MODERNIZACIJA I UNAPREĐENJE

VASPITNO-OBRAZOVNOG PROCESA
Prof. dr Petar O. Dmitrović
Pedagoški fakultet u Bijeljini, Institut za pedagoška istraživanja Beograd

1. UVOD
Brzi razvoj nauke i tehnologije u svetu veoma značajno utiče na potrebu proširivanja obima
znanja što pred nastavnike postavlja određene zadatke na planu saznanja novih sadržaja i zahtevima
primjene savremenog naučnog i tehnološkog procesa. U razvijenijim društvima ubrzan je razvoj nauke
i tehnologije-što sve utiče na kvalitetnije promjene i u obrazovanju i vaspitanju mladih. Danas je
neophodno mnogo više sistematsko obrazovanje nastavnika svih profila u sticanju znanja i veština za
uspešnu primjenu moderne tehnologije u nastavi pojedinih predmeta. Nastavnički fakulteti moraju biti
snabdeveni sa modernom nastavnom tehnologijom, među prvima, za koja se trebaju osposobiti studenti
jer će ih ta oprema najverovatnije čekati na budućim radnim mjestima u školama ili drugim
institucijama. U SAD informatička obrazovna tehnologija ima najveći prioritet koji je država
promovisala i stavila u vrh prioritetnih zadataka vaspitno-obrazovnog sistema, tako da su već odavno
kompjuteri postali sastavni dio procesa učenja.

2. IMPLEMENTACIJA BOLONJSKOG PROCESA

Visokoškolske institucije širom Evrope nastoje da se prilagode novim trendovima kretanja u
okviru aktuelnih gibanja širih razmjera u sprovođenju Bolonjskog procesa. Međutim, moglo bi se reći
da je Bolonjski proces nalik na gustu šumu kroz koju su prosečeni tek neki glavni putevi, a da je u toku
ispitivanje mogućih novih pravaca. U toj se šumi može lako zalutati, pa i izgubiti, a često i vratiti na
početak. Sve to ukazuje na neophodnost izbora pravog puta u njegovom sprovođenju. U implementaciji
su mogući različiti pristupi, koji se svakodnevno produbljuju i usložavaju, dopunjuju i mijenjaju.
Bolonjski proces nudi okvir za reformu univerziteta. Zato je neophodno sagledati sadašnje stanje
obrazovanja i prognozirati budućnost na osnovu iskustava drugih zemalja koje su postigle određene
rezultate. Mladi moraju osjetiti sigurnost da dobijaju kvalitetno obrazovanje, zbog otvaranja vrata
svojoj budućnosti. Oni osjećaju da budućnost zavisi od stečenih znanja, kako bi bili konkurentni u
svetu. Posljednjih godina nastupila je evolucija i transformacija visokog obrazovanja u Evropi.
Postupak njene primjene je ubrzan (do 2010) i nametnut, bez prava rasprave, ili da se učešće neke
zemlje odloži, ili da se kroz ovaj proces prođe sa izvjesnim zakašnjenjem. U implementaciji dešavaju
se velike razlike između teorije i prakse. Prosvjetnim vlastima nedostaje dugoročna, na naučnim
osnovama zasnovana, koncepcija reforme nastave u školama i fakultetima. Postoje i mnoge slabosti u
obrazovanju nastavnika na nastavničkim fakultetima. Nastava se dugo zadržala na tradicionalnim
osnovama. Zanemaruje se savremena obrazovna nastavna tehnologija. U pristupu implementaciji često
nam je prisutna stara kineska poslovica: „I put od sedam hiljada milja počinje prvim korakom”, tako da
je i naš sadašnji prvi korak nužan na putu do željenog cilja. Na tom putu biće otvorena mnoga pitanja,
dileme, neprihvatljivi stavovi, interpretiranje činjenica na razne načine i na kraju će se reinterpretirati
ono što se smatra poznatim, prihvatljivim i dogovorenim. Tako će se u budućnosti smjenjivati koraci,
nekad duži, a nekad kraći. Treba znati da se treba preći svaki takav korak, svaka stepenica da bi se
došlo do kraja, do vrha ili izlaza iz šume mnogobrojnih problema. Ranije planirani početak daće i brže
početne rezultate.
Obrazovni sistemi se različito razvijaju u okviru pojedinih zemalja ili regija (pa i u SAD i
Evropi), do početka 21. veka. To je naročito izraženo dogovorom u okviru Evropske unije. Osnovna
težnja je dolazak do brzog znanja. Danas korišćenjem informacione tehnologije mnogo više
smanjujemo uticaj nacionalnih država na čovjeka. Stvara se nova informacijska kultura, gdje se ljudi
lakše povezuju mimo granica nacionalnih država. Tako se u okviru virtualnog kretanja pojavljuje:
nauka, obrazovanje, umjetnost, literatura, biznis, politika itd. Kompjuterska revolucija dovodi do
zamjene tradicionalne štampe „elektronskim knjigama”, a često dolazi do značajnije promjene
ideologije, ekonomije, saradnje među državama, gdje se mijenjaju i društveni odnosi.
Proces približavanja evropskih zemalja u političkom, ekonomskom, trgovinskom, kulturnom i
drugim oblastima posebno je intenziviran i unapređen u području visokog obrazovanja, iako su se prvi
pokušaji javljali sredinom 1980. godine. Taj proces je dodatno podstaknut padom Berlinskog zida
1989. godine i raspadom komunizma u zemljama centralne i istočne Evrope.
Vizija o evropskom okupljanju na temeljima Konferencije o sigurnosti i saradnji iz Helsinkija
(1975), te velike ideje o slobodnom protoku ljudi, naišle su na dobar prijem akademskih zajednica.
Evropski tehnokrati su jasno uvideli da su studenti i profesori iz nekadašnje zatvorenosti – žele
otvoreniji život, razmjenu ideja, saradnju na zajedničkim projektima, razmjenu akademskog života i
rada.
Konvenciju (sporazum između država) o priznavanju evropskih visokoobrazovnih
kvalifikacija (Lisabon, 1997) potpisale su zemlje Savjeta Evrope i UNESCO, koja je stupila na snagu
1. februara 1999. godine, što predstavlja ključni standard za Bolonjski proces do 2010. godine. Ona
predstavlja međudržavni sporazum (koji ima status zakonskog standarda) i služi kao vodič dobre
prakse za sve kvalifikacije.
Veoma važno polazište u razvoju visokoškolskog obrazovanja dala je Svetska konferencija o
visokom obrazovanju, održana u Parizu 1998. godine, kao i Sorbonska deklaracija. Oni su otvorili put
Bolonjskoj deklaraciji (potpisana 19. juna 1999. godine, koju su usvojili ministri obrazovanja iz 29
evropskih zemalja). Namera je da evropske zemlje postanu prostor koji će u daljem vremenu postati
najbolji u području visokog obrazovanja i naučno-istraživačkog rada. Savjet Evrope realizuje niz
projekata u ovim zemljama sa ciljem da se lakše savladaju sve prepreke do 2010. godine.
U implementaciji Bolonjskog procesa sve su veće potrebe čvršće integracije dosadašnjih
labavih asocijacija fakulteta, akademija i visokih škola unutar univerziteta u dobro povezan cjelovit
sistem, otvoren u horizontalnom i vertikalnom smjeru u pogledu mogućnosti obostrane prohodnosti.
Neophodni su planovi i programi, njihova identifikacija i kodifikacija kroz jedinstveni, ranije usaglašen
i uspostavljen informacioni sistem, sa nekoliko podsistema, te određivanje budućih studijskih oblasti
povezanih u cjeline.

