Νίκοσ Παφλου

Θεολόγοσ- Ιςτορικόσ

ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕ΢ ΔΟ΢ΟΛΘΨΙΕ΢ ΣΟΤ ΟΜΟΛΟΓΘΣΘ ΝΑΣΑΛΙΟΤ

Θ ιςτορία του Ομολογθτι Νατάλιου είναι γνωςτι από τθν «Εκκλθςιαςτικι Ιςτορία»
του Ευςζβιου Καιςαρείασ1. ΢φμφωνα με αυτι, κατά τθν εποχι που επίςκοποσ τθσ Ρϊμθσ
ιταν ο Ηεφυρίνοσ (π. 199-217), ο Νατάλιοσ παραπλανικθκε από τον Αςκλθπιόδοτο και από
το Θεόδοτο τον τραπεηίτθ, που ιταν μακθτζσ του Θεόδοτου του ΢κυτζοσ και είχαν ιδρφςει
δικι τουσ χριςτιανικι ομάδα. Δζχτθκε να ονομαςτεί επίςκοπόσ τθσ και για τθν υπθρεςία
του κα λάβαινε μθνιαίο μιςκό 150 δθνάρια (περίπου 22 με 25 Ευρϊ). Όμωσ δεν παρζμεινε
πολφ ςε αυτι τθ κζςθ. Όπωσ αφθγείται ο Ευςζβιοσ πολλζσ φορζσ γίνονταν δζκτθσ
οραμάτων με τα οποία τον νουκετοφςε ο Κφριοσ να επιςτρζψει ςτθν ορκοδοξία, γιατί δεν
ικελε να χακεί ζνασ μάρτυρασ. Αυτόσ όμωσ ςυνζχιηε να παραμζνει, επειδι είχε δελεαςτεί
από τθν πρωτοκακεδρία και τθν αιςχροκζρδεια. Εξαιτίασ αυτοφ μαςτιγϊκθκε, όπωσ τόνιςε
ο ίδιοσ, για μία ολόκλθρθ νφχτα από τουσ αγγζλουσ. Οπότε το πρωί που ςθκϊκθκε άρχιςε
να πενκεί για τθ ςυμπεριφορά του. Ζβαλε ςάκο και ζριξε ςτάχτθ ςτα μαλλιά του, ενϊ
γονάτιςε εμπρόσ ςτον Ηεφυρίνο και ςτουσ άλλουσ χριςτιανοφσ (κλθρικοφσ και λαϊκοφσ) τθσ
Εκκλθςίασ τθσ Ρϊμθ κλαίγοντασ και ηθτϊντασ να ξαναγίνει μζλοσ τθσ. ΢το τζλοσ ζγινε
δεκτόσ, μετά από πολλζσ παρακλιςεισ και αφοφ ζδειξε τα τραφματα και τα χτυπιματα που
είχε λάβει.
Ο Νατάλιοσ ςίγουρα κα κεωροφνταν μία αξιόλογθ προςωπικότθτα από τουσ
ρωμαίουσ χριςτιανοφσ. Αυτι θ αντίλθψθ οφείλονταν ςτο γεγονόσ πωσ είχε ομολογιςει τθν
πίςτθ του, μάλλον κατά το διωγμό που είχε διατάξει ο ΢επτίμιοσ ΢εβιροσ (193-211 μ.Χ.)2.
Προφανϊσ θ κζςθ του επιςκόπου τοφ προςφζρκθκε για να αποκτιςει κφροσ θ ομάδα που
ακολουκοφςε τθ διδαςκαλία του Θεόδοτου του ΢κυτζωσ και για να προςελκφςει οπαδοφσ
οπότε κα κεωροφνταν πωσ δε βρίςκονταν ςε μειονεκτικότερθ κζςθ από τθν «επίςθμθ»
κοινότθτα, τθν οποία εκπροςωποφςε ο Ηεφυρίνοσ. Για τισ υπθρεςίεσ του, όπωσ τονίςτθκε,
δόκθκαν οικονομικά ανταλλάγματα, κάτι που φανερϊνει πωσ ο τίτλοσ του είχε δοκεί
τυπικά, ενϊ τθν πραγματικι εξουςία τθν αςκοφςαν ο Αςκλθπιόδοτοσ και ο Θεόδοτοσ, που
ιταν και οι εργοδότεσ του.
Σο ερϊτθμα που τίκεται αφορά τθν εξαγορά του κφρουσ του μάρτυρα που διζκετε
με ζνα χρθματικό ποςό, το οποίο κα μποροφςαν να του προςφζρουν, κατά πάςα
πικανότθτα, και κάποια ςθμαίνοντα μζλθ τθσ κοινότθτασ του Ηεφυρίνου. Για να ερμθνευτεί
θ ςτάςθ του κα πρζπει θ ανταμοιβι να ςυνδυαςτεί με το εκτίμθςθ που είχε ο κάτοχοσ του
επιςκοπικοφ αξιϊματοσ. Ο ρόλοσ του δθλαδι ιταν αντίςτοιχοσ με αυτόν των ρωμαίων
πατρϊνων, που αςκοφςαν μεγάλθ επιρροι ςτα μζλθ του οίκου τουσ3.

