You are on page 1of 28

c

KABANATA 49
V   V V 

Bago maganap ang paglubog ng araw ay itinuntong naman


ni Ibarra ang kanyang paa sa bangka ni Elias na nasa baybay ng
lawa. Parang hindi nasisiyahang-loob ang binata.1
´Ipagpatawad po ninyo, ginoo,µ sabi ni Elias na may
lungkot nang siya ay makita,
´ipagpatawad po ninyo ang aking
kapangahasan na tipanin kayo; ibig kong
makausap kayo nang buong laya at pinili
ko ang lugar na ito sapagkat dito ay
walang makakarinig sa atin; sa loob ng
isang oras ay makababalik tayo.µ
´Nagkakamali ka, kaibigang Elias,µ
ang sagot ni Ibarra na nagpilit na
ngumiti, ´pagkatapos ng ating pag-uusap ay ihatid ninyo ako sa
bayang iyon na ang kampanaryo ay natatanaw natin, mula rito.2
Nagkaroon ako ngayon ng masamang kapalaran.µ
´Nang masamang kapalaran?µ
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc
VV
 V V
1 Makikita sa pagkakataong na papalubog na ang araw at ang kawalan
ng kasiyahang loob ni Ibarra na tumuntong sa bangka ni Elias, napilitan
lamang siya na paunlakan ang pag-uusap na ito sa (   ng tulisan.
Ipinababatid sa mga mambabasa ang simbolismo ng papalubog na araw
ay ang nalalapit na pagtatapos ng kapangyarihan ng Espanya sa bangka
ng Pilipinas.

2 Ipinakikiusap ni Ibarra na sa ibang bayan siya ibaba ni Elias at hindi


sa San Diego. ² Ang bayan na itinuturo ni Ibarra ay ang bayan ng Los
Banos. (        
        
              (  (      
 (          
c
c
c

´Opo, dahilan sa nasalubong ko sa pagpunta rito ang


alperes na nagpipilit na ako ay samahan; 3 Naisip ko ko kayo at
naalala kong baka kayo ay makilala, ay sinabi ko sa kanyang ako
ay papunta sa bayang iyon at maghapon ako roon sapagkat ibig
akong salubungin bukas ng hapon.µ
´Nagpapasalamat po ako sa inyong pagmamalasakit, subalit
sana ay hinayan na lamang ninyong sumama sa inyo,µ ang sagot
ni Elias na walang tigatig. 4
´Ha? At paano kayo?µ
´Hindi maaring ako ay kaniyang makilala, sapagkat noong
minsan niya akong nakita ay hindi mangyayaring maisip niyang
matandaan aking anyo at mga palatandaan.µ5

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

3 Tandaan sana na may kautusan din ang Kapitan Heneral sa alkalde


mayor na pasubaybayan o gumawa ng ulat ang alperes sa mga aksiyon
ni Ibarra. Ito ay dahilan sa ang KH ay nakakatanggap ng mga lihim na
sumbong laban sa binata. Totoong may mataas na pagtingin ang Kapitan
Heneral kay Ibarra, ngunit hindi siya hangal na agad na magtitiwala.
Noong manungkulan si GH Carlos Ma. de la Torre sa Pilipinas ay kinilala
ang kaniyang pagiging liberal at mabuting pakikitungo kay Padre Jose
Burgos, ngunit sa kabila noon ay nandoon din ang lihim ni de la Torre
na buksan at siyasatin ang sulat na para kay Padre Burgos.     
                     
              
 (                  (  
        (  .

4 Pansinin na walang katigtigatig si Elias, kahit na samahan pa ng


alperes si Ibarra hanggang sa bangka. Makikita rito na ang mga taong
nagmamalasakit sa mga inaapi ay maaring makagalaw ng malaya at
makapaglaro maging sa tungki ng ilong ng kanilang mga kaaway.

5 Kinukumpirma ni Elias ang hinala at usap-usapan na siya ang


nanakit sa alperes. Kung ganoon, papaano matatandaan ng Alperes ang
mukha ni Elias ² dahilan sa noong sila ay magkita ay sinaktan ni Elias
ang Alperes at nahulog sa kabayo at nakalublob sa putik pati ang

c
c
c

´Talagang minamalas ako!µ ang buntung-hininga ni Ibarra


na nasa ala-ala si Maria Clara. ´Ano ang sasabihin ninyo sa
akin?µ
Si Elias ay tumanaw sa kanyang paligid. Malayo na sila sa
pampang; ang araw ay papalubog na, at sa dahilang sa mga
lupaing iyon ay matulin ang pagtatakipsilim6 at ang pagkalat ng
dilim ay nagpapakinang sa liwanag ng buwan na nasa kaniyang
kabilugan.
´Ginoo,µ sabi ni Elias, ´ako ay may dala sa inyo na mga
karaingan ng maraming kapos-palad.µú
´Ng mga kapos-palad? Ano ang ibig ninyong sabihin?µ
Sa kaunting salita ay isinalaysay ni Elias ang naging pag-
uusap nila ng pinuno ng mga tulisan, na hindi na sinabi pa kay
Ibarra ang pag-aalinlangan at babala ni kapitan Pablo. Si Ibarra
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc
mukha.
Sa pamamagitan ni Elias ay iginanti ni Rizal sa pamamagitan ng
imahinasyon ang kaniyang sarili sa natamo nitong pananakit ng alperes
ng Calamba noon.

6 Ipinapaalam ni Rizal sa mga mambabasa na hindi nakakarating sa


Pilipinas, na maaga ang paglubog ng araw sa ating bayan. Sa Europa sa
panahon ng tag-init, ang oras ng gabi ay noon pa lamang nalubog ang
araw.

ú Napaka-simbolikal ng pag-uusap na ito nina Elias at Ibarra sa bangka.


Si Elias ay katutubo ng bayan, si Ibarra naman ay d . Pansinin din
sana na ang pag-uusap ay ginawa sa bangka na sa malimit na
pagkakataon ay simbolismong ginagamit sa paglalarawan ng bayan.
Tandaan na ang bangka ay pag-aari ni Elias at nakikisakay lamang si
Ibarra. Sa pag-uusap nina Elias at Ibarra ay makikita ang magkaibang
pananaw ng dalawang pangunahing tauhan ng nobela; si Elias ang
tagapagsalita ng sambayanan at si Ibarra naman ang kumakatawan sa
kaisipan ng mga d . ginamit ni Rizal ang kabanatang ito, upang
ipamukha sa mga d  ang karaingan ng bayan na hindi nila
pinapansin o pinahahalagahan man lamang ² gayong nakasakay sila sa
magkaparehong bangka.
c
c
c

ay taimtim na nakinig at nang matapos ni Elias ang pagsasalita ay


naghari ang isang mahabang katahimikan na pinukaw ni Ibarra.
´Kung gayo·y gusto nila ay ang«?µ
´Isang radikal na reporma sa hukbong sandatahan,7 sa
kaparian, sa sistema ng hukuman,8 sa isang salita, humihingi sila
ng isang pagtratong katulad sa magulang mula sa Pamahalaan.µ
´Pagbabago sa anong paraan?µ
´Halimbawa: igalang ang karangalan ng tao, magkaroon
ang mga tao ng kaunti pang kaligtasan sa kanilang pamumuhay,
bawasan ng kaunting lakas ang hukbong sandatahan, alisan nang
napakalaking kapangyarihan ang mga taong madalas na
umaabuso sa kanilang panunungkulan.µ9
´Elias,µ ang sagot ng binata, ´        
            :
ang inyong mga kilos at kaisipan ay hindi kagaya ng sa iba.
Maiintindihan ninyo ang aking ibig sabihin kung sabihin ko sa
inyo10 na kung maraming mga depekto ang kalagayan sa ngayon
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

7 Panahon pa ni Rizal ay gusto na ng sambayanan ng radikal na


reporma sa kolonyal na hukbo ² na pinamumugaran ng mga katiwalian,
kawalan ng kakayahan, at paglabag sa karapatang pantao.