3. REFORMSKE PROMJENE KOD UČENIKA I STUDENATA

Škola je institucija u kojoj mladi, ne samo da provode značajan dio svog života savlađujući
značajne edukativne programe, već je to i mjesto gdje njihova perspektiva i pogledi na život se oblikuju
i usavršavaju. Škola je i mjesto gdje mladi uče demokratiju na djelu i gdje njihovo učešće u procesu
donošenja odluka najčešće se promoviše kao vid onoga šta su naučili. Društvo treba da ohrabruje
mlade u institucijama školstva. Školske vlasti treba da omoguće mladima (studentima) sigurnost
edukacije kroz odobrene programe, obezbeđujući savremena tehnička sredstva i prostore za edukativne
programe studenata.
Mobilnost nije moguća u zatvorenim sistemima, koji je u osnovi toliko nefleksibilan da traži u
svakom trenutku formalnu ili stvarnu prisutnost studenta unutar klasično koncipirane nastave. Umesto
broja sati neposrednog kontakta (prisutnost na mjestu izvođenja nastave – od učionice do laboratorije
ili terenskog rada) treba sve više insistirati na individualnim obavezama studenata (na primjer,
istraživanjima i samostalnim pisanim radovima), te postepeno povećavati broj sati individualne
nastave, mentorstva i konsultacija izvan nastave-umesto klasičnog pristupa ex catedra. Sve relevantne
informacije treba da budu dostupne studentu na dvojezičnom (obavezno engleskom) jezikom, kako bi
stvorili uslove za otvaranje internacionalne dimenzije studiranja. „Vaspitna djelatnost okrenuta je
budućnosti, te su futurološki ciljevi veoma značajni. Tako će i mnoge ličnosti morati saznati sami sebe
na jedan realan način, te kontrolisati svoje želje, ambicije i preambicije” (Dmitrović, 2006-2, 143). To
vodi većim i kvalitetnijim ishodima tokom nastave, što je i jedan od ciljeva razvoja kreativnosti kod
ličnosti.
U Bosni i Hercegovini jasno je određen sistem obrazovanja, u vidu Strategije za 21. vek, kroz
sve vidove i oblike organizovanja školskog sistema. U budućnosti može se očekivati da će nove vlasti
pokušati da mijenjaju ono što je pet godina dogovarano oko strategije i zajedničkih osnova. Sistem
školstva, na prostorima BiH, zasnovan je (i poboljšavan) od uvođenja Austro-Ugarske monarhije,
1878. godine, na srednjoevropskom, odnosno nemačkom modelu, koji je tokom 20. veka više puta
modifikovan, najčešće iz ideoloških, a manje iz stvarnih obrazovnih razloga. Od 1945. do 1992. godine
doživio je nekoliko strukturnih promjena, naročito u oblasti visokog obrazovanja. Novi vek zahteva
mnoge korjenite promjene, koje su već otpočele.
U Evropi ne postoji jedinstven školski, odnosno vaspitno-obrazovni sistem obrazovanja. Ono
što nacionalne obrazovne sisteme razvijenijih zemalja ujednačuje jesu zajednički ciljevi i principi
njihova ostvarivanja, što garantuje podjednake obrazovne i vaspitne učinke. Tradicija i razlike u
društvenom i kulturnom kontekstu uslovljavaju određene razlike u strukturi sistema.
Glavna snaga svake reforme su nastavnici. Opremanje škole potrebnim nastavnim sredstvima i
savremenom nastavnom tehnologijom biće od velikog značaja, što se teško ostvaruje u današnjim
uslovima. Na drugoj strani postoje velike mogućnosti promjena nastavnih metoda, nastavnih planova i
programa. Sadašnji obrazovni sistem održao se 50 godina pod velikim teškoćama i značajnim
opterećenjima, ali bez izvjesnih prekida, što je veoma pozitivno. Tako su nastavnici do sada uspeli da
održe osnovni profesionalni nivo znanja i veština, što se smatra glavnim kapitalom u promjenama
vaspitno-obrazovnog procesa i njegovim dograđivanjem.
Nekoliko međunarodnih dokumenata podvlači važnost stručnog usavršavanja nastavnika, kao
ključnog faktora za kvalitet obrazovanja, što se i kod nas primjenjuje. Pravilnikom o stručnom
usavršavanju, ocjenjivanju i profesionalnom napredovanju nastavnika, stručnih saradnika i vaspitača
(„Službeni glasnik Republike Srpske“ br. 109 od 17. decembra 2004. godine) podstiče se stručno
usavršavanje i napredovanje najsposobnijih u prosveti. Značajno mjesto u tome zauzima primjena
savremene nastavne tehnologije informatičkog obrazovanja na svim nivoima.