1
Ευςζβιοσ, Εκκλθςιαςτικι Ιςτορία, 5,28,8-12
2
Για το διωγμό του ΢επτίμιου ΢εβιρου βλ. Ευςζβιοσ, Εκκλθςιαςτικι Ιςτορία 6, 1,1
3
Ενδεικτικά βλ. τισ κζςεισ του Ιγνατίου Αντιοχείασ: «P£ntej tù ™piskÒpJ ¢kolouqe‹te, æj 'Ihsoàj
CristÕj tù patr……Mhdeˆj cwrˆj toà ™piskÒpou ti prassštw tîn ¢nhkÒntwn e„j t¾n
™kklhs…an. 'Eke…nh beba…a eÙcarist…a ¹ge…sqw, ¹ ØpÕ ™p…skopon oâsa À ú ¨n aÙtÕj ™pitršyV.
“Opou ¨n fanÍ Ð ™p…skopoj, ™ke‹ tÕ plÁqoj œstw, ésper Ópou ¨n Ï CristÕj 'Ihsoàj,
™ke‹ ¹ kaqolik¾ ™kklhs…a. OÙk ™xÒn ™stin cwrˆj toà ™piskÒpou oÜte bapt…zein oÜte ¢g£phn
poie‹n· ¢ll' Ö ¨n ™ke‹noj dokim£sV, toàto kaˆ tù qeù eÙ£reston, †na ¢sfalwj Ï kaˆ
bšbaion p©n Ö pr£ssetai». (Ιγνάηιος προς Σμσρναίοσς 6,8)
 Σο κείμενο του Ευςζβιου δε διαφωτίηει κακόλου τθν κοινωνικι κζςθ του Νατάλιου.
Οφτε όμωσ και θ οικονομικι του κατάςταςθ μπορεί να γίνει γνωςτι με βεβαιότθτα. Ο
Ευςζβιοσ επιμζνει βζβαια ςτο γεγονόσ πωσ του δόκθκε και μιςκόσ για τθ κζςθ του
επιςκόπου. Προφανϊσ αυτι θ αναφορά μάλλον κζλει να τονίςει τα αρνθτικά ςτοιχεία του
χαρακτιρα του Νατάλιου που τον ζκαναν να αποκοπεί από το ςϊμα τθσ κανονικισ
ρωμαϊκισ εκκλθςίασ.

