Η αναγέννηση και η εκ νέου ανακάλυψη της παράδοσης

Το παράδειγμα της Ανάφης

(παρουσίαση βασισμένη σε κείμενο της Μάργκαρετ Κέννα)

ΙΑΚΑ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 2010

Ηρακλής Καραγιάννης
Margaret E. Kenna
Η Margaret E. Kenna γεννήθηκε
στην Αυστραλία.
Σπούδασε ανθρωπολογία στο
Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και το
Πανεπιστήμιο του Κεντ και
πραγματοποίησε διδακτορική και
άλλη έρευνα στην Ελλάδα.
Διδάσκει ανθρωπολογία στη Σχολή
Κοινωνικών Επιστημών και Διεθνούς
Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου της
Ουαλίας.
Καρπός της τριαντάχρονης σχέσης
ζωής και έρευνας που έχει
αναπτύξει με την Ανάφη και τους
κατοίκους της είναι το βιβλίο Η
κοινωνική οργάνωση της εξορίας
και Greek Island Life. Fieldwork on
Anafi.
Το παρόν του παρελθόντος. Ιστορία,
λαογραφία, κοινωνική ανθρωπολογία
Επιστημονικό συμπόσιο, 19-21 Απριλίου 2002
εισήγηση: Γρηγόριος Σηφάκης, Ελευθέριος Π.
Αλεξάκης, Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, Ευαγγελή
Ντάτση, Μιχάλης Μερακλής, Βασίλης
Νιτσιάκος, Κωνσταντίνος Μάντζος, Ευάγγελος
Γρ. Αυδίκος, Ρίκη Βαν Μπούσχοτεν, Ρίκα
Μπενβενίστε, Ελευθερία Δέλτσου, Μαρία
Κουρούκλη, Δημήτρης Ψυχογιός, Ρένα
Σταυρίδη - Πατρικίου, Σπύρος Ασδραχάς,
Αλεξάνδρα Μπακαλάκη, Παύλος Κάβουρας,
Μάργκαρετ Κέννα, Χρυσούλα Χατζητάκη -
Καψωμένου, Δήμητρα Γκέφου - Μαδιανού,
Άννα Τριανταφύλλου, Ευανθία Μηλίγκου
επιμέλεια: Ουρανία Καϊάφα
Σχολή Μωραΐτη. Εταιρεία Σπουδών
Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής
Παιδείας, 2003
428 σελ.
Αλληλοσυσχετίσεις ιστορίας – λαογραφίας – κοινωνικής ανθρωπολογίας
Ανθρωπολογία
Evans – Pritchard:
ανθρωπολογία – όχι επιστήμη
αλλά humanities / arts subject
Radcliffe - Brown:
ανθρωπολογία φυσική
επιστήμη, ερμηνεύει, εύρεση
«νόμων»
χωρών έρευνας – συμψηφισμός
Λαογραφία
Ιστορία
Margaret Kenna:
Margaret Kenna: Δεκαετία 60 - Αγγλία,
Δεκαετία 60 - Αγγλία, λαογραφία: μη – θεωρητικό, μη
ανθρωπολογία α-ιστορικό – κριτικό ζήτημα / γνωστικό
πεδίο, ρομαντικές επιρροές, μη
ζήτημα
ανθρωπολογική ή ιστορική
συνείδηση, φαντασιακές
Evans – Pritchard: ιστορία ως κοινότητες (αγροτικό χώρο)
παράδειγμα για την χωρίς κοινωνική και μορφωτική
ανθρωπολογία συσχέτιση με την ιστορική
περίοδο
Μαρξιστική θεώρηση
Μεταβολή λαογραφίας: από
Μεσογειακές έρευνες: τον αγροτικό χώρο στον αστικό
Friedl 1962 χώρο, επιβιώματα παλιών
Campdell 1964 εθίμων, νέα έθιμα συμβατά με
M. Kenna την αστική δομή, σύνδεση με
Ανάγκη γνώσης ιστορίας των κοινωνιολογία και
ανθρωπολογία, ενδιαφέρον για
με ιστορικές σπουδές της νέα πεδία, αστικοί μύθοι.
ανθρωπολογίας, «εθνικές
ιστορίες»
Η Ανάφη