4. SADRŽAJI NASTAVNIH PLANOVA I PROGRAMA

Zbog pluralizma, različitih pa čak i suprotstavljenih društvenih i pedagoških teorija u
savremenom svetu, obrazovni sistem treba graditi na širem koncenzusu o tome „šta je dobra škola”. U
tome ne bi trebalo da postoje velike razlike. Kreiranje novog sistema obrazovanja treba uskladiti sa
rezolucijom o evropskoj dimenziji obrazovanja i vaspitanja, na zajedničkom evropskom nasleđu
političkih, kulturnih i moralnih vrednosti koje se ogledaju u pravima čovjeka, pravnoj državi,
pluralističkoj demokratiji, toleranciji i solidarnosti. Nastavni plan i program, u obaveznom osnovnom
obrazovanju, zasniva se na 5 obrazovnih oblasti:
1. jezik, književnost i komunikacija (maternji i strani jezik)
2. društvene nauke (moja okolina, društvo, istorija, veronauka, demokratija i ljudska prava),
3. matematika, prirodne nauke i tehnologija (matematika, geografija, moja okolina, nauka i
tehnika, tehnika i informaciona tehnologija, nauka, fizika, hemija, biologija),
4. umjetnost (ritmika, sport i muzika, likovna kultura, muzička kultura),
5. fizičko i zdravstveno vaspitanje (fizičko i zdravstveno vaspitanje).
Nastavnički fakulteti u svoje nastavne planove i programe, pored navedenog, treba da uvrste
samo one nastavne predmete (pedagoške, psihološke, didaktičko-metodičke) preko kojih će budući
nastavnici moći ostvariti planirane ciljeve i zadatke osnovnoškolskog obrazovanja.
Obrazovne programe treba usmeriti na ishode, na ono što bi učenici trebali znati i umeti u
svom daljem školovanju i životu. Tako bi dobili:
1. umesto obrazovanja usmerenog na program i nastavnika, obrazovanje organizovano na
ishodima je usmereno na učenika i njegova postignuća tokom nastave i slobodnih aktivnosti,
2. ishodi učenja moraju biti savremeni, relevantni i podjednako dostupni svim učenicima,
3. ishodi obrazovanja definišu se za obrazovne oblasti i pojedine nastavne predmete, za svaki
obrazovni ciklus (3+3+3),
4. ishodi se sagledavaju kroz kontinuirano razvojni proces koji mora biti dobro planiran i
profesionalno vođen i
5. dobro definisani ishodi obrazovanja omogućit će i definisanje jasnih kriterijuma ocjenjivanja,
koji uključuju i eksterno ocjenjivanje.
Kroz opšte ishode na kraju devetogodišnjeg obrazovanja planirano je, da pored mnogih ishoda
navedenih u strategiji obrazovanja, učenici ovladaju elementarnom informatičkom pismenošću, da
ovladaju znanjima dva strana jezika od kojih je jedan engleski. To je ono što će obezbediti daleko brže
i kvalitetnije ishode u školovanju mladih.
Na kraju srednjeg obrazovanja, pored ostalih, osnovni ishodi su: biti informatički pismen i
sposoban da informacione tehnologije koristi na svrsishodan, efikasan i odgovaran način, biti
sposoban da efikasno komunicira na maternjem jeziku i na bar jednom stranom jeziku. Sve to
omogućuje uspešnije savlađivanje gradiva na fakultetima dodiplomskog studija.
Osnovni cilj škole je poboljšanje uslova u kojima se izvodi nastava, da se poboljša kvalitet
procesa učenja, da celogodišnje ocjenjivanje postane formativno, tj. da ono kontinuirano daje
informacije o svim poteškoćama s kojim se učenik susreće tokom svog učenja. Na osnovu toga
modifikuje se proces nastave i učenja i prilagođava potrebama učenika i studenata.
Kvalitet učeničkog postignuća podrazumijeva: usvajanje bazičnih znanja, veština,
kompetencija i vrednosti, ali i sposobnost učenika da koristi postignuća u nastavku svog obrazovanja u
životu izvan škole i kroz dalje školovanje, posebno celoživotno obrazovanje.
Neophodno je dizajnirati programe i veoma pažljivo planirati nastavu uz korišćenje modernih
nastavnih obrazovnih tehnologija (u osnovnoj i srednjoj školi, a posebno na univerzitetu). U radu sa
učenicima (studentima) posebnih potreba, uključenih u redovni vaspitno-obrazovni proces, neophodno
je posvetiti posebnu pažnju. Treba imati u vidu, na svim nivoima školovanja, listu specifičnih ciljeva,
koja će u razvoju svakom učeniku:
1. omogućiti skladne razvojne potrebe, potencijale i interesovanje,
 2. da upoznaju sebe i veoma studiozno i promišljeno donose odluke koje se tiču njihovog razvoja
u budućem životu,
3. omogućiti osposobljavanje za kontinuirano obrazovanje u skladu sa njihovim potrebama,
interesima i potencijalima,
4. omogući poznavanje okruženja, međusobne povezanosti i mjesta u njima,
5. omogući učenicima da se opredele za određenu profesiju, da osiguraju zapošljavanje i
ostvaruju sopstvene prihode ličnim radom.
Za realizaciju navedenih zahtijeva neophodno je osposobiti nastavnike na univerzitetskom
nivou, a po potrebi, povećati participaciju profesionalne obuke, naročito praktičnog rada u školi.
Savremeni nastavnik uvažava uzrasne karakteristike učenika, planira, organizuje i realizuje nastavne
sadržaje, metode i oblike rada uvažavajući individualne sposobnosti učenika. Njegova motivacija i
pedagoška kultura omogućuje da češće koristi audiovizuelna nastavna sredstva, uključujući i računar.
U ostvarivanju ciljeva i zadataka vaspitanja i obrazovanja njegova uloga je veoma značajna (sticanje
znanja, veština i navika, razvijanje sposobnosti, formiranje stavova i ubeđenja) što sve utiče na razvoj
ličnosti u cjelini.
Treba imati u vidu da ozbiljnije reforme traju decenijama. Da bi se prvi rezultati mogli videti
treba da prođu godine i da prva generacija učenika prođe barem jedan obrazovni ciklus. Usavršavanje
obrazovanja je trajni proces, a njegova snaga umnogome zavisi od onih koji su uključeni u vaspitno-
obrazovni proces.
Kvalitet obrazovanja potreban je: (1) za svaku ličnost jer ona jača samopouzdanost i razvoj
ličnosti u usavršavanju znanja, vrednosti i stavova, (2) za zajednicu pri čemu se jača potencijal za njen
napredak i (3) za državu da postane moderna evropska država kojoj je potrebno kvalitetno obrazovanje.
Potrebe i interesi za kvalitetnim obrazovanjem treba da budu na prvom mjestu.edukacija nastavnika u
primjeni savremenih metoda za osposobljavanje učenika i razvijanje određenih sposobnosti je trajni
proces radi čega je neophodno stalno podsticanje za lično usavršavanje.
Kroz dogovorene standarde i strategiju obrazovanja znatno se mijenja i kompetencija
nastavnika, tako da oni danas znatno više moraju biti angažovani na:
1. pružanju pomoći svim učenicima-studentima,
2. sagledavanju kod učenika koje su „jake” a koje „slabe” strane,
3. razvijanju samopoštovanja i samoocenjivanja postignutog znanja,
4. razvijanju interesovanja učenika za školu i postizanje uspeha,
5. razvijanju kulture komuniciranja sa učenicima (razmjenu mišljenja, informacija i raznih ideja –
dajući učenicima određeno vreme da mogu izložiti svoje ideje) i
6. pedagoškom dijagnosticiranju radi blagovremenog otkrivanja eventualnih teškoća učenika u
razvoju, sve u cilju preduzimanja odgovarajućih promjena (koje najviše odgovaraju učeniku),
da svaki učenik postigne svoj maksimum u razvoju.
Učenici – studenti cijene kod nastavnika ispoljenu želju u pružanju pomoći, pri čemu se i oni
oslobađaju straha i mnogo uspešnije komuniciraju sa svojim nastavnikom, te na taj način kvalitetnije i
temeljitije savlađuju nastavni plan i program..

