xJ¡ÑL më¤JŸsj‹ gadhf,
mUªjÂa khzt®fŸ mÂf v©â¡ifæš ca®fšé gæyΫ,
muR ntiythŒ¥ò bgwΫ Ïa‹WŸsJ. kåj¡ fêit kåjnd
mf‰W« mty ãiyia K‰¿Y« xê¡f cW ó©L Ϥbjhêèš
<Lg£nlhU¡F kh‰W¤ bjhêš òça ãÂÍjé k‰W« gæ‰Á më¤J«,
öŒik¥ gâòçnth® ey thça« mik¤J«, fêÎ Ú® mil¥òfis
mf‰w ÏaªÂu§fŸ ga‹gL¤ÂÍ« Ϫj muR mt®fsJ thœéš
xëna‰w K‰g£LŸsJ v‹gij Ϫj mitæd® m¿t®.

101. MÂÂuhél® k‰W« gH§Foæd® ÃçÎfis¢ nr®ªj


ÏisP®fS¡F ntiythŒ¥ò¥ gæ‰Á më¡F« £l« tU«
ãÂah©oY« bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«. 20,000 ÏisP®
ga‹bgW« tifæš ika muR Áw¥ò ãÂÍ«, khãy muR Áw¥ò
ãÂÍkhd %ghŒ 25 nfho xJ¡ÑL« ga‹gL¤j¥gL«. bgh¿æaš
g£l¥go¥ò go¡F« 1,200 MÂÂuhél® khzt®fS¡F, jftš
bjhêšE£g¤ Jiwæš ntiythŒ¥ò bgW« tifæš fâå
bk‹bghUŸ k‰W« M§»y¥ ng¢R¤ Âw‹ M»at‰¿š gæ‰Á
(Finishing School) më¡f¥gL«. bkh¤jkhf Ϫj tuÎ-bryΤ
£l¤Âš MÂÂuhél® k‰W« gH§Foæd® ey¤Jiw¡F %ghŒ 894
nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. MÂÂuhél® Jiz¡ TW
£l¤Â‰F 2005-2006 M« M©oš %ghŒ 567 nfhoahf ÏUªj
xJ¡ÑL, Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 3,828 nfhoahf
ca®¤j¥g£LŸsJ v‹gijÍ«, Ϫj xJ¡ÑL bkh¤j M©L¤ £l
49

xJ¡Ñ£oš 19 éG¡fhL MF« v‹gijÍ« k»œ¢ÁÍl‹ bjçé¤J¡


bfhŸ»nw‹.

berths® ey‹

102. berths®fS¡F ntiythŒ¥ò më¡F« tifæš


jäH® ÂUehsh« bgh§fiybah£o ViH vënahU¡F Ïytrkhf
nt£o k‰W« nriy tH§F« £l¤ij, tU« ã M©oš bjhl®ªJ
brašgL¤j Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 256 nfho xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. if¤j¿¤JâfŸ é‰gidia C¡Fé¡F«
tifæš, ϤJâfS¡fhd é‰gid khåa« më¡F« £l¤Â‰F
%ghŒ 118 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj muRjh‹ if¤j¿
berths®fS¡F«, éir¤j¿ berths®fS¡F« Ïytr k‰W«
rYif¡ f£lz ä‹rhu« tH§» tU»wJ. Ϥ£l¤Â‰fhf %ghŒ
78 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

103. ÂU¥ó® efçš cŸs Ëdyhil¤ bjhêš


Ïy£r¡fz¡fhd bjhêyhs®fS¡F ntiythŒ¥ò më¥gnjhL
M©LnjhW« %ghŒ 10,000 nfho¡F« nk‰g£l kÂ¥òila bghUis
V‰Wk brŒJ, ϪÂa eh£o‹ V‰WkÂfëš xU Áw¥Ãl¤ij¥
bg‰WŸsJ. ϤbjhêY¡F äfΫ njitahd rha¤
bjhê‰rhiyfshš ãWt¥g£LŸs fêÎÚ® R¤Âfç¥ò
ãiya§fS¡F, Ϫj muÁ‹ nt©Lnfhis V‰W ika muR Ϫj
M©L ãÂãiy m¿¡ifæš %ghŒ 200 nfho ãÂÍjéia
m¿é¤JŸsj‰F ekJ e‹¿ia¤ bjçé¥gJl‹, Ϫj muR«
V‰bfdnt cW më¤jthW, %ghŒ 120 nfho jäHf muÁ‹ g§fhf
ãÂÍjé më¡F« v‹gij¤ bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹. Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ïj‰fhf %ghŒ 320 nfho xJ¡ÑL
50

brŒa¥g£LŸsJ. ÏJ jéu, R¤Âfç¡f¥g£l c¥òÚiu¡ flY¡F¡


bfh©L bršY« £l¤Â‰fhf g‹_‹whtJ ã¡FG
m¿é¤JŸs %ghŒ 200 nfho ãÂÍjéia¥ bg‰W, m¤Â£l¤ijÍ«
brašgL¤j¤ njitahd elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥g£L
tU»‹wd.

gid¤ bjhêyhs® ey‹

104. gidku¤ bjhêyhs®fS¡fhf ey thça« Ϫj murhš


mik¡f¥g£L, ÏJtiu 31,000 bjhêyhs®fŸ Ï›thça¤Âš gÂÎ
brŒJbfh©L, %ghŒ 80 Ïy£r¤Â‰F« nk‰g£l ey¤Â£l
cjéfis¥ bg‰WŸsd®. Ït®fS¡F Ïytrkhf¤
bjhê‰fUéfS« tH§f¥g£LŸsd. Ϥbjhêyhs®fëläUªJ
gid thça« bfhŸKjš brŒÍ« gjÚU¡F j‰nghJ è£l® x‹W¡F
7 %ghŒ v‹W më¡f¥gL« éiyia, ca®¤Â¤ junt©L« v‹w
mt®fsJ nfhç¡ifia V‰W, Ïå gjÚ® è£l® x‹W¡F 10 %ghahf
bfhŸKjš éiy ca®¤j¥g£L tH§f¥gL« v‹gij k»œ¢ÁÍl‹
bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹. nkY« jäœehL gid thça« bfhŸKjš
brŒÍ« gjÚiu¡ Fë®rhjd trÂfis¡ bfh©L gj¥gL¤jΫ,
njitahd ngh¡Ftu¤J trÂfis¥ bgwΫ, fU¥ò¡f£o, gjÚ®
M»at‰iw¡ bfhŸKjš brŒa¤ njit¥gL« eilKiw
_yjd¤ij mÂfç¡fΫ VJthf¤ jäHf muR khåakhf gid
thça¤Â‰F xU nfho %ghŒ më¡F«.
51

fh¤ bjhêyhs® ey‹

105. fh üšü‰ò k‰W« berΤ bjhêèš 24,000


bjhêyhs®fŸ <Lg£LŸsd®. Ït®fŸ eyD¡fhf fh üšü‰ngh®
k‰W« berths® ey thça« mik¡f¥gL«.

bjhêyhs® ey‹

106. mik¥òrhuh¤ bjhêyhs®fS¡F gšntW


ey thça§fŸ mik¤J, Ϥbjhêyhs®fS¡F« Ït®fë‹
FL«g§fS¡F« Ϫj muR gšntW ey¤Â£l cjéfŸ tH§»
tU»wJ. Ϫj muR bghW¥ng‰w Ëd® Ϫj ey thça§fëš
25 Ïy£r¤J 9 Mæu« ng® gÂÎ brŒJŸsd®. 8 Ïy£r¤J 33 Mæu«
ng® %ghŒ 208 nfho kÂ¥Ãyhd ey¤Â£l cjéfŸ bg‰WŸsd®.
Ϫj ey thça§fS¡F¡ flªj eh‹fh©Lfëš muR %ghŒ 128
nfho cjé më¤JŸsJ. Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš mj‰fhf
%ghŒ 50 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

k©gh©l¤ bjhêyhs® ey‹

107. k©gh©l¤ bjhêyhs®fS¡fhf ey thça« mik¤J


Ϫj muR gšntW ey cjéfis më¤J tU»wJ.
Ϥbjhêyhs®fS¡F cjΫ tifæš ä‹rhu¤jhš Ïa¡f¥gL«
k©gh©l« cUth¡F« 500 r¡fu§fŸ (Potter’s wheel)) Ïytrkhf
më¡f¥gL«.

ntiythŒ¥g‰nwh® ey‹

108. 2009-2010 ãÂah©oš 3 Ïy£r¤J 53 Mæu«


ntiythŒ¥g‰nwhU¡F %ghŒ 52 nfho cjé¤ bjhifahf
52

më¡f¥g£LŸsJ. tU« ãÂah©oš Ϥ£l¤Â‰fhf %ghŒ 60


nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

muR ntiythŒ¥ò

109. muR¤ JiwfŸ, cŸsh£Á mik¥òfŸ, thça§fŸ


k‰W« bghJ¤Jiw ãWtd§fëš ãu¥g¥glhkš ÏUªj
gâæl§fis ãu¥g Ϫj muR Kid¥ghd Ka‰ÁfŸ gyt‰iw
nk‰bfh©L, flªj eh‹fh©Lfëš 4,65,748 ngiu¡ fhyKiw
CÂa¤Âš gâ ãakd« brŒJ, Iªjh©Lfshf muR ntiythŒ¥ò
eho¡ fh¤J¡ »lªj ÏisP®fë‹ thœéš xëna‰¿ÍŸsJ.

bjhêš gæ‰Á¡ fšé

110. bjhêš ãWtd§fŸ v®gh®¡»‹w bjhêš ÂwDila


khzt®fis cUth¡F« neh¡f¤Jl‹ 22 muÁd® bjhê‰gæ‰Á
ãiya§fŸ %ghŒ 63 nfho kÂ¥Õ£oš Âw‹äF ika§fshf
juKa®¤j¥g£L tU»‹wd. nkY« muR k‰W« jåah® g§fë¥ò¤
£l¤Â‹ Ñœ 24 muÁd® bjhê‰gæ‰Á ãiya§fŸ nk«gL¤j¥g£L
tU»‹wd. tU« ãÂah©oš muÁd® bjhê‰gæ‰Á ãiya§fŸ
_y« 50,000 ÏisP®fS¡F« Cuf ts®¢Á¤ Jiw _y« 42,000
ÏisP®fS¡F« kfëU¡F« gybjhêšE£g¡ fšÿçfŸ _y«
35,000 ÏisP®fS¡F« Mfbkh¤j« 1,27,000 ÏisP®fS¡F
ntiythŒ¥ò¥ gæ‰Á më¡f¥gL«.

