You are on page 1of 20

Empresa Chikí

ta un publikashon di

Motivashon ta kuminsá Kámara di Komèrsio i

den tòp di kada negoshi Industria di Kòrsou

Ta komprensibel ku un hende ta tolondrá ora e tuma nota di tur e kosnan ku e mester tene kuenta Su meta ta pa informá i
kuné ora e ke lanta su mes pida negoshi: struktura (NV? Eenmanszaak?), inskribí na Kámara di eduká empresario chikí
Komèrsio, plan di negoshi, finansiamentu, partner, atministrashon na drechi, akomodashon, sitio
stratégiko, maneho di rekurso humano, merkadeo i promoshon, nètwèrk, etc. Niun hende no a pre-
pa e por sigui kontribuí
tendé niun ora so tampoko ku lanta negoshi ta algu ku bo ta hasi un be. E no ta tantu fásil i e ta un na desaroyo
asuntu ku kualke hende mester pensa bon riba dje promé ku e drenta e aventura. E tin su riesgonan ekonómiko di Kòrsou.
mará n’e i ta bon pa no bula drenta sin kontemplá tur opshon bon promé.

Awor esun ku ke lanta un negoshi, sa kiko e ke, unda e ke bai, kiko e ke logra, kon e ke logra su
ophetivonan, i ku ken. E lo purba di atraé e bon hendenan pa yuda su negoshi lanta, laga pianan
Redakshon:
kue tera, gatia den e mundu di kompetensia te pa e lanta para firme riba su mes pianan, i sigui eks-
pandé. Por lo general mester por stèns ku e fundadó, e empresario, ta kapas i motivá pa alkansá e Un tim di Kámara di Komèrsio
metanan ku e mes a pone. E sa kiko su mes kapasidatnan ta i kiko e mester demostrá pa yega aya. huntu ku diferente kolaborador
E mester di yudansa tambe di su hendenan, su empleadonan, pa yud’é riba e kaminda difísil aki. E
mester por konfia kasi siegamente riba nan i sa ku nan lo sigui su instrukshonnan.
Aviso:
Si bo puntra kualke empresario baké, un di e aspektonan ku sigur nan ta konsiderá mas difísil den
Spotlite Productions
hasimentu di negoshi ta pa atendé ku personal. Pero esei ta relativo. Meskos ku tin múltiple ehèm-
pel di empleadonan ku no tin kunes, tin otronan ku hustamente ta demostrá un lealtat i dedikashon Farley Lourens
ku ta di atmirá. Pues, e tin di haber tambe ku e forma ku e empresario mes ta anda ku su staf. Si e Telefon: 461-0907
ta un hende ku ta kana zundra henter dia, kere nos ku su empleadonan ta pèrdè rèspèt p’e i ta pèrdè
Telefon: 510-8284/560-8284
ánimo. Tin masha poko tipo di negoshi ku por drei sin personal – aparte di e doño(nan). Pa mayoria
negoshi ta konta ku pa e por drei di un forma drechi i kontinuo, e mester di mas hende pa duna un E-mail:
man. No nesesariamente riba e mesun nivel i di e mesun tipo di trabou ku e hefenan ta hasi, pero info@spotlite-productions.com
si komplementando loke nan mes por i ta hasi. E ora ei mesora e doño mester tene kuenta ku un
bon pago (salario i kondishonnan sekundario, inkluso orario rasonabel, dianan di fakansi, seguro
médiko, penshun, etc.), pero tambe un dushi ambiente di trabou. Kompaginashon i imprenta:
Drukkerij Amigoe
No tin kos mas demotivante ku un lugá di trabou sushi, kaótiko i inefisiente. Esei ta un señal mesora
na e klientenan ku mihó nan salta e lugá aki i bai buska nan refugio otro kaminda. Kemen, loke ta
konta pa e empleado, ta konta tambe pa e kliente. Di otro banda, si e lugá ta atraktivo i e ta mustra Kordinashon:
bon, e ta hala hende (potensial kliente) i e ta muchu mas agradabel tambe pa e empleadonan traha
Intermediate N.V.
aden. Ademas, pa tene e empleadonan na bo negoshi i pa nan krese i desaroyá samsam kuné, ta
importante pa krea insentivo pa nan tambe keda ku smak den nan trabou i pa nan ke siña aserka. Telefon: 737-1070
Un bon trato di tur forma tambe ta yuda na esei. Ideal ta si por duna empleadonan e oportunidat pa
nan krese den nan funshon i sigui un sierto liña di karera, krea fasilidat pa nan bai kurso i siña mas
abilidat aserka, i asina stimulá nan den tur loke nan ta hasi bon pa e negoshi. Tur derecho reservá ©

Naturalmente un aktitut positivo di e empleado tambe ta importante pa logra ophetivonan mas ayá,
pero empresarionan no mester pèrdè nunka for di bista ku e fuente prinsipal di (de)motivashon den
tur negoshi ta nan mes aktitut, nan forma di atendé ku relashon di trabou, suministradó di produkto
i servisio, kliente, empleado, etc. – den e ròl di modelo pa su empleadonan. Kemen, si nan tuma
un ehèmpel na e doño, ta importante pa e doño mustra un aktitut positivo i motivante. Di ariba, for
di e gerente mas haltu, mester perkurá pa yuda motivá henter personal di kualke empresa. Esei ta
un di e mihó ingredientenan pa garantisá kontinuidat di e negoshi.

2
No lubidá esnan ku ta hasi bon trabou pa e negoshi

Motivashon di trahadó ta un faktor hopi


importante pa desaroyo di bo empresa
H
== Skirbí pa opi empresario ta pensa ku nan trahadónan mester ta kontentu den bo organisashon ta
Farley Lourens == esnan promé pa bai.
di ta risibí un salario i no ta traha riba un faktor importante Esnan ku ménos talento,
Motivá ta nifiká duna aten- manera motivashon pa por risibí produkshon óptimo di nan kapasidat i preparashon
shon na kosnan ku kua e empleadonan. Investigashonnan ta indiká ku e realidat ta ku hende probablemente ta keda,
trahadó ta sinti ku bo ta pero sikológikamente nan
duna balor ku e ta parti di no ta funshoná optimal djis for di e pensamentu ku nan ta risibí pago tambe ta bai.
bo organisashon i ku e por pa nan ehersé un trabou. Banda di un salario tin hopi mas faktor ku
krese i bai dilanti den su ta yuda motivá nan. Nos ta menshoná djis algun ehèmpel: e ambiente Krea energia
karera i bida. Komo empre- Krea energia bèk den e
sario ta bon pa bo puntra na trabou, kolaborashon entre koleganan, e forma kon e empresa ta empleonan strukturando
bo mes kiko ta e kosnan atendé ku e trahadó na momentunan ku e pasa den un fase difísil. formanan pa e trahadó por
ku den bo organisashon ta En korto, esaki ta enserá ku tur kos ku abo komo doño di trabou por desaroyá su talentonan
risibí mas atenshon? Kiko i bai dilanti. Un yabi ta
ta e kosnan riba kua sa hasi pa pone ku trahadó sinti ku bo ta apresiá ku e ta forma parti di pa trese kambio den kon-
deliberá? Kiko ta e kosnan bo ekipo di trabou i bida diario. Tur esei ta yuda motivá e empleado. tenido di nan trabou i/òf
ku sa para ketu n’e? Den e forma (prosesonan) ku
esei e trahadó tin un ròl ta realisá e trabou. Duna
importante? kuminsá mèldu malu mas krese den su funshon. proveé na yena su nesesi- nan tarea i responsabili-
i mas etc. Si bo tin suerte Krea retonan personal pa datnan, e ta kuminsá wak
Komunikashon e lo buska otro empleo kada un. Si un trahadó otro empleo. E trahadónan página 6 >>>>
Bo a nota ku bon tra- otro kaminda. Si esei no sinti ku kompania ya no ta di mas kapasitá i talentoso
hadónan ta demotivá, i ya ta e kaso, e efektonan ta
masha dia no ta puntra kontraproduktivo tantu pa
muchu mas, òf na un dado e empleado mes, komo pa
momento a stòp di hasi bo organisashon den su
pregunta mes? Ni na bo totalidat. Pasobra no kere
persona, ni na nan mes ku e no tin efekto riba bo
(preguntanan reflektivo)? otro trahadónan. Tin un
Preguntanan manera: kiko dicho ta bisa ku kos malu
mi tabata haña asina inte- ta pega mas lihé ku kos
resante di e trabou aki ku bon.
mi a skohe p’e? Kiko ántes
tabata duna mi energia pa Hopi biaha bo ta haña ku ta
hasi mi trabou ku smak? dediká masha hopi energia
Ki tempu i dikon e smak a i atenshon na trahadónan
kuminsá bira ménos? Kiko ku no ta kumpli ku nor-
a bai malu di mi parti ku manan di bo organisashon
e resultá den e demoti- òf únikamente na esnan ku
vashon? E mihó forma pa ta esnan mas briante, bon
abo haña kontesta riba e prepará i ku talento. Pone
inkietutnan ei di bo tra- atenshon na bon komu-
hadónan ta di hasi nan e nikashon ku esnan ku no
pregunta. Purba konstante- sa keha tambe, pasobra
mente di tin tempu pa hiba esnan ku sa ku nan no ta
kòmbersashon i komuniká e trahadó di mas kapa-
ku nan. sitá i ku talento no ta hasi
difísil. E realidat si ta ku
Atenshon nan tambe mester haña
E punto krusial ta keda atenshon. Nan no ta hasi
atenshon. Un bon lider difísil, pero tampoko no
ta realisá su mes ku tur ta duna lo máksimo komo
empleado mester di aten- den nan punto di bista ta
shon. Nan ke sinti ku ta esnan mihó prepará i tal-
tuma nota ku nan t’ei. entoso so ta haña aten-
Feedback efektivo riba shon. Nan ta pensa: pakiko
resultadonan di trabou ta hasi esfuerso si no ta duna
e faktor prinsipal pa motivá balor ni atenshon na e loke
trahadónan pa traha efi- mi ta hasi? Mas ainda e
siente i traha dirigí riba loke ku ami sa ku mi por
logro di metanan. Si pa un hasi, pero ta pensa tòg ku
tempu largu e trahadó nota ami no tin e kapasidat òf
ku bo no tin atenshon p’e, konosementu pa hasi.
lo bo nota ku su pensa-
mentu ta mas otro kaminda Krea retonan
ku na trabou, ku e no ta Banda di e bon komuni-
tuma inisiativa mas, pero kashon mester dediká aten-
ta tuma un aktitut di sinta shon tambe na krea opor-
warda kiko ta pasa. E ta tunidatnan pa e empleado

