Professional Documents
Culture Documents
ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΗΣ A΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ
ΑΘΗΝΑ 2000
Οµάδα σύνταξης της παρούσας έκδοσης του φυλλαδίου
2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
• ΠΡΟΛΟΓΟΣ..................................................................................................5
• ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ ............................7
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ...................................................................................................9
2. ΣYNTOMH ΠAPOYΣIAΣH TΩN TAΞINOMIΩN BLOOM KAI
KLOPFFER ............................................................................................... 11
3. ΠPOTAΣEIΣ ΓIA THN EKΠONHΣH EPΩTHΣEΩN
ΣTA MAΘHMATA ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ...................................................... 15
3.1 Eρωτήσεις που αξιολογούν τις γνώσεις και τις γνωστικές
δεξιότητες των µαθητών .................................................................... 16
3.1.1 Eρωτήσεις ανάκλησης γνώσεων ................................................. 16
3.1.2 Eρωτήσεις κατανόησης ............................................................... 17
3.1.3 Eρωτήσεις επεξεργασίας και ερµηνείας δεδοµένων ................... 19
3.1.4 Eρωτήσεις σχετικές µε θεωρητικά µοντέλα................................ 20
3.1.5 Eρωτήσεις εφαρµογής................................................................. 22
3.1.6 Eρωτήσεις ερµηνευτικού τύπου.................................................. 23
3.2 Eρωτήσεις που ανιχνεύουν τις εναλλακτικές ιδέες των µαθητών....... 25
3.3 Eρωτήσεις που αναφέρονται σε µεταγνωστικό επίπεδο .................. 27
4. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΣTO MAΘHMA THΣ ΦYΣIKHΣ THΣ A΄ ΛYKEIOY..... 29
4.1 Κεφάλαιο 1: Ο ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ ........................................30
4.1.1 Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης..................................................30
4.1.2 Ερωτήσεις ανάπτυξης...................................................................32
4.1.3 Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής...................................................33
4.1.4 Ερωτήσεις αντιστοίχησης ............................................................35
4.1.5 Ερωτήσεις συµπλήρωσης.............................................................36
4.1.6 Ερωτήσεις διπλής επιλογής - Σωστού / Λάθους ..........................37
4.1.7 Ερωτήσεις συνδυασµού ...............................................................38
4.1.8 Ερωτήσεις ερµηνευτικού και παραστατικού τύπου
πολλών στόχων και µορφών........................................................ 39
4.1.9 Κριτήρια αξιολόγησης .................................................................41
4.2 Κεφάλαιο 2: Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ...............................45
4.2.1 Ερωτήσεις ανοικτού τύπου ..........................................................46
4.2.2 Ερωτήσεις κλειστού ή αντικειµενικού τύπου ..............................49
4.2.3 Ερωτήσεις συνδυασµού ανοικτού και κλειστού τύπου ...............56
3
4.2.4 Ερωτήσεις ερµηνευτικού-παραστατικού τύπου .
πολλών µορφών και στόχων .................................................................64
4.2.5 Ερωτήσεις που ανιχνεύουν τις εναλλακτικές ιδέες των µαθητών ....65
4.2.6 Κριτήρια αξιολόγησης .................................................................68
4.3 Κεφάλαιο 3: Η ΝΕΥΤΩΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ......................................81
4.3.1 Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης..................................................81
4.3.2 Ερωτήσεις ανάπτυξης...................................................................84
4.3.3 Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής...................................................88
4.3.4 Ερωτήσεις αντιστοίχησης ............................................................92
4.3.5 Ερωτήσεις συµπλήρωσης.............................................................95
4.3.6 Ερωτήσεις διπλής επιλογής - Σωστού / Λάθους ..........................97
4.3.7 Ερωτήσεις συνδυασµού ...............................................................99
4.3.8 Κριτήρια αξιολόγησης ...............................................................101
4.4 Κεφάλαιο 4: Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ................................111
4.4.1 Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης................................................111
4.4.2 Ερωτήσεις ανάπτυξης.................................................................112
4.4.3 Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής.................................................115
4.4.4 Ερωτήσεις αντιστοίχησης ..........................................................118
4.4.5 Ερωτήσεις συµπλήρωσης...........................................................119
4.4.6 Ερωτήσεις διπλής επιλογής - Σωστού / Λάθους ........................120
4.4.7 Ερωτήσεις συνδυασµού .............................................................122
4.4.8 Ερωτήσεις που ανιχνεύουν τις εναλλακτικές ιδέες των µαθητών ..124
4.4.9 Ερωτήσεις ερµηνευτικής ή παραστατικής µορφής
µε συνδυασµό πολλών µορφών και στόχων.............................. 129
4.4.10 Κριτήρια αξιολόγησης .............................................................133
4.5 Κεφάλαιο 5: Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ∆ΙΑΤΗΡΕΙΤΑΙ & ΥΠΟΒΑΘΜΙΖΕΤΑΙ.141
4.5.1 Ερωτήσεις σύντοµης απάντησης................................................141
4.5.2 Ερωτήσεις ανάπτυξης.................................................................144
4.5.3 Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής.................................................148
4.5.4 Ερωτήσεις αντιστοίχησης ..........................................................152
4.5.5 Ερωτήσεις συµπλήρωσης κενού ................................................153
4.5.6 Ερωτήσεις διπλής επιλογής - Σωστού / Λάθους ........................155
4.5.7 Ερωτήσεις συνδυασµού .............................................................157
4.5.8 Ερωτήσεις ανίχνευσης εναλλακτικών ιδεών..............................159
4.5.9 Κριτήρια αξιολόγησης ..............................................................163
4.6 Εργασίες για το σπίτι ........................................................................166
4.7 Συνθετικές - δηµιουργικές εργασίες..................................................167
4
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
5
οποία οφείλεται, µεταξύ άλλων, και στις παρατηρήσεις και υποδείξεις
των διδασκόντων στα Ενιαία Λύκεια. Η συνειδητοποίηση, τέλος, του
τρόπου µε τον οποίο πρέπει να χρησιµοποιείται το υλικό αυτό στη
διδακτική πράξη και ο περιορισµός των σφαλµάτων που διαπράχθηκαν
στην αρχή (µηχανική αναπαραγωγή πλήθους ερωτήσεων, υπέρµετρη
αύξηση της εργασίας των µαθητών, απουσία εναλλακτικών τρόπων
αξιολόγησης κτλ.) οδήγησαν σε πολύ θετικά αποτελέσµατα, τα οποία όσο
περνά ο καιρός θα γίνονται εµφανέστερα.
Η διαπίστωση αυτή µας ενισχύει να συνεχίσουµε την προσπάθειά µας
και να την επεκτείνουµε, εκπονώντας ανάλογο υλικό και για άλλες
εκπαιδευτικές βαθµίδες, εφόσον εξασφαλιστούν οι απαραίτητες
οικονοµικές και λοιπές προϋποθέσεις.
Τελειώνοντας, επιθυµώ να ευχαριστήσω όλους τους συνεργάτες µου
στο Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, οι οποίοι εργάστηκαν αφιλοκερδώς,
µε αφοσίωση και σπάνιο ζήλο και επιτέλεσαν κάτω από δύσκολες
συνθήκες σηµαντικό έργο. Ευχαριστώ ακόµη όλους τους εκπαιδευτικούς
που µε ποικίλους τρόπους στήριξαν την προσπάθειά µας και βοήθησαν
στην επιτυχία της. Ξέχωρες ευχαριστίες θα ήθελα να απευθύνω στις
δακτυλογράφους του Κ.Ε.Ε, στο τεχνικό προσωπικό του, στον
Προϊστάµενο της Γραµµατείας του κ. Γεώργιο Κορκόντζηλα και στους
εκδότες που συνεργάστηκαν µαζί µας από το 1997 µέχρι σήµερα.
6
EIΣAΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΕΚ∆ΟΣΗΣ
Το φυλλάδιο αυτό, όπως τροποποιήθηκε από την οµάδα των Φυσικών του
Κ.Ε.Ε., οι οποίοι έλαβαν υπόψη τις δικές σας παρατηρήσεις που στάλθηκαν ή
συζητήθηκαν στα επιµορφωτικά σεµινάρια κατά την περίοδο 1997-1999, δεν
αποτελεί τίποτα άλλο από µια πρόταση για τη βοήθεια των διδασκόντων της
Φυσικής στο Ενιαίο Λύκειο. Αποτελεί επίσης αφετηρία για την τράπεζα
θεµάτων / ερωτήσεων και στο σηµείο αυτό µπορούν να συµβάλλουν όλοι οι
διδάσκοντες, εµπλουτίζοντας το περιεχόµενο της τράπεζας αυτής µε δικές τους
τεκµηριωµένες προτάσεις.
Η Οµάδα Εργασίας
7
8
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
9
H διατύπωση των κατάλληλων ερωτήσεων και κυρίως η συσχέτισή τους µε
τους διδακτικούς στόχους διευκολύνεται σε µεγάλο βαθµό από τις ταξινοµίες
των στόχων αυτών καθώς και από τη γνώση του τρόπου χρήσης των διαφόρων
τύπων ερωτήσεων. Για τους παραπάνω λόγους θεωρήθηκε αναγκαίο να γίνει
µια σύντοµη αναφορά στις ταξινοµίες των Bloom και Klopffer, να
κατηγοριοποιηθούν οι ερωτήσεις και να τεθούν µε τα παραδείγµατα διαφόρων
τύπων ερωτήσεων, κριτηρίων αξιολόγησης, ασκήσεων και συνθετικών
εργασιών που βασίζονται στις σύγχρονες θεωρητικές απόψεις γύρω από τα
ζητήµατα αυτά.
10
2. ΣYNTOMH ΠAPOYΣIAΣH TΩN TAΞINOMIΩN TΩN BLOOM
KAI KLOPFFER
11
H ταξινοµία του Klopffer ενοποιεί τους τρεις τοµείς της ταξινοµίας του
Bloom (γνωστικό, συναισθηµατικό, ψυχοκινητικό) και παράλληλα δίνει έµφαση
στη φύση των µαθηµάτων των Φυσικών Eπιστηµών και στη µεθοδολογία της
επιστηµονικής έρευνας. Oι κυριότερες κατηγορίες στόχων που περιλαµβάνει
είναι οι παρακάτω:
1. Γνώση και κατανόηση
2. Παρατήρηση - Mέτρηση
3. Εντοπισµός προβλήµατος και αναζήτηση τρόπων επίλυσής του
4. Ερµηνεία δεδοµένων και γενίκευση
5. ∆ηµιουργία -Έλεγχος και τροποποίηση ενός θεωρητικού µοντέλου
6. Εφαρµογή επιστηµονικών γνώσεων και µεθόδων
7. ∆εξιότητες χειρισµού
8. Στάσεις και ενδιαφέροντα
9. Κατεύθυνση - Προσανατολισµός
Oι έξι πρώτες από τις παραπάνω κατηγορίες αναφέρονται στο γνωστικό
τοµέα. H κατηγορία 1 περιλαµβάνει τις υποκατηγορίες Γνώση και Κατανόηση,
οι οποίες στην ταξινοµία του Bloom ανήκουν σε χωριστές υποκατηγορίες. Στις
κατηγορίες 2, 3, 4, 5, εντάσσονται οι ανώτερες κατηγορίες διδακτικών στόχων
της ταξινοµίας του Bloom, δηλαδή η Aνάλυση, η Σύνθεση και η Αξιολόγηση.
Oι τελευταίες αυτές κατηγορίες αφορούν στη γενική µεθοδολογία της
Eπιστήµης, δηλαδή την παρατήρηση, την υπόθεση, το πείραµα και την
επαλήθευση. Oι κατηγορίες 8 και 9 αναφέρονται στο συναισθηµατικό τοµέα και
στηρίζονται κυρίως στην ταξινοµία των Krathwohl, Bloom και άλλων, η δε
κατηγορία 7 αναφέρεται στον ψυχοκινητικό τοµέα.
Όπως στην ταξινοµία του Bloom, έτσι και στην ταξινοµία του Klopffer, τα
βασικά επίπεδα συµπεριφορών του µαθητή αναλύονται σε υποκατηγορίες.
Ενδεικτικά σηµειώνουµε ότι η κατηγορία γνώση - κατανόηση αναλύεται στις
ακόλουθες υποκατηγορίες:
• Γνώση συγκεκριµένων γεγονότων
• Γνώση επιστηµονικής ορολογίας
• Γνώση εννοιών ή φυσικών µεγεθών
12
• Γνώση συµβάσεων και συµβόλων
• Γνώση της συνέχειας και της εξέλιξης ενός φαινοµένου
• Γνώση ταξινοµήσεων, κατηγοριών και κριτηρίων
• Γνώση τεχνικών και επιστηµονικών διαδικασιών
• Γνώση αρχών και νόµων της Επιστήµης
• Γνώση θεωριών και νοητικών λειτουργιών
• ∆ιαπίστωση µιας γνώσης σε νέο κείµενο (κατανόηση)
• Μετάφραση µιας γνώσης από µια συµβολική µορφή σε άλλη
13
µπορεί να λειτουργήσει αποτελεσµατικά ως αξιολογητής.
Oι ταξινοµίες των διδακτικών στόχων βοηθούν προς την κατεύθυνση αυτή.
H γνώση τους όµως δε λύνει πάντα τα προβλήµατα. Πολύ συχνά διατυπώνονται
κριτικές εναντίον τους, τα κυριότερα σηµεία των οποίων είναι τα εξής:
α. η ιεραρχία των στόχων που προτείνουν είναι σε αρκετές περιπτώσεις
αµφισβητήσιµη,
β. είναι δύσχρηστες ως προς τη κατηγοριοποίηση των ερωτήσεων και
γ. τα όρια των διαφόρων κατηγοριών διδακτικών στόχων δεν είναι πάντα
σαφή.
14
3. ΠPOTAΣEIΣ ΓIA THN EKΠONHΣH EPΩTHΣEΩN
ΣTΟ MAΘHMA ΤΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ
1
Στη διεθνή βιβλιογραφία χρησιµοποιούνται ποικίλοι όροι για να δηλωθούν προϋπάρχουσες
αντιλήψεις για τα φυσικά φαινόµενα που δεν στοιχούν προς την επιστηµονική άποψη. Ενδεικτικά
αναφέρουµε τους όρους: misconceptions (λανθασµένες αντιλήψεις), naive conceptions (αφελείς
απόψεις), alternative conceptions (εναλλακτικές ιδέες), preconceptions (προϋπάρχουσες ιδέες) και
τέλος, απλά, conceptions, για να αποφεύγονται χαρακτηρισµοί που µπορεί να έχουν αρνητικές
επιπτώσεις στη διδακτική πράξη. Για το λόγο αυτό χρησιµοποιείται στο παρόν τεύχος ο όρος
«εναλλακτικές ιδέες» των µαθητών, που είναι περισσότερο ουδέτερος από τους άλλους.
15
3.1 Eρωτήσεις που αξιολογούν τις γνώσεις και τις γνωστικές δεξιότητες
των µαθητών.
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι ερωτήσεις που ελέγχουν σε ποιο βαθµό
έχουν επιτευχθεί οι διδακτικοί στόχοι που εντάσσονται στο γνωστικό τοµέα. Oι
περισσότερες παραδοσιακές ερωτήσεις του τύπου «ποιος είναι ο ορισµός του ...»,
«πώς εξηγείται το φαινόµενο...», «να λυθεί το πρόβληµα ...» κ.τ.λ., οι οποίες
αποτελούν συνηθισµένη πρακτική στην αξιολόγηση των µαθητών,
κατατάσσονται σ’ αυτή την περίπτωση.
Oι παραπάνω ερωτήσεις υποδιαιρούνται στις ακόλουθες κατηγορίες.
Παραδείγµατα
1. Ποιος είναι ο µαθηµατικός τύπος του ορισµού της επιτάχυνσης;
16
3. Xαρακτηρίστε µε Σ τις παρακάτω προτάσεις, αν είναι σωστές, και µε Λ, αν
είναι λανθασµένες.
! Στην ευθύγραµµη οµαλή κίνηση, η ταχύτητα είναι χρονικά σταθερή.
! Στην ευθύγραµµη οµαλή κίνηση το διάστηµα είναι χρονικά σταθερό.
! Στην οµαλή κυκλική κίνηση η επιτάχυνση δεν είναι µηδέν.
! Στην ευθύγραµµη οµαλά επιταχυνόµενη κίνηση η ταχύτητα είναι χρονικά
σταθερή.
x x x x
t t t t
α β γ δ
17
ξέρει, να δίνει δηλαδή δικά του παραδείγµατα για ό,τι µαθαίνει, να ερµηνεύει τα
διάφορα φαινόµενα και να προβλέπει τις συνέπειές τους, τότε έχει κατανοήσει
όσα διδάχθηκε. H κατανόηση των γνώσεων δεν επιτυγχάνεται πάντοτε
αυτόµατα µε την αποστήθισή τους. Γι’ αυτό είναι αναγκαίες οι ερωτήσεις που
αξιολογούν αυτό το στόχο, τόσο στις προφορικές όσο και στις γραπτές
εξετάσεις.
Παραδείγµατα
1. Nα αναπαραστήσετε µε ένα διάγραµµα την εξίσωση της ταχύτητας στην
ευθύγραµµη οµαλά επιταχυνόµενη κίνηση και να εξηγήσετε τα σύµβολα.
18
3.1.3 Eρωτήσεις επεξεργασίας και ερµηνείας δεδοµένων
Aυτή η κατηγορία ερωτήσεων σχετίζεται κυρίως µε τις γραφικές
παραστάσεις, τα διαγράµµατα και τους πίνακες δεδοµένων. H θέση τους στις
Φυσικές Επιστήµες είναι σηµαντική, εξαιτίας του γεγονότος ότι στηρίζονται
στη συγκέντρωση, επεξεργασία και ερµηνεία αριθµητικών συνήθως δεδοµένων.
Oι απαντήσεις σ’ αυτές συνίστανται:
Παράδειγµα
H παρακάτω γραφική παράσταση ταχύτητας (υ) - χρόνου (t), σχεδιάστηκε
σύµφωνα µε τα πειραµατικά αποτελέσµατα µιας ευθύγραµµης κίνησης.
υ (m/s) 24
12
0
3 6 9 12
t (s)
Mε βάση τη γραφική αυτή παράσταση να απαντήσετε στις παρακάτω
ερωτήσεις:
α) Ποια είναι η τιµή της επιτάχυνσης στο χρονικό διάστηµα 3 - 6s; ..............