fhLfŸ

111. eh£onyna Kjš Kiwahf 2007-2008 M«


M©oèUªJ Ϫj muR étrhæfë‹ ãy§fëš ku§fis
53

ts®¡F« £l¤ij¢ brašgL¤Â tU»wJ. Ϥ£l«


étrhæfëilna ešy tunt‰ig¥ bg‰WŸsjhš tU« ãÂah©oš
Ϥ£l¤Â‰fhd ã xJ¡ÑL %ghŒ 15 nfhoahf ca®¤j¥gL«.
M‰W¥gLiffëš k© mç¥ig¤ jL¡F« neh¡Fl‹ nj¡F
ku§fis ts®¡F« £l« tU« ãÂah©oY« %ghŒ 10 nfho
xJ¡Ñ£Ll‹ bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«. MSe® ciuæš
m¿é¤jthnw, R‰W¥òu¢ NHš ghJfh¥ò k‰W« òJ¥Ã¡f¤j¡f
vçr¡Â nk«gh£L ã cUth¡f¥g£LŸsJ. tU« ãÂah©oš
Ϫã¡F %ghŒ 10 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. cyif
bt¥gkakh¡F« tëk§fis (Green house gas emissions)
<®¤J¡bfhŸS« KŸ Ïšyh _§»š ku§fis czÎ¥gæ®
gæçl¥glhj ãy§fëš ts®¡F« njÁa _§»š ts®¥ò¤ £l« 2007
M« M©oèUªJ brašgL¤j¥g£L tU»wJ. Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
3,250 V¡f® gu¥gséš _§»š njh£l§fis mik¡f
étrhæfS¡F khåa« k‰W« gæ‰Á më¡f¥g£LŸsJ. Ϥ£l«
tU« ãÂah©oY« bjhl®ªJ brašgL¤j¥g£L Ï‹D« mÂfkhd
gu¥gséš éçÎgL¤j¥gL«. bkh¤jkhf td¤Jiw¡F Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš %ghŒ 385 nfho xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

j䜢 rh‹nwh® üšfŸ eh£Lilik

112. jäœ bkhê¡F«, j䜢 rKjha¤Â‰F« jkJ


gil¥gh‰wš _y« kf¤jhd bjh©LfŸ brŒJŸs
j䜢 rh‹nwh®fë‹ fU¤J¡fS«, ÁªjidfS« Ï‹iwa
jiyKiw¡F k£Lkšyhkš, v®fhy¤ jiyKiwfS¡F«
gadë¤Âlš nt©L« v‹D« éiHnthL, j䜢 rh‹nwh®j«
üšfis eh£Lilikah¡F« £l¤ij¤ jäHf muR
bjhl®ªJ eilKiw¥gL¤Â tU»wJ. ÏJtiu bkh¤j«
54

117 j䜢 rh‹nwh®fë‹ üšfis¤ jäHf muR


eh£Lilikah¡»ÍŸsJ. mt‰WŸ, 110 m¿P®fë‹ üšfis
eh£Lilikah¡»ÍŸs bgUik Âuhél K‹nd‰w¡ fHf muirna
rhU«. 2006Ïš Ϫj muR bghW¥ng‰wË m¤j䜢 rh‹nwh®fSŸ
jäG¡F¢ br«bkhê¤ jF c©bl‹W Kjš Fuš bfhL¤j br«kš
gçÂkh‰fiyP®, òyt® FHªij, K¤j䜡 fhty®
».M.bg.éRtehj«, brhšè‹ bršt® uh.Ã.nrJ¥ÃŸis Kjyhd 87
jäH¿P®fë‹ üšfŸ eh£Lilikah¡f¥g£L, mt®fë‹
kuòçika®¡F 5 nfhona 70 Ïy£r« %ghŒ gçΤ bjhifahf
tH§f¥g£LŸsJ. Ï¢Óça j䜤 bjh©o‹ bjhl®¢Áahf,
2010-2011 M« M©oš, nguhÁça® m.K.gukÁthdªj«, nguhÁça®
m.»UZz_®¤Â, lh¡l® v°.v«.fkhš, g.Ïuhkrhä, nguhÁça®
u.Óåthr‹, t.R.br§fštuha ßis, féP® btŸëa§fh£lh‹,
be.J.RªjutontY, lh¡l® Á.ghyR¥Ãukâa‹, kæiy ÁtK¤J,
fhê Át.f©Qrhä ßis, nf.Ã.Úykâ, féuh# g©oj®
b#fÅugh©oa‹, m.ÂUkiyK¤JRthä, e›uh{ bršiyah,
ÂUTlRªju«, nguhÁça® Rªju r©Kfdh®, jŠir uhikahjh°,
féP® jhuhghuÂ, mUjd¡F£o mofsh®, rnuh#h Ïuhk_®¤Â,
m.Óåthr‹ M»nahç‹ gil¥òfŸ vd bkh¤j« 22 j䜢
rh‹nwh®fë‹ üšfŸ eh£Lilikah¡f¥gL«. Ï¢rh‹nwh®fŸ
gil¤JŸs üšfë‹ v©â¡if, mit rKjha¤Âš
V‰gL¤ÂÍŸs ga‹fŸ, mt‰¿‹ Áw¥òfŸ M»at‰¿‹
mo¥gilæš mt®fSila kuòçika®¡F¥ gçΤ bjhif ã®za«
brŒJ tH§f¥gL«.
55

jäœ ts®¢Á

113. ngu¿P® m©zh mt®fŸ jiyikæš 1967Ïš


Âuhél K‹nd‰w¡ fHf muR mikªjË, br‹id khãy¤Â‰F¤
“jäœehL” vd¥ bga® N£oÍ«, “v§F« jäœ vÂY« j䜔 vD«
bfhŸif KH§»l 1968Ïš Ïu©lh« cyf¤ jäœ khehL el¤ÂÍ«;
br‹id¡ fl‰fiu fhkuh#® rhiyæš j䜢 rh‹nwh®
g‹kU¡F¤ ÂUÎUt¢ Áiyfis eh£oÍ«; muR¥ ngUªJfëš
mŒa‹ ÂUtŸSt® ÂUÎUt¥ gl¤Jl‹ ÂU¡FwŸ bgh¿¡f¢
brŒJ«; ehS« ÂU¡FwŸ X¢ r£l¥nguit ãfœ¢Áfis¤
bjhl§f¢ brŒJ«; mŒa‹ ÂUtŸSt® Ãwªj M©L ».K. 31 vd
m¿P®fŸ tiuaW¤j Koé‹go, 1971M« M©L #dtç Kjš
jäœehL muÁ‹ eh£F¿¥ÃY«, 1972M« M©L #dtç Kjš
jäœehL muÁjêY« ÂUtŸStuh©L v©iz¡ F¿¡f¢ brŒJ«;
br‹id khefçš tŸSt® nfh£l« mik¤jJ k£Lkšyhkš; Fkç
Kidæš cyf« éa¡FkhW 133 mo cau mŒa‹ ÂUtŸSt® Áiy
ãWéÍ«; M©LnjhW« bgh§fš éHhé‰F mL¤j ehëš
ÂUtŸSt® ehŸ bfh©lhL« tH¡f¤ij nk‰bfh©L«; ij¤
§fŸ Kjš ehns, j䜥 ò¤jh©o‹ KjšehŸ vd¢ r£läa‰¿
eilKiw¥gL¤Â¤ j䜥 g©gh£L¥ bgUikfis¤ juâæš
ca®¤ÂÍ«; ó«òfhçš Áy¥gÂfhu¡ fiy¡Tl« to¤J«; jäœ
k‹d®fS¡F«, òyt®fS¡F«, rh‹nwh®fS¡F« ÂUÎUt¢
ÁiyfŸ, kâk©lg§fŸ, ãidél§fŸ mik¤J«; jäœbkhê
ts®¢Á¡bfd¤ jå mik¢rf« V‰gL¤ÂÍ«; gŸëfëY«,
fšÿçfëY« Kjš bkhêahf jäœ f‰Ã¡f¥gLtJl‹, Ï‹W
jäHf¤Âš cŸs 53 Mæu¤J 548 gŸëfë‹ thæyhf¥ gæY«
1 nfhona 49 Ïy£r« khzt khzéaçš Vw¤jhH 75 éG¡fhL,
56

mjhtJ 1 nfhona 10 Ïy£r« khzt khzéa® jäœtê¡ fšé


f‰F« Nœãiyfis nkY« nk«gL¤Âl, gŸëfëš 10M« tF¥ò
tiu jäœ bkhê f£lha¥ ghl« vd¢ r£l« tF¤J«; jäH¿P®fis
C¡Fé¤Âl¤ jäH¿P®fë‹ bga®fëš muR éUJfŸ tH§»¢
Áw¥Ã¤J«; gçÂkh‰ fiyP®, njtnea¥ ghthz®, ÂU.é.f.,
kiwkiy mofŸ, òyt® FHªij Kjyhd 110 jäH¿P®fë‹
gil¥òfis eh£Lilikah¡»Í«; 1999Ïš cyf Ïiza¤ jäœ
khehL el¤ÂÍ«; fâå¤ jäœ ts®¢Á¡F cyf Ïiza¤ jäœ
gšfiy¡ fHf« ãWéÍ«; jäœ bkhê ts®¢Áæš xU K¤Âiu¢
rhjidahf¤ jäœ br«bkhê v‹gij k¤Âa muR V‰W m¿é¤ÂL«
Miz bg‰W«; br«bkhê¤ jäHhŒÎ k¤Âa ãWtd¤ij¢
br‹idænyna mik¡»‹w Ka‰Á vL¤J m›thnw brŒJ«;
btëehLfëY«, ϪÂa mséY« òfœ g¤JŸs jäœ
m¿P®fS¡F¡ FoauR¤ jiytç‹ “FwŸÕl éUJ”, “bjhšfh¥Ãa®
éUJ” M»ait tH§»l tif brŒJ«; br«bkhê¤ jäê‹
Áw¥Ãid ãiyeh£oL« Kid¥nghL, tU« N‹ §fëš nfhit
khefçš cyf ehLfis éa¥Ãš Mœ¤J« neh¡»š, cyf¤ j䜢
br«bkhê kheh£oid vG¢ÁÍl‹ el¤Âl KidªJŸsJ« Ï‹iwa
Âuhél K‹nd‰w¡ fHf muR! Ït‰WŸ bgU«gh‹ikahd
rhjidfis ãiwnt‰¿a bgUik jäHf Kjšt® K¤jäœ m¿P®
fiyP® mt®fisna rhU«. Ïit ahΫ, fhy¢r¡fu¤ÂD«
ntfkhf¢ RH‹W, fhy X£lnk gUt« jt¿D«, jh« fhy¤Âš brŒa
nt©oa flik jtwyhfhJ v‹D« cz®Îl‹, mšY« gfY«
x‹bwd¡ bfh©L mauhJ«, f© JŠrhJ« bra‰gL« é¤jfuh«
fiyP® M£Á¥ bghW¥Ãš mk®ªjjhš jäœehL bg‰wngW m‹nwh!
57