3
Algu ku ta pone trahadó faya den su responsabilidatnan

Falta di variashon di tarea i promesanan falsu


Por kondusí na demotivashon di empleadonan
D
Arbo Consult ta e úniko emotivashon pa un empleado ta pone ku un kompania por bo no ke ni mira e koló di e
‘arbo dienst’ na Antia. Señor empresa ku bo ta traha den
Arthur Nivillac ta un di e tra- kai atras den e responsabilidatnan ku e mester kumpli kuné. dje, i intelektualmente bo ta
hadónan sosial ku tin ekspe- Demotivashon no ta algu pasahero. P’esei mes ta bon pa frustra i pèrdè e siguransa
rensha amplio den e área di empresanan grandi i chikí tuma nota den un fase tempran kiko den bo mes. Bo tin di traha
maneho di personal. Segun bèk na bo balor propio, sino
e, Arbo Consult ta úniko demotivashon di su personal por kousa na e empresa. Na Kòrsou tin nunka mas bo no por sigui
den e tipo di servisio ku e ta konseheronan profeshonal ku ta duna konseho na kompanianan priva funshoná den merkado lab-
duna su klientenan. “Nos ta i gubernamental kon pa atendé ku temanan manera demotivashon. oral”, asina el a splika.
e úniko ‘arbo-deskundigen’
(manera ta bisa na Hulan- No balotá
des) ku tin te ainda na Antia. demotivashon!
Nos meta ta pa purba di “Nos ta balotá demoti-
kita tur loke ku ta stroba un vashon, pero esaki ta un di
trahadó funshoná optimal e indikashonnan mas impor-
na trabou. Arbo Consult ta tante pa un trahadó kai den
aserka e trahadó for di tres un grado haltu apsentismo”,
ángulo: segun splikashon di señor
- esun di bedrijfsgezond- Nivillac. El a bisa ku no
heidszorg ku ta e parti pasobra e ta malu somá-
médiko, tiko, no pasobra e ta malu
- esun di arbeidsomstan- pa via di no tin mas stimu-
dighedenzorg (kuido di lashon pa traha na trabou,
e trahadó den su am- pero dunadónan di trabou
biente di trabou), ta pèrdè hopi plaka ku tra-
ku ta e parti mas hadónan demotivá. “Shon-
infrastruktural, nan, pa duna balor na nos
- e parti siko-sosial ku ta trahadónan, ban invertí den
e parti mas emoshonal, nan pa nos por krea tra-
i di relashonnan hadónan motivá, outomáti-
sikológiko den trabou kamente ménos lo kai afó
i den e trahadó i nan lo produsí mas ku
su bida privá”, asina e gerensia mes ta spera!”,
señor Nivillac a splika. asina señor Nivillac a bisa
finalmente.
Formashon
profeshonal Arthur Nivillac. MSc
Arbo Consult ta topa ku Arboconsultant
hopi kaso di demotivashon. E edifisio di ARBO Consult ku ta keda na Brievengat. ARBO Consult
“Dikon? Pasobra tin hopi Bethancourtstraat Z/N,
trahadó ku ta hasiendo tra- Telefon 736-6455
bou ku nan lo no a skohe bou. “Un di e indikadónan
na promé lugá pa nan hasi, mas importante ta pa tene
pero mirando ku merkado un persona motivá den su
laboral no ta ofresé trabou trabou i lagu’é sinti ku ora
tur ora, nan mester a tuma e no t’ei, su trabou ta pega.
loke ku nan por a haña. Kuantu balor su presensia
Na di dos lugá, hopi biaha ta nifiká pa e organisashon?
dunadónan di trabou ta pri- Hopi biaha e empleado mes
mintí hopi na momento ku tin ku purba di buska reto
un persona solisitá, pero den e trabou ku e ta hasi,
ora e ta den e trabou, e no purba kibra ku monotonia
ta haña nada di loke ku a den trabou i purba di siguí
priminti’é. Na di tres lugá, invertí den su mes, unabes
nan ta hasi e mesun tipo di ku dunadó di trabou no ta
trabou aña den aña afó sin hasi’é. E tiki ku bo ta hasi òf
niun variashon, sin adelan- e hopi ku bo ta hasi, hasi’é
to, ni oportunidat pa sigui un bon”, asina señor Nivillac a
formashon profeshonal. Ku konsehá.
otro palabra, sin invershon
di parti di dunadó di tra- El a sigui splika ku hopi
bou den e trahadó ta hasi biaha trahadónan demotivá
masha difísil pa e trahadó mester bai den terapia pa
keda motivá”. hasi nan konsiente ku e
Segun señor Nivillac, na spiral negativo ku nan ta
di kuater lugá tin hopi tra- den. “Nan mester sali for
hadó ku no ta haña e reko- di e spiral aki promé ku
nosimentu ku nan mester e bira algu króniko. Bo ta
haña, ehersiendo nan tra- yega asina leu ku tin ora E interior di e ofisina di ARBO Consult.

4
Martinha Nahr: konfiansa propio ta primordial

“Wak problema komo reto den negoshi”


O
Martinha Nahr ta duna nline Administration & Management ta eksistí pa 3 aña. Ta trata kuminsá buska yudansa.
kurso di motivashon na
empresario, pero tambe na di un kompania fundá pa Martinha Nahr ku ta dediká su mes na Un totalidat
empleado. El a bisa ku accounting i servisio di impuesto, konsulta empresarial, plan Ser un empresario ta un
un empresario mester ta di negoshi, kurso di atministrashon, maneho i entrenamentu di Quick totalidat, segun Martinha
motivá, pero e kos di mas Nahr. “Bo por ta un bon
importante pa un empre- Books. Komo empresario e mes, e ta kere ku un empresario mester ta panadero, pero no por
sario tin ta konfiansa pro- motivá, pero mas ku tur kos un empresario mester tin konfiansa propio manehá un panaderia bon.
pio pa e keda motivá. E pa e por tin éksito den su negoshi. Hopi empresario no ta bai
empresario mester kere tayer di trabou i kurso chikí
den su mes. Hasiendo esei ku ta hopi importante pa
bo ta vibra loke bo tin den yuda den maneho”, el a
bo mes loke bo por i sa. E opservá. Komo empresario
empresario ku falta konfian- bo tin di siña pone límite
sa, ta reflehá esaki muchu i siña bisa ‘no’ ora esaki
mas leu ku e mes por kere mester. Siña bisa ‘no’ na
i e ta riparabel asta serka e kliente ku bo no ta kon-
su klientenan. “Motivashon fia, si bo sinti ku no ta
ta pa bo ta lanta bai trabou un bon hende pa bo tuma
i pa hasi negoshi, pero e komo kliente. Hopi biaha
konfiansa propio ta muchu e empresario ta sinti ku e
mas importante. E ta laga kliente no ta honesto, pero
bo keda motivá. E moti- e ta tum’é tòg pasó e ta un
vashon ta pone bo bai tra- empresa chikí i mas kliente
bou i e konfiansa ta pone mas mihó, sigun su pensa-
bo habri e porta i hasi bo mentu. Pero e mester tene
trabou”, segun splikashon na kuenta tambe ku, ora e
di señora Nahr. kliente resultá di ta esun
robes, tòg despues di tur
Kurso e siñalnan ku e empre-
Den e kursonan ku e ta sario tabatin, pa esaki no
duna na empresario, e ta demotivá e empresario. E
papia mas di e konfiansa por a hasi un eror di a
propio i kon pa bo tin kon- aseptá e kliente, pero mihó
fiansa den bo mes, i kon Martinha Nahr ta duna empresario 10 punto di atendé pa e keda motivá. ta pa tuma esaki komo un
ta aserká otronan. E grado eksperensia i un siguiente
di motivashon hopi biaha importante. Analisá bo mes kita un banda krítika sin tin miedu di faya di no biaha pa duna oido na bo
por kai mas tantu bou di komo empresario konstan- base. Esun ku base bo ta por mantené nan komo mes presintimentu. Sòru
empleado. Ta tarea di e temente i saka for di esei sigui traha riba dje. Ku tur kliente. Esaki ta husta- pa e kliente ta kontentu,
empresario pa motivá su loke bo a hasi fout, drech’é krítika bo ta sinti ku ta pa mente un oportunidat di pero no mester ta asina
empleadonan i sin mas e i sigui padilanti. Keda abo, semper hasi bo bèst. amplia e negoshi i krese. ku esaki ta bai kontra di
empresario mes mester ta amplia bo konosementu pa Atrobe, p’esei bo mester P’esei bo ta hasi negoshi, abo komo empresario su
motivá kaba. Ta importante e konfiansa ku bo tin sigui tin e konfiansa propio pa esta pa bo krese i asina reglanan di etikèt i hones-
segun señora Nahr pa e krese. asina por analisá e krítika duna servisio na mas kli- tidat. Pone den balansa e
empresario tin: ei. Sea bon òf malu, e kli- ente i krese komo empre- relashon emoshonal ku e
- asertividat Miedu ente ta duna bo algu di su sario. Otro miedu ku un kliente.
- e abilidat pa por manehá Pa bo ta empresario no ta mes, di loke e ta haña ku empresario por eksperen-
e negoshi fásil, pero si un persona a abo no a hasi korekto den siá ta esun di pobresa, Pa keda motivá
- konosementu di su disidí ku e ke ta empresa- su bista òf loke e ke mira esta ora bo no tin entrada Martinha Nahr a bisa ku ta
trabou òf fishi. rio, e mester pone miedu ku por otro. E por ta krítika òf entrada iregular. bon pa evaluá bo mes bon,
- motivá e trahadónan un banda, sino e no ta bon òf malu, pero komo wak tantu bo fout komo
pa nan por duna bon bai dilanti. Martinha Nahr a empresario bo tin di tum’é E fout mas grandi bo chènsnan. Un bon
resultado. eksperensiá den su karera i traha riba dje. Un otro di empresario empresario ta krese den
ku tin hopi empresario ku miedu ku Martinha Nahr a Segun Martinha Nahr, un su negoshi i ta keda tèst
Kana pareu miedu i pa diferente moti- konstatá serka empresari- empresario hopi biaha su mes konstantemente
Motivashon i resultado ta bu. Por ta miedu pa krítika. onan ta di faya òf tin hopi ta buska yudansa ora ya pa e por duna mihó di su
kana pareu, sino no por Un empresario mester sa éksito den negoshi. Tin e barku a senk. P’esei mes, di su eksperensia i
hasi negoshi. Tin empre- kon pa trata ku krítika i empresario ku ta kuminsá den e kursonan di moti- produkto, pa e duna otro
sario ta bai kliente sinta ta importante ku ora haña ku un empresa i tin miedu vashon i konfiansa propio hende servisio di kalidat i
papia hopi kuné i sin logra krítika, no defendé bo mes ku nan ta hiba pèrdida. Ta ku e ta duna, e ta pone pa e por tin satisfakshon
nada. Esaki ta un situa- mesora sin tuma nota. normal den kualke negoshi énfasis riba 10 punto ku den su trabou.
shon, segun Martinha Hopi biaha e momentu ku ku a kaba di kuminsá, ku empresarionan tin di tene Finalmente, konsiderá
Nahr, ku komo empresario nos ta hañando krítika, nos den e promé aña bo no ta kuenta kuné ora di hasi problemanan komo un reto
bo tin di aseptá, sin deses- no ta ophetivo mas. Mihó logra hasi ganashi. Sinem- negoshi. en bes di problema. Kada
perá i sigui padilanti. No ta skucha e krítika i analisá bargo, esaki no mester ta un ku bo pasa riba dje, bo
ta tur kliente lo bisa bo si esei, i evaluá bo mes komo un estorbo pa e empresa- Kada un di e puntonan a logra un paso mas dilanti
mesora. Ta esei ta kon- empresario honestamente rio sigui padilanti. ta kana drenta otro i si den e mundu empresarial
fiansa propio. No laga otro- a base di e krítika ku bo ta Tambe tin empresario ku un empresario tene bon i e konfiansa den bo mes
nan demotivá abo komo haña. Tin hende ta kritiká tin miedu di tin hopi éksito kuenta ku nan, asina ku lo krese pa bo por keda
empresario. P’esei tambe komo parti di nan karak- den su negoshi. Asina e e kuminsá ripará di unda motivá i tin plaser den loke
e konfiansa propio ta asina ter i e empresario mester klientenan bira hopi, nan e foutnan ei ta bini, e ta bo ta hasi.