19
β) Xαρακτηρίστε µε Σ τις παρακάτω προτάσεις αν είναι σωστές και µε Λ αν
είναι λανθασµένες.
Στο χρονικό διάστηµα 3 - 6s,
! η επιτάχυνση είναι µηδέν.
! η ταχύτητα είναι σταθερή.
! η επιτάχυνση είναι 8m/s².
20
Παραδείγµατα
21
3.1.5 Eρωτήσεις εφαρµογής
Στην κατηγορία αυτή ανήκουν ερωτήσεις, η απάντηση των οποίων απαιτεί
να χρησιµοποιηθεί η αποκτηθείσα γνώση (έννοιες, νόµοι, εξισώσεις) σε νέες,
κυρίως, καταστάσεις, στις οποίες οι µαθητές καλούνται:
α. να αναγνωρίζουν ή να αναφέρουν νέα παραδείγµατα εννοιών.
β. να εξηγούν ή να προβλέπουν φαινόµενα.
γ. να κάνουν συλλογισµούς µε βάση εξισώσεις.
δ. να λύνουν προβλήµατα διαφορετικής συνθετότητας.
Παραδείγµατα
1. ∆ύο κινητά A και B διέρχονται από το ίδιο σηµείο µιας κυκλικής τροχιάς την
ίδια χρονική στιγµή, µε αντίρροπες ταχύτητες µέτρου υA = 10m/s και υB =
30m/s, αντιστοίχως. Aν η περιφέρεια του κύκλου είναι 100m να
υπολογίσετε:
α) το χρόνο της πρώτης συνάντησης και
β) το µήκος του τόξου που διέγραψε το καθένα.
22
3.1.6 Eρωτήσεις ερµηνευτικού τύπου
Eίναι ιδιαίτερα ωφέλιµο να αναφερθούµε στις ερωτήσεις αυτού του τύπου
και στη χρησιµότητά τους για την αξιολόγηση των µαθητών στις Φυσικές
Eπιστήµες. Όπως σηµειώνεται στο τεύχος των γενικών οδηγιών αξιολόγησης
του µαθητή, οι ερωτήσεις αυτού του τύπου αποτελούνται: α) από κάποιο
κείµενο, πρόβληµα (ερµηνευτικού τύπου) ή κάποια µορφή αναπαράστασης
(φωτογραφία, γραφική παράσταση, διάγραµµα κ.α.) και β) από ένα σύνολο
απαντήσεων στις αντίστοιχες ερωτήσεις.
Στις ερωτήσεις αυτές, οι οποίες µπορεί να είναι διαφορετικού τύπου
(ανοικτές, συµπλήρωσης, πολλαπλής επιλογής, κτλ.), εντάσσονται τα
περισσότερα προβλήµατα που συνήθως υπάρχουν στα σχολικά βιβλία. Mια
τέτοια ερώτηση µπορεί να αποτελέσει το περιεχόµενο ενός ολιγόλεπτου ή και
ωριαίου ακόµη κριτηρίου αξιολόγησης. Ως παράδειγµα παραθέτουµε τις
ακόλουθες ερωτήσεις που βασίζονται σε κάποιο πρόβληµα του σχολικού
βιβλίου:
O χρόνος αντίδρασης ενός οδηγού είναι 0.4s και η ταχύτητα του αυτοκινήτου
του είναι 20m/s. Ένα εµπόδιο βρίσκεται σε απόσταση 50m τη στιγµή που ο οδηγός
το αντιλαµβάνεται και επιβραδύνει το αυτοκίνητο µε επιβράδυνση 5m/s².
(2) O χρόνος, από τη στιγµή που ο οδηγός είδε το εµπόδιο µέχρι να πατήσει το
φρένο είναι .......... .
23
(3) Ο οδηγός θα αποφύγει τη σύγκρουση αν το διάστηµα που θα διανύσει από τη
στιγµή που είδε το εµπόδιο µέχρι να σταµατήσει είναι ................................
από 50m.
(4) Ποια από τις παρακάτω γραφικές παραστάσεις ταχύτητας (υ) - χρόνου (t)
εκφράζει την κίνηση του οδηγού, από τη στιγµή που άρχισε να φρενάρει
µέχρι να σταµατήσει: (Bάλτε σε κύκλο το γράµµα της σωστής απάντησης)
υ υ υ υ
t t t t
α β γ δ
(5) Για την κίνηση του αυτοκινήτου, αφότου ο οδηγός άρχισε να φρενάρει,
ισχύει ο µαθηµατικός τύπος: (Bάλτε για κάθε τύπο ένα X στο αντίστοιχο
τετράγωνο)
Σωστό Λάθος
• υ = αt ! !
2
• s = ½α t ! !
2
• s = υ0 /2α ! !
• t = υ0/α ! !
• υ = υ0 - á t ! !
• s = υt ! !
24
3.2 Eρωτήσεις που ανιχνεύουν τις εναλλακτικές ιδέες των µαθητών
25
Για την ανίχνευση των εναλλακτικών αντιλήψεων των µαθητών
χρησιµοποιούνται ποικίλες µορφές ερωτήσεων. Όταν οι ιδέες των µαθητών,
σχετικά µε κάποιο µάθηµα, είναι άγνωστες, τότε πρέπει να ζητηθεί επιπλέον και
η αιτιολόγηση της απάντησής τους, µε στόχο να ανιχνευθούν, αν είναι δυνατόν,
όλες οι υπάρχουσες απόψεις τους.
Eνδεικτικά παραδείγµατα ερωτήσεων, οι οποίες µπορούν να ενταχθούν στην
κατηγορία αυτή είναι τα παρακάτω:
1. ∆ύο κύβοι ίσου όγκου, ο ένας από σίδηρο κι ο άλλος από ξύλο, πέφτουν από
το ίδιο ύψος στο κενό. Nα προβλέψετε ποιος από τους δύο θα πέσει
γρηγορότερα. Nα δικαιολογηθεί η απάντησή σας.
2. Πετάµε ένα σώµα κατακόρυφα προς τα πάνω και θεωρούµε ότι η κίνηση
αυτή χωρίζεται σε τρία στάδια: όταν ανεβαίνει, όταν βρίσκεται στο ανώτατο
σηµείο του και όταν κατέρχεται, όπως φαίνεται στα παρακάτω σχήµατα.
Αγνοώντας την αντίσταση του αέρα:
26
3. Aν αφεθούν συγχρόνως σε ελεύθερη πτώση από το ίδιο ύψος, ένα κοµµάτι
χαρτί κι ένα κοµµάτι σίδηρος, τότε: (Bάλτε σε κύκλο την ορθή απάντηση)
α. Θα φτάσει πρώτο το χαρτί.
β. Θα φτάσει πρώτο το σίδερο.
γ. Θα φτάσουν και τα δύο ταυτόχρονα.
∆ικαιολογήστε την επιλογή σας .....................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
27
αποτελούν κριτήρια για την αξιολόγηση των παραπάνω ικανοτήτων του
µαθητή. H ποιότητα των ερωτήσεων µπορεί να χαρακτηριστεί χαµηλού ή
υψηλού επιπέδου, ανάλογα µε το αν διατυπώνονται απλές ή σύνθετες
ερωτήσεις. Eρωτήσεις όπως: «ποιος είναι ο ορισµός του νόµου της µηχανικής»,
«να γράψετε ένα παράδειγµα της αρχής της διατήρησης της ορµής», «τι είναι η
ταχύτητα», κλπ. θα µπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ασαφείς ερωτήσεις. H
παραγωγή ερωτήσεων και προβληµάτων από το µαθητή µπορεί να
χρησιµοποιηθεί και για την αξιολόγηση της επίδοσης του, ιδιαίτερα δε για το
έλεγχο των διδακτικών στόχων που αναφέρονται στην κατανόηση και τη
σύνθεση.
Σ’ αυτή την κατηγορία εντάσσονται και οι ερωτήσεις που στοχεύουν στην
αυτοαξιολόγηση των µαθητών. Oι ερωτήσεις αυτές δε χρησιµοποιούνται για τη
µέτρηση της επίδοσης, είναι όµως πολύ χρήσιµες στην καθηµερινή
εκπαιδευτική πρακτική. M’ αυτές ζητείται από τους µαθητές να αξιολογήσουν,
µε βάση µια δεδοµένη κλίµακα, διάφορες δεξιότητές τους ή το βαθµό
ανταπόκρισής τους σε ορισµένες καταστάσεις. Π.χ.
1. Έχω κατανοήσει το φυσικό µέγεθος της επιτάχυνσης.
Kαθόλου ... Mέτρια ... Kαλά ... Πολύ καλά ...
28
4. EPΩTHΣEΙΣ ΣTO MAΘHMA THΣ ΦYΣIKHΣ
THΣ A΄ ΛYKEIOY
Tο µάθηµα της Φυσικής είναι βασικό για όλες τις υπόλοιπες Φ.E. Για το
λόγο αυτό η αξιολόγηση του µαθητή στο παραπάνω αντικείµενο έχει ιδιαίτερη
σηµασία. H αξιολόγηση αυτή οφείλει να καλύπτει όλους τους τοµείς των
διδακτικών στόχων. Εκτός από την αξιολόγηση της επίδοσης του µαθητή σε
γνωστικά θέµατα, µπορούν ακόµη να εκτιµώνται: α) οι στάσεις που αυτός
διαµορφώνει απέναντι σε ζητήµατα της καθηµερινής ζωής, κάτω από την
επίδραση των όσων µαθαίνει στη Φυσική (π.χ. η στάση του έναντι της χρήσης
της ραδιενέργειας, µετά τη συνειδητοποίηση του κινδύνου πυρηνικών
ατυχηµάτων και των επιπτώσεων τους στον άνθρωπο και στο περιβάλλον), β)
κινητικές δεξιότητες, εφόσον γίνεται πραγµατοποίηση πειραµάτων από τους
ίδιους τους µαθητές και χρήση διαφόρων οργάνων.
∆υστυχώς η περιορισµένη σηµασία που δίδεται σε µη γνωστικούς
διδακτικούς στόχους και η ανεπαρκής χρήση του πειράµατος στη διδακτική
πράξη της Φυσικής, µας αναγκάζουν να περιοριστούµε σε ενδεικτικά
παραδείγµατα ερωτήσεων που αξιολογούν κυρίως γνωστικούς στόχους.
Θεωρούµε πάντως υποχρέωσή µας να τονίσουµε ότι, παρόλες τις αντικειµενικές
δυσκολίες (ανεπαρκής εξοπλισµός, έλλειψη χρόνου και χώρου, κ.α.) που
υπάρχουν στα σχολεία για τη διεξαγωγή πειραµάτων, είναι αναγκαίο οι
καθηγητές να προσπαθούν, όπου είναι δυνατό, να παρακινούν τους µαθητές
τους να εκτελούν απλά πειράµατα ή εργασίες ερευνητικού προσανατολισµού
και να συσχετίζουν τη διδασκαλία των Φ.E. µε την καθηµερινή ζωή. Μια
συστηµατική ανάπτυξη των διαφόρων ειδών ερωτήσεων γίνεται ταυτόχρονα µε
την παρουσίαση των ερωτήσεων του Κεφαλαίου 2, στην ενότητα 4.2.
29
4.1 Κεφάλαιο 1: O ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΡΟΝΟΣ
7. Υπολογίστε:
α) Το ύψος σας σε mm.
β) Το χρόνο που κάνετε για να πάτε από το σπίτι στο σχολείο σε s.
8. Το εµβαδόν της βάσης ενός επίπλου είναι ίσο µε 1000 cm2. Να βρείτε την
τιµή του σε m2, dm2, mm2.
30
10. Ο όγκος ενός δοχείου είναι 10 lt. Να βρείτε την τιµή του σε m3, dm3, mm3.
11. Η απόσταση Αθήνας - Τρίπολης είναι 180 km. Να βρείτε την τιµή της σε m,
dm, mm.
12. Ένας δροµέας των 100 m ξεκινά από την αφετηρία τη χρονική στιγµή t = 0.
Όταν περνάει από τις θέσεις 50 m, 70 m και 100 m (τέρµα) το χρονόµετρο
δείχνει αντίστοιχα 5,8 s, 7,2 s και 10,1 s. Να βρείτε τα χρονικά διαστήµατα που
χρειάστηκε για να διανύσει τις διαδροµές από 50 m ως 70 m και από 70 m ως
100 m.
13. Σε ποια θέση, πάνω στον άξονα xx΄ πρέπει να βρίσκεται ένας πεζοπόρος
ώστε να απέχει.
x΄ Ο 200 x m
α) 80 m από το δένδρο
β) 300 m από το δένδρο
γ) 75 m από το στύλο της ∆ΕΗ.
31
4.1.2 Ερωτήσεις ανάπτυξης
1. Γιατί είναι αναγκαία στη σηµερινή εποχή µια κοινή µονάδα µέτρησης των
φυσικών µεγεθών; Να αναπτύξετε µε επιχειρήµατα την απάντησή σας.
6. Το µήκος του λεπτοδείκτη του ρολογιού του σχήµατος είναι 12cm και το
µήκος του ωροδείκτη είναι 5 cm. Να βρείτε τις συντεταγµένες των άκρων
τους Κ, Λ, όταν η ώρα είναι:
y (cm) y (cm) y (cm)
32
7. Ένα σηµειακό αντικείµενο βρίσκεται πάνω στον άξονα x΄x και στη θέση
Α (-10 cm). Το αντικείµενο ξεκινά τη χρονική στιγµή to = 5 s, µετατοπίζεται
κατά ∆x = 20 cm σε χρονικό διάστηµα 4 s και φθάνει στη θέση Β όπου
παραµένει ακίνητο για χρονικό διάστηµα 8 s. Στη συνέχεια επιστρέφει στη
θέση Α κινούµενο για χρονικό διάστηµα 7 s. Να βρείτε:
α) Τη συντεταγµένη της θέσης Β του αντικειµένου.
β) Τις χρονικές στιγµές κατά τις οποίες το αντικείµενο βρισκόταν στη θέση
Α κατά τη διάρκεια της κίνησής του.
8. Με ποιο τρόπο ένα περιοδικό φαινόµενο βοηθά στη µέτρηση του χρόνου;
Επιλέξτε ένα δικό σας περιοδικό φαινόµενο και περιγράψτε πως θα µετρούσατε
µια χρονική διάρκεια.
33
4. Ο σηµερινός αποδεκτός ορισµός του 1s βασίζεται:
α) στην ηλιακή ηµέρα
β) στο άτοµο του καισίου
γ) σε ιδέες των αρχαίων Ελλήνων
δ) σε ιδέες των Βαβυλωνίων
5. Η µονάδα µέτρο µήκους (1m), που προτάθηκε από τους Γάλλους µετά τη
Γαλλική επανάσταση, ορίζεται ως:
1
α) 1 m = της απόστασης του Βόρειου Πόλου από τον Ισηµερινό.
10 4
1
β) 1 m = της απόστασης του Βόρειου Πόλου από τον Ισηµερινό.
10 6
1
γ) 1 m = της απόστασης του Βόρειου Πόλου από τον Ισηµερινό.
3
10
1
δ) 1 m = της απόστασης του Βόρειου Πόλου από τον Ισηµερινό.
10 7
34
4.1.4 Ερωτήσεις αντιστοίχησης
1. Συσχετίστε τα στοιχεία της αριστερής στήλης µε αυτά της δεξιάς µε τα οποία
ταιριάζουν:
α) πόσο απέχει ……… χρόνος
β) πόσο διαρκεί ……… µήκος
γ) πού βρίσκεται ……… σύστηµα αναφοράς
δ) τι είναι
35
4.1.5 Ερωτήσεις συµπλήρωσης
1. Η απάντηση στο ερώτηµα “πόσο απέχουν δύο σηµεία;” δίνεται από το
µέγεθος .................................... . Για να µετρήσουµε ένα φυσικό µέγεθος το
συγκρίνουµε µε ............................ µέτρησης.
2. Η αρχική θέση ενός κινητού που κινείται σε άξονα έχει συντεταγµένη 5cm.
Να συµπληρώσετε τον παρακάτω πίνακα:
Μετατόπιση 10 cm - 5 cm - 8 cm
Τελική 3 cm 7 cm
συντεταγµέν
η
36
4.1.6 Ερωτήσεις διπλής επιλογής - Σωστού / Λάθους
1. Απαραίτητο στοιχείο ενός φυσικού µεγέθους είναι να είναι µετρήσιµο.
Να χαρακτηρίσετε µε Σ τις σωστές και µε Λ τις λανθασµένες προτάσεις:
• Ο χώρος είναι φυσικό µέγεθος ( )
• Ο χρόνος είναι φυσικό µέγεθος ( )
• Ο ταχύτητα είναι φυσικό µέγεθος ( )
• Ο κίνηση είναι φυσικό µέγεθος ( )
• Ο µήκος είναι φυσικό µέγεθος ( )
37
4.1.7 Ερωτήσεις συνδυασµού
38
5. Αν η θέση ενός σηµειακού αντικειµένου πάνω στον άξονα x΄x έχει
συντεταγµένη x1 = -10cm, τότε η θέση ενός άλλου σηµειακού αντικειµένου
µετατοπισµένου ως προς το πρώτο κατά 10cm είναι:
α) 20cm β) 0cm γ) -20cm
Να επιλέξετε την ορθή απάντηση και να τη δικαιολογήσετε.
1 A
1 2 3 4 x (km)
39
II. Να συµπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις:
• Οι συντεταγµένες του σηµείου Α είναι ………… και …………
• Οι συντεταγµένες του σηµείου Β είναι ………… και …………
V. Να προσδιορίσετε στο διάγραµµα τις θέσεις (0, 3) και (2, 0) καθώς και τη
µεταξύ τους απόσταση.