mjdhy‹nwh, M£Á¤ JiwfŸ gyt‰¿Y« rhjid òçtš jäHf


muR, ϪÂahényna Kjš khãykhfΫ, Áy Jiwfëš Ãw
khãy§f£F všyh« vL¤J¡fh£lhfΫ K‹khÂçahfΫ
és§F»‹wJ v‹gij ika muR«, Clf§fS« m›t¥nghJ
ghuh£o¡ F¿¥ÃL»‹wd.

‘xëbahUt‰F cŸs btW¡if;’ vdΫ


‘flbd‹g ešyit všyh«’ vdΫ

mŒa‹ ÂUtŸSt‹ m¿ÎW¤Âa c©ikfis cŸs§bfh©L


bra‰gL« Kjšt® fiyPç‹ k¡fŸ ey‹ fh¤ÂL« rhjidfis
ehnl éa¥gij¡ f©L eh‹ ngUtif mil»nw‹.

114. jäœ bkhêia ika muÁ‹ M£Á bkhêfëš x‹whf


m¿é¤J¢ bra‰gL¤jΫ, br‹id ca®Ú k‹w¤Â‹ mid¤J
elto¡iffëY« jäiHÍ« tH¡F el¤Jtj‰Fça bkhêahf
V‰fΫ, Ϫj muR bjhl®ªJ Fuš bfhL¡F«. m©zh
gšfiy¡fHf bgh¿æaš fšÿçfëš jäiH¥ gæ‰W bkhêahf¡
bfh©L khzt®fŸ bgh¿æaš g£l¥go¥ò gæY« trÂ, tU«
fšéah©oš m¿Kf¥gL¤j¥gL«.

115. 1982M« M©oš, kJiu jšyhFs« gFÂæš cyf¤


j䜢 r§f¤Â‰bfd tH§» Mizæl¥g£L
rkãiy¥gL¤j¥g£LŸs 14.15 V¡f® ãy¤Âš, “bjhšfh¥Ãa® cyf¤
j䜢 r§f«” mik¤J, jäHf¤Â‹ fiy, Ïy¡»a«, g©gh£L ca®
ãiy és¡F« fh£Áaf« mik¥gbjdΫ, cyfshéa ãiyæš
jäH®¡F«, jäœ MŒÎ¡F« Jiz brŒÂL« tifæš
mu§f« mik¥gbjdΫ, mu§f¤Âš r§f¥ òyt®fŸ k‰W«
58

j䜢 rh‹nwh®fë‹ ÂUÎUt¢ Áiyfis¡ fhy tçir¥go cça


tifæš totik¥gbjdΫ muR KoÎ brŒJŸsJ.

cyf¤ j䜢 br«bkhê khehL

116. tU« #&‹ §fŸ 23« ehŸ Kjš 27« ehŸ tiu
nfhitæš cyf¤ j䜢 br«bkhê kheh£il Áw¥ghf¡ bfh©lhL«
tifæš, kh©òäF mik¢r® bgUk¡fŸ, jäH¿P®fŸ,
rhjidahs®fŸ k‰W« gy rh‹nwh®fis¡ bfh©l 21 FG¡fis
mik¤J, njitahd gâfis¤ nj®ÎbrŒJ Âw«gl brašgL¤Âl
kh©òäF Kjyik¢r® mt®fŸ jFªj Mnyhridfis tH§»
têel¤Â tU»wh®fŸ. mtUila jiyikæ‹ Ñœ, cybf§»Y«
cŸs jäœ k¡fë‹ beŠr§fëš v‹W« ãiy¤ÂL« t©z« Ϫj
khehL Áw¥òw eilbgw mid¤J V‰ghLfS« brŒa¥g£L
tU»‹wd. Ïj‰fhf¥ gšntW muR¤ Jiwfë‹ bghW¥Ãš, %ghŒ
300 nfho kÂ¥Õ£oyhd gâfS¡F x¥òjš më¡f¥g£L, mit
gšntW ãiyfëš eilbg‰W tU»‹wd.

117. e« jhŒbkhêah« jäœ bkhêia¢ br«bkhê vd k¤Âa


muR m¿é¤J¥ bgUik¥gL¤Âaj‰F¥ Ëd® eilbgW« Ϫj
Kjš cyf¤ j䜢 br«bkhê MŒÎ kheh£oš, j䜢 rh‹nwh®
midtU« g§FbgwΫ, jäê‹ Ïy¡»a¥ gH«bgUik¡fhd
VJ¡fŸ, ãfœfhy¥ ngh¡FfŸ k‰W« v®fhy¤ njitfŸ F¿¤j
56 bghU©ikfëš jkJ fU¤Jfis¡ f£Liufshf¥ gÂÎ
brŒaΫ Kiwahd thŒ¥ò midtU¡F« më¡f¥g£LŸsJ.
kh©òäF Kjšt® fiyP® mt®fë‹ jiyikæš eilbgw cŸs
Ϫj tuyh‰W ãfœé‰F¤ jäœ TW« ešYyf« më¤JŸs kf¤jhd
tunt‰Ã‰F vL¤J¡fh£lhf, K‹ v¥nghJ« ÏUªÂuhj tifæš,
59

MŒtu§»š g§nf‰f 50 ehLfis¢ nr®ªj 6,086 f£Liuahs®fS«


1,270 M®ty®fS« gÂÎ brŒJbfh©LŸsd®. Ït‰¿š m¿P®
FG¡fshš nj®ªbjL¡f¥gL« f£Liufis cçat®fŸ go¤j‰Fça
mu§f§fŸ gyΫ nfhit bfhoÁah tshf¤Âš mik¡f¥gL«.
nkY«, Ï«kheh£o‹ xU gFÂahf jäœ Ïiza fâå khehL«
el¤j¥glΟsJ.

118. ‘Ãw¥bgh¡F« všyh c殡F«’ v‹D« Kf¥òiuÍl‹


eilbgW« cyf¤ j䜢 br«bkhê kheh£ilbah£o, nfhit
khefçš j‰nghJ k¤Âa Áiw¢rhiy cŸs 165 V¡f® ãy¤Âš
‘br«bkhê¤ jäœ ó§fh’ v‹w bgaçš bgçabjhU jhtuéaš ó§fh
mik¡f¥gl cŸsJ. Ïj‹ Kj‰f£lkhf, Ϫj Ïl¤Âš cŸs
49.4 V¡f® gu¥Ãš gâfŸ éiuéš bjhl§f¥gL«. Áwªj
totik¥ghs®fë‹ Mnyhridfis¥ bg‰W, mid¤J¤ jhtu
tiffisÍ« bghJk¡fŸ xU§nf f©L fë¡f thŒ¥gë¡F«
t©z« 20 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš Ï¥ó§fh mik¡f¥gL«.

R‰Wyh

119. mÂf Ãugy« milahj R‰Wyh¥ gFÂfŸ nk«ghL,


R‰W¢ NHš R‰Wyh, rhfr¢ R‰Wyh, Cuf¢ R‰Wyh, ‘éUªÂd®
ngh‰WJ« éUªÂd® ngh‰WJ«’ £l¤Â‹ Ñœ R‰Wyh¤ bjhêš
bjhl®òila gâahs®fëilna éUªnjh«gš g©ig ts®¤jš
M»a gšntW òÂa Ka‰ÁfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.

120. flªj eh‹fh©Lfëš jäHf¤Âš cŸs gšntW


R‰Wyh¥ gFÂfŸ %ghŒ 219 nfho kÂ¥Õ£oš nk«gL¤j¥g£LŸsd.
Vy»ç, bfhšèkiy, ju§f«gho, khkšyòu«, òëaŠnrhiy,
60

thšghiw, xnfd¡fš, ÂU¡F‰why«, ÂU¡filô®, gHnt‰fhL,


‰gu¥ò, RUë mUé, nfhit¡ F‰why«, kJiu Ûdh£Á m«k‹
nfhæš tshf«, bkçdh fl‰fiu, br£oehL, fhŠÁòu«, mWgil
ÅLfŸ, nrhHeh£L¤ ÂU¥gÂfŸ, bfhil¡fhdš, cjfk©ly«,
KJkiy, Midkiy, ÏuhnkRtu«, ÂUt©zhkiy, jŠir,
ÂUtu§f«, F«gnfhz«, r¥jél§f¤ jy§fŸ, ÂU¢brªö® M»a
R‰Wyh¥ ika§fëš F¿¥Ãl¤j¡f ts®¢Á¥ gâfŸ
nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. kJiu kht£l« ÂU¥gu§F‹w¤Âš
%ghŒ 4 nfho kÂ¥Õ£oš R‰W¢NHš ó§fh mik¡f¥gL«.