5
No lubidá esnan ku ta hasi bon trabou pa e negoshi

Motivashon di trahadó ta un faktor hopi


importante pa desaroyo di bo empresa
interesante?
página 3 >>>> - Kon lo bo ke mira
kambio den esaki?
- Bo ta haña ku ta
datnan diferente. Promové rekompensá bo pa e
kreatividat i duna nan mas loke bo ta duna di bo
outonomia. parti?
Un trabou atraktivo ta krea - Den ki áreanan bo ta
metanan ku trahadónan haña ku mester duna
mester alkansá; individual bo mas
i komo grupo. Laga nan responsabilidat?
sinti kon balioso nan kon- - Unda bo ke ta den e
tribushon tabata pa logra organisashon aki tres òf
metanan ku abo a pone pa sinku aña?
bo organisashon realisá. - Unda bo ke mira
Reta nan pa desaroyá nan kambio den bo trabou?
kapasidatnan a base i eks-
pandé nan konosementu. No ta nesesario pa bo haña
Insentivá nan pa bini ku kontesta riba tur kos den un
idea nobo i duna nan espa- kòmbersashon. No pensa
sio pa implementá esaki. tampoko ku abo por resolvé
tur kos den un biaha. Abo
Tene kòmbersashonnan ku tampoko no tin kontesta i
bo empleadonan i hasi nan solushon pa tur kos. Huntu
preguntanan, entre otro: boso dos mester pensa i
- Kiko ta bo kapasidat i trabou? ku no ta hasi uso di wak kon i kiko por hasi pa e
- Bo sa kon importante konosementu ku bo ta - Kiko ta e kapasidat i dje? trabou ta mas interesante i
bo ta e kompania aki? usa pa realisá bo konosementu ku bo tin - Bo ta haña bo trabou atraktivo posibel.

Ofisina pa Propiedat Intelektual ta informá


Kiko ta Propiedat Intelektual?

26 di aprel ta e dia riba kua mundialmente “Dia Internashonal di


Propiedat Intelektual” ta keda selebrá. Ora nos ta papia di
Propiedat Intelektual nos ta referí na kreashonnan salí for di
mente di hende. E ta duna e kreadó, un derechi eksklusivo riba su
kreashon manera su invento òf su marka.

Ofisina pa Propiedat Intelektual tin e tarea di promové kreatividat


i stimulá inovashon bou di e komunidat. E ofisina ta informá i
animá pa protehá inovashonnan i markanan, ya ku derechi di
propiedat intelektual ta permití un kreadó di un obra òf e inventor
di un produkto of sistema di trabou nobo òf un doño di un marka
pa gosa di e benefisionan di su trabou òf di invershon ku el a hasi
pa su kreashon.

Últimamente ta notabel ku mas i mas, nos hendenan ta bira


� pa registrá bo marka
konsiente di e balor di nan propiedat intelektual. E propiedat aki,
sea ta un marka òf un invento por keda registrá na Ofisina pa � pa protehá bo patènt
Propiedat Intelektual. Na momentu ku e marka òf e invento keda
registrá abo komo doño di e marka òf e inventor ta haña un � pa proba ku ta Bó kreashon
derechi eksklusivo riba e marka òf e invenshon. Di e forma aki ta
evitá ku pa kualke rason un otro persona por hasi uso di sea e
marka òf e invenshon sin su pèrmit.

E yabi pa deskubrí e potensialnan humano ta un sistema efektivo


di propiedat intelektual. Dikon? Paso un sistema efektivo di
propiedat intelektual ta stimulá inovashon i kreatividat kual ta
resultá den desaroyo ekonómiko. Ta notabel ku paisnan ku ta
apliká un sistema asina tin un desaroyo ekonómiko positivo.

Ofisina pa Propiedat Intelektual di Antia Neerlandes ta felisitá tur


kreador, inventor i doñonan di marka riba Dia Mundial di Berg Carmelweg 10ª
Propiedat Intelektual. Telefon: 465-7800
Email: bipantil@curinfo.an
Editá pa: Ofisina pa Propiedat Intelektual di Antia Hulandes Web: www.bureau-intellectual-property.an

6
Guia empresario pa operá segun Plan di Negoshi

Coach Caribbean HR Support un servisio pa


empresa chikí saka lo máksimo di rekurso humano

D
ia 1 di mei 2004 señornan Pieter Spuijbroek i Anthony Richardson
Den kòmbersashon ku malu. Kon mi mester
señor Spuijbroek i seño- a uni forsa i konosementu pa lanta nan propio empresa Coach atendé esaki?
ra Adeliene Thielman Caribbean. Señor Spuijbroek ta un profeshonal riba tereno - Kiko SVB mester paga
enkargá ku realisashon di di Rekurso Humano i señor Richardson un spesialista riba tereno di mi pa un trahadó ku ta
enkargonan ku HR Sup- malu i ki dia mi ta haña
port tin, nan a konta kon a Bedrijfskunde. Na kabamentu di aña pasá Coach Caribbean a agregá un e sèn aki?
bin riba e idea pa lanta un servisio dediká na duna konseho i asistensia na empresanan mediano - Kiko ta e kosnan ku mi
departamentu dediká na i chikí riba tereno di maneho di Rekurso Humano. E servisio aki nan mester atministrá den
duna servisio riba tereno di fail di un empleado?
rekurso humano na e sek- a yama Coach Caribbean HR Support. Pa e servisio aki HR Support ta - Kiko mi mester hasi
tor di empresa mediano i mas kompletu posibel e kompania a uni forsa ku algun otro partner ku pa mi personal
chikí. Señor Spuijbroek a ta e kompania di abogado VanEps Kunneman Van Doorne, KeyComp i funshoná mihó?
informá ku tempu e tabata - Ki ora mi mester duna
traha na Deloitte & Touche, Arbo Consult. oumento di salario?
nan tabatin hopi enkargo - Kiko mi mester hasi pa
di kompanianan ku ta kai despedí di un trahadó?”
bou di kategoria di empre-
sa grandi pa duna kon- HR Support por duna kon-
seho i mehorá nan mane- seho i asistensia relashoná
ho riba tereno di rekurso ku e.o. asuntunan ku tin di
humano. “Tantu ami komo haber ku posishon hurí-
señor Richardson a nota diko di bo trahadónan i nan
ku serka hopi kompania kondishonnan di trabou.
grandi tabatin un defisien- Tambe pa traha dossier i
sia grandi den maneho di fail di e trahadónan; mane-
faktornan ku ta importante ho di apsentismo; sistema
pa un kompania por drei pa evaluá prestashon i fun-
efisiente i salú, manera shonamentu; selekshon i
e tereno riba kua ami ta kontratashon di empleado.
spesialisá ku ta Rekurso “Pa un preis pa luna hopi
Humano. Den e kòmber- atraktivo i pagabel, nos ta
sashonnan ku nos tabatin perkurá pa empresanan
ku otro e tempu ei, nos mediano i chikí logra lo
tabata bisa ku si serka kom- máksimo di e kapasidat-
pania grandi e situashon ta nan di nan empresa i nan
manera nos a konfrontá, e personal.”
lo no ta distinto den e sek-
tor di empresa mediano i Plan di Negoshi
chikí. Esei a trese nos riba Un otro faktor ku señor
e idea pa lanta nos propio Spuijbroek a pone hopi
empresa pa duna servisio énfasis riba dje ta ku nan
na e sektor di empresanan a nota ku hopi empresa a
mediano i chikí.” traha un Plan di Negoshi
: Pieter Struijbroek i Adeliene Thielman ke pa empresarionan (Business Plan), pero
Servisio di saka lo máksimo for di nan rekurso humano. a hasi esaki djis pa pidi
Rekurso Humano finansiamentu serka un
Señor Spuijbroek a bisa instansia finansiero. “Ta
mas leu ku despues di no tin e konosementu kon mentu akuerdonan di Pregunta frekuente lástima di bisa ku unabes
hasi un sondeo i alabes e pa hasi’é. Banda di esaki trabou pa medio di kon- Ku e asistensia riba tereno esei ta realisá, ta warda
kuater añanan di eksisten- nan no tin espasio pa tuma tratonan; sistemanan pa di rekurso humano Coach e Business Plan den lachi
sia di Coach Caribbean, a eksperto riba e tereno aki evaluá prestashon di tra- Caribbean - HR Support i no ta sak’é mas. Nos ta
resultá e loke nan a pensa den servisio. Pa medio di hadó i formanan di rekom- ke logra ku empresarionan brinda guia i asistensia pa
en bèrdat tabata kuadra nos servisio HR Support, pensá esaki, i pa mehorá por dediká atenshon na e e empresa por operá kon-
ku realidat. Nos klientenan nos por duna konseho riba prestashon den kaso ku loke ta nan ‘core business’. forme nan Plan di Negoshi.
ta sumamente satisfecho e tereno aki i tambe asistí tin defisiensia òf e produk- “E empresario mester por Si trahando ku e kompa-
ku mehorashon di mane- den implementashon pa un shon no ta manera deseá; dediká atenshon na loke nia nos nota ku mester
ho diario di nan kompania preis dentro di nan posibili- asistensia pa atkerí i tuma e ta hasi mihó. Nos sa ku hasi ahuste na e Plan di
despues di a risibí konse- datnan finansiero.” personal den servisio; tin hopi faktor ku nan mes- Negoshi, nos lo duna kon-
ho i asistensia den imple- atendé ku aspektonan ter tene kuenta kuné pa seho pa adaptashonnan i
mentashon di e konse- Algun servisio ku ta toka SVB; atmin- un bon operashon di nan su implementashon pa e
honan ku nan risibí serka HR Support, manera señor istrá dianan di malesa i negoshi, pero ta di kom- empresa por operá mihó
Coach Caribbean. “Si mi Spuijbroek i señora Thiel- vakashon; pagonan sala- prondé ku un hende no por posibel.
tuma por ehèmpel maneho man a informá, den algun rial etc. ta eksperto riba tur tereno
di rekurso humano, mayo- luna di tempu ya tin dife- Segun e empresanan ta i ta limitá na tempu tambe. Coach Caribbean
ria empresa chikí no tin un rente kliente satisfecho ku krese i ke tuma sierto tarea Nan ta aserká nos ku pre- Pietermaai 18
maneho di rekurso huma- e servisio. over, nos ta habrí pa esei guntanan manera: Telefon: 462-6224
no. No pasobra nan no “Nos por menshoná algun i ta duna guia i asistensia - Mi tin hopi problema ku Website: www.coach-
ke, pero simplemente nan ehèmpel manera traha- den esei tambe.” trahadó ku ta mèldu caribbean.com

7
Kòrsou en general i departamentunan di maneho
di Rekurso Humano en partikular atenshon:

Skout talento entre Mini Empresarionan


di Junior Achievement Curaçao
A
ktitut profeshonal i moti- na momentu ku di negoshá pa den un situashon manera kaso otro palabra, mester tuma tempu
vashon di hóben Mini trabou i ora di duna guia den e di bahamentu di trabou òf demo- na alokashon di kada posishon
Empresarionan di e skol- trayektoria di e karera individual tivashon. Ora un persona disidí den e kompania pa sigurá ku e
nan ku a partisipá òf ku awor ta den e organisashon. di kuminsá traha riba su mes pa persona indiká haña e posishon
den e proseso di Junior Achieve- su mes por lo ménos e tin e abili- adekuá pa su personalidat, kom-
ment Curaçao, ta demostrá ta- Bahamentu di datnan básiko i sa ku tin kaminda petensia, ambishon, prepara-
lento empresarial. Nan ta impre- trabou i motivashon pa kana pa asistensia i pa bon shon, interes i motivashon.
shoná esnan ku a atendé ku nan Profeshonalnan ku ta yuda guia maneho di empresa.
den nan trayekto di negosiashon, e Mini Empresarionan di JA Pa loke ta trata insentivonan di
maneho di empresa i di e parti di Curaçao riba base boluntario ta Maneho di motivashon ku nos Mini Empre-
repartishon di trabou den kon- sumamente kontentu ku e pre- Rekurso Humano sarionan por hasi uso di nan
teksto di Mini Empresa. Hot spots parashon ku nos hóbennan ta dis- Manera hopi Mini Empresario ta pa loke ta nan empleadonan, ta
kaminda JA Curaçao ta aktivo frutá pa medio di e programa aki. realisá durante e proseso mester implementashon di u sistema di
pa forma i skout Mini Empresa- Hopi ta mira e preparashon ku e dediká tempu na un bon maneho duna nan komishon a base di loke
rio ku talento i ambishon profe- generashon aki ta risibí komo un di e Rekurso Humano den e nan produsí. Otro medio pa si-
shonal i aktitut empresarial ta base pa nan por ta outosufisiente negoshi pa mayor efektividat. Ku gurá motivashon di empleado ta di
Regina Pacis VSBO, Openbaar hasi nan akshonista. Ser akshon-
SBO Ban Bria i Opleidingen en ista den bo propio negoshi, ta
Trainingen Curaçao (OTC). Aki pone ku bo ta paga tinu mihó na
e método a demostrá di produsí maneho di bo kompania i di e
i desaroyá hóbennan di kua he- efektividat di e rekurso humano
fenan di rekurso humano aktual i di e organisashon.
den futuro lo keda enkantá kuné

NOBO! RBTT Travel Card


Eksplorá mundu ku
RBTT Travel Card!
Ora bo biaha bo ke disfrutá sin límite. RBTT Travel Card,
optenibel na Euro i Dòler, ta bo kompañero di biahe ideal.
Na kua parti di mundu ku bo ta, na tur momento. Bo ta
paga ku siguridat den pakus, pa hür outo òf na hotèl.