40
4.1.9 Κριτήρια αξιολόγησης
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1
Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ
Ύλη: Χώρος , Χρόνος
Χρόνος διεξαγωγής: σύντοµης διάρκειας (περίπου 10΄)
Στόχοι που αξιολογούνται: Ανάκληση, Κατανόηση, Εφαρµογή
2. Ένα κινητό που κινείται σε ένα άξονα αρχικά έχει συντεταγµένη - 4 cm. Αν
µετακινηθεί κατά 10 cm (προς τη θετική κατεύθυνση του άξονα) η τελική
του συντεταγµένη θα είναι τότε:
α) 10 cm γ) 6 cm
β) 14 cm δ) τίποτα από τα παραπάνω
Μονάδες 6
41
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 2
Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ
Ύλη: Χώρος , Χρόνος
Χρόνος διεξαγωγής: περίπου 30΄
Στόχοι που αξιολογούνται: Ανάκληση, Κατανόηση, Εφαρµογή
1. Η έννοια χρόνος δεν ορίζεται από άλλες ................ αλλά δηµιουργείται από
τη συναίσθηση .................... των γεγονότων.
Όλα τα φαινόµενα που επαναλαµβάνονται µε αναλλοίωτους ..................... τα
λέµε ...................... και η ελάχιστη χρονική διάρκεια που απαιτείται για την
επανάληψη ονοµάζεται ...................... .
Αν ένα περιοδικό φαινόµενο έχει περίοδο 20s η συχνότητα του είναι ......... .
Μονάδες 2
2. Ένα σηµειακό αντικείµενο που κινείται πάνω στον άξονα x΄x µετατοπίζεται
από την αρχική του θέση x1 = + 8 cm κατά -30 cm. Η τελική του θέση έχει
συντεταγµένη:
α) 38 cm β) -38 cm γ) -12 cm δ. Τίποτα από τα παραπάνω
Μονάδες 2
42
4. Το φλας ενός αυτοκινήτου αναβοσβήνει Ν = 300 φορές σε χρόνο t = 2,5
min. Η συχνότητα των αναλαµπών είναι:
αναλαµπές αναλαµπές αναλαµπές αναλαµπές
α) 12 β) 90 γ) 2 δ) 9
s min s s
Με ποια τιµή συµφωνείτε; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
Μονάδες 3
A B
x x (m)
O xA xB
43
44
4.2 Κεφάλαιο 2: Η ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ
45
οδηγίες του Παιδαγωγικού Iνστιτούτου.
Tα ενδεικτικά παραδείγµατα ερωτήσεων που δίνονται παρακάτω βασίζονται
στο κεφάλαιο 2 του σχολικού βιβλίου της Φυσικής της A΄ Λυκείου. Aποστολή
τους είναι να χρησιµεύσουν στους διδάσκοντες ως πρότυπα για την εκπόνηση
από τους ίδιους των ερωτήσεων που χρησιµοποιούν για τις διάφορες εξετάσεις
των µαθητών τους.
α. Eρωτήσεις ανάπτυξης
4. Tο σώµα A είναι κύβος σιδήρου και ζυγίζει 10 kg, ενώ το σώµα B είναι
κύβος σιδήρου και ζυγίζει 5 kg. Mε τις προτάσεις της Aριστοτελικής
Φυσικής να προβλέψετε και να εξηγήσετε ποιο σώµα θα φθάσει
γρηγορότερα στη γη, αν αφεθούν και τα δύο, ταυτόχρονα, από το ίδιο ύψος.
46
6. ∆ύο όµοια µπουκάλια νερού, το ένα γεµάτο και το άλλο άδειο, εκτελούν
ελεύθερη πτώση στο βόρειο πόλο. Tα σώµατα εκκινούν την ίδια χρονική
στιγµή, από το ίδιο ύψος, και κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας. Ποιο από
τα δύο θα φθάσει γρηγορότερα στην επιφάνεια της γης; ∆ικαιολογήστε την
απάντησή σας.
3. H θεωρία του Aριστοτέλη εξηγεί πολλά φυσικά φαινόµενα όπως, π.χ. όταν
θερµαίνουµε το νερό ο ατµός ανεβαίνει.
(α) Nα γράψετε µε βάση ποιες αρχές, η Aριστοτελική θεωρία εξηγεί τα
παραπάνω φαινόµενα.
(β) Nα γράψετε τρία άλλα φυσικά φαινόµενα που εξηγούνται σύµφωνα µε
την Aριστοτελική θεωρία .
(γ) Ποια είναι τα στοιχεία, από τα οποία αποτελούνται τα σώµατα, και ποια η
φυσική τους θέση, σύµφωνα µε την Aριστοτελική θεωρία;
47
4. Nα γράψετε το µαθηµατικό τύπο που ορίζει τη γραµµική ταχύτητα στην
οµαλή κυκλική κίνηση και να εξηγήσετε τα σύµβολα.
48
4.2.2 Eρωτήσεις κλειστού ή αντικειµενικού τύπου
49
5. H γραµµική ταχύτητα στην οµαλή κυκλική κίνηση εκφράζει:
α. το πόσο γρήγορα διαγράφεται το τόξο του κύκλου.
β. το ίδιο το τόξο του κύκλου.
γ. τη µετατόπιση του κινητού.
δ. τη γωνία που διαγράφεται ανά µονάδα χρόνου.
50
8. Ποιο από τα παρακάτω φαινόµενα δεν εξηγείται µε την Aριστοτελική
θεωρία; (Bάλτε σε κύκλο το αντίστοιχο γράµµα):
α. Aν αφήσουµε ένα φύλλο χαρτί και ένα ζάρι από ύψος 2m από την
επιφάνεια της γης, τότε το ζάρι θα πέσει πρώτο.
β. Ένα τσαλακωµένο χαρτί φθάνει στο έδαφος µε µεγαλύτερη ταχύτητα από
ένα ίδιο ατσαλάκωτο χαρτί, που αφέθηκε από το ίδιο ύψος.
γ. Αν ένα ελαφρύ και ένα βαρύ σώµα αφεθούν ελεύθερα από το ίδιο ύψος
ως προς την επιφάνεια της γης, τότε το βαρύτερο θα πέσει γρηγορότερα.
δ. Aν αφήσουµε ένα βότσαλο στην επιφάνεια της θάλασσας αυτό θα
καταλήξει στο βυθό.
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
9. Tο σώµα A έχει µεγαλύτερη µάζα από σώµα B. Eφόσον και τα δύο σώµατα
εκτελούν ταυτόχρονα πτώση σε κενό αέρος στο βόρειο πόλο, από το ίδιο
ύψος και κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας, τότε φθάνουν ταυτόχρονα
στη γη. Βάσει ποιας ή ποιων προτάσεων ή τύπων εξηγείται το παραπάνω
φαινόµενο; (Βάλτε σε κύκλο το ή τα απαραίτητα γράµµατα):
α. τα βαρύτερα σώµατα πέφτουν γρηγορότερα.
β. h = ½ gt².
γ. υ = gt.
δ. η επιτάχυνση βαρύτητας εξαρτάται από τη µάζα
ε. στο κενό δεν υπάρχει βαρύτητα.
51
β. Ερωτήσεις του τύπου «Σωστό-Λάθος»
Χαρακτηρίστε µε Σ τις παρακάτω προτάσεις, αν είναι σωστές, και µε Λ αν
είναι λανθασµένες.
1. Στην ευθύγραµµη οµαλά επιταχυνόµενη κίνηση, η επιτάχυνση του κινητού
! Είναι ανάλογη του χρόνου κίνησης.
! Είναι διάφορη του µηδενός και σταθερή.
! Είναι ίση µε µηδέν.
! Είναι ανάλογη προς το τετράγωνο του χρόνου κίνησης.
γ. Eρωτήσεις αντιστοίχησης
(2) ..... Ένα κινητό ξεκινά από το σηµείο X και κινείται ευθύγραµµα µέχρι το
σηµείο Ψ, κατόπιν επιστρέφει στο σηµείο X, ακολουθώντας την ίδια
τροχιά.
52
2. Xαρακτηρίστε κάθε µία από τις παρακάτω παρατηρήσεις ή ισχυρισµούς
(α έως ε), µε ένα από τα γράµµατα A, B ή Γ, ανάλογα µε την περίπτωση. H
σηµασία των γραµµάτων είναι η εξής:
A: υποστηρίζει την Aριστοτελική θεωρία.
B: δεν υποστηρίζει την Aριστοτελική θεωρία.
Γ: είναι άσχετη µε τη Aριστοτελική θεωρία.
_____α. Σε κενό αέρος ένα φτερό και ένα κοµµάτι σίδηρο πέφτουν ταυτόχρονα
στη γη, αν αφεθούν από το ίδιο ύψος.
_____β. Ένα ζάρι χρειάζεται τον ίδιο χρόνο για να εκτελέσει ελεύθερη πτώση,
από το ίδιο ύψος, στον ισηµερινό και στο βόρειο πόλο.
_____γ. Tα βαρύτερα σώµατα πέφτουν γρηγορότερα.
_____δ. Στη σελήνη ένα ζάρι και µία χαρτοπετσέτα χρειάζονται τον ίδιο χρόνο
να φθάσουν στην επιφάνεια της, αν αφεθούν ελεύθερα από το ίδιο
ύψος.
_____ε. αν αναµείξουµε ρινίσµατα σιδήρου και νερό, τότε τα ρινίσµατα θα
κατακαθίσουν στον πυθµένα του δοχείου.
53
4. Να βάλετε µέσα στις παρενθέσεις που υπάρχουν δίπλα από τα παρακάτω
διαγράµµατα, το γράµµα που αντιστοιχεί στην κίνηση που εκφράζει το
καθένα.
α. ευθύγραµµη οµαλή.
υ υ
β.ακινησία.
γ. ευθύγραµµη κίνηση, στην οποία το ( ) ( )
µέτρο της ταχύτητας του κινητού
t t
αυξάνει µε σταθερό ρυθµό.
x υ
δ. ευθύγραµµη κίνηση, στην οποία το
µέτρο της ταχύτητας του κινητού
( ) ( )
µειώνεται µε σταθερό ρυθµό.
t t
υ0 = 0 α η ταχύτητα µειώνεται
54
δ. Eρωτήσεις συµπλήρωσης
4. Πετάµε µια µπάλα οριζόντια από ύψος 2 m. Η αντίσταση του αέρα είναι
αµελητέα.
α. O χρόνος που χρειάζεται η µπάλα για να φτάσει στο έδαφος δίνεται από
τον τύπο ............................
β. H κίνηση της µπάλας µπορεί να αναλυθεί σε δύο κινήσεις. Tο είδος της
οριζόντιας κίνησης είναι ........................................ και το είδος της
κατακόρυφης είναι ..........................
γ. H ταχύτητα στην οριζόντια κίνηση είναι ........................ και η αρχική
ταχύτητα στην κατακόρυφη κίνηση είναι .......................
55
5. H κίνηση ενός αυτοκινήτου περιγράφεται από την παρακάτω γραφική
παράσταση ταχύτητας - χρόνου:
υ(m/s)
10
0
t(s)
50 Km/h
X
(α) Aν επιλέξω ως σύστηµα αναφοράς ένα άλλο αυτοκίνητο Y που κινείται από
το A προς το B µε ταχύτητα 60 km/h ως προς τη Γη, τότε: (Χαρακτηρίστε µε Σ
τις παρακάτω προτάσεις, αν είναι σωστές, και µε Λ αν είναι λανθασµένες).
! Tο αυτοκίνητο X είναι ακίνητο
! Tο αυτοκίνητο X έχει ταχύτητα µε µέτρο 110 km/h
! Tο αυτοκίνητο X έχει ταχύτητα µε µέτρο 10 km/h
(β) Aν επιλέξω ως σύστηµα αναφοράς ένα άλλο αυτοκίνητο Y, που κινείται
από το B προς το A µε ταχύτητα 30 km/h ως προς τη Γη, να υπολογισθεί
το µέτρο της ταχύτητας του αυτοκινήτου X.
56
2. Mε βάση την παρακάτω γραφική παράσταση θέσης - χρόνου σε ευθύγραµµη
κίνηση να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
x (Km)
150
100
50
t (h)
1 2 3 4 5 6 7 8
υ (m/s) t (s)
0 0
1 4.9
3 15
4 20.1
57
4. ∆ύο αυτοκίνητα A και B απέχουν 800 m και κινούνται µε αντίθετη φορά
στην ίδια ευθεία. Tο A κινείται µε σταθερή ταχύτητα 30 m/s και το B ξεκινά
από την ηρεµία µε σταθερή επιτάχυνση 10 m/s². Nα απαντήσετε στις
παρακάτω ερωτήσεις:
(α) Συνδέστε µε γραµµές τα στοιχεία της αριστερής στήλης µε αυτά που
αντιστοιχούν στη δεξιά στήλη
Aυτοκίνητο A Eυθύγραµµη οµαλά επιταχυνόµενη κίνηση
Aυτοκίνητο B Eυθύγραµµη οµαλά επιβραδυνόµενη κίνηση
Eυθύγραµµη οµαλή κίνηση
(β) H χρονική διάρκεια κίνησης των δύο αυτοκινήτων µέχρι να συναντηθούν
είναι η ίδια; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
(γ) Tο άθροισµα των διαστηµάτων των δύο αυτοκινήτων είναι ίσο µε …….m
(δ) O χρόνος συνάντησης των δύο αυτοκινήτων είναι: (Bάλτε σε κύκλο το
γράµµα µε τη σωστή απάντηση).
α. 26,6 s β. 80 s γ. 40 s δ. 10 s
(ε) Nα υπολογισθεί το σηµείο συνάντησης των δύο αυτοκινήτων.
58
6. Ένας Αστροναύτης επιχειρεί να µετρήσει την επιτάχυνση βαρύτητας σε
κάποιο άλλο πλανήτη ανάλογου σχήµατος µε τη Γη, αλλά χωρίς
ατµόσφαιρα. Για το σκοπό αυτό άφησε να πέσει κάποιο αντικείµενο και
µετρούσε την απόσταση σε συνάρτηση µε το χρόνο καθόδου του
αντικειµένου. O πίνακας δείχνει τα αποτελέσµατα των µετρήσεων που
έκανε.
t2
59
60
7. Ποιο από τα παρακάτω φαινόµενα προσεγγίζει περισσότερο την οµαλή
κυκλική κίνηση; (Bάλτε σε κύκλο το γράµµα µε τη σωστή απάντηση)
α. H περιφορά της Γης γύρω από τον ήλιο.
β. H κίνηση ενός σηµείου του δίσκου ενός πικάπ που περιστρέφεται.
γ. H κίνηση ενός εκκρεµούς.
δ. H κίνηση ενός δροµέα στο στίβο ενός γηπέδου.
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας..........................................................
61
10. Kάποια µοτοσικλέτα κινείται σε ευθεία AB, µήκους 50 m µε σταθερή
ταχύτητα υ = 72 km/h. Eισέρχεται σε κυκλική πλατεία ακτίνας r = 20 m µε
ταχύτητα ίδιου µέτρου και εκτελεί δύο πλήρεις στροφές.
r
υ
A B
Aπαντήστε στα ακόλουθα ερωτήµατα:
(α) H επιτάχυνση της µοτοσικλέτας κατά τη διάρκεια όλης της κίνησης είναι
µηδέν; ∆ικαιολογήστε την απάντησή σας .................................................
(β) Ποιος είναι ο συνολικός χρόνος κίνησης της µοτοσικλέτας .............
(γ) Aν κατά την είσοδο της µοτοσικλέτας στην κυκλική πλατεία ο οδηγός
αρχίζει να αυξάνει το µέτρο της ταχύτητάς του, να σχεδιασθεί το
διάνυσµα της επιτάχυνσης σε µια τυχαία θέση πάνω στην κυκλική τροχιά.
11. Είσαστε µέσα σε κάποιο λεωφορείο που κινείται ευθύγραµµα και οµαλά µε
ταχύτητα 20 m/s. Σε κάποια χρονική στιγµή αφήνετε να πέσει ένα νόµισµα
από ύψος 1,5 m από το δάπεδο του λεωφορείου. Η αντίσταση του αέρα
θεωρείται αµελητέα
(α) Ποια θα είναι η τροχιά του κέρµατος σε σχέση µε το λεωφορείο;
(β) Ποια η τροχιά του κέρµατος σε σχέση µε τη Γη;
(γ) H κίνηση του κέρµατος είναι απλή ή σύνθετη, ανάλογα µε το σύστηµα
που επιλέγουµε για να µελετήσουµε την κίνησή του;
(δ) O χρόνος πτώσης του κέρµατος είναι:
(Bάλτε σε κύκλο τη σωστή απάντηση).
α. µεγαλύτερος, όταν σύστηµα αναφοράς είναι η Γη.
β. µεγαλύτερος, όταν σύστηµα αναφοράς είναι το λεωφορείο.
γ. ίδιος και στα δύο συστήµατα αναφοράς.
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας..........................................................
(ε) Yπολογίστε το βεληνεκές του κέρµατος, όταν το σύστηµα αναφοράς είναι
η Γη (g = 10 m/s2).
62
12. Mία µπάλα εκτοξεύεται από την ταράτσα ενός κτιρίου µε οριζόντια
ταχύτητα 20m/s µε κατεύθυνση κάποιο άλλο κτίριο που απέχει 25 m. Η
αντίσταση του αέρα θεωρείται αµελητέα Nα απαντηθούν οι παρακάτω
ερωτήσεις:
(α) Mπορεί η κίνηση της µπάλας να αναλυθεί σε επιµέρους κινήσεις;
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας..........................................................
(β) Πόσο χρόνο θα χρειαστεί η µπάλα να χτυπήσει το κτίριο;
(γ) Aν η ταράτσα έχει ύψος 20m, ποια η ελάχιστη ταχύτητα, µε την οποία
πρέπει να βληθεί η µπάλα για να χτυπήσει το κτίριο; (g = 10 m/s2).
13. Στην κορυφή του πύργου του Άιφελ υπάρχει ένα όπλο το οποίο πυροβολεί
οριζόντια. Kατά τη χρονική στιγµή που το βλήµα φεύγει από το όπλο, ένα
ίδιο βλήµα αφήνεται ελεύθερο να πέσει κατακόρυφα προς τη Γη, χωρίς
αρχική ταχύτητα. Η αντίσταση του αέρα θεωρείται αµελητέα. Nα
απαντηθούν οι παρακάτω ερωτήσεις:
(α) Oι κινήσεις και των δύο βληµάτων µπορούν να αναλυθούν σε
απλούστερες; ∆ικαιολογήστε την απάντησή σας.
(β) Ποιο βλήµα θα φθάσει πρώτο στη γη; ∆ικαιολογήστε την απάντησή σας.
(γ) Ποιο από τα δύο βλήµατα έχει µεγαλύτερη επιτάχυνση; ∆ικαιολογήστε
την απάντησή σας.
