Chöông 1: Phöông trình löôïng giaùc

BA
I 3: PHƯƠNG TRI
NH LƯƠNG GIAC KHÔNG MÂU MƯC

Trong gia
i toan ta thương găp môt sô phương trinh ma cach gia
i tuy ñăc thu cu
a tưng phương
trinh, co thê
goi ño la như ng phương trinh không mâ u mưc. Môt sô PTLG thê
hiên tinh không
mâ u mưc ơ
ngay dang cu
a chung, nhưng cu ng co như ng phương trinh ma thoat trông thây rât
binh thương nhưng cach gia
i lai không mâu mưc (hay cach gia
i không mâ u mưc thương hay
hơn, gon hơn cach gia
i mâ u mưc)
Trong dang phương trinh nay phương phap ñanh gia bât ñă
ng thưc rât thương găp. No gôm
môt sô dang nho
sau:
I. PHƯƠNG PHAP TÔNG BI
NH PHƯƠNG:
A = 0
A 2 + B2 = 0 ⇔ 
B = 0
f1 ( x ) = 0

n
f ( x ) = 0
Hê qua
: ∑ fi ( x ) = 0 ⇔  2 Vơi fi ( x ) ≥ 0, i = 1, n
i=1 ....
f ( x ) = 0
n
Bài toán 1:
Gia
i phương trinh:
x 2 + 2 x sin ( xy ) + 1 = 0 (1)
Giai
2
x 2 + 2 x sin ( xy ) + 1 = 0 (1) ⇔  x + sin ( xy )  + cos 2 x = 0

  x = −1
  x + 1 = 0 
   y = − π + k 2π
sin ( xy ) = 1  2
⇔ ⇔ Vơi ( k , l ∈ Z )
  x − 1 = 0  x = 1
 
 sin ( xy ) = −1 π
 y = − + l ∈
 2
Nhân xet: ñôi vơi bài toán nay ta dê nhin thây dang cu
a no cho nên no trơ
nên dê dang. Do
ño môt kinh nghiêm trong gia
i toan loai nay co le la câ
n thân nhân dang no. Thưc hiên ñươc
bươc nay bai toan xem như ñươc gia
i khoa
ng 7 phân.
Bài toán 2: Gia
i phương trinh:
4 cos x + 2 cos 2 x + cos 4 x = −7
Giai
4 cos x + 2 cos 2 x + cos 4 x = −7
⇔ 4 ( cos x + 1) + 2 ( cos 2 x + 2 ) + ( cos 4 x + 1) = 0

Naêm hoïc 2006 – 2007 41

Chuyeân ñeà Löôïng giaùc vaø ÖÙng duïng
1 + cos x = 0

⇔ 1 + cos 2 x = 0 vô nghiêm
1 + cos 4 x = 0

Vây phương trinh ña cho vô nghiêm.
Nhân xet: Trong bài toán nay ta ña sư
dung môt bât ña
ng thưc quen thuôc cu
a lương
giac: cos x ≤ 1
Môt sô BðT lương giac thương dung ñê
ươc lương:

sin x ≤ 1 , cos x ≤ 1 , a sin x + b cos x ≤ a 2 + b 2 .

Nêu m, n la cac sô tư nhiên lơn hơn 2 thi sin m x ± cos m x ≤ sin 2 x + cos 2 x = 1
II. PHƯƠNG PHAP ðÔI LÂP:
(Con co tên goi la phương phap găp nhau ơ
cư
a-chăn trên chăn dươi 2 vê):
A ≥ M
 A = M
B ≤ M ⇔ 
A=B B = M

Bài toán 1: Gia
i phương trinh:
cos5 x + x 2 = 0
Giai
cos5 x + x 2 = 0 ⇔ x 2 = − cos5 x
Vi −1 ≤ cos x ≤ 1 ⇒ 0 ≤ x 2 ≤ 1 ⇔ −1 ≤ x ≤ 1
 π π
Ma [ −1,1] ⊂  − ;  ⇒ cos x >0 vơi −1 ≤ x ≤ 1
 2 2
⇒ − cos5 x <0 vơi −1 ≤ x ≤ 1
Do ño ta co x 2 ≥ 0 va − cos5 x <0 nên phương trinh cos5 x + x 2 = 0 vô nghiêm.
Bài toán 2:
Gia
i phương trinh:
sin x.sin 2 x = −1
Giai
sin x.sin 2 x = −1
 π
  x = 2 + k1 2π
 sin x = 1 
  x = − π + k π
sin 2 x = −1   2
⇔
4
⇔ vô nghiêm
 sin x = −1  π
  x = − + k1 2π
 sin 2 x = 1   2