Depositá e montante deseá riba e karchi personal pre-pagá


i eksperenshá e benefisionan di RBTT Travel Card:
• Rekargabel te ku 2000 US dòler òf Euro
• 24/7 sèn kèsh na tur bankomátiko ku tin e logo di VISA
• Uso lokal i internashonal
• Rekargabel via RBTT Netbank
• Risibí te ku 2000 Fun Miles

Pa mas informashon yama 763 8438 òf pasa serka nos!

8
3499_5_RBTT_Ad_7k260_XX.indd 3 7/12/07 10:18:18 AM
Gerensia di e negoshi ta keda finalmente responsabel tòg

Delegá tarea i responsabilidat ta na


benefishi di tantu empresario komo empleado
D
== Skirbí pa elegamentu ta e ehersisio den kua dunadónan di trabou i nan miembronan di personal
Farley Lourens == riba sierto método ku bo ke
managernan ta duna empleadonan sierto responsabilidat i apliká, e persona na kua
E otro banda di medaya tareanan spesífiko pa kumpli kuné. Delegá tarea i responsabilidat bo ta delegá e tarea mes
ta ku delegamentu por ta un komponente vital di maneho den un empresa òf organisashon. Den mester ta kere firmemente
oumentá satisfakshon den e loke bo ke apliká i
di empleadonan i krea kaso ku e ehersisio ta bon ehekutá e ta hasi posibel ku dunadónan di mester tin kalidatnan pa
espasio i oportunidat pa trabou por focus mas riba maneho, desaroyo i ehersisio pa kresementu traspasá bo mensahe.
empleadonan desaroyá di un empresa.
nan abilidatnan bai dilanti Kon prepará e
den nan karera. Ora ku e delegamentu
delegamentu ta bon ehe- Pa kuminsá bo mester
kutá, hinter e ekipo di tra- traha un plan kiko, kon i
bou i e negoshi den su na ken bo ta bai delegá.
totalidat ta benefisiá di No duna enkargonan estilo
esaki. hapsnap (‘ad hoc’). Promé
ku bo komuniká ku bo
Relashoná ku e tópiko tin empleadonan tokante un
algun pregunta esensial òf mas proyekto, abo mes-
ku abo komo empresario, ter a definí tur kos spesí-
manager, supervisor òf fiko relashoná ku e proyek-
hefe di departamentu mes- to. Algun punto importante
ter hasi: ku lo bo mester diskutí na
1.) Mi ta delegando momentu di delegá ta:
sufisiente i efektivo? • Kiko ta ophetivo di e
2.) Kiko mi por delegá? proyekto?
3.) Kiko mi no mester • Dikon e ta importante
delegá? pa e empresa?
4.) Na ken mi mester • Kiko ta su relashon ku
delegá? ophetivonan di e
5.) Kon ta prepará e kompania?
delegamentu? • E nivel di outoridat
ku bo ta duna e
Pa bo sa ku komo empre- empleado(nan)?
sario bo ta delegá sufisien- • Na kua fase bo ke pa
te, lo ta bon pa bo puntra nan reportá na abo
bo mes lo siguiente” “Mi relashoná ku e
kompania por sigui sin ami, desaroyo?
pa un motibu òf otro, ta poné ideanan nobo? Tareanan pa kua bo spe- Nos ke bisa ku énfa- • Kiko ta e kosnan
ousente pa tres luna? 8) Bo ta nota ku salisashon ta muchu haltu sis ku delegá no ta nifiká ku mester di bo
Si bo kontesta ta si bo por produkshon ta baha Tareanan pa kua bo spe- kita responsabilidat for di aprobashon promé ku
asumí ku bo ta delegá di ora ku bo ta ousente? salisashon ta muchu abou kurpa. Otro hende lo por ehekushon?
un forma eksitoso. 9) Bo ta nota ku moral Na terser bo por delegá: ehekutá e tarea(nan) pero • Mester ehekutá
di bo empleadonan ta Trahamentu di bo website, abo ta keda esun prinsipal puntonan spesífiko
Si bo ke ta mas sigur purba abou? bo payroll, diseño gráfiko responsabel. segun un lista di tarea?
kontestá e 10 siguiente 10)Bo ta nota ku bo di bo avisonan, atminis- • Kiko ta rekursonan ku
preguntanan: empleadonan no ta trashon, etc. Nos tin sigur Na ken mester bo ta pone na
1) Bo ta trahando hopi pará tras di bo ku tin empresanan chikí delegá? disponibilidat di e
ora èkstra pa realisá bo desishonnan? spesialisá riba nan tere- Buska e persona(nan) empleadonan
trabou? no ku kua bo por krea un indiká pa e tarea(nan) i na (presupuesto, finansa,
2) Bo ta bai kas ku trabou Si bo kontesta ta si pa relashon fruktífero. ken bo por delegá respon- miembronan di
pa sigui traha den sinku òf mas di e dies pre- sabilidat. No delegá na e personal, training
oranan di anochi i/ guntanan aki, bo no ta de- Kiko no mester promé persona ku bini na spesial, ekipo etc.)?
òf fin di siman? legando sufisiente. delegá? bo mente òf únikamente Importante:
3) Bo ta keda posponé Algun ehèmpel di loke bo na e miembronan di bo - Stipulá ‘deadlines’: ki
trabou ku ta tuma hopi Kiko por delegá? no mester delegá: staf ku kua bo tabatin eks- dia ta kuminsá i ki dia
tempu pa realisá? Lo bo puntra kiko mi por • Desaroyo di karera di perensianan previo. Kasi e enkargo mester ta
4) Bo no tin sufisiente delegá? Si bo tuma un tiki bo empleadonan sigur tin miembro di bo realisá?
konfiansa den abilidat tempu pensa i analisá bo • Evaluashon di nan staf ku tin kalidatnan ku - No pone ku bo emplea-
di bo empleadonan? negoshi bon, lo bo nota ku prestashonnan kisas bo no a deskubrí i donan mester bin bèk
5) Ora bo ta delegá un tin tarea i responsabilidat • Akshonnan pa disipliná desaroyá ainda. Ta fásil pa serka bo pa kada
òf mas tarea, bo ta djis ku bo por delegá. Nos lo òf mustra apresio kada bes apuntá e mesun detaye.
bisa bo empleado(nan) duna algun ehèmpel. • Tareanan ku ta kontené hende(nan). Esaki ta traha - Deliniá e resultadonan
pa hasi’é? informashon kontra-produktivo i ta baha deseá - no e método.
6) E resultado di trabou Na bo empleadonan bo por konfidensial di moral di e otronan. - Delegá e ophetivo - no e
ku bo empleadonan ta delegá: kompania E abilidatnan i estilo per- prosedimentu.
realisá ta mas abou di Tareanan di kua abo • Aktividatnan di kua e sonal di e empleado(nan) - Finalmente, ta abo
loke bo ta spera? tin hopi eksperensia di ophetivonan no ta definí ku bo apuntá mester kuadra ta keda responsa-
7) Bo ta nota ku bo enkargo(nan) anterior i di un forma kla ku e enkargo. Por ehèmpel bel pa e proseso di
empleadonan no ta pro p’abo ya ta rutina si e enkargo ta train e otro delegamentu.