63
15. Aπό ένα σηµείο του κεκλιµένου επιπέδου του σχήµατος αφήνουµε να
κυλήσει µία µπίλια. H µπίλια κινείται µέχρι το σηµείο B πάνω στο οριζόντιο
τραπέζι και χτυπάει το πάτωµα στο σηµείο Γ. Tο ύψος του τραπεζιού και τη
διαδροµή AB τα µετράµε µε µετροταινία και τα βρίσκουµε 1,25 m και 2 m,
αντίστοιχα. O χρόνος κίνησης στη διαδροµή ΑΒ είναι 2 s. Aπαντήστε στις
παρακάτω ερωτήσεις, υποθέτοντας ότι οι τριβές και η αντίσταση του αέρα
είναι αµελητέες (g = 10 m/s²).
Β Α
(α) Ποια είδη κινήσεων εκτελεί η µπίλια από το A µέχρι το Γ και ποιες οι
αντίστοιχες εξισώσεις κίνησης;
(β) H ταχύτητα της µπίλιας στα σηµεία A και B είναι η ίδια; ∆ικαιολογήστε
την απάντησή σας.
(γ) Ποια η ταχύτητα πρόσκρουσης της µπίλιας µε το έδαφος (µέτρο,
διεύθυνση);
(δ) Nα προτείνετε τρόπους για την ελαχιστοποίηση των σφαλµάτων κατά τη
µέτρηση των µηκών και του χρόνου
64
4.2.4 Ερωτήσεις Ερµηνευτικού - Παραστατικού τύπου πολλών µορφών και
στόχων
Mε βάση την παρακάτω γραφική παράσταση ταχύτητας - χρόνου ενός
αυτόκινήτου σε ευθύγραµµη κίνηση,να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
υ (m/s)
10
t (s)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
65
(δ) Συσχετίστε τους χρόνους της αριστερής στήλης µε τις ταχύτητες της
δεξιάς µε γραµµές:
t(s) υ(m/s)
0 10
2,5 5
10 0
7,5
66
4. Ένα αυτοκίνητο κινείται σε στροφή ενός δρόµου µε ταχύτητα µέτρου 30km/h. H
επιτάχυνσή του είναι: (Eπιλέξτε τη σωστή απάντηση)
α. µηδέν. β. διάφορη του µηδενός.
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας..........................................................
5. Πετάµε κατακόρυφα ένα σώµα προς τα πάνω και θεωρούµε τρία στάδια
αυτής της κίνησης: όταν ανεβαίνει, όταν βρίσκεται στο ανώτατο σηµείο και
όταν κατέρχεται. Nα σχεδιάσετε τα διανύσµατα της επιτάχυνσης και της
ταχύτητας του σώµατος σε κάθε περίπτωση,αγνοώντας τις αντιστάσεις.
Eπιφάνεια Γης
το σώµα το σώµα το σώµα
ανέρχεται στο ανώτατο σηµείο κατέρχεται
6. Πετάµε ένα σώµα προς τα πάνω και θεωρούµε ότι η κίνηση του γίνεται σε
τρία στάδια, όταν ανεβαίνει, όταν βρίσκεται στο ανώτατο σηµείο του και
όταν κατέρχεται. Bάλτε σε κύκλο το κατάλληλο γράµµα σε κάθε περίπτωση,
αγνοώντας τις αντιστάσεις.
• Όταν ανέρχεται η επιτάχυνση είναι:
α. προς τα πάνω.
β. προς τα κάτω.
γ. µηδέν.
• Όταν βρίσκεται στο ανώτατο σηµείο η επιτάχυνση είναι:
α. προς τα πάνω.
β. προς τα κάτω.
γ. µηδέν.
• Όταν κατέρχεται η επιτάχυνση είναι:
α. προς τα πάνω.
β. προς τα κάτω.
γ. µηδέν.
67
7. Πετάµε ένα σώµα κατακόρυφα προς τα πάνω. Nα σχεδιάσετε και να
προσδιορίσετε τη δύναµη ή τις δυνάµεις που ασκούνται πάνω στο σώµα σε
κάποιο σηµείο της τροχιάς του, όταν το σώµα: α) ανεβαίνει β) κατεβαίνει και
γ) βρίσκεται στο ανώτατο σηµείο. (Θεωρήστε πως δεν υπάρχει αντίσταση
του αέρα).
Eπιφάνεια Γης
Άνοδος Κάθοδος Ανώτατο σηµείο
68
4.2.6 Kριτήρια αξιολόγησης
Στις σελίδες που ακολουθούν περιλαµβάνονται µερικά ενδεικτικά
παραδείγµατα κριτηρίων (τεστ) σύντοµης και ωριαίας διάρκειας. Για τη
σύνθεσή τους χρησιµοποιήθηκαν µερικές από τις ερωτήσεις που
προαναφέρθηκαν, στις οποίες προστέθηκαν και νέες. Tα παραδείγµατα αυτά
προτείνονται ως δείγµατα στον εκπαιδευτικό, ο οποίος καλείται να εκπονήσει
τα δικά του µέσα αξιολόγησης, λαµβάνοντας υπόψη τον τρόπο διδασκαλίας του
και τις ιδιαιτερότητες που επικρατούν στο τµήµα του.
A. ΣTOIXEIA KPITHPIOY
69
2. Στις ερωτήσεις του τύπου: Σωστό - Λάθος, θα γράφετε το Σ στο τετράγωνο
που βρίσκεται στην αρχή της πρότασης, αν κρίνετε ότι αυτή είναι σωστή (Σ)
ή το Λ αν είναι λανθασµένη (Λ).
Παράδειγµα:
Σ Για τη µελέτη του ηλιακού µας συστήµατος ο Ήλιος θεωρείται ακίνητος.
70
Γ. KPITHPIO AΞIOΛOΓHΣHΣ - EYΘYΓPAMMH KINHΣH
A. ΣTOIXEIA KPITHPIOY
B. EΡΩΤΗΣΕΙΣ
Β.1. Πολλαπλής επιλογής
1. H επιτάχυνση ενός κινητού εκφράζει το:
α. πόσο γρήγορα µεταβάλλεται η θέση του.
β. πηλίκο του διαστήµατος δια του χρόνου.
γ. πόσο γρήγορα µεταβάλλεται η ταχύτητα.
δ. πόσο γρήγορα κινείται ένα κινητό.
3. Mία από τις διαφορές µεταξύ ταχύτητας και επιτάχυνσης είναι ότι:
α. το ένα µέγεθος είναι µονόµετρο ενώ το άλλο διανυσµατικό.
β. έχουν πάντα διαφορετική φορά.
γ. το ένα εκφράζει το πόσο γρήγορα αλλάζει η θέση ενώ το άλλο πόσο
γρήγορα αλλάζει η ταχύτητα.
δ. η ταχύτητα είναι δύναµη ενώ η επιτάχυνση δεν είναι.
71
Β.2. Αντιστοίχησης
4. Eπιλέξτε τα κατάλληλα γράµµατα α, β, γ, δ, για να χαρακτηρίσετε τις
κινήσεις που περιγράφονται από τις ακόλουθες γραφικές παραστάσεις.
Γράψτε τα γράµµατα µέσα στις υ υ
παρενθέσεις:
α. ευθύγραµµη οµαλή. ( ) ( )
β.ακινησία. t t
γ. ευθύγραµµη κίνηση, στην οποία το
x υ
µέτρο της ταχύτητας του κινητού
αυξάνει µε σταθερό ρυθµό. ( ) ( )
δ. ευθύγραµµη κίνηση, στην οποία το
t t
µέτρο της ταχύτητας του κινητού
µειώνεται µε σταθερό ρυθµό.
υ0 = 0 α η ταχύτητα µειώνεται
72
6. Mε βάση την παρακάτω γραφική παράσταση θέσης - χρόνου σε ευθύγραµµη
κίνηση να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
x (Km)
150
100
50
t (h)
1 2 3 4 5 6 7 8
73
9. Mε βάση την παρακάτω γραφική παράσταση ταχύτητας - χρόνου ενός
αυτόκινήτου σε ευθύγραµµη κίνηση,να απαντήσετε στις παρακάτω
ερωτήσεις:
υ (m/s)
10
t (s)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
74
10. Mε βάση τις πειραµατικές µετρήσεις του πίνακα να απαντήσετε στις
παρακάτω ερωτήσεις, θεωρώντας ότι η κίνηση είναι ευθύγραµµη.
υ (m/s) t (s)
0 0
1 4.9
3 15
4 20.1
75
ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΣΥΝΤΟΜΗΣ ∆ΙΑΡΚΕΙΑΣ
A. ΣTOIXEIA KPITHPIOY
76
3. Να χαρακτηρίσετε µε Σ ή Λ τις σωστές ή τις λάθος προτάσεις αντίστοιχα,
για την οµαλή κυκλική κίνηση.
! Η επιτάχυνση αλλάζει µέτρο.
! Η επιτάχυνση αλλάζει κατεύθυνση.
! Η συχνότητα είναι ανάλογη της περιόδου.
! Η περίοδος είναι σταθερή.
6. ∆ύο µικρά αυτοκίνητα, A και B ξεκινούν από το ίδιο σηµείο µιας πίστας που
έχει σχήµα κύκλου, µε αντίθετες φορές. Oι ταχύτητές τους είναι
αντίστοιχα 5 m/s και 4 m/s. Aν το µήκος της κυκλικής τροχιάς είναι 90 m,
να υπολογισθούν: α) ο χρόνος της πρώτης συνάντησης και β) η περίοδος του
A. Σηµειώστε την απάντησή σας στη λευκή σελίδα του φύλλου απαντήσεων.
77
Γ. ΦYΛΛO AΠANTHΣEΩN
2.
α β γ δ
3. Βάλτε Σ ή Λ.
α β γ δ
4.
α β γ δ
78
ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΣΥΝΤΟΜΗΣ ∆ΙΑΡΚΕΙΑΣ
A. ΣTOIXEIA KPITHPIOY
Προτεινόµενη µοριοδότηση
Kάθε ερώτηση βαθµολογείται µε 5 µονάδες
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΘΗΤΗ
Eπώνυµο: ........................................ Όνοµα: ..................................................
Tάξη: .................... Tµήµα: ........... Mάθηµα: .........................
Hµεροµηνία: .....................................
EΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Nα περιγράψετε δύο παραδείγµατα σύνθετης κίνησης και τις επιµέρους
κινήσεις:
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
2. Bρίσκεσαι στην κορυφή του πύργου του Άιφελ και κρατάς ένα όπλο που
πυροβολεί οριζόντια. Tη χρονική στιγµή που το βλήµα φεύγει από το όπλο,
ένα ίδιο βλήµα αφήνεται ελεύθερο να πέσει προς τη γη. Η αντίσταση του
αέρα θεωρείται αµελητέα. (Bάλτε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη
σωστή απάντηση)
α. Πρώτο θα φθάσει στη γη το βλήµα του όπλου.
β. Πρώτο θα φθάσει στη γη το βλήµα που αφήνεις.
γ. Θα φθάσουν και τα δύο ταυτόχρονα.
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας ..........................................................
...........................................................................................................................
79
3. Eίσθε µέσα σε κάποιο λεωφορείο που κινείται ευθύγραµµα και οµαλά. Σε
κάποια χρονική στιγµή αφήνετε να πέσει ένα νόµισµα από ύψος 1,5m.
Aπαντήστε στις ερωτήσεις (α) και (β), θεωρώντας αµελητέα την αντίσταση
του αέρα.
(α) O χρόνος πτώσης του κέρµατος είναι: (Bάλτε σε κύκλο το γράµµα που
αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση)
α. µεγαλύτερος όταν σύστηµα αναφοράς είναι η Γη
β. µεγαλύτερος όταν σύστηµα αναφοράς είναι το λεωφορείο
γ. ίδιος και στα δύο συστήµατα αναφοράς
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας ..........................................................
...........................................................................................................................
(β) Tο βεληνεκές του νοµίσµατος είναι µηδέν όταν επιλέξουµε για σύστηµα
αναφοράς το λεωφορείο. H πρόταση αυτή είναι :(Bάλτε σε κύκλο το γράµµα
που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση)
α. σωστή
β. λανθασµένη
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας ..........................................................
...........................................................................................................................
4. Mια µπάλα βάλλεται από την ταράτσα ενός κτιρίου µε οριζόντια ταχύτητα
20 m/s και κατεύθυνση προς κάποιο άλλο κτίριο που απέχει 25 m. Nα
απαντηθούν οι παρακάτω ερωτήσεις:
(α) Πόσο χρόνο θα χρειαστεί η µπάλα να χτυπήσει το κτίριο;
.....................................................................................................................
(β) Aν η ταράτσα βρίσκεται σε ύψος 20 m, ποια είναι η ελάχιστη ταχύτητα µε την
οποία πρέπει να βληθεί η µπάλα, για να χτυπήσει το κτίριο; (g = 10 m/s2).
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
.....................................................................................................................
80
81
4.3 Κεφάλαιο 3: Η ΝΕΥΤΩΝΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
81
10. Να εξηγήσετε το φαινόµενο της κίνησης των επιβατών ενός λεωφορείου
όταν αυτό φρενάρει.
12. Με βάση το δεύτερο νόµο του Νεύτωνα να καταλήξετε στο νόµο της
αδράνειας.
14. Ένα αγόρι 70 kg και ένα κορίτσι 60 kg κάνουν πατινάζ στον πάγο κρατώντας
ένα τεντωµένο σχοινί µήκους 5 m. Στην αρχή και οι δύο είναι ακίνητοι. Το
αγόρι τραβάει το κορίτσι µε δύναµη 84 Ν. Αν υποθέσουµε ότι οι δυνάµεις
τριβής είναι αµελητέες, να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: α) Ποια
είναι η δύναµη που ασκείται στο αγόρι από το σχοινί; β) Ποια είναι η
επιτάχυνση του αγοριού και ποια του κοριτσιού; Να δικαιολογήσετε την
απάντηση σας.
15. Το βάρος ενός ανθρώπου είναι 700 Ν. Ποια δύναµη ασκεί ο άνθρωπος στη
Γη όταν στέκει ακίνητος πάνω της; Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
82
18. Γιατί ένας πυροσβέστης δυσκολεύεται να κρατήσει τον ελαστικό σωλήνα
που ρίχνει µεγάλες ποσότητες νερού µε µεγάλη ταχύτητα;
19. Ποια είναι η διαφορά µεταξύ της στατικής τριβής και της τριβής ολίσθησης;
20. Να περιγράψετε ένα φαινόµενο στο οποίο εµφανίζεται στατική τριβή και ένα
στο οποίο εµφανίζεται τριβή ολίσθησης.
21. Ένας σκιέρ κατεβαίνει την πλαγιά ενός λόφου. Η τριβή ολίσθησης είναι
µεγαλύτερη όταν η ταχύτητα του είναι µικρή ή όταν είναι µεγάλη; Να
δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
24. Πώς γράφεται η εξίσωση του δεύτερου νόµου του Νεύτωνα στην περίπτωση
οµαλής κυκλικής κίνησης µε ταχύτητα υ; Να δικαιολογήσετε την απάντηση
σας.
83
4.3.2 Ερωτήσεις ανάπτυξης
1. Ένας αλεξιπτωτιστής εκτελεί πτώση από αεροπλάνο. Στο φαινόµενο αυτό
συµµετέχουν τα εξής σώµατα: Αλεξιπτωτιστής, αλεξίπτωτο, Γη και
ατµοσφαιρικός αέρας. Να επιλέξετε δύο από τα προηγούµενα σώµατα και εν
συνεχεία να σχεδιάσετε και να περιγράψετε τις δυνάµεις που ασκούν τα
υπόλοιπα σώµατα σε καθένα απ’ αυτά.
3. Τρεις ίσες δυνάµεις µέτρου 10Ν σχηµατίζουν, ανά δύο, γωνία 120 µοιρών.
Να προσδιορίσετε τη συνισταµένη τους.
6. Αν αφήσουµε µια πέτρα από κάποιο ύψος, αυτή θα πέσει προς τη Γη. Γιατί
και η Σελήνη δεν πέφτει προς τη Γη;
84
7. Ένας κύβος µάζας 10 kg σύρεται υπό την επίδραση οριζόντιας δύναµης F σε
οριζόντιο επίπεδο µε επιτάχυνση 25 m/s2. Αν
ο συντελεστής τριβής ολίσθησης µεταξύ F
του κύβου και του οριζοντίου επιπέδου
είναι 0,2 να υπολογίσετε
α) την κάθετη δύναµη που ασκεί το οριζόντιο επίπεδο στο σώµα.
β) τη δύναµη F (g = 10m/s2).
85
11. ∆ύο αυτοκίνητα Α και Β κινούνται αντίθετα σε ευθύγραµµο οριζόντιο δρόµο
και συγκρούονται. Να σχεδιάσετε και να περιγράψετε τις εξωτερικές και τις
εσωτερικές δυνάµεις που ασκούνται στο σύστηµα των δύο αυτοκινήτων
κατά τη σύγκρουση µε τη µορφή: “η δύναµη (σύµβολο) ….............…. είναι
(εσωτερική, εξωτερική) ……..................... και ασκείται από το σώµα
...….....… στο σώµα …….”
13. Ένας άνθρωπος µάζας 70 kg που κάθεται ακίνητος στην επιφάνεια µιας
παγωµένης λίµνης (µηδενική τριβή) πετάει µία µπάλα µάζας 0,5 kg. Αν η
ταχύτητα της µπάλας είναι οριζόντια και έχει µέτρο ίσο µε 14 m/s να
υπολογίσετε την ταχύτητα του ανθρώπου. (Να κάνετε σχήµα µε τα σώµατα
και τις ταχύτητες τους).
14. Ένα βλήµα κινείται οριζόντια µε ταχύτητα 20 m/s. Σε κάποια χρονική στιγµή
εκρήγνυται και τα δύο θραύσµατα µαζών 5 kg και 2 kg συνεχίζουν να
κινούνται οριζόντια, σχηµατίζοντας αντιστοίχως γωνίες 30° και 45° µε την
αρχική κατεύθυνση του βλήµατος. Να βρείτε τα µέτρα των ταχυτήτων των
δύο θραυσµάτων.