8 Bulok na hukuman dahilan sa nasusuhulan ang mga hukom para


pumanig sa mga akusadong may kakayahan na bilhin ang katarungan.
Sa panahon pa ng pamahalaang kolonyal ng Espanya sa Pilipinas ay
kinamumuhian ng mga mamamayan ang mga   
 na parang
mga tindero na nilalagyan ng presyo ang bawat maa-areglong kaso 

9 Kung hindi lang ito nakasulat sa nobela ni Rizal ay iisipin na ito ay


manipesto o pahayag ng mga progresibong grupo sa ating kapanahunan.

10 Dito ay makikita na nagkakaroon ng mataas na pagtingin si Ibarra


kay Elias na isang misteryosong indibidwal. Ngunit ang salitang iyon ay
pamamaraan lamang upang hikayatin o utuin ni Ibarra si Elias. Inuuto
ng d  ang tagapagsalita ng sambayanan na pakinggan ang panig ng
kolonyal na pamahalaan.
c
c
c

ay maari pang sumama kung magbabago.      


      (             ( (   
 .11 Maari kong makausap ang Kapitan Heneral, subalit ang
mga unang sinabi ko ay wala tayong mapapala; ang Kapitan
Heneral ay walang gaanong kapangyarihan upang magpasok ng
mga pagbabago,12 at ako naman ay hindi kikilos kahit isang
hakbang tungkol sa bagay na na inilalapit ninyo, sapagkat alam
kong lubos na kahit tunay na ang mga d  d  ay may
depekto ay kailangan sila sa ngayon,         
  (      .µ

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

11 Ang binabanggit ni Ibarra na mga kaibigan sa Madrid na kaniyang


maaring bayaran ay mga 

 na ang gawain ay binabayaran upang


kausapin ang mga kinatawan ng batasan upang paboran ang kanilang
mga panukalang batas o adbokasiya. May pagkakataon din na ang mga


 ay binabayaran ng mga mayayaman para hadlangan ang


panukalang batas na makakasama sa kanilang kapakanan. Dahilan sa
magastos ang kumuha ng mga 

 ²  (  (       


                      
   (                      
(            .

12 Isang paglalantad ni Rizal sa kalagayan ng Pilipinas sa kaniyang


kapanahunan. Walang tunay na magagawa ang punong ehekutibo para
mabago ang kalagayan sa Pilipinas. Una sila ay mga inilagay ng Madrid
para mangasiwa at magpatupad lamang ng mga tagubilin at batas na
mula sa Espanya; pangalawa, sila ay nadidiktahan ng mga prayle na
may kapangyarihan para hilingin sa Madrid na paalisin ang mga pinuno
na hindi nila magugustuhan ² ngunit pumapayag ang mga alagad ng
simbahan na manatili ang isang tiwaling pinuno sa bansa basta ito ay
sunud-sunuran sa kanilang kagustuhan. Ipinakikita ni Rizal na ang
pinuno ng isang bansa na kontrolado ng higit pang mataas na
kapangyarihan o takot sa interest ng mga makapangayrihang grupo ay
walang tunay na magagawang anumang pagbabago para sa kapakanan
ng ating bansa.
c
c
c

Si Elias ay nabigla, itinaas ang ulo at namamanghang


tiningnan si Ibarra.13
´Kayo po rin ba ay naniniwala na may masamang bagay na
kailangan?µ tanong na ang boses ay halos nanginginig,
´naniniwala ba kayong sa paggawa ng kabutihan ay kailangang
gumawa ng masama?µ
´Hindi; nananalig ako sa kanya, gaya ng pananalig sa
isang mahapding gamot na ating inilalapat kung ibig nating
gamutin ang isang sakit. Ang bayan ay isang katawan na
nagdaranas ng isang matagalang karamdaman, at upang ito ay
magamot ay napipilitang gumamit ang Pamahalaan ng mga
kaparaanang matitindi at masasakit, kung iyon ang ibig ninyong
ipalagay, nguni·t makabubuti at kinakailangan.µ14
´V                
                    
                 
                 
           (  .15 Ang guwardiya sibil ay
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

13 Nagtataka at namamangha si Elias, dahilan si Ibarra ay hindi kikilos


para sa mga karaingan ng bayan na ipinapaalam niya, at sa dulo ay
ipinagtatanggol pa ni Ibarra ang sistema na nagpapahirap sa mga
kapus-palad. Sa kasalukuyan ay katulad sa ating pamamangha at
pagkadismaya sa mga inihalal natin sa batasan dahilan sa pangakong
maglilingkod para sa mahirap, ngunit pumapabor naman sa mga batas
na higit pang nagpapahirap sa mga mahihirap.

14 Para kay Ibarra, ang pamahalaan ay kailangang gumagamit ng mga


hindi popular na patakaran para malunasan ang karamdaman ng
bayan. Maaring gumamit ng isang hindi popular na desisyon, ngunit sa
pagdating ng panahon ay tunay na pakikinabangan ng bayan. Pero sa
kasaysayan ng ating bayan ay ang napakarami ng mga hindi popular na
desisyon ang pikit matang sinunod ng sambayanan, ngunit lalo pa
tayong naghirap pagkatapos ng maraming panahon.

15 Ang pamahalaan ay katulad ng isang masamang manggagamot, ang


c
c
c

itinatag lamang sa layunin na sugpuin ang kasamaan sa


pamamagitan ng pananakot at lakas, ngunit ang layunin ng
pagtatayo nito ay hindi naman nangyayari at kung may nagagawa
ay nagkakataon lamang.16 At dapat malaman na ang mga
guwardiya sibil ay walang napagbubuntunan ng sisi kundi ang
mga taong bayan lamang, kapag sila ay binigyan ng mga
kailangan sa ikaaayos ng kanilang ugali. Sa ating bayan, sa
dahilang walang partidong pampulitika ang mga mamayan,
dahilan sa hindi nagkakaisa ang bayan at ang pamahalaan.17 Sa
ganito, ang pamahalaan ay nararapat na maging
mapagpaumanhin, hindi lamang dahilan sa ito ang nararapat
niyang gawin, kundi sa dahilang ang mga mamamayan, na kapos
sa kanyang pagkalinga at pinababayaan, ay walang pananagutan
dahil nga sa hindi sila tumanggap ng malaking liwanag,18 Saka
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc
kaniyang mga lunas sa karamdaman ng bayan ay remedyong tapal-tapal
lamang ² hindi nilulunasan ang tunay na sanhi ng karamdaman ng
bayan sa dahilang hindi nito alam o kung alam man ay natatakot ito na
galawin ang tunay na dahilan ng suliranin ng bayan. Ito ang dahilan
kung bakit ang Pilipinas ay napakaraming mga programa (ang tawag
naman ng iba ay pakulo), ngunit hindi naman tunay na nakakalunas sa
mga karamdaman ng bayan.

16 Ang guwardiya sibil ay itinatag sa layunin na sugpuin ang


 , ngunit ang higit nitong ginambala ay ang katiwasayan ng
pamumuhay ng mga taong bayan at kung may mahuling mga tulisan ay
nagkakataon o suwerte lamang at hindi bahagi ng kanilang epektibong
operasyon. 

17 Magkaiba ang kapakanan ng pamahalaan sa kapakanan ng mga


mamamayan.

18 Sa bahaging ito ay ipina-aalam ni Rizal sa mga mambabasa ang


tinatawag na       ² kung saan mayroong kontrata ang
mga mamamayan na susunod at papailalim sa isang pamahalaan,
kapalit naman ng obligasyon ng pamahalaan na pagkakalooban ng
pagkalinga at kabutihan ang mga mamamayan. Ang mga mamamayan
c
c
c

ang isa pa, sang-ayon sa inyong halimbawa, ang panlunas na


inyong iminumungkahi sa sakit ng bayan ay tunay na hindi
mabisa, walang nagagamot kundi ang mga parte ng katawan na
hindi naman apektado ng karamdaman na pinahihina at iniaaboy
sa kasamaan. Hindi kaya lalong makatwiran na pabagsikin ang
gamot sa parte ng katawan na tunay na may sakit at bawasan ng
kaunti ang bagsik sa dakong wala namang karamdaman?µ
´Ang pahinain ang guwardiya ay maglalagay sa panganib
ng kapayapaan ng mga bayan-bayan.µ19
´Ang katiwasayan ng mga bayan!µ ang mapait na bulalas
ni Elias. ´Ã     (         ( 
       (,20 tingnan ninyo: mayroon pa tayong

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc


na hindi susunod o papailalim sa legal na kautusan ng pamahalaan ay
maaring bigyan ng kaparusahan.   (       
                          
 (              
    . Ang ›         ang siyang
pilosopikal na basehan sa pagbibigay matuwid sa pagsusulong ng isang
himagsikan. V     (         (   
            (    .