121. mÂf Ãugy« milahj R‰Wyh¥ gFÂfëš, éLÂfŸ


k‰W« R‰Wyh¤ £l§fis el¤j K‰gL« bjhêš KidnthU¡F
ãÂÍjé tH§F« £l« fštuha‹ kiy, jë, guë, bfhontç,
bghŸsh¢Á, g¢irkiy, T¤j}®, ârhtu«, Fu§få, itif
miz¡f£L, ÂUéšèò¤ö®, f£lbgh«k‹ nfh£il,
ÂU¢br§nfhL, Á¡fš M»a Ïl§fS¡F éçÎgL¤j¥gL«.

kâk©lg§fŸ

122. ekJ eh£L¢ RjªÂu¥ nghuh£l fhy¤Âš, bešiy


kht£l«, kâah¢Á uæš ãiya¤Âš M§»nya fby¡l® MZ
Jiuia¢ R£L¡ bfh‹W, j‹idÍ« khŒ¤J¡ bfh©l Åu¤ Âah»
thŠÁehj‹ Âahf¤ij¥ ngh‰W« tifæš, mt® bgaçš
kâk©lg« f£Ltj‰F 8.8.1957 m‹W mo¡fš eh£l¥g£L,
ÏJtiu k©lg¥ gâ Jt§fhkny cŸsJ v‹w étu« muÁ‹
ftd¤Â‰F tªJŸsij¤ bjhl®ªJ, Âah» thŠÁehj‹ Ãwªj
br§nfh£ilæš mtU¡F kâk©lg« f£l Ϫj muR KoÎ
brŒJŸsJ.
61

123. btŸisa® v®¥ò¥ nghçš Â©L¡fš gFÂæš


K‹dâæš ã‹W nghç£lt® éU¥gh£Á nfhghš eha¡f® Mth®.
mt® Átf§if Ïuhâ ntYeh¢ÁahU¡F«, ghŠrhy§F¿¢Á
Cik¤Jiu¡F« gilgyK«, ghJfh¥ò« bfhL¤J cjéat®. ikN®
k‹d® Â¥òRšjhndhL bjhl®ò bfh©L, btŸisa® v®¥ò¥
nghçš mtU¡F cWJizahf ÏUªjt®. kUJ rnfhju®fŸ,
f‹dl¤ jsg ö©lhíth¡, nfust®kh, nfhit Ahífh‹
M»nahiu Ïiz¤J bj‹åªÂa éLjiy¥ nghçš,
M§»nya®fis v®¤J¥ nghç£lt® nfhghš eha¡f®. ÏWÂæš
M§»nya®fshš nfhghš eha¡fU«, mtuJ kf‹ K¤JbtŸisa
eha¡fU« ö¡»èl¥g£ld®. eh£L éLjiy¡fhf c殤Âahf«
brŒj nfhghš eha¡fç‹ ãidthf éU¥gh£Áæš kâk©lg«
ãWt¥gL«.

124. btŸisaiu v®¤j Åugh©oa f£lbgh«kå‹


jsgÂfëš xUtuhf¤ Âfœªj MÂÂuhél rKjha¤ij¢ nr®ªj
Rªjuè§f« ÏWÂæš j‹idna khŒ¤J¡ bfh©l tuyhW xUòw«
v‹whš; k‰bwhUòw« Åugh©oa f£lbgh«kD¡F K‹ng, bešiy¢
Óikæ‹ bešf£L«brtš khÅu‹ óè¤njt‹ btŸisaiu
v®¤J¥ nghç£lh®. btŸisaU¡F vÂuhd gy ngh®fëš
óè¤njtD¡F Kj‹ik¥ gil¤ jiytuhf ÏUªjt®, mUªjÂa
rKjha¤ij¢ nr®ªj “x©oÅu‹” v‹gt® Mth®.
f£lbgh«kD¡F«, óè¤njtD¡F«, Rªjuè§f¤J¡F« ãid΢
Á‹d§fis vG¥ÃanjhL, mUªjÂa®¡F 3 rjÅj cŸxJ¡ÑL
tH§»a Ϫj muR, mUªjÂa rKjha¤Âduhd nr®ªj éLjiy¥
nghuh£l Åu® x©oÅuD¡F, mtuJ ãidit¥ ngh‰W« tifæš
j¡fnjh® ãid΢ Á‹d« bešiy¢ Óikæš vG¥ò«.
62

125. br‹id m©zh rhiyæš cŸs muÁd®


njh£l¤J¡F Xkªöuh® muÁd® njh£l« v‹W 1998M« M©L
Ϫj muR bgaç£lij midtU« m¿t®. Ϫj tifæš, 1947 M«
M©oèUªJ 1949 tiu jäœeh£o‹ Kjyik¢ruhf ÏUªj Xkªö®
uhkrhä bu£oah® mt®fë‹ ãidit v‹W« ngh‰W« tifæš
mtuJ brhªj Cuhd Xkªöçš m‹dhU¡F xU
kâk©lg¤ijÍ« Ϫj muR mik¡F«.

muthâfŸ ey‹

126. r_f¤Â‹ éë«Ãš thG« muthâfS¡F eythça«


mik¤J, mt®fS¡F¡ FL«g m£il, Å£Lkid¥ g£lh, FoæU¡f
ÅLfŸ, ntiythŒ¥ò¥ gæ‰Á k‰W« jåahfnth, Ra cjé¡
FG¡fshfnth bjhêš òça ãÂÍjé M»a ey¤Â£l cjéfŸ
më¡f¥g£L tU»‹wd. Ït®fë‹ eyD¡fhf nkY« xU nfho
%ghŒ Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.

éisah£L k‰W« ÏisP® ey‹

127. Cuh£Áfëš éisah£L ikjhd« mik¤J


ÏisP®fS¡F éisah£L¥ bghU£fŸ tH§F« £l« Cuf
ts®¢Á¤ Jiw _y« brašgL¤j¥g£L tU»wJ. tU« ãÂah©L
ÏWÂæš mid¤J Cuh£ÁfS« Ϫj trÂia¥ bg‰¿U¡F«.
nkY« flªj eh‹fh©Lfëš jäHf¤Â‹ gy efu§fëš
éisah£L mu§f§fS«, Ú¢rš Fs§fS« f£l¥g£LŸsd. tU«
ãÂah©oš nkY« ÏU Ú¢rš Fs§fS«, ÏU éisah£L
mu§f§fS«,
mu§f§fS«, IªJ t£l¤ jiyikæl§fëš éisah£L
ikjhd§fS« mik¡f¥gL«.
mik¡f¥gL«
63

ϪJ rka mw ãiya¤ Jiw

128. Ϫj muR bghW¥ng‰w Ë, 4,020 ÂU¡nfhæšfS¡F


%ghŒ 387 nfho bryéš ÂU¥gâfŸ brŒa¥g£L, FlKG¡F
éHh¡fŸ el¤j¥g£LŸsd. tU« ãÂah©oš %ghŒ 100 nfho
kÂ¥Õ£oš 1,100 ÂU¡nfhæšfëš ÂU¥gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£L
FlKG¡F éHh¡fŸ el¤j¥gL«.

g¤Âçifahs® ey‹

129. g¤Âçifahs®fS¡F më¡f¥gL« XŒñÂa¤ij


%ghŒ 4,000 Mf ca®¤ÂÍ«, mt®fë‹ FL«g XŒñÂa¤ij %ghŒ
2,000 Mf ca®¤ÂÍ«, g¤Âçifahs® ey ãÂa« cUth¡» %ghŒ xU
nfho ãÂaë¤J«, 203 g¤Âçifahs®fS¡F rYif éiyæš
Å£Lkid¥ g£lh¡fŸ më¤J«, Ϫj muR g¤Âçifahs® ey¤
£l§fis¢ brašgL¤Â tU»wJ. Ϫey¤Â£l§fŸ bjhl®ªJ
brašgL¤j¥gL«. Ϫj muR gjéna‰wJ Kjš br‹id,
ÂUbešntè, ©L¡fš, ÂU¢Á, nry«, jŠir, ntÿ® ngh‹w
efu§fëš g¤Âç¡ifahs®fS¡F Å£L kid¥ g£lh¡fŸ
tH§f¥g£LŸsd. ÏJngh‹nw, nfha«ò¤JhçY« jFÂÍŸs
g¤Âç¡ifahs®fS¡F tU« ã M©oš Å£Lkid¥ g£lh¡fŸ
tH§f¥gL«.

tH¡f¿P® ey‹

130. jäœehL tH¡f¿P®fŸ FGk¤Â‹ nfhç¡ifia V‰W


Ϫj mik¥ò el¤ÂtU« tH¡f¿P® ey ã _y« Ïwªj
tH¡f¿P®fë‹ FL«g§fS¡F cjé¤ bjhif tH§f VJthf
jäHf muR xUKiw khåakhf %ghŒ 2 nfho tH§F«.
64

Âiu¥gl« k‰W« Á‹d¤Âiu¤ bjhêš

131. Âiu¥gl¤ bjhêyhs® cŸë£l Âiu¥gl¤ JiwædU«


Á‹d¤Âiu¤ JiwædU« mL¡Fkho ÅLfŸ f£o¡ FoæU¡f
VJthf, Ϫj muR br‹id¡F mU»š 90 V¡f® ãy¤ij
më¤JŸsJ. Á‹d¤Âiu¡ fiyP®fS¡F %ghŒ xU nfho
KjÄ£oš ey ãÂaK«, Âiu¥gl¤ Jiw k‰W« Á‹d¤Âiu¡
fiyP®fS¡fhf Âiu¥gl¤ Jiwæd® eythçaK«
mik¡f¥g£LŸsd. Mæu¡fz¡fhd ntiythŒ¥òfis
cUth¡F»‹w Âiu¥gl¤ bjhêY¡F bjhl®ªJ C¡f« më¡F«
tifæš jäêš bgaçl¥gL« Âiu¥gl§fS¡F nfë¡if tç
éy¡F bjhl®ªJ më¡f¥gL«.