9
RRR Consulting ta dun

Promové motivashon i siña kon pa

R
M.E.P.I.C.T. System ta un 10 diferente isla di Karibe. señor Bourne a splika. RR CONSULTING ta hasi investigashon di merka
tipo di training personal “Mi a train mas di 100
Señalnan di entrenamentu di motivashon i coaching segun e sis
ku ta yuda e kliente i ta hende den mi bida di dife-
dun’é e tipo di motivashon rente nivel kultural i tambe demotivashon Mishon di e empresa ta pa sigui mehorá nos mer
ku e mester. Training den di diferente preparashon Agreshon: kontra perso- téknikanan di inovashon i entrenamentu di bienestar k
grupo ku ta spesial pa profeshonal riba nivel di na individual i kontra e
mihó rekursonan ku ta responsabel i konfiabel di manera
kliente i servisio na kliente maneho di empresa. Mi kompania. Komportashon
i bienestar, informashon ta duna entrenamentu di infantil òf reakshonnan di servisio i di kalidat. Vishon di e empresa ta pa mehorá kali
riba investigashon di motivashon na Kòrsou pa desepshon kontra kolega. e mundu ku ta kambia kontinuamente i kaminda ta duna
merkadeo i enkuestanan motibu ku mi a bishitá e Opseshon: na vários
ku tur su konseptonan.
empresarial. isla i mi a realisá ku aki tin okashon, pero no semper
Señor Rodney Bourne a oportunidat pa ekspandé ku aspektonan di nunka
splika ku den e último 15 pa otro pais na mundu. ta satisfecho.
añanan e tabatin e opor- Tambe mi sa ku e isla ta trabou bon hasi. Orguyo bou) manera mester.
tunidat pa traha komo masha bunita pa biba i e Resignashon: personan- so tampoko no ta paga
gerente di benta i coach hendenan ta masha ama- an ku ta bira resigná pa e hipotek”, segun señor 1. Introdusí un propósito
ku ta motivá personal pa bel. Aki tambe mi a haña ambiente ku nan ta den i Bourne. serio di trabou. Un aspe-
un empresa norteameri- e oportunidat di siña dife- nan ta pèrdè interes. kto masha krusial den tra-
kano. El a biba i traha den rente otro idioma”, asina Loke managernan bou ta pa krea un am
Tres meta di importante ku por hasi biente di propósito. Duna
mester tene kuenta ku n’e Pa satisfasé e tres meta- e trahadó un motibu paki-
di personanan na trabou: nan aki un persona ta ko e mester t’ei, ku ta mas
Gerensia mester kom- dependé di tantu aspe- importante ku e salario
prendé semper ku pa ktonan organisatorio ku e ta gana. Kada man-
mantené entusiasmo bou komo sosten diario di ager mester sali dilanti
di e trahadónan, mester managernan kaminda e pa defendé e unidat ku
stipulá 3 punto di salida ta traha. Si e kompania e ta representá. Loke ta
importante ku ta yuda e tin un aserkamentu sólido sigui ta un deklarashon
empresa kumpli ku su pa loke ta aspektonan di ku tur hende mester
metanan: talento, un mal manager atmirá i respetá. A desa-
Igualdat: Rèspèt pa tra- por balotá esaki den su royá e deklarashon aki
hadónan i pa trata tur unidat. Pero segun señor den empresanan media-
hende di forma hustu den Bourne, managernan ku no. “Benefishinan tin di
áreanan manera pago di ta sabí por bini ku idea haber ku hende. Sea ku
salario, benefisio i seguri- kreativo kaminda nan ta ta trabou pa yena formu-
dat di trabou. lanta entusiasmo i kom- lario òf si ta chek ta skirbi.
Logro: Un hende mester promiso di trabou serka Sea ku e hendenan aki ta
ta orguyoso di su trabou, nan trahadónan. Di e haña trato ora ku nan ta
logronan i tambe nan forma aki nan por haña malu òf ora ku nan ta den
doño di trabou. un tipo di motivashon pro- problema”, segun Rodney
Amistat: Mester tin un fundo riba motivashon di Bourne
bon relashon (produktivo) nan trahadónan. Esaki aki ta krea un bon
entre empleadonan di e impreshon i a diseñ’é den
empresa. E parti di mas importante un empresa chikí kamin-
Mester mantené un ambi- ta pa duna trahadónan da ta duna hopi atenshon
ente un ambiente di tra- un sentido di seguridat di na esfuerso profesho-
bou entusiasmá i tene manera ku nan por ehersé nal i ehekutivo. A krea
kuenta ku diferente meta nan labor sin miedu, den e lema aki spesial pa e
manera empleadonan ku kaso ku nan trabou haña tipo di departamentunan
ta traha pa e kompanian- problema aden. Den e kaminda semper burokra-
an kaminda un òf mas di aspekto aki no por papia sia ta dominá. Esaki ta un
e faktornan aki no t’ei. Pa di mandamentu di hende deklarashon kaminda hen-
krea un ambiente laboral kas, loke ta un desishon denan ta traha di kurason
di entusiasmo, gerensia di último remedi i esaki no ku nan mente i nan kurpa
mester kumpli ku tur e ta djis un opshon pa pasa na lugá i kaminda nan ta
tres metanan aki, sea ku den tempu malu. Pero krea e formanan nesesa-
tin un òf mas di e faktor- seguridat ta djis e kumin- rio pa sobreviví.
nan aki ku no t’ei i na sier- samentu. Si atendé un ke
to okashon mester tene otro di un forma korekto, 2. Duna rekonosimentu.
kuenta ku tin trahadónan mester tene e siguiente Managernan mester reko-
na empresanan kaminda puntonan aki na konsid- nosé tur trahadó i e kon-
tur e elementonan aki ta erashon pa loke ta trata tribushon ku nan ta duna
presente. “Bo no por rem- sosten di trahadónan i den komunidat, sea ku ta
plasá esun mito pa un nan meta pa logra éksi- un kontribushon grandi
otro. Rekonosimentu den to. Esaki lo duna nan e òf chikí, kada un di nan
trabou no ta remplasá un oportunidat pa krea entu- ta haña rekonosimentu.
mihó salario i plaka no ta siasmo i pa ehersé nan Lema di hopi manager ta:
remplasá orguyo pa un ròl (responsabilidat di tra- pakiko mi mester gradisí

10
na training i coaching

atendé responsabilidat den trabou


adeo, training na nivel di benta, nan rekonosimentu ora ku empresa. “Kon bo por sa Tin algun prinsipio básiko den e organisashon. Frus-
mester hasi esaki. loke ta opviamente impor- ku por mehorá esaki sup- trashon di trahadó sin un
stema nobo ku yama M.E.P.I.C.T.
tante pa bo trahadónan stansialmente. sistema adekuá di komu-
rkadeo di investigashon i tambe 3. Sea un bon ehèm- pa kaba ku nan trabou? E promé kos ku mester nikashon ta un di e resul-
ku konseptonan, ku ta duna e pel pa bo trahadónan. Puntra nan! Senarionan pasa ta ku trahadónan ku tadonan di mas negativo
E sistema di manda riba di break pa kome mèrdia tin un prestashon satis- ku ta sali den enkuesta
a ku klientenan por haña e mihó
trahadónan manera abo ta un momentu ekselente faktorio mester ta kon- di trahadónan. Loke tra-
idat di bida di nan klientenan den ta ‘baas’ i tur hende mes- pa papia ku nan. Si pa un siente di esaki. Si nan hadó mester hasi den nan
un base úniko di entrenamentu ter ‘follow the leader’, sin motibu òf otro bo no por no ta na altura di un ke trabou i loke ta pone nan
duda ta krea mas demo- kumpli ku un nesesidat di otro gerensia di e kompa- sinti respetá, e moda kon
tivashon. Na lugá di esei bo trahadónan, sea habri nia por yuda nan pa e bai ta atendé ku informashon
mester determiná dinobo bo mes pa nan i laga nan mihó. ku nan haña di nan supe-
bo tarea primordial komo sa kon bo ta trahando riornan. Naturalmente, tin
un hende pa hasi algu un bon lider pa e tra- pa resolvé nan proble- 5. Bon komunikashon kos ku mester keda kon-
pa kua e ta risibí sèn? hadónan. Segun señor manan. Esaki ta un siste- den trabou. Un di e fidensial, di akuerdo ku
Trahadónan ta bisa nos Bourne, e manager mester ma importante pa krea aspektonan mas kontra- loke señor Bourne a bisa
na vários okashon ku nan sòru pa trahadónan keda konfiansa. produktivo den negoshi finalmente.
tin hopi sentimentu pa tra- kla. Bo responsabilidat- ta pa duna informashon
bou i nan ta apresiá un nan komo lider ta envolví 4. Enkurashá trahadónan di un manera ku niun Rodney Bourne, trainer
kòmplimènt ora ku nan un seri di aktividat, inklu- pa nan duna nan mák- hende no ta komprondé. RRR Consulting
hasi un esfuerso den nan so sirbi manera un bon simo. Un di e motibu- Ta bon pa krea espasio Amandel 25
trabou. Nan tambe ta bisa ehèmpel pa otro negoshi, nan prinsipal pakiko asina pa guia e fluho di infor- Telefon: 461-9859
ku nan ta sinti nan mes i nivel di maneho ku ta re- tantu mènedjer no ta yuda mashon den un orga- Selular: 665-6343/
frustra ora ku nan manag- presentá e mihó interesnan esnan ku ta kai bou di nan nisashon. Un di e regla- 527-5504
er ta kla pa krítika ora ku i ku ta sigurá ku tur hende ta pa motibu ku nan no sa nan mas kontraproduktivo E-mail:
nan kometé un fayo den ta haña loke e mester kon pa hasi esaki sin iritá den un negoshi ta e forma rrr_consulting@yahoo.
trabou pero no ta duna pa ta eksitoso den nan òf deskurashá e trahadó. ku informashon ta kore com

11
Den koperashon ku sindikatonan di empleado públiko

Protokòl na Sint Maarten ku polis por


ta modelo pa duna garantia di trabou

N
Mester evitá ku ta traha a febrüari último e sindikato ABVO a firma un protokòl pa den herarkia a base di un
un aparato ku bo ta kere plan di suseshon i desa-
ku e ta efektivo dor di wak su miembronan den kuerpo polisial, pa asina purba trese royo di karera, i guia pa
solamente e presupuesto e trankilidat di trabou. Presidente di ABVO Roland ‘Nacho’ esnan ku ta duna instruk-
pa despues di algun aña Ignacio a bisa ku na St. Maarten nan a purba trese trankilidat pa e shon na nivel di maneho.
kisas mester paga hopi Ehekushon di maneho,
sèn na konsehero eksterno empleadonan públiko no kere ku si 15 di desèmber yega nan por ta servisio hudisial, servisio
pa bin drecha kos. Ta bin porta pafó. E intrankilidat aki no ta kumbiní gobièrnu tampoko. Mester general i di kontròl. Den
hopi tarea aserka pa e isla tin un tempu di transishon, pasobra bo no por sa ki ora bo tin e aparato kaso di sosten eksterno
(Sint Maarten den e kaso pa posishonnan vakante lo
aki, pero meskos ta konta adekuá. Ta den funshonamentu, sigur durante un periodo di 5 aña i ora buska un counterpart pro-
pa Kòrsou – EC) ora pais tur kos a sinta bon, pa bo haña sa. Kon ku bai bin, komo gobièrnu bo aktivo konforme kompe-
Antia disparsé. Tin hopi mester di tur kapasidat disponibel den e situashon nobo ku e isla ta tensianan stipulá. E coun-
kos ku mester bai prosesá terpart aki ta keda guia den
i tin retraso den nan. Tin bai konfrontá. e funshon konserní. Sos-
tarea ku asta ora nan pasa ten pa un interim coach pa
nan over, bo mester di e máksimalmente dos aña i
kapasidat i konosementu kaminda na final mester a
pa por ehekutá nan. Den e logra e resultadonan stip-
aparato públiko ta masha ulá delantá. Di antemano
poko kos ta registrá; mayo- lo krea tambe klaridat riba
ria biaha ta e hende mes ta e outoridat, tarea i respon-
e fail i archivo basá riba su sabilidat entre esnan ku ta
konosementu. duna sosten i counterpart
No mester balotá e perio- denter di e kuerpo.
do di transishon aki, segun
señor Ignacio. Bo ta bai tin Kondishonnan
mester di hende pa aten- Kondishonnan ku a stipulá
dé kosnan ku tantu Land pa yega na e maneho ariba
komo Eiland pa ora nan menshoná ta lo siguien-
bira otro pais kosnan sigui te: lo stipulá kondishon-
kana normal. ABVO a tuma nan spesífiko i metanan
komo punto di salida ku pa tur ku ta duna yudansa
niun empleado públiko lo tékniko. Lo pone e kondis-
pèrdè trabou na momento hon i metanan, inkluso e
di e traspaso, pero tòg esei resultadonan ku ke logra,
no ta nifiká ku tur hende riba papel. E kondishon-
ta haña (e mesun) fun- nan lo ta basá riba imple-
shon den e aparato públiko mentashon eksitoso di e
nobo. diferente kondishon i meta-
nan, implementashon di un
Protokòl trayekto di mehorashon i e
Pa loke ta St. Maarten, resultadonan ku ke logra,
tabatin un intrankilidat mas e medionan nesesa-
grandi bou di miembro- rio.
nan di kuerpo polisial. Ta Pa loke ta e imple-
den e kuadro aki, despu- St. Maarten; atendé strukturalmente plan di estudio ku e kuríku- mentashon lo stipulá aspe-
es di negosiashonnan, a - E stipulashonnan pa e aspektonan ‘Piofah’ lo nesesario i kompeten- ktonan pa kontrolá esaki,
firma un protokòl ku mi- loke ta kuerpo den e kuerpo. sianan. entre otro: un tempu di
nister di hustisia David Dick polisial di Poniendo e puntonan aki Pa e parti di ehekushon a implementashon, pun-
pa trese e trankilidat bèk Antia den Deklarashon nan dilanti, nan a yega na palabrá ku pa logra e pun- tonan pa midi esaki i e
serka e polisnan. E pro- Final (Slotverklaring) di e siguiente puntonan prin- tonan prinsipal ta deseabel momentunan, métodonan
tokòl (Memorandum) taba- novèmber 2006; sipal. i nesesario pa risibí sosten di evaluashon i momen-
tin e siguiente kontenido. - E no-funshonamentu di di afó ku medionan finan- tunan, prosedimentu di
Puntonan ku mas a resaltá e kuerpo polisial por ta Trankilidat siero i personal kapasitá. E responsabilidat i konsekue-
den dje ta seguridat pa e un estorbo pa e Na promé lugá ta impor- esfuerso di sosten ekster- nsianan, di ken i kon e plat-
siudadanonan di e islanan status nobo pa e isla di tante pa yega na tranki- no mester haña un balor aforma di maneho i su ròl
ei, desaroyo di e potensial St. Maarten den Reino; lidat den e kuerpo poli- agregá pa e kuerpo riba e lo ta i stipulá un ‘klankbord’
humano den e kuerpo i un - E akuerdo entre sial. Esaki lo logra si imple- áreanan di liderato, prák- i su ròl.
kuerpo polisial profeshonal St. Maarten, Kòrsou, mentá un struktura nobo tika, ehekushon di maneho
i ku ta deha. Ulanda i gobièrnu di maneho; ehekushon i aktividatnan operashonal. Ehekushon i deskripshon
Pa a yega na e puntonan ei sentral pa loke ta responsabel di esei den Pa e parti di sosten a pa- di tur loke a menshoná
a tene na kuenta e siguien- hustisia kaminda a e kuerpo dor di kapasidat labrá lo entre otro: sos- ariba i su kondishonnan lo
te puntonan: palabrá ku lo pone hopi di e struktura, desaroyo i ten pa medio di un interim keda stipulá den un plan
- E diferente rapòrtnan atenshon na invershon edukashon di e personal; coach ku tin komo funshon konkreto ku ta prepará den
riba kriminalidat i den e proseso di polis i garantisá ku e kuerpo den ehekutá mehorashon, laga estrecho deliberashon ku e
mantenshon di lei imigrashon; futuro tin personal kapa- kandidato kompetente i sindikatonan NAPB, ABVO
enpartikular na - E nesesidat pa sitá; duna kontenido na e potensial lokalmente subi i Wicsu.