19 Paniniwala ni Ibarra na ang pagbabawas sa kapangyarihan ng


guwardia sibil (demilitarisasyon) ay magbubunga ng higit na panganib
dahilan sa maaring paglakas ng kilusan ng mga tulisan.

20 Ang guwardiya sibil ay itinatag noong Marso 24, 1868


(http://www.guardiacivil.org/revista/result.jsp?id=471) at ayon kay
Elias ay      (   na buhat ng iyon ay maitatag.
Ang eksaktong 15 taon ay papatak na Marso 24, 1883, sa ganito ay
mauunawaan natin na ang piktisyosong petsa na nagaganap ang nobela
ay magmula Oktubre 31 hanggang Disyembre 25, 1882. Mula sa sinabi
ni Rizal na ang „›  ay kasaysayan ng Pilipinas sa nakalipas
na 10 taon ² lumilitaw na ang peryodong sinusuri ng nobela ay ang
dekadang sakop ng Enero 1873 (malaman na si Rizal ay may artikulong
´           
 µ) hanggang Enero 1883.
Subalit nililinaw ko na mayroon ring ilang mga historikal na kaganapan
c
c
c

mga tulisan; naririnig na nilolooban nila ang mga bayan, at


nanghaharang pa rin sa mga daan. Patuloy ang nakawan at hindi
nadadakip ang mga may kasalanan; ang tunay na may kagagawan
ay lumalaboy na malaya, ngunit hindi gayon ang mga payapang
mamamayan.21 Itanong ninyo sa bawat marangal na mamamayan
kung ang ang guwardia sibil ay tinitingnan bilang kabutihan, at
bahagi ng pangangalaga ng pamahalaan, o pahirap sa mga tao.
Ang panunupil at ang mga kasamaang ginagawa nila ay higit na
napaminsala kaysa sa marahas na gawain ng mga tulisan. Ang
mga kagagawan ng tulisan ay seryoso subalit bihira lamang na
maganap at may pagkakataon ang mga tao na ipagtanggol ang
kanilang mga sarili. (     (        
                 
           .22 Ano ang naibibigay
na benepisyo ng mga kawal na ito sa kabuhayan ng ating mga
bayan-bayan? Balakid sila sa mga paglalakbay pagkat ang lahat
ay delikadong maparusahan sa maliit na kadahilanan;23 higit na
binigyan ng atensiyon ang mga pormalidad kaysa tunay na
kabuluhan ng mga bagay; ito ang unang sintomas ng kawalang
kakayahan,24 ang isang tao na nakalimot lamang na dalahin ang
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc
na isiningit rito si Rizal na galing sa ibang mga taon.

21 Para kay Elias ang matagal na panahon pagkakatatag ng guardia sibil


sa layunin na pairalin ang kapayapaan sa mga kanayunan ay hindi ito
naging mabisa sa pagpapanatili ng kapayapaan ng bayan. Ipinapakita
dito ni Rizal, ang kawalan ng pagiging epektibo ng solusyong militar
laban sa tulisanismo o kilusan ng mga taong labas.

22 Sa mga tulisan ang tao ay maaring lumaban, subalit kapag sundalo


ang umaabuso, ang bayan ay walang lakas na lumaban. Sa ganito ay
higit kinatatakutang ng mga tao ng sundalo ng kolonyal na
sandatahang lakas.

23 Uso na ang mga dd   noon at napakahigpit pa ng mga


guwardiya sibil na nagbabantay.

c
c
c

sedula ay ikakadena at paparsahan, na hindi na iginalang ang


kalagayan ng taong kanilang dinadakip kung marangal at
iginagalang; ang unang ginagawa ng mga pinuno ng guwardiya
sibil ay turuan ang mga tao na pagpugayan, sa ibig man o sa
sapilitan, kahit na sa gitna ng kadiliman ng gabi,25 na siya
namang ginagaya ng kanilang mga sundalo sa pagpapahirap at
pagnanakaw sa mga taong-bukid,26 at ang dahilan ay
napakababaw; Hindi nila iginagalang ang mga tahanan; hindi pa
natatagalan may ninakawan sa Calamba, sa bintana nagdaan ang
mga sibil na nanloob, ang bahay na iyon ay tirahan ng isang
tahimik na mamamayan na pinagkakautangan ng salapi at utang
na loob ng pinuno ng mga nagnakaw na guwardya sibil;27 walang
kapayapaan ang tao: kapag kailangan linisin ang kuwartel o ang
kanilang mga bahay ay lalabas sila at manghuhuki ng maaring
pagawain sa maghapon; ibig pa ninyo ng iba?     
                (   
  (      ,28 subalit ginulo nila ang kasayahan na
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc
24                       
         (     

25 Ang pagyuko sa mga pinuno ng guwardia sibil ay isa sa mga ipinag-


uutos sa mga mamamayang Pilipino sa panahon ng pananakop ng
Espanya at ang sinumang hindi makakatugon sa kautusan ay
mapaparusahan ng labis.

26 Ang masamang ugali ng pinuno ay ginagaya ng kaniyang mga


tauhan. Isang masakit na bahagi ng ating kasaysayan na ang mga
pinuno ng guwardiya sibil ay mga Espanyol at ang kaniyang mga tauhan
ay mga Pilipino ² ngunit ang mga Pilipinong ito na naglingkod sa
kolonyal na hukbo ay naging malupit sa sariling kababayan ² nakitulad
sa mga Espayol.

27 Makikita na ang mga alagad ng batas ay kasangkot sa paggawa ng


krimen tulad ng pagnanakaw at panloloob.           
        .

 c
c
c

pinahintulutan ng mga maykapangyarihan; nakita ninyo ang


palagay sa kanila ng mga tao. V          
  
         

      ? Ah!, ito ba ang tinatawag ninyong
tagapangalaga ng kaayusan at katiwasayan«!µ29
´Umaayon akong may mga depekto nga,µ sagot ni Ibarra,
´pero tanggapin natin ang mga depektong ito para sa kabutihan na
kasama nito. Ang pangkat ay maaring may mga depekto, ngunit,
paniwalaan ninyo ito, na ang takot sa kanila ang nakapipigil sa
pagdami ng mga kriminal.µ30
´Ang sabihin ninyo dahil sa takot ay higit na lumaki ang
bilang,µ ang pagtutuwid ni Elias. ´Bago maitatag ang pangkat ng
guwardiya sibil, ang halos lahat ng salarin, maliban sa iilan ay
nagiging tulisan lamang dahil sa gutom; nangungulimbat at
nagnanakaw upang mabuhay, ngunit paglipas ng kasalatan, muli
na namang lumilinis ang mga lansangan;31 Kaya silang sugpuin ng
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc
28 Walang kakayahan ang mga alagad ng batas na sugpuin ang mga
sugalan, dahilan sa tumatanggap ang pinuno nila ng malaking halaga
mula sa sugalan.                 
    .

29 Pagkatapos ng mahabang litanya ng mga kalaswaan ng mga


guwardiya sibil ay itinanong ni Elias ng paretorika ´  (    
         µ. Sa pamamagitan ng mga salitang ito ay
parang sinasampal ng malakas ni Elias si Ibarra sa isang kalagayang
pasibo o walang paki-alam sa kalagayan ng bayan.

30 Para kay Ibarra ay kailangan ang mga guwardya sibil sa kabila ng


mga depekto ng mga ito, para mapanatili ang kaayusan at kapayapaan
ng bayan.