132. j䜤 ÂiuÍy»‹ mU«bgU« rhjidahsU«, Vêir


k‹dUkhd v«.nf.Âahfuh# ghftj® mt®fë‹ ü‰wh©L
éHhéid¢ Áw¥ghf¡ bfh©lhLtJ v‹W muR KoÎ brŒJŸsJ.

muR mYty®fŸ k‰W« XŒñÂa® ey‹

133. muR mYty®fS¡F, mt®fëläUªJ g¿¡f¥g£l


rYiffis Û©L« tH§»anjhL k£LkšyhJ, ika muÁ‹
MwhtJ CÂa¡ FG gçªJiufë‹ mo¥gilæš, ÂU¤Âa
CÂaÅj§fis Ϫj muR brašgL¤ÂÍŸsJ. bjhF¥óÂa« bg‰W
tªj _‹W Ïy£r« gâahs®fS¡F, fhy Kiw CÂa« tH§»¥
gâ ãuªju« brŒa¥g£LŸsJ. gâ¡fhy¤Âš Ïwªj
gâahs®fë‹ thçRfŸ 10,413 ngU¡F muR ntiythŒ¥ò
tH§f¥g£LŸsJ. muR mYty®fS¡F ÅL f£l
tH§f¥gL« fl‹bjhifæ‹ causÎ %ghŒ 6 Ïy£r¤ÂèUªJ
65

%ghŒ 15 Ïy£rkhf ca®¤j¥g£LŸsJ. bjhF¥óÂa« bg‰w


r¤JzÎ¥ gâahs®fS¡F¢ Áw¥ò¡ fhyKiw CÂaK«, XŒÎ
bg‰w r¤JzÎ¥ gâahs®fS¡F¢ Áw¥ò XŒñÂaK«
tH§f¥g£LŸsJ. ÂU¤Âa CÂaÅj§fëš FiwghLfŸ VJ«
ÏU¥Ã‹, mt‰iw¥ gçÓè¤J muR¡F¤ j¡f gçªJiu më¡f
mik¡f¥g£l xU eg® FGé‹ m¿¡ifia Ï«khj ÏW¡FŸ
bg‰W, éiuéš j¡f MizfŸ btëæl¥gL« v‹gij¤
bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹. ϪÂahényna Kjš khãykhf
jäHf¤Âšjh‹ muR mYty®fS¡F, kU¤Jt¡ fh¥Õ£L¤ £l«
bjhl§f¥g£L 12 Ïy£r« gâahs®fŸ Ϥ£l¤Âš nr®ªJŸs
ãiyæš ÏJtiu 73,648 gâahs®fŸ %ghŒ 227 nfho kÂ¥Ãyhd
kU¤Jt Á»¢irfis¥ bg‰W¥ gadilªJŸsd®.

134. XŒñÂaU¡F¤ ÂU¤Âa XŒñÂa§fis më¤J«,


XŒñÂa® kU¤Jt ey 㤠£l¤Â‹ Ñœ më¡f¥gL« cjé¤
bjhif causit, %ghŒ 50 Mæu¤ÂèUªJ %ghŒ xU Ïy£rkhf
ca®¤Â tH§»Í«, XŒñÂa® kU¤Jt ey ãÂæš XŒñÂaç‹
fzt® mšyJ kidéÍ« cjé bgw¤ jFÂÍilat® vd
m¿é¤J«, Ϥ£l¤ij FL«g XŒñÂaU¡F« éçÎgL¤ÂÍ«,
XŒñÂa® kU¤Jt ey ãÂæš V‰g£l g‰wh¡Fiwia <Lf£L«
tifæš, %ghŒ 27 nfho ãÂÍjéia <lhf më¤J« XŒñÂa®
eyåš Ïªj muR bjhl®ªJ m¡fiw fh£o tU»wJ.

M©L¤ £l«

135. r_f Ú k‰W« midtiuÍ« cŸsl¡»a ts®¢Á


(Inclusive Growth) M»at‰iw cWÂ brŒtij¡ F¿¡nfhŸfshf¡
bfh©L gÂbdh‹whtJ Iªjh©L¤ £l«, %ghŒ 85 Mæu¤J
66

344 nfho kÂ¥Õ£oš 2007-2008 M« M©L Kjš brašgL¤j¥g£L


tU»wJ. 2007-2008 M« M©L¤ £l« %ghŒ 14,000 nfho
xJ¡Ñ£oY«, 2008-2009 M« M©L¤ £l« %ghŒ 16,000 nfho
kÂ¥Õ£oY«, 2009-2010 M« M©L¤ £l« %ghŒ 17,500 nfho
kÂ¥Õ£oY« brašgL¤j¥g£LŸsd. M©L¤ £l msÎ nkY«
ca®¤j¥g£L, tU« 2010-2011 M« M©L¤ £l« %ghŒ 20,000 nfho
msÎ xJ¡Ñ£oš brašgL¤j¡ fUj¥g£LŸsJ.

tçfŸ

136. flªj 1.1.2007 Kjš ekJ khãy¤Âš kÂ¥ò¡ T£L tç


r£l« m¿Kf¥gL¤j¥g£lJ. éiy ca®it f£L¥gL¤J«
neh¡f¤njhL, m¤ÂahtÁa czÎ¥ bghUŸfS¡F K‹Dçik
më¤J, flªj eh‹F M©Lfshf ãÂãiy m¿¡iffëš gy
bghU£fS¡F tç éy¡F«, tç¡ Fiw¥ò« Ϫj muR
m¿é¤JŸsJ. gšntW nfhç¡iffis fU¤Â‰ bfh©L, K¡»a
czÎ bghUŸfshd gU¥ò k‰W« gaW tiffŸ, mt‰¿‹ khÎ
tiffŸ, rikaš v©bzŒfŸ, òë, äsfhŒ, kšè, kŠrŸ,
bgU§fha«, fLF k‰W« krhyh bghUŸfS¡F tç éy¡»id muR
më¤JŸsJ. btšy« k‰W« eh£L r®¡fiu¡F KG tçéy¡F
më¡f¥g£lJ. khÎ jahç¡F« ÁW c‰g¤Âahs®fS¡F gU¥ò
k‰W« gaW tiffŸ, g£lhâ k‰W« g£lh⥠gU¥ò tiffëš
Ûjhd bfhŸKjš tç éy¡F« më¡f¥g£LŸsJ.

137. nkY«,

(1) tâf¢ Á‹d« Ïl¥glhj fhÃ.


(2) tâf¢ Á‹d« Ïl¥g£l krhyh gÎl®
(3) g{í khÎ
67

(4) r¤J khÎ


(5) beŒ
(6) td°gÂ
(7) tâf¢ Á‹d« Ïl¥glhj ng¡fç bghU£fŸ
(8) tâf¢ Á‹d« Ïl¥g£l CWfhŒ
(9) fhŒªj Âuh£ir (»°ä°) M»a bghUŸfë‹ Ûjhd tç
12.5 éG¡fh£oèUªJ 4 éG¡fhlhf Fiw¡f¥g£lJ:

138. ÁW c‰g¤Âahs®fŸ ga‹bgW« tifæš khÎ muit


ÏaªÂu§fŸ, tâf¢ Á‹d« Ïl¥glhj °Oš g®å¢r®, mid¤J
Ãsh°o¡ bghU£fŸ (fjÎ, #‹dš, r£l«, òbuhigšfŸ, thfd,
bjhêš k‰W« fêÎ Ú¡f cgfuz§fŸ Ú§fyhf), gU¤Â Ehèdhyhd
jiu¤ Jil¥gh‹fŸ, MâfŸ, òZfŸ, thõ®fŸ, çé£ ngh‹w
Ïiz¥gh‹fŸ, 200 %ghŒ¡F nk‰g£l é‰gid éiy cŸs tâf¢
Á‹d« Ïl¥glhj fhyâfŸ, bkhir¡ Á¥°fŸ, nfh¥ò m£ilfŸ
k‰W« Ãsh°o¡ òif¥gl r£l§fŸ Ûjhd tç 4 éG¡fhlhf¡
Fiw¡f¥g£lJ.

139. Ϫj muR bghW¥ò V‰wÂèUªJ, x›bthU M©L«


tâf k‰W« bjhê‰ ÃuÂãÂfSl‹ ãÂãiy m¿¡if jahç¥gj‰F
K‹ghf fyªjhŒÎ T£l« el¤Â tU»wJ. 1.3.2010 m‹W eilbg‰w
ãÂãiy m¿¡if¡F Kªija T£l¤Âš vG¥g¥g£l nfhç¡iffis
fU¤Â‰bfh©L, ËtU« rYiffŸ Ef®nth® ga‹bgW« tifæš
m¿é¡f¥gL»‹wd.

 äsF, Óuf« k‰W« nrh«ò M»at‰¿‰F Kªija ãÂãiy


m¿¡iffëš ãgªjidÍl‹ Toa tç éy¡F
më¡f¥g£LŸsJ. j‰bghGJ mt‰¿‹ bgho
68

tiffS¡F« tç éy¡F éçÎgL¤j¥gL«. ÏJ jéu


bgho tiffŸ jahç¡f ga‹gL¤J« _y¥ bghUŸfë‹
Ûjhd bfhŸKjš tçÍ« é¡f¥glkh£lhJ.
 étrha bghUshd nrh‰W¡ f‰whiH kU¤Jt Fz«
bfh©LŸsjhš, j‰bghGJ mt‰iw ga‹gL¤Â Ïur«
(#]°), mHF rhjd bghUŸfŸ, kyäs¡» ngh‹wit
jahç¡f¥gL»‹wd. Ït‰iw¤ jahç¡F« ÁW
c‰g¤Âahs®fis C¡Fé¡F« tifæš, nrh‰W¡
f‰whiHæid ga‹gL¤Â jahç¡f¥gL« bghUŸfS¡F,
M©o‹ bkh¤j é‰gid bjhif %ghŒ xU nfho¡F
Fiwthf cŸs tâf®fS¡F k£L« tçéy¡F
më¡f¥gL«.
 r®¡fiu (Óå)æ‹ njitia fU¤Â‰ bfh©L, btë¢
rªijæš r®¡fiu (Óå) éiyia¡ f£L¥gL¤j
btëeh£oèUªJ Ïw¡Fk brŒa¥gL« r®¡fiu (Óå)¡F
xU M©L fhy¤Â‰F tçéy¡F më¡f¥gL«.
 kuò rhuh vçr¡Â ga‹gL¤Jjiy C¡f¥gL¤J«
tifæY«, R‰W¢ NHš khRgLtij¤ j鮡F« bghU£L«,
efuh£Á Âl¡ fêéèUªJ jahç¡f¥gL« vç
bghUŸfS¡F tçéy¡F më¡f¥gL«.
 k¡F« bghUŸfis ga‹gL¤Jjiy C¡Fé¡F«
tifæš, gh¡F ku Ïiyæš jahç¡f¥gL« j£L, bjh‹id
cŸë£l nfh¥ig M»aitfS¡F tç éy¡F
më¡f¥gL«.
 ViH k‰W« Foir thœ k¡fŸ ga‹bgW« tifæš ÁW
ÅLfŸ f£l ga‹gL¤j¥gL« gdŠ r£l§fS¡F
tçéy¡F më¡f¥gL«.
69