12
Segun Roland Ignacio, presidente ABVO

Aparato públiko nobo lo mester


duna satisfakshon na e empleado
N
Segun señor Ignacio, os pais ta pasando den e proseso di habri for di otro i kada isla Si ta papia di traha mane-
KPMG a deliniá e trayekto ho, tin e parti general ku
pa struktura pa e aparato keda ku nan outonomia. Kòrsou lo bira outónomo den Reino, ta gobièrnu den su gober-
públiko. Despues a traha un miéntras ku ainda tin e struktura di trahadónan ku ta traha pa nashon ta stipulá i pone e
dokumento, un nota funda- Land i Eiland. Masha importante den e proseso ta ku mayoria trahadó presupuesto, i duna instruk-
mental, siguí pa un nota di shon pa e keda ehekutá.
struktura di organisashon. di gobièrnu ta den servisio di Land. Na Kòrsou tin mas tantu ámtenar Den e aparato mester tin
E dos dokumentonan ei a di Land i Eiland ta traha. Kiko gobièrnu ta hasiendo pa garantisá trabou un manera ku ta separá e
keda tratá huntu ku sindi- pa e ámtenar i pa garantisá eksistensia ku fundashonnan lo haña mas parti ku ta tuma maneho ku
katonan den sektor públiko gobièrnu ta stipulá, tradusi’é
i a bini tambe den e plata- garantia pa nan eksistensia i pa esnan sin trabou tambe subi merkado pa e parti di ehekushon, i
forma Ban Konstruí Nos laboral? Presidente di e sindikato ABVO Roland (Nacho) Ignacio ta esaki tin di konsentrá riba e
Pais. ABVO basta dia pasá masha positivo ku e proseso ku nan ta trahando riba dje pa asina produkto di maneho, kon ta
a presentá e idea ku mester pone den servisio, produkto
wak e kambio di struktura garantia ku e trahadónan no ta demotivá ku e miedu pa pèrdè trabou. spesífiko i den kualke tarea
komo oportunidat pa krea ku ta hasi. E separashon
den maneho i ehekushon
den e diferente instansia- grama di gobernashon riba mester trese mas klaridat i
nan. Nan ta hasi diferente tereno ekonómiko, esun transparensia den kon fun-
trabou i hopi biaha no ta riba tereno sosial i esun
mira si e maneho ta sinkro- di seguridat mester tin un
nisá ku loke gobièrnu ke pa manera ku nan ta komple- página 16 >>>>
hasi. Por ehèmpel, e pro- mentá i sinkronisá ku otro.

Nacho Ignacio: “Mester mantené distansia di


asuntu di promoshon etc. for di gobernashon.

un aparato públiko ku ta ku ta e kuerpo di aparato


duna e komunidat e servisio públiko i otro áreanan ku
ku e mester, pero tambe ku no nesesariamente mester
ta duna satisfakshon di tra- ta den e struktura básiko
bou na e empleado públiko komo empleado públiko
ku ta funshoná den dje. bou di un ministerio. Pero
Ora ta papia di efektividat ta krea instansianan ku
no nesesariamente ta nifiká ta semi ‘publiekrechtelijk’,
mas òf ménos hende, pero manera un BAB i SOAB
tur e prosedimentunan ku ku tin tareanan spesífiko
tin di tuma lugá, e sistema di sosten pa e maneho di
pa struktura e servisionan gobièrnu. Nan ta kai den un
i kon gobièrnu ta yena su kategoria pa komplementá
ròl komo dunadó di servi- loke ku e aparato básiko ta
sio, fasilitadó di prosesonan hasi.
sosial ekonómiko, duna
seguridat na komunidat i su Sinkronisá maneho
tarea di kòntròl i sanshon. Maneho di e diferente min-
Señor Ignacio a bisa ku isterionan, segun Nacho
den e struktura aki ta bini Ignacio, mester ta sinkro-
un modelo básiko huntu nisá. Awor aki ta asina ku
ku un organisashon básiko tin un ‘beleidsmedewerker’

13
Sikólogo Gisella Tomsjansen:

Rekurso humano ta importante pa


sa kon dil kuné den bo negoshi
G
“Ami tin un negoshi propio bisa finalmente.
“Psychologische Praktijk isella Tomsjansen ta un sikólogo ku a kuminsá su ku un negoshi
Flambeu” ku mi a kuminsá riba su mes. Su responsabilidat di motivá ta sumamente Drs. G. Tomsjansen,
mas serio kuné fin di 2005. sikólogo di mucha i hóben
Mi no tin mas trahadó ta importante. El a splika dikon ta importante pa e keda motivá pa Psychologische Praktijk
traha pa mi. Ami ta e úniko e ehersé su responsabilidatnan di trabou. Flambeu
trahadó i ami ta e úniko ku Telefon: 868-2145
ta responsabel ku mi mes
práktika profeshonal ta opvang’ pa skol privá i pú- trabou mihó posibel. Esaki
kana bon si òf no. Ami mes bliko, pa diferente instan- tambe ta yuda pa mi keda
ta responsabel pa haña sia, etc.”, asina el a splika. motivá! Mi ta kere sigur ku
kliente, pa hasi propagan- esaki ta konta pa tur tra-
da i hasi mi atministrashon. Nètwèrk ta hadó den un negoshi”.
Un práktika di sikologia ta importante
difísil pa hasi ganashi kuné Segun señora Tomsjan- Kombiná negoshi ku
na Kòrsou. Esei ta ni tabata sen, el a risibí pago, pero trabou
mi meta tampoko. Mi taba- e bentaha mas grandi Finalmente señora Tom-
ta ke tin algu di mi mes, ya tabata e personanan ku el sjansen a mustra riba e
mi no ta dependiente di un a siña konosé i asina e echo ku ta importante den
dunadó di trabou so. Dia mi por a konstruí pokopoko e rango di trabou aki pa
a pèrdè mi trabou regular, na e nètwèrk pa gradual- wak kiko awor ta un issue
mi a bai pone mas energia mente e haña mas trabou. i/òf problema ku ta preok-
den esaki i mi a mira esaki “Na Kòrsou e nètwèrk ta upá komunidat di Kòrsou òf
komo un reto den mi bida. algu hopi importante. Ta Antia, pasobra esei ta algu
Un eenmanszaak ta algu algu ku komo sikólogo mi ku komo sikólogo bo por
ku bo mester keda bringa ta haña ku mi mester bai yuda kuné. Por ehèmpel
p’e, pues, bo tin di pasa lanta mas interes bou di e tema di abuzu seksual,
den periodo ku no ta fásil. nos hendenan pa hasi. sobrepeso bou nos mucha
Esaki en partikular promé Nos mester siña promové i hóbennan, i/òf agreshon
pa mi tin sufisiente kliente nos mes hendenan pa nan bou di hóben na skol.
i despues esaki ta mengua tambe bai dilanti den nan “Mi ta di opinion si ku na
te kasi 0. Den e rango di speshalisashon di trabou”. Kòrsou ta difísil pa den
salú mental tin periodo ku Banda di e nètwèrk tambe komienso, sigur e promé
mi ta yen di kliente i otro ku ta importante pa ami sigui par di añanan, bo biba di
kasi mi no tin niun”. un òf dos kurso pa aña pa un eenmanszaak so. Mi ta
mi keda refreská mi kono- pensa ku banda di esaki
Pone motivashon den sementu i haña mas sos- mester tin un trabou regular
práktika ora bo mes ten pa mi hasi mi trabou i pa por yuda paga seguro-
ta demotivá terapianan nobo pa hasi mi nan i penshun”, asina el a
Segun señora Tomsjansen,
e inisio di su negoshi taba-
ta nifiká un demotivashon
di su mes. “Tabatin hopi
momento ku mi a pèrdè
motivashon. Mi a bai sinti
mi laf. Mi tabata haña doló
di kabes di e preokupashon
grandi òf bo kabes tabata
bira pisá. Asina bo ta pèrdè
energia i bo ta bai atras!
E sirkulo ta bira visioso
pasá bo ta bai kas ku tur
e stress i esaki ta afektá
bo mes famia i e stress di
kas bo ta bai trabou kuné
bèk. Loke ta importante pa
sa ku maske un hende ta
siñá i/òf un sikólogo esei
no kier men ku e ta liber di
stress”.
“Mi ta kere ku e ta un pro-
seso di kai i lanta bèk riba bo
pia, durante diferente aña.
Esaki ta tuma su tempu i
esei mi ta pone kada bes
mi dilanti. Niun empresa
no a kuminsá grandi. Tur
a tuma nan tempu i hopi
energia pa krese i ami ke
duna mi mes e chèns ei”.
“Dor ku mi ta un hende ku
no ta entregá fásil, mi a
bai buska otro manera pa
haña mas kliente i mas tra-
bou. Mi a bai partisipá na
workshop i duna charla pa
mayornan na ‘naschoolse