31 Sa pananalita ni Elias ay makikita na ang   ay nakakawing


sa usapin ng kabuhayan. Ang kahirapan ng bayan ay nagtutulak sa mga
tao na yumakap sa tulisanismo at ang pagkatapos ng pagsasalat ay
napapawi ito. Ang mga maling programang pangkabuhayan at katiwalian
sa pamahalaan, na pinagmumulan ng kahirapan ng bayan at siyang

 c
c
c

mga mahihinang sandata ng mga mga maralita ngunit matatapang


na kuwadrilyero. Ang mga kuwadrilyero iyan na labis na
pinupulaan ng mga nagsusulat tungkol sa ating bayan; iyang mga
taong ang karapatan ay ang mamatay, ang tungkulin ay
makipaglaban, at ang gantimpalang tinatamo ay ang labis na
panlalait. Ngayon, may mga tulisan na pang-habang buhay na.
Isang maliit na pagkakamali, isang krimeng nilapatan ng hindi
makataong parusa, ang pakikibaka ay laban sa pagmamalabis ng
mga maykapangyarihan, ang pagkatakot sa malupit na pahirap ay
nag-taboy sa kanila sa panunulisan at pumipilit sa kanilang
pumatay o mamatay.32 Ang terorismo ng guwardiya sibil ang
nagsara ng pintuan sa kanilang pagbabalik sa kabutihan,  
              (   (  
 (                 (  
                    
       .33 Alalahanin ninyo ang nagawa
ng katalinuhan ni Heneral dela Torre! Ang amnestiyang
ipinagkaloob sa mga tulisang iyan ay nagpapatunay na sa gitna ng
mga kabundukang iyan ay tumitibok pa ang puso ng mga tao at
naghihintay lamang ng kapatawaran.34    (      
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc
maituturing na tunay na ugat ng paglakas ng anumang armadong
samahanan na lumalaban sa pamahalaan.

32 Ang kalupitan ng mga kolonyal na hukbo at ang isang tiwaling


pamahalaan na walang kakayahan na magkaloob ng pagbabago sa mga
mamamayan ang nagbibigay daan upang maging pang-habang buhay na
ang komitment ng mga armadong puwersa na lumalaban sa kanila.

33 Sa hanay ng pananalitang ito ni Rizal ay ipinapakita at nagbabala si


Rizal sa kolonyal na hukbo ang kalamangan ng topograpiya sa
pakikidigma ng mga inaalpi laban sa isang pangkating mapang-api at
mapagsamantala.

34 Tinutukoy ay si Heneral Carlos Maria de la Torte na naging KH ng


Pilipinas. Sa panahon ng kaniyang panunungkulan ay ipinahayag niya
ang pagkakaloob ng kapatawaran noong Agosto 15, 1868, sa mga tulisan
c
c
c

          (         


 (          (    
             (    (  
                 
    (    .35 Subalit ang taong sa kawalan
nang pag-asa, ay lalaban para sa kaniyang buhay, nararamdanan
na ang kanyang bisig ay malakas, ang puso ay tumitibok, at sa
buong pagkatao ay nagtataglay ng pagkamuhi, papaanong
masugpo ng pananakot ng pamahalaan ang lagablab na kanyang
dinagdagan pa ng gatong?µ36

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc


sa lalawigan ng Cavite na pinamumunuan ni Casimiro Camerino, at
mula sa pangkat na ito (tinatayang 50 katao) nang mga sumukong
tulisan ay itinatag niya ang pangkat ng mga tauhan na naging personal
niyang tagapag-bantay at tinawag na Ï  › .

35                     (    


 (                 
  ( . Ang Espanya ay mangangailangan ng malaking
puwersa ng hukbo para mabantayan ang buong Pilipinas (bawat
punongkahoy). Ngunit ang higit na kalamangan ay ang mga Pilipino ay
mayroong utak na may kakayahan na mag-isip ng tunay na dahilan ng
kanilang mga kahirapan at pagsasamantala. Sa sulat ni Rizal kay
Blumentritt ay kaniyang inilarawan ang isang kolonya na kaniyang
nabisita sa isang paglalakbay at sinabi niyang ´ang dami ng kutang
militar ay kasindami ng mga bahay ng mga mamamayan, at ang bilang
ng mga mamamayan na kaniyang nasasakupan ay kasindami ng
kanilang mga kanyon.µ

36 Ito ang kabalintunaan - ang kahirapan na nararamdaman ng mga


mamamayan at ang katiwalian ng pamahalaan ang siyang nagiging
gatong upang higit na mag-apoy ang rebelyon na kanilang sinusugpo.
c
c
c

´Nalilito ako Elias, sa mga sinasabi ninyo; halos maniniwala


akong may katwiran nga
kayo, kung hindi lamang
mayroon akong sariling
mga paniniwala. Ngunit
tingnan ninyo ang isang
bagay; huwag ninyong
ipagdamdam dahil sa kayo
ay hindi ko itinuturing sa
karaniwan at itinatangi ko
kayo; tingnan ninyo kung
sinu-sino ang mga taong
humihingi ng pagbabagong
iyan! Lahat sila halos ay
pawang salarin o mga taong malapit nang maging ganoon!µ37
´Mga salarin o magiging salarin; subalit bakit sila
nagkagayon? Sapagkat ginulo ang kanilang kapayapaan, winasak
ang kanilang kaligayahan, sinugatan ang kanilang mga damdamin
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc

37 Ang paniniwala ni Ibarra ay ang mga humihingi lamang ng pagbabago


sa lipunan ay ang mga tulisan lamang o malapit nang maging tulisan. -
Sa kasalukuyang panahon, lagi na lamang na pinagdidiskitahan ng
pamahalaan na ang mga taong nagnanais ng pagbabago ay mga
aktibista at napaparatangan na mga subersibo. Sinasabi pa na ang mga
taong bayan na humihingi ng pagbabago ay mga kasangkapan ng de-
establisasyon. Isang kalakaran ng kasaysayan na mga salitang rebelde,
terorista, manggugulo, kasangkapan ng de-istablisasyon ay mga
terminong ginagamit ng ayon sa petsa ng panunungkulan ng mga
mapagsamantalang uri. Pagkatapos ng panahon ng paghahari ng isang
mapanupil na pinuno, ang mga ito ay ituturing na mga bayani ng bayan.
Katulad lang sila ng mga katipunero na sa pag-uulat ng pahayagan sa
Maynila noong 1896-1897 ay tinawag na rebelde; ang sandatahang lakas
ng Unang Republika ay tinawag ng mga Amerikano na mga insurektos,
si Macario Sakay ay tinawag na bandido, ang mga aktibistang lumaban
sa pamahalaang Marcos ay tinawag na mga subersibo. Ang sabi nga sa
Ú  Ú ni Dumas ay ´P   

   
c
c
c

at nang humingi ng katarungan at kalinga ay natanto nilang wala


silang maaasahan kundi ang kanilang sarili.38 Nagkakamali kayo,
kung iniisip ninyong walang humihingi noon kundi ang mga
salarin lamang; magtungo kayo sa bawat bayan, sa bawat bahay;
pakinggan ninyo ang nakatagong hinagpis ng mga pamilya at
mapapaniwala ninyo ang inyong sarili, na ang mga kasamaang
sinusugpo ng guwardiya sibil ay kasinlaki, o maliit pa kaysa mga
kasamaang kanilang ginagawa. Maituturing ba na puro salarin
ang lahat ng taong-bayan? Ano pa ang dahilan at ipagtatanggol pa
sila sa mga salaring kagaya nila? Bakit hindi wasakin na silang
lahat?µ
´Ilang mga kamalian ang tunay na lumilitaw dito, na
ngayon ko lamang nakita, mukhang ang mabuting panukala ay
nawalan ng kabuluhan sa pagsasagawa, dahil sa Espanya, ang
mga kawal na ito ay naglingkod na lubhang mabuti.µ39
´Hindi ko iyon pinag-aalinlanganan: marahil sa Espanya
ay higit na organisado, ang mga kawal ay pinili mula sa
pinakamahuhusay; at marahil din namang dahil sa siya ay
kailangan ng Espanya, ngunit hindi kailangan ng Pilipinas. Ang
ating mga kaugalian, pamamaraan ng pamumuhay, na ginagamit
kailanman at binabalak na ipagkait sa atin ang isang karapatan,
ay ganap nating nalilimutan kapag tinatangkang ipilit sa atin ang
anuman. At sabihin ninyo sa akin, Ginoo, bakit ang ibang bansa
na kalapit at kahawig ng Espanya, ay hindi itinatag ang ganitong
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

38 Sa pananalita ni Elias ay kaniyang ipinapakita na ang kapabayaan at


direktang pang-aabuso ng pamahalaan sa mga taong bayan ay
nagbubunsod sa kanila na makilala ang sariling lakas para labanan ang
pamahalaan.