86
16. Ένα εκκρεµές µήκους 1 m φέρει σφαιρίδιο µάζας 0,5 kg και εκτελεί
ταλάντωση. Τη στιγµή που το εκκρεµές σχηµατίζει γωνία 30° µε την
κατακόρυφο, η ταχύτητα του είναι 10 m/s. Να υπολογίσετε στη θέση αυτή α)
την τάση του νήµατος β) την κεντροµόλο δύναµη
(g = 10m/s2).
17. Να κάνετε σχήµα το οποίο να περιέχει τη Γη και τη Σελήνη και βάσει αυτού
να εξηγήσετε τα φυσικά µεγέθη του µαθηµατικού τύπου της παγκόσµιας
έλξης.
18. Ένας δορυφόρος του ∆ία κινείται σε ύψος h πάνω από την επιφάνειά του. Αν
η µάζα του ∆ία είναι Μ και η ακτίνα του R, να υπολογίσετε την ταχύτητα
και την περίοδο του δορυφόρου. Η σταθερά G θεωρείται γνωστή.
19. Σε ποια απόσταση από την επιφάνεια της Γης και στο επίπεδο του
ισηµερινού πρέπει να τοποθετήσουµε ένα δορυφόρο ώστε να βρίσκεται
συνεχώς πάνω από τον ίδιο τόπο;
21. Ένα µήλο µάζας m πέφτει από µικρό ύψος στην επιφάνεια της Γης. Με βάση
το δεύτερο νόµο της κίνησης και το νόµο της παγκόσµιας έλξης να βρείτε
µια σχέση που δίνει την επιτάχυνση συναρτήσει της µάζας του σώµατος και
της ακτίνας της Γης.
87
23. Στην κορυφή ενός βουνού βρίσκεται ένας εκτοξευτικός µηχανισµός και
πετάει πέτρες οριζόντια. Υποθέστε ότι µπορεί να αυξάνει απεριόριστα την
ταχύτητά τους. Να κάνετε ένα σχήµα που να δείχνει αυτές τις τροχιές
διαδοχικά όσο αυξάνει η ταχύτητα. Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
88
4. Ο θεµελιώδης νόµος της µηχανικής F = m α δεν ισχύει
• όταν η συνισταµένη δύναµη που ασκείται σε ένα σώµα είναι µηδέν
• όταν η κίνηση του σώµατος είναι ευθύγραµµη οµαλή
• όταν υπάρχουν τριβές
• σε περιπτώσεις υποατοµικών σωµατιδίων στο άτοµο
6. Ένα πορτοκάλι βάρους 2 Ν πέφτει από ένα δέντρο. Με βάση τον τρίτο νόµο
του Νεύτωνα συµπεραίνουµε ότι
• η κίνηση είναι επιταχυνόµενη
• η επιτάχυνση της βαρύτητας παραµένει σταθερή
• η δύναµη που ασκεί το πορτοκάλι στη Γη είναι ίση µε 2 Ν
• η δύναµη που ασκεί το πορτοκάλι στη Γη είναι µεγαλύτερη από 2 Ν
89
8. Ένα βλήµα µάζας m ανεβαίνει κατακόρυφα και σε κάποιο σηµείο της
ανόδου του εκρήγνυται σε δύο κοµµάτια. Tο ένα µάζας m1 πάει προς τα
πάνω µε ταχύτητα µέτρου υ1 και το άλλο µάζας m2 πάει προς τα κάτω µε
ταχύτητα µέτρου υ2. Αν τη στιγµή της έκρηξης το βλήµα είχε ταχύτητα
µέτρου υ, ποιες από τις παρακάτω σχέσεις ισχύουν στο φαινόµενο αυτό:
• mυ = m1υ1 + m2υ2
• m = m1 + m2
• υ = υ1 + υ2
• Αρχική κινητική ενέργεια = Τελική κινητική ενέργεια
9. Στην περίπτωση έκρηξης ενός βλήµατος στον αέρα ισχύει η αρχή της
διατήρηση της ορµής;
Α. Ναι
Β. Όχι
Επιλέξετε ένα από τα α, β, γ, δ παρακάτω για να δικαιολογήσετε την
απάντησή σας.
α. Υπάρχει η εξωτερική δύναµη της βαρύτητας
β. H συνισταµένη των εξωτερικών δυνάµεων δεν είναι µηδέν
γ. Tο βάρος του βλήµατος θεωρείται αµελητέο
δ. H συνισταµένη των εσωτερικών δυνάµεων είναι µηδέν
10. Στην περίπτωση ανάκρουσης όπλου ισχύει η διατήρηση της ορµής στο
σύστηµα όπλο-βλήµα;
Α. Ναι
Β. Όχι
Επιλέξετε ένα από τα α,β,γ,δ παρακάτω για να δικαιολογήσετε την απάντησή
σας.
α. ∆εν ασκείται εξωτερική δύναµη στο σύστηµα
β. Η συνισταµένη των εξωτερικών δυνάµεων στο σύστηµα είναι µηδέν
γ. Το βάρος του συστήµατος είναι µηδέν
δ. Το βάρος του σώµατος και η αντίσταση του αέρα θεωρούνται αµελητέες
90
11. Ποιο από τα παρακάτω φαινόµενα δεν εξηγείται µε βάση την αρχή
διατήρησης της ορµής;
• Η εκκίνηση αυτοκινήτου
• Η ανάκρουση όπλου
• Η κίνηση πυραύλου
• Η κίνηση πλοίου στη θάλασσα
13. Για τις κινήσεις των ουρανίων σωµάτων, ο Νεύτωνας ήταν ο πρώτος που
διατύπωσε την άποψη ότι
• η κίνηση των πλανητών είναι κυκλική
• οι πλανήτες κινούνται σε ελλειπτική τροχιά.
• µεταξύ τους αναπτύσσονται δυνάµεις από απόσταση
• ο Ήλιος γυρίζει γύρω από τη Γη
91
15. Η µεταβολή της επιτάχυνσης της βαρύτητας g συναρτήσει της απόστασης r
από το κέντρο της Γης φαίνεται στο παρακάτω διάγραµµα
r
Ποιο συµπέρασµα από τα παρακάτω ισχύει;
• Η επιτάχυνση βαρύτητας αυξάνεται ανάλογα µε το ύψος από την
επιφάνεια της Γης
• Η επιτάχυνση βαρύτητας αυξάνεται αντιστρόφως ανάλογα µε το ύψος
από την επιφάνεια της Γης
• Όταν αποµακρυνόµαστε από την επιφάνεια της Γης η επιτάχυνση της
βαρύτητας ελαττώνεται
• Στην επιφάνεια της Γης η επιτάχυνση της βαρύτητας είναι µηδέν
∆υνάµεις Αποτελέσµατα
α. δύναµη ίση µε το µηδέν ........οµαλά επιταχυνόµενη
β. δύναµη σταθερή ........ακίνητο σώµα
γ. το µέτρο της δύναµης αυξάνεται ........επιταχυνόµενη
........οµαλή
92
2. Σε σώµα που κινείται ευθύγραµµα και οµαλά επενεργεί δύναµη µε τις
ιδιότητες της αριστερής στήλης. Αντιστοιχίστε τις ιδιότητες των δυνάµεων
µε τα αποτελέσµατά τους στη δεξιά στήλη.
∆υνάµεις Αποτελέσµατα
α. σταθερή δύναµη οµόρροπη µε την ταχύτητα .......οµαλά επιταχυνόµενη
β. σταθερή δύναµη αντίρροπη µε την ταχύτητα .......ακίνητο σώµα
γ. δύναµη σταθερού µέτρου κάθετη στην ταχύτητα .......οµαλά επιβραδυνόµενη
.......οµαλή κυκλική
F υ .......Ακινησία
β
93
6. Να αντιστοιχίσετε τα διανύσµατα του διαγράµµατος µε τα φυσικά µεγέθη
στην οµαλή κυκλική κίνηση
(1) (2) .........ταχύτητα
.........επιτάχυνση
(3) .........κεντροµόλος δύναµη
.........µάζα σώµατος
94
4.3.5 Ερωτήσεις συµπλήρωσης
1. Συµπληρώστε τα κενά στον παρακάτω πίνακα:
11. Στην οµαλή κυκλική κίνηση η συνισταµένη των δυνάµεων που ασκούνται
στο σώµα έχει µέτρο ίσο µε ..........………, η διεύθυνσή της είναι κάθετη στη
διεύθυνση ………….... και η φορά της προς το κέντρο της κυκλικής τροχιάς.
97
4.3.6 Ερωτήσεις διπλής επιλογής - Σωστού - Λάθους
1. Σηµειώστε µε Ε τα σχεδόν ελαστικά σώµατα και µε Π τα πλαστικά.
! µπάλα ποδοσφαίρου
! κοµµάτι πλαστελίνη
! φουσκωµένο λάστιχο αυτοκινήτου
! ένα φύλλο χαρτί
98
6. Ένας άνθρωπος βρίσκεται µέσα σε ανελκυστήρα που ανεβαίνει.
Χαρακτηρίστε µε Σ τις εσωτερικές και µε Ξ τις εξωτερικές δυνάµεις του
συστήµατος ασανσέρ - άνθρωπος.
! το βάρος του ασανσέρ
! το βάρος του ανθρώπου
! η δύναµη που ασκεί το συρµατόσχοινο συγκράτησης του ασανσέρ
! η δύναµη που ασκεί το δάπεδο του ασανσέρ στον άνθρωπο
! η δύναµη που ασκεί ο άνθρωπος στο δάπεδο του ασανσέρ
8. Ένας δορυφόρος βρίσκεται σε τροχιά γύρω από τη Γη. Βάλτε σε κύκλο τον
παράγοντα από τον οποίο εξαρτάται η ταχύτητα του.
α. η µάζα του
β. η απόσταση του από το κέντρο της Γης
γ. η µάζα της Γης
δ.η περίοδος της Γης
99
4.3.7 Ερωτήσεις συνδυασµού
1. ∆ύο όµοια αυτοκίνητα, Α και Β κινούνται σε µία κυκλική στροφή ενός
δρόµου. Tο Α µε 50 km/h και το Β µε 100 km/h. Σε ποιο από τα δύο ασκείται
µεγαλύτερη συνισταµένη δύναµη; (Βάλτε σε κύκλο το γράµµα µε τη σωστή
απάντηση).
• Στο Α • Στο Β
Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
.......................................................................................................................
100
4. Τι έχει µεγαλύτερη ορµή, ένα ακίνητο φορτηγό αυτοκίνητο ή ένα παιδί που
τρέχει;
α) Το παιδί β) Το φορτηγό
Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
.......................................................................................................................
......................................................................................................................
5. Αν µεταφέρουµε ένα σώµα από την επιφάνεια της Γης σε ύψος 500m τότε
α) θα µεταβληθεί η µάζα του γ) θα µεταβληθούν και τα δύο
β) θα µεταβληθεί το βάρος του
Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
.......................................................................................................................
......................................................................................................................
8. ∆ύο πλανήτες έχουν ίδια µάζα αλλά διαφορετική ακτίνα. Η επιτάχυνση της
βαρύτητας είναι µεγαλύτερη στην επιφάνεια του πλανήτη:
α) µε τη µικρότερη ακτίνα.
β) µε τη µεγαλύτερη ακτίνα.
Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας. .................................................
............................................................................................................................
.......................................................................................................
101
4.3.8 Κριτήρια αξιολόγησης
A. ΣTOIXEIA KPITHPIOY
Προτεινόµενη µοριοδότηση
Oι ερωτήσεις 1,2 και 3 βαθµολογούνται µε 2 µονάδες η καθεµία
H ερώτηση 4 βαθµολογείται µε 4 µονάδες
H ερώτηση 5 βαθµολογείται µε 10 µονάδες (α = 2, β = 2, γ = 2 και δ = 4)
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Bάλτε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση (ερωτήσεις 1 και
2)
1. Ένα σώµα ισορροπεί ως προς ένα σύστηµα αναφοράς όταν:
α. είναι ακίνητο.
β. έχει σταθερή επιτάχυνση.
γ. έχει σταθερή ταχύτητα.
δ. η συνισταµένη των δυνάµεων που ασκούνται στο σώµα είναι διάφορη του
µηδενός.
102
3. Συµπληρώστε την παρακάτω πρόταση.
H αρχή της αδράνειας λέει ότι όλα ανεξαιρέτως τα σώµατα εκδηλώνουν µια
εγγενή τάση να διατηρούν .................. κατάσταση.
F1
F2 x
F3
103
1ο ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΩΡΙΑΙΑΣ ∆ΙΑΡΚΕΙΑΣ
Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ
Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
104
3. Στις παρακάτω ερωτήσεις βάλτε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη
σωστή απάντηση:
Α. Σε ακίνητο σώµα ασκείται σταθερή δύναµη και το σώµα αρχίζει να κινείται.
α. Το σώµα θα εκτελέσει οµαλή κίνηση
β. Το σώµα θα εκτελέσει οµαλά επιταχυνόµενη κίνηση
γ. Η ταχύτητα του σώµατος θα είναι σταθερή
δ. Η επιτάχυνση του σώµατος θα είναι µηδέν
(2 µονάδες)
Β. Ένα αυτοκίνητο που κινείται σε ευθεία θα σταµατήσει να επιταχύνεται όταν:
α. η συνισταµένη των δυνάµεων γίνει ελάχιστη
β. η συνισταµένη των δυνάµεων γίνει µηδέν
γ. η συνισταµένη των δυνάµεων γίνει αντίθετη της κίνησης του
δ. η ταχύτητα του γίνει µηδέν
(2 µονάδες)
Γ. Ένα τραίνο κινείται µε σταθερή ταχύτητα σε οριζόντια τροχιά. Κάποιος
επιβάτης εκσφενδονίζει προς τα πάνω σώµα Σ µε ταχύτητα υ από ένα
σηµείο Α του τραίνου. Το σώµα µετά την επάνοδο του,
α. θα συναντήσει το δάπεδο στο σηµείο Α που ξεκίνησε
β. θα συναντήσει το δάπεδο πίσω από το σηµείο Α
γ. θα συναντήσει το δάπεδο εµπρός από το σηµείο Α
δ. θα πέσει έξω από το τραίνο
(2 µονάδες)
4. Βάλτε το γράµµα Σ για τις σωστές και Λ για τις λανθασµένες προτάσεις
F
2
1
3
t
α. Στο ευθύγραµµο τµήµα 1 η επιτάχυνση του σώµατος είναι σταθερή
β. Στο ευθύγραµµο τµήµα 2 η ταχύτητα του σώµατος είναι σταθερή
γ. Στο ευθύγραµµο τµήµα 3 η ταχύτητα του σώµατος είναι σταθερή
δ. Στο ευθύγραµµο τµήµα 3 το µέτρο της ταχύτητας του σώµατος µειώνεται.
(2 µονάδες)
105
5. Να διατυπώσετε το δεύτερο νόµο του Νεύτωνα ..............................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
(2 µονάδες)
6. Ένα σώµα µεταφέρεται σε ύψος 1000 m από την επιφάνεια της Γης. Πώς θα
µεταβληθεί το βάρος του; Να δικαιολογήσετε την απάντηση σας.
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
(2 µονάδες)
7. Ένας άνθρωπος που έχει βάρος 700 Ν στέκεται ακίνητος στο έδαφος.
(Απαντήστε στις παρακάτω ερωτήσεις και δικαιολογήστε).
α. Ποια είναι η αντίδραση στο βάρος του ανθρώπου και πόση είναι αυτή; .....
.....................................................................................................................
β. Ποια είναι η αντίδραση στη δύναµη του εδάφους στον άνθρωπο και πόση
είναι αυτή;....................................................................................................
...........................................................................................................................
(2 µονάδες)
106
2ο ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΩΡΙΑΙΑΣ ∆ΙΑΡΚΕΙΑΣ
Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ
Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
3. Αφήνουµε από το χέρι µας µια µπάλα µάζας 1 kg να πέσει προς το έδαφος. Η
ταχύτητα πριν και µετά την πρόσκρουση είναι 2 m/s και 1 m/s αντίστοιχα.
Ποιο είναι το µέτρο της µεταβολής της ορµής της µπάλας;
α. 1 kg⋅m/s γ. µηδέν
β. 2 kg⋅m/s δ. 3 kg⋅m/s
Βάλτε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση
(2 µονάδες)
107
4. ∆ύο άνθρωποι µάζας 100 kg ο καθένας, ξεκινούν από το ίδιο σηµείο µε
ταχύτητες 3 m/s και 4 m/s και κατευθύνσεις ο ένας Βόρεια και ο άλλος
Ανατολικά.
Α. Ποιο από τα παρακάτω διανύσµατα ορµών αντιστοιχεί στην παραπάνω
περιγραφή;
α β γ δ
Βάλτε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση
(1 µονάδα)
Β. Πόσο είναι το µέτρο της συνολικής ορµής του συστήµατος των δύο
σωµάτων σε kg⋅m/s;
α. 700 γ. 100
β. 1200 δ. 500
ε. Τίποτα από τα παραπάνω
Βάλτε σε κύκλο το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση
(2 µονάδες)
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
(3 µονάδες)
108
6. Ένας βαρκάρης κινείται πάνω στην αρχικά ακίνητη βάρκα του και η βάρκα
αρχίζει να κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Να εξηγήσετε την κίνηση
της βάρκας.
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
(2 µονάδες)
109
3ο ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΩΡΙΑΙΑΣ ∆ΙΑΡΚΕΙΑΣ
Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ
Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
110
3. Το σχήµα δείχνει ένα σώµα που είναι
ακίνητο πάνω σε ένα κεκλιµένο
επίπεδο. Να σχεδιάσετε και να
περιγράψετε τις δυνάµεις που
ασκούνται στο σώµα.
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
(3 µονάδες)
111
4.4 Κεφάλαιο 4: Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
2. Αναφέρετε δύο περιπτώσεις κατά τις οποίες ασκείται δύναµη πάνω σε ένα
σώµα αλλά δεν παράγεται έργο.
3. ∆ύο παιδιά ίδιας µάζας βρίσκονται στην κορυφή µιας τσουλήθρας. Το ένα
κατεβαίνει από την τσουλήθρα και το άλλο πηδάει και φθάνει στο έδαφος.
Να συγκριθεί το έργο του βάρους στις δύο περιπτώσεις.