 Ûdt®fŸ gaDW« tifæš, I° f£ofS¡F tçéy¡F


më¡f¥gL«.
 berths®fŸ ga‹bgW« tifæš, if¤j¿ Jâ
ga‹gL¤Jtij nk«gL¤J« tifæš, #çif (ghèa°l®
Ãè« Ehš k‰W« nuoa‹£ Ehš Ú§fyhf) Ûjhd bfhŸKjš
k‰W« é‰gid tçæèUªJ éy¡F më¡f¥gL«.
 ÏJ jéu,
1) tâf¢ Á‹d« Ïl¥g£l fhäöŸ (cldo fhäöŸ
jéu) (Other than Instant Coffee)
2) bgæ©£ ÃuZ
3) tâf¢ Á‹d« Ïl¥g£l Ïå¥ò k‰W« fhu tiffŸ
4) f¤Â, f¤jç¡nfhš, ifæš ga‹gL¤J« CÁfŸ,
bfh¡»fŸ, g£l‹fŸ ngh‹w ijaY¡fhd bghUŸfŸ
5) tâf¢ Á‹d« Ïl¥g£l cldo czÎ¥ bghUŸfŸ
(khÎ, bgho k‰W« <ukhÎ c£gl) M»a bghUŸfŸ
Ûjhd j‰nghJŸs 12.5 éG¡fhL tç, 4 éG¡fhlhf¡
Fiw¡f¥gL« v‹gjid k»œ¢ÁÍl‹ m¿é¡»nw‹.
j‰nghJ m¿é¡f¥g£l tçéy¡F k‰W« tç¡ Fiw¥ò
rYiffŸ 1.4.2010èUªJ eilKiw¥gL¤j¥gL«.

140. 2008-2009M« M©L jh¡fš brŒa¥g£l ãÂãiy


m¿¡ifæš jäœehL é‰gid tç (ãYitfŸ Ô®Î) r£l«
Ïa‰w¥g£lJ. Ϫj r£l« 1.11.2008 Kjš 31.3.2009 tiuæš
eilKiwæš ÏUªjJ. tâf®fë‹ nt©LnfhS¡F Ïz§f
Ϫj r£l« 3.8.2009 Kjš 2.11.2009 Koa Ú£o¡f¥g£lJ. Ϫj
£l¤Â‹ Ñœ 10,250 é©z¥g§fŸ bgw¥g£L, %ghŒ 85.39 nfho
tNš brŒa¥g£LŸsJ. flªj M©Lfëš m¿Kf¥gL¤j¥g£l
70

ÏJngh‹w £l§fëš tNš brŒa¥g£l bjhiffëš ÏJjh‹


mÂfkhdJ MF«. j‰bghGJ ÏJngh‹w k‰W« xU £l¤ij
êija fhy¤Â‰F« Ú£o¤J m¿Kf¥gL¤j nt©L« v‹w
nfhç¡if bgw¥g£LŸsJ. 1.1.2007 Kjš kÂ¥ò¡ T£L tç
m¿Kf¥gL¤j¥g£LŸsij fU¤Â‰ bfh©L«, nk‰f©l tâf
k‰W« bjhê‰ T£lik¥òfë‹ nfhç¡iffis fU¤Â‰ bfh©L«,
jäœehL bghJ é‰gid tç¢ r£l« k‰W« k¤Âa é‰gid tç¢
r£l« M»a r£l§fë‹ Ñœ cŸs tçãYitfis ԮΠbrŒÍ«
tifæš xU £l« Ϫj T£l¤ bjhlçnyna m¿Kf¥gL¤j¥gL«.

141. kÂ¥ò¡ T£L tçéÂ¥ò Kiwia nkY«


vëik¥gL¤J« tifæš, jäœehL kÂ¥ò¡ T£L tç¢ r£l« 2006
k‰W« mj‹ éÂfëš njitahd cça ÂU¤j§fŸ
nk‰bfhŸs¥gL«. ÏJ bjhl®ghd étu§fŸ tâf tç¤ Jiw
khåa¡ nfhç¡ifæ‹nghJ m¿é¡f¥gL«.

x£Lbkh¤j ãÂãiy

142. kh©òäF nguit¤ jiyt® mt®fns, 2010-2011 M«


M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l¤Â‹ ãÂãiy g‰¿a fâ¥òfis
j‰nghJ eh‹ më¡»‹nw‹. 2010-2011 M« M©oš jäœehL
muÁ‹ bkh¤j tUthŒ tuÎfŸ %ghŒ 63,091.74 nfho vdΫ,
V‰gl¡Toa tUthŒ¢ bryéd§fŸ %ghŒ 66,488.19 nfho vdΫ
kÂ¥Ãl¥g£LŸsd. Ïj‹ éisthf %ghŒ 3,396.45 nfho tUthŒ¥
g‰wh¡Fiw V‰gL«. MwhtJ CÂa¡ FGé‹ gçªJiufis
eilKiw¥gL¤Âanj Ϫj tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw V‰g£lj‰fhd
K¡»a fhuzkhF«.
71

143. tU« ãÂah©oš, ãfu¡ fl‹fŸ k‰W« K‹gz§fŸ


cŸë£l muÁ‹ _yjd¢ bryÎ %ghŒ 12,825.68 nfho vd
fz¡»l¥g£L cŸsJ. ãÂ¥ g‰wh¡Fiw %ghŒ 16,222.13 nfhoahf
ÏU¡F« vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ÏJ khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â
k¥Ú 3.7 rjÅjkhF«. bghJ¡ fz¡»‹ ãfu¤njhL
vL¤J¡bfh©lhš x£Lbkh¤j g‰wh¡Fiw %ghŒ 8 nfhoahf
ÏU¡F«. bryéd§fëš Á¡fd¤ij¡ filÃo¤J«, tç tNiy
nk«gL¤ÂÍ« Ϫj¥ g‰wh¡Fiw <Lf£l¥gL«.

144. tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw k‰W« ãÂ¥ g‰wh¡Fiw F¿¤j


k¤Âa muR ã®zæ¤j mid¤J Ïy¡FfS¡F c£g£ljhfnt flªj
eh‹fh©Lfshf khãy muR Ï¥g‰wh¡Fiwfë‹ msit¡
f£L¡FŸ it¤JŸsJ v‹gij kh©òäF cW¥Ãd®fS¡F¤
bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹. 2010-2011 M« M©L¡fhd ãÂ¥
g‰wh¡Fiw é»j« g‹_‹whtJ ã¡FGé‹
gçªJiufS¡nf‰g cŸsJ. tuÎ-bryΤ £l ciuæ‹
Ïiz¥Ãš Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤ £l¤Â‹ égu§fŸ
më¡f¥g£L cŸsJ. Ïjid tuÎ-bryΤ £l¤Â‹ xU gFÂahf
go¡f¥g£ljhf V‰W¡ bfhŸs nt©L»nw‹.

145. Ϫj ãÂãiy m¿¡ifæš m¿é¡f¥g£LŸs òÂa


£l§fŸ vJΫ nj®jš e‹dl¤ij éÂfŸ fil¥Ão¡f¥g£LtU«
j®kòç kht£l¤Â‰F¥ bghUªjhJ.

146. j§fshš nj®ªbjL¡f¥g£l Ϫj muR, j§fis¥


ngh‹w rhjhuz, rhkhåa k¡fS¡fhfnt ÏU¡»‹wJ; mªj
k¡fS¡fhfnt gâah‰W»wJ – bjh©lh‰W»wJ v‹W
jäHf k¡fŸ midtU« v©â¥ bgUäj¥gL« msé‰F
72

kh©òäF Kjyik¢r® fiyP® mt®fë‹ jiyikæyhd Ϫj


muR; k¡fS¡F¡ flikah‰W« gâiana òåj¥ gâahf¡ fUÂ,
Ïo¥ghiuÍ«, Ïjakhu thœ¤J ciu¥ghiuÍ« xnu ãiyæš it¤J,
mt®fë‹ Mnyhridia¥ bg‰W – ehL« k¡fS« e‰ga‹ bgw ey¤
£l§fis¤ bjhl®ªJ brašgL¤J« v‹W cWÂaë¤J, Ϫj
ãÂãiy m¿¡ifia¤ jahç¥gj‰F v‹Dl‹ XŒé‹¿ x¤JiH¤j
ã¤Jiw Kj‹ik¢ brayhs® ÂU. F.PhdnjÁf‹, Ï.M.g.,
mt®fS¡F«, muÁ‹ ã¤Jiw cŸë£l mid¤J¤ Jiw
mÂfhçfS¡F« Ïjakh®ªj e‹¿ia¤ bjçé¤J¡ bfh©L
2010-2011M« M©L¡fhd tuÎ-bryΤ £l m¿¡ifia
Ï¥nguit K‹ it¡»‹nw‹.

tz¡f«

f. m‹gHf‹
ã mik¢r®
br‹id
2010 M« M©L
kh®¢ §fŸ 19 M« ehŸ
ÂUtŸSt® M©L 2041
g§Få¤ Â§fŸ 5 M« ehŸ.
73

Ïiz¥ò

Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤ £l«

jäœehL muR 2003M« M©L ãÂãiy¥ bghW¥òilik


r£l¤ij Ïa‰¿ÍŸsJ. Ï¢r£l« g‹åu©lhtJ
ã¡FGédhš tiuaW¡f¥g£l ãgªjidfS¡nf‰g Ëd®
ÂU¤j¥g£LŸsJ. Ϫj¢ r£l¤Â‹ 3(1) Ãçé‹go, khãy muR
tuÎ bryΤ £l m¿¡ifÍl‹ Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤
£l« F¿¤j m¿¡if x‹iw r£l nguitæš it¡f nt©L«.
Ï¢r£l¤Â‹ 3(2) Ãçé‹go, ã ãiy¡ F¿pLfshd, tUthŒ
g‰wh¡Fiw, ãÂãiy g‰wh¡Fiw M»ait F¿¤j bjhl®
M©LfS¡fhd Ïy¡Ffis¡ F¿¥Ã£L, Ï¡fâ¥òfS¡fhd
mDkhd§fis és¡» Ϫj Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤ £l«
tF¡f¥gl nt©L«. Ï¢r£l¤Â‹go, el¥ò ãÂãiy¥
ngh¡FfisÍ«, muR nk‰bfh©LŸs bfhŸif KoÎfisÍ«
fU¤Âš bfh©L, 2010-2013 M« M©LfS¡Fça ãÂãiy
g‰¿a fâ¥òfis cŸsl¡»a Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤
£l« jahç¡f¥g£L Ϫj¥ nguit K‹ it¡f¥gL»wJ.
ϤJl‹ Ïiz¥ghf¡ bfhL¡f¥g£LŸs m£ltiz, 2010-2013
M©L¡ fhy¤Â‰fhd Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤ £l¤ij¡
fh£L»wJ.