39 Ang mabuting impresyon ni Ibarra sa guardia sibil ay dahilan sa


nakita niya ang maayos at propesyonal nitong gampanin sa Espanya na
isa sa mga bansang kaniyang napuntahan. Sa kabilang dako, sa
Pilipinas ang guwardiya sibil ay isa sa mga kinamumuhiang institusyon
ng mga Pilipino.
c
c
c

hukbo? Iyon ba ay dahilan sa kaunti ang bilang ng nakawan sa


kanilang mga perokaril, kakaunting mga kaguluhan, kakaunting
mga patayan at hindi karaniwan ang asasinasyon sa kanilang
malalaking kapitolyo?µ40
Si Ibarra ay tahimik na nag-iisip, at ilang sandali ay
itinaas ang ulo at sumagot: ´Ang tanong na iyan, kaibigan, ay
kailangan ng isang seryosong pag-aaral; kung sa aking
pagsisiyasat ay makita kong may katwiran ang mga karaingang
iyan ay susulatan ko sa aking mga kaibigan sa Madrid, sapagkat
wala tayong kinatawan.41 Samantala, maniwala kayo sa akin na
kailangan ng pamahalaan ng isang pulutong ng kawal na may
malaking lakas upang ito ay igalang, at maipatupad ang
kaniyang kapangyarihan.µ
´Maari o iyan, ginoo, ay kung naglalabanan ang
pamahalaan at ang taong bayan; ngunit alang-alang sa ikagagaling
ng pamahalaan ay hindi natin dapat ipakilala sa bayan na siya ay
kalaban ng pamahalaan.42 Hindi pa iyon, kung sadya ngang
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

40 Si Elias sa kabila ng pagiging taga bukid ay mayroong malaking


kaalaman sa mga kaganapan sa labas ng bansa. Sa pamamagitan ni
Elias ay ipinapakita ni Rizal na sa kabila ng nagaganap na tusalismo sa
Pilipinas ay higit na payapa ng Pilipinas kumpara sa mga bansa sa
Europa. Kaya ang tanong ni Elias, bakit sa mga bansang kalapit ng
Espanya na may mataas na kriminalidad ay walang mga guardia sibil?

41 Sa pamamagitan ng pananalitang ito ni Ibarra ay ipinakita niya sa


mga mambabasa na ang isa sa mga sanhi ng kaguluhan sa Pilipinas ay
ang kawalan ng kinatawan sa d  o batasan ng Espanya. Ang
pagkakaroon ng kinatawan sa d  ang dapat sana ay nagbigay ng
pagkakataon upang maipakita sa Madrid ang tunay na kalagayan sa
bansa at makapaglapat ng matitinong mga batas at kinakailangang
kalunasan.

42 Ang labis na pagpapakita at paggamit lakas militar ay isang anyo ng


pagtuturing sa mga taong bayan na kalaban sila ng pamahalaan. Kapag
pinalibutan ng mga guardiya sibil ang isang barangay, sinusuri ang
c
c
c

gayon ang mangyayari, kung piliin natin ang lakas kaysa


kabantugan,43 ay nararapat nating tingnang mabuti kung kanino
natin ipinagkakaloob ang hindi natatakdaang kapangyarihang.
Ang ganyang kalaking kapangyarihan sa kamay ng mga taong
mangmang, puno ng mga masasamang bisyo, walang edukasyon
ukol sa moralidad, at hindi napapatunayan ang prinsipyo, ay
matutulad lamang sa sa isang sandatang hawak ng isang baliw na
nasa gitna ng maraming taong hindi makalaban.44 Pumapayag
ako at umaayon sa inyo na kailangan ng pamahalaan ang lakas na
ito, subalit nararapat na piliing mabuti ang gagawing bisig, piliin
ang mga higit na nararapat;    (   (  
               (   ( 
               .µ45

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc


dala-dalahan ng mga mamamayan ² ito ay isang anyo na ang
pamahalaan ay walang tiwala sa kaniyang mga mamamayan.

43 Kabantugan o lakas ² ang pamahalaang may kabantugan na rito ang


esensiya ay popularidad at suporta ng mga mamamayan ay hindi nito
labis na kailangan ng lakas ng hukbong sandatahan. Ang pamahalaang
walang popularidad at hindi makakasandig sa pagmamahal at
pagmamalasakit ng taong bayan ay asahan mong isang pamahalaan na
nakasakay sa tigre ng militarisasyon na ginagamit niyang panakot sa
mga mamamayan, at maari rin na ang tigreng ito ang kakain sa kaniya
sa isang panahon na ang kapritso nito ay hindi mapagbibigyan.

44 Kahulugan nito sa ating panahon ²


 
   .

45 ´                 


    (  ² ang pamahalaan ay dapat na ipakita na siya
naman ay nararapat sa paghawak ng kapangyarihan. Ito ang hirap sa
Espanya noon, hindi mula sa taong bayan ang kaniyang kapangyarihang
pampamahalaan, subalit pinahihirapan at inaabuso pa ang mga
mamamayan ² ito ang mga pangunahing sangkap sa perpektong
kemistriya ng himagsikan. Sa ibang pagkakataon naman ay maari nating
maisip ang isang namumuno na ninakaw lamang ang mandato sa
pamamagitan ng pandaraya sa halalan ²dahilan dito, ang pamahalaan
c
c
c

Ang pananalita ni Elias ay naging mabilis, maalab, ang


kanyang tinig ay yumayanig; at ang mga mata ay kumikinang.
Isang mahabang katahimikan ang sumunod: ang bangkang noon
ay hindi pinagagalaw ng sagwan ay parang tahimik na nakalutang
sa ibabaw ng tubig; ang liwanag ng buwan ay nangingibabaw sa
isang bughaw na langit; ilang mga ilaw ang nagliliwanag sa
malalayong dalampasigan.ú

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc


nakaluklok sa kaniyang ninakaw na mandato mula sa mga mamamayan
ay siyang higit na dapat na magpakita ng kahusayan at pagmamalasakit
sa mga tao, DAHILAN SA GANITONG PARAAN LAMANG NITO
MAIPAPAKITA NA NARARAPAT SA KANIYA ANG KANIYANG NINAKAW
NA MANDATO MULA SA SAMBAYAN. Ang masama ay ninakaw na ang
mandato ² pinapaghirap pa ang mga tao, ang sinumang mamamahala sa
ganitong paraan ay uuwi sa trahedya.

ú Pansinin ang simbolismo ni Rizal sa talatang ito:

c Ang pananalita ni Elias ay naging mabilis, maalab, ang kanyang


tinig ay yumayanig; at ang mga mata ay kumikinang ² paraan ng
pagpapahayag ng mga taong lider sa kilusang pagbabago.
c Isang mahabang katahimikan ² nagaganap sa panahon na ang
bayan ay nag-iisip ng kaniyang tutunguhing aksiyon.
Mapanlinlang sa mga namumuno ang hindi pagkibo ng bayan,
dahilan sa hindi nakibo ay kanilang pinagsasamantalahan
katulad sa pagbatak sa isang lubid na hindi napapansin na
malapit nang mapatid.
c ang bangkang noon ay hindi pinagagalaw ng sagwan ay parang
tahimik na nakalutang sa ibabaw ng tubig ²ang kalagayan sa
panahon na nakabitin pa ang kolektibong desisyon ng bayan
para baguhin ang lipunan.
c ang liwanag ng buwan ay nangingibabaw sa isang bughaw na
langit - kumakatawan sa mga mataas na ideyalismo na dinadala
ng mga tagapagpabago ng lipunan.
c Ilang mga ilaw ang nagliliwanag sa malalayong dalampasigan ²
ang mga praktikal na ideyalismo na maaring mapuntahan at
magamit ng mga taong bayan.
c
c
c

´At ano pa ang hinihingi?µ ang tanong ni Ibarra.