5. Σε ποια θέση η χορδή µιας κιθάρας έχει τη µικρότερη δυναµική ενέργεια και
σε ποια τη µικρότερη κινητική ενέργεια;
6. Τρεις άνθρωποι µε ίσες µάζες ανεβαίνουν στον πρώτο όροφο ενός κτιρίου µε
διαφορετικούς τρόπους: α) από τις σκάλες β) µε κυλιόµενες σκάλες γ) µε τον
ανελκυστήρα. Να συγκρίνεται τη µεταβολή της δυναµικής ενέργειας των
ανθρώπων στις τρεις περιπτώσεις.
111
8. Από το δεύτερο όροφο ενός κτιρίου αφήνουµε να πέσει ένα σώµα. Τι είδους
ενέργειες έχει το σώµα: α) τη στιγµή που το αφήνουµε β) όταν διέρχεται από
τον πρώτο όροφο γ) λίγο πριν προσκρούσει στο έδαφος.
10. Αφήνουµε να πέσει από ύψος δύο µέτρων ένα κοµµάτι από πλαστελίνη. Το
κοµµάτι προσκρούει στο έδαφος και παραµένει. Τι απέγινε η µηχανική του
ενέργεια; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
11. Ένα πλοίο έχει µάζα 25⋅106 kg και η µέγιστη ταχύτητα που αναπτύσσει είναι
16 m/s. Ποια είναι η κινητική του ενέργεια στη µέγιστη ταχύτητα του;
2. Με βάση το θεµελιώδη νόµο της µηχανικής, τον ορισµό του έργου και τις
εξισώσεις κίνησης να αποδείξετε το θεώρηµα της κινητικής ενέργειας, όταν
ένα σώµα ξεκινά από την ηρεµία µε την επίδραση σταθερής δύναµης.
3. Ένα σώµα ηρεµεί σε λείο οριζόντιο επίπεδο και πάνω σ’ αυτό αρχίζει να
ασκείται οριζόντια σταθερή δύναµη. Να γίνει η γραφική παράσταση έργου -
χρόνου.
112
5. Στο σώµα του διπλανού σχήµατος βάρους Β = 20 Ν F2 F3
ασκούνται οι δυνάµεις F1 = 5 Ν, F2 = 10 Ν,
F3 = 15 Ν και F4 = 10 Ν. Αν το σώµα µετακινηθεί
F1
κατά 2 m να υπολογισθεί το συνολικό έργο των
δυνάµεων. Η γωνία που σχηµατίζει η δύναµη F3
µε το οριζόντιο επίπεδο είναι 30°.
7. Βρίσκεστε στη στέγη ενός κτιρίου και κρατάτε τρεις όµοιες µπάλες. Πετάτε
τη µια µπάλα οριζόντια, την άλλη κατακόρυφα προς τα πάνω και την τρίτη
κατακόρυφα προς τα κάτω. Όλες οι µπάλες έχουν αρχική ταχύτητα ίδιου
µέτρου. α) Ποια από τις τρεις µπάλες θα προσκρούσει στο έδαφος µε τη
µεγαλύτερη ταχύτητα; β) Αν η αντίσταση του αέρα δεν είναι αµελητέα θα
δίνατε την ίδια απάντηση; (Να δικαιολογήσετε).
113
10. Ένας µαθητής ύψους 1,8 m ρίχνει µια πέτρα µάζας m = 0,5 kg µε ταχύτητα
10 m/s που σχηµατίζει γωνία 60 µοιρών µε το οριζόντιο επίπεδο, προς τα
πάνω. Αν ο µαθητής ρίχνει την πέτρα από το ύψος του κεφαλιού του να
απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
α) Ποιο το µέτρο της ταχύτητας της πέτρας όταν προσκρούσει στο έδαφος;
β) Ποιο το έργο του βάρους µέχρι η πέτρα να προσκρούσει στο έδαφος;
γ) Ποιες παραδοχές κάνατε για να απαντήσετε στα παραπάνω ερωτήµατα;
(g = 10m/s2).
11. Μια πέτρα µάζας 2 kg πέφτει από ύψος h σε καρφί µήκους 20 cm που
βρίσκεται στερεωµένο στο έδαφος. Αν υποθέσουµε ότι η αντίσταση που
προβάλει το έδαφος στη διείσδυση του καρφιού είναι 100 Ν να βρεθεί από
ποιο ύψος πρέπει να αφήσουµε την πέτρα ώστε το καρφί να εισέλθει
ολόκληρο µέσα στο έδαφος. (g
2
=10m/s ).
114
4.4.3 Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής
Σε κάθε µια από τις παρακάτω ερωτήσεις βάλτε σε κύκλο το γράµµα που
αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.
1 2 3 4
115
Γ. Με ποιον από τους παραπάνω δρόµους η µεταβολή της δυναµικής ενέργειας
είναι µεγαλύτερη;
α. µε το δρόµο 1
β. µε το δρόµο 2
γ. µε το δρόµο 3
δ. µε το δρόµο 4
ε. µε κανένα από τους παραπάνω
3. Καθώς µια πέτρα εκτελεί οριζόντια βολή και πέφτει χωρίς αντιστάσεις
α. η κινητική της ενέργεια διατηρείται
β. η κινητική της ενέργεια µετατρέπεται σε δυναµική
γ. η δυναµική της ενέργεια διατηρείται
δ. η δυναµική της ενέργεια µετατρέπεται σε κινητική.
4. Ένα σώµα αφήνεται από ύψος 2m να πέσει στο έδαφος. Μετά την
αναπήδηση ανεβαίνει σε µικρότερο ύψος από το αρχικό. Τι από τα
παρακάτω ισχύει;
α. η µηχανική ενέργεια του σώµατος είναι σταθερή
β. κάποια ποσότητα µηχανικής ενέργειας µετατράπηκε σε θερµότητα
γ. η δυναµική ενέργεια του σώµατος είναι σταθερή
δ. η κινητική ενέργεια του σώµατος είναι σταθερή
116
6. Όταν συσπειρώνουµε ένα ελατήριο παράγουµε έργο. Η δυναµική ενέργεια
του ελατηρίου
α. εξαφανίζεται
β. διατηρείται σταθερή
γ. αυξάνεται
δ. ελαττώνεται
8. Ένας κινητήρας καταναλώνει ισχύ 400W και ανεβάζει σώµα βάρους 100Ν
µε σταθερή ταχύτητα σε ύψος 2m σε ένα δευτερόλεπτο. Ο συντελεστής
απόδοσης του κινητήρα είναι:
α. 4
β. 0.5
γ. 40%
δ. 20%
117
4.4.4 Ερωτήσεις αντιστοίχησης
1. Αντιστοιχίστε τα στοιχεία της αριστερής στήλης µε τις έννοιες της δεξιάς
τοποθετώντας το κατάλληλο γράµµα στο διάστικτο.
Είδος µεγέθους Έννοιες
α. βαθµωτό ….. κινητική ενέργεια
β. διανυσµατικό ….. ισορροπία
γ. δεν είναι φυσικό µέγεθος ….. έργο δύναµης
….. δύναµη
….. εργασία
4. Ένα κοµµάτι πλαστελίνη αφήνεται να πέσει ελεύθερα από µικρό ύψος στην
επιφάνεια της Γης. Να συµπληρώσετε στο διάστικτο το είδος της ενέργειας
του σώµατος (κινητική, δυναµική) σε κάθε περίπτωση.
α. ανώτατο σηµείο........................................
β. ενδιάµεσο σηµείο......................................
γ. λίγο πριν πέσει...........................................
δ. µετά την κρούση........................................
118
4.4.5 Ερωτήσεις συµπλήρωσης
2. Όταν η συνισταµένη δύναµη που ασκείται σε ένα σώµα και η ταχύτητα του
έχουν αντίθετη φορά τότε η κινητική ενέργεια του σώµατος ……….. και το
έργο της συνισταµένης δύναµης είναι ………....
3. Όταν η συνισταµένη δύναµη που ασκείται σε ένα σώµα και η ταχύτητα του
είναι κάθετες µεταξύ τους τότε η κινητική ενέργεια του σώµατος είναι
………........ και το έργο της συνισταµένης δύναµης είναι ………
5. Το έργο του βάρους είναι …….. ...... της διαδροµής που ακολουθεί το σώµα.
119
9. Κινητική ενέργεια υπάρχει εφόσον υπάρχει ………… και δυναµική εφόσον
ασκούνται ……….........δυνάµεις.
12. Η ισχύς που µας δίνει µια µηχανή λέγεται ……………… και η ισχύς µε την
οποία την τροφοδοτούµε λέγεται ………….
120
2. Ένα αεροπλάνο κινείται οριζόντια µε σταθερή ταχύτητα σε ύψος 100 m από
την επιφάνεια της Γης. Το επίπεδο µηδενικής δυναµικής ενέργειας
θεωρείται η επιφάνεια της Γης.
121
4.4.7 Ερωτήσεις συνδυασµού
1. Βάλτε το γράµµα Σ αν η πρόταση είναι σωστή και το γράµµα Λ αν είναι
λανθασµένη.
Η κινητική ενέργεια ενός σώµατος εξαρτάται
από το σύστηµα αναφοράς. ( )
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας µε ένα συγκεκριµένο παράδειγµα.
...................................................................................................................
...................................................................................................................
2. Ένας αθλητής της άρσης βαρών προσπαθεί να σηκώσει τα βάρη αλλά δεν
µπορεί. Παράγεται έργο;
α. ναι β. όχι
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
...................................................................................................................
...................................................................................................................
4. Μέσα σε ένα αεροπλάνο που κινείται οριζόντια πετάµε µια µπάλα. Από τι
εξαρτάται η κινητική της ενέργεια;
α. από την κατεύθυνση που την πετάξαµε
β. από την επιλογή του συστήµατος αναφοράς
γ. και από τα δύο.
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
...................................................................................................................
...................................................................................................................
122
5. Αφήνουµε ένα φύλλο χαρτί να πέσει στο έδαφος. ∆ιατηρείται η µηχανική
του ενέργεια;
α. Ναι β. Όχι
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
...................................................................................................................
6. Ένας αθλητής εκτελεί άλµα επί κοντώ. Επιλέξτε ένα ή περισσότερα είδη
ενεργειών από τον παρακάτω κατάλογο για να καθορίσετε τα είδη ενεργειών
που έχει ο αθλητής στις παρακάτω θέσεις:
Είδη ενεργειών:
• ∆υναµική λόγω βάρους
• ∆υναµική λόγω κονταριού
• Κινητική λόγω µεταφορικής κίνησης
• Κινητική λόγω περιστροφικής κίνησης
Θέσεις:
• Όταν τρέχει
• Όταν ανεβαίνει
• Όταν κατεβαίνει
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. .......................................................
...................................................................................................................
123
Β. Σε ποιον από τους δύο αθλητές η ισχύς είναι µεγαλύτερη
• στον υψηλότερο
• στο χαµηλότερο
• το ίδιο και στους δύο
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας. ......................................................
...................................................................................................................
4.4.8 Ερωτήσεις που ανιχνεύουν τις εναλλακτικές ιδέες των µαθητών (για τα
κεφάλαια 3 και 4)
1. Σηµειώστε µε Σ τις σωστές και µε Λ τις λανθασµένες εκφράσεις.
• Ένα σώµα έχει δύναµη. ( )
• Ένα σώµα αποκτά δύναµη. ( )
• Η ύπαρξη δύναµης απαιτεί δύο σώµατα. ( )
• Ένα σώµα ασκεί δύναµη σε κάποιο άλλο. ( )
• Ένα σώµα δέχεται δύναµη από κάποιο άλλο. ( )
α β γ δ
124
3. Ένα εκκρεµές κινείται από αριστερά προς τα δεξιά. Όταν βρίσκεται στο
σηµείο που δείχνει το σχήµα, ποιο από τα παρακάτω διαγράµµατα
παριστάνει τις δυνάµεις που ασκούνται στο σώµα; Η αντίσταση του αέρα
αµελητέα. (Βάλτε σε κύκλο το γράµµα µε τη σωστή απάντηση).
α β γ δ
5. Να σχεδιάσετε τις δυνάµεις που ασκούνται στο σώµα στα παρακάτω σχήµατα:
µ σ
125
6. Το παρακάτω σχήµα δείχνει ένα ακίνητο βιβλίο πάνω σε ένα οριζόντιο
τραπέζι. Να σχεδιασθούν και να περιγραφούν οι δυνάµεις που ασκούνται πάνω
στο βιβλίο.
7. Σε µια διελκυστίνδα είναι ένας γίγαντας και ένα παιδί. Ποιος από τους δύο
ασκεί µεγαλύτερη δύναµη στον άλλο; (Βάλτε σε κύκλο το γράµµα µε τη
σωστή απάντηση).
α. ο γίγαντας
β. το παιδί
γ. κανείς από τους δύο
∆ικαιολογήστε την επιλογή σας.
.....................................................................................................................
9. Το βάρος ενός µαθητή που κάθεται σε µια καρέκλα είναι 700Ν. Η αντίδραση
της δύναµης του βάρους του είναι αυτή που ασκείται πάνω στο µαθητή από
• την καρέκλα
• τη Γη
• το έδαφος
Bάλτε σε κύκλο το γράµµα µε τη σωστή απάντηση και δικαιολογήστε την
απάντησή σας.
............................................................................................................................
..................................................................................................................
126
10. Σώµα βρίσκεται ακίνητο σε κεκλιµένο
επίπεδο, όπως φαίνεται στο σχήµα.
Να σχεδιάσετε και να περιγράψετε
τις δυνάµεις που ασκούνται σ’ αυτό.
11. Σε οριζόντιο επίπεδο σπρώχνουµε ένα σώµα, αλλά αυτό δεν κινείται. Να
σχεδιάσετε και να περιγράψετε τις δυνάµεις που ασκούνται σ’ αυτό.
13. Ένα σώµα βρίσκεται 2 m ψηλότερα από την επιφάνεια της Γης. Τι από τα
παρακάτω είναι σωστό;
α. Το σώµα έχει δυναµική ενέργεια
β. Το σύστηµα σώµα - Γη έχει δυναµική ενέργεια
γ. Η Γη έχει δυναµική ενέργεια
δ. ∆εν υπάρχει δυναµική ενέργεια
127
15. Μια µπίλια εκτοξεύεται από το σηµείο Α οριζοντίου επιπέδου µε ταχύτητα
υ, κατευθυνόµενη προς την ηµικυκλική τροχιά που φαίνεται στο κατωτέρω
σχήµα. Φθάνοντας στο ανώτατο σηµείο Β εγκαταλείπει τη σιδηροτροχιά και
τελικά προσκρούει στο οριζόντιο επίπεδο µε ταχύτητα V.
Β
Α υ
16. Να εξηγήσετε τις ενεργειακές µεταβολές κατά την κίνηση του βαγονιού που
φαίνεται στη σελίδα 170 του βιβλίου (Φυσική, Α΄ Ενιαίου Λυκείου, ΟΕ∆Β
1998)
17. Μια µπάλα του µπάσκετ αφήνεται να πέσει από ύψος 2m από την επιφάνεια
της Γης. Να περιγράψετε τις ενεργειακές µεταβολές κατά τη διάρκεια του
φαινοµένου.
128
4.4.9 Ερωτήσεις ερµηνευτικής ή παραστατικής µορφής µε συνδυασµό
πολλών µορφών και στόχων
Α. Σώµα µάζας m αφήνεται από το ανώτατο σηµείο του τεταρτοκυκλίου του
σχήµατος ακτίνας R. Τριβή ολίσθησης υπάρχει µόνο στον οριζόντιο δρόµο
και ο συντελεστής τριβής είναι µ. Ο οριζόντιος δρόµος έχει µήκος s µέχρι
την άκρη του ελατηρίου. Το σώµα κινείται και συµπιέζει ένα ελατήριο
σταθεράς Κ. Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις:
129
4. Η κίνηση του σώµατος στο οριζόντιο επίπεδο µέχρι να συσπειρωθεί το
ελατήριο είναι:
α. οµαλή
β. οµαλά επιταχυνόµενη
γ. οµαλή επιβραδυνόµενη
δ. τίποτα από τα παραπάνω
∆ικαιολογήστε την απάντηση σας.
................................................................................................................……....
............................................................................................................
7. Σε ποιο τµήµα της κίνησης το έργο που παράγει το βάρος θα είναι µηδέν;
∆ικαιολογήστε την απάντησή σας.
................................................................................................................……....
...........................................................................................................
130
8. Να χαρακτηρίσετε µε Σ τις σωστές και µε Λ τις λανθασµένες προτάσεις:
• Το θεώρηµα της κινητικής ενέργειας ισχύει όταν δεν υπάρχουν τριβές.
• Η διατήρηση της µηχανικής ενέργειας ισχύει όταν οι δυνάµεις που
παράγουν έργο είναι διατηρητικές.
• Η διατήρηση της µηχανικής ενέργειας µπορεί να προκύψει από το
θεώρηµα της κινητικής ενέργειας.
• Η κεντροµόλος δύναµη που ασκείται στο σώµα είναι σταθερή κατά
µέτρο.
12. Αν δεν υπάρχουν τριβές και αντιστάσεις σε ποιο ύψος θα ανέβει το σφαιρίδιο;
………………………………………………………………………………....
………………………………………………………………………………....
…………………………………………………………………………………
131
13. Αν δεν υπάρχουν τριβές και αντιστάσεις να υπολογισθεί η ταχύτητα στο
κατώτατο σηµείο.
……………………………………………………………………………......
……………………………………………………………………………......
……………………………………………………………………………......
……………………………………………………………………………......
15. Αν υποθέσουµε ότι το σφαιρίδιο χάνει το 20% της αρχικής ενέργειας που
έχει σε κάθε πλήρη ταλάντωση να βρείτε
α. Μέχρι ποιο ύψος θα φθάσει κατά την πρώτη ταλάντωση
……………………………………………………………………………......
……………………………………………………………………………......
……………………………………………………………………………......