neh¡f§fŸ

2. bghUshjhu ts®¢Á, r_f ey‹ k‰W« ã ãÂãiyia¥


ngQjš M»at‰¿‰F rk K¡»a¤Jt« më¤J, Ϫj
Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤ £l« cUth¡f¥g£LŸsJ.
ntsh©ik k‰W« mo¥gil¡ f£lik¥ò ngh‹w K¡»a¤
JiwfS¡F bjhl®ªJ mÂf mséš xJ¡ÑL brŒa¥g£L,
74

gÂbdh‹whtJ Iªjh©L £l Ïy¡FfŸ vŒj¥gL«. mnj


neu¤Âš, g‹_‹whtJ ã¡FG gçªJiu¤JŸsthW
2011-2012 M« M©oš tUthŒ¥ g‰wh¡Fiwia K‰¿Y«
Ú¡Ftj‰F«, ãÂ¥g‰wh¡Fiwia khãy bkh¤j c‰g¤Â
k¥Ú 3 rjÅj‰FŸ f£L¥gL¤jΫ c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ.

j‰nghija ãiy

3. MwhtJ CÂa¡ FGé‹ gçªJiufis


eilKiw¥gL¤ÂajhY«, muÁ‹ ey¤ £l§fS¡fhd
xJ¡ÑLfëš V‰g£LŸs ca®Î k‰W« òÂa £l§fS¡fhd
㤠njit M»at‰whY«, cyf¥ bghUshjhu kªj ãiyahš
tUthŒ ts®¢Áæš V‰g£LŸs rçthY« 2009-2010 M«
M©oš, %ghŒ 5,019.54 nfho tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw k‰W«
%ghŒ 12,860.45 nfho ãÂ¥g‰wh¡Fiw V‰gL«. tU«
ãÂah©oY« CÂa¡ FG ãYit¤ bjhif tH§f¥gl
nt©oaŸsjhš, Û©L« khãy¤Âš %ghŒ 3,396.45 nfho
tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw V‰gL«. nkY«, muR _yjd¢
bryéd§fS¡F mÂf ã xJ¡ÑL brŒa £lä£LŸsjhš
ãÂ¥ g‰wh¡Fiw %ghŒ 16,222.13 nfhoahf ÏU¡F«. ãÂ¥
g‰wh¡Fiw khãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú 3.72 rjÅjkhf
ÏU¡F«. ÏJ g‹_‹whtJ ã¡FGé‹
gçªJiufë‹gona cŸsJ.

4. muR jdJ fl‹ bghW¥òfis äf ftd¤Jl‹ ãUt»¤J


tU»wJ. 31.3.2009 m‹W cŸsthW nrkey ã ngh‹w
bghW¥òfisÍ« nr®¤J muÁ‹ bkh¤j fl‹ %ghŒ 74,858
nfhoahF«. 2006-2007 Kjš 2008-2009 tiu
_‹wh©Lfëš fl‹ bghW¥òfŸ %ghŒ 17,401 nfhoahf
mÂfç¤JŸsJ. Ïnj fhy mséš _yjd¢ bryéd§fŸ
75

%ghŒ 22,519 nfhoahf ÏUªJŸsJ. Âu£l¥g£l fl‹


bghW¥òfŸ mid¤J« ga‹ më¡f¡ Toa
neh¡f§fS¡fhd bryél¥g£lij ÏJ fh£L»wJ.
2009-2010 M« M©o‹ ÏWÂæš khãy bkh¤j c‰g¤Â
k¥Ú fl‹ bghW¥ò 23 rjÅjkhf ÏU¡F«.

5. khãy« jdJ v®ghuh¡ fl‹ bghW¥òfis Kiwahf


ãUt»¤J tU»wJ. x›bthU M©oY« ãYitæYŸs
muR c¤juthj§fŸ Kªija M©o‹ bkh¤j tUthŒ¡
fz¡F tuÎfëš 100 rjÅj msé‰F¡ Fiwthfnth mšyJ
khãy bkh¤j c‰g¤Â kÂ¥Õ£oš 10 rjÅj msé‰F¡
Fiwthfnth, Ït‰¿š vJ Fiwthdnjh mªj msé‰F
mika¥bgw nt©L«. 31.3.2009 m‹W cŸsgo
ãYitæYŸs muR c¤juthj§fë‹ msÎ bkh¤j tUthŒ
tuÎfëš 10 rjÅjkhfΫ khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â
kÂ¥Õ£oš 1.5 rjÅjkhfΫ cŸsJ. x›bthU M©oY«
Ûs¥bgW« rh¤Âa¡ TWfë‹ mo¥gilæš (Risk weighted)
fz¡»l¥g£l ãYitæYŸs muR c¤Âuthj§fŸ Kªija
M©o‹ bkh¤j tUthŒ¡ fz¡F tuÎfëš 75 rjÅj¤Â‰F
äfhknyh mšyJ khãy bkh¤j c‰g¤Â kÂ¥Õ£oš 7.5
rjÅj¤Ânyh Ïš vJ Fiwthdnjh mªj msé‰FŸ
ÏU¡f nt©L«. 31.3.2009 m‹W cŸsgo Ûs¥bgW« rh¤Âa¡
TWfë‹ mo¥gilæš fz¡»l¥g£l muR
c¤Âuthj§fë‹ (Risk weighted guarantees) msÎ, bkh¤j
tUthŒ tuÎfëš 2.5 rjÅjkhfΫ khãy¤Â‹ bkh¤j
c‰g¤Â kÂ¥Õ£oš 0.4 rjÅjkhΫ cŸsJ. gadë¡f¡Toa
£l§fS¡F k£L« c¤juthj§fŸ më¡f¥gLtij
cWÂbrŒÍ« tifæš muR c¤juthj§fŸ f£L¥gL¤j¥gL«.
76

v®fhy¡
v®fhy fâ¥òfŸ

tUthŒ¡ fz¡F tuÎfŸ

k¤Âa tçfëš g§F

6. k¤Âa muÁ‹ g»®ªJ më¡f¡Toa ãfu tç tUthæš


jäHf muÁ‹ g§»id 5.305 rjÅj¤ÂèUªJ 4.969 rjÅjkhf
g‹_‹whtJ ã¡FG Fiw¤JŸsJ. k¤Âa tçfëš g§F
2010-2011 M« M©o‰fhd ika muÁ‹ tuÎ-bryΤ
£l¤Âš F¿¥Ã£LŸsthW %ghŒ 10,401.69 nfho vd
kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. 2011-2012 k‰W« 2012-2013 M«
M©LfS¡F 15 rjÅj ts®¢Á fz¡»š bfhŸs¥g£LŸsJ.

khãy muÁ‹ brhªj tç tUthŒ

7. khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú khãy¤Â‹ brhªj tç


tUthæ‹ é»j« 9.5 rjÅjkhf cŸsJ. 2010-2011 M«
M©oš khãy¤Â‹ brhªj tç tUthŒ %ghŒ 41,438.32 nfho
vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. khãy¤Â‹ brhªj tçtUthæ‹
K¡»a¡ TWfŸ ÑnH étç¡f¥g£LŸsd.

8. 2010-2011 M« M©L tuÎ bryΤ £l¤Âš, tâf


tçfë‹ tNš %ghŒ 26,851.17 nfho vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ.
ÏJ 2009-2010 M« M©L ÂU¤Âa kÂ¥ÕLfis él
15 rjÅj ts®¢Áia fz¡»š bfh©LŸsJ. 2011-2012M«
M©oš 20 rjÅj ts®¢ÁÍ« 2012-2013 M« M©oš 15 rjÅj
ts®¢ÁÍ« fz¡»š bfhŸs¥g£LŸsJ.

9. 2010-2011 M« M©oš Ma¤Ô®it tuÎfŸ %ghŒ 7,508.18


nfhoahf ÏU¡Fbkd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ÏJ 2009-2010 M«
M©L¡fhd ÂU¤Âa kÂ¥ÕLfisél 15 rjÅj«
77

TLjyhF«. ËtU« M©LfS¡F« 15 rjÅj mséš


ts®¢Á fUj¥g£LŸsJ.

10. bghUshjhu nj¡f ãiyæ‹ éisthf K¤Âiu¤jhŸfŸ


k‰W« gÂΡ f£lz§fë‹ tNš 2009-2010 M« M©oš
bgU« rçit¢ rªÂ¤JŸsJ. ÏU¥ÃD«, ÏåtU« fhy¤Âš
Ϫj Ïd¤Âš ešy ts®¢Á ÏU¡F« vd v®gh®¡f¥gL»wJ.
2010-2011 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
K¤Âiu¤jhŸfŸ k‰W« gÂΡ f£lz§fë‹ tNš %ghŒ
4,096.18 nfhoahf kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ÏJ 2009-2010 M«
M©oš ÂU¤j k¥ãil él 20 rjÅj ts®¢Áia
fz¡»š bfh©LŸsJ. mL¤JtU« M©Lfëš 15 rjÅj
ts®¢Á fz¡»š vL¤J¡ bfhŸs¥g£LŸsJ.