5. CJELOŽIVOTNO UČENJE
Sistem vaspitanja i obrazovanja doprinosi ličnom razvoju svakog pojedinca, osposobljava ga
za kvalitetan život, te na taj način pridonosi napretku zemlje u svim područjima naučnog, društvenog,
privrednog, kulturnog djelovanja i stvaranja. Ovaj sistem treba da omogući da svaka ličnost uspe na
najbolji način u okviru svojih sposobnosti i interesovanja.
Priprema učenika (studenata) za kvalitetan život zavisi od njihovih potencijala i mogućnosti, a
što će u daljem radu zavisiti od sistema vaspitanja i obrazovanja, a posebno od: sadržaja, metoda,
kvaliteta međusobnih odnosa između učesnika procesa vaspitanja i obrazovanja, te saradnje roditelja i
škole u vaspitnoj zajednici. Međunarodne organizacije su duži period razrađivale koncepciju vaspitanja
i obrazovanja u provođenju reforme. To je sada već usaglašena koncepcija, koja se sastoji u
celoživotnom obrazovanju i organizaciji društva koje uči. „Sadašnja obrazovna struktura u BiH nije
zadovoljavajuća. Velike su potrebe za prekvalifikacijama i dodatnim obrazovanjem, zbog toga što je
došlo i do promjena u privređivanju” Dmitrović, 2006-2, 147). Za sve ovo neophodna su dodatna
ulaganja.
Kroz celoživotno učenje usklađuju se različiti oblici učenja u svim životnim razdobljima.
Učiti se može čitav život, ali se čitav život ne može ići u školu. Znači, učenje treba nastaviti u
neškolskim organizacijama, odnosno tamo gdje odrastao čovjek radi i živi. Društvo koje je razvijenije,
postaje društvo koje uči, tako da ono neprekidno napreduje i postaje još razvijenije.
 Osnovni ciljevi vaspitanja i obrazovanja su osposobiti pojedinca za obavljanje glavnih životnih
uloga pomoću kojih zadovoljava svoje potrebe i potrebe društva i tako pridonosi kvalitetu življenja.
Koncept društva koje uči po objavljenim rezultatima UNESC-a u 21. veku mora da se
zasniva na istraženim stubovima:
1. učiti znati (sastoji se u znanju koje omogućuje ljudima da razumeju svoju okolinu),
2. učiti činiti (osposobljenost za praktičnu primjenu naučenog u promjenljivim uslovima života i
rada),
3. učiti zajedno živeti (usvajanje vrednosti tolerancije na razlike, vrednosti multikulturalizma,
veštine nenasilnog rješavanja sukoba, u razumijevanju drugih itd. – što postaje sve važnije
zbog sve veće međuzavisnosti između pojedinca i grupa) i
4. učiti biti (sastoji se u doprinosu obrazovanja i vaspitanja razvoju svih područja ljudske
ličnosti).
Navedena četiri cilja ne mogu se ostvariti samo u jednom životnom razdoblju, u okviru jednog
stepena obrazovanja, jednog oblika učenja ili unutar pojedinog područja učenja. (Dmitrović, 2006-1, 16
i 17). Godine redovnog školovanja su ograničene. Nakon tog ciklusa nastupa ozbiljniji ciklus
celoživotnog učenja za nove profesije. U Bosni i Hercegovini, gdje je stopa nezaposlenosti veoma
visoka, posebno su izražene potrebe za prekvalifikacijom (ne) zaposlenih, te dodatnim obrazovanjem
odraslih radi zadržavanja zaposlenja. To zahtijeva potrebu daljeg obrazovanja odraslih. Najjasnije su
preporuke UNESC-a date u Hamburškoj deklaraciji o obrazovanju odraslih (1997) i u Međunarodnim
standardima klasifikacije obrazovanja, gdje se ističe:
• intenziviranje aktivnosti za izgradnju novog i sveobuhvatnijeg sistema celoživotnog
učenja i
• da se povećaju ulaganja u obrazovanje odraslih kroz radni vek.
U tradicionalnoj organizaciji obrazovanja izvor znanja su udžbenici i prateća izdanja
(priručnici, zbirke zadataka, praktikumi itd.). Danas je još nedovoljna primena Interneta, video i audio
izvora, iako je multimedijski pristup učenja učenicima zanimljiviji od monomedijskog štampanog.
Smatra se da je glavni uzrok tome slaba opremljenost škola. Ovome se još može dodati i slaba
zainteresovanost nastavnika za primjenu savremene informacione tehnologije. Istraživanja u 2005. i
2006. godini pokazuju da je to izrazito istaknuto kod učitelja (sa srednjom stručnom spremom) i
nastavnika (sa višom stručnom spremom), kojima nedostaje još nekoliko godina do penzije. Direktori
škola imaju posebnu ulogu u primjeni savremene moderne nastavne tehnologije u školi. Oni su dužni
da prate i vrednuju vaspitno-obrazovni proces svojih nastavnika i da ih podstiču na primjenu inovacija
u nastavi.