´Pagbabago sa mga kaparian,µ ang sagot ni Elias, na ang
boses ay nanlulupaypay at malungkot ´humihingi sila ng kaunting
proteksiyon laban sa«µ
´Laban sa mga     ?µ46
´Laban sa mga naniil sa kanila, ginoo.µ
´Nalimutan na ba ng Pilipinas ang mga utang na loob sa
orden na iyan? Nalimot na ba niya ang sila ang humango sa
kanila sa kamalian upang sila ay ilagay sa tunay na
pananampalataya, sa mga pagtulong sa kanila laban sa mga
kalupitan ng mga kapangyarihang sibil? Ito ang masamang bunga
ng hindi pagkaalam ng kasaysayan ng bayan!µ47
Ang nabiglang si Elias ay halos hindi makapaniwala sa
kanyang naririnig. ´Ginoo,µ ang matigas na sagot, ´inakusahan
ninyo ng walang utang na loob ang bayan, hayaan ninyo akong na
kabilang sa bayang nagtitiis ay ipagtanggol ko siya. Naipagkaloob
na namin ang maraming bagay sa pagkilala ng utang na loob.
Upang tanawin na ang isang gawa ay utang na loob, kailangang
ang gawaing iyon ay walang hangad na makinabang. Iwan natin
sa isang dako ang misyon, ang kawanggawang kristiyano na palagi

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc


c Ang hinihintay na lamang ay ang pag-usad ng bangka (bayan) sa
pamamagitan ng pagsagwan na ginagamitan ng talino at lakas
upang tunguhin ang direksiyon na kaniyang pupuntahan.

46 •     -kapisanan ng mga prayle. Mapapansin na ang


pagkatapos na ipakita ni Elias ang kaniyang pagnanais na ireporma ang
hukbong sandatahan ay sumunod niyang ipinaalam kay Ibarra ang
tungkol sa mga prayle.

47 Ipinakita ni Ibarra kay Elias ang mga ´kabutihangµ nagawa ng mga


prayle sa kasaysayan ng Pilipinas: Una, ang pagbibigay sa atin ng
relihiyon; at pangalawa, ang mga prayle ang naging tagapagtanggol ng
mga Pilipino sa pang-aabuso ng mga  d   laban sa mga
katutubo sa mga unang taon ng pananakop ng Espanya sa Pilipinas.
c
c
c

nang sinasabi; huwag nating tukuyin ang kasaysayan,48 huwag


nating tanungin kung ano ang ginawa ng Espanya sa mga Hudyo
na nagbigay sa buong Europa ng isang aklat, isang
pananampalataya at isang Diyos; 49 Ano ang ginawa nila sa mga
Arabe na nagbigay sa kanya ng kabihasnan, na naging
mapagparaya sa kanyang pananampalataya at gumising sa
kanyang natutulog na damdaming makabayan, na halos nasira na
sa panahon ng pagkakasakop sa kanila mga Romano at mga
Ï.50 Ang sabi ninyo ay binigyan tayo ng pananampalataya at
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

48 Mapapansin ang pagkabigla ni Elias ng sabihin ni Ibarra na walang


utang na loob ang bayan dahilan sa pagpuna sa mga prayle. Ipinakita ni
Elias na ang pagpuna at pagnanais na baguhin ang kaparian ay hindi
kawalan ng utang na loob. Kaya nilinaw ni Elias na ang utang na loob ay
ginagawa hindi dahilan sa maaring maging kapakinabangan ² ang
kawang-gawa ay ginagawa dahilan sa pagkukusa at bukal sa loob na
pagmamalasakit.

49 Sa lahi ng mga Hudyo nagmula si Jesucristo na nagtatag ng


Kritiyanismo at nagbigay sa Europa ng Biblia, ngunit sa kabila nito ang
mga Hudyo ay inusig ng labis-labis sa Espanya at sa ibang mga bansa sa
Europa. Ipinamumukha ni Elias kay Ibarra kung sino ang higit na
walang utang na loob.

50 Ipinakikilala ni Elias (na tagabukid) kay Ibarra (na edukado ng


Europa) ang kawalang utang na loob ng Espanya sa mga Arabe na
nagbigay sa Espanya ng kabihasnan (sa mga unang panahon ng
pagsilang ng kabihasnang Europeo ay nakakalamang ang Espanya ay
dahilan sa mga kontribusyong pangkabihasnan ng mga Arabe na
nakakasakop sa kanilang lupain). Hindi sinira ng mga Arabe ang
pananampalatayang Katoliko ng Espanya kahit na ito ay kaniyang
nasakop (kabaligtaran sa Pilipinas na pinaslang ng Espanya ang
katutubong relihiyon ng Pilipinas at maging ng pananampalatayang
Islam sa dako ng Kamaynilaan at mga Islamikong pook na nasakop nila
sa Pilipinas). Sa huli ay utang na loob ng Espanya ang damdaming
nasyonalismo nito sa mga Arabe ² dahilan sa hangarin ng Espanya na
muling mabawi ( d  ) ang kanilang lupain sa mga Arabe ay
 c
c
c

inalis tayo sa kamalian,     (      


     (   , matatawag bang relihiyon ang pagbibili
ng mga d  at kalmen, ituring na katotohanan ang mga milagro
at mga kuwentong naririnig natin sa araw-araw? Iyan ba ang mga
itinuturo ni Jesucristo? Kung dahil lamang sa mga bagay na ito
ay hindi kailangan ang isang Diyos na magpapako sa krus, o
pilitin tayo na magtaglay ng walang katapusang pagkilala ng
utang na loob;51 ang mga pamahiin ay lumilitaw na noon pa mang
sinaunang panahon, ang kailangan lamang ay ang paghusayin ang
mga pamahiin na ito upang maging higit na maitaas ang presyo
nito.52 Maaring sabihin ninyo sa akin na kahit gaano mang kalaki

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc


bumangon ang kanilang diwang makabansa na halos nawala na nang
sila ay sakop pa ng mga Romano at Goth.
m                 
      (      (        
       (         
       
         
  
                 (  
   . Si Rizal sa kaniyang sarili ay isang taong ipinanganak na
  ² hindi upang magkuwento ng mga kakatwang naratibo, o  !
kundi upang magamit ito bilang instrumento sa pagtanaw sa
kakaharapin ng bayan.            (    
          
    (       (     
   

51 Makikita ang pagpuna ni Rizal sa tunay na mukha ng kolonyal na


Katolisismo sa Pilipinas sa kaniyang kapanahunan.

52 Sa pananaw ni Elias ang matatandang pamahiin ay pinaghuhusay


lamang upang higit na maipagbili ng mahal. Hindi maitatanggi na sa
kritikal na pag-aaral ng kasaysayan ay mababakas na ang Katolisismo
ay isang anyo ng pagsasa-´Kristiyanoµ ng paganismo na kaniyang
nadatnan sa matandang imperyo ng Roma. Kung ayaw mong maniwala
ay basahin mo ang kasaysayan ng kapaskuhan at makikita mo na sa
araw ng pasko ay ipinagdiriwang natin ay hindi ang kapanganakan ni
 c
c
c

ng kasiraan ng ating relihiyon sa ngayon ay higit na kanais-nais


ito kaysa sa dati nating relihiyon; Naniniwala ako at pumapayag
sa gayon, ngunit napakamahal ng ating naging kabayaran, ng
dahil sa kanya ay iniwan natin ang ating pagkabansa at
pagsasarili; dahil sa kanya ay ipinagkaloob natin sa mga pari ang
ating malalaking mga kabayanan, ang ating mga bukirin, at
ipinagkakaloob natin sa kanilang ang ating mga naiipon sa pagbili
mga bagay na kailangan sa pagsisimba.      
           ((        
           .53 Kung ang sasabihin ninyo ay
ang pagtatanggol nila sa atin laban sa mga tinatawag na
 d  54 ay masasabi ko sa inyong dahil nga sa kanila kaya

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc


Cristo kundi ang selebrasyong pagano.

