Zelfs het Kremlin weet niet meer hoe te reageren op pijnlijke onthullingen

Onderzoek De onderzoeksclub van oppositieleider Aleksej Navalny grossiert in

onthullingen over corruptie. Een nieuwe affaire raakt het Poetin-systeem in het hart.
Steven Derix
23 december 2015

De Russische oppositieleider Aleksej Navalny. Foto ANTON BELITSKIY/AFPFoto

Anton Belitskiy/AFP
Zo moeilijk is het niet wat we doen, zegt Ljoebov Sobol.
Gewoon een kwestie van doorzetten.
We zitten in een kantoor in een van de gloednieuwe zakencentra die in Moskou uit de
grond zijn gestampt vr de crisis. Buiten staan hooggehakte meiden te roken met
jongens in scherp gesneden pakken.
Hier huist de Stichting voor de Bestrijding van Corruptie (Russisch afgekort als
FBK), de onderzoeksclub van oppositieleider Aleksej Navalny. Op 1 december
publiceerde FBK een geruchtmakende film over de criminele praktijken van de twee
zonen van Ruslands hoogste magistraat, procureur-generaal Joeri Tsjajka. Drie weken
later dreunen de onthullingen nog na, hoewel de staatsmedia geprobeerd hebben de
film te negeren.

Ljoebov Sobol (28) is een van de jonge onderzoekers die het criminele netwerk rond
Artjom en Igor Tsjajka hebben blootgelegd. De vraag aan haar was hoe het kan dat
FBK steeds weer met nieuwe onthullingen komt. Simpel, vertelt de juriste. Door
uitputtend onderzoek in openbare bronnen: bedrijfsregisters, het kadaster, sociale
media. Ruslands elite doet verrassend weinig moeite om corrupte praktijken te
verhullen, zegt ze.
Men is niet gewend om verantwoording af te leggen.
Goede onderzoeksjournalistiek moet je in Rusland met een kaarsje zoeken. De grote
tv-zenders staan onder staatstoezicht. Onafhankelijke media als de
zakenkrant Vedomosti of internetportaal RBK zuchten onder de economische crisis.
Maar Navalnys stichting FBK nog geen 30 medewerkers maakt corrupte
overheidsdienaren het leven zuur. Het afgelopen jaar onthulden Ljoebov en haar
collega-onderzoekers dat minister Sergej Sjojgoe van Defensie een enorm paleis in
Japanse stijl had laten bouwen aan de rand van Moskou. Ook publiceerde FBK over de
peperdure horloges van Poetins woordvoerder Dmitri Peskov (enkele malen zijn
jaarsalaris) en diens huwelijksreis op een van de duurste jachten ter wereld.
De connecties van papa
En nu is er het schandaal rond de Tsjajkas. In de documentaire Tsjajka. Crimineel
drama in vijf delen laat FBK zien hoe de twee zonen van de procureur-generaal
connecties binnen het OM misbruiken voor een netwerk van corruptie en misdaad. De
FBK-onderzoekers onthullen dat de vrouw van de plaatsvervangend procureurgeneraal een bedrijf runt met de leiders van n van de beruchtste bendes uit de
recente Russische geschiedenis. En ze reconstrueerden hoe zoon Artjom Tsjajka de
OM-connecties van papa gebruikte om zich staatsbedrijven toe te eigenen, zoals een
scheepvaartbedrijf in Irkoetsk. Na problemen met justitie werd de directeur dood
gevonden in zijn garage (er zijn aanwijzingen voor moord), werden de schepen
verpatst en verhuisden de miljoenen naar Zwitserland.
De affaire raakt het Poetin-systeem in het hart. Onafhankelijke rechtspraak bestaat
niet in Rusland: het Kremlin zet routineus het OM in om onwelgevallige elementen
(zoals de oppositie) monddood te maken. Oppositieleider Navalny is al twee keer
veroordeeld. Vorige maand werd bekend dat het OM een nieuwe zaak begint tegen
voormalig oligarch en Kremlin-criticaster Michail Chodorkovski niet wegens
corruptie dit keer, maar wegens moord.
Maar nu is het OM zelf te kijk gezet als een criminele organisatie en weet het
Kremlin niet goed hoe het moet reageren. Uiteindelijk was het de procureur-generaal
zelf die in de tegenaanval ging. In een lange verklaring stelde Joeri Tsjajka dat de
film is gefinancierd door een Westerse partij.
Die suggestie tovert een glimlach op de lippen van Ljoebov Sobol. FBK kijkt wel uit,
zegt ze: organisaties die buitenlands geld ontvangen kunnen worden bestempeld als

buitenlandse agent, en worden opgeheven. Navalnys onderzoeksclub drijft daarom op

donaties vanuit de Russische bevolking. We nemen zelfs geen giften aan van Russen
in het buitenland. Het gevolg is een nijpend geldgebrek. Er zijn maanden dat Sobol en
haar collegas geen loon krijgen. Als je hier wilt werken, moet salaris niet het
belangrijkste zijn, zegt ze monter. Je moet ook tegen een stootje kunnen: bij vrijwel
alle medewerkers heeft justitie al huiszoeking gedaan.
Zo doet FBK wat de journalistiek zou moeten doen: de macht controleren. Maar de
medewerkers zijn niet neutraal. FBK is nauw gelieerd aan Navalnys
Vooruitgangspartij en dus aan de Democratische Coalitie, de alliantie van
oppositiepartijen die volgend jaar de parlementverkiezingen in gaat. Ljoebov Sobol
doet ook mee aan de primers, waarmee de kieslijst wordt vastgesteld.
Als je elke dag dit werk doet, dan begrijp je dat je iets moet doen.
Mail de redactie