6. INFORMACIJSKA I KOMUNIKACIJSKA TEHNOLOGIJA

Elektronsko učenje (eLearning – učenje putem mreže), kao važan aspekt u društvu znanja,
zauzima posebno mjesto, zbog sve većeg pritiska na obrazovne institucije za povećanje obrazovnih
mogućnosti bez povećanja državnog budžeta. Putem elektronskog učenja nastavnici i studenti mogu na
jednostavan način pretraživati i proučavati sadržaje pretvorene u digitalne formate. Pristup može biti sa
fakulteta ili od kuće, pa i biblioteke ili bilo koje druge lokacije. Očekuje se da će institucije sa dobrim
kapacitetima u opremi i ljudstvu moći odgovoriti takvim zahtevima. Neophodno je nametnuti
kombinaciju klasičnog i elektronskog obrazovanja. Treba obezbediti opremu za podršku elektronskom
učenju: internet – bazirane platforme za daljinsko obrazovanje, specijalne uređaje i alate za obradu
multimedijalnih informacija i sl. (standard postojeće opreme prosvjetne vlasti treba da definišu), te
osposobe nastavnike za dalji razvoj multimedijalnih sadržaja u procesu učenja.
Neophodno je na univerzitetima razvijati centre za tehničku podršku u osnovnim i srednjim
školama. Elektronski sadržaji su veoma važni za postdiplomski studij. Akademska zajednica treba da
prednjači u novim tehnologijama radi čega treba da prva razvija novu tehnologiju. Finansiranje centara
bio bi osnovni zadatak univerziteta. Na fakultetima bi bilo potrebno formirati službu za informatičku
podršku (podrška, nabavka, razvoj i održavanje Web stranica, priprema nastave, koordinacija itd.). Na
fakultetima bez dobro organizovane pedagoške, didaktičke, metodičke i psihološke prakse, u
opremljenim učionicama-vežbaonicama, ne mogu se ni postići očekivani rezultati. Nastavnik-
metodičar ne može dozvoliti studentu da drži čas bez prethodne dobre pripreme u vežbaonici.
Vežbaonica je mesto gde studenti mogu da vide modernu organizaciju nastave. Sve to zavisi u dobroj
mjeri od modernog nastavnika sa veoma širokom opštom kulturom i temeljnim stručnim znanjima
svoje struke.
Za rad na promjenama u ovoj oblasti veoma je značajan dokumenat „Politika razvoja
informacionog društva Bosne i Hercegovine”, koji je usvojen od strane Veća ministara BiH u
novembru 2004. godine (za period od 2004. do 2010). Ona predstavlja sistemski pristup rješavanju
povezanosti obrazovnih institucija na internet. Istim dokumentom predviđeno je da lokalno
povezivanje u gradovima vrše univerzitetski računovodstveni centri ili slične institucije na lokalnom
nivou.
Nastavnici trebaju imati besplatne lične telefonske: analogne, ISDN ili ADSL, dial-up
konekcije na mreži. Za sve učesnike lična telefonska konekcija treba da bude po vrlo povoljnim
cijenama.
Iskustva iz evropskih zemalja mogu se direktno implementirati i u BiH. Pojedinačne inicijative
u oblasti elektronskog obrazovanja doprinosiće podizanju opšteg nivoa napretka ovog obrazovanja. To
je i poseban izazov. Treba imati u vidu da i za ovaj segment ne postoji jasno definisan najbolji model u
Evropi. Treba ga kroz praksu izgrađivati. Nekada se ponuđeni, gotovi, strogo definisani modeli neće
moći u praksi primijeniti.
Za razvoj informacijske i komunikacijske tehnologije potrebni su obrazovni ljudi, osposobljeni
za stvaralački rad. Poslednjih godina privredni progres razvio se zahvaljujući informacionom razvoju i
znanju. Tako je obrazovanje znatno doprinijelo razvoju ličnosti. Dalji razvoj i korišćenje informacione
tehnologije ima osnovni cilj da poboljša sve ljudske djelatnosti u boljem kvalitetu života.
Veoma je važno obezbediti blagovremenu i tačnu informaciju mladima, po svim onim
pitanjima koja ih zanimaju, što je zacrtano u mnogobrojnim međunarodnim dokumentima. Njihovo
učešće u aktivnostima i projektima koje ih interesuju često je određeni korak u procesu koji ih vodi u