53 Para kay Elias malaki ang binayaran ng Pilipinas sa pagyakap sa


relihiyong Katoliko ² nawala ang ating pagsasarili, ipinagkaloob natin sa
simbahan ang pinakamabubuting mga bayan upang maging mga
asyenda ng simbahan, ang ating mga naipon para maisagawa ang ating
pagsisimba. Kung suriin man ito ni Elias na may maanghang ngunit
makakatotohanang pagpuna ay lumilitaw na ipinasok ng Espanya sa
bansa ang isang dayuhang kalakal (dayuhang relihiyon) at binayaran ng
malaki - patas na ² wala tayong dapat pang bayarang utang na loob sa
kolonyal na simbahan.

54 Ang mga Espanyol na nakasama ni Legaspi sa pananakop sa


Pilipinas ay pinagkalooban ng Espanya ng karapatang magmay-ari sa
lupain sa mga nasakop na lugar at kasama sa mga lupaing ito ay ang
mga Indiyo na ang bilang ay umaabot ng libong katao (tinatawag na
 d  ) at ang mga  d  (pinagkalooban ng encomienda) ay
may bahagi sa butaw na nakokolekta mula sa mga nasasakupang
katutubo. Sa kabilang dako, isa sa kanilang mga pananagutan ay ang
pangalagaan ang mga Indiyo sa kaniyang distrito at turuan sila ng mga
araling pangrelihiyon. Subalit lumilitaw na hindi nagkasundo ang mga
 d  at mga misyonero, nagbigay ang mga prayle ng mga ulat sa
hari ng Espanya para ilantad ang pagiging ganid at mapagmalupit ng
mga  d  . Ang  d  ay nagtapos sa unang bahagi ng ika-
c
c
c

tayo nahulog sa mga kamay ng mga taong ito; ngunit hindi,


kinikilala kong isang tunay na pananalig at isang tunay na pag-
ibig sa Katauhan ang nag-aboy sa mga unang misyonerong
dumating sa ating mga dalampasigan; kinikilala ko ang utang na
loob na dapat nating taglayin sa mga may mararangal na pusong
iyon; batid kong ang Espanya noon ay maraming magigiting na
relihiyoso, pulitiko, mamamayan at kawal. Subalit dahil ba sa ang
ninuno ay mababait ay papayagan na natin ang mga pang-aabuso
ng kanilang mga mahahalay na inapo? 55 Dahil ba sa tayo sa
nakalipas ay ginawan ng isang kabutihan ay magiging kasalanan
sa atin na hadlangan na tayo ay gawan ng isang kasamaan? Hindi
hinihingi ng bayan ang pag-papaalis sa kaparian, walang
hinihiling kundi mga nararapat na pagbabago na angkop sa mga
bagong kalagayan at mga bagong pangangailangan.µ
´Minamahal ko ang bayan na katulad ng pag-ibig mo sa
kanya, Elias; may naunawaan akong ilan sa iyong mga naisin,
pinakinggan kong mabuti ang inyong mga sinabi, nguni·t
gayunman, kaibigan, ay inaakala kong tila namamali tayo nang
kaunti: ang mga pagbabagong-palakad ay hindi kailangan dito.µ56
´Diyata po?µ tanong ni Elias na iniunat ang mga kamay na
parang nawawalan ng lakas, ´hindi ba ninyo nakikita ang

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc


18 siglo. Isang malaking kabalintunaan na sa pagkawala ng  d 
ang mga prayle ang higit na nakinabang sa pagkontrol ng Pilipinas at sa
ilang mga mayayamang lupaing taniman ng ating kapuluan.

55 Kinikilala ni Elias ang utang na loob sa mga sinaunang mga


misyonero na nagmalasakit para pagpapasimula ng Katolisismo sa
Pilipinas, ngunit hindi siya dapat na matali sa ´mabutingµ ginawa sa
kahapon para ipikit ang mata sa mga kamalian na nagaganap sa
ngayon.

56 Si Ibarra ay ay naniniwala na hindi angkop ang Pilipinas para sa


reporma ² dinadala ni Ibarra sa pag-uusap na ito ang pananaw ng mga
konserbatibo sa Espanya at sa Pilipinas ng kaniyang kapanahunan.

c
c
c

pangangailangan ng mga reporma, sa kabila ng kasawian ng


inyong mga kaanak«?µ57
´Ah! Nalilimot ko ang sarili, at nalilimot ko ang tinamo
kong mga kasawian para sa ikapapanatag ng Pilipinas, sa harap
ng mga kapakanan ng Espanya!µ ang biglang putol ni Ibarra.
´Upang mamalagi ang pagsakop sa Pilipinas ay kailangang ang
mga prayle ay magpatuloy sa kanilang mga inuugali, at sa
pakikiisa sa Espanya naroroon ang kagalingan ng ating bayan.µ58
Huminto na sa pagsasalita si Ibarra ay patuloy pa rin si
Elias sa pakikinig; ang kanyang mukha ay malungkot, nawalan ng
kinang ang kanyang mga mata. ´Tunay ngang ang mga misyonero
ay siyang nakakuha sa lupaing ito;59 inaakala ba ninyo na
mapamamalagi ang Pilipinas nang dahil sa mga prayle?µ
´Oo, dahil lamang sa kanila, gayon ang pananalig ng lahat
ng sumulat tungkol sa Pilipinas.µ60
cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

57 Nagtataka si Elias sa kawalan ng aksiyon ni Ibarra para sa bayan sa


kabila ng kasawian ng kaniyang mga kaanak.

58 Sa pangangatwirang ito ni Ibarra ay paglalarawan ni Rizal sa pagiging


manhid ng maraming mga mayayamang mga Pilipino sa kaniyang
kapanahunan

59 Tunay na ang mga prayle ang nakasakop sa kapulupan, tandaan na


si Legaspi ay mayroon lamang mahigit sa 300 kawal sa kaniyang
ekspedisyon at sa mga unang siglo ng pananakop ng Espanya ay
limitado lamang ang bilang ng mga Espanyol sa Pilipinas. Ang mga
prayle ang nagsikap na magtayo ng Katolisismo na siyang magsisilbing
angkla ng katatagan ng kolonyalismo ng Espanya sa Pilipinas. Ang
dahilan kaya nasabi ni Elias ang pananalitang iyon ay dahilan sa nakita
niyang si Ibarra ay hindi kikilos para sa kagalingan ng bayan ² dahilan
sa kaniyang paniniwala sa simbahan.

60 Katulad ng paniniwala ng mga nag-aral sa ibang bansa na ang


kanilang nakikitang solusyon sa suliranin ng bansa ay makikita sa mga
aklat na kanilang napag-aralan sa dayuhang bayan.
c
c
c

´Oh!µ ang bulalas ni Elias na inihagis ang sagwan sa loob


ng bangka, ´hindi ko inaakalang napakababa ng palagay ninyo sa
Pamahalaan at sa bayan. Bakit hindi ninyo kapwa sila
alipustain? Ano ang sasabihin ninyo sa isang mag-aanak na
namumuhay na payapa dahil lamang panghihimasok ng taga-
labas?   (             ,  
                 ,61 isang
pamahalaan na hindi nakaaakit at nakapagpapagalang nang dahil
sa sarili niyang gawi!62 Ipagpatawad po ninyo, ginoo, nguni·t
inaakala kong ang inyong Pamahalaan ay hangal at
nagpapatiwakal kung natutuwa sa pangyayaring ang gayon ay
panaligan!63               
  (          ?µ64

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

61 Ang kaisipang ito ni Elias na nanatili pa hanggang ngayon ² ang


pamahalaan ay nabubuhay sa pamamagitan ng mga ginastusang mga
propaganda upang ipakita na sila ay gumagawa para sa kapakinabangan
ng mga mamamayan. Mga propaganda na ginastusan sa   at
iba pang mga paraan na nangangako ng kaunlaran at pagkatapos ay
makikita natin ang ating mga sarili na higit pang nakalubog sa
kahirapan.