***

Θ αίρεςθ του Θεόδοτου του ΢κθτζα (:υποδθματοποιοφ) είχε ταράξει τθ

χριςτιανικι κοινότθτα τθσ Ρϊμθσ τθν εποχι του Πάπα Ηεφυρίνου. Ανικε ςτουσ λεγόμενουσ
«Δυναμικοφσ Μοναρχιανοφσ», που δζχονταν πωσ ο Λόγοσ ιταν απρόςωπθ δφναμθ του
Θεοφ. Ζδραςε ςτθ πρωτεφουςα του ρωμαϊκοφ κράτουσ γφρω ςτο 180 μ.Χ. Βαςικά ςτοιχεία
τθσ διδαςκαλίασ του ιταν πωσ ο Ιθςοφσ ιταν ζνασ άγιοσ άνκρωποσ που γεννικθκε από τθ
Μαρία. Σο Άγιο Πνεφμα κατιλκε ς’ αυτόν κατά τθ βάπτιςι του και τότε ο Θεόσ τον ονόμαςε
«Τιόν» και του ζδωςε τθν ιδιότθτα του Χριςτοφ. Φαίνεται πωσ είχε αποκτιςει οπαδοφσ με
οικονομικι επιφάνεια, αν κρίνει κάποιοσ από το γεγονόσ πωσ ςτθν ομάδα του ανικαν ο
Αςκλθπιόδοτοσ και ο Θεόδοτοσ ο τραπεηίτθσ4.
Όμωσ και οι τακτικζσ του πάπα Ηεφυρίνου δε φαίνεται να εφριςκαν ςφμφωνουσ
όλουσ τουσ χριςτιανοφσ τθσ Ρϊμθσ. Ακολουκϊντασ μία επιεικι γραμμι για τουσ
πεπτωκότεσ, που δεν είχαν υπεραςπιςτεί τθν πίςτθ τουσ μζχρι τζλουσ κατά τθ διάρκεια
διωγμοφ και είχαν ςυμβιβαςτεί με τισ αξιϊςεισ των οργάνων τθσ ρωμαϊκισ εξουςίασ, είχε
δεχτεί να μθ βρίςκονται ςε διαρκι μετάνοια. Με αυτι τθν τακτικι του όμωσ είχε αποκτιςει
αρκετοφσ αντιπάλουσ. Ζνασ από αυτοφσ ιταν ο γνωςτόσ εκκλθςιαςτικόσ ςυγγραφζασ
Ιππόλυτοσ, που ςτα ζργα του καταφζρεται εναντίον του Ηεφυρίνου. Ενδεικτικά τθσ
αντιπαλότθτάσ του με τον πάπα τθσ Ρϊμθσ είναι τα εξισ αποςπάςματα από τα ζργα του
ςτα οποία γράφει τα εξισ:
«TaÚthn t¾n a†resin ™kr£tune K£llistoj, ¢n¾r ™n kak…v panoàrgoj
kaˆ poik…loj prÕj pl£nhn, qhrèmenoj tÕn tÁj ™piskopÁj qrÒnon. <Öj> tÕn
Zefur‹non, ¥ndra „dièthn kaˆ ¢gr£mmaton kaˆ ¥peiron tîn ™kklhsiastikîn
Órwn–Ön pe…qwn dÒmasi kaˆ ¢pait»sesin ¢peirhmšnaij Ãgen e„j Ö <™>boÚleto,
Ônta dwrol»pthn kaˆ fil£rguron–, œpeiqen ¢eˆ st£seij ™mb£l<l>ein ¢n¦
mšson tîn ¢delfîn, aÙtÕj t¦ ¢mfÒtera mšrh Ûsteron «kerkèpwn lÒgoij»
prÕj ˜autoà fil…an kataskeu£zwn· kaˆ to‹j mέn <t¾n> ¢l»qeian [lšgwn
Ómoia] fronoàsi potέ• kat' „d…an <lšgwn> t¦ Ómoia frone‹n ºp£ta <aÙtoÚj>,
p£lin d' aâ to‹j t¦ Sabell…ou <fronoàsin> Ðmo…wj. Ön kaˆ aÙtÕn ™xšsthse,
dun£menon katorqoàn· ™n <mέn> g¦r tù Øf' ¹mîn paraine‹sqai oÙk
™sklhrÚneto, ¹n…ka d• sÝn tù Kall…stJ ™mÒnazen, Øp' aÙtoà ¢nese…eto prÕj
tÕ dÒgma toà Kleomšnouj ·špein, f£skontoj t¦ Ómoia frone‹n. Ð dέ• tÒte mέn
t¾n panourg…an aÙtoà oÙk ™nÒei, aâqij dέ• œgnw, æj dihg»somai met' oÙ polÚ.