bolju uključenost u zajednici, uključujući i politički život. To zahtijeva poboljšanje rada na
informisanosti i podržavanju postojećih savjetodavnih centara za mlade, uključujući informacionu
komunikacijsku tehnologiju. Ukoliko nisu formirani ti centri mladi se mogu uključe u određene škole,
fakultete i biblioteke, gdje će imati pristup mnogim informacijama.
Informacijske i komunikacijske tehnologije mogu ponuditi nove mogućnosti za informisanje i
dozvoljavanje učešća u njima mladim ljudima. One mogu biti korišćene za razmjenu širokog spektra
informacija i zahvaljujući njihovoj interaktivnoj ulozi, da povećaju učešće mladih ljudi u javnom
životu. Preko telekomunikacijske i računarske mreže dostupni su nam brojni podaci; nastupa
integracija televizora, telefona, faksa; biblioteke zamjenjuju baze podataka; sredstva u pokretu
opremljena su video telefonima u prenošenju slika i poruka; tehnički uređaji prepoznaju glas;
vaspitanje i obrazovanje postaje celoživotno i prelazi na učenje na daljinu itd. U budućnosti se očekuje
studiranje na nekom elitnom univerzitetu, a da tamo uopšte ne budemo. Već danas je došlo do smjena
tehnoloških revolucija.
Obrazovna nastavna tehnologija pokušava da uprosti proces učenja i da ga učini trajnijim. U
širem smislu to je didaktičko-metodička koncepcija primjene sredstava i medija u vaspitno-
obrazovnom radu. Ona obezbeđuje različite kombinacije dolaženja do znanja. Neophodno je u
obrazovne sadržaje uključiti informatička znanja, pogotovu kad se po podacima OECD-a očekuje da će
početkom 21. veka biti više od 85% zanimanja direktno ili indirektno vezano za korišćenje računara.
Računar obogaćuje nastavu tako da izučavanje određenih oblasti postaje interesantnije i efikasnije.
Kroz nastavni proces unapređuje se i informatička pismenost jer za to postoji ogromna informativna
moć, ponuda pouzdanih znanja, raznovrsna prezentacija znanja, korigovanje učenika, efikasno
upravljanje i kontrola nastavom, individualizacija nastave i učenja, motivisanje učenika, učenje u
najraznovrsnijim uslovima i jednak odnos prema učenicima. Kompjuterske programe pripremaju
istaknuti stručnjaci za vođenje učenika kroz proces sticanja znanja. Tako se mnogo više aktiviraju
misaone sposobnosti učenika. Kompjuter ne može biti „subjektivan nastavnik” i on nema miljenika.
Sve to ukazuje na velike prednosti korišćenja ovog informativnog sredstva.
Veoma je važan stav nastavnika prema obrazovnoj tehnologiji. Istraživanja izvršena 2004. i
2005. godine pokazuju da nastavnici:
1. nedovoljno poznaju obrazovnu tehnologiju,
2. nemaju razvijene sposobnosti za rad sa tehničkim sredstvima,
3. imaju veliku zaljubljenost u klasičnu – tradicionalnu nastavu i
4. nemaju dovoljno motivisanosti za uvođenje inovacija.
Istraživanja pokazuju u osnovnim školama (ispitano 346 učitelja, nastavnika i profesora) da:
• 54% ne koriste računar u nastavi,
• 36% nikada se nije osposobilo za rad na računaru i
• 21% se izjasnilo da nije zainteresovano za edukaciju na računaru.
 Treba imati u vidu da je jedan broj nastavnika, koji su ranije završili fakultete, nisu izučavali
informatičko obrazovanje, a nalaze se u školama koje za to nisu ni zainteresovane, niti imaju
materijalnu osnovu za to, što je jedan od razloga sporog prilaženja ovoj nastavi.
Od 220 studenata upisanih na Pedagoški fakultet u Bijeljini, školske 2006/2007. godine,
istraživanja pokazuju:
• da posjeduju računar u porodici samo 27 studenata
• da imaju računar kod rodbine 64
• osposobljeni za rad na računaru 53, a nedovoljno 167 studenata
• uključen je na internet 16, a kod šire rodbine 34 studenta.
Sve ovo ukazuje da na studije ne dolaze još kandidati sa određenim znanjima koje je zacrtano
za devetogodišnje i srednje obrazovanje.