  x = π + k2π
  4

Nhoùm hoïc sinh lôùp 11A1 42

Chöông 1: Phöông trình löôïng giaùc
Nhân xet: Bài toán nay co thê
xem như môt bai toan mâ u. Băng cach lâp luân tương tư ta
gia
i ñươc cac phương trinh co dang tương tư:
sin ax.sin bx = 1
sin ax.sin bx = −1
cos ax.cos bx = 1
cos ax.cos bx = −1
Bài toán 3:
Gia
i phương trinh: sin x = x 2 + x + 1
Giai
Ta xet hai trương hơp:
 π 
- Nêu x ∈ [ −1, 0] ⊂  − , 0  ⇒ sin x ≤ 0
 2 
Ma x 2 + x + 1>0 ,suy ra vô nghiêm.
- Nêu x ∈ ( −∞, −1) ∪ ( 0, ±∞ ) thi sin x ≤ 1
2
 1 3 1 3
Ma x 2 + x + 1 =  x +  + > + = 1 , suy ra phương trinh vô nghiêm.
 2 4 4 4
Kêt luân: phương tinh ña cho vô nghiêm.
Nhân xet: Bài toán nay ña sư
dung môt phương phap tim nghiêm trong ñai sô. ðo la phương
phap chia khoa
ng. Phương phap nay thương ñươc dung trong cac bai toan gia
i phương trinh
co tri tuyêr ñôi, co miên gia tri lôn xôn, hay trong cac bai toan bât phương trinh.ñôi vơi
phương phap nay ta chia miên xac ñinh ra tưng khoa
ng ma trên khoa
ng ño ham f không ñô
i
dâu.
Bài toán 4: Gia
i phương trinh:
n
 1  n n
 tgx + cot gx  = cos x + sin x ( n ∈ Z; n >1)
 4 
Giai
cos x ≠ 0 kπ
ðiêu kiên:  ⇔x≠
sin x ≠ 0 2
Do tg va cotg luôn cung dâu nên
n n
 1   1 
n
 tgx cot gx 
 tgx + cot gx  =  tgx + cot gx  ≥2   =1
 4   4   4 
Dâu ñă
ng thưc xa
y ra khi va vhi
khi
1 1 1  1
tgx = cot gx ⇔ tg 2 x = ⇔ tgx = ± ⇔ x = arctg  ±  + kπ
4 4 2  2
Vơi n ∈ Z; n >1 ta xet vê pha
i :
n = 2 ⇒ sin n x + cos n x = sin 2 + cos 2 = 1
Naêm hoïc 2006 – 2007 43
Chuyeân ñeà Löôïng giaùc vaø ÖÙng duïng
n
 1   1
⇒  tgx + cot gx  = 1 ⇔ x = arctg  ±  + kπ
 4   2
n >2 ta co: cos n x ≤ cos 2 x

sin n x ≤ sin 2 x

⇒ cos n x + sin n x ≤ cos n x + sin n x ≤ cos 2 x + sin 2 x = 1

kπ
'='⇔ x= (loai)
2
n
kπ 1
Vây cos x + sin x <1, ∀x ≠
n n
va tgx + cot gx ≥ 1
2 4
Cho nên vơi n >2 phương trinh vô nghiêm.,
Kêt luân: nghiêm cu
a phương trinh la:
 1
x = arctg  ±  + kπ , k ∈ Z
 2
Nhân xet: qua bài toán nay ta thây viêc sư
dung bât ñă
ng thưc kinh ñiê
n trong cac bai toan
giup ta tim ñươc gia tri lơn nhât (hay nho
nhât) cu
a môt biê
u thưc ñê
chăn no lai va ñem ap
dung vao phương trinh bơ
i vi thông thương ñiêu kiên xa
y ra ñă
ng thưc không nhiêu giup ta co
thê
gia
i nhanh cac phương trinh. Phương phap sư
dung bât ñă
ng thưc la môt phương phap
kinh ñiê
n ñươc sư
dung rất phô
biên.
Bài toán 5:
Gia
i phương trinh:
cos x.cos 2 x.cos 3 x + sin x.sin 2 x.sin 3 x = 1(1)
Giai
Sư
dung bât ñă
ng thưc BCS ta co:
cos x.cos 2 x.cos 3x + sin x.sin 2 x.sin 3x = 1(1)
⇔ cos x.cos 2 x.cos 3 x + sin x.sin 2 x.sin 3 x
≤ ( cos 2
x cos 2 2 x + sin 2 x sin 2 2 x )( cos 2 3 x + sin 2 3 x )

= ( cos 2
x cos 2 2 x + sin 2 x sin 2 2 x ) ≤ cos 2 x + sin 2 x = 1

cos x cos 2 x sin 3 x = sin x sin 2 x cos 3 x ≥ 0 ( 2 )