Ιστορία
Η Ανάφη διατηρεί το όνομά της από τα προϊστορικά χρόνια. Της το έδωσε ο ίδιος ο Ιάσων, ο αρχηγός των Αργοναυτών. Σε στιγμή μεγάλης τρικυμίας και
ενώ το πλοίο Αργώ βρισκόταν μεσοπέλαγα, ο Ιάσων επικαλέστηκε τη βοήθεια του θεού Απόλλωνα, ο οποίος μεσολάβησε ώστε να αναφανεί στεριά.
Ανάφη, λοιπόν, ήταν αυτή που αναφάνηκε.
Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα που έχουν βρεθεί στην Ανάφη, αποδεικνύεται ότι το νησί κατοικούταν από την προϊστορική εποχή. Επίσης η Ανάφη
κατοικήθηκε από τους Φοίνικες και τους Δωριείς, οι οποίοι συγκεντρώθηκαν κατοίκησαν στο κέντρο του νησιού και ίδρυσαν την πόλη της Ανάφης. Τον
5ο αιώνα π. Χ η Ανάφη έγινε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Το μεσαίωνα το νησί ανήκε στο Δουκάτο της Νάξου και κυβερνήθηκε από διάφορους
Βενετούς ηγεμόνες. Η Ανάφη όπως και τα άλλα νησιά των Κυκλάδων ταλαιπωρήθηκε από πολλές πειρατείες οι οποίες της προκάλεσαν μεγάλες
καταστροφές. Πολλοί κάτοικοι του νησιού αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην Κρήτη.
Το 1207 μ.Χ. η Ανάφη περιήλθε σε διάφορούς Φραγκικούς οίκους όπως οι Φώσκολοι, Γωζαδίνοι, Κρίσποι και Ποσάνοι. Το Μεσαίωνα το νησί ανήκε στο
Δουκάτο της Νάξου και κυβερνήθηκε από διάφορους Βενετούς ηγεμόνες, οι οποίοι δεν μπόρεσαν να το απαλλάξουν από τις πειρατικές επιδρομές και τις
καταστροφές που ανάγκασαν πολλούς κατοίκους να καταφύγουν στην Κρήτη. Το 1537 λεηλατήθηκε από τον Μπαρμπαρόσα, υποδουλώθηκε στους
Τούρκους και απελευθερώθηκε μαζί με τα υπόλοιπα νησιά.
Μετά την κατάληψη της Ανάφης από τους Οθωμανούς, πολλοί από τους κατοίκους της μεταφέρθηκαν βίαια στη Μικρά Ασία. Οι κάτοικοι της Ανάφης
πήραν μέρος στην Επανάσταση του 1821 και το νησί μαζί με τη Θήρα και την Αστυπάλαια αποτέλεσε ιδιαίτερη επαρχία της διοίκησης των Νοτίων
Κυκλάδων. Κατά την Επανάσταση λέγεται ότι οι Αναφιώτες έστειλαν καΐκια με άνδρες για να συμμετάσχουν στον αγώνα που διεξαγόταν στην ηπειρωτική
χώρα. Το 1824 κατά την διάρκεια της επανάστασης οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τον νησί και να καταφύγουν στην Αμοργό. Η Ανάφη
ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος το 1832.
Κατά την περίοδο του Όθωνα πολλοί κάτοικοι του νησιού πήγαν στην Αθήνα και έκτισαν στην βόρεια πλευρά της Ακρόπολης μια συνοικία, τα Αναφιώτικα,
που σώζονται ως σήμερα.
Η Ανάφη υπήρξε πριν από τη δεκαετία του 1920 τόπος εξορίας για κατάδικους του ποινικού δικαίου, αλλά και για τον εκτοπισμό πολιτικών κρατουμένων.
Η Ιταλική φρουρά κατέλαβε την Ανάφη από τις 4 Μαΐου 1941. Οι πρώτοι Ιταλοί που έφτασαν στο νησί προέρχονταν από ένα πλοίο του εμπορικού
ναυτικού, αργότερα αντικαταστάθηκαν από στρατιώτες και στη συνέχεια από καραμπινιέρους, δηλαδή αστυνομικούς. Σύμφωνα με πληροφορίες οι Ιταλοί,
κατά την άποψη των κατοίκων ήταν «καλά παλικάρια», μολονότι η φρουρά περίμενε από τους κατοίκους προμήθειες που συμπεριλάμβαναν ζώα και
πουλερικά. Οι απόδημοι στις πόλεις επέστρεψαν στο νησί για να γλιτώσουν από τον χειμωνιάτικο λιμό του 1941-42 και τα Δεκεμβριανά του 1944.
Η Ανάφη, σήμερα