4
Για ηην διδαζκαλία ηοσ Θεόδοηοσ ηοσ Σκσηέα βλ. Peter Lampe, Marshall D. Johnson, Michael
Steinhauser: From Paul to Valentinus: Christians at Rome in the first two centuries, Minneapolis 2003,
ζ. 344 κ.ε. Πρβλ. Lohr, Winrich A., Theodotus des Ledesarbeiter und Theodotus der Bankier - ein
Beitrag zur romischen Theologiegeschichte des zweiter und dritter Jahrhunderts, Zeitschrift fur die
Neutestamentliche Wissenschaft, 1996, 87(1), 101-125,
 AÙtÕn dέ• tÕn Zefur‹non par£gwn œpeiqe dhmos…v <potέ• mέn> lšgein·
«™gë oίda ›na qeÕn CristÕn 'Ihsoàn, kaˆ pl¾n aÙtoà ›teron oÙdšna
gen<n>htÕn kaˆ paqhtÒn», pot• d• lšgein· «oÙc Ð pat¾r ¢pšqanen, ¢ll¦ Ð
uƒÒj», oÛtwj <te> ¥pauston t¾n st£sin ™n tù laù diet»rhsen. oá t¦ no»mata
gnÒntej ¹me‹j oÙ sunecwroàmen <aÙtù, ¢ll¦ di>elšgcontej kaˆ
¢ntikaqist£menoi <prÕj aÙtÕn ¢nthgwnizÒmeqa> Øpέr tÁj ¢lhqe…aj. Öj <d•>
e„j ¢pÒnoian cwrîn di¦ tÕ p£ntaj aÙtoà tÍ Øpokr…sei suntršcein, ¹m©j d•
oÜ, ¢pek£lei ¹m©j diqšouj, ™xemîn par¦ b…an tÕn ™ndomucoànta aÙtù „Òn.» 5 .
Οι χαρακτθριςμοί του Ιππόλυτου ςίγουρα είναι βαρείσ. Αποκαλεί τον
Ηεφυρίνο «¥ndra „dièthn kaˆ ¢gr£mmaton kaˆ ¥peiron tîn ™kklhsiastikîn
Órwn, dwrol»pthn kaˆ fil£rguron», προςδιοριςμοί που φανερϊνουν πωσ θ
αντιπαράκεςθ μεταξφ τουσ για το ηιτθμα των πεπτωκότων ιταν πολφ μεγάλθ. ΢ε
αυτι είχε εμπλακεί και ο Κάλλιςτοσ, που διαδζχτθκε τον Ηεφυρίνο ςτθν θγεςία τθσ
ρωμαϊκισ χριςτιανικισ κοινότθτασ, ο οποίοσ κατθγορείται και αυτόσ από τον
Ιππόλυτο6.

***

΢φμφωνα με τθν αφιγθςθ του Ευςζβιου το μαςτίγωμα που ονειρεφτθκε

ο Νατάλιοσ ιταν κακοριςτικό για τθν επιςτροφι του ςτθν Ορκόδοξθ χριςτιανικι
κοινότθτα που εκπροςωποφςε ο Ηεφυρίνοσ. ΢τθ ςθμαςία αυτϊν των
ονείρων/οραμάτων7 δίνει μεγάλθ αξία ο εκκλθςιαςτικόσ ιςτορικόσ τονίηοντασ πωσ
αυτά αποτζλεςαν το λόγο για να αλλάξει ςτάςθ ο ρωμαίοσ ομολογθτισ και να
επιηθτεί να εγκαταλείψει τθν ομάδα του Αςκλθπιόδοτου και του Θεόδοτου του
τραπεηίτθ.
Για τον Σερτυλλιανό και τον Ωριγζνθ8, ςθμαίνουςεσ προςωπικότθτεσ του
πρϊιμου χριςτιανιςμοφ, το όνειρο είναι βαςικό ςτοιχείο για να μπορζςει κάποιοσ
να γνωρίςει το Θεό9 , ενϊ ο Κυπριανόσ γράφει πωσ ο επίςκοποσ είναι ο
ευνοοφμενοσ των οραμάτων που ςτζλνει ο Θεόσ10. Σαυτόχρονα είναι
χαρακτθριςτικζσ και οι αφθγιςεισ των οραμάτων τθσ Περπζτουασ και του ΢άτυρου
που ςυνδζκθκαν με το μαρτφριό τουσ11. Εντοφτοισ από νωρίσ τα όνειρα
καταδικάςτθκαν, όπωσ και θ ερμθνεία τουσ12.