'='⇔ 2 2 2 2 2 2
cos x cos 2 x + sin x sin 2 x = cos x + sin x ( 3)
Ta xet ( 3) ⇔ sin x = 0 ⇔ x = kπ thoa
(2)
Vây nghiêm cu
a (1) la: x = kπ , k ∈ Z
Nhân xet: Bài toán nay lam ta nhơ ñên cac tổng hư u han ơ
bai trươc. Ta cu ng co thê
ap dung
bât ñă
ng thưc BCS (như Bài toán nay) hay bât ñă
ng thưc Cauchy ñê
tim ñươc gia tri nho
nhât
hay lơn nhât cu
a tô
ng ño.
Nhoùm hoïc sinh lôùp 11A1 44
Chöông 1: Phöông trình löôïng giaùc
III. PHƯƠNG PHAP PHAN CHƯNG: (Nguyên ly cưc biên)
A ≤ A1
 A=A1
B ≤ B1 ⇔
A+B=A + B B=B1
 1 1

Bài toán1: Gia
i phương trinh:

sin12 x + cos16 x = 1
Giai
Ta co: sin12 x ≤ sin 2 x ;
cos16 x ≤ cos 2 x
⇒ sin12 x + cos16 x ≤ 1∀x
Vi thê
sin12 x = sin 2 x kπ
sin12 x + cos16 x = 1 ⇔  16 2
⇔x= (k ∈ Z)
cos x = cos x 2

Nhân xet: Bài toán nay thuôc dang phương trinh tô
ng quat sau: sin m x + cos n x = 1 vơi
m ,n tư nhiên.

sin x ≤ sin x sin x = sin x (1)

m 2 m 2

Ta co:  n 2
⇒ n 2
cos x ≤ cos x cos x = cos x ( 2 )
Tư ño ta xet 4 kha
năng cho dang toan nay:
1.Nêu m,n cung chă n. Khi ño:
 sin x = 0

(1)( 2 ) ⇔ 
sin x = ±1 kπ
 ⇔x= (k ∈ Z)
  cos x = 0 2

  cos x = ±1
2. Nêu m,n cung le
. Khi ño:
 sin x = 0
  x = k 2π
sin x = 1 
(1)( 2 ) ⇔  ⇔
 x = π + k 2π
(k ∈ Z)
  cos x = 0  2

  cos x = 1
3. Nêu mchă n, n le
. Khi ño:
 sin x = 0
  x = k 2π
(1)( 2 ) ⇔ 
sin x = ±1
 ⇔  (k ∈ Z)
  cos x = 0  x = π + k 2π
 2

  cos x = 1
4. Nêu m le
, n chă n. Khi ño:

Naêm hoïc 2006 – 2007 45

Chuyeân ñeà Löôïng giaùc vaø ÖÙng duïng
 sin x = 0
  x = kπ
sin x = 1 
(1)( 2 ) ⇔  ⇔
 x = π + k 2π
( k ∈ Z)
  cos x = 0  2

  cos x = ±1
Bài toán 2: Gia
i phương trinh:
1 1 1
+ + =2
1 + cos 2 x 1 + cos 4 x 1 − cos 6 x
Giai
cos 2 x ≠ −1(1)

ðiêu kiên: cos 4 x ≠ −1( 2 )

cos 6 x ≠ 1( 3)
⇒ 1 + cos 2 x,1 + cos 4 x,1 − cos 6 x >0
Theo bât ñă
ng thưc Cauchy:

(1 + cos 2 x + 1 + cos 4 x + 1 − cos 6 x ) .  

1 1 1
+ +  ≥ 9 ( 4)
 1 + cos 2 x 1 + cos 4 x 1 − cos 6 x 
ðăt S = 1 + cos 2 x + 1 + cos 4 x + 1 − cos 6 x
= 3 + 1 − 2sin 2 2 x = 2sin 4 x sin 2 x
3 1
= 3+ − ( sin 2 4 x + cos 2 4 x ) − 2sin 2 2 x − 2sin 4 x sin 2 x
2 2
9 1 2 1
= − ( sin 4 x + 2sin 2 x ) − cos 2 4 x
2 2 2
9
⇒S≤ (5)
2

sin 4 x + 2sin 2 x = 0 2sin 2 x (1 + cos 2 x ) = 0 ( 6 ) sin 2 x = 0

Dâu ñă
ng thưc xa
y ra ⇔  ⇔ ⇔
cos 4 x = 0 cos 4 x = 0 ( 7 ) cos 4 x = 0
9
Hê phương trinh nay vô nghiêm ⇒ S <
2
1 1 1
Tưc la + + >2
1 + cos 2 x 1 + cos 4 x 1 − cos 6 x
Vây phương trinh ña cho vô nghiêm.

Nhoùm hoïc sinh lôùp 11A1 46