Προβολή από Κοινότητα Ανάφης

www.anafi.gr
Στην εσχατιά των Κυκλάδων, ζυμωμένη στον
ήλιο του Αιγαίου και την αρμύρα της
θάλασσας, μοναχική μέσ’ στην απλότητά της,
η Ανάφη παραμένει ένα νησί μακριά από
τους ρυθμούς της σύγχρονης ανάπτυξης.
Ο επισκέπτης της, παίρνοντας γεύσεις από το
μοναδικό τοπίο και τη νησιώτικη φιλοξενία
που απλόχερα θα του προσφερθεί, θα την
αγαπήσει μόνιμα και σταθερά.
Το νησί παίρνει αργά-αργά τη θέση του στο
τουριστικό «στερέωμα». Σήμερα, είναι σε
θέση να παρέχει όλες τις απαραίτητες
υπηρεσίες στον ταξιδιώτη, που δεν έρχεται
στην Ανάφη σαν κάποιος οποιοσδήποτε
τουρίστας, αλλά συνήθως φέρει όλα τα
χαρακτηριστικά του παλαιού περιηγητή.
Περιηγητή ενός παρθένου κι απόκοσμου
τόπου, που τον ανακαλύπτει συνεχώς
ανιχνεύοντας τον από στεριά και θάλασσα.
Τα Αναφιώτικα

Τα Αναφιώτικα είναι μια γραφική λιλιπούτεια συνοικία της

Αθήνας που βρίσκεται σκαρφαλωμένη στην
βορειανατολική πλευρά του βράχου της Ακρόπολης.
Δημιουργήθηκε κατά την περίοδο της βασιλείας του Όθωνα
όταν εγκαταστάθηκαν στην περιοχή εργάτες από την
Ανάφη, που είχαν έρθει στην Αθήνα για να εργαστούν ως
χτίστες, στην ανέγερση των ανακτόρων του Όθωνα.
Η συνοικία χτίστηκε στο ύφος των κυκλαδίτικων οικισμών
και ακόμα και σήμερα διατηρεί ελαφρά το νησιώτικο
χρώμα της. Έχει αρκετά κυβόσχημα μικρά σπίτια, στενά
σοκάκια που συχνά καταλήγουν σε σκαλιά και πολλά
αναρριχητικά λουλούδια όπως βουκαμβίλιες. Τα
Αναφιώτικα θεωρούνται ΒΑ. προέκταση της Πλάκας.
Πηγή: http://el.wikipedia.org/wiki/
Εξορία και Ανάφη