5
Ιππόλυτοσ, Φιλοςοφοφμενα 9,11
6
Για τισ αντιλιψεισ του Κάλλιςτου βλ. Heine, Ronald E., The Christology of Callistus, Journal of
Theological Studies, 1998, 49(1), 56-91, Brent Allen, Was Hippolytus a Schismatic?, Vigiliae
Christianae, 1995, 49(3), 215-244.
7
Βαςικι πθγι για τθν καταγραφι των αντιλιψεων τθσ Υςτερθσ αρχαιότθτασ και ειδικά του
χριςτιανιςμοφ για τα όνειρα που κα χρθςιμοποιθκοφν ςε αυτι τθν εργαςία αποτζλεςε το ζργο του
Ηακ Λε Γκοφ, Σο φανταςιακό ςτο Μεςαίωνα, μετ. Νικόλαοσ Γκότςινασ, Ακινα 2008, ειδικά το κεφ. V
Σα όνειρα, ςς. 383-454.
8
Κατά Κζλςου, I 46
9
De Anima, XLOII, 2
10
Επιςτολι ΧΙ
11
Λε Γκοφ, ο.π. ς. 405
12
Ο.π. ς.416 κ.ε.
 Πάντωσ ο Ευςζβιοσ είναι ςαφισ: το κίνθτρο που οδιγθςε το Νατάλιο ςτθ
μεταςτροφι του ιταν το όνειρο τθσ μαςτίγωςισ του. Αποτζλεςε λοιπόν ζναν τρόπο
με τον οποίο οι άγγελοι προειδοποίθςαν τον μάρτυρα πωσ πρζπει να αλλάξει
ςτρατόπεδο αν κζλει να ςωκεί και να μθν πάει χαμζνθ θ προςκόλλθςι του ςτο
χριςτιανιςμό παρά τισ απειλζσ των διωκτϊν του και τα μαρτφρια που υπζςτθ. Οπότε
για το χριςτιανό ιςτορικό, που καταγράφει το γεγονόσ, ιταν ζνα κεμιτό μζςον
προειδοποίθςθσ ςε ανκρϊπουσ που κατά βάκοσ κα ικελαν να βρίςκονται κοντά
ςτο Θεό. Ακολουκεί ζτςι μία αντίλθψθ που ζχει τισ ρίηεσ τθσ ςτθν Παλαιά Διακικθ.
΢τα βιβλία τθσ τα όνειρα, εκτόσ των άλλων, εμφανίηονται να προειδοποιοφν και να
δίνουν κεϊκζσ εντολζσ13. Οπότε δεν καταδικάηονται, αλλά αντίκετα είναι μζςο
επικοινωνίασ του κεϊκοφ με τον ανκρϊπινο κόςμο.

Όλα τα παραπάνω, που ςχετίηονται με τον ομολογθτι Νατάλιο,

καταγράφουν νοοτροπίεσ που είχαν εμφανιςτεί ςτθ χριςτιανικι κοινότθτα τθσ
Ρϊμθσ: ομάδεσ που δροφςαν ςτα πλαίςια τθσ ικελαν να ζχουν ςτουσ κόλπουσ τουσ
ςεβαςτά πρόςωπα τα οποία κα τισ προςζδιδαν κφροσ. Δε φαίνεται όμωσ να είχαν
πείςει για τισ ιδζεσ τουσ ι να ζδιναν ικανοποιθτικά ανταλλάγματα για να
κρατιςουν ςεβαςτά πρόςωπα, ςαν το Νατάλιο, μαηί τουσ. Σαυτόχρονα ςτθν ιςτορία
του απθχοφνται αντιλιψεισ τθσ Υςτερθσ αρχαιότθτασ: το υπερφυςικό επεμβαίνει
ςτισ ανκρϊπινεσ ςυναλλαγζσ και φροντίηει να μθ χακοφν άτομα που κάποτε είχαν
δοξάςει το χριςτιανιςμό με τισ πράξεισ τουσ. Ο Ευςζβιοσ δθλαδι με τθν αφιγθςι
του, που ςτοχεφει ςτθ νουκεςία, αποτελεί για μία ακόμθ φορά πολφτιμθ πθγι για
το ςθμερινό ιςτορικό: παρουςιάηοντασ τουσ χριςτιανοφσ ανκρϊπουσ τθσ Υςτερθσ
αρχαιότθτασ τον βοθκάει να τουσ κατανοιςει και να ερμθνεφςει πράξεισ και
αντιλιψεισ.

13
Βλ. τθν εξαίρετθ παρουςίαςθ και ταξινόμθςθ των ονείρων τθσ Παλαιάσ Διακικθσ ςτο Λε Γκοφ,
ο.π. ςς. 386-390. Πρβλ. και τθν καταγραφι τουσ ςτισ ςς. 445-446.