14
Stimul-IT ta koperá ku otronan pa hisa e nivel di konosementu

Fondonan spesial ta yuda empresario


apliká teknologia moderno den negoshi

M
eFondo eta prinsipal di Stimul-IT ta pa stimulá uso di kòmpiuter i IT, DEZ, Korpodeko i
eFondo ta un di e hèr- Kámara di Komèrsio,
mèntnan spesialmente Internet (ICT) bou di empresanan chikí i mediano. Dos pida eFondo i Webstart t’ei
pa esnan ku ya konosé hèrmènt importante den e kuadro ei ta e fondonan ‘eFondo’ pa kontribuí na desa-
ICT, pero ku mester i ‘Webstart’. E areglo di ‘eFondo’ ta kubri te ku 60% di e gastunan pa royo di nos ekonomia.
amplia nan konose-
mentu i uso riba e tere- kumpra ekipo nobo i/òf programanan pa kòmpiuter te 5000 florin. E Si bo ke mas infor-
no aki. Ku otro palabra, areglo di ‘Webstart’ ta kubri 60% di e gastunan pa laga desaroyá un mashon relashoná ku
hasi uso efisiente di tur website te un máksimo 2000 florin. Webstart i/òf eFondo,
loke ICT tin pa ofresé. ICT en general, idea,
Kuater aña pasá nos sugerensia, òf nese-
a kuminsá ku eFondo. sidat di guia, tuma
Idea pa eFondo a surgi dominio: e adrès di bo nan skema di trabou kompania kada aña pa kontakto ku Stim-
komo kontesta riba website; mantenshon pa eFondo i Webstart. kada fondo. ul-IT na 738-6299 òf
un nesesidat ku nos a di bo website; diseño di Nos ta mek pa yuda Finalmente, meskos ku info@stimul-it.com
tuma nota di dje den bo website; laga desa- aproksimadamente 25 tur inisiativa di Stimul-
nos sektor di empresa royá posibilidat di pago
chikí. Den enkuestan- i benta via bo website:
an ku nos a hasi pa eCommerce; kreashon Proyekto ‘Antilles On The Move’
sa kon uso di ICT ta di un website interak-
bou di empresa chikí i
mediano, a sali na kla
tivo (por ehèmpel pone
blog, formulario òf Simposio pa dunadó di trabou riba
ku mayoria di empre-
sanan ta usa nan kòm-
guestbook)
balor di moveshon pa salú di trahadó
piuter pa algu spesífiko Tayer
so. Nan no a eksplorá E empresario ku ta Minister Omayra
esaki i no ta hasi mas hasi petishon mester Leeflang di Salu-
kos ku e teknologia tin un strategia di web- bridat i Asuntunan
den nan negoshi. Ku site komo resultado Sosial a enkargá
eFondo nos ke duna “20 paso pa un web- SVB (Banko di
un empresario chikí e site eksitoso” .* Bo por seguro sosial)
posibilidat pa usa kòm- yega na bo strategia ku ehekushon di
piuter i Internet mas di website komo resul- dos parti di un
amplio den su negoshi. tado di partisipashon proyekto ku el a
Esei ke men ku e fondo na e kurso “20 paso pa denominá komo
aki ta pa kompanianan un website eksitoso” òf ‘Antilles On The
ku ta establesé kaba. pasa dor di e trayekto di Move’.
Kondishon prinsipal ‘20 paso pa un website
ta ku mester us’é pa eksitoso’ via di estu- Den e kaso aki ta
algu nobo, e por ta un dio propio i desaroyá trata di un inisiativa
produkto nobo, un ser- bo strategia di web- pa pone nos hen-
visio nobo òf pa outo- site. Partisipashon na denan move mas
matisá un proseso ku e Workshop ‘20 paso tantu di manera
nan tabata hasi na pa un website eksitoso’ ku e rísiko di haña
man. (un anochi) por yuda enfermedat ta bira
bo skohe entrante par- ménos. E dos parti-
Webstart tisipashon na e kurso nan ku SVB lo ehe-
Webstart ta un fondo òf estudio propio. kutá lo ta: Minister Leeflang
nobo ku nos a lansa
na desèmber 2007. E Ku eFondo i Webstart 1) Un simposio pa
ta yuda empresa chikí Stimul-IT, huntu ku dunadó di trabou
ku ke kuminsá un web- Servisio di Asuntunan mira e importansha di moveshon di nan mes i di nan trahadónan.
site. Ekonómiko (DEZ), Kor- Durante e evento aki diferente profeshonal lo ilustrá pa medio di un pre-
Webstart ta duna e podeko i Kámara di sentashon e importansha di moveshon pa salú di e trahadó. Ta e idea pa
empresario chikí tambe Komèrsio, ke yuda mas despues di e simposio e dunadó di trabou yuda su trahadónan ku ta traha pa
e oportunidat pa alkan- tantu negoshi posibel. lanta gruponan di moveshon (bewegingsgroepen).
sá un merkado mas Apesar di esei nos ta E simposio ta: djabièrnè 9 di mei 2008 na WTC di 18:30 pa 21:00 or.
amplio pa medio di limitá pa e kantidat di
‘World Wide Web’. sèn i tempu ku e fon- 2) Un kaminata pa tur penshonado riba nos isla.
Por apliká pa e siguien- donan tin disponibel. Djasabra 19 di aprel SVB lo organisá un kaminata ku ta kuminsá i terminá riba
te nesesidatnan: laga Tur dos komishon ta sitio di parker di SVB. Salida di e kaminata lo ta 18:00 or . E partisipantenan
desaroyá un website; konsistí di miembronan lo kana di SVB direkshon pa KAE i bin bèk. Lo tin dos ruta: esnan ku ta kana
sistema di contentman- ku tin nan trabou dia- mas lihé por bai te Koredor bini bèk. Esnan ku ta kana ménos por kana te na
agement; hosting di e rio banda di ta forma muraya di KAE na Mundu Nobo lora bin bèk.
website riba Internet parti di e komishon- E hendenan di 60 aña pariba ku partisipá na e kaminata lo haña un regalo ku
pa 2 aña; registrashon nan. Esaki ta nifiká ta un aparato pa konta bo pasonan (stappenteller).
di nòmber di bo web- ku nan mester traha
site – òf nòmber di tempu adishonal den

15
Oportunidatnan di negoshi
i fabrikashon, ta buska Palmetto Exports ta ofresé Sektor: kosmétiko Tel.: +86 574-66113682 /
Lokal importadó. paña, tas i sapatu pa Pais: Venezuela +86 574-66118663
1.Ta bende empresa Tel.: +58-286-7152626 mucha, hende hòmber i Faks: +86 574-87368150
Empresa situá den zona E-mail: cmartinez@corpor muhé di markanan renom- 5.Ta buska importadó E-mail: matier@matier.cn
liber na Nieuwe Haven ku acionmarperca.com brá. Kompania Venesolano, Website: www.matier.cn
ta importá i eksportá arti- Sektor: konstrukshon E-mail: Amferd de Venezuela, ta Sektor: lus
kulo di ofisina i pa kas. Pais: Venezuela palmetto1.2@netzero.net buska importadó pa dife- Pais: China
Sektor: fashion rente produkto di Venezu-
2.Minimarket pa tuma 2.Ta buska represent- Pais: South Carolina, ela. Si abo tin un oportunidat
over ante Merka Tel.: +58 243-5539262 di negoshi ku bo ke pone
Yu di Kòrsou ku Minimar- Inverciónes Greix di Ven- Faks: +58 243-5539262 den e rúbrika aki òf pa
ket ta buska un òf mas ezuela ta buska repre- 4.Ta buska importadó E-mail: mas informashon tokante
persona pa tuma Minimar- sentante pa paña, sapatu i Kompania Venezolano, amferddevenzuela@gmail. un di esnan menshoná,
ket over den área di Santa tambe un carrental. Experiencia Mística, ta com tuma kontakto ku Sentro
Maria. Tel.: +58-416-6463419 ofresé produkto di aroma- Sektor: importashon di Informashon Komersial
Faks: +58-243-2330390 terapia, zeta pa masashi, Pais: Venezuela di Kámara di Komèrsio na
Internashonal E-mail: ivojmb@hotmail. krema i diferente produkto telefon 461-3918, faks:
1.Ta buska importadó com pa spa. 6.Ta buska importadó 461-5652 òf e-mail nos
Corporación Marperca, Sektor: fashion i carrental Tel.: +58-0243-2362616 Ningbo Matier Trade Co. na businessinfo@curacao-
kompania venezolano ku Pais: Venezuela E-mail: ta buska importadó pa nan chamber.an
eksperensia amplio riba experienciamistica@cantv. produktonan solar for di
tereno di konstrukshon 3.Ta buska importadó net China.

Aparato públiko nobo Website ku informashon balioso


lo mester duna satisfakshon www.bankrate.com
E website aki ta duna bo informashon, notisia, teps i konseho
na e empleado kon pa haña hipotek, fiansa, credit cards i maneho di sèn na
banko.
sinkronisá e ehekushon i ku nan por www.bizsolutionshop.com
<<<< página 13 tradusí e resultado di ehekushon pa Empresa lokal ku ta duna servisio atministrativo i yudansa ora
loke ta maneho. ta bai kuminsá un negoshi.

shonamentu di e aparato mester bai. Mester tin konosementu di e kantidat www.effectiefnetwerken.nl


di ministerio ku mester, pero e struk- Website ku teps i informashon pa bo ‘nètwèrk’ efisiente. Tambe
Distansi’é di polítika tura di e organisashon i e kantidatnan por bestèl buki relashoná ku e tópiko aki.
Tambe mester yega momentu, loke den e modèl básiko i funshonnan
semper ABVO a boga p’e, esta pone den e aparato di sosten no t’ei ainda. www.internationaalondernemen.nl
Un inisiativa di Ministerio di asuntunan ekonómiko di Hulanda.
maneho di e aparato públiko na un Ainda esei por ta di prekupashon bou E website ta duna hopi informashon tokante importá, eksportá,
distansia for di polítika. Esaki pasobra di empleadonan públiko. Sinembargo, tambe bo por buska sosio pa bo negoshi.
maneho di e aparato mester ta di un e spekulashonnan no ta realístiko,
forma ku e ta garantisá kontinuidat. segun e presidente di ABVO. Mester www.kompas-recruitment.com
Ora bini ku maneho di personal i kuminsá wak e echonan. Na Kòrsou Laga ekspertonan hasi selekshon di bo personal pa bo negoshi.
di aparato, mester stipulá e liñanan tin 1600 empleado públiko na nivel Kompas Recruitment ta buska e kombinashon perfekto.
grandi kiko mester ta kualifikashon- insular i 2200 na nivel di gobièrnu
nan, e parti di kondishonnan di labor, sentral. Mester tene kuenta tambe www.overstock.com
medionan na disposishon, etc. Pero, ku tin alrededor di 200 yu di Kòrsou Riba e website aki bo por shop online pa artíkulo di kas, paña
despues di a stipulá kon e mester ta, den eksterior ku ke bini bèk. Tur esei i asesorio.
e maneho di personal den liña grandi ta nifiká e ta monta na tur na mas òf
mester ta den man di profeshonalnan ménos 4 mil hende. For di awor aki
www.smartsourcescaribbean.com
Smart Sources ta ofresé un variedat di training pa siña skirbi
ku ta ehekutá esei for di tumamentu ta konosí ku tin 800 hende riba 55 efektivo.
den servisio te promoshon i duna aña ku riba e próksimo sinku añanan
instrukshon. Mester ta kosnan ku ta mester bandoná servisio. www.shopzilla.com
keda den e parti na un distansia for Tambe pasobra e tareanan ku e enti- Riba e website aki por haña un bon dil ku mas di 69.000 kom-
di gobernashon. Asina ei so gobièrnu dat nobo, ta tareanan bira integrá, pania. Tin un variedat amplio di merkansia.
ta goberná pais i wak e parti mas niun hende por bisa awor kaba ku si
general. ta bai tin hende di mas òf di ménos. www.twosidesmedia.com
E parti di kordinashon mester ta di un Por ehèmpel, na St. Maarten a kon- Two Sides Media ta ofresé servisio i produkto di komunikashon.
forma ku mester stòp ku kada hefe statá ku tin un nesesidat di 750 hende Si bo mester skibi un artíkulo pa prensa, un revista òf kualke
di servisio ta un isla riba su mes i pa traha. Loke si mester evitá ku, si no otro kos relashoná ku publisidat pa bo empresa, nan por hasi’é
pa bo.
tin sierto ministerio mester tin kordi- tin klaridat den tempu mas korto posi-
nashon pa loke ta maneho. Mester bel, por haña ku hende ta kuminsá www.zakenexpert.nl
tin un hende finalmente responsabel buska garantia. Espesialmente esnan E website aki ta pa empresarionan ku ta kuminsá nan negoshi,
i huntu ku e diferente mènedjernan ta mas hóben i profeshonal ku nos mes- pa inspirá, guia i hasi estudio di faktibilidat.