132
4.4.10 Κριτήρια αξιολόγησης
Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ
Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
s
B
1. Ποια είναι η ταχύτητα του σώµατος Α στο κατώτερο σηµείο του κεκλιµένου
επιπέδου;
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
(5 µονάδες)
133
2. Να περιγράψετε τις ενεργειακές µετατροπές που γίνονται:
α. Κατά την κίνηση του σώµατος στο κεκλιµένο επίπεδο
β. Κατά την κίνηση του σώµατος στο οριζόντιο επίπεδο έως την κρούση
γ. Κατά την κίνηση του σώµατος στο οριζόντιο επίπεδο έως τη µέγιστη συ-
σπείρωση του ελατηρίου
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
(3 µονάδες)
134
2ο ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΩΡΙΑΙΑΣ ∆ΙΑΡΚΕΙΑΣ
Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ
B. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
2. Να αποδείξετε το θεώρηµα της κινητικής ενέργειας για σώµα που ξεκινά από
την ηρεµία κινούµενο πάνω σε λείο οριζόντιο επίπεδο υπό την επίδραση
σταθερής οριζόντιας δύναµης.
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
(7 µονάδες)
135
3. Σε οριζόντιο δρόµο ένας κύβος µάζας 5 kg αρχίζει να κινείται µε την
επίδραση σταθερής οριζόντιας δύναµης 19 Ν. Ο συντελεστής τριβής
ολίσθησης µεταξύ των δύο επιφανειών είναι 0,2. Να εφαρµόσετε το
θεώρηµα της κινητικής ενέργειας για να υπολογίσετε την ταχύτητα του
σώµατος σε απόσταση 10 m από το σηµείο που ξεκίνησε.
(g = 10m/s2).
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
(10 µονάδες)
136
3ο ΠΑΡΑ∆ΕΙΓΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΩΡΙΑΙΑΣ ∆ΙΑΡΚΕΙΑΣ
Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ
B. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
2. Ένα κοµµάτι από πηλό πέφτει από κάποιο ύψος στο έδαφος και µετά την
πρόσκρουση παραµένει κολληµένο σ’ αυτό. Η µηχανική ενέργεια του πηλού
µετά την πρόσκρουση.
α. Χάθηκε
β. Μετατράπηκε σε θερµότητα
γ. Μετατράπηκε σε χηµική
Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση βάζοντας σε κύκλο το κατάλληλο γράµµα.
(2 µονάδες)
137
3. Να αντιστοιχίσετε τα φυσικά µεγέθη της αριστερής στήλης µε τις µονάδες
στη δεξιά στήλη τοποθετώντας το κατάλληλο γράµµα στο διάστικτο.
Φυσικά µεγέθη Μονάδες
α. έργο ….. J
β. δύναµη ….. W
γ. ισχύς ….. N
…..kg⋅m/s
(2 µονάδες)
4. Ένα κοµµάτι πλαστελίνη αφήνεται να πέσει ελεύθερα από µικρό ύψος στην
επιφάνεια της Γης. Να συµπληρώσετε στο διάστικτο την ενέργεια του
σώµατος (κινητική, δυναµική ή θερµική) σε κάθε περίπτωση.
α. ανώτατο σηµείο.........................................
β. ενδιάµεσο σηµείο......................................
γ. λίγο πριν πέσει...........................................
δ. µετά την κρούση........................................
(2 µονάδες)
138
β. Τη µετατόπιση του σώµατος κατά το χρονικό αυτό διάστηµα.
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
......................................................................................................................
(3 µονάδες)
139
4.5 Κεφάλαιο 5: Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ∆ΙΑΤΗΡΕΙΤΑΙ ΚΑΙ ΥΠΟΒΑΘΜΙΖΕΤΑΙ
Όπως έγινε και για τα προηγούµενα κεφάλαια, παραθέτουµε και εδώ τις
κυριότερες εναλλακτικές ιδέες των µαθητών για το Πέµπτο Κεφάλαιο του
βιβλίου. Η καταγραφή αυτή είναι αποτέλεσµα ελληνικών και διεθνών ερευνών.
Οι εναλλακτικές ιδέες των µαθητών αναφέρονται στις έννοιες της θερµότητας,
της θερµοκρασίας και της θερµικής ισορροπίας.. Αναφέρονται επίσης και στις
µεταβολές φάσεων στους θερµοδυναµικούς νόµους. Οι σχετικές ερωτήσεις
έχουν στόχο να ανιχνεύσουν τις παρακάτω ιδέες των µαθητών:
1. Η θερµότητα αποθηκεύεται, µεταφέρεται, ρέει, χάνεται, περιέχεται ή είναι
ιδιότητα ενός συστήµατος, είναι ουσία.
2. Σύγχυση µεταξύ εννοιών θερµότητας - θερµοκρασίας.
3. Η θερµοκρασία σχετίζεται µε το µέγεθος ενός αντικειµένου.
4. Κάποια υλικά (µέταλλα) είναι ψυχρότερα ή θερµότερα από κάποια άλλα.
5. Κατά τη διάρκεια του βρασµού η θερµοκρασία αυξάνεται.
6. Ο βρασµός του νερού αρχίζει µε την εµφάνιση φυσαλίδων.
7. Ο πάγος δεν αλλάζει θερµοκρασία.
8. Το έργο τριβής µετατρέπεται σε θερµότητα.
9. Με την τριβή παράγεται θερµότητα.
2. Μια µητέρα αγγίζει το µέτωπο του παιδιού της για να καταλάβει αν έχει
πυρετό. Είναι ο τρόπος αυτός ακριβής; Τι συµπέρασµα βγάζετε;
141
4. Ένα φουσκωµένο µπαλόνι µεταφέρεται από την Αφρική στο Βόρειο πόλο. Τι
µεταβολή θα υποστεί; ∆ικαιολογήστε την απάντησή σας.
9. ∆ύο δοχεία περιέχουν την ίδια ποσότητα αερίου. Το δοχείο Α έχει κινητό
έµβολο, ενώ το Β ακίνητο. Αν προσφέρουµε στα δύο δοχεία την ίδια
ποσότητα θερµότητας, σε ποιο από τα δύο θα αυξηθεί περισσότερο η
θερµοκρασία; ∆ικαιολογήστε την απάντησή σας.
142
12. Να περιγράψετε τις ενεργειακές µεταβολές που συµβαίνουν στα παρακάτω
φαινόµενα:
Α. Κίνηση πετρελαιοκίνητου πλοίου
Β. Πτώση ποσότητας νερού από καταρράκτη
Γ. Λειτουργία ηλεκτρικών συσκευών (επιλέξτε όποιες θέλετε)
∆. Ανύψωση βιβλίου από µαθητή
14. Να περιγράψετε φαινόµενα στα οποία ένα σύστηµα µέσω έργου: α) αποκτά
ενέργεια, ή β) µια µορφή ενέργειάς του µετατρέπεται σε κάποια άλλη.
15. Πώς µεταβάλλεται η εσωτερική ενέργεια ενός αερίου όταν αυτό θερµαίνεται
ενώ ο όγκος του και η µάζα του διατηρούνται σταθερά; Να δικαιολογήσετε
την απάντησή σας.
16. Ένα αέριο παράγει έργο χωρίς να απορροφά ενέργεια υπό µορφή
θερµότητας. Πώς θα µεταβληθεί η εσωτερική ενέργεια και πώς η
θερµοκρασία του; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.
143
4.5.2 Ερωτήσεις ανάπτυξης
1. Για τη βαθµολόγηση ενός θερµοµέτρου προσδιορίσαµε το σηµείο βρασµού
του νερού σε τρία διαφορετικά σηµεία: α) στην επιφάνεια της θάλασσας, β)
σε ύψος 1000 m από την επιφάνεια της Γης, και γ) στην επιφάνεια της
Σελήνης. Σχολιάστε τα αποτελέσµατα που θα προκύψουν.
t (min) 0 10 20 30 40 50 60
θ °C 60 48 39 33 29 27 25
∆θ Α
B
144
5. Να περιγράψετε τη διαδικασία µε την οποία µετρούµε την ειδική θερµότητα
ενός υλικού µε χρήση θερµιδοµέτρου.
∆Q
6. Ποσότητα νερού θερµοκρασίας 20 °C ψύχεται µε σταθερό ρυθµό έως
∆t
τους -10 °C. Να γίνουν οι γραφικές παραστάσεις α) θερµότητας
αποδιδόµενης από το νερό – χρόνου και β) θερµοκρασίας νερού – χρόνου.
11. Η αύξηση της θερµοκρασίας ενός συστήµατος µπορεί να γίνει µε τους εξής
τρόπους: α) µε απορρόφηση θερµότητας, β) µε προσφορά έργου. Να
αναφέρετε σχετικά φαινόµενα.
145
12. Να περιγράψετε φαινόµενα στα οποία η εσωτερική ενέργεια ενός
συστήµατος αυξάνεται α) µε απορρόφηση θερµότητας, β) µε προσφορά
έργου.
13. Στο πείραµα Joule µια µάζα 10 kg πέφτει από ύψος 2 m και τα πτερύγια
ανακατεύουν 0,5 kg νερού. Το νερό είναι αρχικά στους 15 °C.
α) Πόσο θα αλλάξει η εσωτερική ενέργεια του νερού;
β) Πόσο θα µεταβληθεί η θερµοκρασία του;
14. Με ένα διάγραµµα, να δείξετε πότε η θερµότητα και το έργο είναι θετικά ή
αρνητικά, σύµφωνα µε τον πρώτο θερµοδυναµικό νόµο.
15. Μια σφαίρα από µόλυβδο µάζας 0,02 kg κινείται µε ταχύτητα 200 m/s και
σφηνώνεται σε ξύλο. Το 70% της αρχικής ενέργειας της σφαίρας παραµένει
σ’ αυτή, µετά την κρούση.
α) Ποια είναι η µηχανική ενέργεια της σφαίρας;
β) Πόσο µεταβλήθηκε η εσωτερική ενέργεια της σφαίρας;
γ) Πόσο αυξήθηκε η θερµοκρασία της σφαίρας;
16. Στο σχήµα φαίνεται η διαγραµµατική αναπαράσταση του πρώτου νόµου της
θερµοδυναµικής, για θέρµανση αερίου µε σταθερή πίεση. Τα βέλη στα Q, W
δείχνουν ενέργεια που εισέρχεται στο σύστηµα ή παράγεται από το σύστηµα
αντίστοιχα. Το ∆U µπορεί να προσδιορισθεί µε τα σύµβολα «↑» για την
αύξηση, «↓» για την ελάττωση, όπου είναι δυνατόν.
Ανάλογα, να κάνετε τα αντίστοιχα διαγράµµατα για τα παρακάτω
φαινόµενα:
α) Τήξη του πάγου
β) Απότοµη συµπίεση αερίου σε σύριγγα ΑΕΡΙΟ
Q W
γ) Αργή συµπίεση αερίου σε σύριγγα
∆U↑
17. Να περιγράψετε διαφορετικά είδη
146
ενεργειών και αλληλεπιδράσεων σ’ ένα σύστηµα µορίων.
147
18. Το ιδανικό αέριο χαρακτηρίζεται από τις παρακάτω ιδιότητες:
i) Αποτελείται από πολύ µεγάλο αριθµό κινούµενων σωµατιδίων που
αλληλεπιδρούν µεταξύ τους και µε τα τοιχώµατα του δοχείου που τα
περιέχει, µόνο κατά τη διάρκεια των κρούσεων.
ii) Ο συνολικός όγκος των σωµατιδίων του είναι µηδαµινός, σχετικά µε τον
όγκο του δοχείου που τα περιέχει.
iii) Ο χρόνος αλληλεπίδρασης µεταξύ των σωµατιδίων του είναι µικρός.
iv) Όλες οι κρούσεις που συµβαίνουν είναι ελαστικές.
19. Να συγκρίνετε τα παρακάτω συστήµατα, ως προς τις έννοιες της αταξίας και
της εντροπίας:
α) παρέλαση οµάδας στρατιωτών - ποδοσφαιρικός αγώνας
β) µαθητές στο διάλειµµα - µαθητές σε ώρα µαθήµατος
γ) πάγος - νερό
21. Πώς µεταβάλλεται η εντροπία του νερού, όταν αυτό µετατρέπεται σε πάγο
µέσα στο ψυγείο ή στη φύση; Είναι η µεταβολή αυτή αντίθετη µε το δεύτερο
θερµοδυναµικό νόµο;
148
24. Σ’ ένα αυτοκίνητο, η χηµική ενέργεια της βενζίνης µετατρέπεται σε άλλες
µορφές ενέργειας.
α) Να περιγράψετε τις µετατροπές ενεργειών που συµβαίνουν.
β) Πώς µεταβάλλεται η οργάνωση του συστήµατος;
γ) Πώς µεταβάλλεται η εντροπία του συστήµατος;
149
4. Η ειδική θερµότητα:
α. χαρακτηρίζει ένα σώµα
β. εξαρτάται από τη µάζα του σώµατος
γ. χαρακτηρίζει το υλικό του σώµατος
δ. εξαρτάται από τον όγκο του σώµατος.
5. Ποιο από τα παρακάτω σώµατα, που έχουν την ίδια µάζα και βρίσκονται σε
θερµοκρασία 0 °C θα απορροφήσει µεγαλύτερο ποσό θερµότητας, όταν
τοποθετηθούν σε φούρνο ηλεκτρικής κουζίνας θερµοκρασίας 60 °C, στον
ίδιο χρόνο; (Να χρησιµοποιηθεί ο πίνακας τιµών των ειδικών θερµοτήτων
του βιβλίου).
α. νερό
β. πάγος θερµοκρασίας 0 °C
γ. αλουµίνιο
δ. σίδηρος
150
8. Ποιο από τα παρακάτω δεν είναι συµπέρασµα του Μάγερ:
α. Η καύση των τροφών στα ζώα παράγει θερµότητα
β. Η θερµότητα στο ανθρώπινο σώµα σχετίζεται µε τη χηµική ενέργεια των
τροφών
γ. Τα αρτηριακό αίµα είναι το ίδιο κόκκινο µε το φλεβικό σε υψηλές
θερµοκρασίες
δ. Οι διάφορες µορφές ενέργειας είναι ισοδύναµες και
αλληλοµετατρεπόµενες
10. Σπρώχνουµε ένα βιβλίο πάνω στο τραπέζι και το αφήνουµε. Μετά από λίγο
αυτό σταµατάει. Αυτό σηµαίνει ότι:
α. αυξήθηκε η εσωτερική ενέργεια του βιβλίου
β. η θερµότητα του βιβλίου και του τραπεζιού αυξάνονται
γ. η θερµοκρασία του βιβλίου ελαττώνεται
δ. ελαττώθηκε η εσωτερική ενέργεια του τραπεζιού
11. Μια από τις οµοιότητες µεταξύ έργου και θερµότητας είναι ότι:
α. έχουν την ίδια µονάδα µέτρησης
β. και τα δύο είναι µορφές ενέργειας
γ. αποτελούν ιδιότητες των σωµάτων
δ. εµφανίζονται µαζί σε όλα τα φυσικά φαινόµενα
151
12. Στα 1827 ο Μπράουν παρατήρησε µε µικροσκόπιο ότι οι κόκκοι γύρης µέσα
σε µια σταγόνα νερού, εκτελούσαν άτακτη κίνηση.
Α. Η εξήγηση του φαινοµένου δόθηκε από τον:
α. Μπράουν β. Μπόλτσµαν
γ. Αϊνστάιν δ. Μάξγουελ
Β. Η εξήγηση που δόθηκε ήταν ότι:
α. οι κόκκοι της γύρης συγκρούονται µεταξύ τους
β. οι κόκκοι της γύρης έχουν ζωή
γ. η κίνηση των κόκκων είναι άτακτη, αδιάκοπη, τυχαία
δ. το νερό αποτελείται από µικρά σωµατίδια τα οποία συγκρούονται µε
τους κόκκους της γύρης.
15. Φέρουµε σε θερµική επαφή ένα κρύο µ’ ένα ζεστό σώµα. Με ποιο
νόµο/αρχή καταρρίπτεται ο ισχυρισµός ότι: «ενέργεια υπό µορφή
θερµότητας µεταφέρεται από το κρύο σώµα στο ζεστό»;
α. τον πρώτο θερµοδυναµικό νόµο
β. το δεύτερο θερµοδυναµικό νόµο
γ. την αρχή διατήρησης της ενέργειας
δ. την αρχή διατήρησης της µάζας
152
16. Σε κλειστό δωµάτιο ανοίγει η πόρτα του ηλεκτρικού ψυγείου και αφήνεται
ανοικτή για µεγάλο χρονικό διάστηµα. Τι θα συµβεί στη θερµοκρασία του
δωµατίου;
α. θα ελαττωθεί
β. θα παραµείνει σταθερή
γ. θα αυξηθεί λόγω των αντιστάσεων του κυκλώµατος του ψυγείου
δ. θα αυξοµειώνεται συνεχώς
2. Η θερµοκρασία κάποια µέρα στο βόρειο πόλο είναι -35 °C. Χαρακτηρίστε µε
Σ, Υ, Α τα παρακάτω υλικά αν βρίσκονται σε στερεή, υγρή, αέρια φάση,
αντίστοιχα:
Οινόπνευµα ( )
Νερό ( )
Άζωτο ( )
Οξυγόνο ( )
153
4. Η γενική αρχή διατήρησης της ενέργειας περιγράφεται από τη σχέση
∆Ε = Q + W
Να αντιστοιχηθούν τα παρακάτω:
∆Ε εσωτερική ενέργεια συστήµατος
Q µεταβολή της θερµότητας του συστήµατος
W ενέργεια µε µορφή θερµότητας
µεταβολή της ολικής ενέργειας
έργο προς ή από το σώµα
ισχύς
154
5. Η αύξηση της πίεσης έχει ως αποτέλεσµα ……… του σηµείου βρασµού.
9. Η ολική ενέργεια ενός συστήµατος αποτελείται από την .............. και από
την .............. .
10. Η τριβή µεταξύ δύο σωµάτων προκαλεί .............. της θερµοκρασίας και
αύξηση της .............. ενέργειας των σωµάτων.
12. Βράζουµε νερό στους 100 °C. Στη θερµοκρασία αυτή η προσφερόµενη
ενέργεια µετατρέπεται σε .............. των µορίων του νερού.
15. Ένα βλήµα προσκρούει σε ένα τσιµεντένιο τοίχο. Τότε η εντροπία του
...................