7. OPREMLJENOST INSTITUCIJA
Svaki nastavnik bi trebao da ima računar, a i cjelokupno administrativno osoblje na
fakultetima. Za studente treba definisati potreban broj digitalne i prezentacijske opreme (video
projektori, projekciona platna, digitalne kamere itd.). Svaka institucija treba da ima LMS softver za
podršku obrazovanju na daljinu, radi podrške nekih od usvojenih standarda. Institucije školstva
neprekidno treba da budu na internet vezi. Internet i WEB sajt prezentacije ukinule su prostorne
barijere za sticanje željenih znanja i omogućile lakše i jeftinije obrazovanje na većim daljinama. Tako
obrazovanjem na daljinu možemo uspešno rješavati brojne probleme, koje nekada ne možemo rešiti
putem redovne nastave. Ono je danas veoma aktuelno posebno za rad sa darovitim i kreativnim
učenicima. Tim putem obezbeđujemo individualni razvoj učenicima. Tako učenici proučavaju i
razumijevaju različite kulture i potrebe u svetu. Tradicionalni sistem ne može da utiče na razvoj
pojedinca u vreme informatičke tehnologije. Današnja sinergija (zajedničko djelovanje, saradnja i
pomaganje) treba da analizira ove probleme i razmotri rezultate različitih nauka. Učenje na daljinu
pokreće razmatranje novih ciljeva i novih predmeta u školskom sistemu. Neophodno je i nastavnikovo,
a i učeničko napredovanje prema novim i savremenijim sistemima u svetu.
Za podršku ovih sistema svi nastavnici treba da su osposobljeni za primjenu i realizaciju
elektronske podrške nastave. To zahtijeva da se odredi i jedan minimalan broj lica za kreiranje
elektronskih sadržaja, a posebno na fakultetima.
Osnovne vrednosti obrazovne nastavne tehnologije je pružanje pomoći učeniku – studentu da
brže i lakše steknu znanja i veštine u poboljšanju ličnih promjena kod ličnosti. Vrednost svakog
nastavnog tehničkog sredstva zavisi od toga kako se ono u nastavi koristi. U svakom slučaju korišćenje
ovih sredstava pomaže bržem napredovanju učenika – studenata, istraživanju najaktuelnijih sadržaja u
skladu sa ličnim interesovanjima, povećava aktivnost kritičkog razmišljanja, interakcija je mnogo šira,
a na kraju učenik – student vrši svoje sopstveno samovrednovanje u kome sagledava svoje lične
određene ishode.

8. VREDNOVANJE ISHODA
Istraživanja su potvrdila prednosti multimedijalnih obrazovnih sadržaja nad jednomedijalnim
(knjiga, skripti, praktikuma). Multimedijalnim sadržajima treba dati isti prioritet kao jednomedijalnim.
Za sve predmete treba da postoji elektronska forma materijala za učenje. Zahtevi su da za svakog
zaposlenog u instituciji, koji učestvuje direktno na realizaciji nastavnog procesa, mora postojati
određeni podatak na WEB stranici, gdje će biti sadržane sve aktivnosti u nastavi. Poseban naglasak
mora biti na multimedijalnim nastavnim sadržajima.
Kod studenata treba vrednovati njihov rad ostvaren mimo nastavnog plana i programa. U
okviru takvog rada oni se mnogo izlažu i vremenski, tako da dolaze do novih saznanja i iz drugih
oblasti, mimo nastavnog plana i programa fakulteta.
Imajući u vidu donijeti Zakon o visokom obrazovanju u Republici Srpskoj („Službeni glasnik
RS” br. 85/06. od 31. avgusta 2006) broj ispitnih rokova je smanjen (svega četiri), što zahtjeva veću
angažovanost nastavnika i studenata u češćoj provjeri znanja-praćenje aktivnosti studenta tokom
semestra (mjerenje, praćenje, vrednovanje različitih aktivnosti tokom semestra).

9. KARAKTERISTIKE IKT
U promjenama prema nastavnim informacionim komunikacijskim tehnologijama (IKT) već je
nastupio veliki pomak od nastavnika prema učeniku – studentu i uopšte u institucijama školstva.
Osnovne karakteristike ogledaju se u sljedećem:
1. mogućnosti učenja-studiranja u bilo koje vreme,
 2. elektronski mediji omogućuju lakši dolazak do materijala za učenje i manju cijenu,
3. mogućnost pristupa studiju onim studentima koji su udaljeni od univerziteta,
4. veća mogućnost akumuliranja znanja i brze povratne informacije od nastavnika pomoću IKT,
5. studenti komuniciraju mnogo više preko elektronske pošte,
6. sa pedagoškog stanovišta mediji omogućuju izražavanje sadržaja kroz riječi, zvuk i sliku, tako
da se upotrebljava medij koji najviše odgovara nastavniku i studentu,
7. bitna pedagoška prednost je i u tome što je studio prenošljiv, tako da znanje nije više vezano za
prostor i
8. studije se sve više pomiču od nastavnika prema studentu-prostorno.
Nastavnik više nije u funkciji da dijeli znanje, već motiviše i usmerava studenta prema
samostalnom studiju, u odnosu na lične sposobnosti.
Elektronsko učenje ne razlikuje se mnogo od klasičnog. Materijali su zasnovani na jednakim
načelima i to:
1. obrazovni ciljevi su jasni,
2. sadržaj mora biti podeljen i zaokružen u obrazovne jedinice i
3. obrazovne jedinice treba da omoguće studentu kvalitetan samostalni studij.
Kod jednog broja naučnika postoji mišljenje da priprema algoritama (obrazaca) za
savlađivanje nastavnih sadržaja preko računara, unapred je pripremljena te po tim obrascima treba
raditi. Tako rad na računaru postaje mehanički i izjednačava čovjeka i mašinu pri čemu ističu i
robotizaciju čoveka, te da čovjek često ne razume šta radi. Drugi ističu da odnos čovjeka sa mašinom
nikada ne može imati kvalitet koji ima odnos čovjeka sa čovjekom. Nastavnikov glas djeluje
podsticajno, a računar je neutralan, te da nastavnik daleko bolje upravlja čovjekovim misaonim
operacijama. Tačno je da nastava sa računarom izaziva neke teškoće, ali ih treba sagledati, jer to nisu
dovoljni razlozi da se nastava korišćenjem računara zapostavi. Pri korišćenju računara težište se
prenosi sa procesa predavanja na proces učenja. Tako predmetni nastavni nije više jedini izvor znanja.
Međutim, elektronsko učenje ima dosta prednosti kao što su:
1. postojanje zvučnog zapisa,
2. video snimci,
3. računska animacija, simulacija,
4. obrazovno usmerenje i
5. raznovrsnu interaktivnost koja omogućuje povratnu informaciju studentu o njegovom
napredovanju.
Sve ove karakteristike informacione komunikacione tehnologije danas su prisutne u okviru
vaspitno-obrazovnog procesa, manje-više, na svim nivoima školovanja. U pitanju je materijalna baza
institucija i motivisanje za korišćenje.