11. tU« M©oš, nkh£lh® thfd tçfŸ %ghŒ 2,396.42


nfhoahf kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ËtU« M©LfS¡F
15 rjÅj ts®¢Á fz¡»š bfhŸs¥g£LŸsJ.

tç mšyhj tUthŒ

12. Ï›éd« 2010-2011 M« M©oš %ghŒ 4,101.28 nfhoahF«.


tUthŒ tuÎfëš tç mšyhj tUthæ‹ g§F
6.5 rjÅjnkahF«. Ϫj tUthŒ ca®tj‰F mÂf thŒ¥òfŸ
Ïšiy. nkY«, khzt®fë‹ ey‹ fUÂ, fšé¡ f£lz«,
nj®Î¡ f£lz« M»at‰iw Ϫj muR Ïu¤J brŒJŸsJ.
Ïit mid¤ijÍ« fU¤Âš bfh©L, tU« M©Lfëš tç
mšyhj tUthŒ 3 rjéj msé‰nf tsU« vd
fz¡»l¥g£LŸsJ.

k¤Âa muÁläUªJ bgW« cjé khåa§fŸ:

13. 2010-2011 M« M©L tuÎ-bryΤ £l kÂ¥Õ£oš k¤Âa


muÁläUªJ bgW« cjé khåa§fŸ %ghŒ 7,150.45 nfhoahf
78

ÏU¡F« vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. Ïj‰F gšntW


£l¥gâfS¡fhd cjé¤ bjhiffŸ k‰W«
g‹_‹whtJ ã¡FG gçªJiu¤JŸs cjé¤ bjhiffŸ
M»ait fU¤Âš bfhŸs¥g£lJ.

tUthŒ¡ fz¡»š bryÎfŸ

14. 2010-2011 M« M©o‰fhd tUthŒ¡ fz¡F bryÎfŸ %ghŒ


66,488.19 nfhoahf kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. ÏJ 2009-2010 M«
M©o‰fhd ÂU¤j kÂ¥ÕLfisél 12 rjÅj ts®¢Áia¡
fh£L»wJ. muÁ‹ gšntW Jiwfëš cŸs gâæl§fis
ãu¥òjš k‰W« muR m¿Kf¥gL¤ÂÍŸs gšntW òÂa ey¤
£l§fŸ M»at‰¿‰fhd TLjš bryÎfŸ k‰W«
tUkh©oš MwhtJ CÂa¡FGé‹ gçªJiufshš r«gs«
k‰W« XŒñÂa¤Âš V‰gl¡Toa ca®Î M»aitna Ïj‰F¡
fhuzkhF«. tUthŒ¡ fz¡F¢ bryÎfŸ 2011-2012 M«
M©oš 10 rjÅjkhfΫ 2012-2013 M« M©oš
9 rjÅjkhfΫ caU« vd v®¥gh®¡f¥gL»wJ. 2011-2012
M« M©Ll‹ CÂa¡FG ãYitfŸ mid¤J« bfhL¤J
Ô®¡f¥g£LéL« v‹gjhš 2012-2013 M« M©oš tUthŒ¡
fz¡F bryÎfë‹ ts®¢Á FiwÍ« vd fz¡»š
bfhŸs¥g£LŸsJ.

15. khãy muÁ‹ brhªj tçtUthæš r«gs§fŸ k‰W«


XŒñÂa« F¿¤j bryÎfŸ 78 rjÅjkhfΫ, khãy¤Â‹
bkh¤j tUthæš 51 rjÅjkhfΫ ÏU¡F«.

16. bkh¤j tUthŒ tuÎfëš t£o¢ bryÎfŸ 12 rjÅjkhf


ÏU¡F«.
79

KoÎ

17. tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw k‰W« ãÂ¥ g‰wh¡Fiw F¿¤J ika


murhš é¡f¥g£l mid¤J Ïy¡FfisÍ« flªj eh‹F
M©Lfshf muR vŒÂÍŸsJ.

18. g‹_‹whtJ ã¡FG tF¤JŸs ÂU¤Âa ã ã®thf


bfhŸiffis Ëg‰W« ãiyæš muR cŸsJ. 2011-2012
M« M©oš tUthŒ¥ g‰wh¡Fiwia K‰¿Y« Ú¡Ftj‰F«
k‰W« ãÂ¥g‰wh¡Fiwia khãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú
3 rjÅj¤Â‰FŸ f£L¥gL¤jΫ ÏaY«.

19. khãy muR jdJ fl‹ gS rkhë¡f¡Toa


msé‰FŸshfnt ÏU¡F« tifæš bjhl®ªJ
f©fhâ¡F«. g‹_‹whtJ ã¡FG fâ¤JŸsj‰F
c£g£L bkhãy bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú fl‹ bghW¥ò
24 rjÅj mséš ÏU¡F« vd Ïil¥g£l fhy ã ãytu¤
£l¤Âš kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ.

20. ts®¢Á k‰W« ey¤ £l§fS¡fhd bryéd§fS¡F ghÂ¥ò


V‰glhj tifæš ã ã®thf¤Âš Á¡fd« filÃo¡f¥gL«.
2010-2011 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš K‹ v¥nghJ«
Ïšyhj tifæš r_f¥ ghJfh¥ò ey cjéfS¡F %ghŒ
17,858 nfhoÍ«, _yjd¢ bryéd§fS¡F %ghŒ 12,285
nfhoÍ« K‹ v¥nghJ« Ïšyhj msé‰F mÂf ã xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsnj Ïj‰F¢ rh‹whf mikÍ«.

****
܆ìõ¬í - ï´ˆîó è£ô GFˆ F†ì‹ #
ð£¬îò M¬ôJ™ Ï𣌠«è£®J™
2010-2011
2009-2010 õó¾ ªêô¾ˆ
ñ£˜„ 2010 2008-2009 2008-2009 2009-2010 F¼ˆî 2010-2011 2011-2012 2012-2013
èEŠ¹èœ èí‚°èœ èEŠ¹èœ èEŠ¹èœ F†ì èEŠ¹èœ èEŠ¹èœ
ñFŠd´
ñFŠd´
õ¼õ£Œ 49288.85 54653.69 57316.66 53860.72 63419.01 62515.92 72770.26 82856.78
ñ£GôˆF¡ ªê£‰î õ¼õ£Œ 37494.75 39007.87 41377.15 39366.84 46639.21 44963.78 52942.82 60448.50
õK 34706.77 33684.37 38129.51 35396.33 43400.25 41438.32 49311.60 56708.34
õK Ü™ô£î¬õ 2787.98 5323.50 3247.64 3970.51 3238.96 3525.46 3631.22 3740.16
ñˆFò ÜóCìI¼‰¶ ªðøŠð´ð¬õ 11794.10 15645.81 15939.51 14493.88 16779.80 17552.14 19827.44 22408.28
ðƒAìŠð†ì õKèœ 8475.31 8510.80 10921.14 8757.78 10233.24 10401.69 11961.94 13756.24
àîM ñ£Qò‹ 3318.79 7135.01 5018.37 5736.10 6546.56 7150.45 7865.50 8652.05
õ†®ò™ô£î ªêô¾ 51502.11 57249.88 62047.64 60016.83 69056.76 71091.30 78825.12 86556.47
ê‹ð÷ƒèœ(è™M‚è£ù ÜóC¡ àîM
17655.15 15995.26 19741.26 19143.81 21623.95 22305.00 24535.50 25589.05
à†ðì)
æŒ×FòƒèÀ‹ 挾è£ôŠ ðô¡èÀ‹ 7114.76 7719.19 9137.34 7988.69 10107.62 9894.38 10883.82 11372.20
áFò‹ Ü™ô£î ªêò™ð£´èÀ‹
4717.10 4567.56 5005.60 4981.18 4510.80 4400.15 4840.17 5324.18
ðó£ñKŠ¹èÀ‹
ã¬ùò õ¼õ£Œ„ ªêôMùƒèœ 9.31 11.19 8.27 6.89 7.13 7.21 7.57 8.02
àîMˆ ªî£¬èèÀ‹ GF ñ£ŸøƒèÀ‹ 13892.75 18956.67 17103.71 20055.34 20482.63 21658.87 23824.76 27398.47
Íôîù 嶂W´ 8333.04 9104.30 10497.67 8609.12 11582.67 12284.69 14127.39 16246.50
Gèó‚ èì¡ õöƒè™ -220.00 895.70 553.79 -768.21 741.96 540.99 605.91 618.03
GF‚ °Pf´èœ
ºî¡¬ñ àðK(+) / ðŸø£‚°¬ø (-) -2213.26 -2596.20 -4730.98 -6156.10 -5637.75 -8575.38 -6054.86 -3699.69
õ†® ªê½ˆ¶î™ 5800.89 5951.56 6255.35 6704.34 6651.19 7646.75 8411.42 9252.56
ªñ£ˆî õ¼õ£Œ õó¾èO™ ªê½ˆîŠð†ì
õ†®ˆ ªî£¬è 11.77% 10.89% 10.91% 12.45% 10.49% 12.23% 11.56% 11.17%
õ¼õ£Œ àðK(+) / ðŸø£‚°¬ø (-) 98.89 1452.25 65.12 -5019.54 35.68 -3396.45 267.02 3912.28
ªñ£ˆî õ¼õ£Œ õó¾èO™ õ¼õ£Œ
àðK(+) / ðŸø£‚°¬ø (-) % 0.20% 2.66% 0.11% -9.32% 0.06% -5.43% 0.37% 4.72%

GF àðK(+) / ðŸø£‚°¬ø(-)J™ õ¼õ£Œ


àðK(+) / ðŸø£‚°¬ø (-) -1.23% -16.99% -0.59% 39.03% -0.29% 20.94% -1.85% -30.21%
GF àðK(+) / ðŸø£‚°¬ø(-) -
(êK‚è†ìŠð†ì¬õ) # -8014.15 -8547.75 -10986.33 -12860.45 -12288.95 -16222.13 -14466.28
12952.25
ñ£Gô ªñ£ˆî àŸðˆF ñFŠH™ GF àðK(+) /
ðŸø£‚°¬ø(-) (êK‚è†ìŠð†ì¬õ) -2.58% -2.42% -2.96% -3.23% -2.73% -3.72% -2.96% -2.37%
ñ£Gô ªñ£ˆî àŸðˆF ñFŠ¹ (GSDP) 310757 353432 370943 397964 450474 436646 487996 547336

# Ïit, rç¡f£l¥g£l v©fŸ v‹gjhš Ϫj kÂ¥ÕLfŸ ã¡ fz¡FfŸ k‰W« M©L ã égu m¿¡ifÍl‹ bghUªjhJ

You might also like