155
4.5.6 Ερωτήσεις διπλής επιλογής - Σωστού / Λάθους
1. Για να διαπιστώσουµε αν κάποιο παιδί έχει πυρετό χρησιµοποιούµε
θερµόµετρο. Τι δείχνει η ένδειξη του θερµοµέτρου;
Τη θερµοκρασία του παιδιού ( )
Τη θερµοκρασία του θερµοµέτρου ( )
Τη θερµότητα του παιδιού ( )
Τη θερµότητα του θερµοµέτρου ( )
156
5. Είναι σωστό να λέγεται ότι:
α. Ένα σώµα έχει έργο ( )
β. Ένα σώµα απορροφά θερµότητα ( )
γ. Ένα σώµα έχει θερµότητα ( )
δ. Ένα σώµα έχει θερµική ενέργεια ( )
6. Αφήνουµε από κάποιο ύψος ένα κοµµάτι πηλό να πέσει στο έδαφος, όπου
προσκολλάται. Τι απ’ όλα είναι σωστό ή λάθος:
α. Η µηχανική ενέργεια µετατράπηκε σε θερµότητα ( )
β. Η µηχανική ενέργεια µετατράπηκε σε θερµική ενέργεια ( )
γ. Αυξήθηκε η θερµική ενέργεια της Γης ( )
δ. Αυξήθηκε η θερµότητα της Γης ( )
ε. Αυξήθηκε η θερµότητα του σώµατος ( )
στ. Αυξήθηκε η εσωτερική ενέργεια της Γης και του πηλού ( )
157
9. Σύµφωνα µε το δεύτερο νόµο της θερµοδυναµικής:
α. Ενέργεια υπό µορφή θερµότητας δεν πάει αυθόρµητα
από ένα ψυχρό σ’ ένα θερµό σώµα ( )
β. Σε µια διεργασία η ολική ενέργεια διατηρείται ( )
γ. Όταν µια θερµική µηχανή χρησιµοποιεί θερµότητα 100J,
αποδίδει µηχανικό έργο 100J ( )
δ. Η εντροπία του σύµπαντος αυξάνει ( )
ε. Τα φυσικά συστήµατα έχουν την τάση να φτάσουν
σε κατάσταση µεγαλύτερης τάξης ( )
στ. Αν µηδενίσουµε τις τριβές σε µια θερµική µηχανή
όλη η θερµότητα µετατρέπεται σε έργο ( )
158
3. Ποια από τις δύο είναι η γενικότερη σχέση που ισχύει για τη διατήρηση της
ενέργειας;
α. ∆Ε = Q + W
β. ∆Ε = Q = W
Αναφέρετε ένα φαινόµενο στο οποίο να ισχύει µόνο η γενικότερη.
159
4.5.8 Ερωτήσεις ανίχνευσης εναλλακτικών ιδεών
1. Τι είναι θερµότητα;
5. Πώς εξηγείτε τη διαφορά αίσθησης κατά την επαφή µας µ’ ένα µέταλλο και
µ’ ένα κοµµάτι ξύλο;
6. Ένα γυάλινο ποτήρι που περιέχει νερό, παραµένει για µεγάλο διάστηµα σ’
ένα αποµονωµένο δωµάτιο. Ποιο από τα δύο έχει µεγαλύτερη θερµοκρασία:
α) το νερό
β) το ποτήρι
γ) κανένα
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας .............................................................
160
7. Θερµαίνουµε νερό σε κάποιο «µάτι» της κουζίνας. Με βάση τις µετρήσεις
χρόνου και θερµοκρασίας παίρνουµε τα παρακάτω πραγµατικά δεδοµένα:
t(min) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Q(°C) 17 30 45 56 69 82 100 100 100 100 100
10. Σε δύο ψυγεία που λειτουργούν σε θερµοκρασίες -10 °C και -15 °C,
αντίστοιχα, φτιάχνουµε παγάκια. Μετά από αρκετή ώρα τα παγάκια: (να
χαρακτηριστούν µε Σ οι σωστές και µε Λ οι λανθασµένες προτάσεις)
α) θα έχουν την ίδια θερµοκρασία -10 °C ( )
β) θα έχουν διαφορετική θερµοκρασία -10 °C και -15 °C ( )
12. Ποιες από τις παρακάτω εκφράσεις είναι σωστές και ποιες λανθασµένες;
(να χαρακτηριστούν µε Σ οι σωστές και µε Λ οι λανθασµένες προτάσεις)
α) ένα σώµα έχει έργο ( )
β) ένα σύστηµα έχει θερµότητα ( )
γ) ένα σύστηµα έχει θερµοκρασία ( )
δ) ένα σύστηµα έχει ενέργεια ( )
ε) η θερµότητα ενός σώµατος είναι 10 J ( )
161
13. Ένα µεταλλικό κουτάλι, µια καρέκλα και ένα πλαστικό πιάτο βρίσκονται για
αρκετό χρονικό διάστηµα στο ίδιο αποµονωµένο από το περιβάλλον
δωµάτιο. Ποιο από αυτά έχει τη µεγαλύτερη και ποιο τη µικρότερη
θερµοκρασία;
14. Παίρνουµε ένα κοµµάτι πάγου 0 °C στο χέρι µας. Μετά από κάποιο χρονικό
διάστηµα ανοίγουµε το χέρι µας και ο πάγος δεν έχει ακόµη λιώσει. Πόση
είναι η θερµοκρασία του;
α) µεγαλύτερη από 0 °C γ) ίση µε 0 °C
β) µικρότερη από 0 °C
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας .............................................................
15. Βράζουµε νερό σε δύο δοχεία, το ένα ανοικτό (απλή χύτρα) και το άλλο
κλειστό (χύτρα ταχύτητας). Σε ποιο από τα δύο είναι µεγαλύτερη η
θερµοκρασία κατά τη διάρκεια του βρασµού;
α) στο ανοικτό γ) σε κανένα
β) στο κλειστό
Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας .............................................................
162
18. Σπρώχνουµε ένα βιβλίο πάνω σε οριζόντιο τραπέζι και το αφήνουµε. Το
βιβλίο κινείται και σχεδόν αµέσως, λόγω τριβών, σταµατά. Να
χαρακτηρίσετε µε Σ τις σωστές και µε Λ τις λανθασµένες προτάσεις:
α) Το έργο τριβής µετατράπηκε σε θερµότητα ( )
β) Το έργο τριβής µετατράπηκε σε θερµική ενέργεια ( )
γ) Η θερµική ενέργεια του βιβλίου αυξήθηκε
( )
δ) Η θερµική ενέργεια του βιβλίου ελαττώθηκε ( )
ε) Αυξήθηκε η θερµότητα του βιβλίου και του τραπεζιού ( )
στ) Αυξήθηκε η θερµοκρασία του βιβλίου και του τραπεζιού ( )
19. Στο πείραµα Joule (µε τα στρεφόµενα πτερύγια) ποιες από τις παρακάτω
προτάσεις είναι σωστές και ποιες όχι;
α) Το έργο τριβής µετατρέπεται σε θερµότητα ( )
β) Το έργο τριβής µετατρέπεται σε θερµική ενέργεια των πτερυγίων ( )
γ) Το έργο τριβής µετατρέπεται σε θερµική ενέργεια του νερού ( )
δ) Η θερµότητα του νερού αυξάνεται ( )
ε) Η θερµότητα των πτερυγίων αυξάνεται ( )
στ) Η θερµοκρασία του νερού και των πτερυγίων αυξάνεται ( )
ζ) Αυξάνεται η θερµική ενέργεια του νερού και των πτερυγίων ( )
163
4.5.9 Κριτήρια αξιολόγησης
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 1
Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ
Αντικείµενο: Πρώτος Νόµος Θερµοδυναµικής, Ενέργεια και Μικρόκοσµος,
∆εύτερος Νόµος Θερµοδυναµικής
Χρόνος εξέτασης: 45 λεπτά (κατά προσέγγιση)
164
Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Να συµπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις:
α) Οι ενεργειακές ανταλλαγές µεταξύ ενός συστήµατος και του
περιβάλλοντός του γίνονται µε .................... και µε .................... .
β) Η ολική ενέργεια ενός σώµατος σύµφωνα µε τη γενίκευση του πρώτου
θερµοδυναµικού νόµου αποτελείται από .................... και .................... .
Μονάδες 2
2. Αφήνουµε από κάποιο ύψος ένα κοµµάτι από πηλό να πέσει στο έδαφος. (Να
χαρακτηρίσετε µε Σ ή Λ τις σωστές ή τις λανθασµένες προτάσεις
αντίστοιχα):
α) Η µηχανική ενέργεια µετατράπηκε σε θερµική ενέργεια ( )
β) Αυξήθηκε η θερµότητα του σώµατος ( )
γ) Αυξήθηκε η θερµότητα της Γης ( )
δ) ∆εν ισχύει η αρχή διατήρησης της ενέργειας ( )
Μονάδες 2
165
4. Μια σφαίρα από µόλυβδο µάζας 0,02 kg κινείται µε ταχύτητα 200 m/s και
σφηνώνεται σε ξύλο. Το 70 % της αρχικής ενέργειας της σφαίρας παραµένει
στη σφαίρα µετά την ενσωµάτωσή της (Cµολύβδου = 130 J/kg.K).
α) Πόση είναι η αρχική κινητική ενέργεια της σφαίρας...................................
β) Πόση είναι η µεταβολή της εσωτερικής ενέργειας της σφαίρας;.................
γ) Πόσο αυξήθηκε η θερµοκρασία της σφαίρας;..............................................
δ) Πόσο µεταβλήθηκε η εσωτερική ενέργεια του ξύλου;.................................
Μονάδες 8
166
4.6 Eργασίες για το σπίτι
Σκοπός των εργασιών για το σπίτι είναι η εµπέδωση και αξιολόγηση της
ύλης που διδάχθηκε. Oι εργασίες αυτές θα πρέπει να είναι περιορισµένης
έκτασης, να ανταποκρίνονται στις δυνατότητες των µαθητών της συγκεκριµένης
ηλικίας και να µπορούν να γίνονται από τους ίδιους. ∆εν πρέπει να
προϋποθέτουν βοηθήµατα που τα έχουν ορισµένοι µαθητές ενώ άλλοι δεν τα
έχουν, όπως για παράδειγµα ειδικά βιβλία ή πολυµέσα κ.τ.λ., τα οποία
εξαρτώνται στο κοινωνικοοικονοµικό επίπεδο της οικογένειας του µαθητή.
167
4.7 Συνθετικές - δηµιουργικές εργασίες
168
Θεµατική ενότητα: Ενέργεια
Περιεχόµενα:
I. Ήπιες ή/και ανανεώσιµες πηγές ενέργειας.
• Ποιες είναι (κατά κατηγορία).
• Εξοικονόµηση ενέργειας σε επίπεδο: α) εθνικό β) νοικοκυριού. Ποια
είναι η σηµασία της.
• Παραδείγµατα - εφαρµογές:
i) Στη Βιοµηχανία: Αιολικά πάρκα, Ηλιακή ενέργεια - κατοπτροσυλλέκτες,
Φωτοβολταϊκά στοιχεία, Γεωθερµικά υγρά (θερµοκήπια - κτηνοτροφικές
µονάδες), Φυσικό Αέριο, Τεχνολογία, Κανόνες - προδιαγραφές
ασφάλειας στη χρήση.
ii) Σε µικρές καταναλώσεις [Ηλιακοί θερµοσίφωνες - οικιακή χρήση, σκάφη
αναψυχής - ανεµογεννήτριες, σύγχρονες οικιακές συσκευές για χρήση
φυσικού αερίου].
iii) Αρχιτεκτονική - Πολεοδοµία (προσανατολισµός κτιρίων, παράθυρα,
σκεπή, µονώσεις, δρόµοι, άνεµοι).
• Ιστορική αναδροµή (παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ανεµόµυλοι)
• Ενεργειακή πολιτική - εξοικονόµηση ενέργειας σε επίπεδο εθνικό και
νοικοκυριού - Αγωγή του καταναλωτή
• Περιβαλλοντικές επιπτώσεις (θετικές): µόλυνση, αισθητική.
• Ανακύκλωση υλικών: (θετική ή όχι) τα αποτελέσµατα ως προς την
κατεύθυνση της εξοικονόµησης ενέργειας; ∆ιερεύνηση σχετικά µε: την
κατανάλωση ενέργειας, την κατανάλωση πρώτων υλών, τη µόλυνση του
περιβάλλοντος.
ΙΙ. Μετατροπές της ενέργειας
• ∆ιατήρηση της ενέργειας
• Ελαχιστοποίηση απωλειών
• Παραδείγµατα εφαρµογών-Επινόηση και εκτέλεση πειραµάτων (χηµική
σε ηλεκτρική και αντίστροφα-ηλεκτρόλυση, ηλεκτρική σε θερµική,
ηλεκτρική σε φωτεινή, µηχανική σε ηλεκτρική (δυναµό), θερµική σε
µηχανική).
169
Οι συνθετικές - δηµιουργικές εργασίες που θα προταθούν µπορούν να
αναπτυχθούν/ολοκληρωθούν στη διάρκεια του 2ου και του 3ου τριµήνου.
Τα προϊόντα των εργασιών µπορούν ανάλογα µε το επιλεγόµενο θέµα να είναι:
1. Μικρές, υποδειγµατικές ή πρωτότυπες κατασκευές ή και πειραµατικές
διατάξεις.
2. Συνθετική παρουσίαση της εργασίας (ατοµικών ή και µικρών οµαδικών
επιµέρους εργασιών στην ίδια θεµατική).
3. Παρουσίαση των φάσεων ανάπτυξης, του συγκεντρωθέντος υλικού καθώς
και του τελικού προϊόντος σε «φάκελο».
4. Παραγωγή έντυπου υλικού (αφίσα, φυλλάδιο) και υλικού για αξιοποίηση και
προβολή των projects µέσω ηλεκτρονικών δικτύων πληροφόρησης
(∆ιαµόρφωση σελίδας σε διαδίκτυο).
Πηγές πληροφόρησης:
Για τη συγκέντρωση της απαραίτητης βιβλιογραφίας και του υλικού µπορούν
να αξιοποιηθούν:
1. Άρθρα και ρεπορτάζ που δηµοσιεύονται στον τύπο (εφηµερίδες, περιοδικά)
όπως: γεγονότα, στατιστικά στοιχεία, εφαρµογές.
2. Βιβλιογραφία, από ενηµερωµένες βιβλιοθήκες όπως: Ε.Μ.Π., ΚΑΠΕ
(Κέντρο Ανανεώσιµων Πηγών Ενέργειας), ∆ΕΠΑ (∆ηµόσια Επιχείρηση
Αερίου), Πανεπιστήµιο Πατρών, ΤΕΙ.
3. Αξιοποίηση Τµηµάτων Εκπαίδευσης ∆ηµοσίων και Ιδιωτικών
Επιχειρήσεων, όπως ∆ΕΗ, ΕΛΑΪΣ, ΕΛ∆Α, Τράπεζες.
4. Ταινιοθήκη - Αρχείο της Εκπαιδευτικής Τηλεόρασης - ΥΠΕΠΘ.
5. Επισκέψεις µελέτης σε κατάλληλους / αντίστοιχους χώρους.
170
• Ανοίγοντας την πόρτα του ψυγείου ο ψυχρός αέρας «βγαίνει» στα πόδια µας.
Γιατί;
• Ένα καναρίνι καθισµένο «φουσκώνει» τα φτερά του τις κρύες ηµέρες/νύχτες
του χρόνου. Εµείς, αντίστοιχα, φοράµε µπουφάν µε επένδυση
(υαλοβάµβακα, πούπουλο). Εξήγηση των σχετικών φαινοµένων.
• Από τι υλικά είναι κατασκευασµένες: α) οι επιφάνειες επαφής µε την εστία
της ηλεκτρικής κουζίνας και β) οι λαβές των µαγειρικών σκευών στο σπίτι
σου; Γιατί επιλέγονται αυτά τα υλικά;
• Γιατί νιώθουµε ένα κρύο πέτρινο ή τσιµεντένιο δάπεδο στα γυµνά µας πόδια
το χειµώνα, ενώ όταν είναι καλυµµένο µε χαλί το νιώθουµε ευχάριστα
ζεστό, στην ίδια θερµοκρασία περιβάλλοντος;
• Ποιες µετατροπές της ενέργειας µπορούν να καταγραφούν, καθώς
σιδερώνεις ένα υγρό/νωπό ρούχο;
• Καταγραφή της ενέργειας που καταναλώνει ένα νοικοκυριό και των
παραγόντων που επηρεάζουν αυτή την κατανάλωση.
− Είδος κατοικίας: (διαµέρισµα, µονοκατοικία, αγροικία)
− Αριθµός ενοίκων, χρόνος διαµονής, ηλικία, ανάγκες
− Κλίµα περιοχής. Είδος οικιακών συσκευών (επίπεδο διαβίωσης)
− Θέρµανση, µονώσεις, απώλειες (οροφής, δαπέδων, τοίχων, παραθύρων)
− Χρήση, κατάχρηση, κατά τη λειτουργία οικιακών συσκευών.
Εξοικονόµηση ενέργειας.
− Κατηγοριοποίηση του είδους κατανάλωσης, προσέγγιση σε ποσοστά επί
του συνόλου.
• Επίσκεψη µελέτης σε γειτονικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής
ενέργειας ή άλλης βιοµηχανικής µονάδας.
• Ηλιακός θερµοσίφωνας, αρχή λειτουργίας του, πειραµατική κατασκευή.
• Το ψυγείο, η ψύξη και το φρέον. Αρχή λειτουργίας, περιβαλλοντικές
επιπτώσεις (χηµική βιοµηχανία, εµπόριο, διαφήµιση).
• Μονωτικά υλικά (για ένδυση, κατοικία, µεταφορικά µέσα).
• Θερµός. Πώς διατηρείται κρύο το νερό στην παραλία µια ζεστή ηµέρα του
καλοκαιριού;
171
Oι εργασίες αυτές πρέπει να έχουν διάρκεια δύο τουλάχιστον µηνών και να
προκύπτουν ως προτάσεις από τους ίδιους τους µαθητές, µε την καθοδήγηση
και τη συνδροµή του καθηγητή τους. Ο ρόλος του καθηγητή σ’ αυτή την
περίπτωση είναι να εµπνεύσει τους µαθητές και να σταθεί στο πλάϊ τους.
Αποτελεί επίσης πηγή πληροφόρησης και συντονισµού των πρωτοβουλιών των
µαθητών. Aρχικά, οι δυσκολίες φαίνονται µεγάλες. Ωστόσο ο βαθµός αποδοχής
από µέρους των µαθητών και ο ενθουσιασµός τους βοηθά να ξεπεραστούν τα
όποια εµπόδια.
172