10. PROMJENE METODA U NASTAVI

Informaciona komunikaciona tehnologija (IKT), koja se danas koristi u okviru savremene
nastave, zahtjeva i primjenu novih metoda kod nastavnika u prenošenju znanja, kao i želja učenika –
studenata u procesu što lakšeg i bržeg dolaženja do novih saznanja tokom školovanja.
Nastavnik ima obavezu da saznanja do kojih je došao u svom radu (teorijska, istraživačka i
praktična), iz svoje oblasti, veštine i iskustva savremenih naučnih dostignuća, prenosi svojim
učenicima – studentima, motivišući ih neprekidno – kako bi kod njih razvijao veću motivisanost i
potrebe za pamćenjem, vežbanjem i stvaranjem određenog iskustva. Iz toga proizilazi da je učenje
dvosmjerni proces (nastavnika, učenika – studenta), čija je krajnja svrha socijalizacija u okviru grupe i
društva, kao i osamostaljivanja ovog procesa u odnosu na dostignute sposobnosti svakog pojedinca.
Danas je mnogo više ljudi koji uče i stalno se usavršavaju korišćenjem savremenih sredstava i novih
metoda sticanja znanja kroz celoživotno učenje (kako u prenošenju drugima, tako i sticanju novih
znanja za sebe) korišćenjem IKT, posebno u procesu nastave.
Današnji sistem obrazovanja počinje u predškolskim ustanovama i prolazi kroz osnovno,
srednjoškolsko i visoko obrazovanje – koje se nastavlja kroz celoživotno obrazovanje. Težnja je u
slobodnom prostoru (vremenu), kako nastavnika, tako i učenika – studenta, da pristupa svim bazama
znanja uz komunikativni multimedijalni sistem. Dolaskom do standardizacije tehnoloških proizvodnih
procesa došlo se i do standardizacije nivoa znanja i veština. Tako je savremeno društva usvojilo onu
vrstu edukacije koja pruža: primenjeno znanje, šire teorijsko znanje i mnogo više informatičkog znanja.
Kroz teorijska predavanja osnovni individualni cilj je: (1) mijenjanje tempa, (2) primjena
interaktivnosti, (3) izazivanje asocijacija kod učenika – studenata, (4) korišćenje različitih multimedija
u procesu učenja i (5) gdje god je to moguće da se primjenjuje IKT.
 U okviru praktičnih vežbi neophodno je ostvariti individualni cilj obrazovanja kroz: 1)
interaktivnost svih učesnika, 2) razvijanje asocijacije, 3) kroz simuliranje određenih tema, 4) gdje god
je to moguće snimiti rad učenika – studenta na vežbi (zbog korektivnih postupaka) i 5) što više
korišćenje multimedija.
Kroz teorijski i praktični rad (vežbe) neophodno je raditi manje projektivne zadatke
pojedinačno i grupno. Praksa je pokazala da učenici – studenti veoma uspešno mogu da pripreme i
izvedu neku vežbu kao pozorišni komad.
Sve su to zahtjevi primjene novih metoda da na svakom predavanju i vežbi student treba da
usvoji primjenljivo znanje u praksi. O tome nastavnik mora odmah dobiti povratnu informaciju. Ostaje
jedino kod kuće da ponovi gradivo, utvrdi i proširi dodatnim teorijskim i informativnim znanjima.
Osiguranje kvaliteta sticanja znanja i primjene novih metoda u nastavi zahtjevi su Evropskog
prostora u obrazovanju kroz kurseve i naučno-nastavne programe u okviru visokoškolskog
obrazovanja.

11. ZAKLJUČAK
U svim sistemima vaspitanja i obrazovanja u svetu obično se ciljevi zamišljaju idealno, pri
čemu se generalizuje lik čovjeka kao ličnost određenih svojstava i sposobnosti – što treba vaspitanjem
formirati kod svakog člana društva. Tako cilju podređujemo organizaciju, sadržaje, metode i sredstva
vaspitno-obrazovnog rada svih institucija, kolektiva i pojedinaca. Danas je došlo do promjena, tako da
savremeno društvo, u okviru vaspitno-obrazovnog procesa postavlja i nešto savremenije ciljeve i
zadatke, koji se mogu sprovoditi u institucijama školstva, ali i mimo institucija školstva primjenjujući
savremenu informacionu i komunikacijsku tehnologiju. U početnim fazama ulažu se znatna materijalna
sredstva, ali narednih godina ona se pojavljuju u minimalnim iznosima, a postignuti ishodi su daleko
veći.

12. LITERATURA
1. Dmitrović, dr Petar (2004): Usavršavanje nastavnika u uslovima savremenih promjena, Knjiga
prva, Pedagoški fakultet u Bijeljini.
2. Dmitrović, dr Petar (2006-1): Život vođen intimom, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva
Republike Srpske, Istočno Sarajevo.
3. Dmitrović, dr Petar (2006-2): Osnovi pedagogije, Pedagoški fakultet u Bijeljini.
4. Komunikacija i mediji u savremenoj nastavi (2004), Naučni skup s međunarodnim učešćem
„Komunikacija i mediji u savremenoj nastavi”, 17. do 18. oktobra 2003. godine, Zbornik
radova Učiteljskog fakulteta u Jagodini i Instituta za pedagoška istraživanja u Beogradu.
5. Preporuke radne grupe za eObrazovanje (2005), prvo izdanje, WUS-Austria, grupa autora iz
BiH i Austrije.
6. Tehnologija, informatika i obrazovanje 2 (2003), Institut za pedagoška istraživanja i Centar za
razvoj i primenu nauke, tehnologije i informatike, Beograd – Novi Sad.
7. Tehnologija, informatika i obrazovanje 3 (2005), Institut za pedagoška istraživanja i Centar za
razvoj i primenu nauke, tehnologije i informatike, Beograd – Novi Sad.