Η Ανάφη υπήρξε πριν από τη δεκαετία του 1920 τόπος εξορίας για
κατάδικους του ποινικού δικαίου, αλλά και για τον εκτοπισμό
πολιτικών κρατούμενων.
Αν και οι περισσότεροι τόποι εξορίας βρίσκονταν σε κατοικημένα
νησιά με τακτική ατμοπλοϊκή επικοινωνία με την ηπειρωτική χώρα,
όπως η Νάξος και η Ύδρα, ορισμένοι εξόριστοι οδηγήθηκαν σε
απόμερα και αραιοκατοικημένα νησιά, όπως η Κίμωλος, η Γαύδος και
ο Άι Στράτης.
Η Ανάφη βρισκόταν στις παρυφές του ελληνικού κράτους, η επίσκεψη
στο νησί απαιτούσε ταξίδι 24 ωρών με την άγονη γραμμή. Οι ισχυροί
αιγαιοπελαγίτικοι άνεμοι εμπόδιζαν πολλές φορές τους επιβάτες και
τα εμπορεύματα του ατμόπλοιου της γραμμής να περάσουν στα
μικρά σκάφη, που θα τους μετέφεραν στην ακτή.
Οι κάτοικοι εξασφάλιζαν τον βιοπορισμό τους, κυρίως από τη
γεωργία και την κτηνοτροφία, αν και αρκετοί νέοι, καθώς και
ολόκληρες οικογένειες, εγκατέλειψαν το νησί για να αναζητήσουν
αλλού εργασία, προκαλώντας σταδιακό πληθυσμιακό μαρασμό.
Ένα τέτοιο μέρος θεωρήθηκε ιδιαίτερα κατάλληλο για εξορία. Ο
τόπος εξορίας λειτουργούσε ουσιαστικά σαν ιδεολογικό
λοιμοκαθαρτήριο, ώστε οι ιδέες, η συμπεριφορά και ο τρόπος ζωής
των «δημοσίων κινδύνων» να μη μολύνει το κοινό.
Η κεντρική εξουσία όμως, δεν αναρωτήθηκε ποτέ τι σήμαινε για τους
κατοίκους της Ανάφης η λειτουργία της ως ανοικτής φυλακής και η
ταύτισή της με ένα μέρος όπου κανείς νομιμόφρων δε θα ζούσε
οικειοθελώς.
Εξόριστοι στην Ανάφη από τη δικτατορία του Πάγκαλου
Οι πρώτοι που εκτοπίστηκαν στην Ανάφη κατά τον εικοστό αιώνα
ήταν αντιβενιζελικοί (φιλοβασιλικοί), για να ακολουθήσουν ύποπτοι
για κατασκοπία και εγκληματίες του κοινού ποινικού δικαίου:
κλέφτες, ληστές και λαθρέμποροι. Σε κάθε κυβερνητική εναλλαγή
υπήρχαν ελάχιστοι πολιτικοί εξόριστοι, αλλά ο αριθμός τους
αυξήθηκε στη διάρκεια της δικτατορίας του Παγκάλου (Ιούνιος 1925-
Σεπτέμβριος 1926) και «από τότε το νησί δεν έμεινε δίχως
Κομμουνιστές».
Ιστορία και Λαογραφία της Ανάφης μέσα από τα μάτια …

Ανθρωπολογία του τουρισμού: επινόηση, προσαρμογή, εμπορευματοποίηση παράδοσης

Η παράδοση

Κάτοικοι: επινόηση, προσαρμογή, εμπορευματοποίηση παράδοσης

Μετανάστες: Αίσθηση απομάκρυνσης (χρονικής και τοπικής) από τις ρίζες – Προσπάθεια
(νεωτερισμός, επανασύνδεσης με παρελθόν και τόπο καταγωγής
αστικοποίηση)
Ρομαντική πρόσληψη του παρελθόντος ή υποτίμησή του.

Αναφιώτες 1974 Αναφιώτες

νησιού Αθήνας
Αναβιώσεις Αποστασιοποίηση από
εθίμων; «οδυνηρό παρελθόν:
Σημασιοδότηση Οργανωμένοι
Αποκομμένοι Υιοθέτηση φτωχοί αγρότες, τόπος
εννοιών: σε Σύλλογο
από τις νέες ξένων εξορίας
ντόπιος –
εργασιακές ή παραδοσιακών
μετανάστης
επιχειρηματικές στοιχέιων.
Κατασκευή Επιχειρηματίες Κατασκευή ένδοξου
δραστηριότητες, Εφημερίδα.
ταυτότητας τουρισμού παρελθόντος: αρχαία
Περιθωριοποιημ Γιορτές.
ιστορία, Εικοσιένα
ένοι στην Επαναεισαγωγή
επινόηση της παραδοσιακών
Δημιουργία στοιχείων. Είσοδος στην Επινόηση παράδοσης:
παράδοσης,
συλλόγων : Διαμόρφωση τοπική κοινωνία χοροί, τραγούδια,
Αναζήτηση νέων
διατήρηση νέου / συγκρούσεις γραφικά ήθη κι έθιμα
κοινωνικών
ρόλων παραδοσιακών παρελθόντος
ηθών κι εθίμων; βασισμένου σε
επιλεγμένα
στοιχεία