62 Ang isang mahusay na pamahalaan ay iginagalang kahit walang


propaganda kung nararamdaman ng mga tao na sila ay tunay na
nakikinabang dito.

63 May panganib ang propaganda ng pamahalaan ² ito ay kung ang


mismong pamahalaan ay naniniwala sa kaniyang sariling propaganda at
ang mga mamamayan ay hindi na naniniwala rito at nakikita na ang
katotohanan na ang pamahalaan ay hindi na nagsisilbi sa kanilang
kapakanan ² ang anumang propaganda na makikita ng diskontentadong
mamamayan ay isa na lamang katatawanan o insulto sa kahirapan na
kanilang nararanasan.

64 Magalang na paraan ng pagsasabi ni Elias kay Ibarra na ´umalis ka


na ngayon din dito sa bangka ko. ²    
    
c
c
c

´Huwag,µ ang sagot ni Ibarra, ´mag-usap tayo, kailangang


mabatid kung sino ang may katwiran sa bagay na ito totoong
mahalaga.µ65
´Ipagpatawad po ninyo,µ ang sagot ni Elias na iginalaw ang
ulo, ´ang pananalita ko po ay walang lakas upang kayo ay
mapaniwala;                   
             
               
  .66 Ang mga nagpahayag nang laban sa aking mga
sinabi ay mga Kastila, at dahil sa kanilang kalagayan, kahit na
walang kabuluhan at kamangmangan ang turingan, ang kanilang
pagsasabi, ang kanilang mga katangian at ang kanilang
pinanggalingan, ay nagbigay sa kanila ng isang karapatan na nag-
uudyok sa aking huwag na silang kalabanin kailanman. At saka
ang isa pa, kung nakikita kong kayong umiibig sa inyong bayan,
kayo na ang ama ay namamahinga sa ilalim ng mga matahimik
na along ito, kayong hinamak sa harapan, inaalimura at pinag-
uusig, ay nagtataglay pa ng mga ganyang pananalig, kahit na
laban sa lahat ng bagay at sa inyong katalinuhan, ay nag-
aalinlangan na ako sa aking mga paniniwala at tinatanggap ko ang
pangyayaring baka nga ang bayan ay namamali. Sasabihin ko sa
mga sawing-palad na iyan, na umaasa sa mga tao, na sila·y umasa

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc


             (  
           (  (  . Ulitin ko lang, na ang
katutubong si Elias ang may-ari ng bangka at nakisakay lamang ang
d  na si Ibarra.

65 Nakaramdam si Ibarra na pinalalayas na siya ni Elias sa


bangka/bansa.

66 Ipinapakita ni Elias na ang kaniyang mga sinasabi ay may


katotohanan sa kabila ng kakauntian ng kaniyang pinag-aralan ² ang
tunay niyang awtoridad para magsalita para sa kalagayan ng bayan ay
ang pagiging taga-rito.

c
c
c

na lamang sa Diyos          ( .67 Muli akong


napasasalamat sa inyo at sabihin ninyo kung saan ko kayo
nararapat ihatid.µ
´Elias, ang inyong mahahapding pangungusap ay
nakakasugat sa puso ko at nagbibigay din sa akin nang pag-
aalinlangan. Papaano? Hindi ako lumaki sa gitna ng bayan, hindi
ko marahil kilala ang mga pangangailangan;     
 (          Ã  , lumaki ako sa Europa,
ang pag-iisip ko ay walang napag-aralan kundi mga aklat at ang
mga nabasa ko lamang 68 ay ang naihayag ng tao; ang nakatago sa
dilim, ang hindi sinasabi ng mga manunulat, ay hindi ko
nababatid.69 Gayunman, ang ating bayan ay iniibig ko nang tulad
ng pag-ibig ninyo sa kanya, hindi lamang sa dahilang tungkulin ng
sinumang tao ang ibigin ang kanyang tinubuan at marahil ay
pagkakautangan ng kaniyang libingan; hindi lamang sa dahilang
gayon ang itinuro sa akin ng aking ama, sa dahilang ang aking ina
ay isang tagarito at ang lahat ng aking magagandang alalahanin ay

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

67 Umasa sa Diyos na magbibigay sa bayan ng tunay na kalayaan; sa


lakas ng sambayanan para magkaisa; at sa lakas ng kanilang bisig para
maisagawa ang kanilang pagkilos na may adhikang mapagpalaya.

68 Sa bahaging ito ay napagtanto ni Ibarra na may limitasyon ang


kaniyang mataas na edukasyon. Ito ang edukasyon na purong teoretikal
lamang at walang ganap na pakikisalamuha sa mga mamamayan.
Kabaligtaran ni Elias na limitado ang edukasyon ngunit ang kaniyang
tunay na paaralan ay ang lipunan at ang mga karanasan ng mga tao na
kaniyang nakasalamuha ay nagsilbing aklat na maari niyang
mapagkunan ng mga malalalim na kaalaman at katotohanan.

69 Totoo na marami ng nasulat na mga aklat na matatagpuan sa


aklatan, ngunit sa pamamagitan ng sinabi ni Ibarra ay makikita natin
ang pangangailangan ng pagsusuri o  d sa anumang bagay na
nais nating matutunan maging ito man ay munti o kumplikadong bagay.
c
c
c

nasa kanya; iniibig ko siya sa dahilan din namang utang ko sa


kanya at magiging utang pa ang aking kaligayahan!µ70
´At ako ay dahilan sa utang ko sa kanya ang aking mga
kasawian,µ71 ang bulong ni Elias.
´Oo nga kaibigan, alam kong kayo ay nagtitiis, kayo ay
sawing-palad, at ang bagay na ito ang nag-tataboy sa inyo sa pag-
aakalang maulap ang kinabukasan, at ang bagay na ito·y
nagpapabigat sa inyong mga opinyon; dahil dito ay may alinlangan
ako sa inyong mga karaingan. Kung matataya ko sana ang mga
dahilan, ang bahagi ng nakaraan«µ
´Ang aking mga kasawian ay may ibang pinagmulan; kung
magkakaroon ng kaunting kabuluhan ay isasalaysay ko sa inyo,
sapagka·t bukod sa hindi ko ipinaglilihim ay lubhang alam na ng
marami.µ
´Marahil, ang pagkaka-alam ko sa inyong naging buhay ay
makapagpapabago sa aking paniniwala; alam ninyong wala akong
lubos na paniniwala sa mga sinasabi, lalo kong pinaniniwalaan ay
ang mga pangyayari.µ72
Si Elias ay namalaging tahimik nang ilang sandali.
´Kung gayon po,µ ang tugon, ´ay isasalaysay ko sa
maikling pananalita ang aking kabuhayan.µ

cccccccccccccccccccccccccccccccccccccccc cccccccc

70 Utang ni Ibarra sa bayan ang kaniyang kaligayan at magiging


kaligayahan ² isa itong katotohanan dahilan si Ibarra ay isinilang mula
sa isang nakakariwasang angkan at umaasam ng mabuti pang buhay sa
darating na panahon.

71 Kay Elias ay kabaligtaran, mahal niya ang bayan sa kabila ng


malaking kasawian na kaniyang pinagdaananan ² ang pagmamahal ni
Elias sa bayan ay wagas, isang pag-ibig na nagnanais na maging
instrumento sa pagpapalaya ng kaniyang bayan mula sa isang
mapagsamantala at mapanupil na sistema.

72 Panaligan ang nangyayari kaysa sa sinasabi ² ang pagmamatyag sa


nagaganap ay higit kaysa pakikinig.

c
c

You might also like