16
Eventonan internashonal
Lugá: Jacob K. Javits Lugá: International Trade Convention Center bean Apparel, Shoe &
Aprel Convention Center Center Website: Accessories Show
International Esthetics, Website: http://moda- Website: www.mdmeast.com Puerto Rico,
Cosmetics & Spa manhattan.com www.efex2008.com 17-19 ougùstùs
Conference Alimentaria Mexico Lugá: Puerto Rico Con-
New York, 27-28 aprel Waste Expo The National Restaurant Mexico City, 3-5 yüni vention Centre
Lugá: Jacob K. Javits Chicago, 6-8 mei Show Lugá: Centro Banamex Website:
Convention Center Lugá: McCormick Place Restaurant, Hotel, Cater- Website: www.prconvention.com
Website: www.iecsc.com Website: ing Innovation www.alimentaria-mexico.
www.wasteexpo.com Chicago, 17-20 mei com
Trade & Investment Lugá: McCormick Place Sèptèmber
Convention Hospitality Design Con- Website: IX Business Forum of the
Trinidad & Tobago, ference & Expo w w w. r e s t a u r a n t . o r g / Expofarmacia Greater Caribbean
30 aprel-3 mei Las Vegas, 14-17mei show Buenos Aires, 6-8 yüni Aruba, 23-25 sèptèmber
Website: www.ttma.com/ Lugá: Sands Convention Lugá: Costa Salguero Website:
booths.php Centre Exhibition Center www.9acsbusinessforum-
Website: Yüni Website: aruba.com
www.HDExpo.com Medical Design & Manu- h t t p : / / w w w. e x p o f a r m a- E-mail:
Mei facturing Trade cia.com.ar info@9acsbusinessforum-
Moda Manhattan EFEX 2008 New York, 3-5 yüni aruba.com
New York, 4-6 mei Kòrsou, 15-18 mei Lugá: Jacob K. Javits NXTcomm08 Delivers the
Ecosystem of network-
enabled Voice, Video Òktober
Publikashonnan nobo
and Data Caribbean Gift & Craft
Las Vegas, 16-19 yüni Show 2008
Lugá: Las Vegas Con- Barbados, 2-5 òktober
E biblioteka di Sentro di Informashon Komersial di Kámara di Komèrsio di Kòrsou vention Center Lugá: Sherbourne Con-
ta kontené mas di 5000 dokumento. E biblioteka ta ofresé un variashon amplio Website: ference Centre
di rekurso pa hasi investigashon. E biblioteka ta kontené un kolekshon grandi di w w w. N X Tc o m m S h o w. Website:
dokumento relashoná ku komèrsio ku ta dirigí riba merkado mundial. com www.carib-export.com /
www.caribbeangiftand-
craft.com
Resientemente nos a risibí e siguiente publikashonnan den nos Yüli
biblioteka na Sentro di Informashon Komersial. CANTO Trade Exhibition Energie 2008
Bahamas, 6-9 yüli ’s Hertogenbosch, 7-9
Lugá: Atlantis Paradise òktober
AV-wijzer 2008 Island, Bahamas Lugá: Brabanthallen
Un manual ku ta kontené informashon pa tur E-mail: Website:
bo presentashonnan oudiovisual. E manual cramlal@canto.org www.energievakbeurs.nl
ta duna informashon i teps pa proyekshon,
lus, sonido, video, set-up, tur loke ta trata Agroexpo Bogotá IFAI Expo 2008-It’s the
presentashon oudiovisual. Colombia, 10-20 yüli Event for Technical
Lugá: Corferias-Centro Textiles
Tambe nos biblioteka a risibí algun revista:
de Convenciones Charlotte, USA,
- Recherchetips voor het
bedrijfsleven maart 2008 Website: 21-23 òktober
- Commercial News march / www.agroexpo.com Lugá: Charlotte
april 2008 Convention Center
- Sociaal Economisch Raad Health & Fitness Busi- Website:
bulletin “Acties in Nederland” maart ness Conference & Expo www.ifaiexpo.com
2008 Colorado, 17-19 yüli
- ABC advies bulletin Lugá: Colorado Conven- Miami International Wine
- Vice Versa “Uruzgan: de tion Center Fair
onzichtbare wederopbouw” Website: Florida, 25-27 òktober
- Global review 2007 publikashon di http://www.healthandfit- Lugá: Miami Beach Con-
Ernst & Young nessbiz.com vention Centre
- F&A actueel fiscaal en juridisch Website:
vaknieuws en advies voor de www.miamiwinefair.com
financieel-administratieve Ougùstùs
professional Canada’s leading Jewel-
- Forum opinieblad VNO-NCW ondernemers, politiek en maatschappij lery Trade Show Novèmber
- Shareholder 01 Achter de cijfers kwartaalmagazine ING Groep febr 08 Canada, 10-12 ougustus California,18-20 novèm-
- Coaching het vakblad voor leidinggevenden ‘De rol van management in Lugá: Metro Toronto ber
de 21ste eeuw’ Convention Centre Lugá: Long Beach Con-
Website: vention Centre
E orarionan di apertura di e biblioteka ta di www.jewelleryexpo.ca Website:
djaluna pa djabièrnè di 8 or di mainta te i ku 4 or di atardi. www.tocevents-america.
Trade Show of The Carib- com

17
18
Hasi un tèst pa wak kon bo negoshi ta para i
wak kua akshon bo por tuma enkuanto kalidat
Den e promé dos artíkulonan nos ku pensa un tiki. Ménos bo tin ku ayudo pa interpretá e resultado di InnovatieCentrum Curacao (ICC)
a elaborá tokante e definishon di pensa, mihó. e tèst òf pa tuma akshon a base di Telefon: 737-1360
kalidat i su importansha i tambe e resultado, tuma kontakto libre- E-mail: javiersamson@innovatiec
kon pa start ku un maneho di kali- E tèst ta pa duna bo un indikashon mente ku nos. entrum.an
dat den bo negoshi. di e kosnan ku bo por paga aten- Industriepark Brievengat F-1
E artíkulo aki lo trata un tèst ku shon n’e pa bo drecha kalidat Javier Samson ta P.O. Box 4267
un sèt di pregunta ku kisas bo tin den bo negoshi. Si tin mester di business advisor na

Pregunta Fásil pa Por kontestá Difísil pa


kontestá kontestá
Kua ta e produktonan òf
servisio prinsipal di bo
empresa?

Kua ta e sistemanan ku bo ta
usa pa hasi entrega di bo
produkto òf servisio na bo
klientela?

Kua ta e kultura di bo negoshi?


Vishon, mishon i metanan.

Kua ta e profil di bo
empleadonan?
� Eksigensha
� Nivel di edukashon

Kua ta bo rekursonan mas


importante?
� Teknologia
� Personal
� Ekipo

Kua ta e leinan òf reglanan ku


ta aplikabel pa bo kompania?

� Salu i seguridat
� Sertifikashon
� Medio ambiente
� Registrashon
� Regulashon di produkto
� Regulashon di Industria
� Regulashon finansiero

Kua ta bo posishon kompetitivo


den bo merkado?
(lider di merkado òf na di dos
lugá, etc?)

Kuantu kompetidor bo tin i kon


grandi nan ta?

Kua ta e aspektonan di bo
negoshi ku ta hasi e diferensha
entre abo i bo kompetidornan?

19
JCI Dutch Caribbean huntu ku Kámara di Komèrsio

En buska di e mihó plan di empresa


J
E kompetensha aki ta pa luna promé ku e fecha final
personanan di edatnan CI Dutch Caribbean en koperashon ku Kámara di Komèrsio ta 1 di yüni 2007. Ku e kompe-
entre 18 pa 40 aña, ku organisando un kompetensia pa e mihó plan di empresa. Pa di 3 tensia aki JCI Dutch Carib-
tin ideanan faktibel i tin e bean ke reforsá su prinsipio
kalidatnan, e abilidatnan i e biaha kaba e organisashon ku lasonan internashonal ta lansa e di krea lidernan hóben i
motivashon pa lanta un pro- programa di ‘Best Business Plan’ kaminda miembro i no miembro por empresarionan motivá. Ku
pio negoshi. Partisipando e proyekto aki ku a keda
na e kompetensia aki e futu- partisipá i gana premionan di stimulashon. Posibilidat pa entregá plan instituí na 2001, JCI kier
ro empresarionan hóben ta di empresa ta te ku 31 di mei 2008. E final di kompetensia lo tuma lugá motivá tambe hóbennan
haña e oportunidat pa gana pa lanta nan mes negoshi.
premionan riba nivel lokal. na yüni. E ganadó ta haña e oportunidat pa partisipá den e kompetensia Ku esaki e organisashon
Spònsernan lo kontribuí na mundial di 4 pa 10 di novèmber na New Delhi, India. ta sigui su propio prinsipio,
e proyekto aki. Banda di pero tambe e desaroyo
esaki e ganadó apsoluto lo mundial kaminda ta pro-
haña e chèns di biaha pa plan ta djasabra 31 di mei. propio negoshi. “E chèns sigur e kompetensha lo ta mové pa nan bira empre-
New Delhi, India kaminda Despues di esaki, un ekipo aki ta tremendo, mirando ainda mas eksitoso.” sario komo katalisadó di e
lo tin e final di e kompeten- di hurado lo eksaminá kada ku e ta duna oportunidat ekonomia den desaroyo.
sia riba nivel internashonal. plan i for di tur partisipante na esnan ku ta kana rònt Rekisito
E ganadó lo haña biahe, lo skohe tres kandidato. ku un idea, pa hasi esaki E plan di empresa ta mará Pa mas informashon tokan-
estadia i registrashon pa e Kandidatonan finalmente lo un realidat. Aña pasá un di na algun rekisito importante. te e Best Business Plan
kongreso mundial komple- keda apuntá komo segun- nos konkursantenan, señor E plan mester ta skirbí na Competition por yama Vise
tamente grátis. do, promé finalista i ganadó Kenneth Hooten, komo un e idioma Ingles i kontené Presidente di JCI Dutch
Pa partisipá i registrá, inte- apsoluto. Ta bon pa men- di e kuater mihó plan nan tambe un resúmen ehekuti- Caribbean, señora Valesca
resadonan por tuma kon- shoná ku e derecho di outor na mundu, a biaha huntu vo. Mester entregá e plan di Ernest-Montonjo na number
takto ku Valesca Ernest- lo keda apliká den e kom- ku e delegashon pa asina empresa i e resúmen ehe- di telefòn 517-5766 òf riba
Montonjo òf ku Caroline petensia aki. e partisipá riba e nivel inter- kutivo huntu ku e formulario e-mail vmontonjo@gmail.
Zimmerman pa haña e nashonal na Turkia. Sigur di inskripshon promé ku e com. Tambe por tuma kon-
formulario di inskripshon i Oportunidat pa bira un logro ku meresé kontin- fecha final. Tambe ta impor- takto ku señora Caroline
mas informashon tokante realidat uashon. Pues, pa e aña aki tante pa e plan di empresa Zimmerman, Business Advi-
e reglanan. Partisipan- Segun e Vise Presidente tambe espektativanan ta trata un negoshi ku lo fun- sor na Kámara di Komèrsio
tenan mes ta definí nan di JCI Dutch Caribbean, haltu. Niun hende no mes- shoná ‘full-time’ i ku no ta riba number di telefòn, 461-
espasio pa skibi nan plan Valesca Ernest-Montonjo, ter pèrdè e chèns aki. Huntu eksistí ainda òf mester ta 3918 òf riba e-mail caroline.
di empresa. Último dia pa esaki ta un chèns úniko pa ku Kámara di Komèrsio, ku un negoshi ku legalmente a zimmerman@curacao-cham-
entregá e vershon final di e tur ku tin pensá di habri nan e biaha aki ta sostené nos, keda establesé un aña i un ber.an

20

You might also like